100 Χρόνια Ολυμπιακοί Αγώνες

A KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

2-31 AΦIEPΩMA

 Oι Oλυμπιακοί Aγώνες στην αρχαιτητα. Oι μυθικές ρίζες, το πνεύμα και η διεξαγωγή τους στον ιερ χώρο της Oλυμπίας.  Ξένοι περιηγητές στην Oλυμπία. O ιερς χώρος αποτυπώνεται στα κείμενά τους με ρομαντισμ και φιλελληνική διάθεση.  Tα Oλύμπια. Iδρύθηκαν απ τον E. Zάππα και συνέβαλαν στην αναβίωση των Oλυμπιακών Aγώνων.  Tο χρονικ της αναβίωσης. Oι πρωτεργάτες και οι προσπάθειες για την τέλεση των Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα.  Δημήτριος Bικέλας. Tο συγγραφικ έργο και ο ρλος του στην ανάληψη των πρώτων διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων απ την Eλλάδα.  H Aθήνα προ των Aγώνων. H οικονομική κατάσταση της χώρας και οι ετοιμασίες για την πρώτη Oλυμπιάδα.  Oλυμπιακοί Aγώνες 1896. H έναρξη, η επιτυχής διεξαγωγή και στιγμιτυπα απ τους αγώνες.  Aναμνηστικά γραμματσημα. Eικονογραφημένα με αρχαιοελληνικά θέματα ενίσχυσαν οικονομικά τους Aγώνες του 1896 και του 1906.  Σπύρος Λούης. O Mαρουσιώτης νερουλάς, πρώτος Oλυμπιονίκης στο Mαραθώνιο στις 29 Mαρτίου 1896.  Oι σύγχρονοι Oλυμπιακοί Aγώνες. H πορεία και τα προβλήματά τους απ την Aθήνα του 1896 έως την Aτλάντα του 1996.

Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ Eξώφυλλο: O Σπύρος Λούης, πρώτος Oλυμπιονίκης στο Mαραθώνιο στους Oλυμπιακούς Aγώνες του 1896. (Φωτ. A. Meyer Aρχείο Mουσείου Mπενάκη).

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

ΦIEPΩMA

Oι Oλυμπιακοί Aγώνες στην αρχαιτητα Oι μυθικές ρίζες, το πνεύμα και η διεξαγωγή τους στον ιερ χώρο της Oλυμπίας

Mακέτα του Iερού της Oλυμπίας. Aναπαρίστανται ο περίφημος νας του Δις, ο νας της Hρας, ναΐσκοι (θησαυροί), αφιερώματα διαφρων πλεων της Eλλάδος, η στοά της Hχούς, και το στάδιο. Aνάμεσα στα κτίρια διάσπαρτα χιλιάδες αγάλματα, ανδριάντες και άλλα αναθήματα, έργα αντιπροσωπευτικά λων των φάσεων της ελληνικής τέχνης. Hταν ττε η Aλτις ένα ιδανικ μουσείο, στην καταπράσινη, ηλιλουστη κοιλάδα του Aλφειού. Tου Nικολάου Γιαλούρη τ. Γενικού Eπιθεωρητή Aρχαιοτήτων και Aναστηλώσεων

OI AΠAPXEΣ των αθλητικών αγώνων στην Oλυμπία αλλά και στα άλλα πανελλήνια θρησκευτικά κέντρα, χάνονται στα βάθη των μυθικών χρνων. Oι Eλληνες πίστευαν τι πρώτοι οι θεοί του Oλύμπου επιδθηκαν με ζήλο σε αθλητικούς αγώνες. Στην Oλυμπία μάλιστα ήταν που ο Zευς κατέβαλε τον Kρνο στην πάλη και ο Aπλλων νίκησε τον Eρμή στο δρμο και τον Aρη στην πυγμή. Παράλληλα με τους θεούς και οι ήρωες αθλούνται συνεχώς και πρώτος ανάμεσά τους ο Hρακλής. H σχέση του Hρακλή με την Oλυμπία και την Hλιδα, την πλη-κράτος που κηδεμνευε

τους Oλυμπιακούς Aγώνες είναι στενή. H μορφή του ήρωα στην Oλυμπία αποτελεί σύνθεση του Θηβαίου με τον Kρήτα, τον Iδαίο, Hρακλή. Ως Iδαίος Hρακλής, καλεί τους άλλους τέσσερις αδελφούς του, τους Eπιμέλεια αφιερώματος:

EΛEYΘEPIA TPAΪOY Iδαίους Δακτύλους, να αγωνισθούν στο άθλημα του δρμου, αφού προηγουμένως είχε ο ίδιος επιλέξει την κατάλληλη θέση του σταδίου στο χώρο της Oλυμπίας και είχε προσδιορίσει το μήκος του. Tο νικητή στεφάνωσε με κλαδί αγριελιάς, τον κτινο, που ο Θηβαίος Hρακλής, ο

γιος του Δις και της Aλκμήνης, είχε φέρει απ τις Yπερβρειες χώρες και είχε φυτέψει στην Oλυμπία. Πριν απ τον Hρακλή και άλλοι ήρωες συνδέονται με τους αγώνες της Oλυμπίας. Oι μυθικοί βασιλιάδες της Hλείας θέσπισαν, έλεγαν, τους πρώτους αθλητικούς αγώνες και μάλιστα αγωνίσθηκαν και οι ίδιοι μεταξύ τους. Hταν ο Aέθλιος, ο Kλύμενος, ο Eνδυμίων, ο Eπεις, ο Aμυθάων, ο Πέλοψ, ο Πελίας, ο Nηλεύς, ο Aυγείας και ο Oξυλος. Tο νομα του πρώτου βασιλιά, του Aεθλίου, παράγωγο της λέξης άθλος, τονίζει εύγλωττα την πανάρχαια καθιέρωση αθλητικών αγώνων στην περιοχή. O πιο φημισμένος απ τους βασιλιάδες αυτούς, ο Πέλοψ, οργάνωσε στην

H σύνδεση των αγώνων με τα ταφικά έθιμα επιβεβαιώνεται και απ τη συνήθεια να τιμώνται οι νεκροί ήρωες με επιτάφιους αγώνες. Στο θραύσμα αγγείου του Σοφίλου (570 π.X.) εικονίζονται οι αγώνες αρματοδρομίας που έγιναν προς τιμήν του Πατρκλου μπροστά στους συγκεντρωμένους Aχαιούς. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Oλυμπία αγώνες αρματοδρομίας με τον τοπικ βασιλιά Oινμαο. Aλλά και η γυναίκα του Πέλοπα, η Iπποδάμεια καθιέρωσε αγώνες κοριτσιών, τα Hραία, προς τιμήν της Hρας.

Θρησκευτικς χαρακτήρας H πίστη των Eλλήνων, τι πρώτοι αγωνοθέτες, αλλά και αθλητές ήταν οι θεοί και οι ήρωες, εξηγεί για ποιο λγο οι αγώνες διεξάγονταν μέσα στους ιερούς περιβλους των θρησκευτικών κέντρων, της Oλυμπίας, των Δελφών κ.λπ. Oι αγώνες δεν ήταν διασκέδαση, αλλά καθήκον που οι θεοί είχαν υπαγορεύσει στον άνθρωπο για να τον ενισχύουν στην προσπάθειά του να αναπτύξει ισρροπα λες τις ψυχοσωματικές ικαντητές του, ώστε να γίνει «καλς καγαθς» πολίτης. Tη βαθιά πεποίθηση στην ευεργετική επίδραση των αγώνων στη γενική ευεξία, την ειρηνική συνύπαρξη και προδο των μικρών ττε κοινωνιών, μαρτυρούν οι ίδιοι οι αρχαίοι συγγραφείς. Xαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Παυσανία (V 4, 5), σχετική με την αφορμή για αναδιοργάνωση των αγώνων στην Oλυμπία: «...Eπειδή η Eλλάδα πάθαινε ττε μεγάλες καταστροφές απ εμφύλιους πολέμους και λοιμώδη αρρώστια, ο Iφιτος, βασιλιάς της Hλιδος, σκέφτηκε να συμβουλευτεί το δελφικ θε για τον τρπο απαλλαγής απ τις συμφορές. Kαι λένε πως η Πυθία πρσταξε τον Iφιτο και Συνέχεια στην 4η σελίδα

Γυμναστής καλωσορίζει και δίνει τη στλεγγίδα σε έφηβο που μλις επέστρεψε απ το μάθημα της μουσικής κρατώντας ακμα τη λύρα του. Παράσταση απ ερυθρμορφο σκύφο (540 π.X.) που φαίνεται καθαρά ο συνδυασμς της μουσικής παιδείας με τη γυμνική. (Berkeley, Lowie Museum of Anthropology). KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

3

Συνέχεια απ την 3η σελίδα

τους Hλείους να ανανεώσουν τους Oλυμπιακούς αγώνες». H σημασία της μαρτυρίας αυτής, καθώς και άλλων συναφών, είναι προφανής. Tο ελιξίριο που προτείνει η Πυθία, τσο για την ειρήνευση μεταξύ των Eλλήνων, σο και για την απαλλαγή τους απ το λοιμ, δεν είναι άλλο παρά η οργάνωση, ή, πιο ορθά, η αναδιοργάνωση των αγώνων στην Oλυμπία. Eπίσης αξιοπρσεκτο είναι τι ο δελφικς χρησμς αναγνωρίζει τον πανελλήνιο χαρακτήρα του Iερού της Oλυμπίας και της Hλιδος. Tην Hλιδα αποκαλούσαν οι αρχαίοι γείτονα Δις, ενώ την Oλυμπία, που είχε τεθεί υπ την προστασία του θεού, θεωρούσαν ως το αρχαιτερο ιερ και τσο σεβαστ ώστε να του αναγνωρίζεται το δικαίωμα να πρωτοστατεί στην αντιμετώπιση προβλημάτων ολκληρου του ελληνικού κσμου. Mάλιστα η εκεχειρία, δηλ. η κατάπαυση κάθε εχθροπραξίας κατά τη διάρκεια των αγώνων, που καθιέρωσε ο Iφιτος απ κοινού με τον βασιλιά της Σπάρτης Λυκούργο, έγινε απ λες τις ελληνικές πλεις - κράτη ομφωνα αποδεκτή. Hδη στη μινωική Kρήτη αγωνίσματα πως τα ταυροκαθάψια και το κυβίστημα, καθώς και αγώνες στίβου, πως η πάλη, η πυγμή, ο δρμος κ.ά. ήταν σε πλήρη ανάπτυξη. Tα αγωνίσματα αυτά, προορισμένα να διασκεδάζουν τους ανθρώπους στις εορταστικές συναθροίσεις τους, είχαν, τα περισστερα, ως στχο την επίδειξη δεξιτητας και ακροβατικής ικαντητας και βέβαια αντοχής και ρώμης. Για τους Mυκηναίους ήρωες η νίκη στους αγώνες δεν συνεπαγταν μνο την ισβια δξα, αλλά και την μετά θάνατον υστεροφημία. Tο έπαθλο των νικητών ήταν υλικά αγαθά, ζώα, λέβητες κ.λπ. Oταν, κατά τη μυκηναϊκή εποχή, πέρασαν τα αγωνίσματα αυτά απ την Kρήτη στην κυρίως Eλλάδα, άρχισαν να διεξάγονται βάσει αυστηρών κανονισμών. Στα αγωνίσματα δρμου, πάλης και πυγμής θα προστεθούν νέα, η οπλομαχία, η τοξοβολία, το ακντιο και η αρματοδρομία, το κατ’ εξοχήν ευγενές αγώνισμα, προνμιο των διογενών, Mυκηναίων βασιλιάδων.

Tο αγωνιστικ πνεύμα H επανακαθιέρωση των Oλυμπιακών αγώνων δεν ήταν μια απλή επανάληψη των παλαιτερων, που είχαν για κάποιο λγο διακοπεί. Hταν μάλλον μια ανακαίνιση και συμπλήρωσή τους, τσο ως προς το πνεύμα, σο και ως προς το χαρακτήρα τους. Γιατί μετά τον πρώτο χρησμ που έδωσε η Πυθία στον Iφιτο, ακολούθησε και δεύτερος χρησμς που ριζε το βραβείο της νίκης να μην είναι, πως παλιά, μηλίτης ή χρηματίτης (ζώα ή άλλα υλικά αγαθά), αλλά στεφανίτης, δηλ. το απέριττο κλαδί της αγριελιάς. H ευγενέστερη και ιδεαλιστική αυτή αντίληψη των αναδιοργανωμένων αγώνων ττε σηματοδοτεί και την αλλαγή των στχων τους. H έννοια του άθλου δεν εξαντλείται πια με την πραγμάτωση του ιδανικού

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

Aγωνοθέτης δένει ταινία γύρω απ το κεφάλι νεαρού νικητή που κρατεί στα χέρια του κλαδιά και φύλλα. Παράσταση απ αμφορέα αρχών 5ου αι. π.X. (Mναχο, Antikensammlungen).

των Mυκηναίων ηρώων «αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων». Δεν περιορίζεται δηλ. στην αριστεία που ικανοποιεί τη δίψα του Mυκηναίου ήρωα για αναγνώριση και τιμές. O άθλος πλέον αποτελεί για τον άνθρωπο μέσον ανάπτυξης των σωματικών αλλά και των ψυχικών του δυνάμεων προπάντων για χάρη της κοιντητας. Eισηγητής του νέου αυτού ιδανικού, είναι ο Hρακλής. Oι άθλοι του, πέραν των απλών πράξεων ανδρείας, αποτελούν προσφορά στον άνθρωπο· τον ευεργετούν και τον καθοδηγούν στο «μη θηριωδώς ζην» (Iσοκρ. Πανηγ. 6, 28). O Hρακλής εξοντώνει άγρια θηρία και θηριμορφους ανθρώπους, υποτάσσοντας τις χαοτικές δυνάμεις της αδάμαστης φύσης στους νμους και τη θέληση των θεών και της κοινωνικής ζωής. Στο τέλος των μχθων του γίνεται δεκτς στον Oλυμπο. Aντίθετα, ο κατ’ εξοχήν ήρωας των μυκηναϊκών χρνων, ο Aχιλλεύς, γίνεται μετά το θάνατ του, βασιλιάς των σκιών στον Aδη.

Oι αγώνες Tο νέο αγωνιστικ πνεύμα που εισήγαγε ο Hρακλής υιοθέτησε λοιπν

ο Iφιτος κατά την αναδιοργάνωση των Oλυμπιακών Aγώνων. Kαι είναι σημαντικ τι το πρώτο και μοναδικ αγώνισμα που καθιερώνεται το 776 π.X. στην πρώτη Oλυμπιάδα, είναι ο δρμος ενς σταδίου και χι το αριστοκρατικ άθλημα των Mυκηναίων, η αρματοδρομία. Mάλιστα ο νικητής του πρώτου αυτού αγωνίσματος, ο Kροιβος, ήταν, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, μάγειρος. Aγώνες δρμου ήταν και τα αγωνίσματα που προστέθηκαν διαδοχικά: το 724 π.X. (14η Oλυμπιάδα) ο δίαυλος (δύο στάδια) και το 720 π.X. (15η Oλυμπιάδα) ο δλιχος (δώδεκα ή εικοσιτέσσερα στάδια). Tο 708 π.X. (18η Oλυμπιάδα) εισάγεται το πένταθλο και η πάλη, το 688 π.X. (23η Oλυμπιάδα) προστίθεται η πυγμή. Mλις κατά το 680 π.X. (25η Oλυμπιάδα) θα καθιερωθεί η αρματοδρομία και στις επμενες Oλυμπιάδες οι υπλοιποι ιππικοί αγώνες. O τελικς αριθμς των διάφορων αγωνισμάτων, αυξομειούμενων κατά καιρούς, έφθασε τα είκοσι τρία. Oι Oλυμπιάδες συνεχίσθηκαν ως το τέλος του αρχαίου κσμου και ως την απαγρευση της τέλεσής τους, το 393 μ.X. απ το Θεοδσιο A΄, αυτοκράτορα του Bυζαντίου. Στους Oλυμπιακούς αγώνες μνο

Eλληνες πολίτες είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν· αποκλείονταν ωστσο σοι βαρύνονταν με πράξεις ασέβειας, φνο ή σύληση του ναού και παραβίαση της ιερής εκεχειρίας. Oι Eλληνες που κατέκλυζαν το ιερ της Oλυμπίας προέρχονταν χι μνο απ την κυρίως Eλλάδα και τα νησιά της, αλλά και απ τις μακρινές αποικίες της, απ τις Hράκλειες Στήλες (σημ. Γιβραλτάρ) και τη Mεγάλη Eλλάδα (Kάτω Iταλία) και Σικελία, ως τη Mαύρη Θάλασσα και την Kριμαία.

Oμφαλς του Eλληνισμού Eκτς απ τους άριστους της αθλούμενης νιτης του Eλληνισμού και τους αναρίθμητους φιλοθεάμονες προσκυνητές έρχονταν και φιλσοφοι, ποιητές και καλλιτέχνες, ο αθέρας των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Στη θαυμαστή αυτή ευκαιρία της πανελλήνιας σύναξης είχαν την ευκαιρία οι Eλληνες να δουν τα έργα των καλλιτεχνών τους και να ακούσουν τους ποιητές και προπάντων τους σοφούς της Eλλάδος και τους παρορμούσαν σε ομνοια και ένωση, αφυπνίζοντας και καλλιεργώντας τη συνείδηση τι τα στοιχεία που τους συνέδεαν –ίδια

Σπαρτιάτισσα αθλήτρια σε δρμο ταχύτητας. Xάλκινο αγαλματίδιο, μέσων 6ου αι. π.X. Oι αγώνες δρμου γυναικών προς τιμή της Hρας, τα Hραία, γίνονταν στην Oλυμπία έξω απ το πλαίσιο των επίσημων Oλυμπιακών Aγώνων και σε άλλη εποχή του χρνου. (Λονδίνο, Bρετανικ Mουσείο).

Eναρξη αγώνα πάλης. Oι παλαιστές εφαρμζουν μια απ τις αρχικές λαβές. Παράσταση απ αμφορέα, τέλους 6ου αι. π.X. (Λένινγκραντ, Eρμιτάζ).

γλώσσα, θρησκεία και τρπος ζωής, ίδια ιδανικά– ήταν πολύ περισστερα απ τις διαφορές που τους χώριζαν. Kαι στην Oλυμπία ήταν που χαλκεύθηκε, περισστερο απ κάθε άλλο κέντρο η συνείδηση αυτή. Aν οι Δελφοί υπήρξαν, πως έλεγαν οι αρχαίοι, ομφαλς της γης, ήταν η Oλυμπία ο ομφαλς του Eλληνισμού. Eκεί χτυπούσε η καρδιά της Eλλάδος. Kατά τον 5ον αι. π.X., εποχή της μέγιστης ακμής του ελληνικού πνεύματος σε λους τους τομείς, φθάνουν και οι Oλυμπιακοί Aγώνες στην πλήρη τους άνθηση. Tο ιερ της Oλυμπίας αποκτά και αυτ ττε τη λαμπρή του εικνα. Στο μέσον της Aλτεως του κυρίως ιερού χώρου δε-

σπζει ο περίφημος νας του Δις, ο «καννας» της δωρικής ναοδομίας, με τις επιβλητικές και πολυσήμαντες γλυπτές διακοσμήσεις των δύο αετωμάτων του και το ονομαστ χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δις στο σηκ του, έργο του Φειδίου. Γύρω απ το να του Δις, άλλοι ναοί και μικρά ιερά, κτίρια διάφορα και ανάμεσά τους, διάσπαρτα χιλιάδες αγάλματα, ανδριάντες και λοιπά αναθήματα, έργα αντιπροσωπευτικά λων των φάσεων της ελληνικής τέχνης. Mε τον πολλαπλασιασμ των κτιρίων στο Iερ, κρίθηκε αναγκαία για την εξοικονμηση χώρου η μετατπιση του Σταδίου, που έως τα μέσα του 5ου αι. π.X. ήταν μέσα στο Iερ,

H Nίκη του Παιωνίου (420 π.X.), ανάθημα των Mεσσηνίων και των Nαυπακτίων στην Oλυμπία. H θεά με ανοιγμένα τα φτερά και με απλωμένο το ιμάτιο έρχεται πετώντας απ τον ουραν προς τη γη. (Oλυμπία, Aρχαιολογικ Mουσείο). (Oι φωτογραφίες του κειμένου είναι απ το έργο «Oι Oλυμπιακοί Aγώνες την Aρχαία Eλλάδα» εκδ. «Eκδοτική Aθηνών», 1976).

ανατολικτερα, εκτς του ιερού περιβλου, στη θέση που βρίσκεται σήμερα. O ελεύθερος χώρος που δημιουργείται καταλαμβάνεται ττε απ νέα, περίτεχνα οικοδομήματα και λαμπρά αφιερώματα.

Oικουμενικοί H εκστρατεία του M. Aλεξάνδρου στην Aνατολή, είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση του Eλληνισμού και τη μεταλαμπάδευση του ελληνικού πνεύματος ως τα βάθη της Aσίας. O Iσοκράτης, πρώτος αυτς, διακηρύσσει ττε τι Eλληνες δεν είναι μνο οι εκ καταγωγής, αλλά λοι οι μετέχοντες της ελληνικής παιδείας. Oταν αργτερα ενσωματώνεται η

Eλλάδα στη Pώμη, οι κατακτητές και προπάντων οι αξιωματούχοι και οι αυτοκράτορες που είχαν ελληνική παιδεία και πίστευαν τι η καταγωγή τους ήταν κοινή με των Eλλήνων, παίρνουν συχνά μέρος στους αγώνες της Oλυμπίας. Oταν μάλιστα το 212 μ.X. ο Kαρακάλλας παρέχει το δικαίωμα του Pωμαίου πολίτη σε λους τους κατοίκους του απέραντου ρωμαϊκού κράτους, αποκτούν πλέον λοι το δικαίωμα να διαγωνίζονται στην Oλυμπία. Eκτοτε στους καταλγους των Oλυμπιονικών εμφανίζονται συχνά και Aιγύπτιοι, Iσπανοί, Σύριοι, Kαππαδκες, Aρμένιοι κ.α. Oι Oλυμπιακοί Aγώνες έχουν γίνει πια οικουμενικοί. KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

5

Ξένοι περιηγητές στην Oλυμπία O ιερς χώρος αποτυπώνεται στα κείμενά τους με ρομαντισμ και φιλελληνική διάθεση H πεδιάδα της Oλυμπίας. Eργο του E. Dodwell με έγχρωμη χάραξη του J. Bailey 1820. (Aπ το βιβλίο «Tο πνεύμα και το Σώμα. H αναβίωση της Oλυμπιακής Iδέας 19ος-20ς αιώνας», εκδ. YΠΠO, 1989).

Tης Pάνιας Πολυκανδριώτη Eπιστημονικής συνεργάτιδος Kέντρου Nεοελληνικών Eρευνών του Eθνικού Iδρύματος Eρευνών

MEΓAΛOΣ είναι ο αριθμς των ξένων περιηγητών που επισκέπτονται την Oλυμπία απ τα μέσα του δέκατου γδοου αιώνα και με ολοένα αυξανμενους ρυθμούς σε λη τη διάρκεια του δέκατου ένατου. H χρονική συγκυρία δεν είναι ασφαλώς τυχαία, αφού, πως είναι άλλωστε γνωστ, ο «περιηγητικς οργασμς» που διαπιστώνεται στον ελληνικ χώρο απ τα μέσα και κυρίως στο τέλος του δέκατου γδοου αιώνα, έχει τις ρίζες του στο ανανεωμένο αρχαιογνωστικ ενδιαφέρον των Eυρωπαίων λογίων. Oι ξένοι ταξιδιώτες στρέφονται στις πηγές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού με την ελπίδα να ανιχνεύσουν μέσα στο σύγχρονο τοπίο και τους κατοίκους της υποδουλωμένης γης, τη συνέχεια μιας μακρινής κληρονομιάς. Σε απλυτη συνάφεια και συνέχεια ο δέκατος ένατος αιώνας γνωρίζει την έντονη ανασκαφική δραστηριτητα ξένων αποστολών για την αναζήτηση και αποκομιδή αρχαίων τεκμηρίων. Συγχρνως, με φιλελληνική διάθεση και ρομαντική αντίληψη, ο απλς ταξιδιώτης, ο ανιδιοτελής προσκυνητής, επισκέπτεται τον ελληνικ χώρο γιατί ελπίζει στην πνευματική αναβίωση της ιστορικής μνήμης. Mε τον Παυσανία απαραίτητο οδηγ στις αναζητήσεις τους, σοι πε-

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

ριηγούνται την Πελοπννησο, θα πλησιάσουν, συναισθηματικά φορτισμένοι, την Oλυμπία που το νομά της και μνο αναβιώνει συνειρμικά ένα ανθρωπιστικ και φιλειρηνικ ιδεώδες. Πρώτος ο Richard Chandler, στα 1766 και λίγο αργτερα γύρω στα 1780 ο Louis F.S. Fauvel, απεσταλμένος ττε του ChoiseulGouffier, προσεγγίζουν το χώρο με αρχαιολογικ ενδιαφέρον. Tα βήματά τους θα ακολουθήσουν στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα, ο Charles Robert Cockerell και λίγο αργτερα ο John Spences Stamhope. Mε την ελπίδα να πραγματοποιηθεί το νειρο του Winckelmann σημειώνονται οι πρώτες ανασκαφικές προσπάθειες, αλλά και μετρήσεις, αποτυπώσεις, περιγραφές, της άλλοτε ιερής τοποθεσίας. Περιηγητές πως ο Francois Pouqueville, o Edward Dodwell, o William Gell, o William Martin Leake καθιερώνουν τη διαδρομή προς την αρχαία Oλυμπία που προοδευτικά θα προσελκύει ολοένα και μεγαλύτερο αριθμ ταξιδιωτών. H ιστορία και οι διοργανώσεις των ολυμπιακών αγώνων κατά την αρχαιτητα μνημονεύονται φυσικά απ λους τους επισκέπτες, ειδικούς και μη ειδικούς, που παρατηρούν προσεκτικά τα απομεινάρια των ερειπίων, σχολιάζουν την προδο των ανασκαφών και εικάζουν για τη θέση των αρχαίων μνημείων. Tο απλ αρχαιολογικ ενδιαφέρον δεν περιγράφει μως επαρκώς τα κίνητρα των

περιηγητών, ούτε απηχεί την ιδιαίτερη σχέση τους με τον συγκεκριμένο χώρο. H συνάφεια της θρησκείας με τον αθλητισμ και τον πολιτισμ και το φιλειρηνικ πνεύμα που εκφράζονται απ τους ολυμπιακούς αγώνες είναι σαφές τι ξεχωρίζουν, στη συνείδηση των περιηγητών, τον χώρο αυτ απ άλλες αρχαιολογικές τοποθεσίες.

Tα κείμενα Tην συγκρατημένη συγκίνηση ορισμένων δεν συμμερίζονται μως αργτερα και σοι υποβάλλονται απ την ιερτητα του τοπίου, με ρομαντική διάθεση, και παρασύρονται σε ένα φανταστικ ταξίδι στο χρνο. Tα κείμενά τους αποτελούν μαρτυρίες της συνάντησης που συντελείται με θρησκευτική σχεδν ευλάβεια, συνάντησης ιδεατής ανάμεσα στη σύγχρονη Δύση και το αρχαίο ελληνικ πνεύμα, αλλά και πραγματικής ανάμεσα στον περιηγητή και την σύγχρονη κατάσταση του άλλοτε ιερού χώρου. Δεν πρκειται εδώ για μια συνήθη, στα περιηγητικά κείμενα, περιγραφή κάποιας οικισμένης και άρα ζωντανής περιοχής, αλλά για τη θέαση ενς ερήμου τοπίου που αποκτά ιδιαίτερη σημασία και δικιά του ζωή μέσα απ την ιστορική γνώση. O ξένος επισκέπτης αναβιώνει με τη φαντασία του τον αρχαϊκ χώρο, τα μνημεία και τους πολυάριθμους επισκέπτες. Tο στάδιο και οι

ναοί βρίσκουν τη θέση τους, ενώ οι θεατές των αγώνων συρρέουν με βοή. Mε θρησκευτικ δέος ο ταξιδιώτης παρασύρεται απ το πλήθος, παρακολουθεί τα αγωνίσματα και φαντάζεται τι βρίσκεται δίπλα σε γνωστά απ την ιστορία πρσωπα. Tον συνεπαίρνει η ομοψυχία, το πνεύμα της συμφιλίωσης των λαών, η ευγενής άμιλλα. Eχει την αίσθηση τι βρίσκεται στο κέντρο της Πελοποννήσου, της Eλλάδας, στο γεωγραφικ εκείνο σημείο που συμπυκνώνει το αρχαιοελληνικ πνεύμα και συνδέει το ανθρώπινο γένος. Oταν μως η βοή καταλαγιάζει, το πλήθος εξαφανίζεται και η βουβή πεδιάδα προβάλλει μέσα απ τη σαρωτική μανία του χρνου και το τελεσίδικο της ιστορικής εξέλιξης. H επιστροφή στο παρν συνυφαίνεται με οδυνηρές συγκρίσεις. Tτε κυριαρχεί η έννοια της αντίθεσης που αγκαλιάζει τη σύγχρονη ελληνική πραγματικτητα και την αρχαία της ιστορία, την παγανιστική και τη χριστιανική εικνα του ατμου, το αρχαϊκ αθλητικ ιδεώδες και τις σύγχρονες διοργανώσεις. O ταξιδιώτης συλλογίζεται με μελαγχολία και συχνά με απογοήτευση τι η ιστορία δεν ανατρέπεται αλλά διδάσκει, αγωνιά για την τύχη και την εξέλιξη του ελληνικού γένους και παίρνοντας μαζί του το πανανθρώπινο μήνυμα της σύμπνοιας των λαών, αποχωρεί γοητευμένος απ το ιερ τοπίο.

Tο Zάππειο Mέγαρο στις αρχές του αιώνα. Για την ανέγερσή του, που έγινε με δαπάνη του Eυάγγελου Zάππα, μετά το θάνατ του, μερίμνησε ο εξάδελφος και διαχειριστής της περιουσίας του Kωνσταντίνος Zάππας. Aρχισε να κτίζεται το 1874 σε σχέδια του Boulanger. Oλοκληρώθηκε απ τον T. Hansen το 1888, οπτε και εγκαινιάστηκε για τη Δ΄ Oλυμπιάδα (φωτ.: Eλληνικ Λογοτεχνικ και Iστορικ Aρχείο).

Tα Oλύμπια Iδρύθηκαν απ τον E. Zάππα και συνέβαλαν στην αναβίωση των Oλυμπιακών Aγώνων Tου Φιλίππου Oικονμου Iστορικού Aθλητισμού - υπ. δρος Sporthochschule Koln

AΠO το ευρύ αλλά και παραγνωρισμένο φάσμα της συμβολής της Eλλάδας στη σύγχρονη ιστορία της αναβίωσης των Oλυμπιακών Aγώνων ξεχωρίζουν τα Oλύμπια του Zάππα τα οποία έλαβαν χώρα στην Aθήνα το 1859, 1870, 1875 και 1888. Tο 1856, ένας ήρωας της ελληνικής επανάστασης, ο Hπειρώτης Eυάγγελος Zάππας (1800-1865), που στο μεταξύ είχε δημιουργήσει μεγάλη περιουσία στη Bλαχία –σημερινή Pουμανία–, έστειλε στον βασιλιά Oθωνα επιστολή στην οποία δήλωνε την πρ!θεση να αναλάβει την αναβίωση των Oλυμπιακών Aγώνων με δική του δαπάνη. O Oθων ανέθεσε τις σχετικές συνεννοήσεις στον νέο υπουργ! των Eξωτερικών Aλέξανδρο Pίζο Pαγκαβή. Aυτ!ς, καθηγητής αρχαιολογίας με σπουδές στη Γερμανία, ήταν της γνώμης !τι αντιπροσωπεύουν καλύτερα τον πολιτι-

σμ! εν!ς έθνους «αγώνες» της επιστημονικής και κοινωνικής ανάπτυξης και !χι της πάλης και της πυγμαχίας, είχε εξάλλου απ! καιρ! επισημάνει την ανάγκη για διοργάνωση βιοτεχνικών εκθέσεων κατά τα πρ!τυπα των ευρωπαϊκών κρατών. Kατάφερε λοιπ!ν να πείσει τον Zάππα να διαφοροποιήσει την αρχική του ιδέα και να προχωρήσει στην χρηματοδ!τηση ανά τέσσερα έτη εκθέσεων και διαγωνισμών ελληνικών προϊ!ντων, κυρίως της βιομηχανίας, παράλληλα με τους οποίους θα τελούντο και αθλητικοί αγώνες. Θα έφεραν κατά τη θέληση του Zάππα το !νομα Oλύμπια, !νομα που ταίριαζε απ!λυτα και στο ιδεολ!γημα της συνέχειας του αρχαιοελληνικού πολιτισμού που πρέσβευε το νε!τευκτο ελληνικ! κράτος. Για την υλοποίηση του σχεδίου ο E. Zάππας προσέφερε 400 μετοχές της ελληνικής ατμοπλοϊκής εταιρίας, απ! των οποίων τους τ!κους εξασφαλιζ!ταν η διεξαγωγή του. Λίγο αργ!τερα ο Zάππας

θα αναλάμβανε να καλύψει και την ανέγερση εν!ς μεγάρου για τις ανάγκες των εκθέσεων. Δεν είναι άλλο απ! το γνωστ! μας Zάππειο που άρχισε να κτίζεται το 1874 σε σχέδια του Boulanger και ολοκληρώθηκε 14 χρ!νια μετά απ! τον T. Hansen. Mε την επίσημη αποδοχή της δωρεάς, που έγινε μέσω του Bασιλικού Διατάγματος της 19ης Aυγούστου 1858 με τίτλο «Περί συστάσεως των Oλυμπίων», οριζ!ταν σε 19 άρθρα τα σχετικά των πρώτων διαγωνισμών που θα διαρκούσαν περί τον ένα μήνα. H οργάνωση των εκδηλώσεων και των αγώνων ανατέθηκε στην Eπιτροπή Eμψύχωσης της Bιομηχανίας, που αργ!τερα θα μετεξελιχθεί σε Eπιτροπή Oλυμπίων και στη συνέχεια σε Eπιτροπή Oλυμπίων και Kληροδοτημάτων που υφίσταται ώς σήμερα. Oι αθλητικοί αγώνες στους οποίους αναφέρονταν τα άρθρα 14 και 15 περιορίζονταν σε δύο μ!νο Kυριακές και περιελάμβαναν «ιπποδρ!μιο ίππων» και «γυμνι-

κούς αγώνες εν τω σταδίω». H εκδήλωση είχε απομακρυνθεί σε τέτοιο βαθμ! απ! την ιδέα του δωρητή, ώστε η αρχική αφορμή, η διεξαγωγή αθλητικών αγώνων ήταν πλέον δευτερεύον ζήτημα.

Eναρξη H έναρξη των Oλυμπίων έγινε στις 18 Oκτωβρίου του 1859 υπ! την παρουσία της βασιλικής οικογένειας, του πρωθυπουργού, !λων των μελών του υπουργικού συμβουλίου και πλήθους επισκεπτών. Στο διαγωνιστικ! τμήμα περίπου 1.000 εκθέτες παρουσίασαν τα προϊ!ντα τους (βιοτεχνικά, αγροτικά, κτηνοτροφικά) στον ειδικά διασκευασθέντα χώρο του πολυτεχνείου στην οδ! Πειραιώς με ιδιαίτερη επιτυχία. Στις 2 Nοεμβρίου έλαβε χώρα ο αγώνας των ίππων. H συμμετοχή σημαντικών προσωπικοτήτων στον ιππ!δρομο και η βράβευση των νικηΣυνέχεια στην 8η σελίδα KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

7

O εθνικς ευεργέτης Eυάγγελος Zάππας. Tο 1856 με επιστολή του προς το βασιλιά Oθωνα πρτεινε την αναβίωση των Oλυμπιακών Aγώνων, με δική του δαπάνη. H πρτασή του υλοποιήθηκε τρία χρνια αργτερα, με τα εγκαίνια των A΄ Oλυμπίων. Δεν υλοποιήθηκε μως η αρχική του ιδέα για «γνησία και απαράλλακτο» αναβίωση, αφού, στα Oλύμπια, οι αγώνες ήταν μνο συνοδευτικ θέμα βιομηχανικών εκθέσεων (ελαιογραφία Σ. Bικάτου, Zάππειο Mέγαρο).

O εθνικς ευεργέτης Kωνσταντίνος Zάππας. Mοναδικς κληρονμος και διαχειριστής της περιουσίας του Eυάγγελου Zάππα. Διαχειρίστηκε με σύνεση την περιουσία του εξαδέλφου του (χρηματοδτηση Oλυμπίων, ανέγερση Zαππείου Mεγάρου). Παράλληλα, με επιδοτήσεις απ την προσωπική του περιουσία κτίστηκαν τα πρτυπα Zάππεια Παρθεναγωγεία της Kωνσταντινούπολης και Aδριανούπολης και άλλα εκπαιδευτήρια σε πλεις της Hπείρου και της Θράκης (ελαιογραφία E. Δούκα, Zάππειο Mέγαρο). Συνέχεια απ την 7η σελίδα

Eξώφυλλο καταλγου εκθετών Δ΄ Oλυμπιάδας. Bιβλιοπωλείο «Eστίας» Γ. Kασδνη, Aθήνα 1888 (αρχείο: Eλληνικ Λογοτεχνικ και Iστορικ Aρχείο).

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

τών απ! τον ίδιο τον βασιλιά αντανακλά τη σπουδαι!τητα και το κύρος του αγώνα αυτού. Στις 15 Nοεμβρίου στην πλατεία Λουδοβίκου (σημερινή πλατεία Δημαρχείου ή Eθνικής Aντίστασης και !χι στο Παναθηναϊκ! Στάδιο !που προγραμματίζονταν να γίνουν και που δεν βρισκ!ταν σε κατάλληλη κατάσταση), τελέσθηκαν τα «γυμνικά» αγωνίσματα: Aγώνες δρ!μου [Στάδιον Δίαυλος (2 στάδια), Δ!λιχος (7 στάδια)], Aλματος (άλμα απλούν, άλμα υπέρ τα εσκαμμένα, ασκολιασμ!ς), Δισκοβολίας σε ύψος, Aκοντίου (ευθυβολίας και βολής σε μήκος) και Aναρρίχησις ιστού. Oι νικητές, μεταξύ των και Eλληνες της διασποράς, έλαβαν στεφάνι και χρηματικ! βραβείο. H ανταπ!κριση του Tύπου στο εσωτερικ! αλλά και το εξωτερικ! ήταν μεγάλη, ενδεικτική της προσμονής των αγώνων. Ωστ!σο, ο ελληνικ!ς Tύπος στο σύνολ! του τους σχολίασε αρνητικά και άσκησε έντονη κριτική στους οργανωτές. Σε αυτήν την πρώτη για την Aθήνα οργανωμένη γιορτή, η χρονική περίοδος, ο κακ!ς καιρ!ς, ο τελείως ακατάλληλος χώρος, ο μικρ!ς αριθμ!ς των συμμετεχ!ντων και οι μέτριες επιδ!σεις τους αλλά

και η γενική εικ!να σύγχυσης και αταξίας που επικράτησε και που οφειλ!ταν βέβαια στην απειρία οργάνωσης μαζικών εκδηλώσεων ήταν οι κυρι!τεροι λ!γοι της αποτυχίας. Oι Aθηναίοι δεν διέθεταν κανεν!ς είδους σύγχρονη αθλητική παράδοση και ούτε οι αγώνες αυτοί θα βοηθήσουν σε αυτή την κατεύθυνση, μιας και παρ!λο το θεατρικ! τους στήσιμο και τη διαπλοκή των αρχαιοελληνικών στοιχείων με την εθνική παράδοση τα αγωνίσματα ουσιαστικά εξετάφησαν απ! τα λεξικά και σε καμία περίπτωση δεν αντανακλούσαν τα αγωνίσματα της εποχής. H αποτυχία των A΄ Oλυμπίων και οι πολιτικές ταραχές που ακολούθησαν με αποκορύφωμα την έξωση του Oθωνα δεν επέτρεψαν τη διεξαγωγή των B΄, μετά 4 χρ!νια. Tο 1865 μετά απ! μια μακρ!χρονη ασθένεια πεθαίνει ο E. Zάππας έχοντας !μως ήδη με τη διαθήκη του εξασφαλίσει το μέλλον και τη συνέχεια των Oλυμπίων. O μοναδικ!ς κληρον!μος και διαχειριστής της περιουσίας του ο εξάδελφ!ς του Kωνσταντίνος Zάππας (1810-1892), έπρεπε να στέλνει 1.500 φλώρια το χρ!νο για τα Oλύμπια, αναλάμβανε επιπλέον την ευθύνη να προχωρήσει σε συνεργασία

O Iωάννης Φωκιανς με μαθητές του στο Λύκειο Παπαγεωργίου, σε αναμνηστική φωτογραφία του 1889, δύο χρνια πριν απ την ίδρυση του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλγου, του οποίου υπήρξε πρεδρος. Θεωρείται ο πατέρας του ελληνικού αθλητισμού. Hταν διευθυντής των αγώνων στα Γ΄ Oλύμπια (1875), ενώ στα Oλύμπια του 1888 ανέλαβε με δικά του έξοδα τη διοργάνωση των αγώνων στο χώρο του Kεντρικού Γυμναστηρίου (φωτογραφία απ το λεύκωμα «Πανελλήνιος Γ.Σ. 1891-1991»).

με την επιτροπή και στην ανέγερση του μεγάρου. Tο 1870 δημοσιεύεται το πρ!γραμμα και οι κανονισμοί των αγωνισμάτων των B΄ Oλυμπίων, στα οποία έχουν προστεθεί ορισμένα αγωνίσματα !πως σκοποβολή, κολύμβηση, κωπηλασία ενώ η περίοδος της προετοιμασίας-προγύμνασης έχει αυξηθεί. Aκ!μη έχουμε το καθορισμ! για πρώτη φορά του !ρκου των αθλητών. O κανονισμ!ς των αγώνων καθ!ριζε και το τελετουργικ! που περιλάμβανε και θρησκευτική τελετή. Tα B΄ Oλύμπια άρχισαν την 1η Nοεμβρίου του 1870 και την τελετή έναρξης παρακολούθησε ένα πλήθος 30.000 ανθρώπων. Δύο εβδομάδες αργ!τερα στο πρ!χειρα ανακαινισθέν Παναθηναϊκ! Στάδιο, στο ίδιο στάδιο !που γίνονταν τα Παναθήναια στην αρχαι!τητα αλλά τελέσθηκαν και οι πρώτοι διεθνείς Oλυμπιακοί Aγώνες, έλαβαν χώρα τα «γυμνικά» αγωνίσματα. Oι συμβολισμοί διατρέχουν κι εδώ !λο το τυπικ! των αγώνων. Mετά τη θρησκευτική χορωδία ακολούθησε ο Oλυμπιακ!ς Yμνος και λίγο αργ!τερα ο !ρκος των 31 συμμετεχ!ντων μπροστά τους Eλλανοδίκες. Παρ!λο που οι άλλοι αγώνες πλην των του Σταδίου αναβλήθηκαν, σύσσωμος ο Tύπος εξήρε την οργάνωση και την απολύτως επιτυχή διεξαγωγή του αθλητικού μέρους των Oλυμπίων.

Iωάννης Φωκιανς Aυτ! είχε σαν αποτέλεσμα να προκηρυχθούν τα Γ΄ Oλύμπια το Nοέμβριο του 1874 και να τελεσθούν τελικά το Mάιο του 1875. Διευθυντής των αγώνων ορίσθηκε ο Iωάννης Φωκιαν!ς (1845-1896) μια προσωπικ!τητα που θα σημαδέψει την εξέλιξη της γυμναστικής στην Eλλάδα. Λ!γω των ειδικών του γνώσεων και εμπειριών ήταν και ο καταλληλ!τερος για τη θέση αυτή. O Φωκιαν!ς επιδίωξε να προσελκύσει μαθητές, φοιτητές και άτομα των ανωτέρων τάξεων για την προγύμναση στο δημ!σιο γυμναστήριο ώστε να προσδώσει αίγλη και κύρος στους αγώνες που έγιναν στις 18 Mαΐου και πάλι στο Παναθηναϊκ! Στάδιο, στο περιθώριο των εκθέσεων που είχαν αρχίσει στις 6 Mαΐου. Oι περιορισμένοι συμμετέχοντες (24 αθλητές), η προχειρ!τητα της διαρρύθμισης των θέσεων των θεατών και η απουσία του βασιλέως είχε σαν αποτέλεσμα να επικρατήσει αταξία και αρνητική εντύπωση στους πάντες. Oι εφημερίδες χαρακτήρισαν τη διοργάνωση σαν προδοσία της αρχαι!τητς και κάτω απ! το βάρος της κριτικής ο Φωκιαν!ς παραιτήθηκε. Λ!γω της αποτυχίας των αγώνων του 1875 η επιτροπή των Oλυμπίων επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στην υλοποίηση των !ρων της δια-

θήκης του E. Zάππα και αναβάλλει διαρκώς την τέλεση των επ!μενων Oλυμπίων. Eτσι ολοκληρώνεται το 1878 το Kεντρικ! Γυμναστήριο (ο σημεριν!ς Φωκιαν!ς απέναντι απ! το Παναθηναϊκ! Στάδιο) και 10 χρ!νια αργ!τερα στο Zάππειο Mέγαρο. Tο ίδιος έτος είναι η 25η επέτειος απ! την άνοδο του βασιλέως Γεωργίου A΄ στο θρ!νο και στα πλαίσια των εορτών δημοσιεύεται το B.Δ. της 12ης Iανουαρίου του 1888 «Περί των εγκαινίων του Zαππείου και της ενάρξεως της Δ΄ Oλυμπιάδας». Ωστ!σο, ενώ το εκθεσιακ! μέρος πραγματοποιείται με μεγάλη επιτυχία στο Zάππειο –για πρώτη φορά έχουμε τη χρήση ηλεκτρικού φωτ!ς στην πρωτεύουσα– οι δημοτελείς αγώνες αναβάλλονται. Kι ενώ η ματαίωση των αγώνων φαιν!ταν σίγουρη ο Φωκιαν!ς, διευθυντής του Kεντρικού Γυμναστηρίου αναλαμβάνει τη διοργάνωση με δικά του έξοδα στο χώρο του γυμναστηρίου, !που και διεξάγονται επιτυχώς στις 30 Aπριλίου και 12 Mαΐου. Mετά την επιτυχία των εκθέσεων του 1888 αποφασίζεται να τηρηθεί η πλήρης τετραετία και προκηρύσσονται τα E΄ Oλύμπια για το 1892. Mε το θάνατο του Kωνσταντίνου Zάππα το 1892 η ρουμανική κυβέρνηση αρνείται να παραδώσει την περιουσία του στην Eπιτροπή των Oλυμπίων, πράγμα που θα οδηγήσει σε διακοπή των

διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, αλλά και στη διακοπή του θεσμού των Oλυμπίων.

Eθεσαν τη βάση Δεν γνωρίζουμε τι αποτελέσματα θα είχαμε εάν η ιδέα του μεγάλου ευεργέτη πραγματοποιούνταν «γνησία και απαράλλακτος». H πρ!ταση της ανασύστασης των αθλητικών και καλλιτεχνικών αγώνων του Eυάγγελου Zάππα πραγματοποιήθηκε μ!νον σαν συνοδευτικ! θέαμα «βιομηχανικών εκθέσεων». Tα Oλύμπια δεν είχαν ουσιαστική επίδραση στην καθιέρωση των αγωνισμάτων αυτών στην Eλλάδα. Λειτούργησαν !μως σαν μια εισαγωγή για τους Oλυμπιακούς Aγώνες του 1896. Aκ!μη η εμπειρία τους μέσα απ! την επανάληψή της θα δημιουργήσει τη βάση για ταύτιση των θεατών με το ιδεολ!γημα της συνέχειας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Eτσι οι αθλητές των αγώνων του 1896 θα βρουν μπροστά τους ένα πλήθος που ήταν συνειδητοποιημένο με την κληρονομιά των προγ!νων του και που η ατμ!σφαιρα και ο ενθουσιασμ!ς των στο ίδιο στάδιο !που πολλοί απ! αυτούς είχαν παρακολουθήσει τα Oλύμπια θα αποτελέσει την κύρια αιτία της μεγάλης επιτυχίας των πρώτων διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων. KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

9

Tα μέλη της Πρώτης Διεθνούς Oλυμπιακής Eπιτροπής. Συστάθηκε στο Διεθνές Συνέδριο των Παρισίων (16-23 Iουνίου 1894) τα μέλη του οποίου ομφωνα εξέφρασαν την ευχή για την τέλεση των πρώτων Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα. Πρεδρος της επιτροπής ορίστηκε ο Δημήτριος Bικέλας. Aπ αριστερά εικονίζονται οι: Willibald Gebhardt (Γερμανία), Πιέρ ντε Kουμπερτέν (Γαλλία), Jiri Guth - Jarkofsky (Bοημία), Δημήτριος Bικέλας, Ferenc Kemeny (Oυγγαρία), A. de Boutowsky (Pωσία), Viktor Balck (Σουηδία). (Φωτ.: Aλμπερτ Mάγιερ - Aρχείο Mουσείου Mπενάκη).

Tο χρονικ της αναβίωσης Oι πρωτεργάτες και οι προσπάθειες για την τέλεση των Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα Tου Kωνσταντίνου Γεωργιάδη Kοσμήτορος Διεθνούς Oλυμπιακής Aκαδημίας

O ΓAΛΛOΣ βαρ νος Πιερ ντε Kουμπερτέν (1863-1937) βαθιά επηρεασμένος απ το αγγλοσαξωνικ εκπαιδευτικ σύστημα των ελεύθερων φυσικών ασκήσεων και το πρ γραμμα ηθικής και κοινωνικής διαπαιδαγώγησης, μέσω του σχολικού αθλητισμού, αφιέρωσε τις δυνάμεις του στη μεταρρύθμιση του σχολικού συστήματος της χώρας του. Tο 1890 επισκέφθηκε το γιατρ W. P. Brookes, ο οποίος απ το 1851 οργάνωνε τοπικούς Oλυμπιακούς Aγώνες στο Much Wenlock της Aγγλίας και συνεργαζ ταν με την επιτροπή των Oλυμπίων του Zάππα. O Brookes αναφέρθηκε στις προσπάθειες αναβίωσης των Oλυμπιακών Aγώνων απ τους Eλληνες και τον ίδιο και ορ-

γάνωσε αγώνες για να «μυήσει» τον βαρ νο στην ιδέα της αναβίωσης των Oλυμπιακών Aγώνων. Tο 1892 ο Kουμπερτέν κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων για την 5η επέτειο της ίδρυσης της USFSA (Eνωση Aθλητικών Σωματείων Γαλλίας), πρ τεινε για πρώτη φορά δημ σια την αναβίωση των Oλυμπιακών Aγώνων σε διεθνές επίπεδο. Aντιμετώπισε τη γενική αδιαφορία. Eνα χρ νο αργ τερα, σε συνεργασία με τον Aμερικαν καθηγητή W. Sloau και τον Aγγλο C. Herbert προετοίμασε σχέδιο προγράμματος για τη διοργάνωση διεθνούς αθλητικού συνεδρίου στο Παρίσι. Στην εγκύκλιο του συνεδρίου που αποστάλθηκε σε διάφορες χώρες, τίθεται ξεκάθαρα το θέμα της αναβίωσης των διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων. Στην Eλλάδα ο Kουμπερτέν απευ-

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

θύνθηκε στον Iωάννη Φωκιαν , πρώτο πρ εδρο του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλ γου και πατέρα της Γυμναστικής στη χώρα μας. H αντίδραση του Φωκιανού ήταν άμεση. Aποφασίστηκε να εκπροσωπηθεί ο σύλλογος στο συνέδριο απ τον Eλληνα λ γιο Δημήτρη Bικέλα (1835-1908), ο οποίος διέμενε στο Παρίσι. Στο πρ σωπο του Δ. Bικέλα που αποδέχτηκε την πρ ταση του Πανελληνίου Γ.Σ., ο Kουμπερτέν απ κτησε έναν πολύτιμο συνεργάτη και φίλο.

Δημήτρης Bικέλας Tο συνέδριο άρχισε στις 16 Iουνίου 1894, στο αμφιθέατρο της Σορβ νης, που ακούστηκε για πρώτη φορά απ μεγάλη χορωδία γυναικών ο Δελφικ ς ύμνος του Aπ λλωνα. Στις 23 Iουνίου ο Bικέλας παρουσίασε την πρ ταση της διεξαγωγής των

πρώτων Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα πως αυτή είχε διαμορφωθεί σε συνεργασία του με τον Kουμπερτέν, στη μία απ τις δυο επιτροπές του συνεδρίου, στην οποία προήδρευσε ο ίδιος. «Mην ξεχνάτε κύριοι», ανέφερε στην ομιλία του «τι αν προχωρείτε σύμφωνα με το αρχαίο ελληνικ πνεύμα, εμείς οι Eλληνες το κατέχουμε πιο άμεσα. Aν είσαστε οι εγγονοί της κοινής προγνου, εμείς είμαστε οι γιοι... Eδώ δεν ομιλώ στο νομα του συλλγου που αντιπροσωπεύω. Eχω ακμα λιγτερες δυναττητες να δεσμεύσω την κυβέρνησή μου. Aισθάνομαι μως τι λος ο κσμος στην Eλλάδα θα αγκαλιάσει μια ευνοϊκή απφαση του συνεδρίου και θα προσπαθήσει να την τιμήσει. Δεν σας ζητώ να δεσμεύσετε αμετάκλητα την οργανωτική επιτροπή που εσείς θα ορίΣυνέχεια στην 12η σελίδα

Tα μέλη της Πρώτης Διεθνούς Oλυμπιακής Eπιτροπής με τον πρεδρο και μέλη της Kεντρικής Eπιτροπής που συστάθηκε στην Eλλάδα για την οργάνωση και τη διεξαγωγή των Oλυμπιακών Aγώνων. Πρεδρος ήταν ο διάδοχος Kωνσταντίνος και μέλη της διορίσθηκαν άνθρωποι καταξιωμένοι στο χώρο της δημσιας ζωής. Γενικς Γραμματέας ανέλαβε ο Tιμολέων Φιλήμων, πρώην Δήμαρχος Aθηνών, ενώ στη θέση των γραμματέων τοποθετήθηκαν οι: Θ. Mάνος, Γ. Mελάς, A. Mερκάτης και Γ. Στρέιτ. Oρθιοι απ αριστερά εικονίζονται οι: Γ. Στρέιτ, Iφ. Kοκκίδης, πρεδρος της Eπιτροπής Δεξιώσεων, J. Guth - Jarkofsky, Δ. Bικέλας, F. Kemeny, Π. ντε Kουμπερτέν, A. de Boutowsky, W. Gebhardt, V. Balck. (Φωτ.: A. Mάγιερ - Aρχείο Mουσείου Mπενάκη).

Tο ιστορικ τηλεγράφημα του Δημητρίου Bικέλα προς τον πρεδρο του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλγου Iωάννη Φωκιαν: «Tο συνέδριο εκφράζει την ευχή για τον εορτασμ στην Aθήνα των πρώτων διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων 1896».

O Γάλλος βαρώνος Πιέρ ντε Kουμπερτέν. Mε δική του πρωτοβουλία έγινε το Διεθνές Συνέδριο των Παρισίων (1894) που τέθηκε το θέμα της αναβίωσης των Oλυμπιακών Aγώνων και εκφράστηκε η ευχή για την τέλεσή τους στην Aθήνα, το 1896. KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

11

O Γεώργιος Aβέρωφ (1818-1899). Eγκατεστημένος στην Aίγυπτο, ο Hπειρώτης εθνικς ευεργέτης αγκάλιασε τις προσπάθειες για τη διεξαγωγή των Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα. Xάρη στη μεγαλδωρη χορηγία του αναμαρμαρώθηκε το Παναθηναϊκ Στάδιο. Συνέχεια απ την 10η σελίδα

σετε... Προτείνω απλά το συνέδριο να εκφράσει την ευχή του ώστε ο πρώτος εορτασμς των Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων να διεξαχθεί στην Aθήνα. Tα μέλη του συνεδρίου ομ φωνα εξέφρασαν την ευχή για την τέλεση των πρώτων Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα. O Bικέλας, που ορίστηκε πρ εδρος της πρώτης Διεθνούς Oλυμπιακής Eπιτροπής, έσπευσε να ενημερώσει το βασιλιά και την ελληνική κυβέρνηση. Tο Eλληνικ Δημ σιο, οφειλέτης «εν πτωχεύσει» προς τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, δεν τολμούσε να δώσει έστω ενδείξεις αρωγής στην

λη προσπάθεια. Oι πολιτικοί της κυβέρνησης Tρικούπη υποστήριζαν τι

στην Eλλάδα δεν υπήρχαν οι ειδικοί με τις απαραίτητες γνώσεις, εμπειρίες και ικαν τητες που θα μπορούσαν να φέρουν εις πέρας μία τ σο μεγάλη και πρωτοφανή εκδήλωση. Eφοβούντο, δε, τι η αποτυχία των Aγώνων θα δυσχέραινε ακ μη περισσ τερο τη θέση της χώρας και τελικά θα απέβαινε η λη επιχείρηση εις βάρος της. Aπ την άλλη πλευρά υπήρχαν νεώτεροι πολιτικοί οι οποίοι ήταν υπέρ της διεξαγωγής των Aγώνων στην Aθήνα. Oι υποστηρικτές οραματίζονταν τη διεξαγωγή των Aγώνων στην Aθήνα ως μοναδική ευκαιρία για τη φτωχή πατρίδα τους να αποκτήσει την αξιοπιστία της απέναντι στις άλλες χώρες και να διασώσουν την «Eθνική υπ λη-

Tο Eθνικ Σκοπευτήριο στην Kαλλιθέα. Tο ωραιτατο αυτ κτίριο ήταν έργο του αρχιτέκτονα Aν. Mεταξά και κτίστηκε αποκλειστικά για τους αγώνες σκοποβολής.

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

O ανδριάντας του Γεωργίου Aβέρωφ. Eργο του γλύπτη Γεωργίου Bρούτου απ πεντελικ μάρμαρο. Tα χρήματα για την κατασκευή του προήλθαν απ πανελλήνιο έρανο. Tα αποκαλυπτήριά του έγιναν την παραμονή της έναρξης των Oλυμπιακών Aγώνων 1896. (Φωτ.: Eθνικ Iστορικ Mουσείο)

ψη» που διατελούσε «εν κινδύνω» λ γω της πτωχεύσεως της χώρας τον Δεκέμβριο του 1893. O Bικέλας πληροφορήθηκε τους δισταγμούς της ελληνικής κυβέρνησης. Eντούτοις ήταν αισι δοξος και αποφασισμένος μετά την άφιξή του στην Aθήνα να κάνει κάθε τι στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του ώστε να πετύχει τον σκοπ του. Στις 5 Oκτωβρίου 1895, μετά τη συνάντησή του με τον πρωθυπουργ

X. Tρικούπη, γνώριζε τι λ γω της διαρκούσας οικονομικής κρίσης, «θα ήταν προτιμ τερο να μην ασχοληθεί καθ λου με τους Oλυμπιακούς Aγώνες». Mετά τη συνάντηση αυτή έστρεψε το βάρος των ενεργειών του προς την Eπιτροπή των Oλυμπίων και κληροδοτημάτων του Zάππα στην οποία προέδρευε ο υπουργ ς Στ. Δραγούμης και προς τους υπευθύνους και αρμ διους επί των αθλητικών θεμάτων. Γρήγορα διαπίστωσε

τι οι έχοντες σχέση με την υπ θεση διακατέχονταν απ την πλήρη απαισιοδοξία και μεγάλη φοβία για την αποτυχία των Aγώνων. Oι προσπάθειες του να πείσει τους αρμοδίους διεκ πησαν ξαφνικά ταν στις 14 Oκτωβρίου έλαβε ένα επείγον τηλεγράφημα τι επιδεινώθηκε η κατάσταση της ασθενούς συζύγου του και έπρεπε να επιστρέψει στο Παρίσι. Aμέσως μετά την αναχώρηση του Bικέλα, ο Στ. Δραγούμης για να αποτρέψει την επίσκεψη του Πιερ ντε Kουμπερτέν στην Aθήνα, η οποία πιθαν τατα θα δημιουργούσε επιπρ σθετες πιέσεις προς την κυβέρνηση, του τηλεγράφησε παρακαλώντας τον να αναμείνει την αυθημερ ν α-

ποσταλείσα προς αυτ ν επιστολή, στην οποία εξηγούσε τους λ γους αδυναμίας της Eλλάδας να δεχθεί το αίτημα-ευχή του συνεδρίου.

O Kουμπερτέν στην Aθήνα O Kουμπερτέν ήταν πλήρως ενημερωμένος για τις προθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης και της Eπιτροπής των Oλυμπίων απ τον Bικέλα. Tαξίδεψε λοιπ ν στην Eλλάδα ισχυριζ μενος τι δεν γνώριζε τίποτα και χωρίς να περιμένει την άφιξη της επιστολής Δραγούμη στο Παρίσι. O Γάλλος βαρ νος γνώριζε τι εάν ναυαγούσε η απ πειρα διεξαγωγής των Aγώνων στην Aθήνα, που τ σο θετικά σχ λια είχε προκαλέσει στο ελληνικ και ξένο Tύπο, τ τε θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να διατηρηθεί η ιδέα της ανασύστασης των Oλυμπιακών Aγώνων. Στην Aθήνα, ο διάδοχος Kωνσταντίνος ανέθεσε στον Kουμπερτέν να αναλάβει τη σύσταση της επιτροπής στήριξης και διεξαγωγής των Aγώνων και μάλιστα να προεδρεύσει των εργασιών της στην πρώτη σύσκεψή της. O ίδιος αποδέχθηκε να αναλάβει την προεδρία της. Στις 12 Nοεμβρίου (24 με το Nέο Hμερολ γιο) συνήλθαν στο Zάππειο Mέγαρο 29 προσκεκλημένοι και εξελέγησαν 4 αντιπρ εδροι. Oλοι θεωρήθηκαν μέλη της επιτροπής, η οποία ήταν η πρώτη Eπιτροπή Oλυμπιακών Aγώνων της Eλλάδας. Λίγες ημέρες αργ τερα ο Kουμπερτέν αναχωρούσε για το Παρίσι.

Δεν ήταν μως βέβαιος τι οι Eλληνες θα συνέχιζαν τις προσπάθειες για ανεύρεση π ρων και άρχισε να αναζητεί εναλλακτική λύση. Hδη πριν αναχωρήσει απ την Aθήνα έγραψε στον Oύγγρο Kemeny, μέλος της Διεθνούς Oλυμπιακής Eπιτροπής (ΔOE) στον οποίο πρ τεινε να εξετάσει τη δυνατ τητα τέλεσης των A΄ Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων στη Bουδαπέστη, μέσα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τον εορτασμ των χιλίων ετών απ την ίδρυση της π λης. Oμως στην Oυγγαρία, πως και στην Eλλάδα, υπήρχε κυβερνητική κρίση και ο ελιγμ ς του λ γω της συνεχιζ μενης πολιτικής και οικονομικής αστάθειας στην Oυγγαρία ναυάγησε. Eννοείται

τι ο Kουμπερτέν για τις ενέργειές του αυτές δεν είχε ενημερώσει τον Bικέλα και τους υπεύθυνους στην Eλλάδα.

Προβλήματα M λις αναχώρησε ο Kουμπερτέν, η συσταθείσα επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα τι για τη διεξαγωγή των Aγώνων απαιτούνταν 600.000 δρχ. Tο ποσ αυτ θεωρήθηκε τι ήταν αδύνατο να συγκεντρωθεί μέσα στα χρονικά ρια των δύο μηνών, ώστε να στελν ταν εγκαίρως οι προσκλήσεις για τους Aγώνες. Για το λ γο αυτ η τετραμελής επιτροπή των αντιπροέδρων παραιτήθηκε. Στις 13 (25) Δεκεμβρίου έφθανε στην Aθήνα ο Bικέλας. H επάνοδ ς του χαιρετίστηκε με ενθουσιασμ

απ τον Tύπο και λους σοι πίστευαν στη δυνατ τητα διεξαγωγής των Aγώνων στην Aθήνα. Στον ελληνικ Tύπο άρχισαν να καταφθάνουν συγχρ νως με την άφιξη

Παναθηναϊκ Στάδιο, ημέρα έναρξης των Oλυμπιακών Aγώνων 1896. Aτμσφαιρα πρωτφαντης γιορτής επικρατούσε στην Aθήνα, τις ημέρες των αγώνων. Mεγάλη ήταν η προσέλευση των Aθηναίων και ξένων επισκεπτών στο Στάδιο. O αριθμς τους ξεπέρασε τις 100.000 την ιστορική ημέρα κατά την οποία ο Mαρουσιώτης Σπύρος Λούης τερμάτισε πρώτος στον Mαραθώνιο. (Φωτ.: Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

του Bικέλα τηλεγραφήματα που ανακοίνωναν γενναίες δωρεές υπέρ των Aγώνων. Yπήρχαν μως και μικρ τερες, πως αυτή του νέου φοιτητή, ο οποίος έσπευσε να δηλώσει τι απ το υστέρημά του θα καταβάλλει απ την 1η Iανουαρίου 1895 έως και τον Iούνιο 1896 συν-

δρομή των 10 δρχ. υπέρ της διεξαγωγής των Aγώνων. Eντούτοις, ο χρ νος περνούσε και σο αποτελεσματικές και να ήταν οι ενέργειες των διάφορων σωματείων και πρ θυμος ο ελληνικ ς λα ς να συνεισφέρει, γιν ταν κατανοητ τι απαιτείτο πρώτιστα να

υπάρξει κάποια επιτροπή που θα οργάνωνε, και θα διηύθυνε το λο έργο. Tην ίδια περίοδο η κυβέρνηση Tρικούπη (και το ίδιο το κράτος) βαλλ ταν απ παντού και προοδευτικά έχανε κάθε έλεγχο και στις εσωτεριΣυνέχεια στην 14η σελίδα

Oλυμπιακς Yμνος Aρχαίο πνεύμα αθάνατο, αγνέ πατέρα Tου ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού Kατέβα, φανερώσου, κι άστραψ’ εδώ πέρα Στη δξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού. Στο δρμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι Στων ευγενών αγώνων λάμψε την ορμή Kαι με τ’ αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι Kαι σιδερένιο πλάσε και άξιο το κορμί.

O Oλυμπιακς Yμνος, σε στίχους του εθνικού ποιητή Kωστή Παλαμά και μουσική του μεγάλου Kερκυραίου μουσουργού Σπύρου Σαμάρα. Πρωτοτραγουδήθηκε στην Aθήνα το 1896 και το 1958 ανακηρύχθηκε επίσημος ύμνος των Oλυμπιακών Aγώνων. (Aρχείο: «Mικρς Pωμης»).

Kάμποι, βουνά και πέλαγα φέγγουν μαζί σου Σαν ένας λευκοπρφυρος μέγας νας Kαι τρέχει στον ναν εδώ προσκυνητής σου, Aρχαίον πνεύμ’ αθάνατον, κάθε λας.

KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

13

Συνέχεια απ την 13η σελίδα

κές εξελίξεις, αφού λες οι προσπάθειες για πτωχευτικ συμιβασμ ανάμεσα στο ελληνικ κράτος και τους δανειστές του απέτυχαν. Eνα χρ νο μετά την πτώχευση ο Tρικούπης, στις 10 Iανουαρίου 1895, υπέβαλε την παραίτησή του. Σχηματίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπ την προεδρία του Nικολάου Δεληγιάννη, για να διενεργήσει νέες βουλευτικές εκλογές. O νέος υπηρεσιακ ς πρωθυπουργ ς που διέμενε στο Παρίσι ως πρ ξενος της Eλλάδας, γνώριζε άριστα τον Bικέλα και είχε αποδεχθεί ευμενώς την πρ ταση διεξαγωγής των Aγώνων στην Aθήνα. Λίγες ημέρες αργ τερα, το σκηνικ άρχισε να αλλάζει ριζικά. Στις 13 Iανουαρίου 1895 υπ την προεδρία του Διαδ χου Kωνσταντίνου συνεδρίασε στο Zάππειο Mέγαρο η νέα επιτροπή. H επιτροπή αυτή ονομαζ ταν «Kεντρική Eπιτροπή των Oλυμπιακών Aγώνων» και άλλες φορές ονομαζ ταν «Συμβούλιο των Oλυμπιακών Aγώνων». Στη συνεδρίαση ο Kωνσταντίνος κήρυξε επίσημα την έναρξη των εργασιών για την προετοιμασία των πρώτων Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων.

Πανεθνική συμμετοχή H φτωχή τ τε Eλλάδα πράγματι ανέλαβε να φέρει εις πέρας τη βαρύτατη αυτή υποχρέωση δι τι ο λα ς της ήταν πρ θυμος να την στηρίξει. Πολίτες απ την Eλλάδα, Eλληνες της Διασποράς, Σύλλογοι και συντεχνίες, πριν ακ μη σχηματιστεί η κεντρική οργανωτική επιτροπή και τους ζητηθεί η βοήθειά τους ανακοίνωναν στις εφημερίδες συνδρομές και δωρεές υπέρ της διεξαγωγής των Aγώνων. Oι ενθουσιώδεις καταβολές εισφορών για τους πρώτους Oλυμπιακούς Aγώνες προέτρεψαν την κεντρική επιτροπή αμέσως μετά τη σύγκλησή της να απευθύνει διακήρυξη προς τους «απανταχού Eλληνες» ζητώντας τη συνδρομή τους. Aποφασίστηκε μάλιστα, πως αναφέρει ο T. Φιλήμων, να μην δεχθούν εισφορές απ αλλοδαπούς. Στο κάλεσμα αυτ ανταποκρίθηκαν δήμοι, προξενεία, Mοναστήρια, στρατιωτικές μονάδες, ελληνικές κοιν τητες απ’ λο το χώρο της Bαλκανικής και της ανατολικής Mεσογείου αλλά και απ μακρες περιοχές

πως απ την Oδησσ , την Kοπεγχάγη, το Λονδίνο, την Iρλανδία, τη Bοστώνη, τη Mασσαλία, τη Bιέννη, το Kάιρο κ.ά. Bρέθηκαν μως και άλλοι τρ ποι για να ενισχυθούν τα οικονομικά της Eπιτροπής. Mε πρ ταση της Eπιτροπής Oλυμπιακών Aγώνων η κυβέρνηση Θε δωρου Δηλιγιάννη που είχε εν τω μεταξύ κερδίσει τις εκλογές, ενήργησε να ψηφιστεί ν μος για την έκδοση αναμνηστικών γραμματοσήμων και μεταλλίων με θέμα τους Oλυμπιακούς Aγώνες. Mετά δε τη μεγαλ δωρη χορηγία του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Aβέρωφ, που πρ σφερε 585.000 δρχ. για την κατασκευή και αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού Σταδίου, οι συνολικοί π -

Oι πρώτες εργασίες πρχειρης αναμρφωσης του Παναθηναϊκού Σταδίου έγιναν στη δεκαετία του 1870 απ το κληροδτημα Eυάγγελου Zάππα για τους αγώνες των Oλυμπίων. Tο 1895-96, χάρη στη μεγαλδωρη χορηγία του Γεωργίου Aβέρωφ έγινε αποκατάσταση και μερική αναμαρμάρωση του αρχαίου Σταδίου. Tο έργο ολοκληρώθηκε το 1900. (Aρχείο: «Mικρς Pωμης»).

ροι για τους αγώνες ξεπέρασαν το τεράστιο για την εποχή ποσ του 1.500.000 δραχμών. Mε τα χρήματα αυτά έγινε η αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού Σταδίου στο πρώτο διάζωμα και ολοκληρώθηκε αργ τερα με νέα χορηγία του Aβέρωφ. Eπίσης, ανεγέρθηκαν το σκοπευτήριο στην Kαλλιθέα, το ποδηλατοδρ μιο στο Nέο Φάληρο, κατασκευάστηκαν τα γήπεδα lawn tennis, οι εξέδρες και τα στέγαστρα των λέμβων για τους ναυτικούς αγώνες. Oλα αυτά ασφαλώς αποτελούν την πρώτη ολυμπιακή αριχτεκτονική. H κεντρική Eπιτροπή Oργάνωσης των πρώτων Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων προσπάθησε και ανταποκρίθηκε επιτυχώς στις απαιτήσεις και προδιαγραφές της διεθνούς κοιν τητας.

Aντιδράσεις Eνας άλλος σκ πελος για την επιτυχία των αγώνων προέκυψε απ

την Aγγλία. Oι Aγγλοι, μέσα απ δημοσιεύματα του Tύπου άφηναν να γίνει κατανοητ τι εάν δεν γίνονταν αποδεκτά κατά τη διάρκεια των αγώνων τα ισχύοντα στη χώρα τους (αποστάσεις, καν νες και λα τα συναφή), αυτοί δεν επρ κειτο να λάβουν σοβαρά τη διοργάνωση των Πρώτων Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα. Aπ την άλλη πλευρά, η συμμετοχή της Γερμανίας, μετά την άρνηση των δύο μεγαλύτερων αθλητικών ενώσεων της Γερμανίας να πάρουν μέρος στους Aγώνες, κινδύνευε να ναυαγήσει. Oι Γερμανοί αιτιολογούσαν την απ φασή τους υποστηρίζοντας τι εσκεμμένα λησμονήθηκαν

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

στο Πρώτο Διεθνές Συνέδριο στο Παρίσι απ τον Kουμπερτέν και τι στο πρ γραμμα των Πρώτων Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων δεν δ θηκε η πρέπουσα σημασία στη γερμανική γυμναστική (turnen). Yπήρχαν και άλλα σημαντικά προβλήματα που κλήθηκαν να επιλύσουν τα μέλη της κεντρικής επιτροπής, προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιτυχία των πρώτων Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων. Hταν η πρώτη φορά που οργανων ταν σε παγκ σμιο επίπεδο μια μεγάλη αθλητική εκδήλωση και έπρεπε να υπολογίσουν π σοι ξένοι θα επισκέπτονταν την Aθήνα με αφορμή τους αγώνες για να προετοιμαστούν καταλύματα και να φιλοξενηθούν οι επισκέπτες. Eπρεπε να διευκρινισθεί το πρ γραμμα των αγώνων και ποια αγωνίσματα θα συμπεριελάμβανε ώστε να είναι αποδεκτ απ λες τις χώρες, να υιοθετηθούν υπάρχοντες διεθνείς κανονισμοί των αγωνισμάτων ή να συνταχθούν νέοι κανονισμοί αποδεκτοί απ τις χώρες που θα συμμετείχαν στους Aγώνες. Eπιπλέον πού και σε ποιούς θα αποστέλλονταν οι προσκλήσεις αφού δεν είχαν ιδρυθεί Eθνικές Oλυμπιακές Eπιτροπές. Aν και δεν υπήρχε η απαραίτητη εμπειρία, εν τούτοις για λα τα ζητήματα βρέθηκαν λύσεις με μεγάλη δεξιοτεχνία και ανοικοδομήθηκαν λοι οι απαραίτητοι αθλητικοί χώροι σε διάστημα μικρ τερο των 12 μηνών.

Πολιτική πράξη Eτσι φθάσαμε στις 25 Mαρτίου 1896, ημέρα κατά την οποία άρχισαν

στο νε δμητο Kαλλιμάρμαρο Παναθηναϊκ Στάδιο οι πρώτοι Διεθνείς Oλυμπιακοί Aγώνες. H επιλογή της 25ης Mαρτίου δεν ήταν τυχαία. Mετά την απελευθέρωση, η ιδεολογία που επικρατούσε στο νεοσύστατο ελληνικ κράτος είναι

τι αποτελούσε τον κληρον μο και διάδοχο της αρχαίας Eλλάδας. Tο πνεύμα αυτ καθ ριζε λη τη διοργάνωση των αγώνων αλλά και τις τελετές κατά τη διάρκεια των αγώνων. O ελληνισμ ς είχε ανάγκη εκείνη την ώρα να πιστέψει στην αναγέννησή του, να αποκτήσει την αυτοπεποίθησή του και να την εδραιώσει σο γίνεται καλύτερα. H καθιέρωση της έναρξης των Oλυμπιακών Aγώνων την 25η Mαρτίου ήταν μια ιδέα πολύ παλιά και ανήκει στον ποιητή Παναγιώτη Σούτσο απ το 1834. H έναρξη των πρώτων Oλυμπιακών Aγώνων την 25η Mαρτίου, ημέρα του Eυαγγελισμού της Θεοτ κου και της επετείου της εθνικής εξέγερσης και μία μέρα μετά την ανάσταση του Xριστού, αφού στις 24 Mαρτίου ήταν το Πάσχα Oρθ δοξων και Kαθολικών Xριστιανών, αποτελούσε μια θρησκευτική και συγχρ νως πολιτική πράξη. Θα διν ταν η ευκαιρία στους Eλληνες της διασποράς και των απ μακρων περιοχών, στους αυτ χθονες και ετερ χθονες αλλά και σ’ λους τους φιλοξενούμενους ξένους να πάρουν μέρος στις θρησκευτικές και δημ σιες τελετές για την αναγέννηση του ελληνικού κράτους. Mε αυτ τον τρ πο, τονιζ ταν η πολιτική και θρησκευτική συνοχή των Eλλήνων.

Δημήτριος Bικέλας Tο συγγραφικ έργο και ο ρλος του στην ανάληψη των πρώτων διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων απ την Eλλάδα φημερίδες και άρθρο στο περιοδικ «The Century Magazine», της Nέας Yρκης.

Tου E.X. Πασχάλη

O ΔHMHTPIOΣ Bικέλας (ποιητής, πεζογράφος και προσωπικτητα με ευρεία πνευματική και κοινωνική δράση), γεννήθηκε στη Σύρα, στις 15 Φεβρουαρίου 1835. Hταν γνος παλιάς οικογένειας εμπρων απ τη Bέροια, τους Mπικέλα ή Mπεκέλα, που έδρασαν στα Γιάννενα, στην Πέστη και στην Kωνσταντινούπολη. H μητέρα του Σμαράγδα ανήκε στη γνωστή οικογένεια Mελά απ την Hπειρο. Oι θείοι του Bασίλειος και Λέοντας Mελάς (ποινικολγος και συγγραφέας του «Γεροστάθη») έπαιξαν σημαντικ ρλο στη ζωή του. Σε ηλικία πέντε ετών οι γονείς του εγκαταστάθηκαν στην Kωνσταντινούπολη και εκεί έμαθε τα πρώτα γράμματα. Mετά μία σύντομη παραμονή στην Oδησσ, οι γονείς του αναγκάζονται να επιστρέψουν στη Σύρα. Eκεί εφοίτησε στο ιδιωτικ σχολείο «Λύκειον» και έπειτα στο δημσιο Γυμνάσιον. Στη Σύρα, σε ηλικία 16 ετών, δημοσίευσε και το πρώτο του έργο, την έμμετρη μετάφραση της τραγωδίας του Pακίνα «Eσθήρ», που παίχτηκε εκεί, με υποβολέα τον ίδιο, το 1851. Tον επμενο χρνο, το 1852, σε ηλικία 17 χρονών, εγκαθίσταται στο Λονδίνο και εργάζεται ως λογιστής στην εμπορική επιχείρηση «Aφοί Mελά», με μισθ «πλέον ή επαρκή». Στις λιγοστές ελεύθερες ώρες του παρακολουθούσε μαθήματα Bοτανικής στο University College. Σύντομα (1857) γίνεται συνεταίρος στην εταιρία των θείων του, ενώ ταυτχρονα μελετά ξένες γλώσσες, συχνάζει στις βιβλιοθήκες του Λονδίνου και ασχολείται με την ξιφασκία και την κωπηλασία. H περίοδος απ το 1866 και έπειτα ήταν περίοδος επικερδών επιχειρήσεων για την εταιρία. H οικονομική ύφεση που άρχισε να παρουσιάζεται μετά το 1875 και στις ελληνικές επιχειρήσεις του Λονδίνου έπεισε τον Bικέλα να εγκαταλείψει το 1876 το εμπριο και να επιζητήσει την παλιννστηση. Oικογενειακοί, ωστσο λγοι (ψυχασθένεια της γυναίκας του Kαλλιπης, κρης του μεγαλέμπορου K. Γεραλοπούλου) επέβαλαν την αναβολή της εγκατάστασής του στην Aθήνα ώς το 1896. Tον Iούνιο του 1894, με πρωτοβουλία του βαρώνου ντε Kουμπερτέν, ο Σύνδεσμος Aθλητικών Σωματείων της Γαλλίας συγκάλεσε στο Παρίσι Διεθνές Συνέδριο με θέμα την αναβίωση των Oλυμπιακών Aγώνων. Tον Πανελλήνιο Γυμναστικ Σύλλογο της Aθήνας, έ-

Eργο του Tο λογοτεχνικ έργο του Bικέλα είναι περιορισμένο σε έκταση σε σύγκριση με το πλήθος των μελετών («Περί Bυζαντινών», «Περί Eλληνικής Φιλολογίας», «H σύστασις του Eλληνικού Bασιλείου και τα ριά του»...) άρθρων και διαλέξεων που δημοσίευσε. Iδιαίτερα περιορισμένη είναι η πρωττυπη ποιητική του παραγωγή. Aποτελείται απ σαράντα περίπου ποιήματα. Tα περισστερα γράφτηκαν ανάμεσα στο 1857 και 1864 και 19 συμπεριελήφθησαν στην πρώτη έκδοση της συλλογής του «Στίχοι» (Λονδίνο 1862). Σημαντικ θεωρείται και το μεταφραστικ του έργου αφού μετέφρασε λα σχεδν τα γνωστά δράματα του Σαίξπηρ. H καθαυτ συμβολή του Bικέλα στη νεοελληνική λογοτεχνία βρίσκεται στο πεζογραφικ του έργο. Eκτς απ τον «Λουκή Λάρα» το αριστούργημά του, δημοσίευσε μια δεκάδα περίπου διηγήματα («Eστία», 1879) και μερικά ταξιδιωτικά κείμενα. Ως δείγμα ζωντανού αφηγηματικού λγου μπορεί να θεωρηθεί το έργο του «H ζωή μου» (απομνημονεύματα) που δημοσιεύθηκε λίγο μετά το θάνατ του (7 Iουλίου 1908).

Eλάχιστο μνημσυνο

O λ γιος Δημήτριος Bικέλας, πρώτος πρ εδρος της Διεθνούς Oλυμπιακής Eπιτροπής το 1896. H συμβολή του για τη διεξαγωγή των πρώτων διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα υπήρξε καθοριστική.

πειτα απ παράκληση του προέδρου του Iωάννη Φωκιανού, εκπροσώπησε ο λγιος, μεγαλοεπιχειρηματίας και με σοβαρές διασυνδέσεις σε λη την Eυρώπη Δημήτριος Bικέλας. H συμβολή του στη διεξαγωγή των πρώτων διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων στην Aθήνα το 1896 υπήρξε καθοριστική. (Aναλυτικά στις σελίδες 10-14).

Προσφορά Aπ το 1896 ο Bικέλας εγκαταστάθηκε οριστικά στην Aθήνα και αφιερώθηκε ολψυχα σε κοινωφελή έργα που πολλά ιδρύθηκαν με δικές του ενέργειες, και την οικονομική συνδρομή διάφορων ευεργετών. Iδιαίτερη σημασία είχε ο «Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Bιβλίων» (1899) που έμελλε να

ταυτιστεί με το πρσωπ του. Eκδθηκαν εκεί 100 αριθμημένα βιβλία ποικίλου περιεχομένου, σε φτηνή τιμή, που αναμφισβήτητα προσέφεραν πολύτιμες γνώσεις στους αναγνώστες τους. Aπ τον ίδιο σύλλογο εκδθηκε και το ιστορικ περιοδικ «Eλληνικά». Iδιαίτερα έντονη ήταν η αγωνία του Bικέλα για την εξέλιξη του λεγομένου εθνικού ζητήματος (απελευθέρωση Kρήτης, Θεσσαλίας, Hπείρου και Mακεδονίας). Στον ατυχή πλεμο του 1897 διοργανώνει πλωτ νοσοκομείο για τη μεταφορά και διάσωση τραυματιών απ την Hπειρο. Παράλληλα, γίνεται μέλος της (μυστικής) «Eθνικής Eταιρείας» που αγωνίζεται για την απελευθέρωση της Kρήτης, ενώ δημοσιεύει επιστολές υπέρ της ανεξαρτησίας της σε αγγλικές, αμερικανικές ε-

Σήμερα, τον θυμίζει μνο η «Bικελαία Bιβλιοθήκη» της Kρήτης, που βασίστηκε στη βιβλιοθήκη του. Aυτ εδώ το κείμενο, είναι ένα ελάχιστο μνημσυνο στον μεγάλο άνδρα, τον εθνικ ευεργέτη, τον ιδρυτή του «Συλλγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Bιβλίων», που σαν εκδοτικς φορέας, μαζί με τον «Φέξη» έγραψε την ιστορία του βιβλίου τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας. Eνα ελάχιστο μνημσυνο στον ιδρυτή του «Oίκου Tυφλών» και της «Σεβαστοπούλειας Σχολής». Στο θεμελιωτή του νεοελληνικού αφηγηματικού λγου... Πηγές: 1) Aφιέρωμα στον Δημήτριο Bικέλα της «Eλληνικής Δημιουργίας», τομ. 12, αριθ. 140, 1953. 2) Aλεξ. N. Λέτσας, «Δημήτριος Bικέλας», Θεσσαλονίκη 1951. 3) Aλεξ. Aρ. Oικονμου, «Tρεις άνθρωποι», τμ. 2: «Δημήτριος M. Bικέλας», Aθήνα 1953. 4) Παναγιώτη Γεωργουδή, «O Δημήτριος Bικέλας και η Bικελαία Bιβλιοθήκη» στο ειδικ τεύχος της εφημερίδας «Aλλαγή» (Mάρτιος 1996) του Hρακλείου. 5) Bιογραφικ Λεξικ, εκδ. «Eκδοτική Aθηνών», Aθήνα 1990.

KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

15

H Aθήνα προ των Aγώνων H οικονομική κατάσταση της χώρας και οι ετοιμασίες για την πρώτη Oλυμπιάδα Tης Bαλεντίνης Tσελίκα Yπεύθυνης Tμήματος Iστορικών Aρχείων Mουσείου Mπενάκη

OI Oλυμπιακοί Aγώνες πραγματοποιήθηκαν σε μια εποχή κατά την οποία είχαν συντελεστεί ριζικές αλλαγές στις δομές της ελληνικής κοινωνίας. Kύριο γνώρισμά της ήταν η οικονομική ανρθωση που προέταξε ο Tρικούπης. Tο θέμα της εθνικής ολοκλήρωσης που είχε κυριαρχήσει κατά τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, είχε κατά ένα μέρος συντελεστεί με την προσάρτηση της Aρτας και της Θεσσαλίας το 1881. H προσάρτηση των νέων εδαφών εκτς απ τη φυσική συνέπεια που είχε στην επέκταση των ορίων του ελληνικού κράτους και στην αύξηση του πληθυσμού, επέφερε και σημαντικές μεταβολές στο κοινωνικοοικονομικ σύστημα, ενώ η εισροή του παροικιακού κεφαλαίου που παρατηρείται κατά τη δεκαετία του 1870, ευνησε την αύξηση των βιομηχανικών και τραπεζικών επενδύσεων. Για την πραγματοποίηση του αναπτυξιακού του προγράμματος, ο Tρικούπης διέθεσε μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια σε έργα υποδομής, κυρίως δε στην κατασκευή του οδικού και συγκοινωνιακού δικτύου, τα οφέλη του οποίου είχαν άμεσο αντίκτυπο στο εμπριο και τη ναυτιλία. H οικονομική πολιτική της προσφυγής σε φορολογική επιβάρυνση και αυτών ακμη των κατωτάτων στρωμάτων, καθώς και στον εξωτερικ δανεισμ με επαχθέστατους πολλές φορές ρους, οδήγησε τη χώρα σε αδιέξοδο και το 1893, απ το βήμα της Bουλής, ομολγησε τι το κράτος βρισκταν σε πτώχευση. Kάτω απ αυτές τις συνθήκες, ταν το 1894 στο Παγκσμιο αθλητικ συνέδριο των Παρισίων η κυβέρνηση κλήθηκε να αναλάβει υπ την προστασία της την οργάνωση των Aγώνων, αρνήθηκε κατηγορηματικά την οποιαδήποτε μορφή συμμετοχής και υποστήριξης, επικαλούμενη αφενς το οικονομικ αδιέξοδο, αφετέρου την έλλειψη γενικτερου αθλητικού ενδιαφέροντος και υποδομής.

H Aθήνα εξελίσσεται H Aθήνα την εποχή εκείνη εξελισσταν με γοργούς ρυθμούς ως μία ευρωπαϊκή πλη και σημαντικ πνευματικ, πολιτιστικ και οικο-

νομικ κέντρο. Παρλο που απ την ανακήρυξή της ως έδρα της κυβέρνησης είχε την τύχη να συγκεντρώνει τη δύναμη της πολιτικής εξουσίας, για μακρ χρονικ διάστημα παρέμεινε μια μικρή πλη, με χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, εφσον οι οικονομικές δραστηριτητες ήταν συγκεντρωμένες σε άλλες ανεπτυγμένες επαρχιακές πλεις, πως ήταν η Σύρος, η Πάτρα, κ.α. Aπ τη δεκαετία του 1870 και μετά, με την εισροή των ξένων κεφαλαίων, η Aθήνα ως πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους προσήλκυσε το μεγαλύτερο μέρος αυτών, εκ των οποίων σημαντικ ποσοστ διατέθηκε στην ανοικοδμηση. Eίναι αξιοσημείωτη η οικοδομική έξαρση που παρατηρείται αυτήν την περίοδο, με την ανέγερση δημοσίων κτιρίων, πνευματικών ιδρυμάτων καθώς και πολυτελών ιδιωτικών κατοικιών απ τους ομογενείς, πολλοί απ τους οποίους επιλέγουν ως τπο διαμονής και ασκήσεως των επαγγελματικών τους δραστηριοτήτων την πρωτεύουσα. H αλματώδης αύξηση του πληθυσμού της –συνάρτηση της εδαφικής επέκτασης του κράτους– που έφθασε τις 111.486 κατοίκους, συνετέλεσε στην οικιστική επέκτασή της, σε σημείο που ξεπέρασε τα προβλεπμενα απ τα πρώτα αρχιτεκτονικά σχέδια ρια. H κτιριακή υποδομή των Aθηνών για τη συγκεκριμένη περίπτωση των Oλυμπιακών Aγώνων ήταν σχεδν μηδαμινή. Eξαίρεση αποτελούσε το Zάππειο, το οποίο προοριζταν για τις εκθέσεις και τις εκδηλώσεις των Oλυμπίων. Tο γεγονς της ανυπαρξίας κτιριακών εγκαταστάσεων στάθηκε η αφορμή ώστε τα μέλη της οργανωτικής επιτροπής να ασχοληθούν συστηματικά με την ανεύρεση και δημιουργία των απαιτούμενων χώρων για τη διεξαγωγή των αγωνισμάτων.

Eτοιμασίες και καλλωπισμς Λίγες μλις ημέρες πριν απ την έναρξη των Aγώνων, πυρετς είχε καταλάβει τις δημοτικές αρχές για την ολοκλήρωση των εργασιών καθαρισμού και ευπρεπισμού της πλης, προσπαθώντας μέσα στο σύντομο διάστημα που απέμενε να αναπληρώσουν σα είχαν παραμε-

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

Συνέχεια στην 18η σελίδα

Eπάνω αριστερά: Δίπλωμα των Oλυμπιακών Aγώνων του 1896. Tο φιλοτέχνησε ο Nικλαος Γύζης, ο οποίος περιγράφει ως εξής το έργο: «...Eις το μέσον και άνω μέρος του Διπλώματος, μακράν, τα επί της Aκροπλεως ερείπια του Παρθενώνος. Περί αυτν βαίνει λαμπαδηφορία..., της οποίας μνον τα φώτα και οι καπνοί φαίνονται. Oπισθεν του Παρθενώνος διασκορπών τους πυκνούς καπνούς, αναφαίνεται υψούμενος... μέγας φοίνιξ. Eις το εμπρς μέρος και αριστερά... η Eλλάς. Aπέναντι αυτής η... εμψυχωθείσα Aπτερος Nίκη, φέρουσα προς την Eλλάδα κλάδον ελαίας, ευαγγελίζει αυτήν» (αρχείο: E.Λ.I.A.). Kάτω αριστερά: Iστοί με λάβαρα και θυρεούς, αρχαίων αθλητών κ.ά., κοσμούσαν την είσοδο του Παναθηναϊκού Σταδίου το 1896 (αρχείο: Eθνικ Iστορικ Mουσείο). Eπάνω δεξιά: Aναμνηστικ μετάλλιο των Oλυμπιακών Aγώνων του 1896. Eργο του Nικηφρου Λύτρα (αρχείο: Eθνικ Iστορικ Mουσείο). Kάτω δεξιά: Δίτομο λεύκωμα του B. Γαβριηλίδη, εκδ. «AKPOΠOΛEΩΣ», τυπογραφείο «EΣTIAΣ» κ. Mάισνερ και N. Kαργαδούρη, Aθήνα 1896 (αρχείο: «K»). KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

17

Συνέχεια απ την 16η σελίδα

ληθεί απ χρνια. Kαθημερινά οι αθηναϊκές εφημερίδες με καυστικά άρθρα επεσήμαιναν τους κινδύνους απ τη βρωμιά που επικρατούσε στους δρμους της πρωτεύουσας και προέτρεπαν την αστυνομία να λάβει αυστηρά μέτρα για την απομάκρυνση των σκουπιδιών και παντς είδους βρωμερών αντικειμένων, ενώ η επί της δεξιώσεως επιτροπή, με αφορμή την εορτή του Πάσχα, διένειμε σε λους τους καταστηματάρχες της κεντρικής αγοράς εγκύκλιο, με την οποία τους προέτρεπε να στολίσουν τα καταστήματά τους με περισστερη φιλοκαλλία, χάρη των Oλυμπιακών Aγώνων. Eκτς απ τις εργασίες καθαρισμού ιδιαίτερη σπουδαιτητα δθηκε στη διακσμηση του σταδίου με σημαίες, γύψινους θυρεούς και σήματα, ενώ στους δρμους και τις πλατείες, τοποθετήθηκαν στύλοι με φανούς οι οποίοι συνδέονταν με αψιδωτές ράβδους στολισμένες με κλαδιά μυρσίνης. Eπισφράγισμα της λης διακοσμητικής ήταν τα δύο Πανοράματα που στήθηκαν το μεν ένα στην οδ Σταδίου, το οποίο παρουσίαζε εικνες απ την έξοδο του Mεσολογγίου, το δε άλλο απέναντι απ την είσοδο του Σταδίου, που πρβαλε σκηνές απ την πολιορκία των Παρισίων το 1871.

Oικουμενική προσέλευση Eξήνα περίπου χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην Aθήνα τις ημέρες των Aγώνων μεταξύ των οποίων βασιλείς, αρχηγοί κρατών και πολλοί επίσημοι, η παρουσία των οποίων προσέδωσε ξεχωριστή λαμπρτητα στο γεγονς. H αρμδια επί της υποδοχής των ξένων ε-

H άφιξη της βασιλικής οικογένειας στο Παναθηναϊκ Στάδιο, την πρώτη ημέρα των Oλυμπιακών Aγώνων του 1896. (Aρχείο: Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

πιτροπή είχε προβλέψει ώστε να λειτουργήσουν λα στην εντέλεια. Tο πρβλημα των καταλυμάτων είχε απ αρκετές ημέρες λυθεί. Aπ τα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα ξενοδοχεία της Aθήνας, έως τα πιο μικρά και φθηνά σπίτια είχαν εξασφαλιστεί για να φιλοξενηθούν οι επίσημοι ξένοι και ο απλς κσμος. Δημοσιογράφοι και ανταποκριτές απ τις εφημερίδες «Times» του Λονδίνου, «Tribune» της Bοστώνης, καθώς και άλλων μεγάλων

φύλλων της Eυρώπης και της Aμερικής, κατέφθασαν στην Aθήνα για να στείλουν ανταποκρίσεις στις εφημερίδες τους. Oμως και η συμμετοχή του πνευματικού και του απλού κσμου δεν υστερούσε. Γάλλοι περιηγητές ξεκίνησαν απ τη Mασσαλία με το ατμπλοιο «Σενεγάλη» για να παρακολουθήσουν τους Aγώνες, ενώ άλλοι προτίμησαν τη διαδρομή μέσω Bενετίας. Για τους επισκέπτες απ την Aίγυπτο, είχε ναυλωθεί ει-

δικώς ατμπλοιο, το οποίο θα διερχταν απ τη Σμύρνη για να παραλάβει απ εκεί και άλλους ταξιδιώτες. Θα ναυλωχούσε δε στον Πειραιά και θα χρησίμευε ως ξενώνας για τους ίδιους επιβάτες, έναντι μικρής αμοιβής. Eκτς απ τους ξένους, μεγάλη προσέλευση παρατηρήθηκε και απ τους Eλληνες της επαρχίας, οι οποίοι έκαναν την εμφάνισή τους στους δρμους της Aθήνας με φουστανέλλες και κοντογούνια προκαλώντας την περιέργεια του κσμου. Πολλοί απ αυτούς, φοβούμενοι τον συνωστισμ των τελευταίων ημερών είχαν έλθει ως πρδρομοι των συγγενών τους για να ενοικιάσουν δωμάτια και σπίτια κυρίως στην περιοχή Kολωνακίου και Nεάπολης. Eνδεικτική εικνα της λης κινητοποίησης παρουσιάζει το παρακάτω λαϊκ στιχούργημα. «Tων Aγώνων Θα πέση μπλικος παράς με τους αγώνες τώρα / και ακριβά το σπίτι του καθένας θα νοικιάση/ και τρέχουν ενοικιασταί μέσα στου Kουκ με φρα/ ποιος να πρωτοπροφθάση./ Δηλώνουν σπίτια κάμαρες, δηλώνουν σάλες φίνες/ ανώγεια, υπγεια και μάνδρες και κουζίνες/ και μες στην τση φούρια/ και σταύλοι εδηλώθηκαν και μερικά αχούρια».

Aσημένιο μετάλλιο των Oλυμπιακών Aγώνων του 1896. Eργο του Jules - Clément Chaplain. Eικονίζει κεφαλή γενειοφρου Δία που κρατά σφαίρα. Στη σφαίρα πατάει Nίκη με κλάδο ελαίας στο χέρι. Στην πίσω πλευρά έχει χαραχθεί ο βράχος της Aκροπλεως. (Aρχείο: Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

H απουσία ειδικού πρακτορείου για τους επαρχιώτες επισκέπτες, οδήγησε ορισμένους να λειτουργήσουν μεμονωμένα ως μεσίτες μεταξύ ιδιοκτητών και επισκεπτών με την αντίστοιχη αμοιβή. Λέγεται μάλιστα τι η άνοδος των ενοικίων ήταν κατακρυφη. Tέλος, για την

Aποψη της Aθήνας γύρω στα τέλη του περασμένου αιώνα. Aπ το λεύκωμα του Kαρλου Mπεκ, «Aθήναι». (Aρχείο: E.Λ.I.A.).

εξυπηρέτηση των ταξιδιωτών, η Eταιρεία Σιδηροδρμων Πελοποννήσου καθρισε έκτακτα δρομολγια καθ’ λο το διάστημα των Aγώνων με μειωμένο εισιτήριο.

Oλυμπιακή ιδέα και τέχνη Πέρα απ τις διεθνείς προεκτάσεις και την απήχηση που είχε η θέσπιση και η τέλεση των Oλυμπιακών Aγώνων, θα πρέπει να τονιστούν και οι επιρροές που άσκησε σε λους τους τομείς της τέχνης καθώς και στην πνευματική ζωή του τπου. Tο ολυμπιακ ιδεώδες δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. H νεοελληνική τέχνη έχει να επιδείξει έργα απ μεγάλους ζωγράφους και γλύπτες πως των Nικολάου Γύζη και Nικηφρου Λύτρα, Mιχαήλ Tμπρου, Kωνσταντίνου Δημητριάδη, Θανάση Aπάρτη, καθώς και άλλων ονομαστών καλλιτεχνών τα οποία κοσμούν δημσιους χώρους και ιδιωτικές συλλογές. Aντίστοιχα, αξιλογες δημιουργίες παρατηρούνται τσο στη λογοτεχνία σο και στη μουσική, ενώ τα παντς είδους έντυπα που είδαν το φως της δημοσιτητας μέχρι σήμερα, καταδεικνύουν το μέγεθος του ενδιαφέροντος που ασκούσε πάντοτε η Oλυμπιακή Iδέα.

Tο Ποδηλατοδρμιο. Kατασκευάστηκε στο Nέο Φάληρο για τους Ποδηλατικούς Aγώνες του 1896. (Aρχείο: Eθνικ Iστορικ Mουσείο). KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

19

Eυχερής είναι η σύγκριση της τεχνικής της εκκίνησης των 100 μ. της εποχής με τη σημερινή. Mνον ο Aμερικανς Tμας Mπερκ (δεύτερος απ αριστερά), έπαιρνε θέση παρεμφερή με τη σημερινή. Hταν άλλωστε ο νικητής. (Aρχείο: Mουσείο Mπενάκη)

Oλυμπιακοί Aγώνες 1896 H έναρξη, η επιτυχής διεξαγωγή και στιγμιτυπα απ τους αγώνες Tου Nίκου A. Kωνσταντπουλου

Tι έγινε στο Στάδιο την ώρα της εισδου του Σπύρου Λούη, η γραφίδα (του Mπάμπη Aννίνου), αδυνατούσε να το περιγράψει. Πσο μάλλον, η δική μας... (Φωτ.: Aπ το λεύκωμα «Oλυμπιακοί Aγώνες» του K. Mπεκ)

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

«“ΠAPAKAΛΩ, Bασιλεύ, να ευδοκήσης να κηρύξης την επ’ αισίοις έναρξιν των Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων”. O Bασιλεύς ττε, με φωνήν ηχηράν απήντησε: “Kηρύττω την έναρξιν των πρώτων εν Aθήναις Διεθνών Oλυμπιακών Aγώνων. Zήτω το Eθνος! Zήτω ο Eλληνικς Λας!”. Kαι ήγειρε την δεξιάν. Πάραυτα βροντώδεις εξερράγησαν καθ’ λον τον απέραντον χώρον επευφημίαι απαντώσαι εις την βασιλικήν επιφώνησιν. Tης σιγής αποκατασταθείσης, αι μουσικαί πάσαι συγκεντρούνται εις το μέσον της κονίστρας, ενούται δε μετ’ αυτών και πολυμελής θίασος εξ εγχρδων οργάνων και μιλος πολυάριθμος αοιδών. Tην διεύθυνσιν πάσης ταύτης της μουσικής συναθροίσεως αναλαμβάνει ο διακεκριμένος Eλληνας μουσουργς, κ. Σπυρίδων Σαμάρας, εις ον το Συμβούλιον των Oλυμπιακών Aγώνων ανέθηκε την μελοποίησιν του Yμνου των Aγώνων, ον τη παραγγελία αυτού ανέθηκεν ο εμπνευσμένος ποιητής, κ. Kωστής Παλαμάς:

“Aρχαίον πνεύμα αθάνατον, αγνέ πατέρα Tου ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού, Kατέβα, φανερώσου, κι άστραψ’ εδώ πέρα Στη δξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού...”». Eτσι –σύμφωνα με την γλαφυρή περιγραφή του Xαράλαμπου Aννινου– ο βασιλεύς Γεώργιος, μετά την προτροπή του διαδχου Kωνσταντίνου, κήρυξε την έναρξη των A΄ σύγχρονων Oλυμπιακών Aγώνων. Kαι κάπως έτσι άρχιζε, πριν απ 100 χρνια, στις 25 Mαρτίου, με το Iουλιαν ημερολγιο, ή στις 6 Aπριλίου, με το ισχύον, η μορφη και μεγάλη ολυμπιακή περιπέτεια. Mια περιπέτεια, που διαρκεί και ελπίζουμε τι θα διαρκεί... H επιλογή της 25ης Mαρτίου ήταν, φυσικά, συμβολική. Συνέπιπτε με την επέτειο της εθνικής μας παλιγγενεσίας. Tην προηγουμένη δε, είχε εορτασθεί το Πάσχα, που για τους Eλληνες συμβολίζει –πολύ περισστερο δε, ττε– και την Aνάσταση του Eθνους. Eκείνη την ημέρα έγιναν τ’ αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Γεωργίου Aβέρωφ, με δωρεά του οποίου ανηγέρθη το Παναθηναϊκ Στάδιο.

Oι αγώνες Oι αγώνες διήρκεσαν 10 ημέρες. O αριθμς των αθλητών –μνο ανδρών– που πήραν μέρος είναι, κατ’ άλλους 311 και κατ’ άλλους 285. O δεύτερος θεωρείται εγκυρτερος. Tο βέβαιο είναι τι προέρχονταν απ 13 κράτη. Tεράστια είναι η διαφορά στους αριθμούς, που αναφέρουν οι πηγές για την συμμετοχή των Eλλήνων. Mία «μιλάει» για 230, μία άλλη για 142... Oι A΄ Oλυμπιακοί διεξήχθησαν με κάπως... πρωτγονους καννες. Σε κάποια αγωνίσματα πήραν μέρος μνο Eλληνες. Στις πρώτες διοργανώσεις, άλλωστε, οι διοργανωτές έκαναν σχεδν ,τι ήθελαν. Aλλά μήπως το ίδιο δεν πράττουν και τώρα οι HΠA, που «κατά το δοκούν» προσθέτουν ή αφαιρούν αγωνίσματα ή αθλήματα, με τις ευλογίες της ΔOE; Oι αγώνες της Aθήνας αποτελούν το ορσημο του αθλητισμού. Kαι ο αθλητής, που έγινε θρύλος ήταν ο Mαρουσιώτης νερουλάς, Σπύρος Λούης. Στιγμές σαν κι εκείνες, που εκτυλίχτηκαν την ημέρα διεξαγωγής του Mαραθωνίου, ίσως δεν ξανάζησε η Aθήνα.

Συγκλνισε ο Mαραθώνιος «...O αφέτης έδωσε το σύνθημα της εκκινήσεως διά πιστολισμού και οι αγωνισταί (ΣΣ: 25) εξεκίνησαν δρομαίοι. Tους δρομείς παρηκολούθουν ποδηλατισταί, αξιωματικοί και στρατιώται έφιπποι επιτηρούντες την πορείαν των, κατ’ αποστάσεις δε άμαξαι μετά ιατρών και των αναγκαίων προχείρων φαρμάκων προς περίθαλψιν των εΣυνέχεια στην 22η σελίδα

Oι δέκα πρώτοι Eλληνες Oλυμπιονίκες. 1. Λέων Πύργος, 2. I. Φραγκούδης, 3. I. Γεωργιάδης, 4. N. Aνδρικπουλος, 5. Σπύρος Λούης, 6. I. Mητρπουλος, 7. Γ. Oρφανίδης, 8. Xαρ. Bασιλάκος, 9. Π. Kαρασεβδάς, 10. A. Kωνσταντινίδης, 11. I. Mαλοκίνης. (Ξυλογραφία K. Kαρυστινού, Aρχείο E.Λ.I.A.) KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

21

Mπορεί να κατετάγη 2ος στη σφαιροβολία ο Mιλτιάδης Γούσκος, μως παρομοιάστηκε με τον Eρμή, για τη φυσική του εμφάνιση και την πλαστικτητα των κινήσεών του. (Aρχείο: Mουσείο Mπενάκη)

O Παναγιώτης Παρασκευπουλος ήταν ανώτερος αλλά ηττήθηκε απ τον Aμερικαν Pμπερτ Γκάρετ. Θαυμάστηκε, μως, για την τεχνική του. (Aρχείο: Mουσείο Mπενάκη)

Συνέχεια απ την 21η σελίδα

ξαντλουμένων... O Aμαρουσιώτης Λούης, διερχμενος εκ του παρά το Πικέρμι χανίου ζητεί και ροφά ποτήριον πλήρες οίνου, ερωτά περί των προτρεχντων και μετά πεποιθήσεως δηλοί τι θα τους καταφθάση και θα τους περάση... O Λούης φθάνει εις την Pιζάρειον Σχολήν πρώτος και κανιονιοβολισμς αναγγέλλει την άφιξίν του... Eν τούτοις εντς του σταδίου επεκράτει εναγώνιος προσδοκία. Aίφνης, άγνωστον πώς, διαδίδεται απ στματος εις στμα, η φήμη τι φθάνει πρώτος ο Aυστραλιανς Φλακ... Θλίψις και κατήφεια ζωγραφείται εις λα τα πρσωπα και σιγή άκρα επικρατεί εκ της γενικής αποθαρρύνσεως. Aλλά η πλάνη δεν διαρκεί πολύ. Eις το στάδιον φαίνεται εισερχμενος, κεκαλυμμένος εκ κονιορτού εκ της πολυώρου ιππασίας, ο αφέτης στις βαίνων προς τους βασιλικούς θώκους αναγγέλλει τι προηγείται ο Λούης. H είδησις διαδίδεται αστραπηδν και μία ουρανομήκης ζητωκραυγή αναπέμπεται απ λα τα στήθη, ενώ ταυτοχρνως αντηχεί η βολή του τηλεβλου η πιστοποιούσα την άφιξιν του Eλληνος νικητού...Tέλος φαίνεται εισερχμενος ανήρ φέρων λευκήν περιβολήν, ηλιοκαής Συνέχεια στην 24η σελίδα

O Γεώργιος Tσίτας και ο Γερμανς Kαρλ Σούμαν, ανταλλάσσουν χειραψία πριν απ τον τελικ αγώνα της πάλης. (Aρχείο: Mουσείο Mπενάκη)

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

Oι ασκήσεις του ομαδικού δίζυγου ήταν θεαματικές, πρσφεραν δε, στην Eλλάδα δυο μετάλλια. (Aρχείο: Mουσείο Mπενάκη)

Kι μως, είναι αγωνιστικά ποδήλατα του 1896. H ομοιτητα με τα σημερινά –τηρουμένων των αναλογιών– είναι εντυπωσιακή. Στιγμιτυπο απ τους Ποδηλατικούς Aγώνες που έγιναν στο Ποδηλατοδρμιο του Nέου Φαλήρου. (Aρχείο: Mουσείο Mπενάκη) KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

23

Aριστερά: Πολυσύνθετος αθλητής ήτο ο Σωτήρης Bερσής. Kατέκτησε χάλκινα μετάλλια στη δισκοβολία και στην άρση βαρών. Hταν επίσης καλς σφαιροβλος και σκοπευτής. Πέθανε 39 ετών απ ασιατική γρίππη. Oι γιατροί της εποχής είχαν πει, τι η ισχυρή μυική του ανάπτυξη δεν βοήθησε την καρδιά του να αντέξει. Δεξιά: O Xαρίλαος Bασιλάκος ήταν δεύτερος Oλυμπιονίκης στον Mαραθώνιο. H επιτυχία του επισκιάστηκε απ τον θρίαμβο του Σπύρου Λούη. (Φωτ.: Aπ το λεύκωμα «Πανελλήνιος Γ.Σ. 1891-1991») Συνέχεια απ την 22η σελίδα

Oι Eλληνες Oλυμπιονίκες Στίβος: Xρυσ ο Σπύρος Λούης, ασημένια οι Xαρ. Bασιλάκος, Mιλτ. Γούσκος, Παν. Παρασκευπουλος και χάλκινα οι Δ. Γολέμης, Eυαγγ. Δαμάσκος, I. Περσάκης, Γ. Παπασιδέρης, Σωτ. Bερσής. Kολύμβηση: Aσημένια οι Eυστ. Xωραφάς, Aντ. Πέπανος, I. Aνδρέου, χάλκινα ο Xωραφάς (2). Διεξήχθη και το αγώνισμα των 100μ. ελευθέρως για ναύτες, στο οποίο πήραν μέρος μνο τρεις Eλληνες, που τερμάτισαν κατά σειρά ως εξής: I. Mαλοκίνης, Σ. Xασάπης, Δημ. Δρίβας. Γυμναστική: Xρυσά οι I. Mητρπουλος, N. Aνδρικπουλος, ασημένια οι Θ. Ξενάκης και η ομάδα του Πανελληνίου στο ομαδικ του δίζυγου, χάλκινα οι Π. Περσάκης και η εθνική ομάδα στο ομαδικ του δίζυγου. Kατά μία εκδοχή, χάλκινο μετάλλιο κατέκτησε και ο Πετμεζάς Aρση βαρών: Xάλκινα οι Aλεξ. Nικολπουλος και Σωτ. Bερσής. Πάλη: Aσημένιο ο Γ. Tσίτας, χάλκινο ο Στ. Xριστπουλος. Διεξήχθη μνο μία κατηγορία ελληνορωμαϊκής.

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

Tένις: Aσημένιο στο απλ ο Δ. Kάσδαγλης και στο διπλ οι Kάσδαγλης-Δημ. Πετροκκκινος. Ξιφασκία: Xρυσ οι I. Γεωργιάδης, Λ. Πύργος, ασημένιο ο Tηλ. Kαράκαλος, χάλκινα οι Περ. Mαυρομιχάλης-Πιερράκος και K. Mηλιώτης-Kομνηνς Σκοποβολή: Xρυσ οι I. Φραγκούδης, Γ. Oρφανίδης, Παντ. Kαρασεβδάς, ασημένια οι Φραγκούδης (2), Oρφανίδης, Π. Παυλίδης, χάλκινα οι N. Tρικούπης, N. Mωράκης. Ποδηλασία: Xρυσ ο Aρ. Kωνσταντινίδης, δύο ασημένια ο Σταμ. Nικολπουλος, ένα ο Γ. Kωλέττης. H Eλλάδα κατέκτησε μετάλλια και στα εννέα αθλήματα, που πραγματοποιήθηκαν. H τελική κατάταξη στα μετάλλια: Eλλάς 10-19-17 (ή 18), HΠA 11-7-1, Γερμανία 7-5-2, Γαλλία 5-4-2, Bρετανία 3-3-1, Oυγγαρία 2-1-2, Aυστρία 2-0-3, Δανία 1-2-4, Aυστραλία 2-0-0, Eλβετία 12-0. O «γηραιτερος» νικητής των αγώνων ήταν ο Γιώργος Oρφανίδης, που πρώτευσε στην ελεύθερη καραμπίνα σε ηλικία 37 ετών.

και κατάρρυτος υπ ιδρώτος. Eίναι ο Λούης».

Πρωτφαντη γιορτή «Tι έγινε κατά την ώραν εκείνην εις το Στάδιον η γραφίς αδυνατεί να περιγράψει», τονίζει ο Aννινος, επιχειρώντας να δώσει μια εικνα των πανηγυρισμών, που μεγάλωσαν μετά τον τερματισμ του δεύτερου, του Xαρίλαου Bασιλάκου. O Λούης έκανε τους Eλληνες υπερήφανους επειδή ήταν Eλληνες... Bέβαια, υπερήφανους τους έκαναν και οι άλλοι ολυμπιονίκες μας. Oμως ο Mαραθώνιος που συνδέεται με την ελληνική ιστορία, «μιλούσε» διαφορετικά στην ψυχή των Eλλήνων. Περίπου 100.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν μέσα στο Παναθηναϊκ Στάδιο και στους γύρω λφους την ημέρα του Mαραθωνίου. Kαι δεκάδες χιλιάδες ξεχύθηκαν στους δρμους, σε λη την διαδρομή, για να θαυμάσουν,

να επευφημήσουν και να ενισχύσουν ψυχολογικά τους δρομείς. Για τους Eλληνες –χι μνον τους Aθηναίους, αλλά και τους επαρχιώτες και τους ομογενείς– της εποχής οι αγώνες δεν ήταν μια απλή αθλητική εκδήλωση. H Aθήνα ζούσε μέσα στην ατμσφαιρα ενς πανηγυριού, μεγάλου, πρωτφαντου. Eμφανής ήταν η επίδραση της κλασσικής αρχαιτητας στις τελετές της απονομής. O κήρυκας ανακοίνωνε το αγώνισμα και τ’ νομα του νικητή, ο οποίος στεφανωνταν. Eπηρεασμένες απ την αρχαιτητα ήταν και οι λαμπαδηφορίες, με τις οποίες προσπάθησαν να μιμηθούν τις λαμπαδηδρομίες των Παναθηναίων. Eίχαν δε, και συμβολικ χαρακτήρα, αφού η φωτιά για τους Eλληνες σήμαινε την κάθαρση και την αναγέννηση.

Παράδοξα Oπως σε λες τις μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις, έτσι και το 1896 δεν έλειψαν τα παράδοξα. Θα παραθέσουμε μερικά μνο: Στην δισκοβολία επικρατέστερος εθεωρείτο ο Παρασκευπουλος. Πράγματι προηγείτο ώς την τελευταία προσπάθεια, οπτε ο Aμερικανς Γκάρετ –που δεν επιθυμούσε να την επιχειρήσει, πεπεισμένος για την ήττα του, αλλά παρεκινήθη απ συμπατριώτες του- τον ξεπέρασε κατά 19,5 εκατοστά (29,15-28,955). Θέλησε να ρίξει άλλη μία βολή ο Παρασκευπουλος, αλλά η επιτροπή δεν το επέτρεψε. Oι περισστεροι τον θεώρησαν ουσιαστικ νικητή, διτι ήταν σταθερτερος. Eγραψε, μάλιστα, έντυπο της εποχής: «Δεν συνάδει με την αυστηράν δικαιοσύνην το να κηρυχθεί νικών ο άπαξ μνον βαλών τον δίσκον 19% του μέτρου μείζονα του ανταγωνιστού, αλλ’ ο πολλάκις βαλών εις μείζοναν απστασιν. H νίκη εις τοιαύτα αγωνί-

Aναρρίχηση «επί κάλλω». Aγώνισμα δύσκολο, που απαιτούσε δύναμη και αντοχή. Mνον δυο Eλληνες, οι N. Aνδρικπουλος (κατ’ άλλους Aνδριακπουλος) και Θ. Ξενάκης κατρθωσαν να αναρριχηθούν. (Aρχείο: Mουσείο Mπενάκη)

σματα έπρεπε να είναι το πρισμα του μέσου ρου των σχετικών επιτυχιών, ώφειλε δε και ηδύνατο η Eπιτροπή να κανονίση ούτω τας αποφάσεις των αγωνισμάτων εν Eυρώπη». Φαίνεται τι και πολλοί ξένοι συνταυτίζονταν με την άποψη αυτή. H «Eφημερίς της Kολωνίας» επισήμανε: «Ως κλασσικν άγαλμα εφαίνετο ο Eλλην Παρασκευπουλος εν τη αλλεπαλλήλω σειρά των στάσεων και κινήσεων του σώματος, απαραλλάκτως ως εκληροδτησεν αυτς ημίν τα αρχαία αγάλματα, νομίσματα και εικνες. Aλλά πολύ χυδαιταται, ίνα μη είπωμεν αμαθέσταται ήσαν η στάσις και η βολή του αντιπάλου του, Aμερικανού Γκάρρετ, στις ούχ ήττον εθεωρήθη νικητής, διτι έρριψε κατά ολίγα υφεκατμετρα μακρύτερα!». «Hταν ένα απαίσιο άλμα», είπε ο διάδοχος Kωνσταντίνος στον νικητή του τριπλούν, Aμερικαν Mπρένταν Kνολι. Aναυδος έμεινε αυτς και λη τη νύχτα προσπαθούσε να καταλάβει, τι λάθος είχε κάνει. H παρεξήγηση λύθηκε την επομένη, ταν κάποιος εξήγησε στον Kνολι τι ο Kωνσταντίνος δεν μιλάει καλά τ’ αγγλικά και συχνά μπερδεύει τις λέξεις «υπέροχο» και «απαίσιο»... Tην ξιφασκία δεν την παρακολούθησαν πολλοί θεατές, διτι είχε καθορισθεί ακριβ εισιτήριο: Tρεις δραχμές. Ποσ τεράστιο για την εποχή. H ξιφασκία ήταν, και εν μέρει παραμένει, άθλημα για λίγους. Aλλωστε, ττε ήταν αριστοκρατικ σπορ. O Aλφρεντ Xάγιος δεν ήταν μνον ο νεαρτερος πρώτος ολυμπιονίκης του 1896 (18 ετών και 70 ημερών), αλλά και πολύπλευρο ταλέντο. Tο 1896 διέπρεψε στην κολύμβηση, αργτερα αγωνίσθηκε στην εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Oυγγαρίας και το 1920 κέρδισε το βραβείο αρχιτεκτονικής στους Oλυμπιακούς της Aμβέρσας.

Eκδηλώσεις για τα 100 χρνια των Oλυμπιακών Aγώνων H EΛΛAΔA και, κυρίως, η Aθήνα είναι η καρδιά του Oλυμπιακού Kινήματος απ τις 25 Mαρτίου. Tην ημέρα αυτή άρχισαν οι εκδηλώσεις για τα 100 χρνια απ την αναβίωση των Oλυμπιακών Aγώνων, οι οποίες θα ολοκληρωθούν τον Aύγουστο. Aνήμερα της επετείου της εθνικής παλιγγενεσίας, στο Zάππειο άνοιξαν οι πρτες δύο σημαντικών εκθέσεων, που θα λειτουργήσουν ώς τις 10 Aπριλίου:  «Πνεύμα και Σώμα» (ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφίες και αναμνηστικά).  Eκθεση Oλυμπιακών γραμματοσήμων και ενθυμημάτων. Oι άλλες εκδηλώσεις:  H Aφή της Oλυμπιακής Φλγας. Πραγματοποιήθηκε χθες στην Aρχαία Oλυμπία.

 Tελετή, με ομιλήτρια την Eλένη Γλύκατζη-Aρβελέρ. Θα τιμηθούν το Eλληνικ Eθνος, η Aθήνα και η Διεθνής Oλυμπιακή Eπιτροπή (ΔOE), στο πρσωπο του προέδρου της Δημοκρατίας, Kωστή Στεφανπουλου, του δημάρχου, Δημήτρη Aβραμπουλου, και του προέδρου της ΔOE, Xουάν Aντνιο Σαμαράνκ (Παλαιά Bουλή, 5 Aπριλίου).  Πανηγυρική συνεδρίαση της ΔOE (Aρχαία Oλυμπία, 5 Aπριλίου).  Διεθνής Λαμπαδηδρομία. Tο βράδυ της 6ης Aπριλίου η Φλγα –αφού θα έχει διατρέξει λη σχεδν την Eλλάδα, διανύοντας 2.500 χιλιμετρα, με 800-850, δρομείς– θα φθάσει στο Παναθηναϊκ Στάδιο. Eκεί θα πραγματοποιηθεί σκυταλοδρομία 22 Oλυμπιονικών, απ τις πλεις, που έχουν τελέσει Oλυ-

μπιακούς. Πρώτη λαμπαδηδρμος στην σκυταλοδρομία θα είναι η Oλυμπιονίκης Bούλα Πατουλίδου. Mε τη Φλγα θα ανάψουν ειδικά «καντηλάκια», με τα οποία ισάριθμες Φλγες θα μεταφερθούν στις πλεις που έχουν διοργανώσει Oλυμπιακούς, που θα πραγματοποιηθεί λαμπαδηδρομία απστασης ενς Mαραθώνιου. H Φλγα θα φύγει μετά για «περιοδεία» στην Eλλάδα. Θα επιστρέψει στην Aθήνα και στις 26 Aπριλίου θα μεταφερθεί στο Λος Aντζελες. Aπ εκεί θα ξεκινήσει η λαμπαδηδρομία στις HΠA, απστασης, περίπου, 24.000 χιλιομέτρων, με κατάληξη την Aτλάντα.  Aναπαράσταση των αγώνων στίβου του 1896. Θα διεξαχθούν τα αγωνίσματα που έγιναν ττε (100 μ., 400 μ., 800 μ., 1.500 μ., 110 μ. ε-

μπδια, ύψος, μήκος, τριπλούν, επί κοντώ, σφαίρα, δίσκος, Mαραθώνιος), με τον ίδιο αριθμ συμμετοχών και με αθλητές, απ τις χώρες, που είχαν μετάσχει (Eλλάς, HΠA, Bρετανία, Γαλλία, Σουηδία, Γερμανία, Oυγγαρία, Aυστραλία, Δανία, Xιλή). Tα αγωνίσματα θα διεξαχθούν με τους ττε κανονισμούς. Θ’ απονεμηθούν αργυρ μετάλλιο στον 1ο και χάλκινο στον 2ο, πως το 1896. Mετά, οι νικητές, στεφανωμένοι με τον κτινο της νίκης, θα κάνουν τον γύρο του θριάμβου (Παναθηναϊκο Στάδιο, 6 Aπριλίου).  Eυρωπαϊκοί αγώνες «SPECIAL OLYMPICS» (Aθήνα, 19-26 Mαΐου).  Διεθνής κατασκήνωση Oλυμπισμού, «Oλυμπία ’96» (Oλυμπία, 26 Iουλίου - 4 Aυγούστου). N. A. KΩN.

KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

25

Aναμνηστικά γραμματσημα Eικονογραφημένα με αρχαιοελληνικά θέματα, ενίσχυσαν οικονομικά τους αγώνες του 1896 και 1906 Tου Mωϋσή K. Kωνσταντίνη Eιδικού Συμβούλου EΛTA

TON IANOYAPIO του 1895 συνεκλήθη στην Aθήνα μεγάλη επιτροπή προς εξεύρεση των απαιτούμενων πρων για τη διεξαγωγή των Oλυμπιακών Aγώνων. Tτε ο «Σύλλογος Γραμματοσημοφίλων Aθηνών» αποφάσισε με πρωτοβουλία των αδελφών Δημητρίου και Iωάννου Σακκραφου (ο Δημήτριος Σακκραφος ήταν μέλος και αθλητής του Πανελληνίου Γ.Σ.) να απευθύνει υπμνημα προς τον πρεδρο της «επί των Oλυμπιακών Aγώνων Eπιτροπής» με αίτημα «να ενεργηθή μια έκδοσις έκτακτος γραμματοσήμων αναμνηστικών των Oλυμπιακών Aγώνων». Oι συντάκτες του υπομνήματος παρέθεσαν παραδείγματα άλλων χωρών που εξέδωσαν αναμνηστικά γραμματσημα επισημαίνοντας τι «το γραμματσημον συνιστά σοβαρώτερον έσοδον, τσον υπέρ του Δημοσίου Θησαυροφυλακίου σον και υπέρ του σκοπού δι’ ον εκδίδεται». H κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη, αποδεχμενη την εισήγηση του «Συλλγου Γραμματοσημοφίλων Aθηνών» αποφάσισε με το νμο BTNΣT΄ (22.8.1895) την έκδοση 12 αναμνηστικών γραμματοσήμων, παραχωρώντας στην Eπιτροπή Oλυμπιακών Aγώνων της Eλλάδος (E.O.A.) το 50% των καθαρών εσδων. Για τα γραμματσημα αυτά που ήταν τα πρώτα ολυμπιακά γραμματσημα και τα πρώτα με αθλητικές παραστάσεις

στον κσμο, ο ττε γενικς γραμματεύς της Oλυμπιακής Eπιτροπής T. Φιλήμων, στο αναμνηστικ λεύκωμα «Oι Oλυμπιακοί Aγώνες 1896», έκδοση Mπεκ, αναφέρει τι απέδωσαν 400.000 δρχ. της εποχής εκείνης, ποσ το οποίο χαρακτηρίζει «σωτηρίαν αρωγήν». Tα σχέδια των γραμματοσήμων φιλοτέχνησε ο ευρισκμενος στην Aθήνα Eλβετς καθηγητής Aιμίλιος Zιλλιερν σε θέματα αρχαιοελληνικά ποιυ επέλεξε ο διαπρεπής Eλληνας νομισματολγος και διευθυντής του Nομισματικού Mουσείου Aθηνών καθηγητής I. Σβορώνος ενώ τις χαλύβδινες μήτρες κατασκεύασε ο Γάλλος χαράκτης E. Mouchon και η εκτύπωση έγινε με τη γαλβανοπλαστική μέθοδο στο Eθνικ Tυπογραφείο της Γαλλίας. Mε την έκδοση των 12 γραμματοσήμων ο φιλοτελισμς συνέβαλε στην οργανωτική επιτυχία και τη διεθνή προβολή των πρώτων Oλυμπιακών Aγώνων που σηματοδοτούν την αρχή του Oλυμπιακού - Aθλητικού φιλοτελισμού, κλάδου ιδιαζντως δημοφιλούς με παγκσμια απήχηση. Σήμερα η σειρά αυτή είναι πεδίο έρευνας και μελέτης απ Eλληνες και ξένους διαπρεπείς φιλοτελιστές με υλικ τα Tαχυδρομικά Tεκμήρια και άλλα ιστορικά - συλλεκτικά στοιχεία. Kατατάσσονται στην κορυφή του λεγμενου κλασικού φιλοτελισμού που και Eλλληνες συλλέκτες - μελετητές έχουν τύχει σε διεθνείς φιλοτελικές εκθέσεις τιμητικών διακρίσεων. Eξάλλου η Eλληνική και διεθνής Tαχυδρομική - φιλοτελική βι-

H αναμνηστική έκδοση γραμματοσήμων για τη Mεσο-ολυμπιάδα, πως ονομάστηκε, που έγινε στην Aθήνα το 1906.

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

H αναμνηστική έκδοση γραμματοσήμων για τους Oλυμπιακούς Aγώνες του 1896. Eίναι η πρώτη εκδοθείσα στον κσμο αθλητική σειρά γραμματοσήμων.

βλιογραφία αριθμεί πολλές και ενδιαφέρουσες μελέτες για τα γραμματσημα αυτά.

1906 Tο 1906 οργανώθηκαν στην Aθήνα διεθνείς αγώνες για τα 10 χρνια των Oλυμπιακών Aγώνων του 1896, που έχουν περάσει στην ιστορία ως «μεσολυμπιάδα». H ελληνική κυβέρνηση έχουσα υπψη την επιτυχία της έκδοσης των αναμνηστικών γραμματοσήμων των Oλυμπιακών Aγώνων του 1896, αποφάσισε την έκδοση α-

ναμνηστικής αθλητικής σειράς γραμματοσήμων και για την τέλεση των Oλυμπιακών Aγώνων του 1906. H σημασία της Oλυμπιάδος αυτής αλλά και η έκδοση των σχετικών γραμματοσήμων υπήρξαν καθοριστικές για τη συνέχιση και την πορεία των Oλυμπιακών Aγώνων. Eξεδθησαν 14 γραμματσημα διαφρων αξιών, η εκτύπωση των οποίων έγινε με τη χαλκογραφική μέθοδο απ τον αγγλικ οίκο «Perkins, Bacon & Co» Ltd. με εικονογράφηση θεμάτων απ την αρχαία Eλλάδα σε άψογη καλλιτεχνική εμφάνιση. Eξάλλου η μεγάλη ποικιλία των σφραγίδων του 1896 και ιδιαίτερα του 1906 που είναι απ τις πρώτες αναμνηστικές σφραγίδες στον κσμο αποτελούν ένα ανεξάντλητο πεδίο αναζήτησης και φιλοτελικής έρευνας. Στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρνων απ την αναβίωση των Oλυμπιακών Aγώνων, να πραγματοποιείται στο Zάππειο Mέγαρο, (έως 6 Aπριλίου) η «Παγκσμια Eκθεση Oλυμπιακών - Aθλητικών Γραμματοσήμων και Tεκμηρίων «Aθήνα 1896 - 1996». Tη διοργάνωση έχουν αναλάβει το υπουργείο Mεταφορών και Eπικοινωνιών, τα Eλληνικά Tαχυδρομεία (EΛTA), η Eπιτροπή Oλυμπιακών Aγώνων, η Eλληνική Φιλοτελική Oμοσπονδία και η Eλληνική εταιρεία Oλυμπιακού - Aθλητικού Φιλοτελισμού.

Σπύρος Λούης O Mαρουσιώτης νερουλάς, πρώτος Oλυμπιονίκης στον Mαραθώνιο, στις 29 Mαρτίου 1896 Tου Θωμά Γκρπα

ΓIOΣ αγροτών ο Σπύρος Λούης γεννήθηκε στο Mαρούσι το 1870, εκεί έζησε και εκεί πέθανε το 1940. Στα χρνια του το Mαρούσι ήταν ένα μικρ χωρι φημισμένο για το νερ του, το ιδεώδες κλίμα του και τις ταβέρνες του. Eξαιτίας των πολλών και καλών νερών του, απ τα πρώτα κιλας οθωνικά χρνια, δημιουργήθηκε η συμπαθής τάξη των νερουλάδων του, των γραφικών φουστανελοφρων που με τα κάρα τους κουβαλούσαν νερ στην Aθήνα και την ξεδιψούσαν. Tο στέκι του πατέρα του Θανάση ήταν στην πλατεία Mοναστηρακίου, κάθε Tετάρτη και Kυριακή. H μητέρα του Kαλομοίρα βοηθούσε τον νοικοκύρη στο χωράφι, φρντιζε τον κήπο και το κοτέτσι. H οικογένεια είχε πέντε παιδιά. O Σπύρος, στερνοπαίδι, ήταν το πιο χαϊδεμένο και προοριζταν για επιστήμονας. Eμαθε λίγα γράμματα και έγινε νερουλάς.

Στρατιώτης στο Σύνταγμα Oμορφος, ψηλς, ντελικάτος, απ τα εφηβικά του χρνια ήταν γνωστς στο Mαρούσι και στα γύρω χωριά για την καλοσύνη του, την αγάπη του στο γλέντι και στο χορ, την ικαντητά του στο τρέξιμο... Στρατιώτης υπηρέτησε στο Σύνταγμα της Aθήνας, που τα έμπεδά του βρίσκονταν στο σημεριν τέρμα Aμπελοκήπων. Oρτινάντσα του ταγματάρχη Παπαδιαμαντπουλου γρήγορα έγινε διάσημος στο στρατπεδο για την επίδοσή του στο περπάτημα... Δεν χρειαζταν περισστερα απ 20΄ για να πάει στην πλατεία Συντάγματος να ψωνίσει την εφημερίδα, τα τσιγάρα κ.λπ. του ταγματάρχή του και να επιστρέψει! Eνώ ούτε πριν απ’ το στρατ ούτε μετά απ’ αυτν είχε ασχοληθεί με τον αθλητισμ, παρά τις προτροπές πολλών, ταν προκηρύχτηκαν οι αγώνες και έμαθε τι περιλήφθηκε στο πργραμμα ο Mαραθώνιος, ξαφνικά έδειξε ζωηρ ενδιαφέρον γι’ αυτν και εδήλωσε συμμετοχή στους προκριματικούς. Eκτς απ τον ίδιο προκρίθηκαν και οι συγχωριανοί και φίλοι του Γιώργος Λαυρέντης, Λευτέρης Παπασυμεών και Σταμάτης Mασούρης... H ομάδα των ερασιτεχνών δρομέων συμπληρώθηκε με δυο Xαλανδραίους τον Bρεττ και τον Kαφετζή. Aυτοί οι έξι έτρεξαν... απροπνητοι και στον τελικ. O Πιέρ ντε Kουμπερτέν γράφει: «O Σπύρος Λούης ήταν ένας θαυμάσιος βοσκς, ντυμένος με τη λαϊκή φου-

Oταν ήρθε η σειρά του Σπύρου Λούη και ο αρειμάνιος νικητής του Mαραθωνίου δρμου ανήλθε εις την εξέδραν, λον το Στάδιο συνεκλονίσθη. Mια κραυγή ατελεύτητος, μυριστομος, μια βοή ωσεί βροντής εξερράγη απ παντς σημείου...». O Σπύρος Λούης παρέλαβε τα τιμητικά του βραβεία απ τον ίδιο το βασιλιά. (Aρχείο: «Mικρς Pωμης»).

στανέλα, ξένος προς τις μεθδους της επιστημονικής προπονήσεως. Προετοιμάστηκε με νηστεία και προσευχή και θρυλείται τι πέρασε την τελευταία νύχτα μπροστά στις άγιες εικνες κάτω απ το φως λαμπάδων...».

Λαϊκς ήρωας Tο 1896, μοιάζει λιγάκι με το δικ μας 1996. Eίναι έτος γενικής ταπείνωσης και κατάπτωσης, πως και το 1897. Πεθαίνει και ο Tρικούπης

μέρες μετά τους Oλυμπιακούς. Παντού στη μικρή και δυστυχισμένη Eλλάδα του ττε οι πάντες προσεύχονται και κάνουν τάματα η πατρίδα να πάρει μια, έστω, πρώτη νίκη και ει δυνατν στο Mαραθώνιο, που θα συμβλιζε και τη συνέχεια της φυλής... Oλοι, λοιπν, προσμένουν ένα θαύμα. Aυτ το θαύμα πραγματοποιεί ο Mαρουσιώτης νερουλάς. Δικαίως ο Λούης, θρύλος και παροιμιώδης λγος (Eγινε Λούης...) θ’ α-

ποτελέσει ένα λαϊκ ήρωα για δεκαετίες... Tο επίσημο κράτος φυσικά θα τον αγνοήσει, πως κάνει έως σήμερα για τις ανάλογες περιπτώσεις. O Σπύρος Λούης, θα συνεχίσει να δουλεύει σκληρά για το ψωμί του, έως το θάνατ του. Στα χρνια του Πρώτου Πολέμου, κουρασμένος, έχοντας μια ηλικία πια, έστησε ένα καφενείο-γαλατάδικο στην Πλατεία Aμαρουσίου. Στο μαγαζάκι του είχε τη μοναΣυνέχεια στην 28η σελίδα

KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

27

Συνέχεια απ την 27η σελίδα

δική ευτυχία να παρεϊστεί με ένα διάσημο φυματικ, τον Aνδρέα Kαρκαβίτσα, και κάποιους άσημους, αλλά χι ασήμαντους ομοτέχνους του πως ο Πάνος Tαγκπουλος (γιος του διευθυντή του «Nουμά»), ο Iωσήφ Pαφτπουλος, ο Γιώργος Bαλταδώρος...

Oι αγώνες Δεκαεφτά δρομείς, 18-26 χρνων, έλαβαν μέρος στο αγώνισμα. Δώδεκα Eλληνες και πέντε ξένοι. Στη λευκή φανέλα του ο Λούης έχει τον αριθμ 17. Aφέτης ο παλις του γνώριμος ταγματάρχης Παπαδιαμαντπουλος, ο οποίος πριν απ την πιστολιά προσφωνεί τους αθλητές κάτω απ μια πρχειρη αψίδα στολισμένη με την ελληνική σημαία μπροστά απ τον Tύμβο. Aπ εκεί και σε απσταση δύο χιλιομέτρων πλαισιώνουν το δρμο περισστεροι απ χίλιοι χωριάτες της Aττικής που έχουν έρθει απ το πρωί. Oι δρομείς ξεκινούν στις 2 το μεσημέρι, ακολουθούμενοι απ εφίππους αξιωματικούς, επιτηρητές της διαδρομής, κάτω απ τις ιαχές και τις ζητωκραυγές του πλήθους. Mετά μία ώρα και πέντε λεπτά οι προηγούμενοι φτάνουν στο Πικέρμι, που τους υποδέχονται οι κάτοικοι του χωριού. Πρώτος ο Γάλλος Λεμουρσ, με σκυμμένο κεφάλι, φαίνεται λιγάκι κουρασμένος. Mετά το Xαρβάτι, 16 χιλιμετρα απ το Στάδιον, τον πλησιάζει, 300 μέτρα πίσω του, ο Aυστραλς Φλακ. O Aμερικανς Mπλέικ βρίσκεται 1.000 πιο πίσω, ενώ οι Bασιλάκος και Λούης 2.000. Mλις φάνηκε η κορυφή του Λυκαβηττού και ο κατηφορικς, φιδίσιος δρμος για την Aθήνα και έμεινε πίσω το τοπίο της εξοχής, -

O Λούης λίγους μήνες πριν πεθάνει, κρατώντας το κύπελλο της νίκης του 1896.

σοι Aθηναίοι δεν είχαν χωρέσει στο Στάδιον, σε μήκος 3-4 χιλιομέτρων, παραταγμένοι στις δύο πλευρές του δρμου ανέμεναν τους δρομείς. Oι πιο νέοι ήταν σκαρφαλωμένοι σε δέντρα και μάντρες. Oι δρομείς φτάνουν. Προηγείται ο Φλακ και έπονται οι Λούης, Bασιλάκος και Mπελκας. O Λεμουρσ εξαντλημένος είχε εγκαταλείψει. Eγκαταλείπει κι ο Φλακ πριν απ τους Aμπελοκήπους, σωριάζεται, τον μεταφέρουν στην άμαξα με το ιατρείο... Eλαφρς σαν αέρας, ακούραστος,

ευσταλής, με σταθερ τρέξιμο, ο Λούης πετάει προς το Στάδιον. Eχει διαδοθεί στο πλήθος να μη φωνάξει, να μη χειροκροτήσει τον αθλητή και τον συγκινήσει...

«Eίναι Eλλην!» Διαβάζουμε σ’ εφημερίδα της επομένης: «Eξετελείτο εις το Στάδιον το αγώνισμα του άλματος επί κοντώ και λων οι οφθαλμοί εστράφησαν προς την είσοδον του Σταδίου, ταν την 5.20΄ μ.μ. ηκούσθη ο κρτος του τηλεβλου, και πέραν ακμη προς την

αρχήν της λεωφρου και ακμη περαιτέρω αν ήτο δυνατν. Mία φρικίασις απ’ εκείνας που διέρχονται τα πλήθη ως ρεύμα ηλεκτρικν, ταν λας τας ψυχάς και λας τας καρδίας ενώνη μια ιδέα, εις πθος, μία ευχή, διέδραμεν λον εκείνον τον απειράριθμον γκον των 60.000 θεατών. Kανείς δεν ημπορούσε πλέον να καθίση εις την θέσιν του. Oλοι ανηγείροντο. Oλοι εζήτουν να ίδουν. Oλοι να μαντεύσουν, (διτι μέχρι της ώρας εκείνης αι περί του Mαραθωνοδρμου ειδήσεις ήσαν αντιφατικαί), ποίος θα είναι ο νικητής. O Διάδοχος, ο πρίγκηψ Γεώργιος, ο πρίγκηψ Nικλαος, ευρίσκονται εις την είσοδον του Σταδίου. O Bασιλεύς και λοι οι υψηλοί ξένοι ρθιοι φέρουν προς τα εκεί τας διπτρας των, βλέποντες, προσδοκούντες. Eίναι στιγμή αγωνίας υπερτάτη. Oλον το Στάδον σιωπά και αναμένει. Nομίζει κανείς τι το πλήθος εκείνο το άπειρον, δεν έχει παρά δύο οφθαλμούς, μίαν πνοήν και μίαν καρδίαν. Aίφνης ακούεται μία φωνή. — Eίναι Eλλην! Tαυτοχρνως υψηλς, εύσωμος, ηλιοκοαής νέος, φέρων την λευκοκύανον στολήν των Eλλήνων αθλητών, εισέρχεται εις το Στάδιον. Tι έγινε την στιγμήν εκείνην; Ποίος ημπορεί να περιγράψη; Eνας ολκληρος λας εσηκώθη ρθιος, χειροκροτών, φωνάζων, σείων μανδήλια, σημαίας, επευφημών ζητωκραυγάζων. Πολλοί έκλαιον. Aλλοι δεν ήξευραν τι να κάμουν, πώς να εκδηλώσουν τη χαράν των. Kαι αι επευφημίαι εγένοντο ολοένα ζωηρτεραι, ενθουσιωδέστεραι, πλέον έκφρονες, ενώ οι πίλοι και τα μανδήλια εσείοντο ως απ αύρας η οποία αίφνης έπνευσεν...». Tο ρεκρ του Λούη ήταν 2.58΄50”. O νερουλάς τερμάτισε ακμαίος. Mέσα στο Στάδιο βρίσκονταν 60.000 άνθρωποι. H Παρασκευή 29 Mαρτίου 1896 υπήρξε μέρα εθνικής γιορτής.

Πάνδημο γλέντι

Eκδρομή αθλητών στο Δαφνί, 1896. Διακρίνονται: ο διάδοχος Kωνσταντίνος, οι πρίγκιπες Γεώργιος και Nικλαος, ο Oλυμπιονίκης Σπύρος Λούης, αθλητές και μέλη της Oλυμπιακής Eπιτροπής. (Φωτογραφία απ το λεύκωμα «H Eλλάς κατά τους Oλυμπιακούς Aγώνας 1896)».

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

Πολλοί απ τις χαμηλές κερκίδες κατέβηκαν και άρπαξαν το νικητή, τον σήκωσαν ψηλά κι άρχισε ο γύρος του «θριάμβου»... Aλλοι του έστελναν δώρα, πολύτιμα αντικείμενα που φορούσαν, πως μια κυρία το χρυσ ρολι της στολισμένο με μαργαριτάρια. Eνας εστιάτορας του πρσφερε γεύματα για μια χρονιά. Eνας πλούσιος αστς θέλησε να του δώσει το μυθώδες για την εποχή ποσ των 10.000 φράγκων. O Λούης το αρνήθηκε διασώζοντας το φίλαθλο πνεύμα της εποχής του. O μεγάλος νικητής δεν έμεινε στην Aθήνα για να γιορτάσει το θρίαμβ του. Mαζί με τους συγχωριανούς συναθλητές του και τους δικούς του ανέβηκε στο Mαρούσι. Για μια σπάνια φορά τα μαρουσιώτικα κάρα χωρίς βαρέλια νερού, που είχαν κατεβάσει στο Στάδιο το πρωί τους συγγενείς και τους φίλους των μαραθωνοδρμων του χωριού, το βράδυ τους ανέβαζαν αγκαλιά με τον τροπαιούχο. Tο Mαρούσι έζησε λη τη νύχτα ένα ανεπανάληπτο πάνδημο γλέντι...

Oι σύγχρονοι Oλυμπιακοί Aγώνες H πορεία και τα προβλήματά τους απ την Aθήνα του 1896 έως την Aτλάντα του 1996

Aθήνα, Mεσο-Oλυμπιακοί του 1906. Eίκοσι χώρες με 890 αθλητές συμμετείχαν στους αγώνες που διεξήχθησαν με μεγάλη επιτυχία και στήριξαν το θεσμ. (Aρχείο: «Mικρς Pωμης») Tου Γιάννη Mουρατίδη Kαθηγητή Φιλοσοφίας - Iστορίας στο Tμήμα Eπιστήμης Φυσικής Aγωγής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

AΠO το 1896 έως σήμερα έλαβαν χώρα 22 Oλυμπιακοί Aγώνες ενώ 3 (1916, 1940, 1944) δεν πραγματοποιήθηκαν λγω του A΄ και B΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Oι Oλυμπιακοί Aγώνες του 1900 (Παρίσι) και 1904 (Aγιος Λουδοβίκος, HΠA) θεωρούνται «αποτυχημένοι» διτι αποτέλεσαν αντιστοίχως τμήματα μεγάλης Διεθνούς Eκθεσης και εορταστικής εκδήλωσης. H αποτυχία τους δεν έπεισε τον Kουμπερτέν για την ανάγκη να επιστρέψουν οι αγώνες στην Aθήνα και να τελούνται μνιμα εκεί πως επιθυμούσαν οι Eλληνες και οι ξένοι α-

θλητές μετά το τέλος των Aγώνων της Aθήνας το 1896.

Mεσο-Oλυμπιάδα 1906 Tο 1906, η Eπιτροπή Oλυμπιακών Aγώνων της Eλλάδας θεώρησε καλ να τελέσει Mεσο-Oλυμπιακούς στην Aθήνα με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 10 χρνων απ την ανασύσταση του θεσμού. H ιδέα δεν άρεσε στον Kουμπερτέν, ο οποίος δεν παρευρέθηκε στους Aγώνες. Eκανε λάθος ο Γάλλος βαρνος διτι δεν έλαβε υπψη του τι οι αγώνες του 1900 και 1904 κντεψαν να σβήσουν τελείως το θεσμ και τι αυτ που χρειαζταν ήταν κάτι που θα μπορούσε να του δώσει εκ νέου την αίγλη του 1896. H Mεσο-Oλυμπιάδα της Aθήνας έ-

δωσε πράγματι νέα ώθηση και πνοή στους αγώνες, διτι οι Eλληνες, έχοντας και την πείρα που απκτησαν απ τη διοργάνωση του 1896, είχαν προετοιμασθεί κατάλληλα. Oι αγώνες του 1906 σημείωσαν μεγάλη επιτυχία. Συμμετείχαν 20 κράτη με 890 αθλητές. Παρ’ λα αυτά η Διεθνής Oλυμπιακή Eπιτροπή (ΔOE), ποτέ δεν τους αναγνώρισε ως Oλυμπιακούς, ούτε τους νικητές ως Oλυμπιονίκες. Oι Oλυμπιακοί του 1908 (Λονδίνο) και 1912 (Στοκχλμη), σημείωσαν μεγάλη επιτυχία. Στους Oλυμπιακούς του 1920 (Aμβέρσα) στο στάδιο κυμάτισε για πρώτη φορά η Oλυμπιακή σημαία και ακούσθηκε για πρώτη φορά ο ρκος του αθλητή. Στην Oλυμπιάδα αυτή δεν προσκλήθηκαν οι νικημένοι του πολέμου, (Aυστρία,

Γερμανία, Oυγγαρία και Bουλγαρία). Tο γεγονς αποτελεί μαύρη σελίδα στην ιστορία του θεσμού, ο οποίος έχει σκοπ να συμφιλιώνει τους λαούς και τους ανθρώπους. Tο 1924 οι Oλυμπιακοί Aγώνες τελούνται για δεύτερη φορά στο Παρίσι. Tο Oλυμπιακ σύνθημα (slogan) citius, altius, fortius (ταχύτερα, ψηλτερα, δυναττερα) είχε επινοηθεί απ το Γάλλο εκπαιδευτικ R. P. Didon και υιοθετήθηκε στη συνεδρίαση που ακολούθησε. Στην ίδια συνεδρίαση αποφασίσθηκε τι στους Oλυμπιακούς που θα γίνονταν στο μέλλον θα γράφονταν τα ονματα των νικητών στους τοίχους του σταδίου. Eπίσης, αποφασίσθηκε με πρωτοβουλία του Kουμπερτέν να τελούνται κάθε τέσσερα χρνια χειμεΣυνέχεια στην 31η σελίδα

KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

29

O Tμι Σμιθ και ο Tζον Kάρλος, με το χέρι υψωμένο και τη γροθιά «μαυροφορεμένη», διαμαρτύρονται, πάνω στο βάθρο των νικητών των 200 μ., για την καταπίεση των μαύρων στις HΠA στους Oλυμπιακούς Aγώνες, το 1968, στο Mεξικ.

H Pουμάνα Nάντια Kομανέντσι, με τις εκπληκτικές της ασκήσεις στους Oλυμπιακούς Aγώνες του 1976, στο Mντρεαλ, έκανε την ενργανη γυμναστική ένα απ τα δημοφιλέστερα αθλήματα.

Tο στάδιο του Mονάχου που διεξήχθησαν οι Oλυμπιακοί Aγώνες του 1972. Aσυνήθιστα υψηλ ήταν το κστος της διοργάνωσης αυτής, που υπερέβη το 1 δισ. δολάρια. Στο Mντρεαλ, τέσσερα χρνια αργτερα, έφθασε το 1,2 δισ. Tα ποσά αυτά εξηγούν γιατί δεν έχουν τελέσει Oλυμπιακούς οι χώρες της Aφρικής.

Oι τελετές έναρξης (απ που και η φωτογραφία) και λήξης των Oλυμπιακών Aγώνων της Mσχας (1980) πέρασαν στην ιστορία ως οι καλύτερες του είδους. Στην τελετή λήξης ο Mίσα, το αρκουδάκι, δάκρυσε αποχαιρετώντας τους φίλους του. Iσως χι μνο γι’ αυτ. Oι Oλυμπιακοί της Mσχας, πως και εκείνοι του Λος Aντζελες (1984), κέρδισαν το χρυσ μετάλλιο της ανάμιξης της πολιτικής. Στους πρώτους δεν παρευρέθησαν οι Aμερικανοί και ορισμένοι σύμμαχοί τους, λγω της σοβιετικής εισβολής στο Aφγανιστάν, ενώ στους δεύτερους δεν συμμετείχε η ττε Σοβιετική Eνωση και οι σύμμαχοί της.

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996

Συνέχεια απ την 29η σελίδα

ρινοί Oλυμπιακοί Aγώνες. Oι πρώτοι οργανώθηκαν το 1924 στο Chamonix της Γαλλίας. Oι Oλυμπιακοί Aγώνες του 1928 (Aμστερνταμ) πως και του 1932 (Λος Aντζελες) θεωρούνται επιτυχημένοι. Για πρώτη φορά το 1928 υπήρχαν στο πργραμμα αγωνίσματα στίβου γυναικών.

Πολιτικές σκοπιμτητες Tο 1936 οι Oλυμπιακοί Aγώνες τελούνται στο Bερολίνο, που φάνηκαν οι πραγματικές διαθέσεις των Γερμανών απέναντι στους Eβραίους και τους μαύρους. Eνδεικτική η προσπάθεια να απομακρύνουν απ κάθε υπεύθυνη θέση τον Γερμανοεβραίο Lewald, ο οποίος ήταν μέλος της ΔOE και μέλος της Eπιτροπής Oλυμπιακών Aγώνων της Γερμανίας. Στην Oλυμπιάδα αυτή αποφασίστηκε για πρώτη φορά να μεταφερθεί η φλγα απ την αρχαία Oλυμπία στο στάδιο του Bερολίνου. H ιδέα ανήκε στον Cart Diem, ο οποίος μαζί με τον Iωάννη Kετσέα ήταν οι εμπνευστές και οι ιδρυτές της Διεθνούς Oλυμπιακής Aκαδημίας, η οποία λειτουργεί απ το 1961 στον ιερ χώρο της αρχαίας Oλυμπίας. H Oλυμπιάδα του Bερολίνου σημείωσε μεγάλη οργανωτική επιτυχία, αλλά έγινε φανερ τι το μεγάλο αυτ διεθνές γεγονς θα μπορούσε και στο μέλλον να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης για πολιτικούς σκοπούς απ εκείνους που αγνοούν το πραγματικ νημα των αγώνων και τα ιδεώδη που συμβολίζουν. O Xίτλερ ήταν ένας απ αυτούς. Oι Oλυμπιακοί Aγώνες του 1948 (Λονδίνο), πως και αυτοί της Aμβέρσας του 1920, έχουν να παρουσιάσουν μια θλιβερή πλευρά: Oι νικημένοι του πολέμου Γερμανία και Iαπωνία δεν συμμετείχαν, ενώ η Σοβιετική Eνωση δεν μπορούσε να πάρει μέρος, διτι δεν ήταν μέλος της ΔOE. H Oλυμπιάδα του 1952 σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Kατά τον ττε πρεδρο της ΔOE, Avery Brundage, η Oλυμπιάδα του Eλσίνκι ήταν η καλύτερη. Για πρώτη φορά μετά το 1912 η Σ. Eνωση έπαιρνε μέρος στους Oλυμπιακούς, κατασκευάζοντας δικ της Oλυμπιακ χωρι μαζί με την Πο-

Kαλοκαίρι του 1936 με τις Iέρειες να φέρουν το Iερ Φως απ το να της Hρας στον Bωμ. Eίναι η πρώτη Oλυμπιακή Λαμπαδηδρομία. Eμπρς αριστερά η ηθοποις Aλέκα Kατσέλη, που αργτερα έγινε πρωθιέρεια. (Φωτογραφία απ το βιβλίο «1894-1994, H ιστορία της Eπιτροπής Oλυμπιακών Aγώνων της Eλλάδος», εκδ. E.O.A.)

λωνία, Bουλγαρία, Oυγγαρία, Pουμανία και Tσεχοσλοβακία. Eγινε φανερ τι οι ανατολικές χώρες απ την Oλυμπιάδα αυτή και μετά άρχισαν να αποδίδουν μεγάλη σημασία στις διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις και ιδιαίτερα στους Oλυμπιακούς. Παρά την τεταμένη πολεμική ατμσφαιρα (κρίση Σουέζ) που επικρατούσε στον κσμο, οι Oλυμπιακοί της Mελβούρνης (1956) δεν ματαιώθηκαν. Oι Oλυμπιακοί γίνονταν για

πρώτη φορά στο ντιο ημισφαίριο. H Aνατολική και η Δυτική Γερμανία πήραν μέρος ως μια ομάδα ενώ η Kίνα συμμετείχε διτι η ΔOE επέτρεψε στη Φορμζα να συμμετάσχει σαν ξεχωριστ κράτος. Για πρώτη φορά στην ιστορία των αγώνων, ένα μέρος του προγράμματος πραγματοποιήθηκε σε διαφορετική χώρα απ αυτή που φιλοξενούσε τους Oλυμπιακούς. Tα αγωνίσματα της ιππασίας έλαβαν χώρα στη Σουηδία.

Yπέρογκο κστος

H Bούλα Πατουλίδου, η πρώτη γυναίκα Oλυμπιονίκης της Eλλάδας, νικώντας το 1992 στα 100 μ. εμπδια.

O Πύρρος Δήμας το 1992 έφερε χρυσ μετάλλιο στην Eλλάδα μετά 12 χρνια. Tελευταίο ήταν του Στέλιου Mυγιάκη το 1980.

Oι Oλυμπιακοί της Pώμης (1960) και του Tκιο (1964) πέτυχαν, ανοίγοντας συγχρνως μια καινούργια εποχή στην Iστορία των Aγώνων, μια εποχή πολυτελών και ακριβών εγκαταστάσεων, κάτι που είναι αντίθετο με το πνεύμα των αγώνων. Oι Oλυμπιακοί Aγώνες του Mεξικού (1968) που επιβάρυναν το ήδη υπάρχον μεγάλο εξωτερικ χρέος και εκείνοι του Mονάχου (1972) έχουν ένα κοιν σημείο: Θρηνήσαμε ανθρώπινα θύματα. Tρεις εβδομάδες πριν απ την έναρξη των αγώνων του Mεξικού, χιλιάδες φοιτητές και εργάτες πραγματοποίησαν δυναμική διαδήλωση κοντά στο Oλυμπιακ Στάδιο, διαμαρτυρμενοι για το υψηλ κστος των αγώνων, με αποτέλεσμα να

χάσουν τη ζωή τους 260 άτομα και να τραυματισθούν άλλα 1200 απ την επέμβαση του στρατού. Στο Mναχο η επίθεση των Παλαιστινίων κατά των Iσραηλινών ήταν μια αποφράδα ημέρα στην ιστορία των αγώνων, μια μαύρη ημέρα για τον Oλυμπισμ και τη Γερμανία, της οποίας τα νειρα για μια ανεπανάληπτη Oλυμπιάδα είχαν σβήσει για πάντα. Tο κστος κατασκευής των εγκαταστάσεων στις δύο παραπάνω Oλυμπιάδες ήταν ασυνήθιστα υψηλ. H Oλυμπιάδα του Mονάχου με τους σημερινούς υπολογισμούς, υπερέβη το 1 δισ. δολάρια, ενώ το κστος της Oλυμπιάδας του Mντρεαλ (1976), παρά τις αρχικές δηλώσεις του δημάρχου του τι δεν θα στοίχιζε τίποτε στους Kαναδούς φορολογούμενους, ξεπέρασε το 1,2 δισ. δολάρια. H καναδική κυβέρνηση απέκλεισε απ τους Aγώνες τη Φορμζα, ενώ δεν είχε δικαίωμα να πράξει, διτι η Φορμζα ήταν αναγνωρισμένο μέλος της ΔOE. Eίναι γνωστ τι η πλη που φιλοξενεί τους Oλυμπιακούς υπογράφει τι θα δεχθεί λες τις αντιπροσωπείες των κρατών, τα οποία έχουν ολυμπιακές επιτροπές και αναγνωρίζονται απ τη ΔOE. H απφαση του Kαναδά πάρθηκε κάτω απ πιέσεις της Kίνας, με την οποία είχε καλές εμπορικές σχέσεις. Aλλο θλιβερ γεγονς της Oλυμπιάδας αυτής ήταν η αποχώρηση 16 αφρικανικών χωρών οι οποίες απαίτησαν την απομάκρυνση της Nέας Zηλανδίας απ τους αγώνες, κάτι που δεν δέχθηκε η ΔOE. Oι Oλυμπιακοί της Mσχας (1980) και του Λος Aντζελες (1984) πέτυχαν σον αφορά τη διεξαγωγή και διοργάνωση πλην, μως, οι δύο αυτές Oλυμπιάδες κέρδισαν το χρυσ μετάλλιο της ανάμιξης της πολιτικής. Στους πρώτους αγώνες δεν παρευρέθηκαν οι Aμερικανοί και ορισμένοι απ τους δυτικούς τους συμμάχους, λγω της σοβιετικής εισβολής στο Aφγανιστάν. H Σ. Eνωση και οι σύμμαχοί τους δεν πήραν μέρος στους δεύτερους.

Στα χέρια των χορηγών Στους Oλυμπιακούς του Λος Aντζελες (1984) και σ’ αυτούς που ακολούθησαν (Σεούλ 1988, Bαρκελώνη 1992) εμφανίζονται οι χορηγοί και μέσω του θεσμού αυτού η εμπορική εκμετάλλευση των Oλυμπιακών Aγώνων οι οποίοι άρχισαν να εμφανίζουν πλενασμα και φυσικά χωρίς να επιβαρυνθούν οικονομικά οι διοργανώτριες πλεις. Oι επμενοι Oλυμπιακοί Aγώνες θα γίνουν στην Aτλάντα των HΠA αυτ το χρνο. Eτσι συμπληρώνονται 100 χρνια απ την έναρξη των σύγχρονων Oλυμπιακών Aγώνων των οποίων το μέλλον δεν μπορεί κανείς να προβλέψει. H χώρα μας είχε ζητήσει τη διοργάνωση των Oλυμπιακών Aγώνων του 1996 με τη συμπλήρωση των 100 χρνων απ την ανασύστασή τους, αλλά δυστυχώς η παράδοση, η ηθική και η λογική αποδείχθηκαν ανίσχυρες μπροστά στο δίκαιο του ισχυρτερου.

KYPIAKH 31 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH

31

1896-1996 Eκατ χρνια Oλυμπιακοί Aγώνες

Tιμή στο Σπύρο Λούη Tο Δημοτικ Συμβούλιο Aμαρουσίου στη συνεδρίαση της 15ης Φεβρουαρυ 1996 ομφωνα αποφάσισε να τιμήσει με σειρά εκδηλώσεων τον Σπύρο Λούη, το μαρουσιώτη πρωταθλητή, τον πρώτο Eλληνα Oλυμπιονίκη. Tο Mαρούσι τιμά το νικητή, τον αθλητή πρτυπο, τον ανιδιοτελή και σεμν αγωνιστή. O Σπύρος Λούης, αυθεντικς εκφραστής του Oλυμπιακού πνεύματος, εκατ χρνια μετά, συγκινεί, παρακινεί και εμπνέει λους τους Eλληνες.