Rad Korporativno Upravljanje

Republika Srpska Univerzitet u Istočnom Sarajevu Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina

Republic of Srpska University of Eastern Sarajevo Faculty of Business Economics Bijeljina

SEMINARSKI RAD

PREDMET: MENADŽMENT TEMA: KORPORATIVNO UPRAVLJANJE

Profesor: Prof. dr Miladin Jovičid

Studenti: Jovanka Midid 001/13 Miodrag Ostojid 002/13 Vladana Vladid 033/13 Grozdana Đurid 064/13

Bijeljina, Novembar 2014. godina

Menadžment

SADRŽAJ Contents SADRŽAJ ...................................................................................................................................... 2 UVOD .......................................................................................................................................... 3 1 SPECIFIČNOSTI KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA .............................................................. 4 1.1 DEFINISANJE KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA ........................................................... 4 1.2 EFIKASNOST UPRAVLJANJA POSLOVANJEM KORPORACIJE ........................................ 5 1.3 STANDARDI I PRINCIPI KORPORATINOG UPRAVLJANJA .............................................. 6 2 JAVNO-PRIVATNO PARTNERSTVO U KORPORATIVNOM UPRAVLJANJU ........................... 8 2.1 ISTORIJAT JAVNO-PRIVATNOG PARTNERSTVA ............................................................ 8 2.2 ULOGA I ZNAČAJ JAVNO-PRIVATNOG PARTNERSTVA ................................................. 8 2.3 KORISTI JAVNOG I PRIVATNOG PARTNERSTVA ......................................................... 12 2.4 OBLICI JAVNOG I PRIVATNOG PARTNERSTVA ........................................................... 15 2.5 POSTUPAK IZBORA PRIVATNOG PARTNERA .............................................................. 18 2.6 GLAVNI NEDOSTACI U STVARANJU JPP-A ................................................................. 18 2.7 PREDNOSTI PARTNERSTVA JAVNOG I PRIVATNOG ................................................... 19 3 ZAKLJUČAK........................................................................................................................ 21 4 LITERATURA ...................................................................................................................... 22

2

Menadžment

UVOD Korporativno upravljanje se definiše kao sistem upravljanja preduzedem, koji uključuje odnose između uprave, nadzornog odbora, akcionara i ostalih interesanata unutar i izvan preduzeda (npr. radnika, dobavljača, kupaca i zajednice). Korporativno upravljanje treba da se organizuje tako da se zaštite prava akcionara, kao i da obaveže menadžment akcionarskog društva da donosi odluke koje su u najboljem interesu akcionara. Ne postoji jedinstvena definicija korporativnog upravljanja koja se može primjeniti na sve situacije i pravne sisteme. Ipak, vedini definicija zajedničko je to da uzimaju u obzir i interni i eksterni aspekt korporativnog upravljanja. Interni aspekt je usmjeren na samo privredno društvo (firmu). Korporativno upravljanje se posmatra kao sistem odnosa definisan strukturama i procesima koji se obično fokusiraju na mehanizme za obezbjeđenje efikasnog upravljanja firmom i izvještavanja investitora i javnosti. Eksterni aspekt, s druge strane, koncentriše se na odnose između društva i njegovih nosilaca interesa. Nosioci interesa su pojedinci ili institucije koje imaju interes u društvu: investitori, zaposleni, povjerioci, dobavljači, potrošači, regulatorni i drugi državni organi, kao i lokalna zajednica u kojoj društvo posluje. Taj aspekt analizira i položaj firme na tržištu kapitala. Korporativno upravljanje se analizira sa stanovišta kvaliteta zaštite koju sistem korporativnog upravljanja pruža eksternim investitorima. Osnovni ciljevi dobrog sistema korporativnog upravljanja jesu da obezbjedi priliv svježeg, eksternog, kapitala, efikasno poslovanje firme i, posljedično, maksimizaciju prihoda na uložena sredstva. Sva tri cilja bide ostvarena ukoliko se na pravi način definiše položaj investitora – vlasnika kapitala koji se želi privudi i čiji se prihod na uloženi kapital želi maksimizirati efikasnim poslovanjem. Definisanje položaja investitora podrazumjeva pak pravilno definisanje prava i obaveza investitora unutar firme i na tržištu kapitala. Unutar firme, dizajniranjem sistema korporativnog upravljanja definiše se, prije svega, uloga menadžera (agenta kome investitor daje svoj kapital na upravljanje), i odnosi između menadžera i investitora (interni aspekt korporativnog upravljanja). 1

1

Izvor: https://www.scribd.com/doc/148711873/Korporativno-upravljanje

3

Menadžment

1

SPECIFIČNOSTI KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA 1.1 DEFINISANJE KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

U posljednih nekoliko godina termin korporativno upravljanje se veoma često koristi. Postavlja se pitanje da li imamo dovoljno spoznaje o tome šta je to i kakve posljedice to ima ili bi trebalo da ima na preduzede. Različiti su pristupi pa, prema tome, i različito definisanje pojma korporativnog upravljanja. Korporativno upravljanje predstavlja odnos između menadžmenta preduzeda odnosno uprave i onih koji imaju svoj udio vlasništva u tom preduzedu, odnosno akcionara. Ovo ukazuje, na obaveze onih koji u ime i za račun vlasnika kapitala upravlja tim kapitalom, tj. uprave, da ostvare projektovane zadatke, odnosno ciljeve i da, u isto vrijeme, obezbijede poslovanje u skladu sa pozitivinm zakonskim propisima kao i apsolutnu javnost rada. U isto vrijeme, od kvaliteta rada menadžmenta preduzeda zavisi veda ili manja zainteresovanost bududih investitora za ulaganje, odnosno za kupovinu akcija ili se postiže veda ili manja cijena preduzeda na berzi. Prema ovome, uspostavljaju se prava i obaveze menadžera preduzeda i u vidu zahtjeva vlasnika kapitala. Korporativno upravljanje se definiše kao sistem kojim se kompanije kontolišu i usmjeravaju. Pri tome, polazi se od činjenice da postoje vlasnici kapitala koji su izuzetno zainteresovani za poslovanje firmi i to kroz ostvarenje rezultata u vidu profita koji de se usmjeriti bilo na dividende akcionara bilo na razvoj preduzeda. Kao posljedica te želje akcionara postavlja se, odnosno bira se uprava i nadzor koji su direktno postavljeni i direktno kontrolisani od strane vlasnika kapitala. To su najčešde upravni i nadzorni odbori sa različitom kvalifikacionom, stručnom, motivacionom, polnom i drugom strukturom u zavisnosti od preduzeda. Struktura korporativnog upravljanja podrazumjeva skupštinu akcionara upravni odbor i nadzorni odbor. Pored ova tri temeljna upravljačka tijela, u korporacijama se formiraju i drugi organi za reviziju, interna kontrola i dr. Skupštinu akcionara čine predstavnici vlasnika kapitala i njihova uloga je jasno određena zakonskom regulativom. Skupština akcionara, po pravilu, bira upravni odbor čiji je zadatak da upravlja preduzedem, a upravni odbor, po pravilu, bira i imenuje upravu korporacije koja rukovodi ukupnim poslovanjem. Ovaj organ se u nekim slučajevima sastoji od spoljnih saradnika koji nemaju izvršnu funkciju, kao i menadžera koji imaju izvršnu funkciju u korporaciji, a zna se šta ona sa sobom nosi u pogledu ovlašdenja i odgovornosti za uspješnost korporacije. Nadzorni odbor ima ulogu da nadzire rad svih tijela u preduzedu, a posebno uprave. Međutim, u nekim zemljama i to u javnim preduzedima sa vedinskim vlasništvom države, ne postoji upravni odbor nego samo nadzorni odbor koji, pored kontolne uloge, obavlja i dio poslova koji izlaze iz okvira samog nadziranja, odnosno kontrole poslovanja korporacije. Međutim, mi još uvijek imamo činjenicu da znatan dio uprave nema dobru obuku, tj. stručnu kvalifikaciju i da često ne zadovoljavaju očekivanja upravnog odbora, odnosno akcionara korporacija. U tom pogledu mora se učiniti znatan pomak kako bismo dobili upravu koja može da predlaže esencijalna rješenja za preduzede, a to se, prije svega, odnosi na 4

Menadžment

formulisanje strategije i definisanje poslovne politike, kao i u sferi operativnih poslova i da ih kvalitetno iplementira nakon njhovog usvajanja. U nekim zemljama je struktura korporativnog upravljanja postavljena dvojako. Na jednoj strani postoji zakon o preduzedima koji poštuje dvoslojni model korporativnog organizovanja, koji podrazumjeva formiranje:     

skupštine, kao organ vlasnika kapitala; upravnog odbora, kao organ upravljanja; direktora, odnosno generalnog menadžera kao organa; rukovođenja i nadzornog odbora, kao organ nadzora.

Direktor preduzeda, odnosno generalni (top) menadžer i upravni odbor čine upravu preduzeda. U isto vrijeme, Zakon o javnim preduzedima RS reguliše oblast od posebnog javnog interesa, gdje je takođe akcionarski tip društva sa manjim ili vedim vlasništvom države. Ovdje je opet zastupljen jednoslojni model korporativne strukture, u kome organe korporacije čine:   

skupština; nadzorni odbor i uprava, odnoso menadžment.

Ovo je specifična upravljačka struktura u kojoj su na jednom ekonomskom prostoru primjenjena oba modela korporativnog upravljanja i dvoslojni i jednoslojni. Da bi uprava bila efikasna, potrebno je da direktor bude, prije svega, poslu posveden, nezavisan od politike, kao i odlučan i koji de zajedno sa ostalim članovima uprave raditi u uslovima potpunog povjerenja koje ni u kakvom slučaju ne znače odustajanje od spostvenih stavova i principa. Što je vedi stepen kohezije među članovima uprave veda je i pretpostavka osvarenja planiranih ciljeva.

1.2 EFIKASNOST UPRAVLJANJA POSLOVANJEM KORPORACIJE Korporativno upravljanje poslovanjem je „skup metodologija, metrika, procesa i strukture koji se koriste za nadgledanje i upravljanje poslovanjem preduzeda“. Prema ovom pristupu, u korporativnom upravljanju donošenje poslovnih odluka podrazumijeva sve nivoe i sve zainteresovane u preduzedu. To su, u principu, svi stejkholderi i to: akcionari, menadžeri, radnici, dobavljački, kupci, finansijeri, država i dr. Isto tako, ovdje se radi o tome da pojedine zasebne organizacione cjeline treba uvezati u sistem koji de predstavljati jednu logičku cjelinu i davati očekivane rezultate. U isto vrijeme, to podrazumijeva i uvezivanje svih zaposlenih u preduzedu kao cjelini kako bi se poslovi što kvalitetnije obavljali. Osnovna logika korporativnog upravljanja je vrlo jednostavna i sastoji se od nekoliko iteracija. Prvo i osnovno je da se utvrdi trenutna pozicija korporacije u odnosu na okruženje i konkurenciju, kao i uzroci koji su doveli do takvog stanja, bez obzira da li je ono dobro ili ne. Zatim, pokušava se odrediti generalna usmjerenost preduzeda, nakon čega se utvrđuju ciljevi 5

Menadžment

kao neko željeno stanje. Definisanjem ekonomske politike utvrđuju se pravila prema kojima de se preduzede ponašati u toku realizacije planiranih ciljeva. Strategijom korporacije utvrđuje se način ostvarenja ciljeva, kao i resursi kojima de se ti ciljevi ostvariti. Da li de to biti alokacijom postojedih resursa ili pak obezbjeđenje novih izvora kapitala, stvar je uprave korporacije. Nakon realizacije definisanih ciljeva, vrši se poređenje osvarenja sa definisanim standardima iako je došlo do odstupanja ostvarenja od standarda izvan zone tolerancije, pristupa se korekciji spopstvenog ponašanja. Ovo je neophodno jer, otklanjanjem greška koje su uočene, sprečava se entropija sistema ili stanje njegove najvede ravnoteže, odnosno stanje haosa. Svi ovi procesi moraju biti integrisani da bi se postigao sinergetski efekat od koristi za samo preduzede. Iz svega ovog do sada rečnog proizilazi da korporacijsko upravljanje struktura vođenja i nadziranja nekog akcionarskog društva. U najširem obliku, to predstvlja odnos između uprave i zaposlenih, odnoso institucija koje su investirale u korporaciju da bi se ostvarila dobit. Poznata je izjava predsjednika Svjetske banke da je „korporativno upravljanje danas isto tako važno kao u upravljnje državom“. Praksa dobrog korporativnog urpavljanja, koja štiti interese, prije svega, manjinskih akcionara od odlučujedeg je značaja za privlačenje direktnih stranih investicija u svakoj zemlji . Efikasnost rada menadžmenta u korporaciji povedava se doživotnim učenjem i vježbanjem ključnih postupaka kod donošenja odluka i podsticanja njihove realizacije, kao i kontrole izvršenja.2

1.3 STANDARDI I PRINCIPI KORPORATINOG UPRAVLJANJA Standardima korporativnog upravljanja detaljnije se utvrđuju mehanizmi funkcionisanja i zaštite interesa u međusobnim odnosima različitih nosilaca interesa (zainteresovanih strana) u akcionarskom društvu. Nosioci interesa u akcionarskom društvu su lica koja preuzimaju određene direktne ili indirektne rizike u odnosu na društvo i u vezi sa društvom. Osim postojedih i potencijalnih akcionara, u nosioce interesa prema društvu ubrajaju se zaposleni, kupci, dobavljači, kreditori, povjerioci, upravni i nadzorni organi društva, lokalna zajednica i organi državne vlasti. Standardi korporativnog upravljanja utvrđeni su na bazi sljededih principa korporativnog upravljanja usvojenih od strane Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (Organization for economic cooperation and development - OECD):

2

Jovičid, Miladin;Stavrid, Božidar: Osnovi menadžmenta - Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina, 2011, str. 123-

132

6

Menadžment

1. Osiguravanje osnova za efikasnu primjenu principa upravljanja akcionarskim društvima Okvir korporativnog upravljanja treba da promoviše transparentno i efikasno tržište, da bude u skladu sa vladavinom prava i da jasno artikuliše podjelu odgovornosti među različitim nadzornim i regulatornim organima i organima za sprovođenje zakona. 2. Prava akcionara i ključne vlasničke funkcije Okvir korporativnog upravljanja treba da zaštiti i olakša ostvarenje prava akcionara. 3. Ravnopravan tretman akcionara Okvir korporativnog upravljanja treba da obezbjedi ravnopravan tretman svih akcionara, uključujudi i manjinske i strane akcionare. Svi akcionari treba da imaju mogudnost da obezbjede efikasnu pravnu zaštitu u slučaju povrede njihovih prava. 4. Uloga zainteresovanih strana – nosilaca interesa u upravljanju akcionarskim društvima Okvir korporativnog upravljanja treba da priznaje prava zainteresovanih strana utvrđena zakonom ili zajedničkim sporazumima i da podstiče aktivnu saradnju između kompanija i zainteresovanih strana u stvaranju bogatstva, radnih mijesta i održivosti finansijski zdravih preduzeda. 5. Objavljivanje i javnost informacija Okvir korporativnog upravljanja treba da obezbjedi da se pravovremeno i tačno objelodanjuju sve materijalne činjenice vezane za kompaniju, uključujudi finansijsku situaciju, rezultate, vlasništvo i upravljanje kompanijom. 6. Uloga i odgovornosti odbora. Okvir korporativnog upravljanja treba da osigura strateško vođenje kompanije, efikasno nadgledanje menadžmenta od strane odbora, i odgovornost odbora prema kompaniji i akcionarima. Standardi sadrže preporuke i sugestije, kao i odredbe koje su obavezujude, jer proizilaze i pozitivnih propisa za određenu oblast. Ovi standardi namijenjeni su prevashodno akcionarskim društvima čijim se akcijama trguje na berzi ili drugom uređenom javnom tržištu.3 3

Izvor: http://www.blberza.com/Cms2FileCache/files/cms2/docver/44698/files/Standardi%20SRPSKI%20All.pdf https://www.scribd.com/doc/122421246/OECD-Principi-Korporativnog-Upravljanja2

7

Menadžment

2

JAVNO-PRIVATNO PARTNERSTVO U KORPORATIVNOM UPRAVLJANJU 2.1 ISTORIJAT JAVNO-PRIVATNOG PARTNERSTVA

Javno-privatno partnerstvo kao model poznato je iz doba Rimskog carstva, koji se javljao kroz izvođenje javnih radova na izgradnji luka, tržnih centara, javnih kupatila. Ovaj oblik udruživanja se ponovo nakon Rimskog carstva javlja u 16. i 17. vijeku, da bi ekspanziju doživjelo ponovo u 19. vijeku, kroz javne radove na izgradnji željeznica, ili kroz pružanje komunalnih usluga. Početkom 90-tih godina prošlog vijeka zemlje Evropske unije su prihvatile javno-privatno partnerstvo radi podsticanja svoje privrede, kao i bržeg razvoja infrastrukture i javnih usluga. Francuska je bila prva zemlja Evropske unije koja je primjenila modele javno-privatnog partnerstva, a zatim su slijedile i druge zemlje Evropske unije. 70-tih i 80-tih godina prošlog vijeka učešde privatnog sektora u projektima javne infrastrukture, poznatog pod nazivom BOT, počinje se upotrebljavati u azijskim državama. Tako je 70-tih godina izgrađen prvi tunel po sistemu BOT u Hong Kongu (Cross-Harbour Tunnel). Početkom 90-tih godina počeo se razvijati model poznat kao Privatna finansijska inicijativa ( Private Finance Initiative –PFI). Upravo zbog značaja i prednosti koje pruža ovaj oblik partnerstva javnog i privatnog sektora, Evropska komisija je donijela smjernice kojim se reguliše javno privatno partnerstvo (tzv.klasične smjernice) i to: Direktiva 93/27/EEC, Supplies Directive 93/36/EEC, Services Directive 92/50/EEC, Utilities Directive 93/38/EEC. Tako 2003. godine EK je donijela Smjernice za uspješna javna partnerstva, a 2004. godine Zelenu knjigu o javno-privatnim partnerstvima. Pominjudi Zelenu knjigu o javno-privatnim partnerstvima, napomenudemo du da ovaj dokument analizira partnerstvo javnog i privatnog, kako bi se jasno odredila klasifikacija ovog oblika partnerstva, kao i da li neki od oblika partnerstva potpada pod propise Evropske unije o javnim nabavkama, a koji oblici se mogu ugovarati na drugi način.4

2.2 ULOGA I ZNAČAJ JAVNO-PRIVATNOG PARTNERSTVA Oblici saradnje između javnog i privatnog sektora u svijetu, a pogotovo u Evropi, zastupljeni su ved dugi niz godina. Ti oblici saradnje poprimaju različite oblike. Prema poslednjim podacima Svjetske banke , preko 15 % finansiranja u javnim uslugama i u javnoj proizvodnji čini privatni sektor, sa tendencijom daljeg širenja. Kao posledica svjetske ekonomske krize došlo je do smanjenja potrošnje a samim tim i do smanjenja punjenja budžeta državnih ili lokalnih zajednica, došlo je do smanjenja investiranja s tim da je investiranje u javni sektor jeste to što je došlo do sredstva. Posebno opteredujude za javni sektor jeste to što je došlo 4

Izvor:http://www.mojrad.net/pregled_teksta.php?id=1340LScCNBSwgai6LsE5dgnVLScCNBSwgai6LsE5dgnV

8

Menadžment

do smanjenja investiranja u infrastrukturu kao bitnog preduslova privlačenja privatnih investitora, s tim da je posebno ugrožen socijalni sektor za koji svaka država gaji poseban senzibilitet. Potreba za novim modalitetima finansiranja je došla do izražaja. Evropska unija, kao zajednica dvadeset sedam država, nije uspjela da jedinstveno, putem zakona, ujednači kriterijume i uslove javnog i privatnog partnerstva. To je pokušala preko direktiva i smjernica koje u principu nemaju, obavezujudi karakter, ali imaju za cilj da ujednače uslove kod apliciranja privatnog sektora za učešde u javnim projektima na nivou čitave EU. Kao razultat svih tih aktivnosti donesena je tkz. zelena knjiga koja analizira fenomen partnerstva u odnosu na javne nabavke i koncesije. Zemlje u tranziciji po pravilu imaju veoma visok nivo potreba zadovoljenja javnih interesa i to veoma širokog spektra, a veoma ograničena budžetska sredstva. Zbog tranzicionih promjena, kako u oblasti organizovanja privrede tako i u oblasti vlasničkog prestruktuiranjaa, veoma je iztažen problem socijalnih davanja, što je opet po definiciji obaveza javnog sektora. Isto tako, javni sektor mora obezbijediti zadovoljenje određenih infrastruktura i komunalnih potreba i stanovništva i privrede. Novca za te potrebe hronično nedostaje. Jedno od mogudih rješenja , ako ne i možda jedino, je saradnja javnog i privatnog sektora. Ta saradnja mora imati obostrani interes i obostranu odgovornost . Onaj ko ulaže sredstva, u ovom slučaju privatni sektor, mora imati profitni interes kao dugoročni prioritetni interes. Onaj ko ima obavezu zadovoljenja javnog interesa, lokalna zajednica, entitet, država, mora imati garanciju da de javni interes biti zadovoljen u skladu sa prihvadenim standardima. Polazedi od navedenog, neophodno je ukazati na mogude modalitete te saradnje, prednosti i nedostatke kao i pravce u kojima treba dalje tražiti rješenja. Isto tako, dobra zakonska regulativa de spriječiti mogude korupcije kao najvede opasnosti da ovaj oblik zajedničkih ulaganja, pogotovo u zemljama u tranziciji, gde je stepen korumpiranosti izuzetno visok, bude doveden u pitanje odnosno doživi neuspjeh. Posljedice bi bile ogromne.

Ma koliko se trudili da se trudili da se pokaže da je javno-privatno partnerstvo imanentno samo ovome vremenu, mora se da istadi činjenica da je ono kao model saradnje postojalo znatno ranije. Naime još su stari Rimljani , da bi lakše obezbijedili sredstva i obezbijedili bolju kontrolu kod javnih radova, kao što su izgradnja nekih građevina od opšteg značaja, pribjegavali partnerstvu između javnog i privatnog sektora i to , uglavnom, davanjem koncesija privatnom sektoru. Javno-privatno partnerstvo je u Evropskoj uniji doživjelo svoju punu afirmaciju tek poslednjih decenija dvadesetog vijeka. Francuska je bila prva zemlja u Evropskoj uniji koja je pokušala 1990. godine da saradnjom javnog i privatnog sektora riješi određene probleme u komunalnoj infrastrukturi. U azijskim zemljama ovaj oblik saradnje (koncesijski model) počeo se primjenljivati osamdesetih godina prošlog vijeka i najpoznatiji razultat te saradnje je izgrađen tunel u Hong Kongu. Ved nakon desetak godina počeo se primjenljivati model poznat pod nazivom Privatna finansijska inicijativa-PFI koji je jos više, kroz jasnu regulativu, povedano učešde privatnog sektorau zadovoljenju javnog interesa.

9

Menadžment

Međutim, kada bi pokušali nadi jedinstvenu definiciju javnog i privatnog partnerstva vidjeli bi da je teško dodi do nje. Bolje je podi od toga šta je predmet interesa i privatnog i javnog sektora. U principu, javno-privatno partnerstvo prestavlja zadovoljenje interesa i to kako javnog tako i privatnog sektora. To podrazumijeva oblik saradnje koji ima za cilj obezbeđivanje finansijskih sredstava kojima de se stvoriti uslovi za izgradnju, obnovu, održavanje infrastruktura, pružanje usluga, podjeli rizika i odgovornosti kao i efikasnijeg upravljanja projektima od opšteg, javnog interesa. Cilj je da se dođe do efikasnije proizvodnje javnih proizvoda ili usluga u odnosu na dosadašnji tradicionalni način. Javno privatno parterstvo ( eng. public-private partnership –PPP) predstavlja saradnju između organa javne vlasti, bez obzira na nivo te vlasti, i privatnog sektora. Cilj je zadovoljiti javni interes , a da pri tome javni sektor po mogudnosti ne angažuje svoja sredstva. Nove okolnosti upuduju državu da u svoje projekte uključuje privatni sektor da bi se mogao osloboditi dio budžetskih sredstava za neka druga ulaganja i to, prije svega, u infrastrukturi i rješavanju socijalnih problema. Kako bi se najjednostavnije definisalo javno-privatno partnerstvo, a da se , pri tome, obuhvate svi relevantni faktori? Ekonomska enciklopedija definiše javno-privatno partnerstvo kao „ kooperaciju javnog i privatnog sektora na području planiranja, proizvodnje, pružanja usluga, finansiranja, poslovanja ili naplate javnih poslova „ . Ovom definicijom jasno je da javni sektor „nudi“ određena područja djelovanja nekom drugom u ovom slučaju i privatnom sektoru, kao partneru koji de ne samo da obezbijedi sredstva nego je i neko ko ima odgovornosti za kvalitet zadovoljenja javnog sektora, kao i neko kome se obezbjeđuje da učestvuje i u naziranju gotovo svih elemenata toga projekta i to kako u fazi realizaciji tako i u fazi eksploataciji. Javno privatno partnerstvo je vid kooperativnog, odnosno međusobno interesno povezanog djelovanja javnog i privatnog sektora s ciljem proizvodnje javnih dobara ili pružanja javnih usluga. Međutim, i ovde se mora postaviti pitanje cilja zajedničkog djelovanja javnog i privatnog sektora. Interes mora biti obostran, a to je ekonomičnija, efikasnija, produktivnija i na kraju efektivnija proizvodnja javnih dobara ili pak pružanja javnih usluga. U širem kontekstu, javno privatno partnerstvo bi se moglo posmatrati preko zajedničkih inicijativa javnog sektora sa privatnim profitnim ili neprofintim sektorom u kome svaki učesnik angažuje određene resurse, sudjeluje u procesu donošenja odluka, i što je najbitnije, učestvuje u snošenju rizika zavisno od toga kako je ugovorom definisano. Veoma sličan naprijed navedenoj definiciji jeste i ona koja tretira javno i privatno partnerstvo kao jedan konglomerat zajedničkih inicijativa javnog i privatnog sektora u kome svaki subjekt učestvuje u planiranju, unosi u taj projekat određena sredstva, učestvuje u donošenju svih bitnih odluka i učestvuje u snošenju rizika zajedničkog posla. Ako se posmatra u užem smislu, javno-privatno partnerstvo se može definisati kao „ kooperativni poduhvat u sklopu kojih javni i privatni sektor udružuje resurse i stručna znanja kako bi kroz odgovarajudu alokaciju resursa, nagrada i rizika, zadovoljili određenu javnu 10

Menadžment

potrebu „ . Prema tome, javno-privatno partnerstvo de se sve više dobijati na značaju. Pogotovo, je to, nažalost, pokazala svjetska ekonomska kriza koja se možda najviše manifestovala u oblasti građevinarstva. To je skrenulo pažnju investitorima, a to je u oblasti infrastrukture tradicionalno javni sektor, da potraže nove izvore finansiranja odnosno nove vidove saradnje. Jedina adresa na koju se mogu obratiti je privatni sektor. Međutim, sigurno da je privatni ne želi da ulaže tamo gde nema sopstveni interes koji se ogleda prije svega u tome da oplodi uloženi kapital. Prema poslednjim podacima u Velikoj Britaniji preko 10% investicija u oblasti infrastrukturnih objekata obavlja se putem saradnje javnog i privatnog sektora. Karakterističan je i primjer Austrije gde dominiraju dva oblika javno-privanog partnerstva i to partnerstvo putem koncesije, gde je rizik na privatnom partneru i oblik partnerstva gde se primjenjuje finansiranje putem klasičnog oblika kreditiranja ili pak lizinga. Prema tome, kada se govori o javno-privatnom partnerstvu mora se imati u vidu da se radi o partnerima (javnom i privatnom ) koji imaju sopstvene interese. Jedni žele da što efikasnije zadovolje javni interes radi čega i postoje, a drugi opet da kvalitetnim zadovoljenjem tog javnog interesa zadovolje i svoje ekonomske interese. Ovde vlada osnovni princip koji se može svesti, iskazati, kroz razmjenu vrijednosti za novac. Ovo je osnovni pokretač javno-privatnog partnerstva. Ovaj princip ne počiva na tome da vi odaberete „najjeftiniju“ ponudu nego da odaberete riješenje koje dugoročno daje najbolje efekte. To podrazumijeva dugoročno sagledavanje koristi za javni sektor kao i dugoročno kretanje troškova koje opet posebno interesuje privatni sektor. U principu, javno-privatni partnerstvo podrazumijeva saradnju u dva segmenta i to kod:  

planiranje, finansiranje,upravljanje i izvođenje projekta javnog sektora podjela rizika, odgovornosti i nagrada između javnog i privatnog sektor .5

Na osnovu Zakona o javno-privatnom partnerstvu u Republici Srpskoj, javni partner može biti: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Republika Srpska, odnosno Vlada Republike Srpske, preko nadležnih ministarstava, Javna ustanova koju osniva Vlada, Javno preduzede u vedinskom vlasništvu R. Srpske, Jedinice lokalne samouprave, odnosno opštine i gradovi, Javne ustanove koje osnivaju jedinice lokalne samouprave, Javna preduzeda u vedinskom vlasništvu lokalnih organa.

Predmet javno-privatnog partnerstva može biti izgradnja, korišdenje, održavanje i upravljanje ili rekonstrukcija imovine u svrhu zadovoljavanja javnih potreba u oblastima: 1. vazdušnog, drumskog, riječnog i željezničkog saobradaja infrastrukturnim objektima, 5

sa pripadajudim

Jovičid, Miladin;Stavrid, Božidar: Osnovi menadžmenta - Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina, 2011, str. 133137

11

Menadžment

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

obrazovne, kulturne i sportske infrastrukture, zdravstvene infrastrukture, komunalne infrastrukture, informaciono-komunikacione infrastrukture, inovaciono-preduzetničke infrastrukture, upravljanje ekološkim i čvrstim otpadom, drugim oblastima od interesa za Republiku i jedinice lokalne samouprave.

Prednosti javno-privatnog partnerstva su u tome što umnogome utiče na razvijenost materijalno-proizvodne, socijalno-kulturne i institucionalne infrastrukture i u neposrednoj su vezi s tempom rasta, proizvodnom i neproizvodnom sferom ekonomike. Model javno-privatnog partnerstva je poželjan za primjenu u domadim uslovima, radi ostvarenja sljededih ciljeva: 

stvaranje dodatne vrijednosti putem objedinjavanja resursa,



napora i znanja privatnog i javnog sektora,



stimulisanje ekonomske aktivnosti na duži rok,



povedanje produktivnosti na osnovu racionalnog korišdenja ekonomskih kapaciteta javnog i privatnog sektora,



traganje za novim rješenjima izgradnje i održavanja javne infrastrukture, racionalno korišdenje javnih sredstava za dobrobit svih korisnika javnih usluga.6

2.3 KORISTI JAVNOG I PRIVATNOG PARTNERSTVA Ved je na početku ove knjige naglašeno da JPP u Evropi zauzima sve više maha iz razloga koji su navedeni, a koji se mogu svesti na obezbijeđenje efikasnijih izvora finansiranja, efikasnije kontrole i na kraju efektnijeg zadovoljenja javne potrebe. U Evropi je ovaj vid saradnje ved dugo zastupljen i bilo je potrebno regulisati pravila „igre“ kako bi svi zainteresovani faktori bili dovedeni u istu startnu poziciju. Kako na nivou Evropske unije ne postoje posebna pravila koja uređuju ovu oblast, to su pojedine zemlje pokušale kroz svoju zakonsku regulativu da to riješe. Međutim, i pored nepostojanja jednog zakonskog okvira na nivou čitave Unije, postoji pravilno definisano kroz član 43 i 49 Ugovora o EZ, koji podrazumijeva bilo da je ugovorni bilo unilateralni, a koji podrazumijeva obavezu javnog sektora da ustupa obavljanje određene aktivnosti (bilo proizvodne, bilo uslužne) nekoj tredoj osobi, da bude usklađen s

6

Izvor: doisrpska.nub.rs/index.php/svarog/article/download/1072/1000

12

Menadžment

pravilima i načelima koja se odnose na slobodu pružanja usluga i jednakog tretmana. To podrazmijeva:    

Transparentnost Jednakost tretmana Proporcionalnost Uzajamno priznavanje

Zbog velikog značaja javnog i privatnog partnerstva Evropska unija je donijela četiri smjernice kojima se reguliše javno-privatno partnerstvo. U januaru 2003 god. Evropska unija je donijela Smjernice za uspješnja javna i privatna partnrerstva. Svrha donošenja smjernica nije bila definisa njetekude ili dugoročne politike ovoga vida saradnje ili pak donošenje metodologije, nego prije svega da posluži kao vodič za utvrđivanje i razvoj pitanja koja su ključni za uspjeh JPP. Generalno gledajudi, smjernice se fokusiraju na sljededa ključna područja, kao što su:    

Zaštita javnog interesa i maksimalan rast novostvorene vrijednosti Osiguranje otvorenosti i pristupa tržištu i tržišna konkurencija Definisanje optimalnog nivoa dotacija i subvencija Izbor najprimjerenije vrste partnerstva za svaki konkretan projekat.

Smjernice su struktuirane u pet tematskih cjelina kao što su:     

Struktura JPP, njihova usklađenost i faktori uspješnosti Pravna i kontrolna struktura Finansijske i privredne posljedice JPP partnerstva Integrisanje državnih dotacija sa ciljevima JPP partnerstva Koncepcija, planiranje i implementacija projekta.

Da bi u potpunosti rasvjetlila, sa pravnog aspekta, fenomen partnerstva Evropska unija je 30. Aprila 2004. god.postavila Zelenu knjigu koja, u principu tretira pitanje javne nabavke i koncesije. Kako je na nivou zemalja članica Evropske unije bilo različito riješeno pitanje pitanje partnerstva javnog i privatnog sektora, to se ovim putem htjelo otvoriti pitanje eventualne intervencije na nivou Unije kako bi se osiguralo da zainteresovani privredni subjekti na prostoru čitave Unije, imaju bolji, odnosno isti tretman kod različitih oblika javnog i privatnog partnerstva. Ona je u isto vrijeme objavila i niz pitanja koja su se pojavila u u praksi kod pojednih zemalja članica. Zelena knjiga je u principu obradila samo pitanje partnerstva na ugovornoj osnovi kao i pitanje zajedničkog učešda javnog i privatnog sektora u mješovitom vlasništvu. Zelena knjiga je u principu dala osnovne konture uspješnog javnog i privatnog partnerstva. To podrazumijeva: 

Dugoročni ugovorni ili neki drugi odnos između partnera,

13

Menadžment 

Sredstva za finansiranje se najvedim dijelom obezbijeđuju iz privatnog sektora, s tim da se zadržao i tradicionalni izvor finansiranja , to su budžeti država ili lokalnih zajednica,



Javni partner, koji u krajnjoj instanci odgovara za kvalitet zadovoljenja javnog interesa, utvrđuje propozicije, odnosno definiše ciljeve sa pozicija javnog interesa i postavlja standarde kojih se moraju svi pridržavati



Rizik kao vjerovatnodu da se može desiti neki neželjen događaj koji može prouzrokovati negativne posljedice po partnera, sada je u principu prebačen uglavnom na privatni sektor.

JPP na globalnom nivou ima stalnu tendenciju rasta. Tokom posljednjih deset godina vlade pojedinih zemalja kao i lokalne zajednice u tim zemljama su se u velikoj mjeri okrenule ka ovom vidu partnerstva. Pojava finansijskoe, odnosno globalne ekonomske krize taj trend je još više pospiješila. USAID je, kao tijelo američkog kongresa, koje se, između ostalog , bavi i obezbijeđenjem finansijskih sredstava za zemlje u razvoju , sedamdesetih godina prošloh vijeka, najvedi dio sredstava , preko 70% obezbijeđivalo iz državnog budžeta. Danas 85% sredstava pomodi SAD za zemlje u razvoju potiče iz privatnog , a 15% iz javnog sektora. Ove promjene u tokovima nastupile su usljed razvoja privatnog profitnog sektora i nevladinog sektora kao značajnih učesnika u razvojnom procesu. Pored navedenih prednosti, neophodno je ukazati i na neke eventualne negativnosti kod realizacije javnog i privatnog partnerstva. One se, prije svega odnose na: 

Sprovođenje javno privatnog partnerstva je po pravilu proces koji traži vrijeme. Tamo gdje je kritični faktor vrijeme pitanje je koliko je ovaj oblik primjenljiv;



Dodatni teret odgovornosti je na javnom sektoru. Bez obzira na ugovorni odnos i preuzimanje rizika od strane privatnog sektora u principu javni sektor je odgovoran za zadovoljenje nekog javnog interesa i u principu poreski obveznik je traži odgovornost od javnog sektora jer njemu porez pladaju poreski obveznici.



Korisnici usluga mogu biti dovedeni u poziciju da nepravedno pladaju višu cijenu korišdenja usluga kada eventualno prestanu dotacije od stranog javnog sektora,



Dio projekata nije adekvatan za ovakav vid partnerstva;



Javna i privatna partnerstva imaju, po pravilu vrlo okoštalu tj. nefleksibilnu



Strukturu, često prenormiranu upravo zbog odgovornosti za zadovoljenje javnog interesa,

14

Menadžment 

Ono što je poseban problem kod zemalja u kojima je visok nivo korupcije , jeste to što često dolazi ili može dodi do zloupotrebe ovog oblika saradnje i to na štetu, prije svega, javnog sektora, odnosno poreskih obveznika kao korisnika usluga.7

2.4 OBLICI JAVNOG I PRIVATNOG PARTNERSTVA Javno privatno partnerstvo danas je pozicionirano negdje između tradicionalnih vidova obavljanja javnih poslova i privatizacije. Šta je to što karakteriše javno privatno parnerstvo? 

Javno privatno partnesrtvo je tipičan ugovorni ili institucionalni sporazum između javnog i privatnog sektora koji se odnose prije svega na privatno pružanje javnih infrastrukturnih ili nekih drugih usluga.



Finansijska sredstva u potpunosti ili djelimično obezbjeđuje privatni sektor.



Rizici su podijeljeni između javnog i privatnog sektora s tim da je tendencija sve vedeg preuzimanja rizika od strane privatnog sektora.



Javno-privatna partnerstva su složene strukture i po pravilu imaju relativno visoke troškove transakcije.



Privatno partnerstvo podrazumijeva sporazum rezultat/učinak odnosno odnos vrijednosti za novac.

koji

se

odnosi na

odnos

Javno privatno partnerstvo podrazumijeva:    

efikasniju, a jeftiniju uslugu, obezbjeđenje dopunskog kapitala odnosno „rasteredenje“ budžeta, stvaranje uslova za brži razvoj privatnog sektora, potencijalno obezbjeđenje dopunskih izvora prihoda,

 stvaranje uslova da se javni sektor usredsredi na strateške, globalne ciljeve i da svoja budžetska sredstva može usmjeravati na ona područja gdje ne postoji dovoljan interes privatnog sektora, a javni mora izvršiti svoju funkciju.

7

Jovičid, Miladin;Stavrid, Božidar: Osnovi menadžmenta - Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina, 2011, str. 137140

15

Menadžment

Iz do sada izloženog, jasno proističe zaljučak da postoje različiti interesi, različita područja djelovanja pa, prema tome, i različiti oblici organizacije javnog i privatnog partnerstva. Ono se, u principu, može pojaviti kao : 

međusobna kooperacija čiji je osnovni cilj međusobna razmjena informacija i, prije svega, kao pripremani oblik za neku bududu saradnju,



jedan vid koncesionih ugovora gdje privatni sektor putem javnog nadmetanja dobija pravo korišdenja nekog javnog dobra, gdje se javnom sektoru plada određena nadoknada za korišdenje, a privatni sektor „ubire“ prihod po osnovu korišdenja dobra uzetog pod koncesiju,



dugoročni ugovori koji podrazumijevaju međusobnu saradnju javnog i privatnog sektora kod planiranja, finansiranja, izgradnje, korišdenja i upravljanja javnim poslovima,



nepotpuna privatizacija, gdje javni sektor ustupa dio svog prava po osnovu vlasništva privatnom sektoru, što pruža dobru osnovu za dugoročnu saradnju uz obostrano zadovoljenje interesa

 formiranje zajedničke firme, gdje obično privatni sektor pruža javnu uslugu u ime javnog sektora, a ovi im opet za to pladaju određenu nadoknadu. Najpoznatiji oblici javnog i privatnog partnesrtva su: 

koncesijski model ili Build Operate Transfer (BOT) koji podrazumijeva direktnu vezu između privatnog partnera i krajnjeg korisnika. Privatni sektor upravlja dobrom i napladuje korišdenja tog dobra od krajnjeg korisnika tokom dogovorenog vremenskog razdoblja. Nakon protoka vremena korišdenja tog dobra od strane privatnog partnera, to dobro prelazi u vlasništvo javnog sektora;



Design-Build-Finance-Operate (DBFO) po kome privatni sektor definiše, finansira, gradi i upravlja tim dobrom. To dobro na osnovu ugovora sa javnim partnerom uzima u zakup na duži period i nakon isteka zajma predaje ga javnom sektoru; Design-Build (DB) , po kome javni sektor pravi „inventar“ potreba, a privatni realizuje izgradnju infrastrukture, saglasno zahtjevu javnog sektora i to po pravilu za fiksnu cijenu. Troškovni rizik je isključivo na privatnom sektoru;



16

Menadžment 

Build-Own-Operate (BOO), po kome zadovoljenje javnog interesa „vrši“ privatni sektor i to tako što on finansira, gradi i upravlja u svom vlasništvu. Uloga javnog sektora je prije svega u kontrolnoj funkciji i to na bazi odredbi ugovora koji potpisuju privatni i javni partner. Ovaj oblik partnerstva je posebno prisutan tamo gdje je izražen problem zadovoljenja javnog interesa u oblasti javnog smještaja, sporta i rekreacije, transporta. Posebno interesantno je da se ovaj oblik saradnje u razvijenim zemljama uspiješno koristi kod vaspitno popravnih ustanova;



Build-Own-Operate-Transfer (BOOT): Privatni sektor dobija franšizu ili pravo za finansiranje, izgradnju i upravljanje dobrom koje ima karakter javnog, s tim da ima i pravo naplate korišdenja tog dobra u toku ugovorenog vremenskog razdoblja. Nakon isteka tog vremena to javno dobro postaje vlasništvo javnog partnera. Ovaj model je našao sličnu primjenu kao i koncesijski model i karakterističan je za oblast energije, transporta i socijalnog staranja;



Buy-Build-Operate (BBO): Javni partner vrši prenos imovine privatnom ili pak partneru mješovitog vlasništva pitem ugovora. Cilj je da privatni partner to dobro ili uslugu unapredi radi kvalitetnijeg zadovoljenja javne potrebe. Tim dobrom u dogovorenom periodu upravlja privatni partner.



Operation&Maintenance Contract (O&M) : Smisao je u upravljanju gdje privatni partner, ugovorom, pod određenim uslovima, upravlja imovinom koja je i dalje u vlasništvu javnog partnera;



Operation License: Privatni partner dobija licencu za pružanje neke javne usluge (npr. Mobilni operateri) i za tu licencu mora izdvojiti određena sredstva;



Finance only: Privatni sektor, a najčešde neka finansijska institucija, svojim sredstvima finansira neki projekat od javnog interesa, s tim dase pokušava obeštetiti najčešde kroz polaganje prava na dugoročni zakup ili u posljednje vrijeme sve češde kroz izdavanje obveznica.

Ovo su najčešde korišdeni oblici javnog i privatnog partnerstva s tim da se javljaju novi modaliteti te saradnje. Bez obzira na nove oblike, u osnovi svakog oblika je interes javnog sektora da se što optimalnije zadovolji javna potreba, a privatnog sektora da na osnovu učešda u partnerstvu ostvari profit ili neki drugi benefit kao dovoljnu nagradu za svoje angažovanje.8 8

Jovičid, Miladin, Stavrid, Božidar: Osnovi menadžmenta - Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina, 2011, str. 140-

142

17

Menadžment

2.5 POSTUPAK IZBORA PRIVATNOG PARTNERA Privatni partner za javno-privatni partnerski ugovor odabire se javnim konkursom. U slučaju ličnih složenih ugovora, kad javni partner nije u stanju objektivno definiše tehnička sredstva koja bi najbolje udovoljila potrebama i ciljevima, ili kad nije mogude definisati pravni i/ili finansijski oblik projekta, koristi se konkurski dijalog skladno smjernicama EU-e. Ovaj de postupak dopustiti otvaranje dijaloga s kandidatima za privatnog partnera u svrhu utvrđivanja rješenja koja su u mogudnosti udovoljiti potrebama. Važnim elementima ugovora smatra se cijena, rok i predmet. Javni partner objavljuje obaviještenje o nabavci, navodedi svoje potrebe i zahtjeve. Započinje razgovor s odabranim ponuđačima, razmatrajudi sve aspekte ugovora i osiguravajudi jednak tretman svih ponuđača. Informacije moraju biti tajne; javni partner ne smije drugim učesnicima otkriti ponuđena rješenja ili druge informacije koje im je saopštio neki ponuđač koji učestvuje u razgovoru, bez njihovog odobrenja. Nakon što objavi da je razgovor završen, ponuđači moraju podnijeti konačne ponude, a javni partner de procijeniti primljene ponude i izabrati ekonomski najpovoljniju ili odrediti dvostepensko nadmetanje, u kom slučaju javni partner na prvom stepenu javno objavljuje poziv svim privatnim partnerima (mora biti otvoren svim domadim i pravnim osobama) na podnošenje zahtjeva.

2.6 GLAVNI NEDOSTACI U STVARANJU JPP-A Postoji niz mogudih nedostataka vezanih za kapacitete i javnog i privatnog sektora, koji mogu ugroziti stvaranje uspješnog partnerstva. Bitniji nedostaci mogu biti sljededi:   

obostrano nepovjerenje i nedostatak razumevanja interesa i potreba druge strane nepostojanje informacija na lokalnom nivou te iskustva u kreiranju uspješnih partnerstva postojede zakonske, političke i institucionalne prepreke za stvaranje uspješnih javnoprivatnih odnosa.

Ovi nedostaci često dovode do dugog pregovaranja, povedanja troškova te to dovodi do toga da manji projekti nisu atraktivni za potencijalne investitore. U cilju smanjivanja štete od takvih nedostataka na najmanju mogudu mjeru, JPP moraju osigurati određena jemstva i zaštitu za javni i za privatni sektor te za zajednicu. JAVNI SEKTOR obično očekuje od privatnog sektora da pridonese na jedan od sljededih načina: 1. pruži dogovorene usluge

18

Menadžment

2. osigura dogovorene investicije 3. poštuje dogovorene standarde/ciljeve 4. ne iskorišdava ili monopolizuje mogudu postojedu situaciju

PRIVATNI SEKTOR očekuje od javnog sektora da pridonese na jedan od sljededih načina: 1. 2. 3. 4.

osigura povoljno okruženje za JPP plati dogovorene naknade u cjelosti i na vreme provede povedanje tarifa prema dogovoru spriječi neočekivano takmičenje drugih tokom projekta (ekskluzivnost)

ZAJEDNICA očekuje da JPP: 1. osigura odgovarajudu razinu usluga 2. da su cijene usluga prihvatljive zajednici, bilo kroz direktnu naplatu ili indirektno kroz poreze.

2.7 PREDNOSTI PARTNERSTVA JAVNOG I PRIVATNOG Partnerstvo javnog i privatnog je oblik koji još uvek predstavlja model koji je pokazao velike prednosti u odnosu na tradicionalne oblike finansiranja, jer se ovom obliku partnerstva još uvek pristupa zbog potrebe rasteredenja tekudeg zaduživanja, kao jedinoj mogudnosti realizacije projekata javne infrastrukture. Prema procjenama Svetske banke iz 1997. godine, potrebe investiranja u javnu infrastrukturu zemalja u razvoju znatno premašuju finansijske mogudnosti i zahtjevaju znatna zaduženja, te primjena partnerstva javnog i privatnog namedu se kao rešenje ovog problema. Dakle, kroz definisanje zajedničkih obilježja javno-privatnog partnerstva, koji se ogledaju kroz dugoročnu ugovornu saradnju, stvarnu preraspodjelu rizika, koja rezultuje kvalitetnijom građevinom ili kvalitetnijom uslugom i sveobuhvatnu odgovornost na strani privatnog sektora, ogleda se upravo taj partnerski odnos, kroz koji oba partnera imaju korist, za duži period, uz znatno manji rizik za javni sektor. Javni sektor može, u cilju ekonomičnijeg i efikasnijeg obavljanja poslova, izvršavanje javnih poslova povjeriti na jedan od načina: 

Kroz postupak javne nabavke, koji rezultirala dodjelom ugovora između javnog i privatnog sektora, ali koji se razlikuje od tradicionalnog oblika nabavke u dugoročnoj saradnji i raspodjeli poslovnog rizika između javnog i privatnog sektora. Dakle, prednost je na strani partnerstva javnog i privatnog, jer kod javne nabavke, rizik je u najvedem broju slučajeva na strani ugovornog organa;

19

Menadžment 

Kada javni sektor osnuje posebnu kompaniju koja de obavljati specifične stručne javne poslove (klinički bolnički centri, komunalna društva, škole);



Kada javni sektor ustupi obavljanje određenih poslova privatnom sektoru. Uglavnom se radi o poslovima popratnog i servisnog karaktera – outsourcing ( čišdenje javnih zgrada, ugostiteljske usluge , usluge obezjbjeđenja objekata i sl.).

Svi ovi oblici partnerstva javnog i privatnog sektora bi imali ekonomsku opravdanost iz više razloga, jer upravo golem administrativni aparat i stvaranje glomazne javne administracije, na ovaj način bi predstavljalo rasteredenje u korist privatnog setora, koji bi imao interes da sve poslove obavlja u svom interesu, a samim tim i u interesu partnera iz javnog sektora. Zatim bi javni sektor imao obezbjeđenog dugogodišnjeg partnera, te na taj način ne bi bio u obavezi provoditi postupke javne nabavke za predmet koji je predmet partnerskog odnosa. Podjela rizika, na način da rizik u najvedem delu je na strani privatnog sektora, takođe predstavlja element koji ide u prilog javng sektora i koji na određen način umanjuje odgovorost javnog sektora u dijelu poslova povjerenih privatnom sektoru, u smslu pravovremenog i efikasnog obavljanja povjerenih poslova. Kada se radi o partnerstvu javnog privatnog u izgradnji građevina, puteva, ili drugih infrastrukturnih projekata, jasno se vidi da ovaj model partnerstva javnog i privatnog, u sebi sadrži i elemente koncesije, jer nakon zajedničkog finansiranja izgradnje infrastrukturnog projekta, održavnje i korištenje je na strani privatnog sektora, što je zajedničko sa ugovorima o koncesiji.9

9

Izvor: http://www.mojrad.net/pregled_teksta.php?id=1340LScCNBSwgai6LsE5dgnVLScCNBSwgai6LsE5dgnV

20

Menadžment

3

ZAKLJUČAK

Korporativno upravljanje kao način na koji se vode korporacije, još uvek nije doživelo svoju potpunu afirmaciju. Upoređujudi ga sa drugim problematikama sa kojima se sredu kompanije, zaključujemo da je istorija upravljanja korporacijom mnogo krada. U poslednjoj dekadi dvadesetog vijeka intenzivirali su se procesi za unapređenje i razvijanje vladavine kompanijom. Sve više je zakonskih i drugih regulativa putem kojih se utvrđuju načini na koje korporacija posluje. Od zemlje do zemlje teži se što detaljnijem utvrđivanju normi poslovanja. Svakoj zemlji je karakteristično drugačije socijalno, etičko, političko i ekonomsko okruženje, pa i kompanije sledstveno tome posluju u drugačijim uslovima, sto dovodi do različitosti ponašanja istih. U praksi su se diferencirala dva modela korporativnog upravljanja: jednomodni i dvomodni sistem. Superiornost nijednog od njih nije dokazana. Slabost jednomodnog sistema se ogleda u nedovljnoj zaštiti prava akcionara i investitora i nepostojanju nadzornog odbora kao obaveznog organa društva. Sa druge strane, prednosti su: veda informisanost menadžera, tačna i precizna raspodela zadataka i odgovornosti. Prednost dvomodnog sistema je u uspostavljanju nadzornog odbora kao nezavisnog organa društva čija je uloga da nadgleda menadžment i finansijsko poslovanje kompanije, dok su slabosti u manjku saradnje menadžmenta i nadzornog odbora, nedovoljnoj informisanosti menadžmenta, nerazvijenim kanalima komunikacije između menadžmenta i nadzornog odbora. Investicije i investiranje su od fundamentalnog značaja za korporacije i njihovo razvijanje, bez obzira na njihovu veličinu i okruženje u kojem posluju. Bez uliva novog kapitala i širenja kapaciteta nemogude je napredak kompanije. Najvedi značaj svakako imaju strane direktne investicije, zbog mogudnosti lakšeg ulaska na strano tržište i geografskog širenja firme. Primetan je trend razvoja i novih oblika investicija – socijalno odgovornih investicija – SRI koje promovišu i etičku, a ne samo materijalnu stranu investiranja. Međutim, ono o čemu je potrebno voditi najviše računa je svakako sužavanje polja za razvoj agencijskog problema, kao najčešde pojave u odnosu akcionara, investitora i direktora. Potrebno je utvrditi mehanizme koji usmjeravaju direktore da rade u korist kompanije, znajudi da ni njihova nagrada nede izostati.

21

Menadžment

4       

LITERATURA

Jovičid, Miladin; Stavrid, Božidar: Osnovi menadžmenta - Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina, 2011 https://www.scribd.com/doc/148711873/Korporativno-upravljanje http://www.blberza.com/Cms2FileCache/files/cms2/docver/44698/files/Standardi% 20SRPSKI%20All.pdf https://www.scribd.com/doc/122421246/OECD-Principi-Korporativnog-Upravljanja2 http://www.mojrad.net/pregled_teksta.php?id=1340LScCNBSwgai6LsE5dgnVLScCNB Swgai6LsE5dgnV doisrpska.nub.rs/index.php/svarog/article/download/1072/1000 http://www.mojrad.net/pregled_teksta.php?id=1340LScCNBSwgai6LsE5dgnVLScCNB Swgai6LsE5dgnV

22