Η ζωή είναι όνειρο.pdf

0Α10ΕΒ0Ν ΡΕ ΙΑ ΒΑΒΟΑ

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΟΝΕΙΡΟ

ΡθοΙιό ΟθΙάθΓόη ά β

13 Βθγοθ

(Πέ-

όρο Κ αήντερόν ντε ήα Μπάρκα) 1600-1681 Ισπανόδ δραμαιοϋργ05, διάδοχοδ του Λόπε ντε Βέγκα. Έγραψε πε­ ρίπου 200 έργα, ία καλύτερα από ία οποία χρονολογούνται μεταξύ 1625 και 1640. Μ ε ιά τη χ ειρ οτό­ νησή τόυ σε ιερέα το 1651, έγρα­ ψε ΚυρίωΒ 3 ϋ ΐ 0 5 50ΟΓ3ηΊθηΐ3ΐθ5, καθώδ και θεαματικά έργα για το θέατρο τη5 Α υήή5 στο ανάκτορο του Μ π ουέν Ρετίρο, με το οποίο σ υ ν ε ρ γ α ζ ό τα ν από τό τε που το ίδρυσ ε ο Φίήιπποδ ο Β'. Τα γνω ­ στότερα από τα πρώιμα θρ η σ κευ­ τικά εργα του ήταν το ί θ

οθπθ

όθΙ

Η βγ ΒθΙί958Γ (Το σ υμπ όσιο του βασιλιά ΜπαηΙτάσαρ) (περ. 1634) και το ΕΙ ^ Γ β η

ϊθ θ ϊγ ο

όθΙ νηυηόο (Το

μεγάΓίο θέατρο του κόσμου) (περ. 1641). Από τα κοσμικά έργα του, το ω ραιότερο και γνω στότερο είναι το ί 3 νίόθ 65 5 ΐΐθ ή ο (Η ζωή είναι όνειρο) (περ. 1638), μια ιστορία για τη ν ψυχική α να γέννη σ η του αν­ θρώπου. Άήηία σημαντικά του έργα είναι τα: ΕΙ ΑΙοθΙόθ όθ

Ζ θ Ι θ ιί π θ θ

(Ο

δ ή μ α ρ χ ο ί τη5 θ α ή α μ έ α ) (περ. 1640), ΕΙ ηηαθΐοο ρ ίο ό '^ ΐο β ο (Ο καταπήηκτικόΒ μάγοδ) (1637), ΕΙ ηπθόϊοο όθ 8υ

Ιί ο π γ 3

(Ο γιατρόΒ

τη 5 τιμή5 του) (1635), ΕΙ ρ ϊ η ΐ Ο Γ όθ 51/ ό θ δ ΐιο η ίθ (Ο ζωγράφο5 τη$ ατιμίαδ του) (1637), και Α

β θ ο γ θ ϊο

ΡεοΙίΌ ΟπΜεΓόη (ίο Ια ΒαΓοα

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΟΝΕΙΡΟ Δράμα σε τρεις «ημέρες» Μ ετάφραση ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΟΠΟΓΛΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ ΑΘΗΝΑ 2003

Το έργο του Πέδρο Καλεντερόν ντε λα Μπάρκα Η ζωή είναι όνειρο παρουσιάστηκε από το Θέατρο του Νότου τη χειμερινή περίοδο 2003-2004 στην Κεντρική Σκη­ νή του Θεάτρου Αμόρε με τους ακόλουθους συντελεστές: Μ ετάφραση: Σκηνοθεσία: Σ κηνικά-κοστούμια: Φωτισμοί: Μουσική: Βοηθός σκηνοθέτη: Βοηθοί σκηνογράφου:

Νίκος Χατζόπουλος Θωμάς Μοσχόπουλος 'Ελλη Παπαγεωργακοπούλου Λευτέρης Παυλόπουλος

ΟοΧϊΚ Β αλεντίνη Σιόβα Μ αργαρίτα Χ α τζηιω άννου, Τατιάνα Σουχορούκωφ

Διανομή (με σειρά εμφάνισης): Ροζάουρα Κλαρίν Σιγισμούνδος Κ λοτάλντο Αστόλφο Ε στέλλα Βασίλειος Υπηρέτης/Στρατιώτης /Ασθενής

Άννα Μ άσχα Σ ω κράτης Π ατσίκας Αργυρής Ξάφης Γιάννης Ν ταλιάνης Γιώργος Γλάστρας Ιωάννα Π αππά Κ ώ σ τα ς Μπερικόπουλος Ά κης Λυρής

6

ΕΙ ΣΑΓΩΓΗ Ο Πέδρο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα, η τελευταία μεγάλη μορφή του Χρυσού Αιώνα των ισπανικών γραμμάτων, γεννήθηκε το 1600 στη Μαδρίτη. Γόνος παλιάς και σεβαστής οικογένειας —ο πατέ­ ρας του κατείχε κυβερνητικό αξίωμα—, εκπαιδεύ­ τηκε στο Κολέγιο των Ιησουιτών της Μαδρίτης. Αργότερα σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα, αλλά επιστρέφοντας στη Μαδρίτη, αφοσιώθηκε αποκλειστικά στο συγγραφικό έργο, συμμετέχοντας σε πολλούς ποιητικούς αγώνες που οργανώνονταν επ’ ευκαιρία θρησκευτικών εορτών. Φημολογείται, μάλιστα, ότι το πρώτο του θεατρι­ κό έργο το έγραψε σε ηλικία δεκατριών ετών. Ο Καλντερόν έζησε σε μια εποχή παρακμής, λίγο πριν την οριστική κατάρρευση της ισπανικής κοσμοκρατορίας. Ωστόσο, αυτή η εποχή του λυκόφωτος γνώρισε μια μεγάλη πολιτισμική άνθιση, χάρη κυρίως στην εύνοια και την προστασία που έβρισκαν οι Τέχνες στην Αυλή του βασιλιά Φιλίπ­ που Δ'. Ήδη από πολύ νεαρή ηλικία, ο Καλντερόν είχε δεχτεί βασιλική παραγγελία να γράψει μια σειρά έργων για το θέατρο του ανακτόρου τού Βυοη Κοΐίτο. Το 1636, ο βασιλιάς τον τίμησε για τις υπηρεσίες του με το παράσημο του Τάγματος του Σαντιάγο και τον διόρισε γενικό υπεύθυνο των θεατρικών παραστάσεων της Αυλής. Για ένα διάστημα (16371640), ο Καλντερόν ακολούθησε καριέρα στρατιω­ 7

τικού, διαπρέποντας σε αρκετές μάχες και εκστρα­ τείες. Αποστρατεύτηκε λόγω προβλημάτων υγείας, αλλά με ισόβια στρατιωτική σύνταξη. Τα πρώτα έργα του Καλντερόν ήταν κοσμικού χαρακτήρα. Αλλά μετά το θάνατο των δύο αδελ­ φών του, και της ερωμένης του το 1648, η θρη­ σκευτική σκέψη άρχισε να κυριαρχεί στο χειρισμό των θεμάτων του. Το 1651 έγινε μοναχός και αργότερα χειροτονήθηκε ιερέας (ακολουθώντας κι αυτός την πορεία τού Λόπε δε Βέγα), ενώ ο βα­ σιλιάς τον διόρισε επίτιμο προσωπικό του εφημέριο το 1663. Παρά τα θρησκευτικά του καθήκοντα, όμως, συνέχισε ανελλιπώς το συγγραφικό του έργο ώσπου να πεθάνει, γράφοντας κάθε χρόνο δύο αιιΙοδ 8αοΓαπΐ6ηίαΐ68 (θρησκευτικά δράματα) για τον Δήμο της Μαδρίτης. Ο θάνατός του το 1681 σήμανε και το τέλος του Χρυσού Αιώνα του ισπανικού θεάτρου. Από τα έργα του, σώζονται 120 οοΐϊΐεάίαδ (κα­ νονικά δράματα), περίπου 80 αιιίοδ, και ένας μι­ κρός αριθμός από 6 η1τ6 ηΐ6 δ0 δ (κωμικά ιντερμέδια) και δαίηοΐεδ (σύντομα φαρσικά μουσικά έργα). Το είδος στο οποίο ο Καλντερόν θεωρήθηκε ανυπέρ­ βλητος, ήταν το &ιιίο δ&ΟΓ&ιηεηίαΙ. Αυτά τα ιδιό­ τυπα αλληγορικά δρώμενα, που παίζονταν σε άρ­ ματα στους δρόμους και τις πλατείες της Μαδρί­ της στην εορτή της Αγίας Δωρεάς, δραματοποιούσαν τις πιο λεπτές πτυχές του καθολικού δόγμα­ τος ως προς το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, 8

προσωποποιώντας αφηρημένες έννοιες όπως η Πίστη, η Ελεύθερη Βούληση, η Αλαζονεία, κτλ. Ο Καλντερόν είχε από το 1648 την αποκλειστι­ κότητα της συγγραφής αυτών των έργων. Το κενό που άφησε πεΒαίνοντας, δεν το αναπλήρωσε κα­ νείς. τα δε έργα του συνέχισαν να παίζονται μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, οπότε τα θεάματα αυτού του είδους απαγορεύτηκαν ως “κακόγουστα”. Στα κανονικά του δράματα, ο Καλντερόν υιο­ θέτησε τη σκηνική γλώσσα του προηγούμενου αιώνα, που είχε εξελίξει και τελειοποιήσει ο Λόπε δε Βέγα. Δύο ήταν τα φιλολογικά κινήματα που τον επηρέασαν: Πρώτον, το ύφος τού ουΙ^Γαηίδΐηο, ύφος χαρακτηριστικό τού Μπαρόκ, αντίστοιχο της γαλλικής ρΓ€θίο$ίΙέ και του αγγλικού ειιρΗυίδΐη, τεχνητό και επιτηδευμένο, με πλήθος μυθολογικών αναφορών και ακραίων μεταφορικών σχημάτων* ίχνη του συναντούμε στον εναρκτήριο μονόλογο τής Ροζάουρα στο Η ζωή είναι όνειρο. Και δεύτερον, το κίνημα τού οοηοερύδΐηο, που διακρινόταν για την εξαιρετική καθαρότητα, τις λεπτές αποχρώ­ σεις των ιδεών και το παιχνίδι με τις σημασίες των λέξεων* αυτό το ύφος ταίριαζε περισσότερο στην ιησουϊτική παιδεία τού Καλντερόν. Ως προς τη θεματολογία, την πλοκή και τους χαρακτήρες των έργων του, ο Καλντερόν δεν διακρινόταν από ιδιαίτερη πρωτοτυπία, και συχνά δανειζόταν ολόκληρα αποσπάσματα από έργα των προκατόχων του. Οι ήρωές του ήταν περισσότερο 9

φορείς ιδεών παρά αυθύπαρκτα πρόσωπα με σάρ­ κα και οστά. Σύμφωνα με μια ενδιαφέρουσα αξιο­ λόγηση του συγγραφέα από τους μελετητές του, «αν ο Σαίξπηρ και ο Μολιέρος είναι παγκόσμιοι και διαχρονικοί, και ο Λόπε δε Βέγα είναι καθαρά Ισπανός, ο Καλντερόν έχει ακόμη πιο περιορισμέ­ νη εμβέλεια, όντας Ισπανός που εκφράζει κυρίως τα αισθήματα και τα ιδεώδη του 17ου αιώνα». Αυτά τα ιδεώδη περιστρέφονταν γύρω από τρεις θεματι­ κούς άξονες: ΐ) τη βαθιά αφοσίωση στην καθολι­ κή πίστη, 2) την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη υπακοή στον Ισπανό μονάρχη, και 3) την αποκα­ τάσταση της τιμής μέσω της εκδίκη­ σης, θέμα που συχνά αναπτύσσεται σε βαθμό εξω­ πραγματικής υπερβολής. Παρ’ όλα αυτά, χάρη στον ελκυστικό χειρισμό αυτών των θεμάτων και, κυ­ ρίως, χάρη στον εξαίρετο λυρισμό του, ο Καλντε­ ρόν λατρεύτηκε από τους Ισπανούς ως ο κορυφαίος δραματουργός τους* αυτή η λατρεία, που οδήγησε και στην άνθιση του ρομαντικού δράματος στην Ισπανία του 19ου αιώνα, συνεχίζεται ακόμη, παρ’ όλη τη σύγχρονη τάση να αποδοθεί πρωτεύουσα θέση στον Λόπε δε Βέγα.

(ρυηάοηοΓ)

Το δημοφιλέστερο έργο του, και ίσως το μόνο που έσπασε τα στενά τοπικά και χρονικά πλαίσιά του, χάρη στο πυκνό φιλοσοφικό του περιεχόμενο, είναι το Η ζωή είναι όνειρο (1631-35). Το έργο αυτό, που πραγματεύεται τη σύγκρουση μεταξύ της 10

ελεύθερης βούλησης και της προδιαγεγραμμένης μοίρας, αγαπήθηκε σε όλη την Ευρώπη ως το κατεξοχήν αριστούργημα του ισπανικού θεάτρου — τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν το Φουέντε Οβεχούνα του Λόπε δε Βέγα, μονομερώς ερμηνευμένο, «ανακαλύφθηκε» από την ρω­ σική πρωτοπορία και στη συνέχεια υποστηρίχθηκε από αριστερούς σκηνοθέτες και κριτικούς σε όλον τον κόσμο. Ωστόσο, το Η ζωή είναι όνειρο συνε­ χίζει να κατέχει στα ισπανικά γράμματα μια θέση ανάλογη με αυτήν τού Άμλετ στην αγγλική λογο­ τεχνία και τού Φάουστ στη γερμανική. Ο μονόλο­ γος του Σιγισμούνδου στο τέλος της β' πράξης είναι για τους απανταχού ισπανόφωνους ό,τι είναι για τους Άγγλους το περίφημο «να ζεις ή να μη ζεις» του Άμλετ. Το βασικό θέμα του έργου κατάγεται από την Ανατολή, και οι πηγές του εντοπίζονται σε δύο ιστορίες, γνωστές και δημοφιλείς στην Ευρώπη αρκετόν καιρό πριν συνθέσει το έργο του ο Καλ­ ντερόν. Η πρώτη πηγή είναι η ιστορία του Βαρ­ λαάμ και του Ιωσαφάτ: ένας Ινδός μονάρχης, ακούγοντας από τους αστρολόγους ότι ο νεογέννη­ τος γιος του ο Ιωσαφάτ θα γίνει Χριστιανός, τον εξορίζει στα βουνά* αλλά εκεί τον βρίσκει ο ερημί­ της Βαρλαάμ και τον μυεί στη νέα θρησκεία. Η ιστορία ήταν γνωστή και αγαπητή στον μεσαιω­ νικό κόσμο* ο Καλντερόν, αν μη τι άλλο, πρέπει να την ήξερε από το ομώνυμο θεατρικό έργο τού 11

Λόπε. Η δεύτερη πηγή είναι μια ιστορία από τις Χίλιες και μια νύχτες: ο χαλίφης Χαρούν-αλ-Ρασίντ κοιμίζει τον φίλο του Αμπού-Χασάν και τον βάζει για μια μέρα να κυβερνήσει στη θέση του' όταν την άλλη μέρα ο Αμπού-Χασάν ξυπνά στο σπίτι του, πιστεύει πως όλα ήταν όνειρο. Η ιστορία χρήσιμοποιήθηκε παραλλαγμένη από τον Βο/.κάκιο στο Δεκαήμερο, και επέζησε στην ισπανική γραμμα­ τεία μέσω του έργου τού χ\γουστίν ντε Ρόχας Ένα διασκεδαστικό ταξίδι (1603). Είναι η ίδια ιστορία που, ιδωμένη από την κωμική πλευρά της, έδωσε υλικό στον Σαίξπηρ για την Εισαγο>γή του στο Ημέρωμα της στρίγγλας. Ο Καλντερόν συνδύασε αυτές τις δύο ιστορίες και προσέθεσε, ως δεύτερεύουσα πλοκή, την ιστορία της νέας που αναζητά την επούλ(υση της πληγωμένης τιμής της. Πάντως, το βασικό θέμα του έργου πρέπει να τον απασχολούσε βαθιά, και ίσως γι’ αυτόν το λόγο, μετά από αρκετά χρόνια, συνέθεσε ένα αιιΐο $αοπιηιεηίαΐ με τον ίδιο τίτλο. Το γεγονός ότι η παρούσα ελληνική μετάφραση έγινε με την προοπτική ενός συγκεκριμένου ανεβάσματος του έργου, καθόρισε, όπως είναι φυσικό, κάποιες γλωσσικές και μορφολογικές επιλογές. Τρεις ήταν οι βασικοί στόχοι: ΐ) η χρήση μιας ελληνι­ κής γλώσσας όσο το δυνατόν πιο οικείας για τον σημερινό θεατή, που δεν καταφεύγει σε παλιότερα “ποιητικίζοντα” γλωσσικά ιδιώματα, 2) η αποκα­ 12

τάσταση της πλήρους μορφής του έργου, χωρίς απλουστεύσείς και συντομεύσεις, και 3) η έμμε­ τρη απόδοση που διατηρεί τα ομοιοκατάληκτα μέρη του πρωτοτύπου και τις εναλλαγές τους. Το κλα­ σικό ισπανικό θέατρο δεν καθιέρωσε δικό του στιχουργικό ύφος, αντίστοιχο με τον αλεξανδρινό στί­ χο του γαλλικού κλασικισμού, ή με το ιαμβικό πεντάμετρο του ελισαβετιανού θεάτρου* αντίθετα, δανειζόταν διάφορα μετρικά σχήματα που ήδη χρησιμοποιούσε η λυρική ποίηση της εποχής. Για το ΤΙ ζωή είναι όνειρο, ο Καλντερόν χρησιμοποίη­ σε έξι στιχουργικά σχήματα, διαφορετικά μεταξύ τους ως προς το είδος της ομοιοκαταληξίας και το μέτρο (ως επί το πλείστον οκτασύλλαβο ή ενδεκασύλλαβο). Η ελληνική απόδοση, θέλοντας να αποφύγει την έντονη μουσικότητα ενός δεκαπεντα­ σύλλαβου —που θα ήταν ίσως η φυσικότερη ε7ΐιλογή στη γλώσσα μας—, υιοθέτησε παντού τον ιαμ­ βικό ενδεκασύλλαβο στίχο, μορφή ήδη δοκιμασμέ­ νη στη γραμματεία μας* διατήρησε ωστόσο την εναλλαγή των σχημάτων κατά το πρωτότυπο, αλλάζοντας το είδος της ομοιοκαταληξίας. Σε μεγάλο μέρος του έργου, όμως, ο Καλντερόν χρη­ σιμοποίησε το παραδοσιακό ύφος τού Γοιηαηοο, το ύφος της παλιάς ισπανικής μπαλάντας. Είναι ένα στιχουργικό σύστημα —με τροχαϊκό οκτασύλλαβο μέτρο και παρηχητική κατάληξη σε κάθε δεύτερο στίχο— που δεν έχει αντίστοιχο στην ελληνική γλώσσα, στα δε αυτιά μας ηχεί ως ανομοιοκατά­ 13

ληκτο* έτσι, σ’ αυτά τα μέρη υιοθετήθηκε ο ανο­ μοιοκατάληκτος ενδεκασύλλαβος στίχος. Αυτή η διαφορά των συλλαβών είχε συχνά ως αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των στίχων σε σχέση με το πρωτότυπο* το περιεχόμενό τους, όμως, παρέμεινε το ίδιο. Ν. ΧΑΤΖΟΠΟΤΑΟΣ

Ο τίτλος του έργου έχει αποδοθεί συχνά στα ελληνικά ως Η ζωή είναι ένα όνειρο, εκδοχή την οποία υιοθέτησε και η παράσταση. Στην παρούσα έκδοση, προτιμήσαμε να διατη­ ρήσουμε τον τίτλο Η ζωή είναι όνειρο, ως πλησιέστερο στον πρωτότυπο (Ζλ? ν/ί/α β8 8Ηβηο). Το κείμενο που δημοσιεύεται είναι η πλήρης μορφή του έργου, χωρίς τις περικοπές και τις τροποποιήσεις που κρίθηκαν αναγκαίες για την παράσταση. Η ελληνική απόδοση βασίστηκε στην ηλεκτρονική έκδο­ ση του πρωτοτύπου από την Βίϋΐίοΐβοα ΥΐΓίνιαΙ Μί^ιιεί άε 06ΓΥΒΠΪ68.

14

ΤΑ Π Ρ Ο Σ Ω Π Α ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ,

βασιλιάς της Πολωνίας

ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ,

πρίγκιπας, γιος του Βασιλείου

δούκας της Μοσχοβίας, ανιψιός του Βασιλείου

ΑΣΤΟΛΦΟ,

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ,

πρεσβύτης, παιδαγωγός του Σιγι-

σμούνδου ΚΛΑΡΙΝ, κ ω μ ικ ό ς, υ π η ρ έ τη ς ΕΣΤΕΛΛΑ,

ινφάντα, ανιψιά του Βασιλείου

ΡΟΖΑΟΤΡΑ, νέα ευγενο ύς κ α τ α γ ω γ ή ς

Υπηρέτες, στρατιώτες, αυλικοί, μουσικοί

15

ΗΜΕΡΑ

ΠΡΩΤΗ

ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ

Στα βουνά της Πολωνίας. Ψηλά από μια βουνοπλαγιά, εμφανίζε­ ται η ΡΟΖΑΟΤΡΑ ντυμένη ανδρικά και κατεβαίνει προς τα κάτω λέγοντας τους πρώτους στίχους.

,

,

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Άλογο ον, που βάλθηκες να φτάσεις τον άνεμο και να τον ξεπεράσεις5 πουλί άφτερο, Πήγασε πεισματάρη, άφλογε κεραυνέ, χερσόβιο ψάρι, κτήνος, αφύσικο της φύσης πλάσμα, πού μ* έφερες; Μπροστά σ’ αυτό το χάσμα, σ’ ένα λαβύρινθο γυμνά λιθάρια με παρατάς και σπας τα χαλινάρια; Εσύ μείνε εδώ πάνω, όπου τ’ αγρίμια του Φαέθοντα προσμένουν τα συντρίμμια. Εγώ, που δεν μου μένει παρά ο δρόμος που χάραξε του πεπρωμένου ο νόμος, τυφλή κι απελπισμένη, κατεβαίνω στη ρίζα του βουνού, που ’χει ορθωμένο το ανάστημα με θράσος προς τον ήλιο και μ’ οδηγεί στου σκότους το βασίλειο. Αχ, Πολωνία, σκληρή η υποδοχή σου 17

στον ξένο που ’χει μόλις μπει στη γη σου: το πόδι του ματώνει όπου πατάει* με πόνους έρχεται, σε πόνους πάει. Μα η τύχη μου είν’ γραμμένη εδώ και χρόνια* πώς να ’βρει ένας δύσμοιρος συμπόνια;

,

Μπαίνει ο Κ λαριν κωμικός. ΚΛΑΡΙΝ

Δυο δύσμοιροι να λες! Κι όχι ν’ αρχίζεις τις κλάψες και να μη με υπολογίζεις! Γιατί αν αποξαρχής ήμασταν δύο που είπαμε στην πατρίδα μας αντίο, αν μπήκαμε κι οι δυο σε περιπέτειες, μπελάδες, τρέλες και λαχτάρες τέτοιες, κι αν φτάσαμε κι οι δυο μαζί εδώ κάτω, κουτρουβαλώντας στου βουνού τον πάτο, βρίσκεις σωστό σ’ όλα να μ’ έχεις μπλέξει και να μη λες για μένα ούτε μια λέξη; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Προτίμησα να μη σε υπολογίσω στους θρήνους μου, Κλαρίν, μη σου στερήσω την ευχαρίστηση που θα γευτείς αν κάτσεις μοναχός σου να κλαφτείς. Γιατί το κλάμα τόσο ανακουφίζει, που λέει ένας φιλόσοφος: «Αξίζει πόνους και βάσανα να επιζητήσεις, για να ευχαριστηθείς να τα θρηνήσεις». 18

ΚΛΑΡΙΝ

Τέτοιες βλακείες, φιλοσοφίες τάχα, τις λέει φιλόσοφος μπεκρής μονάχα. Και να ’τρωγε χίλια χαστούκια, λέει, να δεις πώς θα χαιρότανε να κλαίει! Όμως, μ’ εμάς, κυρά μου, τι θα γίνει σ' αυτή την ερημιά που έχουμε μείνει, πεζοί, χαμένοι μες στην άγρια φύση, τώρα που ο ήλιος πάει πια να δύσει; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Τέτοιο τοπίο παράξενο, αμφιβάλλω αν είδε άλλος κανείς. Αλλά αν δεν σφάλλω, αν δεν με περιπαίζει η φαντασία και δεν είναι μονάχα μια οπτασία, στο φως το αχνό του δειλινού, στο βάθος, βλέπω ένα κτίριο. ΚΛΑΡΙΝ

Ναι, δεν κάνεις λάθος, εκτός κι αν βλέπω οράματα απ’ την πείνα. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Χωμένος πίσω από τα βράχια εκείνα, είναι ένας πύργος, τόσο χαμηλός, που ο ήλιος τον περιφρονεί εντελώς. Κι είναι τόσο άτεχνη η κατασκευή του και τόσο αδρή η αρχιτεκτονική του, που, στου γκρεμού τα πόδια όπως κουρνιάζει και μες στις πέτρες, θα ’λεγες πως μοιάζει 19

βράχος που αρνήθηκε του ήλιου τα χάδια κι έχει κατρακυλήσει στα σκοτάδια. ΚΛΑΡΙΝ

Όμως, γιατί δεν πάμε προς τα κει; Ωραία είναι να βλέπουμε, μα αρκεί. Καλύτερα να δώσουμε, κυρία, σ’ αυτόν που μένει εκεί την ευκαιρία γενναιόδωρα να μας υποδεχτεί. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Η πόρτα, απ’ ό,τι βλέπω, είν’ ανοιχτή. Μα μέσα, νύχτα, ζοφερό σκοτάδι, λες και στεκόμαστε στην πύλη του Άδη. Από μέσα αχούγεται θόρυβος από αλυ­ σίδες. ΚΛΑΡΙΝ

Θεέ μου, τι ακούω; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Παγώνω από τον τρόμο, σαν να μ’ αγγίζει ο θάνατος στον ώμο! ΚΛΑΡΙΝ

Δεν ήταν αλυσίδα αυτό; Ποιος ξέρει ποιανού κατάδικου η ψυχή υποφέρει, και τρέμω από το φόβο μου, ο καημένος!

20

ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

(Από μέσα) Ο άμοιρος εγώ, ο δυστυχισμένος! ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Τι θρήνος είν’ αυτός που ακούν τ ’ αυτιά μου; Νέοι πόνοι, νέα βάσανα μπροστά μου. ΚΛΑΡΙΝ

Κι εγώ νέες λαχτάρες περιμένω. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Κλαριν... ΚΛΑΡΙΝ

Κυρία; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Μακριά απ’ τον στοιχειωμένο πύργο! ΚΛΑΡΙΝ

Δεν πάω πουθενά, δεν έχω κουράγιο ούτε να φύγω! Δεν αντέχω! ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Είναι λυχνάρι εκείνο το φωτάκι που τρεμοπαίζει σαν χλωμό αστεράκι, εκείνη η ξέπνοη λάμψη, που πασχίζει να μην πεθάνει, κι αντί να φωτίζει το χώρο αυτό, πιο σκοτεινό τον δείχνει 21

με τι θαμπές ανταύγειες που ρίχνει; Λυχνάρι, ναι! Στο ημίφως του, εκεί, διακρίνω από μακριά μια φυλακή, μαύρη σαν τάφο για ζωντανό πτώμα. Και, πράγμα πιο τρομακτικό ακόμα, βλέπω έναν άνθρωπο χάμω πεσμένο, σαν άγριο θεριό αλυσοδεμένο, ντυμένο μοναχά μ’ ένα τομάρι, με μόνη συντροφιά του το λυχνάρι. Κι αφού να φύγουμε πια δεν μπορούμε, τους θρήνους του ας ακούσουμε, να δούμε για ποιαν αιτία ζει φυλακισμένος.

,

Αποκαλύπτεται ο ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ αλυ­

.

σοδεμένος, ντυμένος με τομάρια ζώων, και κρατώντας ένα λυχνάρι ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Ο άμοιρος εγώ, ο δυστυχισμένος! Με βλέπεις, ουρανέ, πόσο υποφέρω* πες μου: τόσο πολύ σ’ έχω προσβάλλει που ήρθα στον κόσμο, κι έχεις επιβάλλει τέτοια σκληρή ποινή; Αν κι ίσως ξέρω γιατί η γέννησή μου είν’ η αιτία να λιώνω εδώ, σε μαύρη φυλακή: η γέννηση του ανθρώπου μόνο αρκεί, αυτή ’ναι η πιο μεγάλη του αμαρτία. Μα σε ρωτώ, ουρανέ, κι εσύ αποκρίσου, να βρω μια λογική στα βάσανά μου:

έξω απ’ τη γέννηση, ποιο έγκλημά μου προκάλεσε τη φοβερή οργή σου για να ’χω τέτοια τύχη; Δεν γεννιούνται στον κόσμο πλάσματα άλλα; Αυτά τι κάνουν; Γιατί τόσα προνόμια απολαμβάνουν, προνόμια που εμένα μου στερούνται; Γεννιέται το πουλί, και κελαηδάει, ίσα-ίσα μια μικρή μπάλα από χνούδι, όμορφο, λες, σαν φτερωτό λουλούδι η φύση το ’χει πλάσει. Όμως πετάει, αρνιέται της φωλιάς την προστασία σκίζει τη διάφανη οροφή του κόσμου* κι εγώ, με πιο πολλή ψυχή εντός μου, λιγότερη να έχω ελευθερία; Γεννιέται και το αγρίμι, στολισμένο μ’ όμορφα στίγματα, λες και η φύση μ’ αστερισμούς τού έχει ζωγραφίσει το δέρμα. Μα σαν νιώσει πεινασμένο, θα δείξει την τυφλή του θηριωδία και άγρια θα ξεσκίσει τη βορά του* κι εγώ, που ένστικτα έχω ανώτερά του, λιγότερη να έχω ελευθερία; Γεννιέται και το ψάρι, τυφλό σπέρμα του αφρού και των φυκιών, κι ούτε αναπνέει, άβουλο μες στα κύματα επιπλέει σαν ασημένια βάρκα δίχως έρμα. Κι όμως, βουτά στην άβυσσο την κρύα, τα απύθμενά της βάθη να μετρήσει* κι εγώ, που έχω βούληση και κρίση,

λιγότερη να έχω ελευθερία; Γεννιέται το ρυάκι, στα λουλούδια ανάμεσα τις σπείρες ξεδιπλώνει σαν φίδι που ολοένα μεγαλώνει. Κι αμέσως, με κελαρυστά τραγούδια, υμνεί του κάμπου τη γενναιοδωρία κι ελεύθερο κυλάει, χωρίς εμπόδιο* κι εγώ, που έχω της ζωής το εφόδιο, λιγότερη να έχω ελευθερία; Η σκέψη αυτή μαρτύριο μού ’χει γίνει, ηφαίστειο που μου καίει τα σωθικά μου, και μου ’ρχεται να κάνω την καρδιά μου χίλια κομμάτια. Ποια δικαιοσύνη, ποια λογική, ποιοι νόμοι έχουν στερήσει από τον άνθρωπο ένα δώρο θείο που απλόχερα χαρίζουν στο θηρίο, στο ψάρι, στο πουλί, σ’ όλη τη φύση; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Φόβο μού προκαλούν αυτά τα λόγια, μα και συμπόνια. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Είναι εκεί κανένας; Κλοτάλντο εσύ; ΚΛΑΡΙΝ

Πες ναι!

24

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Όχι, μόνο ένας δύστυχος είμαι, που σ’ αυτά τα υπόγεια τα σκοτεινά σ’ άκουσε να θρηνείς. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Τότε, σε περιμένει ο θάνατός σου, γιατί αυτό που μόλις είδες μπρος σου, δεν έπρεπε να το ’χει δει κανείς. (Την αρπάζει στα χέρια του). Και μόνο επειδή μ’ άκουσες, θα δέσω βρόχο τα μπράτσα μου και θα σε λιώσω! ΚΛΑΡΙΝ

Εγώ λέξη δεν άκουσα, μη σώσω! Είμαι κουφός! ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Στα πόδια σου αν πέσω κι έχεις καρδιά, θα βρω το λυτρωμό. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Αυτή η φωνή σου πόσο με ημερεύει, κι η παρουσία σου πώς με γαληνεύει, και μπρος στη θέα σου νιώθω σεβασμό! ΙΙοιος είσαι; Γιατί, μες στη φυλακή μου, από τον κόσμο ελάχιστα έχω μάθει, αφού τούτος ο πύργος που ’μαι εστάθη τάφος μαζί και κούνια βρεφική μου* κι από της γέννας μου τη μέρα —αν όντως 25

γεννήθηκα ποτέ—αντικρίζω μόνο την ερημιά, και σ’ αυτήν μέσα λιώνω σαν άταφος νεκρός, σκιά ανθρώπου ζώντος* και μ’ όλο που δεν μου ’κανε παρέα άνθρωπος άλλος, παρά ένας μόνο, εκείνος που μου στέκεται στον πόνο και λέει της γης και τ’ ουρανού τα νέα* μ’ όλο που η όψη τούτου του προσώπου δείχνει —για να σε κάνει να τρομάζεις κι ανθρώπινο θεριό να με ονομάζεις— κάτι μεταξύ τέρατος και ανθρώπου* μ’ όλο που, μες σε τόση δυστυχία, σπούδασα την πολιτική, τους νόμους, μελέτησα των αστεριών τους δρόμους, μαθαίνοντας από όρνεα και θηρία, εσύ, μονάχα εσύ έχεις καταφέρει να μετριάσεις κάπως την οργή μου, εσύ κατέπληξες την ακοή μου κι εσύ το δέος στο βλέμμα μου έχεις φέρει. Όσο σε βλέπω, τόσο σε θαυμάζω, τόσο την παρουσία σου δεν χορταίνω, που, με τα μάτια ορθάνοιχτα, επιμένω ακόμα πιο πολύ να σε κοιτάζω* σαν θάνατο γλυκόπιοτο ρουφάω τη θέα σου, κι όλο πίνω παραπάνω, κι ενώ, κοιτάζοντάς σε, θα πεθάνω —το ξέρω—, όμως πεθαίνω να κοιτάω. Αλλά ας πεθάνω* τι έχει να μου λείψει; Αν είναι θάνατος το να σε βλέπω, 26

τάχα τι θα ναι το να μη σε βλέπω; Χειρότερο από θάνατο, από θλίψη αβάσταχτη, πάθος απελπισμένο: θα ’ναι ζωή. Τέτοια ζωή αν χαρίζεις στον δυστυχή, μοιάζει σαν να δωρίζεις το θάνατο σ’ έναν ευτυχισμένο. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Με τόσο δέος, κατάπληξη και τρόμο σε βλέπω και σ’ ακούω, που τα χάνω! Τι να σου πω, τι ερώτηση να κάνω; Ένα θα πω: ότι μού ’δειξε το δρόμο ο ουρανός να ’ρθω σ’ αυτό το μέρος, να παρηγορηθώ —αν επιτρέπει παρηγοριά στον δυστυχή να βλέπει άνθρωπο δυστυχέστερο. Ένας γέρος σοφός, λένε πως βρέθηκε σ’ ανέχεια τόσο βαθιά, που τρέφονταν μονάχα με άγρια χόρτα. «Τπάρχει άλλος, τάχα, φτωχότερος στον κόσμο;» Αυτό συνέχεια ρωτούσε, ώσπου, γυρνώντας να κοιτάξει, είδε, πιο πίσω, την απάντησή του: άλλον σοφό, που μάζευε ως τροφή του τις ρίζες που αυτός είχε πετάξει. Κι εγώ έτσι ζούσα, κλαίγοντας τη μοίρα* κι ενώ απορούσα αν πλάσμα άλλο κανένα είχε ατυχία χειρότερη από μένα, βρέθηκα εδώ, κι έτσι από σένα πήρα μια απάντηση λυτρωτική, αφού τώρα, 27

ξαναγυρνώντας πια στα λογικά μου, καταλαβαίνω πως τα βάσανά μου για σένα θα ’ταν ευσπλαχνίας δώρα. Κι αν η ιστορία μου λίγο θα μπορούσε να σε παρηγορήσει, άκουσε τώρα τα πάθη μου, κι εγώ θα σου χαρίσω όσα απ’ αυτά νομίζεις πως δεν έχεις. Είμαι, λοιπόν... ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ Ακούγεται από μέσα ο ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Φρουροί αυτού του πύργου, ποιος από σας, δειλός ή κοιμισμένος, επέτρεψε να εισβάλλουν δύο ξένοι παράτυπα απ’ της φυλακή την πύλη; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Καινούργιο μπλέξιμο μας περιμένει! ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Είν’ ο Κλοτάλντο, αυτός που με προσέχει. Δεν θα ’χουν τέλος πια τα βάσανά μου; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Ξυπνήστε, μπρος! Τα όπλα σας αρπάξτε! Πιάστε τους πριν προλάβουν ν’ αμυνθούνε! Τους θέλω ζωντανούς ή πεθαμένους! 28

ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ

Συνομωσία! ΚΛΑΡΙΝ

Φρουροί αυτού του πύργου, πού διάβολο κρυβόσασταν, δεν ξέρω, αλλά αν διαλέξετε ένα από τα δύο, πιάστε μας ζωντανούς, πιο εύκολο είναι!

,

Μπαίνει ο ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ κρατώντας πι­ στόλι με στρατιώτες. Όλοι έχουν καλυμμένα τα πρόσωπά τους.

,

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Όλοι τα πρόσωπά σας καλυμμένα* στο χώρο αυτό, είν’ απόλυτη ανάγκη να μην μπορεί κανείς να μας γνωρίσει. ΚΛΑΡΙΝ

Τι βλέπω; Μασκαράδες; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Εσείς, ξένοι, εσείς οι δυο, που ’χετε μπει λαθραία στο χώρο αυτό τον απαγορευμένο, αγνοώντας εντολές του βασιλιά μας που διέταξε κανείς να μην τολμήσει να δει τι κρύβουν τούτοι εδώ οι τοίχοι, παραδοθείτε! Καταθέστε τα όπλα! Αλλιώς, αυτού του πιστολιού η κάνη, 29

αυτή η οχιά από ατσάλι, θα ξεράσει το διαπεραστικό της δηλητήριο, δυο σφαίρες, που η πύρινη τροχιά τους σαν αστραπή θα σκίσει τον αέρα. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Πριν τους σκοτώσεις, τύραννε δυνάστη, πριν οποιοδήποτε κακό τους κάνεις, να ξέρεις πως θα σκοτωθώ εγώ πρώτος. Γιατί, μα το Θεό, έτσι όπως είμαι δεμένος μ* αλυσίδες, θα ξεσκίσω τις ίδιες μου τις σάρκες με τα νύχια, ή με τα δόντια, ή πέφτοντας στα βράχια, προτού σταθώ μάρτυρας στο χαμό τους, προτού θρηνήσω την κακή τους μοίρα. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Αφού ξέρεις καλά πως τα δεινά σου είναι μεγάλα, Σιγισμούνδο, τόσο που πριν να γεννηθείς έχεις πεθάνει, με πρόσταγμα των ουρανών* και ξέρεις πως τούτη η φυλακή κι οι αλυσίδες είναι για σένα φρένο, χαλινάρι, που συγκρατεί και που περιορίζει την αλαζονική μανία σου* τότε, προς τι τόση έπαρση και τόσο θράσος; Πάρτε τον, και την πόρτα του κελιού του κλείστε καλά.

30

Οι στρατιώτες τον κλειδώνουν. Ο ΣΐΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ ακουγεται από μέσα. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Ουρανέ, ευτυχώς για σένα, μου ’χεις στερήσει την ελευθερία. Αλλιώς, απ’ την οργή μου ενάντιά σου, θα ορθωνόμουν τώρα σαν Τιτάνας, θα σώριαζα το ένα πάνω στ’ άλλο βουνά από μάρμαρο, μέχρι να φτάσω στον ήλιο το λαμπρό, να θρυμματίσω μία-μία τις κρυστάλλινές σου σφαίρες! ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Μπορεί να βασανίζεσαι έτσι τώρα για να μη γίνει αυτό που μόλις είπες.

ΣΚΗΝΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Αφού είδα πώς θεριεύει την οργή σου η τόση αλαζονεία, ανόητος θα ’μουν αν ταπεινά δεν σε παρακαλούσα να λυπηθείς τη ζωή μου. Δείξε μου οίκτο, γιατί θα ’ταν σκληρότητα μεγάλη αν ούτε ο ταπεινός ούτ’ ο αλαζόνας δεν γνώριζαν την εύνοια της καρδιάς σου.

31

ΚΛΑΡΙΝ

Κι αν ούτε καν στο τόσο δεν σ’ αγγίζουν η Αλαζονεία κι η Ταπεινοφροσύνη —πρόσωπα που ’χουν πρωταγωνιστήσει σε δράματα θρησκευτικά χιλιάδες—1 εγώ, ούτε ταπεινός ούτε αλαζόνας, μα κάπου ανάμεσα στα δυο, ζητάω για μας το έλεος και τη συνδρομή σου. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Εσείς! ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ

Διατάξτε! ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Πάρτε τους τα όπλα, και δέστε τους τα μάτια, να μη δούνε ούτε από πού, ούτε και πώς θα βγούνε. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Αυτό είναι το σπαθί μου, αλλά οφείλω μόνο σε σένα να το παραδώσω, γιατί εσύ ’σαι ο ανώτερος απ’ όλους* δεν διανοούμαι να τ’ αφήσω σ’ άλλον κατώτερο σε αξίωμα.

1 Άμεση αναφορά στα αιιΐοδ $αίταιιΐ6ηΙαΐ€δ, όπου τα πρόσωπα ενσαρκώνουν αφηρημένες έννοιες.

32

ΚΛΑΡΙΝ

Το δικό μου είναι αρκετά φτηνό για να το πάρει κι ο πιο αχρείος. Πάρ’ το εσύ, ορίστε. (Το δίνει σ ’ έναν στρατιώτη). ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Κι αν είναι να πεθάνω, κράτησέ το ως δώρο επειδή έδειξες συμπόνια, ενέχυρο, που ’χει αποκτήσει αξία από τον περασμένο κάτοχό του. Ζητώ με προσοχή να το φυλάξεις, γιατί, όσο κι αν αγνοώ το μυστικό του, ξέρω πως το περίτεχνο αυτό ξίφος κρύβει κάποιο σημαντικό μυστήριο. Μόνον αυτό εμπιστεύθηκα και ήρθα στην Πολωνία, εκδίκηση να πάρω για κάποια προσβολή. (Κ ατ ιδίαν) Θεέ μου, τι βλέπω; Όλο και μεγαλώνει η σύγχυσή μου, οι φόβοι, οι αμφιβολίες, οι αγωνίες. (Στη Ρ οζαοτρα). Ποιος σου ’δωσε το ξίφος; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Μια γυναίκα.

33

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Πώς λέγεται; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Θα πρέπει τ’ όνομά της να το αποκρύψω. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Και πώς συμπεραίνεις, πώς ξέρεις ότι κρύβει ένα μυστήριο; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Εκείνη που μου το ’δωσε, μου είπε: «Πάρ’ το και πήγαινε στην Πολωνία, κι εκεί, με τέχνασμα, με πλάγιους τρόπους και πονηριά, κάνε να δουν το ξίφος οι ευγενείς και οι άρχοντες του τόπου, γιατί γνωρίζω ότι ένας από κείνους θα σε υπερασπιστεί σαν άνθρωπό του». Δεν θέλησε, όμως, να μου πει ποιος είναι, μήπως στο μεταξύ έχει πεθάνει. (Κ α τ’ ιδίαν) Θεέ και Κύριε! Τι ειΥ αυτά που ακούω; Ακόμα δεν μπορώ να ξεχωρίσω αν όλα τούτα είν’ όνειρο ή αλήθεια! Αυτό είναι το σπαθί που είχα αφήσει εγώ ο ίδιος στην ωραία Βιολάντα, κι ορκίστηκα πως όποιος μου το δείξει μια μέρα, εγώ θα τον αναγνωρίσω ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

34

ως γιο μου και θα του σταθώ ως πατέρας Μα τώρα τι να κάνω; Τι ειρωνεία της τύχης, Θεέ μου! Γιατί ενώ αυτός φέρνει σε μένα το σπαθί προς όφελος του, προς θάνατο το φέρνει, αφού μπροστά μου έρχεται προορισμένος να πεθάνει! Τι μπέρδεμα, τι δίλημμα τεράστιο! Τι απρόβλεπτα παιχνίδια παίζει η μοίρα! Ο γιος μου είναι! Το λένε τα σημάδια, το λέει κυρίως ο χτύπος της καρδιάς μου, που φτερουγίζει σαν τρελή στο στήθος μόλις τον δει, κραυγάζει και χτυπιέται, κι ανήμπορη να σπάσει τα δεσμά της, κάνει ό,τι κάνει κι ο φυλακισμένος, που όταν ακούσει θόρυβο στο δρόμο, ορμάει στο φεγγίτη να δει απ’ έξω. Το ίδιο κι η καρδιά: επειδή δεν ξέρει τι τρέχει, και θορύβους μόνο ακούει, ορμάει να κοιτάξει από τα μάτια, που είναι του κορμιού μας οι φεγγίτες, κι αυτό που βλέπει, δάκρυα της φέρνει. Μα τι να κάνω; Τι να κάνω, Θεέ μου; Γιατί, αν τον πάω στον βασιλιά, τον σέρνω σε βέβαιο θάνατο. Πάλι, αν τον κρύψω από τον βασιλιά, θα 'χω πατήσει τον όρκο υποταγής μου. Με διχάζουν από τη μια η αγάπη στο παιδί μου κι από την άλλη η υπακοή στο νόμο. Μα τι αμφιβάλλω; Δεν προηγείται η πίστη 35

στον βασιλιά κι απ’ τη ζωή ακόμα, κι απ’ την τιμή; Τότε, ας ζήσει η πίστη κι ο γιος μου ας πεθάνει. Εξάλλου ο ίδιος είπε, αν κατάλαβα καλά, πως ήρθε να εκδικηθεί μια προσβολή που υπέστη* κι αυτό θα πει πως την υπόληψή του την έχει χάσει. Όχι, δεν είναι γιος μου, αίμα τιμίου κι ευγενούς δεν έχει. Αν, όμως, τον εβρήκε κάποιο πλήγμα απ’ τ’ αναπάντεχα, που όλους μάς βρίσκουν, αφού η τιμή είναι τόσο εύθραυστη ύλη που μ’ ένα μόνο άγγιγμα ραγίζει, με μιαν ανάσα μοναχά θαμπώνει, αυτός, που είν’ ευγενής, τι άλλο να κάνει, τι άλλο, παρά, κόντρα στους κινδύνους, να ’ρθει για να την αποκαταστήσει; Ναι, ναι, είναι γιος μου, αίμα δικό μου έχει, αφού είναι τόσο ανδρείος. Έτσι που ’μαι σε δίλημμα, μια μέση οδό διακρίνω: να πάω στον βασιλιά, να ομολογήσω πως είναι γιος μου, κι ό,τι θέλει ας γίνει. Ποιος ξέρει, ίσως η εντιμότητά μου τον συγκινήσει κάπως* κι αν ελεήσει να τον αφήσει ζωντανό, εγώ ο ίδιος θα τον βοηθήσω στην εκδίκησή του. Μα αν μένει ανένδοτος ο βασιλέας και τον σκοτώσει, τότε θα πεθάνει πριν μάθει πως εμένα έχει πατέρα. (Στη Ρ οζαοτρα και στον Κ ααριν). 36

Εσείς οι δύο, θα ’ρθετε μαζί μου* και σας διαβεβαιώ, δεν θα ’στε μόνοι στα βάσανα: είναι βάσανο μεγάλο αναποφάσιστος να παραπαίεις στο όριο της ζωής και του θανάτου. (Βγαίνουν). ΣΚΗΝΗ ΠΕΜΠΤΗ

Στο βασιλικό ανάκτορο. Μπαίνει από τη μία μεριά ο ΑΣΤΟΛΦΟ με στρατιωτική συνοδεία κι από την άλλη η ΕΣΤΕΛΛΑ με κυρίες των τιμών. Ακούγεται μουσική.

,

ΑΣΤΟΛΦΟ

Για των ματιών σου τις εξαίσιες χάρες, με αχό θριαμβικό σε χαιρετούνε τύμπανα και τρομπέτες με φανφάρες, ρυάκια και πουλιά που κελαηδούνε. Η φύση ολόκληρη έστησε ορχήστρα για να τιμήσει αυτήν την ομορφιά* τα πάντα επιστρατεύει, αντί για σείστρα βάζει λουλούδια, αντί γι’ αυλούς πουλιά. Και όλα είναι της χάρης σου υπηρέτες, και σε δοξάζουν τα πουλιά ως Αυγή, ως Αθηνά Παλλάδα οι τρομπέτες, ως Άρτεμη τ’ άνθη, τα ζώα κι η γη. Γιατί είσαι Αθηνά στην περηφάνια, 37

είσαι η Αυγή, ο ήλιος ο ζεστός, είσαι Άρτεμη στον οίστρο, στη ζωντάνια, κι εγώ είμαι υπηρέτης σου πιστός. ΕΣΤΕΛΛΑ

Αν θα ’πρεπε τ ’ ανθρώπινα τα λόγια με τα έργα και τις πράξεις να συμπλεύσουν, κακώς μού απηύθυνες τόσα υμνολόγια, αφού εύκολα μπορούν να τα διαψεύσουν τα όπλα κι η πολεμική θωριά σου, που εμένα με τρομάζει. Δεν νομίζω πως συμφωνούν τα λόγια τα θερμά σου με το ψυχρό το θέαμα που αντικρίζω. Εγώ, λοιπόν, θεωρώ ύπουλη πράξη και ποταπή, αντάξια για θηρία, το να ’χει κάποιος πρόθεση να σφάξει ενώ χαϊδεύει με την κολακεία. ΑΣΤΟΛΦΟ

Λάθος πληροφορίες έχεις πάρει Εστέλλα, και γι’ αυτό ίσως αμφιβάλλεις για ό,τι λέω* μα στο ζητώ σαν χάρη, άκου με, πριν συμπέρασμα να βγάλεις. Ο Ευστόργιος, μετά το θάνατό του, άφησε τον Βασίλειο στο θρόνο της Πολωνίας, γιο και διάδοχό του, και δύο θυγατέρες — θα πω μόνο τα σχετικά, για να μην κάνουμε ώρες. Μάνα δική σου ήταν η Κλοριλένη, 38

η πιο μεγάλη από τις δύο κόρες* σε τόπους χλοερούς αναπαυμένη βρίσκεται τώρα. Η άλλη θυγατέρα, η Ρεθισούντα, που ήταν παντρεμένη στη Μοσχοβία, δική μου είναι μητέρα* χιλιόχρονη να ζει κι ευλογημένη. Στο θέμα, ναι. Ο Βασίλειος, νικημένος από τη μοίρα των θνητών, το γήρας, στου πνεύματος τα κάλλη πιο δοσμένος, φιλομαθής παρά ηδονοθήρας, έμεινε χήρος, άκληρος και μόνος, και φεύγει δίχως διάδοχο να αφήσει. Οπότε μένει ελεύθερος ο θρόνος που εμείς οι δυο έχουμε επιθυμήσει. Τον διεκδικείς εσύ, ως θυγατέρα της πρώτης αδελφής, μα εγώ τ’ αρνούμαι, γιατί, παρότι από πιο νέα μητέρα, είμαι άνδρας, και θεωρώ πως προηγούμαι. Στο θείο μας έχουμε κι οι δυο μιλήσει για τις προθέσεις μας, κι η απάντησή του ήταν τη διαφορά μας πως θα λύσει σήμερα εδώ, με μια ανακοίνωσή του. ΙΥ αυτό, λοιπόν, το λόγο είμαι φερμένος στην Πολωνία, όχι για να προβάλλω διαθέσεις ανταγωνισμού και μένος πολεμικό εναντίον σου, κάθε άλλο. Είθε ο σοφός ο Έρως να δεήσει να βγει αλήθεια αυτό που είχαν προβλέψει όλοι για μας: να πραγματοποιήσει 39

την ένωσή μας, κι έτσι να σε στέψει βασίλισσα, μα με τη θέλησή μου. Του θείου μας το στέμμα είναι, κυρία, ο θρίαμβός σου, μα η καρδιά η δική μου θα ’ναι η μεγάλη σου αυτοκρατορία. ΕΣΤΕΛΛΑ

Τέτοια γενναιοδωρία πώς ν’ αφήσω χωρίς μιαν ανταπόδοση; Δηλώνω πως αν το στέμμα θέλω ν’ αποκτήσω, είναι για να σου το προσφέρω μόνο. Παρ’ όλα αυτά, η αγάπη μου, υποθέτω, σε βρίσκει δυσμενώς διατεθειμένο* γιατί, πώς να ερμηνεύσω το πορτραίτο που έχεις στο λαιμό σου κρεμασμένο; ΑΣΤΟΛΦΟ

Θα σου εξηγήσω τι ειΥ αυτό, μα τώρα δεν γίνεται, γιατί ήδη έχουν ηχήσει τα τύμπανα, που λεν πως ήρθε η ώρα να βγει ο βασιλιάς να μας μιλήσει.

ΣΚΗΝΗ ΕΚΤΗ

Μπαίνει ο βασιλιάς ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ με συ­ νοδεία. ΕΣΤΕΛΛΑ

Σοφέ Θαλή... 40

ΑΣΤΟΛΦΟ

...και παντογνώστη Ευκλείδη. ΕΣΤΕΛΛΑ

.που μελετάς τα ζώδια,... ΑΣΤΟΛΦΟ

...τους αστέρες,. ΕΣΤΕΛΛΑ

.το^ν πλανητών τους δρόμους,... ΑΣΤΟΛΦΟ

...το ταξίδι ΕΣΤΕΛΛΑ

.του ήλιου... ΑΣΤΟΛΦΟ

...μέσα στις ουράνιες σφαίρες,. ΕΣΤΕΛΛΑ

...άνοιξε στοργικά την αγκαλιά σου... ΑΣΤΟΛΦΟ

.δείξε μου σπλαχνικά την εύνοιά σου... ΕΣΤΕΛΛΑ

.σαν τον κισσό να τυλιχτώ στη σκιά σου.

ΑΣΤΟΛΦΟ

...να πέσω ταπεινά στα γόνατά σου. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Ανίψια μου γλυκά, που έχετε σπεύσει στο κάλεσμά μου ν' ανταποκριθείτε, μες στην καρδιά μου ίση έχετε θέση, και σας το λέω, δεν θα αδικηθείτε. Μόνο, παρακαλώ, επειδή είμαι γέρος, κι ίσως μακρηγορώ λόγω ηλικίας, ζητώ σιωπή, κι αφήστε κατά μέρος τις εκδηλώσεις της θερμής λατρείας. Γνωρίζετε —θέλω την προσοχή σας ανίψια μου, αυλικοί της Πολωνίας, υπήκοοί μου, συγγενείς και φίλοι— γνωρίζετε πως για τή φιλομάθεια και για τις γνώσεις που έχω, ο κόσμος όλος μου αποδίδει του Σοφού τον τίτλο, πως ο χρωστήρας των σπουδαίων ζωγράφων κι η σμίλη των γλυπτών μ’ έχουν διασώσει από τη λήθη που επιβάλλει ο χρόνος, κι έχω καθιερωθεί στην Οικουμένη με τ’ όνομα Βασίλειος ο Μέγας. Γνωρίζετε ποιες είναι οι επιστήμες που ασκώ και που πιστεύω πάνω απ’ όλες: τα μαθηματικά κι η αστρονομία. Χάρη σ’ αυτές αποστερώ απ’ το Χρόνο κι από τη Φήμη το υψηλό προνόμιο να μην αποκαλύπτουνε το μέλλον 42

παρά μονάχα μέρα με τη μέρα* γιατί, στους χάρτες και στους πίνακές μου, βλέπω όλα τα μελλούμενα γραμμένα, κι έτσι μετά, προσμένω απλώς το Χρόνο να επαληθεύσει αυτό που γνώριζα ήδη. Οι κύκλοι αυτοί οι κατάλευκοι σαν χιόνι, αυτοί οι κρυστάλλινοι, διάφανοι θόλοι που τους φωτίζουν οι ακτίνες του ήλιου και τους διαιρούν οι φάσεις της σελήνης, όλες αυτές οι διαμαντένιες σφαίρες οι διάσπαρτες μ’ αστέρια και με ζώδια, είναι το σπουδαστήριο της ζωής μου, βιβλία με αδαμάντινες σελίδες, τετράδια από ζαφείρι, κι εκεί πάνω, με γράμματα ευκρινή και με μελάνι χρυσό, γράφει ο ουρανός το πεπρωμένο, τη μοίρα μας, ευνοϊκή ή αντίξοη. Και τόσο γρήγορα όλα τα διαβάζω, που, μόνο με τη σκέψη, αμέσως ξέρω των άστρων τις αιφνίδιες μεταπτώσεις και τις γοργές κινήσεις των σωμάτων. Μακάρι, Θεέ μου, πριν αυτή μου η τέχνη γινόταν σχολιασμός στο περιθώριο των ουρανίων σελίδων, πριν γινόταν το ευρετήριο των περιεχομένων, να ’ταν το πρώτο θύμα της οργής Σου η ζωή μου η ίδια, να ’χε παραμείνει μόνον εκεί η δική μου τραγωδία! Γιατί, όταν είσαι δύσμοιρος, μαχαίρι 43

γίνεται ακόμα και το χάρισμά σου, η ίδια σου η σοφία, και σε σκοτώνει! Απόδειξη είμ’ εγώ* μα πιο μεγάλη απόδειξη είν’ αυτά που σας διηγούμαι. Γι’ αυτό, για να τ’ ακούσετε με δέος, ζητώ μια φορά ακόμα τη σιωπή σας. Η Κλοριλένη, η σύζυγός μου, είχε κάνει ένα γιο, τόσο σημαδεμένο από τη μοίρα, που τη γέννησή του συνοδέυσαν τέρατα και σημεία. Πριν βγει στο φως ακόμα, από το μνήμα το ζωντανό της μήτρας -^γιατί η γέννα κι ο θάνατος είν’ πράγματα παρόμοια—, η μάνα του έβλεπε επανειλημμένα μέσα στο παραλήρημα του ονείρου πως κάποιο τέρας ανθρωπόμορφο, άγριο, της ξέσκιζε τα σπλάχνα για να βγει έξω, και τη θανάτωνε καθώς γεννιόταν σαν φίδι, μες στο αίμα της λουσμένο. Ήρθε, λοιπόν, της γέννησής του η μέρα, κι εκπληρωθήκαν όλες οι προβλέψεις, γιατί σπανίως ή ποτέ δεν βγαίνουν ψεύτικα τα δυσοίωνα σημάδια: ήρθε στον κόσμο με ωροσκόπιο τέτοιο που ο ήλιος, κόκκινος σαν αίμα, μπήκε σε μάχη λυσσαλέα με τη σελήνη* κι η γη περίμενε, σιωπηλός μάρτυς, ποιος απ’ τους δυο ουράνιους φωτοδότες θα σκοτεινιάσει τον αντίπαλό του. 44

Ήταν η πιο μεγάλη, η πιο φρικώδης έκλειψη ηλίου απ’ τον καιρό που η πλάση θρήνησε το Σωτήρα στο Σταυρό Του. Γιατί, όπως πυρπολούσαν το στερέωμα οι ζωντανές οι φλόγες, σου φαινόταν πως έφτασε η συντέλεια του κόσμου. Σκοτείνιασε ο ουρανός, τρέμαν τα κτίρια, τα νέφη εβρέχαν πέτρες, τα ποτάμια αντί νερό πλημμύριζαν από αίμα. Κάτω από τέτοιο ανάδρομο πλανήτη και τέτοιο ολέθριο ζώδιο ήρθε στον κόσμο ο Σιγισμούνδος, δίνοντας αμέσως το στίγμα της πραγματικής του φύσης, αφού το αντίτιμο της γέννησής του ήτανε της μητέρας του το τέλος* λες κι ήθελε με πείσμα να δηλώσει: «Άνθρωπος είμαι, εφόσον ξεπληρώνω κιόλας την καλοσύνη με κακία». Εγώ, κοιτώντας τα βιβλία μου, είδα γραμμένο πως ο γιος μου θα γινόταν ο πιο απερίσκεπτος απ’ τους ανθρώπους, από τους πρίγκιπες ο πιο ανόσιος, κι ο πιο απάνθρωπος απ’ τους μονάρχες, πως το βασίλειό του θα το διέλυαν η βία κι ο διχασμός, θα ’ταν σχολείο των προδοτών κι ακαδημία των φαύλων* κι ο ίδιος, από τη μανία σπρωγμένος σε σκοτεινά εγκλήματα, αποτρόπαια, θα ’φτανε σε σημείο να με πατήσει 45

χάμω, γιατί είδα κιόλας τον εαυτό μου ριγμένο καταγής, και τα μαλλιά μου τα ολόλευκα —ντρέπομαι που το λέω­ να γίνονται χαλί στα δυο του πόδια. Ποιος θ’ αψηφούσε τέτοια προφητεία, και μάλιστα αν την βλέπει στα βιβλία που μελετά κυρίως για τ ’ όφελος του; Πιστεύοντας, λοιπόν, στο πεπρωμένο που μου προμήνυε δεινά μεγάλα με προφητείες μοιραίες σαν και τούτη, επήρα απόφαση να φυλακίσω αυτό το νεογέννητο θηρίο, ώστε να δω αν εγώ, ο σοφός, μπορούσα να θέσω υπό την εξουσία μου τ’ άστρα. Ανακοινώνοντας ότι το βρέφος γεννήθηκε νεκρό, είπα να χτίσουν έναν πύργο ψηλά στα δύσβατα όρη, σε μέρος που ούτε ο ήλιος δεν το φτάνει, σε απόκρημνη πλαγιά, μέσα σε βράχους που προστατεύουνε την είσοδό του. Αιτία για όλους τους αυστηρούς νόμους, τις προσταγές, που, επί ποινή θανάτου, απαγορεύουν σ’ όλους να πλησιάσουν κάποια περιοχή συγκεκριμένη, είναι τα γεγονότα που σας είπα. Εκεί ζει, δυστυχής, ο Σιγισμούνδος, φτωχός, δεσμώτης, σε κατάσταση άθλια, κι ο μόνος που τον βλέπει, του μιλάει κι έχει τη μέριμνά του, είν’ ο Κλοτάλντο. 46

Αυτός τού δίδαξε τις επιστήμες, τον μύησε στην καθολική πίστη, αυτός, ο μόνος μάρτυς των δεινών του. Ιδού, τώρα, τρία θέματα: το πρώτο, ότι αγαπώ τόσο την Πολωνία, που έχω το χρέος να την προφυλάξω από την τυραννία ενός δυνάστη, γιατί είναι ανάξιος άρχοντας εκείνος που εκθέτει την πατρίδα, το λαό του, σε τέτοιο κίνδυνο. Δεύτερο θέμα που απασχολεί τη σκέψη μου, είναι μήπως το να στερώ απ’ το ίδιο μου το σπλάχνο δικαιώματα που του ’χουν δώσει νόμοι ανθρώπινοι και θείοι, είναι μια πράξη που απέχει απ' τη χριστιανική αγάπη. Γιατί, κανένας νόμος δεν μου λέει ότι για να εμποδίσω κάποιον άλλον να γίνει τύραννος στο μέλλον, πρέπει να γίνω τύραννος εγώ* κι η σκέψη ότι μπορεί να εγκληματήσει ο γιος μου, να κάνει εγκληματία πρώτα εμένα! Τρίτο και τελευταίο, ειΥ ότι βλέπω πως ήταν μέγα λάθος να πιστέψω με τόση προθυμία στις προβλέψεις* γιατί, όσο κι αν η φύση του τον σπρώχνει στο βάραθρο, μπορεί να τη νικήσει. Ο άνθρωπος βούληση ελεύθερη έχει* κι η πιο αντίξοη μοίρα, η πιο ολέθρια προδιάθεση κι ο πιο εχθρικός πλανήτης, 47

τη βούληση δεν την εξαναγκάζουν, απλώς τη δοκιμάζουν. Έτσι, τώρα, μέσα σε δισταγμούς, αμφιβολίες και ταλαντεύσεις, σκέφτηκα μια λύση που ίσως να σας καταπλήξει όλους: σκοπεύω, αύριο το πρωί, να φέρω εδώ τον Σιγισμούνδο —έτσι τον λένε— χωρίς να μάθει ότι είναι γιος δικός μου, και να τον βάλω στη δική μου θέση. στο θρόνο μου, με το δικό μου σκήπτρο, για να σας κυβερνά, να εξουσιάζει ως νόμιμος μονάρχης, κι εσείς όλοι θα του ορκιστείτε υπακοή και πίστη. Τρεις προοπτικές ανοίγονται εδώ τώρα, αντίστοιχες των σκέψεων που σας είπα: η πρώτη, αν φανεί αγαθός μονάρχης, άξιος, εχέφρων, συνετός και πράος, διαψεύδοντας τις Μοίρες, που είχαν γράψει τόσα γι’ αυτόν, εσείς θα ’χετε κέρδος τη βασιλεία του φυσικού ηγεμόνα που δικαιούστε, ας είχε την Αυλή του για χρόνια στα όρη, δίπλα στα θηρία. Δεύτερη, τώρα, προοπτική: αν ο γιος μου φανεί αλαζόνας, μοχθηρός και ανόσιος, δίχως φραγμούς δοσμένος σ’ άγρια πάθη, ε, τότε εγώ, που θα ’χω πια εκπληρώσει το πατρικό μου χρέος προς εκείνον, θα του αφαιρέσω όλες τις εξουσίες, ως δίκαιος βασιλέας ενεργώντας, 48

και θα τον φυλακίσω —πράξη, πλέον, όχι σκληρότητας, μα τιμωρίας. Και τρίτον: αν ο πρίγκηψ φανερώσει αυτά τα ελαττώματα, εγώ τότε, απ' την αγάπη που έχω στο λαό μου, στο θρόνο θ’ ανεβάσω βασιλιάδες πιο άξιους για το στέμμα και το σκήπτρο. Θα ’ναι τα δυο μου ανίψια, που θα ενώσουν τις τύχες τους και τα δικαιώματά τους με τα δεσμά του γάμου, και θα πάρουν τη θέση που, βεβαίως, τους αξίζει. Αυτά, λοιπόν, προστάζω ως βασιλιάς σας, αυτά παρακαλώ σας ως πατέρας, αυτά σας λέω ως γέροντας με πείρα* κι αν, όπως λέει ο Ισπανός Σενέκας, ο βασιλιάς είν' δούλος του λαού του, αυτά ικετεύω ως ταπεινός σας δούλος. ΑΣΤΟΛΦΟ

Αν πρέπει ν' απαντήσω εγώ, καθόσον εμένα πιο πολύ αφορά το θέμα, ζητώ, εν ονόματι όλων εδώ μέσα, να φέρεις στην Αυλή τον Σιγισμούνδο* αρκεί για μας πως είναι γιος δικός σου. ΟΛΟΙ

Δώσ’ μας τον πρίγκιπά μας, για να γίνει αμέσως βασιλιάς!

49

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Υπήκοοί μου, ευχαριστώ για τη λεπτότητα σας. Μα συνοδέψτε πρώτα στο παλάτι αυτούς τους δύο Άτλαντες του θρόνου, κι υπομονή, αύριο θα σας τον φέρω. ΟΛΟΙ

Ζήτω ο μέγας βασιλιάς Βασίλειος!

,

Βγαίνουν όλοι. Πριν φύγει ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ εμφανίζεται ο ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ, με τη Ροζαοτρα και τον Κ λαριν, κα* συγκρατεί τον βασιλιά. ΣΚΗΝΗ ΕΒΔΟΜΗ ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Μπορώ να σου μιλήσω; ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Α! Κλοτάλντο! Εσύ είσαι πάντα ευπρόσδεκτος. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Κύριέ μου, θα ’νιωθα ευπρόσδεκτος αν είχα πέσει στα πόδια σου οποιαδήποτε άλλη μέρα, μα σήμερα, το ενάντιο πεπρωμένο 50

μου στέρησε την ασυλία απ’ το νόμο κι απ’ το έθιμο την ευχαρίστησή του. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Μα τι είναι; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Ένα ατυχές συμβάν, κύριέ μου, ενώ, κανονικά, μπορούσε να ’ταν η πιο χαρμόσυνη είδηση για μένα. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Πες μου, σ’ ακούω. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Αυτός ο ωραίος νέος, από άγνοια ή από απερισκεψία, μπήκε στο πύργο, κύριε, όπου είδε τον πρίγκιπα, κι είναι... ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Μην ενοχλείσαι, Κλοτάλντο. Αν συνέβαινε άλλη μέρα, τ’ ομολογώ, θα με δυσαρεστούσε* μα τώρα πια που έχω αποκαλύψει το μυστικό, δεν έχει σημασία κι αν το ’χει μάθει αυτός. Έλα σε λίγο, γιατί έχω να σου πω πολλά, κι επίσης έχεις πολλά να κάνεις συ για μένα* σ’ ενημερώνω, θα ’σαι το όργανό μου 51

στο πιο σπουδαίο γεγονός στον κόσμο. Όσο γι’ αυτούς, και για να μη νομίσεις πως τιμωρώ την όποια αμέλεια σου, εγώ τους συγχωρώ. (Φεύγει). ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Χίλιους αιώνες να ζεις ευτυχισμένος, βασιλιά μου! (Κ ατ' ιδίαν). Η μοίρα μου βελτιώθηκε λιγάκι. Τώρα δεν θα του πω πως είναι γιος μου, δεν είν’ ανάγκη. (Στη ΡΟΖΑΟΤΡΑ και στον Κ ααριν). Ξένοι ταξιδιώτες, είσαστε ελεύθεροι. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Τα δυο σου πόδια πέφτω χίλιες φορές για να φιλήσω. ΚΛΑΡΙΝ

Κι εγώ να πιπιλήσω —καλά, τώρα, δυο γράμματα πιο πάνω, δυο πιο κάτω, φίλοι είμαστε, δεν έχουν σημασία. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Μου ’δωσες τη ζωή, σε σένα οφείλω το ότι είμαι ζωντανός* γι’ αυτό το λόγο, θα ’μαι δικός σου σκλάβος αιωνίως. 52

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Δεν είναι ζωή αυτό που σου ’χω δώσει, γιατί άνδρας ευγενής ατιμασμένος δεν είναι ζωντανός. Κι αν έχεις έρθει εκδίκηση να πάρεις, όπως είπες, για κάποια προσβολή, δεν σου ’χω δώσει εγώ ζωή, γιατί δεν ζεις ακόμα* ζωή χωρίς τιμή, ζωή δεν είναι. (Κ ατ' ιδίαν). Με τούτα ελπίζω να τον εμψυχώσω. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Ναι, ομολογώ, διόλου ζωή δεν έχω, κι ας μου την πρόσφερες εσύ προ ολίγου* όμως, αφού ξεπλύνω την τιμή μου με την εκδίκηση, τότε θα ζήσω ζωή απαλλαγμένη απ’ τους κινδύνους, άξια να λέγεται δικό σου δώρο. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Πάρε το στιλβωμένο ατσάλι που είχες* αυτό, βαμμένο στου εχθρού σου το αίμα, είν’ αρκετό για την εκδίκησή σου. Ατσάλι που ήταν κάποτε δικό μου —θέλω να πω, για λίγο, τώρα μόλις, που το κρατούσα—ξέρει να εκδικείται. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Στ’ όνομα το δικό σου το φοράω για δεύτερη φορά. Και σ' αυτό ομνύω 53

να εκδικηθώ, παρόλο που ο εχθρός μου είναι πολύ ισχυρός. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Τόσο πολύ είναι; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Τόσο πολύ, που δεν σου λέω ποιος είναι, όχι γιατί θεωρώ πως θα προδώσεις τα μυστικά που θα σου αποκαλύψω, αλλά για να μη στρέψω σε αντιπάθεια την εύνοια που μου δείχνεις και μ* αρέσει. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Αντίθετα, αν μου το ’λεγες, μπορούσες να εξασφαλίσεις έναν σύμμαχό σου, και να εμποδίσεις τη βοήθειά μου προς τον εχθρό σου. (Κ ατ' ιδίαν). Αν ήξερα ποιος είναι! ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Για να μη φανταστείς, λοιπόν, κύριέ μου, πως δεν τιμώ την πίστη που μου δείχνεις, μάθε πως ο εχθρός μου δεν είν’ άλλος παρά ο Αστόλφο, δουξ της Μοσχοβίας. (Κ ατ' ιδίαν) Βαρύ το πλήγμα! Απ’ όσο φανταζόμουν βαρύτερο! Μα ας δούμε τι συμβαίνει. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

54

(Στη Ρ οζαουρα).

Αν εγεννήθης Μοσχοβίτης, τότε αυτός, που είναι ο φυσικός σου αφέντης, δεν είναι δυνατόν να σε προσβάλλει* γύρισε στην πατρίδα σου, και ξέχνα τη φρενιασμένη οργή που σε πυρώνει. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Έστω κι αν είναι αφέντης μου, εγώ ξέρω πως μ’ έβλαψε. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Δεν γίνεται, σου λέω, ακόμη κι αν, μες στην παραφορά του, σε χτύπησε στο πρόσωπο. (Κ ατ' ιδίαν).

Ω, Θεέ μου!2 ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Χειρότερο κακό μού έχει κάνει. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Πες το, λοιπόν! Χειρότερο από κείνα που πλάθει η φαντασία δεν μπορεί να ’ναι.

2 Τη στιγμή αυτή, ο Κλοτάλντο συνειδητοποιεί το φύλο τής Ροζαουρα, γιατί μόνο με έναν τρόπο μπορούσε ένας ηγεμόνας να προσβάλει υπήκοό του: ατιμάζοντας μια γυναίκα.

55

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Θα σου το πω* αν και δεν καταλαβαίνω γιατί μου εμπνέει η δική σου παρουσία εκτίμηση και σεβασμό και αγάπη τόση πολλή, που δεν βρίσκω το θάρρος να πω ότι η αμφίεσή μου είν’ ένα ψέμα, ένα αίνιγμα, δεν είναι αυτό που μοιάζει. Τώρα που τ’ άκουσες, σκέψου και κρίνε, αφού εγώ δεν είμαι αυτός που δείχνω κι αφού ο Αστόλφο ήρθε εδώ να πάρει γυναίκα την Εστέλλα, πώς μπορούσε να με προσβάλλει. Μα αρκετά σου είπα. Βγαίνουν η ΡΟΖΑΟΤΡΑ και ο ΚΑΑΡΙΝ. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Περίμενε, μη φεύγεις, άκουσέ με! Ω, Θεέ μου, τι λαβύρινθος μπλεγμένος, πώς να ’βρει η λογική σωτήριο μίτο! Σπιλώθηκε η τιμή μου, είν’ ο εχθρός μου πανίσχυρος, εγώ είμ’ υποτελής του, κι ο γιος μου είναι γυναίκα! Τώρα μόνον ο ουρανός μπορεί να δείξει δρόμο* αν και αμφιβάλλω αν θα το κατορθώσει, γιατί, σ’ αυτό το χάος το μπερδεμένο, είν’ όλος ο ουρανός μια προφητεία κι ο κόσμος ανεξήγητο μυστήριο. (Φεύγει). ΤΕΛΟΣ ΠΡΩΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ 56

ΗΜΕΡΑ

ΔΕΤΤΕΡΙί

ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ

Στο βασιλικό ανάκτορο. Μπαίνουν ο ΒΑ­ ΣΙΛΕΙΟΣ και ο Κ λοτάλντο. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Όλες σου οι εντολές εκτελεστήκαν. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Πες μου ακριβώς πώς έγινε, Κλοτάλντο. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Έγινε ως εξής, κύριέ μου: πήρα το υπνα>τικό που διέταξες να φτιάξουν από εκχυλίσματα κάποιων βοτάνων σοφά συνδυασμένων, ώστε να ’χουν κρυφές δυνάμεις που ν’ αποκοιμίζουν τα λογικά του ανθρώπου, αφήνοντάς τον σαν νεκροζώντανο, να τον βυθίζουν σε λήθαργο βαθύ, χωρίς αισθήσεις... —Αμφιβολία δεν υπάρχει ότι είναι αυτό εφικτό, καθώς η πείρα, κύριε, αμέτρητες φορές μάς έχει δείξει ότι από τέτοια μυστικά της Φύσης είναι γεμάτη η ιατρική επιστήμη, και δεν υπάρχει ζώο, φυτό, πετράδι, που να μην έχει ιδιαίτερες δυνάμεις. 57

Κι αφού του ανθρώπου η μοχθηρία έχει επινοήσει χίλια δηλητήρια θανατηφόρα, απίστευτο δεν θα ’ταν αν, δίπλα στις ουσίες που σκοτώνουν, υπήρχαν κι άλλες, με τιθασευμένη ενέργεια, που απλώς να φέρνουν ύπνο. Ας μην το αμφισβητούμε, λοιπόν, άλλο, αφού, επ’ αυτού, ήδη έχουμε αποδείξεις από τη λογική, απ’ τα γεγονότα...— Με το πιοτό, λοιπόν, που ήταν φτιαγμένο από όπιο, παπαρούνα και υοσκύαμο, επήγα στο κελί του Σιγισμούνδου. Του μίλησα λιγάκι για όλα εκείνα τα ανθρώπινα που τού ’χει μάθει η φύση η άφωνη, τα όρη, το στερέωμα, το θείο σχολείο, όπου έχει σπουδάσει ρητορική από τα πουλιά, απ’ τα ζώα. Το πνεύμα του θέλοντας να εξυψώσω για την αποστολή που του ετοιμάζεις, έναν αετό τού ’δειξα, που πετούσε αγέρωχος ψηλά, περιφρονώντας τις ασφαλείς περιοχές του αιθέρα, κι ανέβαινε μέχρι τις σφαίρες του ήλιου, σαν φτερωτή αστραπή και σαν κομήτης. Εκθέιασα τη μεγαλειώδη πτήση λέγοντας: «Αφού εσύ, στο κάτω-κάτω, είσαι κυρίαρχος των πουλιών, σου αξίζει να στέκεσαι ψηλότερα από τ* άλλα». Δεν ήθελε άλλο ο γιος σου* όταν ακούει 58

για κυριαρχία, αμέσως ο θυμός του φουντώνει, κι απαντάει μ’ υπεροψία, γιατί, είν’ αλήθεια, το αίμα του τον σπρώχνει σε πράγματα υψηλόφρονα, μεγάλα. «Πώς!» λέει, «Ακόμα και στην επουράνια δημοκρατία των πουλιών, υπάρχουν κάποιοι που όρκο υποταγής δηλώνουν; Η σκέψη αυτή μού φτάνει για να δώσει παρηγοριά στα βάσανά μου* διότι τουλάχιστον εγώ, είμαι δια της βίας υποταγμένος* με τη θέλησή μου, ποτέ σ’ άνθρωπο δεν θα υποτασσόμουν». Βλέποντας πόσο τον είχε εξοργίσει το θέμα αυτό, που πάντα τον πονούσε, του πρόσφερα ποτό* και πριν προλάβει το υγρό από το ποτήρι να κυλήσει στο στήθος, τού κυρίεψε τις δυνάμεις ύπνος βαθύς, τού πάγωσε το αίμα, κρύος ιδρώτας τού έλουσε τα μέλη, κι αν αγνοούσα ότι είναι νεκροφάνεια, θα τρόμαζα πως τέλειωσε η ζωή του. Τότε ακριβώς, ήρθαν οι έμπιστοί σου, και βάζοντάς τον σε άμαξα, τον φέραν εδώ, όπου τα ’χαν προετοιμάσει όλα με τη βασιλική μεγαλοπρέπεια που αρμόζει στο άτομό του. Τον ξαπλώσαν στην ίδια σου την κλίνη, κι όταν λήξει η ενέργεια του φίλτρου και ξυπνήσει, θα τον υπηρετούν πιστά, όπως έχεις 59

ζητήσει, σαν να επρόκειτο για σένα. Κι αν σ’ έχει ευχαριστήσει η υπακοή μου κι αξίζω ανταμοιβή, θα σε ρωτούσα μονάχα αυτό — και να με συγχωρέσεις για την αδιακρισία: για ποιο λόγο είπες να φέρουνε μ* αυτόν τον τρόπο τον Σιγισμούνδο μέχρι το παλάτι. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Κλοτάλντο, βρίσκω δικαιολογημένη την απορία που έχεις, και μονάχα σε σένα θ’ απαντήσω. Όπως θα ξέρεις, το άστρο το φονικό που επηρεάζει του γιου μου τη ζωή, απειλεί να φέρει μύριες καταστροφές και τραγωδίες. Θέλω να δω αν ο ουρανός —που, βέβαια, ποτέ δεν ψεύδεται, αλλά, απεναντίας, μας έχει δώσει τόσες αποδείξεις στον άγριο χαρακτήρα του παιδιού μου— μπορεί να μαλακώσει, να μετριάσει τουλάχιστον το μένος του, ή ακόμα να νικηθεί και να υπαναχωρήσει με θάρρος και με σωφροσύνη* διότι ο άνθρωπος υπερισχύει των άστρων. Αυτό, λοιπόν, θέλω να διαπιστώσω. Εδώ που τον μετέφερα, θα μάθει πως είναι γιος μου, και θα φανερώσει το αληθινό του πρόσωπο. Αν δαμάσει τη φύση του με μεγαλοθυμία, 60

θα γίνει βασιλιάς* αν όμως είναι βάναυσος και τυραννικός, τον στέλνω πίσω στις αλυσίδες του κελιού του. Θα με ρωτήσεις, τώρα, για ποιο λόγο έπρεπε να τον φέρω ναρκωμένο γι’ αυτό το πείραμα. Θα σου απαντήσω, και θα λυθούν όλες σου οι απορίες. Σήμερα αν μάθαινε πως είναι γιος μου κι αύριο ξαναβρισκόταν στο κελί του, ριγμένος πάλι μες στη δυστυχία, σίγουρα, με το χαρακτήρα που έχει, απ’ την απελπισία θα τρελαινόταν γιατί, γνωρίζοντας ποιος πράγματι είναι, τι θα του μείνει για παρηγοριά του; Γι* αυτό το λόγο, θέλω να του αφήσω μια διέξοδο στον πόνο, λέγοντάς του πως ήταν όνειρο όλα αυτά που είδε. Δυο πράγματα θα γίνουν έτσι: πρώτον, μόλις ξυπνήσει, η συμπεριφορά του θα δείξει το πώς σκέπτεται, πώς πράττει, κοντολογίς, τι χαρακτήρα κρύβει. Δεύτερον, θα ’χει να παρηγοριέται, γιατί, όσο κι αν εδώ τον προσκυνούσαν κι αύριο ξαναβρεθεί αλυσοδεμένος, θα χει πιστέψει πως ονειρευόταν. Και με το δίκιο του θα το πιστέψει γι* αλήθεια αυτό, Κλοτάλντο, γιατί ζούνε σ’ ένα όνειρο όσοι ζουν σ’ αυτό τον κόσμο.

61

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Επιχειρήματα δεν θα μου λείπαν για ν’ αποδείξω ότι έχεις κάνει λάθος, μα είναι πλέον αργά* γιατί νομίζω πως ξύπνησε και θα ’ρθει εδώ όπου να ’ναι. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Καλύτερα ν’ αποσυρθώ* εσύ, όμως, σαν δάσκαλός του, μείνε, να διαλύσεις τη σύγχυση που θα χει στο μυαλό του, λέγοντας τι έχει γίνει. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Άρα, μου δίνεις την άδεια να του πω όλη την αλήθεια; ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Ναι* γιατί αν ξέρει από τι κινδυνεύει, ίσως είν’ ευκολότερο να ελέγξει τα πάθη και τις σκοτεινές πλευρές του.

Φεύγει ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, και μπαίνει ο Κ λαριν .

ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

(Κατ' ιδίαν) Τρεις καμτσικιές μού κόστισε για να ’ρθω εδώ, από έναν φρουρό που ’χε γενειάδα ΚΛΑΡΙΝ

62

κόκκινη, ταιριαστή με τη στολή του. Είπα να παρακολουθήσω το έργο, μα όχι να πληρώσω και εισιτήριο! Γιατί, σε φιέστες και σε πανηγύρια, το πιο εξασφαλισμένο θεωρείο το κουβαλάς μαζί σου, κι είναι τζάμπα. Το λένε αδιαντροπιά, και σου προσφέρει μια πρώτης τάξεως θέα στα γεγονότα.

(Κατ’ ιδίαν) Είναι ο Κλαρίν, ω Θεέ μου, ο υπηρέτης αυτής, ναι, αυτής που, σαν τον μεταπράτη των συμφορών, έφερε την ντροπή μου στην Πολωνία. (Στον Κ λαριν). Κλαρίν, τι νέα; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

ΚΛΑΡΙΝ

Τι νέα, κύριε; Πως η δική σου καλοσύνη, που είν’ έτοιμη για χάρη τής Ροζάουρα να πάρει εκδίκηση, την έχει κάνει να ξαναβάλει τα σωστά της ρούχα. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Μπράβο, ευτυχώς, αλλιώς θα ’ταν απρέπεια. ΚΛΑΡΙΝ

Πως φρόντισε ν’ αλλάξει τ ’ όνομά της, πέρασε ως ανιψιά σου στο παλάτι, 63

κι εκεί, τόσο πολύ την εκτιμούνε, που μπήκε κιόλας στην ακολουθία εκείνης της ιδιόρρυθμης Εστέλλας. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Μπράβο, έτσι θα φορτώσει την τιμή της μια και καλή στ* όνομα το δικό μου. ΚΛΑΡΙΝ

Πως περιμένει, κύριε, πότε θα ’ρθει ο χρόνος κι η ευκαιρία να φροντίσεις για την τιμή της. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Μπράβο, καλά κάνει που περιμένει* αυτές τις υποθέσεις, ο χρόνος τις διευθετεί στο τέλος. ΚΛΑΡΙΝ

Πως τώρα που την πήραν γι’ ανιψιά σου, την έχουνε μη στάξει και μη βρέξει και την καλοταΐζουν* ενώ εμένα που ήρθα μαζί της, μ’ έχουνε χεσμένο, και πάω να πεθάνω από την πείνα. Λες και ξεχνάν ότι με λεν Κλαρίνο, κι άμα λαλήσει το κλαρίνο, θα ’βρει πολλά να ψιθυρίσει μες στ* αυτάκι του βασιλιά, του Αστόλφο, της Εστέλλας, γΓ αυτά που βλέπει εδώ* γιατί οι υπηρέτες και τα κλαρίνα, δύσκολα κρατάνε 64

το στόμα τους κλειστό. Αν κάνεις με κάνει να σπάσω τη σιωπή μου, θα του παίξω εγώ ένα τραγουδάκι, που θα λέει: «Κλαρίνο μου, τι ήθελες να μιλήσεις, κι εμένανε σαν ψάρι να με ψήσεις!» ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Ναι, ναι, έχεις δίκιο να παραπονιέσαι. Εγώ θα επανορθώσω· μα εσύ, φίλε, στο μεταξύ, θα υπηρετείς εμένα. ΚΛΑΡΙΝ

Στάσου, γιατί έρχεται κι ο Σιγισμούνδος.

ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ

Μπαίνουν μουσικοί που παίζουν και τραγουδούν. Ακολουθεί ο ΣίΓίΣΜΟΥΝΑΟΣ, σαστισμένος, και πίσω του υπηρέτες που τον βοηθούν να ντυθεί. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Θεέ μου, τι βλέπω; Τι είν’ εδώ; Πού να ’μαι; Τι θαύματα είναι τούτα που κοιτάζω; Με πλημμυρίζει δέος, μα δεν φοβάμαι, θέλω να τα πιστέψω, μα διστάζω. Εγώ, σε μεγαλόπρεπο παλάτι; Εγώ, ντυμένος ρούχο μεταξένιο; Εγώ, να ’χω ξυπνήσει σε κρεβάτι 65

με στρώμα μαλακό και πουπουλένιο; Εγώ, να ’χω υπηρέτες στο πλευρό μου σβέλτους, κομψούς, με τόση προθυμία, να με βοηθούν ως και στο ντύσιμό μου, και να εκτελούν κάθε μου επιθυμία; Μήπως με ξεγελάνε τα όνειρά μου; Κι όμως, το ξέρω πως έχω ξυπνήσει. Δεν είναι Σιγισμούνδος τ ’ όνομά μου; Ουρανέ, πες μου, έχω παραφρονήσει! Πες μου, για να με βγάλεις απ’ την πλάνη: Τι μπορεί να συνέβη στο μυαλό μου την ώρα που κοιμόμουν, και με κάνει να βλέπω μέσα εδώ τον εαυτό μου; Μα ας έγινε ό,τι να ’ναι, τι με μέλλει, τι βάζω το κεφάλι μου να σπάσει; Θ’ αφήσω να με υπηρετεί όποιος θέλει, κι η τύχη ό,τι βρέξει ας κατεβάσει. ΤΠΗΡΕΤΗΣ 2

Τι μελαγχολική είν’ η διάθεσή του! ΤΠΗΡΕΤΗΣ 1

Και ποιος δεν θα ’χε την καρδιά γεμάτη μελαγχολία, στη θέση τη δική του; ΚΛΑΡΙΝ

Εγώ, εγώ! ΤΠΗΡΕΤΗΣ 2

Μίλησέ του, πες του κάτι. 66

ΥΠΗΡΕΤΗΣ 1

Να τραγουδήσουν πάλι; ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Όχι, φτάνουν οι μουσικές και τα τραγούδια. ΥΠΗΡΕΤΗΣ 2

Μα ήσουν βαρύς και σκεπτικός, γι’ αυτό και κάνουν προσπάθειες να σε ψυχαγωγήσουν. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Με τις αβρές φωνές και τις μπαλάντες, δεν θα μου ανακουφίσουνε τον πόνο. Χάθηκαν οι στρατιωτικές οι μπάντες; Στο εξής, αυτές θέλω ν’ ακούω μόνο. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Ας ευαρεστηθεί η Αυτού Τψηλότης να της φιλήσω ευλαβικά το χέρι, κι ας με δεχτεί ως πρώτο υπήκοό της που ήρθε τα σέβη του να της προσφέρει. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ (Κατ' ίδιαν) Είν’ ο Κλοτάλντο. Αυτός, στη φυλακή μου, με πλήρωνε με του Χριστού τα πάθη, και τώρα κάνει τον υποτελή μου; Δεν μπορεί, Θεέ μου, κάτι θα ’χω πάθει!

67

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Σίγουρα, μ/ όλα αυτά τα νέα που βλέπεις, θα βασανίζουνε τη λογική σου χιλιάδες απορίες. Μα αν επιτρέπεις, θα σε λυτρώσω από τη σύγχυσή σου. Μάθε πως είσαι,, κύριε, γεννημένος πρίγκηψ και διάδοχος του βασιλείου της Πολωνίας. Κι αν περιορισμένος εζούσες, μακριά απ' το φως του ηλίου, ο λόγος ήταν πως αυτό απαιτούσε η αδυσώπητη εντολή της μοίρας, που με δεινά μυριάδες απειλούσε τη χώρα, αν έπαιρνες ποτέ ανά χείρας το σκήπτρο του νομίμου βασιλέως. Μα τώρα πλέον, που έχει επικρατήσει η σκέψη ότι ένας άνδρας θαρραλέος και συνετός μπορεί να υπερνικήσει το εχθρικό και άτεγκτο πεπρωμένο, σ’ έφεραν απ’ τον πύργο στο παλάτι, την ώρα που το πνεύμα είχες δοσμένο σ’ όνειρα, και σε βάλαν στο κρεβάτι. Θα ’ρθει, σε λίγο, για να σου μιλήσει ο βασιλιάς πατέρας σου, και για ό,τι δεν ξέρεις, αυτός θα σε διαφωτίσει. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Άθλιε, κακούργε, άτιμε, προδότη! Τι χρειάζεται να μάθω κι άλλα; Φτάνει το ότι έμαθα ποιος είμαι, για να δώσει 68

φτερά στη δύναμή μου και να κάνει την περηφάνια που έχω να φουντώσει. Είναι, λοιπόν, εσχάτης προδοσίας πράξη να μου στερείς το αξίωμά μου, πράξη παράλογης αυθαιρεσίας να μου αρνηθείς τα δικαιώματά μου! ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Χάθηκα! ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Κάθε δίκαιο έχεις πατήσει, εμένα μου προκάλεσες οδύνη κι έχεις το βασιλιά σου εξαπατήσει. Ο βασιλιάς, εγώ κι η δικαιοσύνη, λοιπόν, δικάσαμε τα εγκλήματά σου, κι η τιμωρία σου είναι να πεθάνεις απ’ τα ίδια μου τα χέρια! ΥΠΗΡΕΤΗΣ 2

Κύριε, στάσου! ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Μη μ’ εμποδίζεις! Ένα βήμα αν κάνεις, τ ’ ορκίζομαι, θα σ’ εκπαραθυρώσω! ΥΠΗΡΕΤΗΣ 1

Φύγε, Κλοτάλντο, φύγε!

69

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Αλίμονο σου, καημένε μου, τώρα κομπάζεις τόσο, γιατί αγνοείς πως ζεις μες στ* όνειρό σου! (Φεύγει). ΥΠΗΡΕΤΗΣ 2

Σκέψου πως τούτος, κύριε... ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Φεύγα, δρόμο! ΥΠΗΡΕΤΗΣ 2

...υπάκουσε εντολές του βασιλιά του. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Ποιου βασιλιά! Στον άδικο το νόμο, δεν υπακούμε. Μήπως πρίγκιπά του δεν είχε εμένα;

ΥΠΗΡΕΤΗΣ 2

Το σωστό ή το λάθος, κύριε, δεν ήταν στη δική του κρίση. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Για να μου αντιμιλάς με τόσο πάθος, μη θες το χέρι μου να σε χτυπήσει;

70

ΚΛΑΡΙΝ

Καλά τα λες, αφεντικό, να ζήσεις! Εσύ, τι του ζαλίζεις το κεφάλι; ΤΠΗΡΕΤΗΣ 2

Ποιος σου ’δωσε την άδεια να μιλήσεις; ΚΛΑΡΙΝ

Μονάχος μου την πήρα. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Εσύ, πάλι, ποιος είσαι; ΚΛΑΡΙΝ

Κύριε, είμαι ένας που χώνει τη μύτη του παντού. Κι έχω εντρυφήσει στην τέχνη αυτή: ζιζάνιο που φυτρώνει πιο γρήγορα, δεν έχει βγάλει η φύση. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Σ’ αυτόν το νέο κόσμο που έχω μπρος μου, μονάχα εσύ μ’ αρέσεις. ΚΛΑΡΙΝ

Μα ποιος άλλος! Των Σιγισμούνδων αυτουνού του κόσμου, είμ’ ο διασκεδαστής ο πιο μεγάλος!

71

ΣΚΗΝΗ ΤΕΤΑΡΤΗ Μπαίνει ο ΑΣΤΟΛΦΟ. ΑΣΤΟΛΦΟ

Πρίγκιπα, τρισευλογημένη η μέρα που φανερώθηκες σε μας ως νέος ήλιος της Πολωνίας, και τον αέρα γέμισες μ’ αγαλλίαση, με κλέος, δίνοντας λάμψη σ’ όλη την υφήλιο, λάμψη θεϊκής πορφύρας* γιατί, εντέλει, πραγματικά μάς ήρθες σαν τον ήλιο που μέσα απ’ τα ψηλά βουνά ανατέλλει. Λάμψε, λοιπόν. Και μ* όλο που ’χει αργήσει η δάφνη αυτή να στέψει τη μορφή σου τη νικητήρια, εύχομαι να ζήσει αμάραντη για χρόνια. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Ο Θεός μαζί σου. ΑΣΤΟΛΦΟ

Δεν γνωριζόμαστε, σφάλμα δικό μου* γι’ αυτό έλειπε απ’ τον χαιρετισμό σου η αρμόζουσα τιμή στο πρόσωπό μου. Είμαι ο Αστόλφο, πρώτος ξάδελφός σου, και δουξ της Μοσχοβίας. Επομένως, εμείς οι δυο λογαριαζόμαστε ίσοι.

72

ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Το ότι είπα «ο Θεός μαζί σου» προηγουμένως, δεν στάθηκε αρκετό να σε τιμήσει; Ωραία, λοιπόν τώρα που σε γνωρίζω, κι αφού αυτό είναι το παράπονό σου, άλλη φορά, μόλις θα σ’ αντικρίζω, θα λέω, αν θέλεις, «ο Θεός εχθρός σου»! ΤΠΗΡΕΤΗΣ 2 (Στον ΑΣΤΟΛΦΟ)

I V όψιν, κύριε, ότι δεν ξέρει τρόπους, αφού στα όρη τόσα χρόνια ζούσε, και φέρεται έτσι σ’ όλους τους ανθρώπους. (Στον Σ ιγιςμοτνδο).

Κύριέ μου, ο δουξ Αστόλφο θα εκτιμούσε... ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Βαριέμαι να τον βλέπω, με νευριάζει τόση έπαρση, τόση σπουδαιοφάνεια. Και το καπέλο, γιατί δεν το βγάζει; ΤΠΗΡΕΤΗΣ 1

Μα στέκεται ψηλά!3 ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Κι εγώ, στα ουράνια!

3 Στην ισπανική Αυλή, οι λεγόμενοι §Γαη(ΐ65 (οι πλέον εξέχοντες ευγενείς) ήταν τα μόνα πρόσωπα που είχαν την άδεια να μη βγάζουν το καπέλο τους μπροστά στους βασιλείς.

73

ΤΠΗΡΕΤΗΣ 2

Ωστόσο, πιο πολύ απ' τους υπολοίπους, σ’ αυτόν κυρίως θα πρέπει να εκδηλώνεις εκτίμηση και να κρατάς τους τύπους. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Εσύ, όπου δε σε σπέρνουν, τι φυτρώνεις;

ΣΚΗΝΗ ΠΕΜΠΤΗ

Μπαίνει η

Ε ςτελλα . ΕΣΤΕΛΛΑ

Χίλιες φορές την υψηλότητα σου καλωσορίζω, κύριε, στο θρόνο που ευγνώμων δέχεται την εύνοιά σου και που σε επιθυμούσε τόσον χρόνο. Και σου εύχομαι λαμπρός να βασιλέψεις και σεβαστός απ’ τους υποτελείς σου, ενάντια στις απατηλές προβλέψεις, κι αιώνες, όχι χρόνια, να V η ζωή σου.

(Στον Κ λ α ρ ιν ) Για πες μου τώρα εσύ, ποια είναι τούτη η υπέροχη, θεϊκή ομορφιά, που η φύση την προίκισε μ’ όλα τα ουράνια πλούτη, τούτη η θεά που ήρθε στη γη να ζήσει; Ποια είναι τούτη η τόσο ωραία κοπέλα που φως θεσπέσιο μέσα εδώ έχει φέρει; ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

74

ΚΛΑΡΙΝ

Είν’ η ξαδέρφη σου, κύριε, η Εστέλλα. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Εστέλλα, όνομα και πράμα: αστέρι. (Στην Ε στέλλα).

Καλό το καλωσόρισμα στο θρόνο, κυρία, μα ήταν πιο καλό, νομίζω, πως είδα εδώ τα κάλλη σου* και μόνο για τούτο το καλό, που δεν τ ’ αξίζω, δέχομαι τα συγχαρητήριά σου. Εστέλλα, αστέρι ο Θεός αν σ’ είχε ορίσει και κάθε αυγή έλαμπε η ομορφιά σου, τι θ’ άφηνες στον ήλιο να φωτίσει; Δώσ’ μου το χέρι σου να το φιλήσω, την κούπα τη χιονάτη, απ’ όπου πίνει η αυγή το φως της, να πιω να μεθύσω. ΕΣΤΕΛΛΑ

Η αβρότητά σου άναυδη μ’ αφήνει! ΑΣΤΟΛΦΟ ( Κ α τ '

Το χέρι αν της φιλήσει, είμαι χαμένος. ΥΠΗΡΕΤΗΣ 2 ( Κ α τ ' «άαν.)

Αυτό για τον Αστόλφο θα ’ναι βάρος μέγα. Θα επέμβω. (Στον Σ ιγιςμοτνδο).

Είμ’ υποχρεωμένος κύριε, να πω πως παίρνεις πολύ θάρρος, 75

και πως δεν είναι δίκαιο να πληγώνεις τον δούκα Αστόλφο, που ήδη έχει δηλώσει... ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Δε σού ’πα την ουρά σου να μη χώνεις; ΤΠΗΡΕΤΗΣ 2

Λέω μόνο τι είναι δίκαιο. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Έχω θυμώσει πολύ με τούτα. Δίκαιο, αν θες να ξέρεις, είν’ ό,τι στις ορέξεις μου ταιριάζει. ΤΠΗΡΕΤΗΣ 2

Μα, λίγο πριν, σ’ άκουσα ν’ αναφέρεις, κύριε, πως πρέπει μόνο να μας νοιάζει ό,τι είναι δίκαιο και σωστό. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Κι επίσης, δε μ’ άκουσες να λέω πως θα σε ρίξω απ’ το μπαλκόνι, αν με παρασκοτίσεις; ΤΠΗΡΕΤΗΣ 2

Δεν θα μπορέσεις! ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Ναι; Θα στο αποδείξω!

76

Τον αρπάζει στα χέρια του και βγαίνει έξω. Όλοι τον ακολουθουν. Κατόπιν, επιστρέφουν μέσα. ΑΣΤΟΛΦΟ

Τι ήταν ετούτο που είδα μόλις τώρα; ΕΣΤΕΛΛΑ

Ας τρέξει κάποιος, βοήθεια να προσφέρει! (Φεύγει). ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Τον πέταξα στη θάλασσα* ήταν ώρα να δει ποιος έχει εδώ το πάνω χέρι. ΑΣΤΟΛΦΟ

Να ελέγξεις, κύριε, τους φρικτούς σου τρόπους και να μετριάσεις την παραφορά σου* τα κτήνη απέχουν από τους ανθρώπους όσο και το παλάτι απ’ τα βουνά σου. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Εσύ, αν ξαναβγάλεις διάλεξη άλλη μ’ αυτό το σοβαρό σου ύφος, θέλω να δω, έτσι και σου κόψω το κεφάλι, πού θα ’χεις να στηρίζεις το καπέλο!

Ο ΑΣΤΟΛΦΟ ΛΕΙΟΣ

φεύγει. Μπαίνει ο ΒΑΣΙ­

77

ΣΚΗΝΗ ΕΚΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Τι έγινε εδώ; ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Τίποτα. Κάποιον, μόνο, που μ’ έσχασε, τού ’δωσα μια να πάει απ’ το μπαλκόνι κάτω. ΚΛΑΡΙΝ

Ενημερώνω πως είν’ ο βασιλιάς που σου μιλάει. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Πώς; Ο ερχομός σου, από την πρώτη μέρα, κόστισε τη ζωή ενός ανθρώπου; ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Έλεγε ότι η απειλή μου ήταν φοβέρα μόνο, κι εγώ του απάντησα επί τόπου. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Πρίγκιπα, είμαι βαθύτατα θλιμμένος* ενώ ήρθα να σε δω με την ελπίδα πως μάχεσαι τη μοίρα σου με σθένος και βγαίνεις θριαμβευτής, αντίθετα είδα μιαν άσβεστη αλαζονική μανία, ενώ το πρώτο μέγα επίτευγμά σου ήταν μια στυγερή ανθρωποκτονία. Πώς τώρα ν’ αφεθώ στο αγκάλιασμά σου, 78

πώς να σου δείξω αγάπη, όταν το χέρι που θα μ/ αγγίξει έχει πια αποκτήσει τη γνώση του θανάτου; Είδε μαχαίρι κανείς, γυμνό, μόλις να ’χει χτυπήσει θανάσιμα, και δεν έχει παγώσει; Είδε κανείς φρέσκο το αίμα να στάζει στη γη όπου κάποιον έχουνε σκοτώσει, δίχως ν’ ανατριχιάσει; Εδώ τρομάζει και υποχωρεί κι ο πιο ισχυρός ακόμα. Κι εγώ, που είδα του φόνου τα εργαλεία, τα δυο σου χέρια, κι είδα πως το χώμα είναι ζεστό απ’ την πρόσφατή σου λεία, θα τραβηχτώ μακριά απ’ την αγκαλιά σου. Κι ενώ ήθελα μ’ αγάπη να σε σφίξω επάνω μου, θα φύγω από κοντά σου* τα χέρια αυτά φοβάμαι να τ ’ αγγίξω. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Η αγκαλιά σου λίγο θα μου λείψει, όπως δε μού ’λειψε ως εδώ. Πατέρας που μ’ έχει δίχως οίκτο εγκαταλείψει, που μ’ απαρνήθηκε σαν να ’μουν τέρας, που μ’ έστειλε θεριό σ’ έρημα μέρη να μεγαλώσω, κι εύχεται η καρδιά του να ’χα πεθάνει, λίγο μ’ ενδιαφέρει αν δε με δέχεται στην αγκαλιά του, αφού, ως τα τώρα, καν δε μου ’χει δώσει δικαίωμα στην ανθρώπινη ύπαρξή μου.

79

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Είθε ο ουρανός να μη μ’ είχε αξιώσει να σού ’δινα ζωή, να ’σουν παιδί μου* έτσι το μίσος σου δεν θα ’χα νιώσει, δεν θ’ άκουγα τα λόγια τα ασεβή σου. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Λάθος: διόλου ζωή αν δε μού ’χες δώσει, παράπονο δεν θα ’χα απέναντι σου* μου ’δωσες, όμως, και την πήρες πάλι. Να δίνεις, είναι πράξη καλοσύνης κι ευγένειας* μα αχρειότητα μεγάλη είναι να παίρνεις πίσω αυτό που δίνεις. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Αυτό είν’ το ευχαριστώ σου, που έχεις γίνει πρίγκηψ, από άθλιος δεσμώτης που ήσουν; ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Και θες γι’ αυτό να δείξω ευγνωμοσύνη; Όταν πεθάνεις -^ιατί δεν θ’ αργήσουν τα γηρατειά στον τάφο να σε πάνε— τι παραπάνω, τότε, θα μου αφήσεις έξω απ’ αυτό.που ήδη δικό μου θα ’ναι; Πατέρας μου δεν είσαι; Άρα, απ’ της φύσης το δίκαιο, έχεις εμένα κληρονόμο, κι όλα τα μεγαλεία σου και τα πλούτη μού ανήκουν δικαιωματικά απ’ το νόμο. Όσο για την καλοτυχία μου τούτη, 80

τίποτα δεν χρωστώ, αφού θα μπορούσα να σου ζητήσω ευθύνες για τα χρόνια που σαν ατιμασμένος σκλάβος ζούσα. Άρα, εσύ πρέπει ευγνωμοσύνη αιώνια να μου χρωστάς, που αν και μου είσ’ οφειλέτης, δεν σου ζητώ λογαριασμό κανένα. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Βάρβαρος, ματαιόδοξος, προπέτης* να που επαληθευτήκαν τα γραμμένα. Μάρτυς μου ο ουρανός, λοιπόν: το νου σου, γιατί, μ’ όλο που ξέρεις πλέον ποιος είσαι και διέλυσες τα σκότη του μυαλού σου, μ’ όλο που, εδώ που βρέθηκες, ηγείσαι των πάντων, δείξε ταπεινότητα, άσε την έπαρση και τον εγωισμό σου, γιατί όσο κι αν θαρρείς πως δεν κοιμάσαι, μπορεί όλα να τα βλέπεις στ* όνειρό σου. (Φεύγει ο Β α ςιλ ειο ς). ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Τι λέει; Ότι μπορεί και να κοιμάμαι και να ονειρεύομαι; Όχι, δεν νομίζω! Ξέρω το τι είμαι, τι ήμουνα θυμάμαι, πιστεύω σ’ ό,τι βλέπω, σ’ ό,τι αγγίζω. Τώρα δεν μπορείς πια να επανορθώσεις, τώρα είν’ αργά, την ξέρω την αλήθεια, κι όσο κι αν λυπηθείς, κι αν μετανιώσεις, δεν θα σου δώσει ο ουρανός βοήθεια. 81

Κανείς πια δεν μπορεί να μου στερήσει τα δικαιώματα που έχω στο θρόνο σαν κληρονόμος. Κι αν πριν μ’ είχες κλείσει στης φυλακής τα σίδερα, ήταν μόνο γιατί δεν ήξερα. Μα έχω ξυπνήσει τώρα, και ξέρω, είμ’ ενημερωμένος για το ποιος είμαι. Κι είμαι, από τη φύση, άνθρωπος με θεριό μαζί πλασμένος.

ΣΚΗΝΗ ΕΒΔΟΜΗ Μ παίνει η ΡΟΖΑΟΤΡΑ, ντυμένη γυναι­ κεία. ΡΟΖΑΟΤΡΑ (Κ α τ

ιδίαν)

Εδώ έχω την Εστέλλα ακολουθήσει, μα τρέμω ο Αστόλφο μήπως μ’ αντικρίσει, γιατί ο Κλοτάλντο αυτό με συμβουλεύει: να μη φανερωθώ, αλλιώς κινδυνεύει η υπόληψή μου. Κι έχω εμπιστοσύνη σ’ όποια ο Κλοτάλντο συμβουλή μού δίνει* τη ζωή και την τιμή μου τού χρωστώ, γι’ αυτό αιωνίως θα τον ευχαριστώ. ΚΛΑΡΙΝ

Απ’ όλα τα καινούργια που είδες μπρος σου, τι αξίζει πιο πολύ το θαυμασμό σου;

82

ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Τίποτα απ’ όσα βλέπω δεν μ’ εκπλήσσει, για όλα αυτά μ/ είχαν προειδοποιήσει. Μα αν κάπου αρμόζει θαυμασμός μεγάλος -για μένα— είναι στο γυναικείο κάλλος. Θυμάμαι, στα βιβλία είχα διαβάσει πως ο Θεός έβαλε, για να πλάσει τον άνδρα, περισσότερη σοφία, γιατί είν’ ο κόσμος σε μικρογραφία. Δεν ήθελε, όμως, κι η γυναίκα νου, που είναι μικρογραφία του ουρανού, και πιο πολλή ομορφιά απ’ τον άνδρα έχει όσο ο ουρανός από τη γη απέχει; Και παραπάνω, αν είν’ το πλάσμα αυτό!

(Κατ' ιδίαν) Ο πρίγκιπας* εγώ, ώρα να κρυφτώ. ΡΟΖΑΟΥΡΑ

ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Στάσου, γυναίκα! Γιατί θες να φύγεις καλά-καλά πριν έρθεις, γιατί σμίγεις δύση κι ανατολή τόσο εσπευσμένα; Γιατί αν αυτές τις δυο τις κάνεις ένα, αν χάραμα και σούρουπο τα ενώσεις, τη μέρα μου άδοξα θα την τελειώσεις. (Κατ' ιδίαν). Όμως τι βλέπω;

83

(Κατ' ιδίαν) Μοιάζει ψέμα να ναι, κι όμως τα μάτια μου δεν με γελάνε. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

(Κατ ιδίαν) Η ομορφιά αυτή, γνώριμη μου μοιάζει. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

(Κατ ιδίαν) Αυτό το μεγαλείο που κραυγάζει, το έχω δει, στον πύργο της ερήμου φυλακισμένο. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

(Κατ ιδίαν) Να την η ζωή μου!

ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

(Στη ΡΟΖΑΟΤΡΑ). Γυναίκα —γιατί ο άνδρας άλλη λέξη πιο τρυφερή δεν έχει να διαλέξει— ποια είσαι; Πριν σε δω, έχεις κερδίσει το θαυμασμό μου, μ’ έχεις κατακτήσει, και σου έχω μια λατρεία τόσο μεγάλη που, είμαι βέβαιος, σ’ έχω δει και πάλι. Ποια είσαι λοιπόν, για πες, γυναίκα θεία; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

(Κ ατ’ ιδίαν)

Θα υποκριθώ. (Στον Σ ιγιςμοτνδο).

Μια απ’ την ακολουθία, κύριέ μου, της Εστέλλας είμαι, απλώς.

84

ΣΙΓΙΣΜΟΓΝΔΟΣ

Να λες πως είσαι ο ήλιος ο λαμπρός, κι αυτή, το αστέρι, ζει χάρις στο φως σου κι αντανακλά το φέγγος το δικό σου. Μες στο βασίλειο των αρωμάτων, βλέπω το ρόδο, θαύμα των θαυμάτων, τ ’ άλλα άνθη σαν θεός να εξουσιάζει γιατί από κείνα πιο γλυκά ευωδιάζει. Βλέπω ότι πάντα η πρωτοκαθεδρία στων πολυτίμων λίθων τη χορεία ανήκει στο διαμάντι, εφόσον έχει λάμψη πιο δυνατή, κι άρα υπερέχει. Στων άστρων τις νυχτερινές συνάξεις, βλέπω να ξεχωρίζει, ως πρώτης τάξης αστέρι, η Πούλια, που απ’ την ομορφιά της, τ ’ άλλα άστρα φαίνονται χλωμά μπροστά της. Στις σφαίρες που κοσμούνε το στερέωμα, βλέπω ότι ο Ήλιος μόνο έχει δικαίωμα να ναι μονάρχης, να ’χει τους πλανήτες ακόλουθούς του και πιστούς πολίτες. Ενώ, λοιπόν, σ’ επίγεια κι επουράνια βασίλεια, μόνο η ομορφιά η σπάνια κυριαρχεί, πώς άντεξε η ψυχή σου να υπηρετείς κάποια κατώτερή σου, όταν στην ομορφιά σαφώς προηγείσαι, ρόδο, διαμάντι, Πούλια και Ήλιος είσαι;

85

ΣΚΗΝΗ ΟΓΔΟΗ

Μπαίνει ο Κ λο τά λντο . (Κατ ιδίαν) Ως δάσκαλός του, πρέπει να σκεφτώ πώς θα τον ηρεμήσω. Τι είν’ αυτό; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Κύριε, μ’ ευχαριστεί η εκτίμησή σου, αλλά η σιωπή μου προς απάντησή σου* γιατί αν ο νους σε λόγια είναι λειψός, τότε η σιωπή, κύριέ μου, είναι χρυσός. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Περίμενε! Γιατί θες να μ’ αφήσεις τόσο άσπλαχνα, γιατί θες να βυθίσεις όλες μου τις αισθήσεις στα σκοτάδια; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Ζητώ, Υψηλότατε, τούτη την άδεια. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Την άδεια, όταν φεύγεις έτσι εν τάχει, δεν τη ζητάς, την έλαβες μονάχη. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Την παίρνω μόνη μου, αφού τόσο αργεί. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Μην κάνεις την αβρότητά μου οργή, 86

γιατί η ανυπακοή είναι δηλητήριο για την υπομονή μου, είναι μαρτύριο. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Κι αν την υπομονή σου βάλει κάτω το δηλητήριο αυτό, που ’ναι γεμάτο παράφορη μανία, δεν θα τολμήσει το σεβασμό που αξίζω να τον σβήσει. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Με προκαλείς; Λοιπόν, δεν θα διστάσω το φόβο μπρος στα κάλλη σου να χάσω, γιατί τα αδύνατα να κάνω πράξη είν’ η ευχαρίστησή μου. Είχα πετάξει προ ολίγου απ’ το μπαλκόνι στο νερό κάποιον που αμφισβητούσε ότι μπορώ. Θα δεις, λοιπόν, ότι δεν θα τρομάξω απ’ το παράθυρο να σε πετάξω.

(Κατ ιδίαν) Αχ! Όσο πάει, πιο πολύ αγριεύει. Πώς να ενεργήσω, Θεέ μου; Κινδυνεύει από μια τρέλα, μια παραφορά, η υπόληψή μου δεύτερη φορά! ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Δεν ήταν λανθασμένη η προφητεία πως, κάτω απ’ τη δική σου δεσποτεία, η δύστυχη αυτή χώρα θα γνωρίσει φόνους, συνομωσίες, πάθη, μίση. 87

Μα τι άλλο περιμένεις να προσφέρει κάποιος που τ* όνομα του ανθρώπου φέρει μονάχα, ενώ είν’ αγροίκος, ξιπασμένος, απάνθρωπος, θρασύς, μεγαλωμένος σαν το θεριό μες στ* άλλα τα θηρία; ΣΤΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Για ν* αποφύγω αυτή τη λοιδορία, γι’ αυτό κι ήμουν μαζί σου ευγενής τόσο, πιστεύοντας πως θα σε υποχρεώσω. Αλλά αν είμ’ όλα αυτά που λες, θα σπεύσω —μα το Θεό— να σου τα επαληθεύσω. Αφήστε μας μονάχους! Κλειδωμένη κρατήστε αυτή την πόρτα!

Φεύγει ο Κ λαριν . (Κατ’ ιδίαν) Είμαι χαμένη!

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

(Στον Σ ιγιςμοτνδο).

Στοχάσου, κύριε... ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Είμαι θεριό της φύσης, και μάταια προσπαθείς να μ’ εμποδίσεις!

(Κ ατ’ ιδίαν) Αβάσταχτο! Κάτι πρέπει να κάνω! Θα μπω στη μέση, ακόμα κι αν πεθάνω. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

(Στον Σ ιγ ιςμ ο τν δ ο ).

88

Σταμάτα, κύριε! Χέρι μην απλώνεις... ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Για δεύτερη φορά μ’ εξαγριώνεις, γέρο άμυαλε, γέρο παραλυμένε! Το κύρος μου, η οργή μου, δεν σου λένε τίποτα; Και γιατί είσαι εδώ φερμένος; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Απ’ τις φωνές αυτές θορυβημένος, ήρθα για να σου πω να τιθασέψεις το πάθος σου, άμα θες να βασιλέψεις* κι όχι, επειδή εδώ μέσα όλων ηγείσαι, να ’σαι σκληρός, γιατί ίσως σ’ όνειρο είσαι. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Το θέμα αυτό του ονείρου και της πλάνης όταν το θίγεις, έξαλλο με κάνεις. Λοιπόν, θα σε σκοτώσω, και θα δούμε: θα V όνειρο ή αλήθεια;

Ενώ πάει να βγάλει το σπαθί του, τον συγκρατεί ο ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ και πέφτει στα γόνατα. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Δικαιούμαι τέλος καλύτερο να ’χει η ζωή μου! ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Τράβα το χέρι σου από το σπαθί μου! 89

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Ώσπου να ’ρθεί κάποιος να με βοηθήσει και τη φρικτή σου οργή να συγκρατήσει, δεν θα τ ’ αφήσω. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Ω, Θεέ μου! ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Σου είπα, άσε το ξίφος, γέρο αχρείε, ανάθεμά σε, αλλιώς, τα χέρια μου ξέρουν τον τρόπο αμέσως να σ’ αφήσουνε στον τόπο, (Παλεύουν). ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Τρέξτε, σκοτώνουν τον Κλοτάλντο! Βοήθεια! Ελάτε γρήγορα!

Η ΡΟΖΑΟΥΡΑ φεύγει. Έρχεται ο Α ςτοαΦΟ, τη στιγμή που ο ΚΑΟΤΑΛΝΤΟ πέ­ φτει στα πόδια του, και μπαίνει ανάμε­ σα στους δύο. ΣΚΗΝΗ ΕΝΑΤΗ ΑΣΤΟΛΦΟ

Τι βλέπω, αλήθεια, γενναίε μου πρίγκιπα; Ένα τιμημένο ξίφος, να λεκιαστεί με παγωμένο 90

και γέρικο αίμα; Ξαναβάλτο πάλι στη θήκη του το λαμπερό σου ατσάλι. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Όχι, προτού το δω να κοκκινίσει απ’ το αίμα αυτού του αχρείου. ΑΣΤΟΛΦΟ

Έχει ζητήσει στα πόδια μου άσυλο. Άρα, προστασία τού εγγυάται εδώ η δική μου παρουσία. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Το θάνατό σου εγγυάται! Μ’ ένα σμπάρο, σκοτώνοντάς σε, εκδίκηση θα πάρω που πριν μ’ εκνεύρισες. ΑΣΤΟΛΦΟ

Σπαθί άμα βγάλω σ' αυτοάμυνα, το στέμμα δεν προσβάλλω.

Τραβάνε τα σπαθιά. Μπαίνουν ο ΒΑΣΙ­ και η ΕΣΤΕΛΛΑ.

ΛΕΙΟΣ

ΣΚΗΝΗ ΔΕΚΑΤΗ ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Μη, κύριε...

91

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Τι είν’ αυτές οι αψιμαχίες; ΕΣΤΕΛΛΑ (Κατ ιδίαν) Ο Αστόλφο εδώ; Αυτό γεννά υποψίες. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Τι έχει συμβεί εδώ μέσα τόσην ώρα; ΑΣΤΟΛΦΟ

Τίποτα, κύριε, εφόσον ήρθες τώρα.4 (Βάζουν τα σπαθιά στις θήκες τους). ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Πολλά* και να στα πω δεν θα τρομάξω: τον γέρο αυτόν πολέμαγα να σφάξω. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Καλά, για τ ’ άσπρα του μαλλιά, δεν είχες σέβας; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Κύριε, άσε, είναι δικές μου οι τρίχες, ανάξιες λόγου. 4 Ο λεγόμενος «νόμος της βασιλικής παρουσίας» επέβαλλε να ξαναμπαίνουν τα ξίφη στη θήκη τους, μόλις εμφανιζόταν ο βασιλιάς. Σύμφωνα με τον κώδικα τιμής, και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές είχαν πλέον αποκαταστήσει την τιμή τους, και απαγορευόταν να ξαναφέρουν στην επιφάνεια τη συγκε­ κριμένη διαφορά τους.

92

ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Μάταια θα ικετεύσεις στ* άσπρα μαλλιά το σέβας να μου εμπνεύσεις* γιατί, μπορεί και τούτα εδώ, πατέρα, να δεις κάτω απ’ τα πόδια μου μια μέρα. Δεν πήρα ακόμα την εκδίκησή μου για το άδικο που ’κανες στη ζωή μου. (Φεύγει)· ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Όμως, πριν γίνει τούτο, θα επιστρέφεις στον ύπνο το βαθύ, και θα πιστέψεις πως όλα αυτά που άναυδο σ’ αφήσαν, όπως όλα τα εγκόσμια, όνειρο ήσαν.

Φεύγουν ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ και ο ΚΛΟΤΜΝΊΌ, Μένουν η Ε στέλλα και ο Α ςτολφο.

ΣΚΗΝΗ ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΑΣΤΟΛΦΟ

Α, πόσο σπάνια βγαίνει ψεύτρα η μοίρα όταν προβλέπει συμφορές! Παρόλο που έχει τόση σιγουριά στα αντίξοα, στα ευνοϊκά είναι πάντα τόσο αβέβαιη! Και τι άξιος αστρολόγος θα ήταν όποιος μόνο δεινά προανήγγελλε* γιατί όλα θα επαληθεύονταν, το δίχως άλλο. ΓΓ απόδειξη, σκέψου ποια ήταν η μοίρα 93

του Σιγισμούνδου κι η δική μου, Εστέλλα, και δες τι διαφορά είχε στον καθένα. Για ’κείνον προέβλεπε ύβρη, υπεροψία, φόνους, καταστροφές, κι έλεγε αλήθεια, αφού όλα τούτα τελικά συμβαίνουν. Αλλά σε μένα, που έταζε, κυρία, θριάμβους, νίκες, δόξα, ευδαιμονία στη θέα των ολοφώτεινων ματιών σόυ, που ο ήλιος μια σκιά τους είναι μόνο,, κι ο ουρανός μικρή περίληψή τους, έλεγε μισό ψέμα μισή αλήθεια. Γιατί, την εύνοιά σου μού υποσχόταν, και εισπράττω μια ψυχρήν αδιαφορία. ΕΣΤΕΛΛΑ

Δεν αμφιβάλλω για την ειλικρίνεια των λόγων των ευγενικών που είπες* μόνο που θα προορίζονται για μια άλλη γυναίκα, της οποίας το πορτραίτο κρεμόταν στο λαιμό σου όταν πρωτόρθες για να με δεις, Αστόλφο. Άρα, μονάχα σ’ αυτήν αξίζουν τέτοιες κολακείες. Τράβα, λοιπόν, να στις εξαργυρώσει* γιατί, στου έρωτα το δικαστήριο, θεωρούνται αναξιόπιστα στοιχεία τα λόγια τα όμορφα σ’ άλλες γυναίκες κι οι όρκοι πίστης σ’ άλλους βασιλιάδες.

94

ΣΚΗΝΗ ΔΩΔΕΚΑΤΗ Ε μ φ α νίζετα ι η ΡΟΖΑΟΤΡΑ στο π λά ι , αθέατη από τους άλλους. ΡΟΖΑΟΤΡΑ (Κ α τ

ιδίαν)

Αχ! Δόξα σοι ο Θεός, τα βάσανά μου φτάσαν στο τέρμα τους, γιατί όποιος είδε ό,τι είδα, τίποτα άλλο δεν φοβάται. ΑΣΤΟΛΦΟ

Θα βγάλω από το στήθος το πορτραίτο, να μπει της ομορφιάς σου μόνο η εικόνα. Εκεί που μπαίνει η Εστέλλα, καμιά θέση δεν έχει η σκιά, ούτε άστρο εκεί που λάμπει ο ήλιος* πάω αμέσως να το φέρω. ( Κ α τ ’ ιδίαν).

Ωραία Ροζάουρα, να μου συγχωρέσεις αυτή την προσβολή, αλλά μόνο τόση πίστη κρατάνε οι άντρες στις γυναίκες, σαν τους χωρίζει η απόσταση κι ο χρόνος. (Φεύγει). ΡΟΖΑΟΤΡΑ (Κ α τ

ιδίαν)

Τίποτα δεν κατάφερα ν’ ακούσω, φοβόμουνα μήπως μ* αντιληφθούνε. ΕΣΤΕΛΛΑ

Αστρέα!

95

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Κυρία! ΕΣΤΕΛΛΑ

Αχ, ευτυχώς που ήρθες εσύ ειδικά, γιατί μόνο σε σένα θέλω να εμπιστευθώ ένα μυστικό μου. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Θα ’ναι τιμή στην ταπεινή σου δούλη, κυρία. ΕΣΤΕΛΛΑ

Λίγο καιρό σε ξέρω, Αστρέα, κι όμως, έχεις κερδίσει την καρδιά μου. Γι’ αυτό, και για τις τόσες αρετές σου, τολμώ να εμπιστευτώ σε σένα κάτι που κρύβω κι από τον εαυτό μου ακόμα πολύ συχνά. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Πάντα πιστή σου δούλη. ΕΣΤΕΛΛΑ

Λοιπόν, με λίγα λόγια: ο εξάδελφός μου ο Αστόλφο —η λέξη εξάδελφός σού φτάνει προς το παρόν, γιατί, τα περαιτέρω, σαφέστερα τα κάνει μόνο η σκέψη— πρόκειται να με παντρευτεί, εάν όντως η τύχη μου, με μια χαρά μονάχα, 96

θέλει να μου εξοφλήσει τόσες πίκρες. ΣτενοχωρήΘηκα, όμως, όταν είδα την πρώτη μέρα εδώ, πως στο λαιμό του κρεμόταν το πορτραίτο μιας γυναίκας. Του μίλησα επ’ αυτού, με γλυκό τρόπο* φάνηκε ιππότης, μ’ αγαπάει στ* αλήθεια, και πάει αμέσως τώρα να το φέρει. Μα ντρέπομαι πολύ που θα το πάρω εγώ απ’ τα χέρια του* γι’ αυτό, εδώ μείνε, κι όταν το φέρει, πες του να στο δώσει εσένα. Δεν χρειάζεται να πω άλλα* είσαι διακριτική, είσ’ ωραία, και ξέρεις πολύ καλά ο έρωτας τι σημαίνει. (Φεύγει).

ΣΚΗΝΗ ΔΕΚΑΤΗ ΤΡΙΤΗ ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Ξέρω, που να μην το 'ξερα! Ω, Θεέ μου, βόηθα με! Ποια γυναίκα θα ’ταν τόσο ψύχραιμη, συνετή, ώστε να ξέρει πώς να φερθεί σε τόσο μπερδεμένη κατάσταση; Να υπάρχει άλλος στον κόσμο που να τον πολεμά η άσπλαχνη μοίρα με πιο πολλά δεινά, που αντιπαλεύει με πιο πολλά χτυπήματα από μένα; Τώρα, σε τέτοιο μπέρδεμα, τι κάνω, που μοιάζει αδύνατον να βρω μια λύση, 97

και καμιά λύση δεν με ανακουφίζει; Από την πρώτη-πρώτη δυστυχία, δεν έκανα ένα βήμα στη ζωή μου που να μη φέρει δυστυχία καινούργια* η μια όταν σβήνει, τη διαδέχεται άλλη. Όπως κι ο φοίνικας, ξαναγεννιούνται η μια απ’ την άλλη, αδιάκοπη αλυσίδα, παίρνουν ζωή απ’ το θάνατο, και πάντα είναι ζεστές στον τάφο τους οι στάχτες. Κάποιος σοφός, δειλές τις ονομάζει, γιατί δεν έρχονται μια-μια, αλλά πλήθος* μα εγώ τις λέω γενναίες, γιατί πάντα βαδίζουν μπρος και δεν γυρνάν την πλάτη. Όποιος τις έχει σύμμαχους, τα πάντα μπορεί ν’ αποτολμήσει, γιατί φόβο δεν θα ’χει μήπως τον εγκαταλείψουν ποτέ. Το λέω εγώ, αφού μες στα τόσα που μού ’φερε η ζωή, τις δυστυχίες ποτέ δεν τις στερήθηκα, ούτε εκείνες θα κουραστούν ποτέ να με χτυπάνε, αν δε με δούνε, θύμα πια της μοίρας, να γέρνω στην αγκάλη του θανάτου. Και τώρα, τι να κάνω, αλίμονο μου, στο δίλημμα το μέγα που έχω μπλέξει; Αν αποκαλυφθώ, μπορεί ο Κλοτάλντο, που του χρωστώ την ίδια τη ζωή μου, να προσβληθεί, αφού είπε ότι αν σωπάσω μόνο θα επανορθώσει την τιμή μου. Αν κρύψω απ’ τον Αστόλφο την αλήθεια,

πώς θα μπορώ να υποκριθώ μπροστά του; Γιατί, όσο πειστικά κι αν προσποιούνται η γλώσσα μου, τα μάτια μου, η φωνή μου, όλα η ψυχή δεν θα τα βγάλει ψεύτες; Άρα, τι κάνω; Μα τι συλλογιέμαι το τι θα κάνω, αφού καλά το ξέρω πως όσο ωραία κι αν τα προετοιμάσεις, όσο κι αν τα σκεφτείς, κι αν προνοήσεις, σαν έρθει η κρίσιμη στιγμή, θα πράξεις αυτό που θα σου υπαγορεύσει ο πόνος; Γιατί τους πόνους δεν τους εξουσιάζεις. Κι αφού η ψυχή δεν λέει ν’ αποφασίσει το τι πρέπει να κάνω, τότε ας φτάσει σήμερα ο πόνος στην κορύφωσή του, ας φτάσει η θλίψη στα έσχατά της βάθη, κι ας βγω μια και καλή απ’ τις εικασίες κι από τις ταλαντεύσεις. Αλλά ως τότε, βοήθησέ με, Θεέ μου, βοήθησέ με!

ΣΚΗΝΗ ΔΕΚΑΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ

Μπαίνει ο ΑΣΤΟΛΦΟ με το πορτραίτο. ΑΣΤΟΛΦΟ

Ιδού, κυρία, το πορτραίτο... Ω, Θεέ μου! ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Γιατί μένει άναυδη η Υψηλότητά σου; Τι την εκπλήσσει; 99

ΑΣΤΟΛΦΟ

Μα, το ότι σε βλέπω, Ροζάουρα, και το ότι σ’ ακούω! ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Ροζάουρα; Θα ξεγελάστηκε η Τψηλότητά σου, για άλλη θα με περνά. Με λένε Αστρέα, κι η ταπεινή μου θέση δεν αξίζει την τύχη τόσο να σε αναστατώνω. ΑΣΤΟΛΦΟ

Σταμάτα αυτό το θέατρο, Ροζάουρα, γιατί η ψυχή ποτέ δεν ξεγελιέται* μπορεί ως Αστρέα τώρα να σε βλέπει, μα σ’ αγαπά ως Ροζάουρα. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Δεν γνωρίζω τι λέει η Τψηλότητά σου, άρα δεν έχω τι ν’ απαντήσω. Θα σου πω μονάχα ότι η Εστέλλα —δηλαδή ένα αστέρι, μπορεί κι η Αφροδίτη— μ’ έχει αφήσει στη θέση της, για να σου πω να δώσεις σε μένα το πορτραίτο —και δεν βρίσκω διόλου παράλογο αυτό που ζητάει— για να το πάρει απ’ τα δικά μου χέρια. Έτσι το θέλει η Εστέλλα, όσο κι αν είναι εις βάρος μου το ασήμαντο αυτό πράγμα, μα θα το κάνω, αφού το θέλει εκείνη. 100

ΑΣΤΟΛΦΟ

Όσο σκληρά κι αν προσπαθείς, Ροζάουρα, πόσο άσχημα προσποιείσαι! Πες στα μάτια να συντονίσουνε τη μουσική τους με τη φωνή σου* γιατί είναι μοιραίο ν’ ακούγεται ενοχλητικό και φάλτσο ένα ξεκούρδιστο όργανο, που μάταια κάνει προσπάθειες για να συνταιριάξει το ψέμα αυτών που λες με την αλήθεια αυτών που αισθάνεσαι. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Εγώ, το πορτραίτο σου ’πα ότι περιμένω. ΑΣΤΟΛΦΟ

Αφού επιμένεις να παίζεις θέατρο μέχρι τέλους, παίζω κι εγώ μαζί, και να η απάντησή μου: Πες στην κυρά σου, Αστρέα, πως της έχω τόσο μεγάλη εκτίμηση, που βρίσκω φτηνό να στείλω απλώς ένα πορτραίτο. ΙΥ αυτό λοιπόν, ως δώρο αντάξιό της, θα στείλω το πρωτότυπο. Κι αμέσως μπορείς να της το πας, αφού το φέρεις επάνω σου, όπως φέρεις τον εαυτό σου. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Αν ένας άνδρας έχει ξεκινήσει με τόλμη, γενναιότητα και σθένος, 101

να φέρει μιαν αποστολή σε πέρας, όσο κι αν σαν αντάλλαγμα τού δώσουν κάτι πολυτιμότερο, θεωρείται ανάξιος, βλάκας, αποτυχημένος, αν δίχως το ζητούμενο επιστρέφει. Εγώ ήρθα για να πάρω ένα πορτραίτο, κι όσο κι αν το πρωτότυπο έχει αξία ανώτερη, θα ’μαι αποτυχημένη αν δεν το πάρω. Οπότε, κύριε, δώσ’ το, γιατί χωρίς αυτό δεν επιστρέφω. ΑΣΤΟΛΦΟ

Κι αν δε στο δώσω, εσύ πώς θα το πάρεις; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Έτσι! Άσ' το κάτω, αχάριστε, άφησέ το! ΑΣΤΟΛΦΟ

Μάταια πασχίζεις. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Μα το Θεό, σου λέω, δεν θα το δω σε χέρια άλλης γυναίκας! ΑΣΤΟΛΦΟ

Εσύ είσαι τρομερή! ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Κι εσύ προδότης!

102

ΑΣΤΟΛΦΟ

Φτάνει, αρκετά, Ροζάουρα, μη, γλυκιά μου! ΡΟΖΑΟΪΡΑ

Γλυκιά σου εγώ; Τι ψεύτης που είσαι, αχρείε

ΣΚΗΝΗ ΔΕΚΑΤΗ ΠΕΜΠΤΗ

Μπαίνει η Ε ςτΕΛΛΑ. ΕΣΤΕΛΛΑ

Αστρέα! Αστόλφο! Τι συμβαίνει; ΑΣΤΟΛΦΟ

(Κατ’ ιδίαν) Η Εστέλλα!

(Κατ’ ιδίαν) Αχ, ας μου δώσει πανουργία ο Έρως, να πάρω το πορτραίτο μου. (Στην ΕΣΤΕΛΛΑ). Κυρία, αφού ζητάς να μάθεις τι συμβαίνει, εγώ θα σου το πω. ΡΟΖΑΟΪΡΑ

(Στη ΡΟΖΑΟΤΡΑ) Τι πας να κάνεις;

ΑΣΤΟΛΦΟ

ΡΟΖΑΟΪΡΑ

Με διέταξες εδώ να περιμένω, να πάρω απ’ τον Αστόλφο ένα πορτραίτο

εκ μέρους σου. Έτσι μόνη όπως καθόμουν, κι έτσι όπως πεταρίζουν χίλιες σκέψεις απ’ το ένα θέμα στο άλλο μ* ευκολία, θυμήθηκα, μια που είπες για πορτραίτα, πως είχα ένα δικό μου στο μανίκι. Θέλησα να το δω, γιατί όταν είσαι μόνος, με κάτι τέτοιες ανοησίες περνάς την ώρα σου. Όπως το κρατούσα, όμως, μου γλίστρησε κι έπεσε χάμω. Ο Αστόλφο, τότε, που ήρθε να σου φέρει της άλλης της γυναίκας το πορτραίτο, το σήκωσε* και τόση απροθυμία είχε να δώσει αυτό που του ζητούσες, που ’θελε να κρατήσει και τα δύο. Κι αφού ούτε με πειθώ ούτε μ’ ικεσίες δε μου ’δινε καν το δικό μου πίσω, απηύδησα, και πάνω στο θυμό μου, πήγα να του τ ’ αρπάξω δια της βίας. Να το δικό μου, το κρατάει στο χέρι. Κοίτα το, και θα δεις πόσο μου μοιάζει. ΕΣΤΕΛΛΑ

Αστόλφο, άσ’ το πορτραίτο. (Του το παίρνει απ' τα χέρια). ΑΣΤΟΛΦΟ

Μα, κυρία... ΕΣΤΕΛΛΑ

Ομολογώ, καλοζωγραφισμένο. 104

ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Εγώ δεν είμαι; ΕΣΤΕΛΛΑ

Υπήρχε αμφιβολία; ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Ζήτα του να σου δώσει το άλλο τώρα. ΕΣΤΕΛΛΑ

Καλά* πάρ’ το πορτραίτο σου και φύγε. ΡΟΖΑΟΤΡΑ (Κατ' ιδίαν) Τώρα που το πορτραίτο μου το πήρα, δεν μ’ ενδιαφέρει, ας γίνει πια 6,τι θέλει. (Φεύγει).

ΣΚΗΝΗ ΔΕΚΑΤΗ ΕΚΤΗ ΕΣΤΕΛΛΑ

Δώσε μου τώρα, κύριε, το πορτραίτο που ζήτησα* γιατί, αν και δεν σκοπεύω πια να σε ξαναδώ ή να σου μιλήσω, με τίποτα δεν θέλω αυτό να μείνει στα χέρια σου, για τον πολύ απλό λόγο ότι, ζητώντας το, έγινα γελοία.

(Κατ’ ιδίαν) Πώς θα μπορέσω τώρα να ξεμπλέξω; (Στην Ε ςτελαα). ΑΣΤΟΛΦΟ

105

Ωραία Εστέλλα, αιώνιος πόθος μου είναι το να σε υπηρετώ, να σε υπακούω* μα αδυνατώ να δώσω το πορτραίτο που μου ζητάς, γιατί... ΕΣΤΕΛΛΑ

Είσαι ένας αχρείος, ψεύτης, χυδαίος, κι ανάξιος της καρδιάς μου! Μη μου το δίνεις, κράτα το για πάντα! Μην έχεις κι αφορμή να μου θυμίζεις πως κάποτε, η χαζή, στο ’χα ζητήσει. (Φεύγει). ΑΣΤΟΛΦΟ

Στάσου, μη φεύγεις, άκου... Ανάθεμά σε, Ροζάουρα! Από πού, πώς, με τι τρόπο βρέθηκες σήμερα στην Πολωνία, κι έφερες το χαμό και για τους δυο μας; (Φεύγει).

ΣΚΗΝΗ ΔΕΚΑΤΗ ΕΒΔΟΜΗ

Στον πύργο του ΣίΓίΣΜΟΤΝΔΟ. Βλέπου­ με τον Σ ιγιςμουνδο, σκεπασμένο με τομάρια και αλυσοδεμένο, όπως στην αρχή, να κοιμάται στο πάτωμα. Μπαί­ νουν ο Κ λοταλντο, ο Κ λαριν και δύο υπηρέτες.

106

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Εκεί ακριβώς, εκεί να τον αφήσεις* εκεί που το αλαζονικό του μένος άναψε, εκεί θα σβήσει. ΥΠΗΡΕΤΗΣ 1

Είναι δεμένος και πάλι. ΚΛΑΡΙΝ

Σιγισμούνδο, μην ξυπνήσεις, μη δεις που απέσυρε την εύνοιά του το πεπρωμένο, κι ήταν μια αυταπάτη οι δόξες όλες που ’χες στο παλάτι, μια σκιά ζωής, μια αναλαμπή θανάτου. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Γι’ αυτόν που βαθυστόχαστα μιλάει, πρέπει ένα χώρο να χαμε προβλέψει, να του δοθεί ευκαιρία να διαπρέψει σε στοχασμούς. Στο άλλο κελί, στο πλάι, χώστε κι αυτόν εδώ. ΚΛΑΡΙΝ

Γιατί εμένα; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Γιατί, κλαρίνο που ίσως να λαλήσει, μόνο αν στη φυλακή κανείς το κλείσει θα ναι τα μυστικά του ασφαλισμένα. 107

ΚΛΑΡΙΝ

Ήθελα εγώ να σφάξω τον μπαμπά μου; Πέταξα εγώ κανένα απ’ το μπαλκόνι; Μήπως σε μένα δώσανε το αφιόνι; Μήπως εγώ είμ’ ακόμα στα όνειρά μου; Γιατί, λοιπόν, στη φυλακή να ζήσω; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Είσαι ο Κλαρίν, γι’ αυτό. ΚΛΑΡΙΝ

Μα τότε, πέτα τ ’ όνομα τούτο, λέγε με Κορνέτα, που είν’ όργανο βραχνό, και θα σιωπήσω!

Οι φρουροί παίρνουν τον ΚΛΑΡΙΝ. Μπαί­ νει ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, κουκουλωμένος με μανδύα.

ΣΚΗΝΗ ΔΕΚΑΤΗ ΟΓΔΟΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Κλοτάλντο; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Κύριε! Εδώ, μεταμφιεσμένος; ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Μια περιέργεια διαβολεμένη 108

να μάθω ο Σιγισμούνδος πώς πηγαίνει, μ* έκανε να ’ρθω ταπεινά ντυμένος. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Να, κοίτα τον, εκεί, παραδομένο σ’ άθλια δεσμά, όπως πριν έτσι και τώρα. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Αχ, πριγκιπόπουλο άτυχο, που σε ώρα κακιά κι ολέθρια είσαι γεννημένο! Ξύπνα τον πια, το υπνωτικό θα πρέπει να ’χει στραγγίζει όλη τη δύναμή του. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Κινείται, κύριε, ακούω τη φωνή του. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Άραγε, τώρα τι όνειρο να βλέπει; Ας δούμε.

(Στ όνειρό του) Πρίγκιπας με δίκαιη κρίση είν’ όποιος τους τυράννους εξοντώνει. Στα χέρια μου ο Κλοτάλντο ας τελειώνει, τα πόδια μου ο πατέρας μου ας φιλήσει. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Με θάνατο φρικτό μ* έχει απειλήσει. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Κι εμένα ταπεινώσεις μού ετοιμάζει. 109

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Να μου αφαιρέσει τη ζωή σχεδιάζει. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Σκοπεύει καταγής να με πατήσει.

(Στ όνειρό του) Ας βγει στο μέγα θέατρο του κόσμου η άφθαστή μου ανδρεία, ας σαγηνεύσει. Και θα ’χω ως Σιγισμούνδος θριαμβεύσει μόλις συρθεί στα πόδια μου ο γονιός μου. (Ξυπνάει). Θεέ μου! Πού βρίσκομαι; ΣΙΓΙΣΜΟΓΝΔΟΣ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Πιο κει κρυμμένος θα τον ακούω, δίχως να με βλέπει. Ξέρεις τι έχεις να κάνεις και τι πρέπει. (Ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ αποσύρεται). ΣΙΓΙΣΜΟΓΝΔΟΣ

Να το πιστέψω; Εγώ είμ* εδώ, κλεισμένος στης φυλακής τους τοίχους; Τον εαυτό μου βλέπω στα σίδερα; Την απορία μου λύσε, πύργε: το μνήμα μου εσύ δεν είσαι; Εσύ είσαι! Θεέ μου, τι είδα στ* όνειρό μου!

(Κ ατ’ ιδίαν) Σειρά μου τώρα εγώ να πάω πιο πέρα την πλάνη τούτη. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

110

ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Είν’ ώρα να ξυπνήσω; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Ναι, ξύπνα πια, καιρός να σου μιλήσω. Μα τι ύπνος είν’ αυτός, όλη τη μέρα; Από την ώρα που έφυγα —θυμάσαι;— έναν αετό να παρακολουθήσω στο αργό του πέταγμα, κι έμεινες πίσω, από την ώρα εκείνη, εσύ κοιμάσαι; ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Ναι, ναι. Κι ούτε και τώρα έχω ξυπνήσει, αφού, Κλοτάλντο, ξέρω ότι στο βάθος κοιμάμαι ακόμα, και δεν κάνω λάθος. Αν όσα στ* όνειρό μου έχω ζήσει, τα είδα, τ ’ άγγιξα κι ήταν αλήθεια, τα τωρινά είναι ψεύτικα. Επομένως, θα βλέπω την αλήθεια κοιμισμένος και ξυπνητός θα βλέπω παραμύθια. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Τι ονειρευόσουν; ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Πράγματι αυταπάτη αν ήταν, δεν θα πω τι ονειρευόμουν, μα τι έβλεπα, Κλοτάλντο. Πως κοιμόμουν, λέει, και ξύπνησα σ’ ένα κρεβάτι —ω, τι σκληρή ειρωνεία— στολισμένο 111

με τόσα χρώματα, τόσα κεντίδια, που ’μοιάζε σαν να ’χε έρθει η Άνοιξη η ίδια κι έστρωσε ένα χαλί λουλουδιασμένο. Εκεί, χίλιοι ευγενείς, ενώπιον μου γονατιστοί, πρίγκιπα με καλούσαν, πετράδια, πλούσια ρούχα μού φορούσαν και τη γαλήνη των αισθήσεών μου την έκανες εσύ χαρά, τα νέα σαν μου ’φερες: πως, αν κι είμαι δεσμώτης, η Πολωνία με έχει διάδοχό της. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Και μάλλον θα με αντάμειψες γενναία. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Δεν θα ’λεγα* προδότη σε καλούσα, και δυο φορές πήγα να σε σκοτώσω απ’ την οργή μου μανιασμένος. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Τόσο σκληρός μαζί μου; ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Σ’ όλους κυριαρχούσα, κι απ’ όλους εκδικιόμουν. Αγαπούσα μονάχα μια γυναίκα... Ήταν αλήθεια αυτό, γιατί όλα αν χάθηκαν, στα στήθια η αίσθηση τούτη μόνο είναι παρούσα. Ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ φεύγει.

112

ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ (Κ α τ’ ιδίαν)

Έφυγε ο βασιλιάς, συγκινηαένος μ* όσα άκουσε. (Στον Σ ιγιςμουνδο).

Γιατί είχαμε μιλήσει για τον βασιλικό αετό, είχες στήσει βασίλεια μες στον ύπνο βυθισμένος. Μα ας μην ξεχνάμε, έστω και κοιμισμένοι, αυτόν που μας μεγάλωσε με κόπους* διότι η καλή πράξη στους ανθρώπους, ούτε και στ* όνειρο δεν πάει χαμένη. (Φεύγει).

ΣΚΗΝΗ ΔΕΚΑΤΗ ΕΝΑΤΗ ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Σωστά* λοιπόν, η λύσσα αυτή ας κοπάσει κι η ματαιοδοξία μας η μεγάλη, γιατί μπορεί να ονειρευτούμε πάλι* κι αλήθεια, στην παράξενη αυτή πλάση, μόνο όνειρο είναι η ζωή. Κι η πείρα μού έδειξε πως ζούμε στ* όνειρό μας ό,τι πιστεύουμε για τον εαυτό μας, ώσπου ν’ αφυπνιστούμε από τη μοίρα. Σ’ όνειρο ο βασιλιάς έχει την πλάνη ότι διατάζει, ορίζει, βασιλεύει, αλλά οι ιαχές, τα ζήτω που μαζεύει, δανεικά είναι* ο θάνατος τα κάνει 113

στάχτες και τα σκορπίζει στον αέρα. Ποιος θα ’θελε άραγε να κυβερνήσει ξέροντας ότι πρέπει να ξυπνήσει σ’ ένα όνειρο θανάτου κάποια μέρα; Όνειρο βλέπει ο πλούσιος πως φυλάει με κόπο τόσα πλούτη* όνειρο πάλι βλέπει ο φτωχός τη φτώχεια τη μεγάλη* όνειρο αυτός που η τύχη τού γελάει, κι αυτός που με τις προσβολές χορταίνει το μίσος του, κι αυτός που δάφνες δρέπει, τι είν’ ο καθένας, σ’ όνειρο το βλέπει, αλλά κανείς δεν το καταλαβαίνει. Κι εγώ, το ότι ήμουν χθες σ’ ένα παλάτι, όνειρο το ’δα* κι όνειρο είναι πάλι πως στο κελί δεμένο μ’ έχουν βάλει. Τι είν’ η ζωή; Ένα ψέμα, μια αυταπάτη, μια χίμαιρα, μια σκιά. Στιγμή στου απείρου το χάος είν’ ό,τι φαίνεται μεγάλο. Γιατί η ζωή είν’ ένα όνειρο, τι άλλο! Και τα όνειρα, είναι όνειρο του ονείρου. ΤΕΛΟΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

ΗΜΕΡΑ

ΤΡΙΤΗ

ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ

Στον πύργο. Εμφανίζεται ο ΚΛΑΡΙΝ. ΚΛΑΡΙΝ

Με κλείσανε σε πύργο στοιχειωμένο, επειδή «ξέρω», λέει. Τι θα μου κάναν για όσα δεν ξέρω, όταν γι’ αυτά που ξέρω θέλουν να με σκοτώσουν! Κρίμα, κρίμα, άνθρωπος μ’ όρεξη σαν τη δική μου, να πρέπει να πεθάνει πεινασμένος! Και ποιος να μη με λυπηθεί, όταν μάθει ότι, παρόλο που με λεν Κλαρίνο, μου επέβαλαν σιωπή, και πάω να σκάσω! Αφού κι εγώ λυπάμαι τον εαυτό μου! Η συντροφιά μου εδώ, αν δεν κάνω λάθος, αράχνες είναι μόνο, και ποντίκια. Σαν σπίνοι κελαηδούνε, τα χρυσά μου! Απ’ τους εφιάλτες που είδα χθες τη νύχτα, βουίζει ακόμα το μυαλό μου με ήχους από τρομπέτες, ψαλμωδίες, φανφάρες, πομπές με εσταυρωμένους, κι ένα πλήθος πιστούς ν’ ακολουθούνε λιτανείες και ν’ αυτομαστιγώνονται* από δαύτους, άλλοι να πέφτουν, άλλοι ορθοί να μένουν, κι άλλοι στο τέλος να λιποθυμάνε, 115

βλέποντας να ματώνει ο διπλανός τους. Πάντως εγώ, για να πω την αλήθεια, λιποθυμώ απ’ την αφαγία* διότι στη φυλακή που είμαι, δεν νηστεύουν Τετάρτη και Παρασκευή μόνο, όχι, νηστεύουν κάθε μέρα της βδομάδας! Λένε πως η σιωπή είναι άγιο πράμα* ε, τότε, στο καινούργιο εορτολόγιο, ας μπει η Αγία Μούγκα, αφού ταμένος είμαι στη χάρη της, γι’ αυτό νηστεύω. Μου αξίζουν, όμως, τούτα που τραβάω* ποιος μου ’πε να κρατώ κλειστό το στόμα; Αμάρτημα μεγάλο για υπηρέτη. Ακούγονται απ’ έξω τυμπανοκρουσίες και φωνές.

ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 1

Εδώ, σ’ αυτόν τον πύργο είναι κλεισμένος. Σπάστε την πόρτα, μπείτε όλοι μέσα! ΚΛΑΡΙΝ

Χριστούλη μου! Σίγουρα εμένα ψάχνουν, αφού είπανε πως είμαι εδώ κλεισμένος. Τι να με θέλουν, όμως;

116

ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 1

Μπείτε μέσα! Μπαίνουν μερικοί στρατιώτες. ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 2

Εδώ είναι. ΚΛΑΡΙΝ

Όχι, δεν είναι! ΟΛΟΙ

Κύριέ μου! (Κατ’ ιδίαν) Ετούτοι, ή είναι τρελοί, ή έχουν μεθύσει. ΚΛΑΡΙΝ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 2

Εσύ είσαι ο πρίγκιπας μας. Άλλον ξένο έξω απ’ τον φυσικό μας ηγεμόνα, εμείς δεν θέλουμε, ούτε θα δεχτούμε. Γονατιστοί, τα πόδια σου φιλούμε. ΟΛΟΙ

Να ζήσει ο μέγας πρίγκιπας μας! Ζήτω! ΚΛΑΡΙΝ (Κατ’ ιδίαν) Ω, Θεέ μου, ετούτοι σοβαρολογούνε. Συνήθειο το ’χουν σ’ αυτό το βασίλειο να παίρνουν κάθε μέρα κι από έναν, πρίγκιπα να τον κάνουν, και άντε πάλι

117

στον πύργο να τον κλείνουν; Έτσι θα ’ναι, γιατί ξανά-μανά το ίδιο βλέπω. Καιρός κι εγώ το ρόλο μου να παίξω. ΟΛΟΙ

Δώσ’ μας τα πόδια σου. ΚΛΑΡΙΝ

Δεν θα μπορέσω, τα πόδια μου τα χρειάζομαι για μένα. Πρίγκιπας χωρίς πόδια, άχρηστος είναι. ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 2

Είπαμε στον πατέρα σου ότι εσένα αναγνωρίζουμε για πρίγκιπά μας μόνο, και όχι αυτόν της Μοσχοβίας. ΚΛΑΡΙΝ

Και στον πατέρα μου δείξατε τόσην ασέβεια; Καλά κουμάσια είστε. ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 1

Το κάναμε από πίστη προς εσένα. ΚΛΑΡΙΝ

Σας συγχωρώ, αφού ήταν από πίστη. ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 2

Έλα, λοιπόν, για ν’ αποκαταστήσεις την εξουσία σου. Ζήτω ο Σιγισμούνδος! 118

ΟΛΟΙ

Ζήτω! (Κατ’ ιδίαν) Τι; Σιγισμούνδος, είπε; Ωραία* φαίνεται πως τους λένε Σιγισμούνδους όλους τους ψευτοπρίγκιπες της χώρας. ΚΛΑΡΙΝ

ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ

Μπαίνει ο Σ ιγιςμοτνδος. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Ποιος είπε τ’ όνομα του Σιγισμούνδου; (Κατ’ ιδίαν) Αυτό ήταν, πάει, έγινα τέως πρίγκηψ. ΚΛΑΡΙΝ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 2

Ποιος είν’ ο Σιγισμούνδος; ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Εγώ είμαι. (Στον ΚΛΑΡΙΝ) Κι είχες το θράσος και την αφροσύνη εσύ, να προσποιηθείς τον Σιγισμούνδο; ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 2

119

ΚΛΑΡΙΝ

Εγώ τον Σιγισμούνδο; Κάνεις λάθος! Εσείς δεν θέλατε, καλά και σώνει, να με σιγισμουνδέψετε; Άρα μόνο δικό σας είν’ το θράσος κι η αφροσύνη. ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 1

Πρίγκιπα Σιγισμούνδο --αυτός ο τίτλος σ’ εσένα ανήκει, κι από πίστη μόνο εμείς σε αποκαλούμε κύριό μας— ο βασιλιάς πατέρας σου, ο Βασίλειος, φοβούμενος μήπως επαληθεύσει μια μέρα ο ουρανός την προφητεία πως θα συρθεί στα πόδια σου ηττημένος, έχει σκοπό να σου αφαιρέσει όλα τα δικαιώματα, και να τα δώσει στης Μοσχοβίας το δούκα, τον Αστόλφο. Γι’ αυτό συγκάλεσε τους αυλικούς του. Αλλά ο λαός, που ’χει πια καταλάβει, ξέρει πως έχει νόμιμο ηγεμόνα και δεν ανέχεται να ’ρθει ένας ξένος να τον διατάζει. Έτσι, περιφρονώντας τη μοίρα και τους άδικους οιωνούς της, ήρθε στον πύργο αυτό που σε κρατούσαν αιχμάλωτο, για να σ’ ελευθερώσει, και δίνοντάς σου κύρος με τα όπλα, να σε βοηθήσει να ξανακερδίσεις την εξουσία και να ξαναπάρεις το σκήπτρο απ’ του σφετεριστή τα χέρια. 120

Έβγα, λοιπόν* κι είναι ήδη μαζεμένος εδώ στην ερημιά στρατός μεγάλος από πληβείους κι από επαναστάτες. Η ελευθερία σε προσμένει* άκου, να ’τη η φωνή της! ΦΩΝΕΣ ΑΠ’ ΕΞΩ

Ζήτω ο Σιγισμούνδος! ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Πάλι, ουρανέ, με δοκιμάζεις; Θέλεις πάλι να ονειρευτώ τιμές και δόξες που θα τις σβήσει ο χρόνος; Θέλεις πάλι να δω το μεγαλείο της βασιλείας να εξαφανίζεται σαν σκιά, σαν φάσμα, στο φύσημα του ανέμου; Θέλεις πάλι να ζήσω αυτή τη διάλυση της πλάνης, τον κίνδυνο που πάντοτε έχει δέσμια και υποτελή τη δύναμη του ανθρώπου; Όχι, όχι, αυτό δεν γίνεται, δεν πρέπει να ξαναγίνω ανδρείκελο της μοίρας. Κι αφού πια ξέρω πως όλη η ζωή μας είν’ όνειρο, φύγετε, σκιές, μακριά μου, σκιές που ούτε φωνή έχετε ούτε σώμα, μα ξεγελάτε τις νεκρές μου αισθήσεις παίρνοντας σώμα και φωνή μπροστά μου. Γιατί δεν θέλω πια ψεύτικες δόξες, δεν θέλω μεγαλεία πομπώδη, κούφια, φαντάσματα, αυταπάτες, που τις σβήνει 121

η αύρα με την πιο ελαφριά πνοή της, σαν την αμυγδαλιά, που έχει ανθίσει πρόωρα, δίχως φρόνηση και γνώση, και με το πρώτο φύσημα του αέρα, μαδάνε τ ’ άνθη, σβήνει, χάνεται όλη η ομορφιά των ροδαλών πετάλων. Σας ξέρω πια, σας έχω μάθει* ξέρω πως όλοι όσοι κοιμούνται, αυτά παθαίνουν. Όμως εμένα δεν με ξεγελάτε, γιατί απ’ την πλάνη βγήκα πια, και ξέρω πως η ζωή είναι όνειρο μονάχα. ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 2

Αν δεν πιστεύεις πως σου λέμε αλήθεια, στρέψε στο αντικρινό βουνό το βλέμμα, να δεις το πλήθος που σε περιμένει, έτοιμο να τεθεί στις διαταγές σου. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Το έχω ξαναδεί το ίδιο πράγμα, ξεκάθαρα, ολοζώντανα, όπως τώρα, και ήταν όνειρο. ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ 2

Οι μεγάλες πράξεις, κύριέ μου, έχουν τα προμηνύματά τους* και τέτοιο θα ’ταν τ ’ όνειρο που είδες. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Καλά το λες. Προμήνυμα. Κι αν ήταν 122

αληθινό προμήνυμα, μιας κι είναι τόσο μικρή η ζωή, ας ονειρευτούμε, ψυχή μου, ναι, ας ονειρευτούμε πάλι! Μα τώρα πια, λαμβάνοντας υπόψη πως πρέπει να ξυπνήσουμε απ' τον ύπνο πάνω στην πιο γλυκιά στιγμή του ονείρου. /Γνωρίζοντάς το αυτό, θα ναι πιο λίγη / η απογοήτευση, γιατί ξορκίζεις * τον πόνο όταν τον περιμένεις να ’ρθει. Και, μην ξεχνώντας πως η δύναμή μας, «ν —κι ας μοιάζει αληθινή—είναι δανεισμένη \ και πρέπει να επιστρέψει στην πηγή της, 7 μπορούμε πια να τα τολμήσουμε όλα! ^ Πολίτες, για την αφοσίωσή σας ευχαριστώ πολύ. Στο πρόσωπό μου, θα βρείτε αυτόν που με δεξιοσύνη θα σας λυτρώσει απ' τη σκλαβιά στον ξένο. Λοιπόν, στα όπλα! Σύντομα θα δείτε το θάρρος το τεράστιο που κρύβω. Ενάντια στον πατέρα μου σκοπεύω να δώσω μάχη, και να επαληθεύσω την προφητεία τ ’ ουρανού. Σε λίγο θα σέρνεται στα πόδια μου ριγμένος... (Κατ’ ιδίαν). Αλλά, αν εγώ πριν απ’ αυτό ξυπνήσω, δεν θα ναι πιο καλά να μην το λέω, μήπως και δεν μπορέσω να το κάνω;

123

ΟΛΟΙ

Να ζήσει ο Σιγισμούνδος! Ζήτω! Ζήτω!

ΣΚΗΝΗ ΤΕΤΑΡΤΗ

Μπαίνει ο ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Θεέ μου, τι σάλος είν’ αυτός; ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Κλοτάλντο. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Κύριε... (Κατ' ιδίαν). Σίγουρα τώρα θα αποδείξει πάνω σε μένα τη σκληρότητά του. ΚΛΑΡΙΝ (Κατ' ιδίαν) Να δεις που απ’ τον γκρεμό θα τον πετάξει. (Φεύγει). ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Προσπέφτω στα βασιλικά σου πόδια, ξέροντας ότι θα πεθάνω. ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Σήκω, σήκω απ’ τη γη, πατέρα, εσένα θέλω 124

να γίνεις οδηγός και σύμβουλός μου σ’ αυτά που επιχειρώ* γιατί γνωρίζω πως την ανατροφή μου την οφείλω στην αφοσίωσή σου. Αγκάλιασέ με. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Τι λες; ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Πως ονειρεύομαι, και θέλω να κάνω το καλό* δεν πάει χαμένη ούτε και στ* όνειρο η καλή μας πράξη ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Αν το να κάνεις το καλό έχει γίνει σημαία σου, κύριε, δεν θα σε προσβάλω λέγοντας πως αυτό κι εγώ επιδιώκω. Ενάντια στον πατέρα σου βαδίζεις! Σ’ αυτό, ούτε συμβουλή μπορώ να δώσω, ούτε και να σε υποστηρίξω ενάντια στο βασιλιά μου. Εδώ, στα πόδια σου είμαι* αν θέλεις, σκότωσέ με. ΣΙΓΙΣΜΟΥΝΔΟΣ

Αχρείε, προδότη, αχάριστε!... ( Κ α τ ’ ιδίαν).

Ω, Θεέ μου, τον εαυτό μου πρέπει να ελέγξω, αφού δεν ξέρω ακόμα αν είμαι ξύπνιος. (Στον Κ λοτάλντο).

125

Την τιμιότητά σου, Κλοτάλντο, την τιμώ και τη ζηλεύω. Εμπρός, τον βασιλιά να υπηρετήσεις, και θα ειδωθούμε στο πεδίο της μάχης. Εσείς οι υπόλοιποι, πιάστε τα όπλα. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Δέξου την ταπεινή μου ευγνωμοσύνη. (Φεύγει). ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Οδήγησέ με, Μοίρα μου, στο στέμμα. Αν ονειρεύομαι, μη με ξυπνήσεις, κι αν είν* αλήθεια, μη μ’ αποκοιμίσεις. Αλλά είτε όνειρο είναι, είτε αλήθεια, να κάνεις το καλό έχει σημασία. Αν είν’ αλήθεια, γιατί έτσι οφείλεις* κι αν όνειρο, για να κερδίσεις φίλους να σε στηρίζουν όταν θα ’σαι ξύπνιος. Φεύγουν όλοι, ενώ ακούγονται πολεμι­ κές τυμπανοκρουσίες.

ΣΚΗΝΗ ΠΕΜΠΤΗ

Στο βασιλικό ανάκτορο. Μπαίνουν ο ΒΑ­ και ο Α ςτοαφο.

ΣΙΛΕΙΟΣ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Αστόλφο, ποιος μπορεί να συνετίσει 126

άλογο που καλπάζει αφηνιασμένο; Ποτάμι ορμητικό ποιος να κρατήσει, όταν ξεχύνεται άγριο, φουσκωμένο; Ποιος να εμποδίσει τη μοιραία πτώση βράχου που απ’ την κορφή έχει ξεκολλήσει; Μα το χειρότερο: ποιος να ημερώσει Διχάστηκε, δεν εχει πια ενα στόμα, διπλές ιαχές ο αντίλαλος μάς φέρνει* τον Σιγισμούνδο θέλει το ένα κόμμα, τ’ άλλο το μέρος του Αστόλφο παίρνει. Ενώ για στέψη ετοιμαζόταν αύριο η χώρα, νέος τρόμος την ταράζει, και γίνεται ένα θέατρο μακάβριο που η Μοίρα τραγωδίες ανεβάζει. ΑΣΤΟΛΦΟ

Ας μένουν, κύριε, οι εορτασμοί, προσώρας, τα δώρα και οι τιμές που μου είχες τάξει, γιατί αν οι κάτοικοι τούτης της χώρας --που ήλπιζα να ’χω καθυποτάξει— αρνούνται να με δούνε σαν μονάρχη, πρέπει να δείξω την αξία μου. Δώσ’ μου ένα άλογο, να δουν πως, όπου υπάρχει βροντή, εκεί χτυπάει κι ο κεραυνός μου. (Φεύγει). ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Απ’ το αναπόδραστο, πώς να αποδράσεις; Ούτε κι η πρόβλεψη δεν σε γλιτώνει. 127

Αν είναι να ’ρθει, μάταιες οι αντιστάσεις* όσο τού φεύγεις, τόσο αυτό ζυγώνει. Όσο φυλάγεσαι μακριά απ’ τη μοίρα, τόσο αυτή τρέχει να σε συναντήσει! Εγώ, ναι, εγώ, που τόσα μέτρα πήρα, εγώ έχω την πατρίδα μου αφανίσει! ΣΚΗΝΗ ΕΚΤΗ

Μπαίνει η

Ε ςτελλα . ΕΣΤΕΛΛΑ

Κύριε, αν προσωπικά εσύ δεν πατάξεις το μέγα αυτό κακό που έχει χτυπήσει, τη βία που απ’ τις δύο παρατάξεις πλατείες και δρόμους έχει πλημμυρίσει, θα δεις όλη τη χώρα σου πνιγμένη μέσα στο αίμα και στην κτηνωδία, γιατί ήδη η συμφορά είναι εξαπλωμένη παντού, όλα χάος, ζόφος, τραγωδία. Τόσος είν’ ο όλεθρος, τόσο το αίμα, τόση η καταστροφή απ’ άκρη σ’ άκρη του βασιλείου, που μόνο μ’ ένα βλέμμα τρομάζεις, και δεν συγκρατείς το δάκρυ. Ο ήλιος μαύρος, ο αέρας δηλητήριο, κάθε άνθος και νεκρός, κάθε λιθάρι πλάκα επιτύμβια, τάφος κάθε κτίριο, κάθε στρατιώτης ζωντανό κουφάρι. 128

ΣΚΗΝΗ ΕΒΔΟΜΗ Μπαίνει ο Κ λοίάλντο. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Δόξα σοι ο Θεός που ζω ακόμη! ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Από τον Σιγισμούνδο, τι έχεις μάθει; ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Πως ο όχλος, τυφλό τέρας δίχως γνώμη, μπήκε στον πύργο, κι έβγαλε απ’ τα βάθη τα σκοτεινά τον πρίγκιπα, που όταν πήρε από δόξες και τιμές νέα γεύση, ξεθάρρεψε, και περηφανευόταν ότι τον ουρανό θα επαληθεύσει. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Το άλογό μου, εμπρός! Να τιμωρήσω εγώ του γιου μου την αχαριστία, το στέμμα με το ξίφος να προασπίσω, αφού η γνώση βγήκε σε αχρηστία. (Φεύγει). ΕΣΤΕΛΛΑ

Σ’ αυτή τη μάχη, εγώ θα σε στηρίζω. Σαν Αθηνά Παλλάδα στο πλευρό σου θα στέκομαι* και τ ’ όνομά μου, ελπίζω να δοξαστεί μαζί με το δικό σου. 129

Η ΕΣΤΕΛΛΑ φεύγει, κι ακούγονται πολε­ μικές τυμπανοκρουσίες. Μπαίνει η ΡΟ­ ΖΑΟΤΡΑ, και συγκρατεί τον Κ αοτααντο.

ΣΚΗΝΗ ΟΓΔΟΗ ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Μ* όλο που ακούω την καρδιά σου να ’χει συντονιστεί στους ήχους του πολέμου, λίγο την προσοχή σου δάνεισέ μου, γιατί όλα στη ζωή μας είναι μάχη. Ξέρεις πως ήρθα εδώ στην Πολωνία, τη δυστυχία μου σέρνοντας σαν βάρος, και μόνο χάρη στο δικό σου θάρρος γνώρισα καταφύγιο κι ευσπλαχνία. Μου ζήτησες —αχ, Θεέ μου!—στο παλάτι να ’ρθω να ζήσω μεταμφιεσμένη, να ’χω τη ζήλια μου καλά κρυμμένη, προσέχοντας μήπως με δει το μάτι του Αστόλφο. Όμως με είδε, και παρόλη την παρουσία μου, έχει τόση αυθάδεια, που συναντιέται και μιλάει τα βράδια με την Εστέλλα σ’ ένα περιβόλι. Ορίστε το κλειδί, το ’χω δικό μου. Μ’ αυτό, λοιπόν, την ευκαιρία σού δίνω να πας εσύ στο περιβόλι εκείνο, να βάλεις τέλος πια στο βάσανό μου, και την τιμή μου να μού ξαναδώσεις. 130

Εκεί, θα βγάλεις όλο σου το μένος, αφού είσαι κιόλας αποφασισμένος να εκδικηθείς για μένα, αν τον σκοτώσεις. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Αλήθεια είναι πως πόθος της καρδιάς μου απ’ τη στιγμή που σ’ είδα, ήταν να κάνω ό,τι ήταν δυνατόν για να γλυκάνω τον πόνο σου, Ροζάουρα —μάρτυράς μου ήταν το δάκρυ σου. Το πρώτο που ’χα ζητήσει, ήταν να βγάλεις τ’ ανδρικά σου, ώστε αν ο Αστόλφο βρίσκονταν μπροστά σου να σ’ έβλεπε με γυναικεία ρούχα, και να μην έχει λόγο να σε κρίνει ως ελαφρόμυαλη για μια σου πράξη που ίσως την τιμή του να πειράξει. Ταυτόχρονα, σχέδιαζα πώς θα γίνει να σου ξαναπροσφέρω τη χαμένη τιμή σου, έστω κι αν φτάσω να σκοτώσω αυτόν που σε είχε βλάψει —γιατί τόσο πολύ το θέμα τούτο με βαραίνει. Τι παραλογισμός, Χριστέ μου! Ωστόσο, δεν είχα τον Αστόλφο βασιλιά μου, άρα δεν θα ’χα βάρος στην καρδιά μου. Κι εκεί που πήγαινα να τον σκοτώσω, πήγε κι ο Σιγισμούνδος να σκοτώσει εμένα! Τότε αυτός, δεν λογαριάζει τον κίνδυνο, και το κορμί του βάζει ασπίδα εμπρός μου για να με γλιτώσει. 131

Πες μου, λοιπόν: πώς, τώρα που η ψυχή μου ευγνωμοσύνη νιώθει, να σκοτώσω; Πώς με το θάνατο να ξεπληρώσω αυτόν που μού ’χει σώσει τη ζωή μου; Κι έτσι όπως έχει διχαστεί η καρδιά μου, αφού σε σένα τη ζωή έχω δώσει κι εκείνος τη ζωή μου έχει σώσει, δεν ξέρω πού να στρέψω τη ματιά μου. Χρωστάω σε σένα γιατί σού ’χω δώσει, χρωστάω σε ’κείνον γιατί τού ’χω πάρει. Σε ποια μεριά βαραίνει το καντάρι, ποιος πιο πολύ απ’ τους δυο μ’ έχει χρεώσει; Κι έτσι, η στοργή μου ποιο είναι τ ’ όφελος της δεν ξέρει, ούτε ποιο δρόμο να διαλέξει* γιατί, στο πάρε-δώσε που έχω μπλέξει, εγώ, ή παίρνω ή δίνω, είμαι χρεώστης. ΡΟΖΑΟΓΡΑ

Βέβαια, δεν είμαι εγώ που σου μαθαίνω πως, για έναν άνδρα ανώτερο, ευγένεια είναι να δίνει, ενώ να παίρνει αγένεια. Θεωρώντας το, λοιπόν, σαν δεδομένο, σ’ αυτόν δεν είσαι υπόχρεος καμιάς χάρης, γιατί αν ζωή στ’ αλήθεια σού έχει δώσει, τότε, ως ευγενή, σ’ έχει μειώσει, αφού σ’ ανάγκασε κάτι να πάρεις. Εγώ όμως, παίρνοντας ζωή, έχω γίνει αιτία για πράξη άξια της τιμής σου. Άρα, σ’ αυτόν χρωστάς την προσβολή σου, 132

ενώ σε μένα την ευγνωμοσύνη. Πρέπει, λοιπόν, βοηθός μου εσύ να γίνεις τώρα που από κινδύνους απειλούμαι, γιατί από τον Αστόλφο εγώ προηγούμαι, όσο κι απ’ το να παίρνεις το να δίνεις. ΚΛΟΤΑΛΝΤΟ

Μπορεί η ευγένεια να χαρακτηρίσει αυτόν που δίνει, μα η ευγνωμοσύνη είν’ η αρετή που πρέπει να διακρίνει αυτόν που δέχεται. Ήδη έχω κερδίσει τον τίτλο του γενναιόδωρου, αφού ξέρω να δίνω. Άσε με τώρα ν’ αποκτήσω του ευγνώμονος τον τίτλο, να κερδίσω διπλή τιμή για τ’ όνομα που φέρω* γιατί αν στον άνδρα είναι τιμή να δίνει, και το να δέχεται τιμή είναι εξίσου. ΡΟΖΑΟΤΡΑ

Τότε που μού ’δινες ζωή, θυμήσου τα λόγια αυτά που μού ’χες απευθύνει: