ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ.pdf

+ ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α΄ ΜΕΡΟΣ: ΤΑ ΠΑΘΗ Α1) ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ Α2) ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ Α3) ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ Β΄ ΜΕΡΟΣ: Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Β1) ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Β2) ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Β3) ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ. Γ΄ ΜΕΡΟΣ: ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Γ1) ΨΑΛΜΟΙ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΗΣ Γ2) ΕΥΧΗ ΕΚΤΕΝΗΣ Γ3) ΕΥΧΗ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΕΤΕΡΑ ΣΥΝΤΟΜΟΣ

ΑΡΣΕΝΙΟΣ

Ο

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ-ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

2

Πρόλογος Στήν παροῦσα πτωχή ἐργασία θά ἀποπειραθοῦμε –μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τίς εὐχές τοῦ Γέροντα– νά μιλήσουμε συνοπτικά γιά τήν ἁμαρτία καί τά πάθη ὡς αἰτίες τῶν λεγομένων ψυχικῶν ἀλλά καί τῶν σωματικῶν πολλές φορές παθήσεων. Στήν συνέχεια, θά παρουσιάσουμε τί λένε γιά τήν κατάθλιψη, γιά τά αἴτια καί τήν θεραπεία της οἱ Ἅγιοι Πατέρες μας. Οἱ λεγόμενες ψυχικές νόσοι, μέ κορυφαία τήν κατάθλιψη, εἶναι, σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους μας, στήν πραγματικότητα πνευματικές νόσοι. Ὀφείλονται στήν ὑποταγή τοῦ ἀνθρώπου στά πάθη. Ὑποκινητές τῶν παθῶν εἶναι ὁ κόσμος, ὁ παλαιός ἄνθρωπος καί ὁ διάβολος. Ἀναλυτικώτερα, στό παρόν μικρό πόνημα θά προσπαθήσουμε σύν Θεῷ, νά ἀνιχνεύσουμε τήν ἀρχή τῶν παθῶν, τήν ταυτότητά τους, τόν τρόπο δημιουργίας τους καί τήν ἀλληλογένεσή τους. Τέλος, θά δοῦμε τήν σύνδεσή τους μέ τίς σωματικές καί τίς λεγόμενες ψυχικές νόσους καθώς καί τόν τρόπο θεραπείας τους. Περισσότερο, βέβαια, θά ἐπικεντρωθοῦμε στήν κατάθλιψη, τήν νόσο πού οἱ Ἅγιοι Πατέρες ὁρίζουν ὡς ἀκηδία, ἀθυμία, λύπη. Ὅπως θά ἐκθέσουμε στήν συνέχεια, ἡ ριζική θεραπεία τῆς κατάθλιψης εἶναι, ἡ μετάνοια, ἡ καταπολέμηση τοῦ ἐγωισμοῦ καί ἡ πρός τόν Θεό ἀγάπη. Εἴθε, μέ τίς πρεσβεῖες τῆς ‘Υπεραγίας Θεοτόκου καί πάντων τῶν Ἁγίων, ἡ παροῦσα ἐργασία νά ἀποτελέσει ἕνα ἐλάχιστο λιθαράκι στήν οἰκοδόμηση τῆς ψυχοσωματικῆς μας ὑγείας, πρός δόξαν τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀμήν!

Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης 10 Ἰουνίου 2011 3

Τῶν Ἁγίων ἐνδόξων Μαρτύρων Ἀλεξάνδρου καί Ἀντωνίνης.

Εἰσαγωγή Οἱ Ἅγιοι Πατέρες, οἱ ἀληθινοί πνευματικοί μας ἰατροί, μᾶς ἀποκάλυψαν ὅλα ὅσα πρέπει νά γνωρίζουμε γιά τά πάθη. Βέβαια, στήν καθημερινή πράξη εἶναι σωστότερο νά μήν ἀντιμετωπίζουμε τά πάθη μ’ ἕναν ἐπιθετικό τρόπο. Ὁ μακαριστός π. Πορφύριος συνιστοῦσε νά «ἀφήσουμε» τίς ἀδυναμίες καί τό κακό· νά μήν μᾶς ἀπασχολεῖ ἡ ὕπαρξή τους. Αντίθετα, νά προσπαθοῦμε νά βροῦμε τρόπους ν’ ἀγαπήσουμε τόν Θεό. Ἡ καλλίτερη ἀντιμετώπιση τῶν παθῶν, τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ διαβόλου εἶναι ἡ περιφρόνηση. Ὁ Γέροντας, βέβαια, μέ τά λεγόμενά του δέν ὑπονοοῦσε ὅτι πρέπει νά ἔχουμε ἄγνοια γιά τό τί εἶναι τά πάθη ἤ γιά τό πῶς δημιουργοῦνται καί πῶς θεραπεύονται. Ἁπλῶς δέν ἤθελε νά «ματώνουμε», ἀντιμετωπίζοντάς τα «κατά μέτωπο». Γι’ αυτό συνιστοῦσε νά τά περιφρονοῦμε καί νά στρεφόμαστε πρός τό Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Θεοῦ. «Εἶναι καλύτερο», λέγει καὶ ὁ Ἀββὰς Ἰσαὰκ ὁ Σύρος, «νὰ καταβάλλεις (νά νικᾶς) τὰ πάθη μὲ καλοὺς λογισμούς, μνημονεύοντας τὶς ἀρετές, παρὰ μὲ τὴν ἀντίσταση (κατά τόν παθῶν)1. Διότι τὰ πάθη, ὅταν διεγερθοῦν καὶ κινηθοῦν ἐναντίον σου γιὰ νὰ σὲ πολεμήσουν, τότε ἐντυπώνουν στὸν νοῦ σου διάφορα σχήματα καὶ εἰκόνες, πού προκαλοῦν (παρακινοῦν) στὴν ἁμαρτία. Αὐτὸς ὁ πόλεμος ἐναντίον τοῦ νοῦ μας ἔχει πολὺ μεγάλη δύναμη, καθὼς ταράζει τὶς παλιὲς μνῆμες καὶ μᾶς θορυβεῖ. Ἐὰν ὅμως, πάνω στὴν ἐπίθεσή τους, τοὺς ὑποσκάπτεις μὲ ἀγαθοὺς λογισμούς, ὅπως εἴπαμε, τότε οὔτε ἴχνος παθῶν δὲν φαίνεται πιὰ στὸν νοῦ σου μετὰ τὴν ἀποδίωξή τους»2.

1 2

Μέ τόν λεγόμενο ἀντιρρητικό πόλεμο. http://www.pigizois.net/vivlia/isaak_o_siros/onomata_pathon.htm

4

Ἡ ἁμαρτία καί τά πάθη ὁδηγοῦν τόν ἄνθρωπο, σύμφωνα μέ τόν Γέροντα Πορφύριο, στήν θλίψη, τήν μελαγχολία καί τήν κατάθλιψη. Στήν Ἁγία Γραφή ἔχουμε τό παράδειγμα-διήγηση τοῦ Σαούλ, ὁ ὁποῖος ἁμάρτησε καί καταλήφθηκε ἀπό βαρειά μελαγχολία καί δαιμονισμό (Α΄ Βασ. 16, 14-15). «Κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον», ἀναφέρει ἡ Ἁγία Γραφή, «τὸ Πνεῦμα τοῦ Κυρίου εἶχεν ἀπομακρυνθῆ ἀπὸ τὸν Σαούλ. Ἕνα δὲ ἄλλο πνεῦμα, κατὰ παραχώρησιν Θεοῦ, πνεῦμα πονηρὸν ἐτάρασσεν αὐτόν. Οἱ δοῦλοι τοῦ Σαοὺλ τοῦ εἶπαν: «Ἰδού, λοιπόν, ὅτι ἕνα πνεῦμα πονηρὸν κατὰ παραχώρησιν τοῦ Κυρίου σὲ πνίγει»3. Οἱ ἁμαρτίες καί τά πάθη τοῦ Σαούλ τόν ὁδήγησαν στήν κατάθλιψη. Ἐπίσης ἔχουμε τό περιστατικό μέ τόν Ναβουχοδονόσορα, ὁ ὁποῖος, ἔπειτα ἀπό τίς ἐπιτυχίες του ἐντός καί ἐκτός τῆς αὐτοκρατορίας του, παραφρόνησε λόγῳ τῆς μεγάλης του ἀλαζονείας. Ἔπαθε ἕνα εἶδος τρέλας, γνωστῆς ὡς λυκανθρωπία, κατά τήν ὁποία ἐγκατέλειψε τούς ἀνθρώπους καί ζοῦσε ὡς ἄγριο θηρίο. Μετά ἀπό ἑπτά χρόνια, ὅταν ἀναγνώρισε τό μεγαλεῖο τοῦ Θεοῦ καί ταπεινώθηκε, τότε θεραπεύθηκε (Δαν. 4,28-37). Γράφεται στήν Παλαιά Διαθήκη, στό βιβλίο τοῦ Προφήτη Δανιήλ: «Ὅλα αὐτὰ συνέβησαν στὸν βασιλέα Ναβουχοδονόσορα. Δώδεκα μήνας ἔπειτα ἀπό αὐτὸ τὸ ὄνειρον, ἐνῶ αὐτὸς ἐπεριπατοῦσε στὸν ἐν Βαβυλῶνι ναὸν τῆς βασιλείας του, ἐπῆρε τὸν λόγον καὶ εἶπεν· «αὐτὴ δὲν εἶναι ἡ μεγάλη Βαβυλών, τὴν ὁποίαν ἐγὼ ἀνοικοδόμησα ὡς πρωτεύουσαν τῆς βασιλείας μου, μὲ τὴν μεγάλην μου ἰσχὺν καὶ δύναμιν, ὥστε νὰ διαλαλῆ τὴν μεγαλειότητά μου καὶ τὴν δόξαν μου;» Ἐνῶ εὑρίσκετο ὁ λόγος αὐτὸς ἀκόμη στὸ στόμα τοῦ βασιλέως, ἦλθε φωνὴ ἀπὸ τὸν οὐρανόν. «Εἰς σέ, βασιλεῦ Ναβουχοδονόσορ, ἀπευθύνεται ὁ λόγος αὐτός· ἡ βασιλεία σου ἐπέρασεν, ἀφηρέθη ἀπὸ σέ. Θὰ σὲ ἐκδιώξουν ἀπὸ τὴν κοινωνίαν τῶν ἀνθρώπων καὶ ἡ κατοικία σου θὰ εἶναι ἀνάμεσα εἰς τὰ θηρία τὰ ἄγρια. Θὰ σὲ τρέφουν μὲ χορτάρι, ὡσὰν τὸ βόϊδι καὶ θὰ περάσουν ἑπτὰ καιροὶ ἐπάνω σου, ἕως ὅτου μάθης καὶ γνώρισης, ὅτι ὁ Ὕψιστος Θεὸς εἶναι ὁ Κύριος τῆς βασιλείας τῶν ἀνθρώπων καὶ ὅτι δίδει Αὐτὸς τὴν βασιλείαν εἰς ἐκεῖνον, τὸν ὁποῖον θέλει”. Κατὰ τὴν στιγμὴν ἀκριβῶς ἐκείνην ἐξεπληρώθη διὰ τὸν Ναβουχοδονόσορα ἡ προφητεία τοῦ ὀνείρου. Διότι αὐτὸς ἔχασε τὸ λογικόν του, ἐξεδιώχθη ἀπὸ τὴν κοινωνίαν τῶν ἀνθρώπων, ἔτρωγεν ὡσὰν βόϊδι χορτάρι καὶ ἡ δρόσος τοῦ οὐρανοῦ ἔβρεχε τὸ σῶμα του, ἕως ὅτου αἱ τρίχες αὐτοῦ ἐμεγάλωσαν ὡσὰν τὰς τρίχας τοῦ λέοντος καὶ τὰ νύχια του ἔγιναν ὡσὰν τὰ νύχια τῶν ἁρπακτικῶν ὀρνέων.

Α ΄ Β ασ. 16, 14-15:«Καὶ πνεῦμα Κυρίου ἀπέστη ἀπὸ Σαούλ, καὶ ἔπνιγεν αὐτὸν πνεῦμα πονηρὸν παρὰ Κυρίου· καὶ εἶπαν οἱ παῖδες Σαοὺλ πρὸς αὐτόν· ἰδοὺ δὴ πνεῦμα Κυρίου πονηρὸν πνίγει σε·». 3

5

«Μετά τὸ πέρας τοῦ χρονικοῦ αὐτοῦ διαστήματος, ἐγὼ ὁ Ναβουχοδονόσορ, ὕψωσα τοὺς ὀφθαλμούς μου στὸν οὐρανὸν καὶ τὸ λογικόν μου ἐπανῆλθεν. Ἐδόξασα τὸν Ὕψιστον καὶ ὑμνολόγησα Ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος ζῆ στοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Τὸν ἐδοξολόγησα, διότι εἰς Αὐτὸν πράγματι εἶναι αἰώνιος ἡ ἐξουσία καὶ ἡ βασιλεία Του εἰς γενεὰν γενεῶν»4. Ἀπό τά ἀνωτέρω παραδείγματα συνάγεται ὅτι ἡ ἁμαρτία (καί μάλιστα ἡ ἀλαζονεία, ἡ ὑπερηφάνεια) ὁδηγοῦν στήν κατάθλιψημελαγχολία, στήν τρέλα καί στόν δαιμονισμό. Ἡ μετάνοια, ἡ ταπείνωση καί ἡ πρός τόν Θεό δοξολογία-ἀγάπη θεραπεύουν τήν ἄρρωστη ψυχή, διότι διώχνουν τόν νοσογόνο παράγοντα, πού εἶναι ἡ ἁμαρτία. «Ὅπως εἶναι ἡ ἀρρώστια στὸ σῶμα», λέγει ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, «ἔτσι εἶναι καὶ ἡ ἁμαρτία στὴν ψυχή. Γι΄ αὐτὸ ἡ ἰατρικὴ τῶν ψυχῶν δὲν καταγίνεται μὲ τίποτ΄ ἄλλο, παρὰ μόνο μὲ τὴν καταπολέμηση τῆς ἁμαρτίας καὶ τῶν αἰτίων της, τῶν παθῶν»5. Ἡ θεραπευτική τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στοχεύει στήν ριζική θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, πού εἶναι ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τήν ἁμαρτία καί τά πάθη καί ἡ ἀντικατάστασή τους μέ τίς ἀρετές, μέ τήν ἄκτιστη Θεία Χάρη, μέ τόν Χριστό. Τότε ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀληθινά ψυχοσωματικά ὑγιής καί ἐν Χριστῷ μακάριος. Ἡ παροῦσα ἐργασία ἔχει τρία μέρη: Στό Α΄ μέρος γίνεται ἀναφορά στό τί εἶναι τά πάθη, κατά τούς Ἁγίους Πατέρες, πῶς αὐτά δημιουργοῦνται καί πῶς θεραπεύονται. Στό Β΄ μέρος παρουσιάζεται ὁ ὁρισμός, ἡ αἰτία καί ἡ θεραπεία τῆς κατάθλιψης, σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες. Δίνεται ἔμφαση στίς διδασκαλίες τῶν σύγχρονων ὁσίων καί χαρισματούχων Γερόντων. Δαν. 4,28-37: «Ταῦτα πάντα ἔφθασεν ἐπὶ Ναβουχοδονόσορ τὸν βασιλέα.μετὰ δωδεκάμηνον ἐπὶ τῷ ναῷ τῆς βασιλείας αὐτοῦ ἐν Βαβυλῶνι περιπατῶν ἀπεκρίθη ὁ βασιλεὺς καὶ εἶπεν· οὐχ αὕτη ἐστὶ Βαβυλὼν ἡ μεγάλη, ἣν ἐγὼ ᾠκοδόμησα εἰς οἶκον βασιλείας ἐν τῷ κράτει τῆς ἰσχύος μου εἰς τιμὴν τῆς δόξης μου; ἔτι τοῦ λόγου ἐν τῷ στόματι τοῦ βασιλέως ὄντος, φωνὴ ἀπ᾿ οὐρανοῦ ἐγένετο· σοὶ λέγουσι, Ναβουχοδονόσορ βασιλεῦ, ἡ βασιλεία παρῆλθεν ἀπὸ σοῦ, καὶ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων σέ ἐκδιώξουσι, καὶ μετὰ θηρίων ἀγρίων ἡ κατοικία σου καὶ χόρτον ὡς βοῦν ψωμιοῦσί σε, καὶ ἑπτὰ καιροὶ ἀλλαγήσονται ἐπὶ σέ, ἕως οὗ γνῷς, ὅτι κυριεύει ὁ Ὕψιστος τῆς βασιλείας τῶν ἀνθρώπων, καὶ ᾧ ἂν δόξῃ, δώσει αὐτήν. αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ὁ λόγος συνετελέσθη ἐπὶ Ναβουχοδονόσορ, καὶ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων ἐξεδιώχθη καὶ χόρτον ὡς βοῦς ἤσθιε, καὶ ἀπὸ τῆς δρόσου τοῦ οὐρανοῦ τὸ σῶμα αὐτοῦ ἐβάφη, ἕως οὗ αἱ τρίχες αὐτοῦ ὡς λεόντων ἐμεγαλύνθησαν καὶ οἱ ὄνυχες αὐτοῦ ὡς ὀρνέων. - Καὶ μετὰ τὸ τέλος τῶν ἡμερῶν ἐγὼ Ναβουχοδονόσορ τοὺς ὀφθαλμούς μου εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνέλαβον, καὶ αἱ φρένες μου ἐπ᾿ ἐμὲ ἐπεστράφησαν, καὶ τῷ Ὑψίστῳ ηὐλόγησα καὶ τῷ ζῶντι εἰς τὸν αἰῶνα ᾔνεσα καὶ ἐδόξασα, ὅτι ἡ ἐξουσία αὐτοῦ ἐξουσία αἰώνιος καὶ ἡ βασιλεία αὐτοῦ εἰς γενεὰν καὶ γενεάν» 5 Ἀπὸ τὸ βιβλίο "Ἀπόσταγμα πατερικῆς σοφίας", Εἴκοσι πνε υμ ατ ικὰ κε φάλαια β ασισμ έ να σὲ κε ίμ ε να τοῦ ὁσίου Συμ ε ὼν τοῦ Ν έ ου Θε ολόγου (σε λ. 40) http://agioritis.pblogs.gr/2011/03 4

6

Στό Γ΄ μέρος παραθέτουμε ψαλμούς πού χρησιμοποιοῦσε ὁ ἅγιος Ἀρσένιος γιά τήν θεραπεία τῶν διαφόρων ψυχικῶν-πνευματικῶν νόσων. Στήν συνέχεια ὑπάρχουν προσευχές σχετικές μέ τήν κατάθλιψη. Εἴθε ὁ Ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων μας Κύριος Ἰησοῦς Χριστός νά εὐλογήσει τήν παροῦσα φτωχή καί ὁπωσδήποτε ἐλλειπή ἐργασία, ὥστε νά ἀποβεῖ –ἔστω κατ’ ἐλάχιστον– ἐπωφελής καί θεραπευτική γιά ὅλους μας.

7

Α΄ ΜΕΡΟΣ: ΤΑ ΠΑΘΗ Α1) ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ Τί εἶναι τά πάθη; Εἶναι οἱ ψυχικές δυνάμεις πού πῆραν λάθος κατεύθυνση. Τά πάθη εἶναι οἱ λάθος κατευθύνσεις, πού τείνουν νά πάρουν οἱ διάφορες δυνάμεις τῆς ψυχῆς μας. Ἡ ὑποταγή σ’ αὐτά ἀπομακρύνει τήν ὕπαρξή μας ἀπό τήν πορεία της πρός τό «καθ’ ὁμοίωσιν». Ὁ ἄνθρωπος θά πρέπει, μέ τήν Xάρη τοῦ Θεοῦ, νά ἀντιστέκεται σ’ αὐτά, νά τά περιφρονεῖ καί νά στρέφεται πρός τό καλό, τήν ἀρετή, τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν πλησίον. «Ρώτησαν κάποτε τὸν Γέροντα Παΐσιο: - Γέροντα, ὅταν ὁ Προφήτης Δαβὶδ ἔλεγε : «Πνεύματι ἡγεμονικῷ στήριξόν με», τί ζητοῦσε; - Ὁ Δαβὶδ ζητοῦσε ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ τοῦ δώση διοικητικὸ χάρισμα, ἐπειδὴ εἶχε νὰ κυβερνήσῃ ἀνθρώπους. Ἀλλὰ καὶ ὁ κάθε ἄνθρωπος χρειάζεται «πνεῦμα ἡγεμονικό», γιατί ἔχει νὰ κυβερνήσῃ τὸν ἑαυτό του, γιὰ νὰ μὴν τὸν κάνουν κουμάντο τὰ πάθη του. - Γέροντα, τί εἶναι τὰ πάθη; - Ἐγὼ τὰ πάθη, τὰ βλέπω σὰν δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Ὁ Θεὸς δὲν δίνει ἐλαττώματα, ἀλλὰ δυνάμεις. Ὅταν ὅμως δὲν ἀξιοποιοῦμε αὐτὲς τὶς δυνάμεις γιὰ τὸ καλό, ἔρχεται τὸ ταγκαλάκι, τὶς ἐκμεταλλεύεται καὶ γίνονται πάθη, καὶ ὕστερα γκρινιάζουμε καὶ τὰ βάζουμε μὲ τὸν Θεό. Ἐνῶ, ἂν τὶς ἀξιοποιήσουμε, στρέφοντάς τες ἐναντίον τοῦ κακοῦ, μᾶς βοηθοῦν στὸν πνευματικὸ ἀγώνα. Ὁ θυμὸς λ.χ. δείχνει ὅτι ἡ ψυχὴ ἔχει ἀνδρισμό, ὁ ὁποῖος βοηθάει στὴν πνευματικὴ ζωή. Κάποιος, ποὺ δὲν εἶναι θυμώδης καὶ δὲν ἔχει ἀνδρισμὸ δὲν μπορεῖ νὰ βάλη εὔκολα τὸν ἑαυτό του στὴν θέση του. Ὁ θυμώδης ἄνθρωπος, ἂν ἀξιοποιήση στὴν πνευματικὴ ζωὴ τὴ δύναμη ποὺ ἔχει, εἶναι σὰν ἕνα γερὸ αὐτοκίνητο ποὺ πιάνει τὴν εὐθεία καὶ κανεὶς δὲν τὸ φθάνει. Ἂν ὅμως δὲν τὴν ἀξιοποιήση καὶ ἀφήνη ἀνεξέλεγκτο τὸν ἑαυτό του, μοιάζει μὲ αὐτοκίνητο ποὺ τρέχει μὲ ὑπερβολικὴ ταχύτητα σὲ ἀνώμαλο δρόμο καὶ κάθε τόσο ἐκτροχιάζεται. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ γνωρίση τὶς δυνάμεις ποὺ ἔχει καὶ νὰ τὶς στρέψη στὸ καλό. Ἔτσι θὰ φθάση, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, σὲ καλὴ πνευματικὴ κατάσταση.

8

Τὸν ἐγωισμὸ λ.χ. νὰ τὸν στρέψη ἐναντίον τοῦ διαβόλου καὶ νὰ μὴν τὸ βάζη κάτω ὅταν πάη καὶ τὸν πειράζη. Τὴν τάση γιὰ φλυαρία νὰ τὴν ἁγιάση καλλιεργώντας τὴν εὐχή. Δὲν εἶναι καλύτερα νὰ μιλάη μὲ τὸν Χριστὸ καὶ νὰ ἁγιάζεται, παρὰ νὰ φλυαρῆ καὶ νὰ ἁμαρτάνη; Ἀνάλογα δηλαδὴ μὲ τὸ πῶς θὰ χρησιμοποιήση ὁ ἄνθρωπος τὶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, μπορεῖ νὰ γίνη καλὸς ἡ κακὸς»6. Ἀπό τά ἀνωτέρω καταλαβαίνουμε ὅτι τά πάθη εἶναι δυνάμεις τῆς ψυχῆς πού δέν χρησιμοποιοῦνται γιά τό καλό. Ἀντί νά μᾶς βοηθοῦν νά πλησιάσουμε καί νά ἑνωθοῦμε μέ τόν Θεό, μᾶς ἀπομακρύνουν ἀπό Αὐτόν. Θά πρέπει νά γνωρίσουμε αὐτές τίς ψυχικές μας δυνάμεις, οἱ ὁποῖες εἶναι Θεῖο δῶρο καί νά τίς ἀξιοποιήσουμε, ὥστε νά ἑνωθοῦμε μέ τόν Θεό. Τότε θά δοξασθεῖ ὁ Θεός καί θά εὐεργετηθοῦν οἱ συνάνθρωποί μας. Ὁ θυμός (το θυμικό τῆς ψυχῆς), μᾶς δωρήθηκε ἀπό τόν Θεό γιά νά κινηθοῦμε πρός τόν Θεό μέ ὁρμή, μέ προθυμία καί ἀποφασιστικότητα, ὥστε νά Τόν ἀγαπήσουμε πάνω ἀπ’ ὅλους καί ὅλα. Χρησιμοποιώντας τον σωστά, μποροῦμε ἐπίσης νά συγκρατοῦμε τόν ἑαυτό μας ἀπό τό κακό: Μποροῦμε νά καταστρέφουμε τούς κακούς λογισμούς πού σπέρνει ὁ πονηρός καί τίς κακές ἐπιθυμίες πού ἐκεῖνος κινητοποιεῖ στήν ψυχή μας. Ἐμεῖς συνήθως, ἀντίθετα μέ τά ἀνωτέρω, χρησιμοποιοῦμε τόν θυμό γιά νά ὑπερασπιστοῦμε τόν ἑαυτό μας, γιά νά ἐκδικηθοῦμε, γιά νά ἐπιτεθοῦμε ἐναντίον τῶν συνανθρώπων μας. Ἡ διόρθωση αὐτῆς τῆς κακῆς κατεύθυνσης τοῦ θυμικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς μας ἐπιτυγχάνεται μέ τήν καθολική ἀγάπη, τήν σιωπή καί τήν προσευχή. Ἡ ἐπιθυμία (το ἐπιθυμητικό τῆς ψυχῆς), μᾶς δόθηκε ἀπό τόν Θεό, γιά νά ἐπιθυμοῦμε, γιά νά ἀγαποῦμε τόν Θεό. Ἐμεῖς, ἀντίθετα, τήν χρησιμοποιοῦμε γιά νά ἐπιθυμήσουμε τά πράγματα τοῦ κόσμου, τίς σαρκικές ἡδονές, τά χρήματα καί τήν μάταιη κοσμική δόξα. Ἡ θεραπεία αὐτῆς τῆς κακῆς κατεύθυνσης τοῦ ἐπιθυμητικοῦ μας ἐπιτυγχάνεται μέ τήν περιεκτική ἐγκράτεια (ἐγκράτεια στήν τροφή, στόν ὕπνο, στήν σωματική ἀνάπαυση, στούς λόγους-συνομιλίεςσυναναστροφές, στίς μετακινήσεις). Ὁ «ἐγωισμός» πάλι, ἔλεγε ὁ γέρων-Παΐσιος, μᾶς δόθηκε γιά νά μήν τό «βάζουμε κάτω»· γιά νά μήν καταθέτουμε τά ὅπλα στόν ἀγῶνα μέ τόν ἀντίδικο (τόν διάβολο). Ἐμεῖς τόν χρησιμοποιοῦμε γιά νά πολεμήσουμε τούς ἀδελφούς μας ἤ ἀκόμη καί αὐτόν τόν Θεό. Ὁ νοῦς (τό λογιστικό τῆς ψυχῆς) μᾶς δωρήθηκε ἀπό τόν Θεό γιά νά προσευχόμαστε ἀδιάλειπτα καί ὄχι γιά νά μετεωριζόμαστε Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, «Π άθ η καί ἀρε τές», Λόγοι Ε΄ , Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2007 (στό ἑξῆς: Π άθ η καί ἀρε τέ ς). 6

9

καλλιεργώντας ποικίλους ἀλλότριους καί ἀλλοτριωτικούς λογισμούς. Ἡ θεραπεία τοῦ λογιστικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς μας ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Ὅταν λειτουργοῦμε ἔτσι τά Θεῖα δῶρα,τότε πραγματώνουμε τόν σκοπό τῆς ὕπαρξής μας καί ὁμοιάζουμε στόν Θεό, ὁ ὁποῖος δέν ἔχει πάθη ἀλλά Θεῖες Δυνάμεις καί Ἐνέργειες, εὐεργετικές γιά ὅλην τήν κτίση.

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ψυχοσωματική ἑνότητα. Ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπὸ σῶμα καὶ ψυχή. Κάθε στοιχεῖο μόνο του δὲν ἀποτελεῖ τὸν ἄνθρωπο. Ὁ ἅγιος Ἰουστίνος, ὁ φιλόσοφος καὶ μάρτυς, λέγει ὅτι ἡ ψυχὴ καθ’ ἑαυτὴν δὲν εἶναι ἄνθρωπος, ἀλλὰ λέγεται «ἀνθρώπου ψυχή». Καθὼς ἐπίσης καὶ τὸ σῶμα δὲν λέγεται ὁ ἄνθρωπος, ἀλλὰ «ἀνθρώπου σῶμα». «Ἐφ’ ὅσον λοιπόν κανένα ἀπό τά δύο ἀπό μόνο του δέν εἶναι ἄνθρωπος, ἀλλά ὀνομάζεται ἄνθρωπος αὐτό πού προκύπτει ἀπό τήν συμπλοκή καί τῶν δύο, ἔχει καλέσει ὁ Θεός στήν ζωή καί τήν ἀνάσταση τόν ἄνθρωπο, ὄχι τό μέρος ἀλλά τό ὅλο, τό ὁποῖο εἶναι ἡ ψυχή καί τό σῶμα»7. Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν δέν εἶναι δύο ἀνεξάρτητα «κουτάκια», δύο ξεχωριστά μέρη: ψυχή καί σῶμα. Ἀντιθέτως, εἶναι μία ἄρρηκτη «ψυχοσωματική» ἑνότητα, ἡ ὁποῖα ὅταν διασπαστεῖ, τότε μιλοῦμε γιά τόν θάνατο τοῦ ἀνθρώπου. «Ἡ ψυχή δημιουργεῖται μαζὶ μὲ τὸ σῶμα. Τό ἔμβρυο «ἐν τῇ συλλήψει ἐμψύχωται» (μέ τήν σύλληψη παίρνει καί τήν ψυχή). Μαζὶ μὲ τὴν σύλληψη δημιουργεῖται ἡ ψυχὴ καὶ «τοσοῦτον ἡ ψυχὴ ἐνεργεῖ τότε, ὅσον καὶ ἡ σάρξ (τόσο ἐνεργεῖ ἡ ψυχή ὅσο καί ἡ σάρκα)· κατ’ αὔξησιν γὰρ τὴν τοῦ σώματος καὶ αὕτη τὰς οἰκείας ἐνεργείας διαδείκνυσι»8. Ὅσο αὐξάνεται τὸ σῶμα, τόσο φανερώνει καὶ ἡ ψυχή τὶς ἐνέργειές της ...»9 Τά δύο μέρη μας (ἡ ψυχή καί τό σῶμα μας) εἶναι ἀλληλοεξαρτώμενα καί τό ἕνα περιέχει τό ἄλλο. Ὅσο καί ἄν ἀκούγεται

Ἁγ. Ἰουστίνου, Πε ρὶ ἀναστάσε ως, Βιβλιοθήκη Ἑλλήνων Πατέρων καὶ Ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων, Ἀθῆναι 1955, 4, 229-230. βλ. Χρήστου Βάντσου: Ὁ Γ άμ ος καὶ ἡ προε τοιμ ασία α ὐτοῦ ἐ ξ ἐ π όψε ως ὀρθ οδόξου Π οιμ αντικ ῆς, Ἀθήνα 1977, σέλ. 70. Στό: Διαίρεση και δυνάμεις τής ψυχής, http://www.oodegr.com/oode/dogma/psyxi3.htm#_ednref32: «Εἴπερ οὖν κατ’ ἰδίαν μὲν τούτων οὐδέτερον ἄνθρωπος ἐστιν, τὸ δὲ ἐκ τῆς ἀμφοτέρων συμπλοκῆς καλεῖται ἄνθρωπος, κέκληκεν δὲ ὁ Θεὸς εἰς ζωὴν καὶ ἀνάστασιν τὸν ἄνθρωπον, οὐ τὸ μέρος, ἀλλὰ τὸ ὅλον κέκληκεν, ὅπερ ἐστὶ τὴν ψυχὴν καὶ τὸ σῶμα». 8 Ἁγ. Ἰωάννου Σιναΐτου: Κλῖμ αξ, σελ. 136, σημ. 2. 9 Στό: Μητρ. Ἱεροθέου Βλάχου, Ὀρθ όδοξη Ψυχ οθ ε ραπε ία , Διαίρεση και δυνάμεις τής ψυχής, http://www.oodegr.com/oode/dogma/psyxi3.htm#_ednref32 7

10

παράδοξο, ὅμως εἶναι ἀληθινό: τό «περιέχον» εἶναι ἡ ψυχή καί τό «περιεχόμενο» εἶναι τό σῶμα. «Οἱ ἄγγελοι», λέγει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, «καὶ ἡ ψυχή, ποὺ εἶναι ἀσώματα ὄντα, «οὔτε σ’ ἕναν τόπο εἶναι, ἀλλά οὔτε καί παντοῦ εἶναι» («οὐκ ἐν τόπῳ ἐστίν, ἀλλ’ οὐχὶ καὶ πανταχοῦ ἐστιν»). Ἡ ψυχὴ συνέχουσα τὸ σῶμα μὲ τὸ ὁποῖο κτίσθηκε «σέ ὅλο τό σῶμα εὑρίσκεται ὄχι σάν σέ τόπο οὔτε ὡς περιεχόμενο (τοῦ σώματος), ἀλλά ὡς αὐτήν πού τό συνέχει (συγκροτεῖ) καί τό περιέχει καί τό ζωοποιεῖ, ἐνῶ (συγχρόνως) ἔχει τό κατ’ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. («Πανταχοῦ τοῦ σώματος ἐστιν, οὐχ ὡς ἐν τόπῳ, οὐδ’ ὡς περιεχομένη, ἀλλ’ ὡς συνέχουσα τε καὶ περιέχουσα καὶ ζωοποιοῦσα τοῦτο κατ’ εἰκόνα καὶ τοῦτ’ ἔχουσα Θεοῦ»)10. Ὅπως στό πυρωμένο σίδερο τό κόκκινισμένο ἀπό τήν φωτιά, ἡ φωτιά περιβάλλει τό μαῦρο μέταλλο, ἔτσι καί ἡ ψυχή περιβάλλει τό σῶμα. Ἡ ψυχή δέν εἶναι μέσα, ἀλλά μέσα καί γύρω καί ἔξω ἀπό (περί) τό σῶμα. «Δέν εἶναι ἡ ψυχή στό σῶμα» λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός «ἀλλά τό σῶμα μέσα στήν ψυχή»11. Ἡ ψυχή δίνει ζωή στό σῶμα. Ἐάν ἀσθενήσει, τότε ἀσθενεῖ καί τό σῶμα. Ἐάν φύγει τελείως ἀπό τό σῶμα, τότε τό σῶμα ἀπομένει νεκρό καί ὁ ἄνθρωπος σωριάζεται κάτω σάν ἕνα ἄδειο σακκί. Ἡ καρδιά εἶναι τό κέντρο τῆς ψυχῆς, τό ἡγεμονικό ὄργανο. Τό λογιστικό τῆς ψυχῆς (ὁ νοῦς) εἶναι συνημμένο μέ τήν καρδιά καί εἶναι ὁ θρόνος τῆς Θείας Χάρης. «Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἔχοντας ὑπ’ ὄψη του ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι τοποθετοῦν τήν ψυχή «στὸν ἐγκέφαλο σὰν σὲ ἀκρόπολη (οἱ ἑλληνίζοντες) καὶ ἄλλοι δίδουν σ’ αὐτὴν τὸ ἐνδοκάρδιο «καὶ τὸ κατ’ αὐτὸ τοῦ ψυχικοῦ πνεύματος» ὡς γνησιώτατον ὄχημα (Ἰουδαΐζοντες), λέγει ὅτι ἐμεῖς γνωρίζουμε ἀκριβῶς ὅτι τὸ λογιστικὸ εὑρίσκεται μέσα στὴν καρδιά, ὄχι σὰν σὲ ἀγγεῖο, ἀφοῦ εἶναι ἀσώματο, οὔτε ἔξω ἀπὸ τὴν καρδιά, ἀφοῦ εἶναι συνημμένο. Ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τὸ ἡγεμονικὸ ὄργανο, κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο, ὁ θρόνος τῆς Χάριτος. Ἐκεῖ βρίσκεται ὁ νοῦς καὶ ὅλοι οἱ λογισμοὶ τῆς ψυχῆς. Ὁ ἅγιος ἰσχυρίζεται ὅτι αὐτὴν τὴν διδασκαλία τὴν παραλάβαμε ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Χριστό, ὁ Ὁποῖος εἶναι ὁ πλάστης τοῦ

Φιλοκαλία Δ’, 156, ξα’. Στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου Ιεροθέου, Ορθ όδοξη Ψυχ οθ ε ραπε ία (πατε ρική θ ε ραπ ε υτική αγωγ ή), Έκδοση Ζ’, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας), Κεφάλαιο Γ΄, Τί εἶναι ἡ ψυχή. 11Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, T LG, Work #003 6.13 to Work #003 6.14: «Οὐκ ἔστιν οὖν ἡ ψυχὴ ἐν σώματι͵ ἀλλὰ τὸ σῶμα ἐν τῇ ψυχῇ». 10

11

ἀνθρώπου. Ὑπενθυμίζει τὸν λόγο τοῦ Χριστοῦ «οὐ τὸ εἰσερχόμενον εἰς τὸ στόμα κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸ ἐκπορευόμενον ἐκ τοῦ στόματος τοῦτο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον» (Ματθ. ιε΄, 11), καθὼς ἐπίσης τὸν λόγο τοῦ Κυρίου «ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ» (Ματθ. ιε΄, 19). Ὁ ἅγιος, ἀκόμη, παραθέτει καὶ τὸν λόγο τοῦ ἁγίου Μακαρίου, ὅτι «ἡ καρδία ἡγεμονεύει ὅλου του ὀργάνου καί, ἐπὰν κατάσχη τὰς νομὰς τῆς καρδίας ἡ χάρις (ὅταν κυριαρχήσει στήν καρδιά ἡ Θεία Χάρη), βασιλεύει ὅλων τῶν λογισμῶν καὶ τῶν μελῶν· ἐκεῖ γὰρ ἐστιν ὁ νοῦς καὶ πάντες οἱ λογισμοὶ τῆς ψυχῆς». Γι’ αὐτὸ ὁ βασικὸς σκοπὸς τῆς θεραπείας εἶναι, κατὰ τὸν ἅγιο, νὰ ἐπαναφέρουμε «τὸν ἐγκεχυμένον διὰ τῶν αἰσθήσεων νοῦν» (τόν χυμένο πρός τά ἔξω διά μέσου τῶν αἰσθήσεων νοῦ) ἀπὸ ἔξω, μέσα στὴν καρδία, ποὺ εἶναι «τὸ τῶν λογισμῶν ταμεῖον» «καὶ πρῶτον σαρκικὸν ὄργανον λογιστικὸν»12. Τί εἶναι ἡ ψυχή καί ποιά τά μέρη της. Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό ἡ «ψυχή εἶναι οὐσία ἁπλῆ, ζωντανή, ἀσώματη, ἀόρατη κατά τήν φύση της στούς σωματικούς ὀφθαλμούς, λογική καί νοερά, ἀσχημάτιστη, χρησιμοποιεῖ ὀργανικό σῶμα καί παρέχει σ’ αὐτό τήν ζωή, τήν γέννηση, τήν αὔξηση καί τήν αἴσθηση. Δέν ἔχει ξεχωριστόν ἀπό αὐτήν τόν νοῦ, ἀλλά αὐτός εἶναι τό καθαρώτατο μέρος της (ὅπως ἀκριβῶς εἶναι τό μάτι γιά τό σῶμα, ἔτσι εἶναι ὁ νοῦς γιά τήν ψυχή). Εἶναι αὐτεξούσια, θελητική καί ἐνεργητική. Εἶναι τρεπτή, δηλ. τρέπεται (μεταβάλλεται μέ τήν θέλησή της), διότι εἶναι καί κτιστή. Ὅλα αὐτά τά ἔχει κατά φύση, ἀφοῦ τά πῆρε ἀπό τήν Χάρη Αὐτοῦ πού τήν δημιούργησε. Ἀπό Αὐτήν (τήν Χάρη) ἔχει πάρει καί τήν ὕπαρξη καί τό νά εἶναι ἐκ φύσεως αὐτήν πού εἶναι»13. Ἡ ψυχή ἔχει τρία μέρη: Λογιστικό, Θυμικό καί Ἐπιθυμητικό. Αὐτά θά μελετήσουμε τώρα γιά νά γίνει κατανοητός ὁ μηχανισμός δημιουργίας τῶν διαφόρων παθῶν.

Γρηγορίου Παλαμά Ἔργα, Ε.Π . Ε. Θεσσαλονίκη 1982, τόμος 2ος, σελ. 124-126. Στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Ἁγ. Βλασίου, Ἱεροθέου Βλάχου, Ὀρθ όδοξη Ψυχ οθ ε ραπε ία (πα τε ρική θ ε ραπε υτική ἀγωγή), Έκδοση Ζ’, Ἱερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας), Κεφάλαιο Γ΄, Τί εἶναι ἡ ψυχή. 13Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, T LG, Work #004 26.44 to Work #004 26.52 Ψυχὴ τοίνυν ἐστὶν οὐσία ζῶσα ἁπλῆ͵ ἀσώματος͵ σωματικοῖς ὀφθαλ μοῖς κατ΄ οἰκείαν φύσιν ἀόρατος͵ λογική τε καὶ νοερά͵ ἀσχημάτιστος͵ ὀργανικῷ κεχρημένη σώματι καὶ τούτῳ ζωῆς αὐξήσεώς τε καὶ αἰσθήσεως καὶ γεννήσεως παρεκτική͵ οὐχ ἕτερον ἔχουσα παρ΄ ἑαυτὴν τὸν νοῦν͵ ἀλλὰ μέρος αὐτῆς τὸ καθαρώτατον (ὥσπερ γὰρ ὀφθαλμὸς ἐν σώματι͵ οὕτως ἐν ψυχῇ νοῦς)͵ αὐτεξούσιος͵ θελητική τε καὶ ἐνεργητική͵ τρεπτὴ ἤτοι ἐθελότρεπτος͵ ὅτι καὶ κτιστή͵ πάντα ταῦτα κατὰ φύσιν ἐκ τῆς τοῦ δημιουργήσαντος αὐτὴν χάριτος εἰληφυῖα͵ ἐξ ἧς καὶ τὸ εἶναι καὶ τὸ φύσει οὕτως εἶναι εἴληφεν. 12

12

Γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Τριμερή λέμε τήν ψυχή ἐπειδή ἔχει λογικό ἤ λογιστικό, θυμικό καί ἐπιθυμητικό. (Ἔχει αὐτά τά μέρη) Ἔτσι ὥστε, διά μέν τοῦ λογικοῦ νά λογίζεται, διά δέ τοῦ θυμικοῦ νά ὀργίζεται μέ τούς δαίμονες ἔχοντας ἀνδρεία πρός αὐτούς, διά δέ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ νά ἀγαπᾶ τόν Θεό. Αὐτό δέ τό ἐπιθυμητικό διαιρεῖται σέ τρία: (α) Στό Θεϊκό, (β) στό φυσικό καί μέσο, καί (γ) στό σαρκικό, τό ὁποῖο εἶναι τό διαβολικό. Θεϊκό εἶναι τό νά ἀγαπᾶ κάποιος τόν Θεό. Φυσικό, τό νά ἀγαπᾶ τά κατά φύσιν. Σαρκικό, τό νά ἀγαπᾶ τά παρά φύσιν. Γιά παράδειγμα κατά φύσιν μέν ὁ γάμος, παρά φύσιν δέ ἡ πορνεία καί τά παρόμοια...»14. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀναφερόμενος στὸ ὅτι ἡ ψυχὴ εἶναι κατ’ εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ γράφοντας ὅτι ἡ Ἁγία Τριὰς εἶναι Νοῦς, Λόγος καὶ Πνεῦμα, λέγει ὅτι ἡ ψυχή, δημιουργημένη ἀπὸ τὸν Θεὸ κατ’ εἰκόνα Του, εἶναι «νοερά, λογικὴ τὲ καὶ πνευματική». Γι’ αὐτὸ ὁφείλει νὰ φυλάττη τὴν τάξη αὐτῆς, νὰ ἀναφέρεται ὁλοκληρωτικὰ στὸν Θεό. Νὰ βλέπει μόνον τὸν Θεό, νὰ κοσμεῖ τὸν ἑαυτό της μὲ τὴν διαρκῆ μνήμη καὶ θεωρία καὶ μὲ τὴν θερμοτάτη πρὸς αὐτὸν καὶ διάπυρη ἀγάπη15. Ἡ ψυχὴ, διὰ τῶν παθῶν καὶ τῶν ἁμαρτιῶν, διασπᾶται, γι’ αὐτὸ χρειάζεται νὰ ἑνοποιῆται, προσφερόμενη στὸν Θεό. Ἡ ἑνοποίηση ἐπιτυγχάνεται μὲ πολλοὺς τρόπους, κυρίως μὲ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ λόγου τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἅγιος Θεόληπτος, Μητροπολίτης Φιλαδελφείας, τονίζει κυρίως τὴν ἀξία τῆς προσευχῆς. «Καὶ ἡ καθαρὰ προσευχή, νοῦν καὶ λόγον καὶ πνεῦμα πρὸς ἑαυτὴν συνάπτουσα, διὰ μὲν τοῦ λόγου τὸ ὄνομα, διὰ δὲ τοῦ νοῦ τῷ παρακαλουμένῳ Θεῷ ἀτενίζει ἀρεμβάστως (Ἡ καθαρά προσευχή συνάπτει στόν ἑαυτό της τόν νοῦ, τόν λόγο καί τό πνεῦμα. Διά μέν τοῦ λόγου προφέρει τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, διά μέσου τοῦ νοῦ ἀτενίζει χωρίς νά ρεμβάζει πρός τόν Θεό), διὰ δὲ τοῦ πνεύματος τὴν κατάνυξιν, τὴν ταπείνωσιν καὶ τὴν ἀγάπην ἐμφανίζει, καὶ οὕτω δυσωπεῖ (παρακαλεῖ, ἱκετεύει) τὴν ἄναρχον Τριάδα, τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, τὸν ἕνα Θεὸν»16. Μὲ τὸν λόγο μνημονεύουμε διαρκῶς τὸ Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, T LG, Joannes Damascenus Scr. Eccl., Theol., De partibus animae (fragmentum) [Dub.] Volume 95, page 232, line 6 : «Τριμερῆ δὲ λέγομεν τὴν ψυχὴν, ἔχουσαν λογικὸν, θυμικὸν, καὶ ἐπιθυμητικόν· ἵνα διὰ μὲν τοῦ λογικοῦ λογίζηται· διὰ δὲ τοῦ θυμικοῦ ὀργίζηται τοῖς δαίμοσιν, ἀνδριζομένη κατ' αὐτῶν· διὰ δὲ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ ἀγαπᾷ τὸν Θεόν. Τοῦτο δὲ τὸ ἐπιθυμητικὸν διαιρεῖται εἰς τρία· εἰς θεϊκὸν, φυσικὸν, καὶ μέσον τὸ σαρκικὸν, ὅπερ ἐστὶ τὸ διαβολικόν. Θεϊκὸν μὲν, τὸ ἀγαπᾷν τὸν Θεόν· φυσικὸν δὲ, τὸ ἀγαπᾷντὰ κατὰ φύσιν· σαρκικὸν δὲ τὸ ἀγαπᾷν τὰ παρὰ φύσιν· οἷον, κατὰ φύσιν μὲν ὁ γάμος· παρὰ φύσιν δὲ, ἡ πορνεία, καὶ τὰ τοιαῦτα». 15 Φ ιλοκαλία Δ’ , σελ. 147, μ’. Στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου και ἁγ. Βλασίου Ἱεροθέου, Ὀρθ όδοξη Ψυχ οθ ε ραπε ία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή), Ἔκδοση Ζ’, Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας), Κεφάλαιο Γ΄, Τί εἶναι ἡ ψυχή. 16Ὅ . π. σελ. 10 14

13

ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, μὲ τὸν νοῦν ἀτενίζουμε τὸν Θεὸ ἀρεμβάστως καὶ μὲ τὸ πνεῦμα διακατεχόμαστε ἀπὸ κατάνυξη, ταπείνωση καὶ ἀγάπη. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἑνώνονται οἱ τρεῖς δυνάμεις τῆς ψυχῆς καὶ προσφέρονται στὴν Ἁγία Τριάδα. Ἔτσι ἐπιτυγχάνεται ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς ... Ἡ διάσπαση τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς συνιστᾶ ἀσθένεια καὶ ἡ ἑνοποίηση συνιστᾶ τὴν θεραπεία»17. Οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς διακρίνονται σέ: α) γνωστικές (ἤ αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς) καί σέ β) ζωτικές ἤ ὀρεκτικές. α)Γνωστικές δυνάμεις (ἤ αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς). Πέντε εἶναι οἱ (γνωστικές) δυνάμεις ἤ αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς18: α1) νοῦς, α2) διάνοια, α3) δόξα, α4) φαντασία, α5) αἴσθηση.

α1) Ὁ νοῦς α1) Ὁ νοῦς εἶναι νοερά αἴσθηση τῆς ψυχῆς, μέ τήν ὁποία μπορεῖ «αὐτοπτικῶς» (δηλ. μέ τήν δική του ὁρατική δύναμη) νά βλέπει τά πράγματα καί χωρίς ἀναζητήσεις (ἔρευνα, συλλογισμούς). Ὁ νοῦς εἶναι κατ΄ εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ὅπως ὁ Θεός εἶναι Νοῦς (Πατήρ), Λόγος (Υἱός) καί Πνεῦμα (Ἅγιον Πνεῦμα) ἔτσι καί ὁ νοῦς εἶναι νοῦς, λόγος (σύμφυτος μέ τόν νοῦ) καί πνεῦμα. Ὁ λόγος εἶναι σύμφυτος μέ τόν νοῦ καί διακρίνεται σέ ἐνδιάθετο καί προφορικό. Διαφέρει ἀπό τήν λογική, πού συνδέεται μέ τήν διάνοιαἐγκέφαλο. Ὅταν αὐτά τά τρία γίνουν ἕνα (νοῦς, λόγος καί πνεῦμα) διά τῆς νοερᾶς καθαρᾶς προσευχῆς, τότε ὁ ἄνθρωπος λειτουργεῖ κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ-Δημιουργοῦ Του19.

Μητρ. Ἱεροθέου Βλάχου, Ὀρθ όδοξη Ψυχ οθ ε ραπε ία , Διαίρεση και δυνάμεις τῆς ψυχῆς, http://www.oodegr.com/oode/dogma/psyxi3.htm#_ednref32 18 Λέγονται καί γνωστικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Ὑπάρχουν καί οἱ ζωτικές ἤ ὀρεκτικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Αὐτές, ὅπως εἴπαμε, εἶναι ὁ θυμός καί ἡ ἐπιθυμία. Πρβλ. Ἁγ. Ἰωάννη Δαμασκηνοῦ: T LG, Work #004 36.30 to Work #004 36.48. 17

14

Στήν ἐμπαθή κατάσταση ὁ λόγος (τοῦ νοῦ) ταυτίζεται μέ τήν λογική καί ὁ νοῦς ὑποδουλώνεται στήν διάνοια-λογική. Τότε ὁ ἐνδιάθετος λόγος «μπερδεύεται-βραχυκυκλώνεται» ἀπό τίς ἀποφάνσεις τῆς λογικῆς. Στήν ἀπαθή κατάσταση ὁ λόγος (ἐλεύθερος ἀπό τήν ὑποδούλωση στήν λογική) ἐκφράζει τίς ἐμπειρίες τοῦ νοῦ καί τίς διατυπώνει ὡς λογικές προτάσεις μέ τήν βοήθεια τῆς λογικῆς. Ὁ νοῦς ἔχει οὐσία καί ἐνέργεια. Ἡ οὐσία τοῦ νοῦ βρίσκεται στήν καρδία. Ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ θά πρέπει ἐπίσης νά βρίσκεται στήν καρδιά καί νά εἶναι ἑνωμένη μέ τήν οὐσία του καί ἔτσι ὁ νοῦς νά προσεύχεται συνεχῶς. Τότε καί λειτουργεῖ σωστά. Ἡ σωστή λειτουργία τοῦ νοῦ συνίσταται στό νά προσεύχεται ἀδιαλείπτως διά τοῦ λόγου του (εἴτε τοῦ ἐνδιάθετου εἴτε τοῦ προφορικοῦ), τῇ συνεργίᾳ τοῦ πνεύματός του.

Οἱ ὑπόλοιπες γνωστικές δυνάμεις: ἡ διάνοια, ἡ δόξα, ἡ φαντασία καί ἡ αἴσθηση. α2) Ἡ Διάνοια εἶναι μιά δύναμη τῆς ψυχῆς με τήν ὁποία μπορεῖ ἡ ψυχή συλλογιζόμενη (δηλ. με στοχασμό) νά γνωρίζει τά πράγματα. Γι’ αυτό καί λέγεται διάνοια, ἐπειδή διανοίγει κάποιαν ὁδό. Ἡ διάνοια συνδέεται μέ τήν λογική καί ἑδράζεται στόν ἐγκέφαλο. Δι’ αὐτῆς γνωρίζουμε τό περιβάλλον μας καί ὄχι τόν Θεό. Διά τοῦ νοῦ –καί μόνον δι’ αὐτοῦ– μποροῦμε νά γνωρίσουμε τόν Θεό (να μετέχουμε δηλ. στίς Θεῖες Ἐνέργειες καί ὄχι στήν Οὐσία Του). Καμμία ἄλλη ἀπό τίς πέντε γνωστικές ψυχικές δυνάμεις δέν εἶναι ἱκανή νά χρησιμοποιηθεῖ ὥστε νά ἑνωθεῖ ὁ ἄνθρωπος μέ τόν Θεό. α3) Ἡ Δόξα (γνώμη) εἶναι δύναμη τῆς ψυχῆς, μέ τήν ὁποία, χωρίς αἰτία γνωρίζει τά πράγματα. α4) Ἡ Φαντασία εἶναι δύναμη τῆς ἄλογης ψυχῆς20. Ἡ φαντασία εἶναι δύναμη μεταξύ τῆς αἴσθησης καί τῆς δόξας. Ἡ αἴσθηση δημιουργεῖ

Γι’ αὐτὸ ὀφείλει νὰ φυλάττη τὴν τάξη αὐτῆς, νὰ ἀναφέρεται ὁλοκληρωτικὰ στὸν Θεό. Νὰ βλέπει μόνον τὸν Θεό, νὰ κοσμεῖ τὸν ἑαυτό της μὲ τὴν διαρκῆ μνήμη καὶ θεωρία καὶ μὲ τὴν θερμοτάτη πρὸς αὐτὸν καὶ διάπυρη ἀγάπη. 20Γιά τήν φαντασία, πρβλ. Ἀρχ. Ζαχαρία Ζάχαρου, Ἀ ναφορά στή Θε ολογία τοῦ Γ έ ροντος Σωφρωνίου , Ἔσσεξ, σελ. 236-239: « Ἡ φαντασία, ὡς λειτουργία τοῦ νοῦ (Σ. Σ. δηλ. τῆς ψυχῆς), συνδέεται κατ’ ἀρχὰς μὲ τὴν ἐνέργεια τῶν χονδρῶν σαρκικῶν παθῶν (πρῶτο εἶδος φαντασίας). Τὸ δεύτερο εἶδος φαντασίας ὀνομάζεται ὀνειροπόληση-ρεμβασμός. (σ. 236) Τὸ τρίτο εἶδος φαντασίας ἔχει χαρακτήρα διανοητικὸ καὶ βασίζεται περισσότερο στὶς παραστάσεις τῆς μνήμης καὶ στὴ διαδικασία τῆς σκέψεως. ... χρήσιμο γιὰ τὴν λύση ἐνδοκοσμίων προβλημάτων καὶ πολύτιμο γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ ...(Σ.Σ. Ἡ λεγόμενη δημιουργική φαντασία) δέν εἶναι ὡστόσο, κατά τήν γνώμη τοῦ 19

15

μία φαντασία καί ἡ φαντασία μία δόξα ἤ γνώμη. Αὐτήν ἡ δόξα γίνεται ἀντικείμενο ἐξέτασης ἀπό τήν διάνοια γιά τό ἄν εἶναι ἀληθής ἤ ὄχι. Ἄν εἶναι ἀληθής τότε τό κριθέν ὡς ἀληθές καλεῖται, κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, ἐπίσης νοῦς. Διά τῆς φαντασίας οἱ λογισμοί πού προέρχονται ἀπό τό περιβάλλον ἤ τήν μνήμη μολύνουν τήν καρδία. Γιά τοῦτο ἡ φαντασία ὀνομάζεται ἀπό τούς ἁγίους Πατέρες «γέφυρα τῶν δαιμόνων». α5) Αἴσθηση εἶναι ἡ δύναμη τῆς ψυχῆς μέ τήν ὁποία ἀντιλαμβάνεται τίς ὕλες»21δηλ. τά ὑλικά πρόσωπα καί πράγματα.

Τό «βραχυκύκλωμα» μεταξύ νοῦ (καρδίας) καί διανοίας (λογικῆς-ἐγκεφάλου). Στήν ἐμπαθῆ (μεταπτωτική) κατάστασή μας ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ μας (ἡ καλούμενη νοερά ἐνέργεια) ἔχει ξεδιπλωθεῖ καί ἔχει κολλήσει στήν διάνοια (ἐγκέφαλο). Ἔχει γίνει ἕνα «βραχυκύκλωμα» μεταξύ νοῦ (καρδίας) καί διανοίας (λογικῆς-ἐγκεφάλου). Λογισμοί, πού θά ἔπρεπε νά εἶναι μόνο στήν διάνοια (ἡ ὁποία τρέφεται ἀπό τό περιβάλλον διά τῶν αἰσθήσεων) κατεβαίνουν στήν καρδία καί τήν μολύνουν. «Ὑπάρχει βραχυκύκλωμα», γράφει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, «μεταξύ τοῦ πνεύματος στὴ καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου (δηλαδὴ τῆς νοερῆς ἐνέργειας) καὶ τοῦ ἐγκεφάλου. Στὴν φυσιολογική της κατάσταση, ἡ νοερὴ ἐνέργεια κινεῖται κυκλικὰ σὰν στρόφαλος προσευχόμενη μέσα στὴν καρδιά. Στὴν νοσοῦσα κατάστασή της, ἡ νοερὴ ἐνέργεια δὲν στροφαλίζεται κυκλικά. Ἀλλὰ ξεδιπλωμένη καὶ ριζωμένη στὴν καρδιὰ κολλάει στὸν ἐγκέφαλο καὶ δημιουργεῖ βραχυκύκλωμα μεταξὺ ἐγκεφάλου καὶ καρδιᾶς. Ἔτσι τὰ νοήματα τοῦ ἐγκεφάλου, ποὺ εἶναι ὅλα ἀπὸ τὸ περιβάλλον, γίνονται νοήματα τῆς νοερῆς ἐνέργειας ριζωμένης πάντα στὴν καρδιά. Ἔτσι ὁ παθών γίνεται δοῦλος τοῦ περιβάλλοντός του.

Γέροντος (Σωφρονίου), ὠφέλιμο (τὸ τρίτο εἶδος φαντασίας) γιά τήν ἀπόκτηση τῆς καθαρᾶς προσευχῆς. Τὸ τέταρτο εἶδος φαντασίας εἶναι καὶ τὸ πιὸ ἐπικίνδυνο γιὰ τὸν ἄνθρωπο τῆς προσευχῆς. Ἡ ἀνθρώπινη λογικὴ προσπαθεῖ νὰ συλλάβει τὸ μυστήριο τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ ἀναπληρώσει ἐκεῖνα ποὺ τὴν ξεπερνοῦν. ... θρησκευτικὴ φαντασία. Ἂν καὶ πολλοὶ τὸ ἐκτιμοῦν σὲ σημεῖο ὥστε νὰ τὸ ἀποκαλοῦν "θεολογικὴ δημιουργία", γιὰ τὸν Γέροντα (Σωφρόνιο τοῦ Ἔσσεξ) δὲν εἶναι παρὰ ἡ ὁδὸς πρὸς τὴν πλάνη. ... πλάθει τὸν Θεὸ κατὰ τὴν ἀνθρώπινη εἰκόνα καὶ ὁμοίωση. (σ. 237) ...Γιά νά φθάσει ὁ πιστός στήν καθαρά προσευχή, τόν ἐπιδιωκόμενο τέλειο αὐτόν καρπό τῆς νοερᾶς ἡσυχίας, πρέπει νά ὑπερπηδήσει ὅλα τά εἴδη τῆς φαντασίας (σελ. 239)». 21Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, T LG, Work #042 95.232.6 to Work #042 95.232.27.

16

Ὡς ἐκ τούτου, συγχέει ὁρισμένα προερχόμενα ἀπὸ τὸ περιβάλλον του νοήματα μὲ τὸν Θεὸ ἢ τοὺς θεούς του»22. Αὐτή εἶναι ἡ νόσος τῆς Θρησκείας (ταύτιση κτιστοῦ-ἀκτίστου ἤ ἀλλιῶς εἰδωλολατρεία) καί ἡ θεραπεία της εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία23 (στήν ὁποία ἰσχύει ἡ θεμελιώδης ἀρχή ὅτι δέν ὑπάρχει καμμία ἀπολύτως σχέση μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου δηλ. μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τῶν δημιουργημάτων Του). Ἡ διαδικασία τῆς διαστροφῆς (σκοτισμοῦ) τοῦ νοῦ ἔχει ὡς ἑξῆς: 1. Οἱ αἰσθήσεις, ὅταν δέν κυβερνιοῦνται σωστά ἀπό τόν «ἔνδοθεν λογισμό», εἰσάγουν τόν θάνατο στήν ψυχή. Ὅπως λέγει ἡ Ἁγία Γραφή: «εἰσῆλθεν ὁ θάνατος διά τῶν θυρίδων»24. 2. Τά διάφορα μυνήματα τῶν αἰσθήσεων δημιουργοῦν φαντασίες. (Σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, ἡ φαντασία εἶναι τό ταμεῖο τῶν αἰσθήσεων). 3. Οἱ φαντασίες δημιουργοῦν δόξες δηλ. γνῶμες γιά τά διάφορα πράγματα, πρόσωπα, γεγονότα. 4. Οἱ δόξες γίνονται ἀντικείμενο ἐπεξεργασίας ἀπό τήν διάνοια, ἄν συμφωνοῦν μέ τήν ἀλήθεια ἤ ὄχι. 5. Τό ἀποτέλεσμα τῆς ἐπεξεργασίας, αὐτό πού θεωρήθηκε ἀληθές, αὐτό –λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός– ἐπίσης καλεῖται νοῦς25. Ὅταν ὑπάρχει τό «βραχυκύκλωμα νοόςδιανοίας», τότε οἱ ἀποφάνσεις τῆς διανοίας (λογισμοί) μολύνουν τήν καρδία. Ὅταν δέν φρουρεῖται ἡ καρδία μέ τήν ἀδιάλειπτη καρδιακή προσευχή, τότε διάφοροι λογισμοί τῆς διανοίας κατεβαίνουν στήν καρδιά καί τήν μολύνουν. Τότε ὁ νοῦς γίνεται δοῦλος τῆς λογικῆς, τῶν αἰσθήσεων, τῆς φαντασίας καί τοῦ περιβάλλοντος. Τότε κάνει ὁ ἄνθρωπος Θεό τό περιβάλλον ἤ καί τόν ἑαυτό του (πρβλ. τήν φράση τοῦ Μ. Κανόνος τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα Κρήτης: «γέγονα αὐτείδωλον») διά τῆς φαντασίας. Ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ὀρθόδοξη θεραπευτική της (καί μάλιστα διά τῆς ἀδιάλειπτης ἐν μετανοίᾳ προσευχῆς) λύει αὐτό τό «βραχυκύκλωμα», καθαρίζοντας τήν καρδία ἀπό ὅλους τούς λογισμούς, ἀκόμη καί ἀπό τούς καλούς, περιορίζοντάς τους στήν διάνοια (ἐγκέφαλο).

β) Ζωτικές ἤ ὀρεκτικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Πρ. Ἰωάννης Σ. Ρωμανίδης, Καθηγητής Πανεπιστημίου, Ἡ θ ρησκε ία ε ἷναι νε υροβ ιολογική ἀσθ έ νε ια, ἡ δέ Ὀρθ οδοξία ἡ θ ε ραπε ία της. http://www.oodegr.com/oode/psyxotherap/nevrobiolog1.htm. 23Γιά περισσότερα βλ. τήν παραπάνω μελέτη τοῦ π. Ἰωάννου. 24Ἁγίου Προφήτου Ἱερεμίου, T LG, Jer 9.20.1 to Jer 9.20.2 «ὅτι ἀνέβη θάνατος διὰ τῶν θυρίδων ὑμῶν» 25Πρβλ. Ἁγ. Ἰωάννη Δαμασκηνοῦ: T LG, Work #004 36.30 to Work #004 36.48. 22

17

Δύο εἶναι οἱ ζωτικές ἤ ὀρεκτικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς: β1) Ἡ βούληση (θυμός) καί β2) ἡ προαίρεση (ἐπιθυμία). Ὁ θυμός καί ἡ ἐπιθυμία μολύνουν τό λογιστικό τῆς ψυχῆς, ὅταν δέν λειτουργοῦν σωστά. Γράφει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Ἐάν ὑπάρχει στό θυμικό ἀγάπη καί φιλανθρωπία καί στήν ἐπιθυμία καθαρότης καί σωφροσύνη, τότε ὁ λογισμός εἶναι φωτισμένος. Ἐάν στό θυμικό ὑπάρχει μισανθρωπία καί στήν ἐπιθυμία ἀκολασία, τότε ὁ λογισμός εἶναι σκοτισμένος»26.

Ἡ λανθασμένη κίνηση τῶν ψυχικῶν δυνάμεων ἐξ αἰτίας τῶν λογισμῶν. Τά πάθη εἶναι κακές ἕξεις καί κακές προσκολλήσεις (ἄλογες ἀγάπες καί ἄκριτα μίση πρός πρόσωπα καί πράγματα). «Πάθος», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, «εἶναι ἡ ἕξη ποὺ δημιουργεῖται ἀπὸ τὸν συνδυασμὸ μέ τόν λογισμό ποὺ ὑποβάλει ὁ ἐχθρός, καὶ ἡ κατὰ κάποιον τρόπο συνεχὴς μελέτη καὶ φαντασία»27. Οἱ ἐκτραπεῖσες ψυχικές δυνάμεις ἀγαποῦν αὐτά πού δέν πρέπει νά ἀγαποῦν καί ἐπίσης μισοῦν αὐτά πού δέν πρέπει νά μισοῦν. Ἡ ἐκτροπήδιαστροφή γίνεται μέσῳ τῶν λογισμῶν. Οἱ λογισμοὶ καὶ ἡ προέλευσή τους «Τί εἶναι οἱ λογισμοὶ καὶ ἀπὸ ποῦ προέρχονται; Ὅταν λέμε λογισμούς, δὲν ἐννοοῦμε ἁπλῶς τὶς σκέψεις, ἀλλὰ τὶς εἰκόνες καὶ τὶς παραστάσεις κάτω ἀπὸ τὶς ὅποιες ὑπάρχουν κάθε φορὰ καὶ οἱ ἀνάλογες σκέψεις. Οἱ εἰκόνες, λοιπόν, μαζὶ μὲ τὶς σκέψεις λέγονται λογισμοί. Πρώτη καὶ κύρια αἰτία τῶν λογισμῶν στὸν ἄνθρωπο εἶναι τὸ προπατορικὸ ἁμάρτημα. Μέχρι τότε ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου ἦταν «ἑνοειδής» (ἑνιαῖος, ἁπλός), δηλαδή, δὲν διεσπάτο (μοιραζόταν) σὲ ἄλλα πράγματα ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Θεό. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ τοῦ προπατορικοῦ

Ἅγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ,T LG( Joannes Damascenus Scr. Eccl., Theol.,) D e vi rtuti bus et vi ti i s (f ra gm enta ) [Sp.] (2934: 037); MPG 95, Volume 95, page 96, line 1: «ἐάν ἐστιν ἐν τῷ θυμικῷ ἀγάπη, καὶ φιλανθρωπία, καὶ ἐν τῇ ἐπιθυμίᾳ καθαρότης καὶ σωφροσύνη, ὁ λογισμός ἐστι πεφωτισμένος. Ἐὰν δὲ ἐν τῷ θυμικῷ ᾖ μισανθρωπία, καὶ ἐν τῇ ἐπιθυμίᾳ ἀκολασία, ὁ λογισμός ἐστιν ἐσκοτισμένος». 27Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Λόγος Ψυχ ωφε λής καί θ αυμ άσιος ,Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, τόμος Β΄, ἔκδοση Δ΄, Ἐκδόσεις Τό περιβόλι τῆς Παναγίας. 26

18

ἁμαρτήματος ἄρχισε νὰ δουλεύει ὁ λογισμὸς τῆς ἀμφισβητήσεως καὶ στὴν συνέχεια ὅλοι οἱ ἄλλοι λογισμοί. Δεύτερη αἰτία ποὺ προκαλεῖ τοὺς λογισμοὺς στὸν ἄνθρωπο εἶναι τὰ αἰσθητήρια ὄργανα, ὅταν αὐτὰ δὲν κυβερνοῦνται ἀπὸ τὸν ἡγεμόνα νοῦ. Ἰδιαίτερα ἡ ἀκοὴ καὶ ἡ ὅραση. Σήμερα μάλιστα, λόγῳ τῆς τεχνολογίας, οἱ αἰσθήσεις δέχονται πολὺ περισσότερα ἐρεθίσματα ἀπὸ ὅ,τι παλαιότερα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ ἀγώνας μὲ τοὺς λογισμοὺς εἶναι πιὸ ἔντονος. Τρίτη αἰτία εἶναι τὰ πάθη, τὰ ὁποῖα ὑπάρχουν στὸν ἄνθρωπο. Ἀπὸ αὐτὰ οἱ δαίμονες «λαμβάνουσι τὰς ἀφορμὰς τοῦ κινεῖν ἐν ἡμῖν τοὺς ἐμπαθεῖς λογισμούς». Δηλαδή, ἀπὸ αὐτὰ παίρνουν ἀφορμὴ οἱ δαίμονες, γιὰ νὰ κινήσουν ἐναντίον μας τοὺς κακοὺς λογισμούς. Τέταρτη καὶ βασικώτερη αἰτία εἶναι οἱ δαίμονες. Τονίζει χαρακτηριστικὰ ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης: «Οἱ λογισμοὶ λόγοι τῶν δαιμόνων εἰσὶ καὶ τῶν παθῶν πρόδρομοι»· δηλαδή, οἱ λογισμοὶ εἶναι λόγια τῶν δαιμόνων καὶ πρόδρομοι τῶν παθῶν. Ἀκόμη, τονίζει ὁ ἅγ. Ἰσαὰκ ὁ Σύρος, λογισμοὺς δημιουργεῖ καὶ «τὸ φυσικὸν θέλημα» ποὺ ὑπάρχει μέσα μας, ἀλλὰ καὶ οἱ κλίσεις, οἱ ροπὲς ποὺ ἔχει ἡ ψυχή μας. Ἰδιαίτερα ὁ πόλεμος αὐτὸς εἶναι ἔντονος στοὺς μοναχούς, οἱ ὁποῖοι πολλὲς φορές ἔρχονται μὲ τὸν δαίμονα σὲ πάλη σῶμα πρὸς σῶμα κατὰ τὴν ἔφοδο τῶν πονηρῶν λογισμῶν. Γι᾿ αὐτὸ καὶ τονίζει ὁ ἅγ. Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ὅτι ὁ πόλεμος αὐτὸς εἶναι πολὺ πιὸ δύσκολος ἀπὸ τὸν αἰσθητὸ πόλεμο. «Τοῦ διὰ τῶν πραγμάτων πολέμου ἐστὶ χαλεπώτερος» (τοῦ πολέμου πού γίνεται μέσῳ τῶν πραγμάτων εἶναι φοβερώτερος ὁ πόλεμος μέσῳ τῶν λογισμῶν). Ἀκόμη, πονηροὶ λογισμοὶ μπορεῖ νὰ παρουσιασθοῦν καὶ ἀπὸ τὴν κράση (ἰδιοσυστασία) τοῦ σώματος, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν καθημερινὴ δίαιτα, καθὼς καὶ ἀπὸ τὶς κινήσεις τῆς ἴδιας τῆς σάρκας. Ἀπὸ τὶς παραπάνω αἰτίες προέρχονται οἱ αἰσχροὶ λογισμοί»28. Τά εἴδη τῶν λογισμῶν Βασικά διακρίνουμε ὀκτώ λογισμούς τῆς κακίας, οἱ ὁποῖοι τείνουν νά ἐκτρέψουν τίς ψυχικές μας δυνάμεις καί νά τίς ἀπομακρύνουν ἀπό τόν Θεό. Αὐτοί οἱ λογισμοί, σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, εἶναι οἱ ἀκόλουθοι: 1. ΤΗΣ ΓΑΣΤΡΙΜΑΡΓΙΑΣ 2. ΤΗΣ ΠΟΡΝΕΙΑΣ 3. ΤΗΣ ΦΙΛΑΡΓΥΡΙΑΣ 4. ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ Πρβλ. Ἱερομονάχου Βενέδικτου Ἁγιορείτου, Οἱ λογισμ οί καὶ ἡ ἀντιμ ετώπισή τους Ἔκδοση Συνοδίας Σπυρίδωνος Ἱερομονάχου, Νέα Σκήτη, Ἅγιον Ὄρος (1997). 28

19

5. ΤΗΣ ΛΥΠΗΣ 6. ΤΗΣ ΑΚΗΔΙΑΣ 7. ΤΗΣ ΚΕΝΟΔΟΞΙΑΣ 8. ΤΗΣ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑΣ. Τὸ νὰ μᾶς παρενοχλοῦν ἢ νὰ μὴν μᾶς παρενοχλοῦν οἱ ὀκτὼ αὐτοὶ λογισμοί δὲν εἶναι στὴν ἐξουσία μας. Τὸ νὰ ἐπιμένουμε ὅμως σὲ αὐτοὺς ἢ νὰ μὴν ἐπιμένουμε, νὰ κινοῦμε τὰ πάθη ἢ νὰ μὴν τὰ κινοῦμε, αὐτὸ εἶναι στὴν ἐξουσία μας»29. Οἱ λογισμοί, μέχρι νά φθάσουν νά γίνουν ἁμαρτία, ἀκολουθοῦν μία συγκεκριμένη πορεία. Ἡ πορεία ἀπό τήν Προσβολή τοῦ κακοῦ λογισμοῦ μέχρι τήν Ἁμαρτία Προηγεῖται τοῦ Πάθους, ἡ Προσβολή τοῦ ἐμπαθοῦς λογισμοῦ, ὁ Συνδυασμός καί ἡ Πάλη. Μετά τό Πάθος ἀκολουθεῖ ἡ Συγκατάθεση, ἡ Ἐνέργεια καί ἡ Αἰχμαλωσία. Τί εἶναι τό καθετί ἀκριβῶς μᾶς τό ἐξηγεῖ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός. Στόν λόγο του τόν ψυχωφελῆ καί θαυμάσιο λέγει ὅτι στούς λογισμούς τῆς κακίας διακρίνουμε τά ἑξῆς: «ΠΡΟΣΒΟΛΗ, ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ, ΠΑΛΗ, ΠΑΘΟΣ, ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗ, ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ. Προσβολὴ εἶναι ἡ ἁπλὴ ὑπόμνηση τοῦ διαβόλου. «Κάνε τοῦτο ἢ ἐκεῖνο», ὅπως συνέβη στὸν Κύριο καὶ Θεό μας, π.χ. «Πὲς νὰ γίνουν αὐτὲς οἱ πέτρες ψωμιὰ» (Ματθ. 4,3). Αὐτό, ὅπως εἴπαμε, δὲν εἶναι στὴν ἐξουσία μας (καί ἑπομένως εἶναι ἀνένοχο, δέν φέρουμε εὐθύνη γιά τίς δαιμονικές προσβολές). Συνδυασμὸς εἶναι ἡ παραδοχὴ τοῦ λογισμοῦ ποὺ μᾶς ὑποβάλλει ὁ ἐχθρός καὶ, κατά ἕναν τρόπο, ἡ μελέτη τοῦ πονηροῦ λογισμοῦ καὶ ἡδονικὴ συνομιλία (μαζί του) μὲ τὴν προαίρεσή μας. Πάθος εἶναι ἡ ἕξη ποὺ δημιουργεῖται ἀπὸ τὸν συνδυασμὸ τοῦ λογισμοῦ ποὺ ὑποβάλει ὁ ἐχθρός, καὶ ἡ κατὰ κάποιον τρόπο συνεχὴς μελέτη καὶ φαντασία. Πάλη εἶναι ἡ ἀντίσταση στὸν λογισμὸ, ἡ ὁποῖα γίνεται εἴτε πρὸς κατάργηση τοῦ πάθους ποὺ αὐτὸς περιέχει –δηλαδὴ τοῦ ἐμπαθοῦς λογισμοῦ– εἴτε πρὸς συγκατάθεση, καθὼς λέγει ὁ Ἀπόστολος: «Ἡ σάρκα ἐπιθυμεῖ κατὰ τοῦ πνεύματος καὶ τὸ πνεῦμα κατὰ τῆς σαρκός, καὶ αὐτὰ εἶναι ἀντίθετα μεταξύ τους». (Γαλ. 5,17.) Αἰχμαλωσία εἶναι ἡ βίαιη καὶ ἀθέλητη ἀπαγωγὴ τῆς καρδιᾶς, ποὺ τυραννιέται ἀπὸ προηγούμενο ἐθισμὸ στὴν ἁμαρτία καὶ μακρὰ συνήθεια.

Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Λόγος Ψυχ ωφε λής καί θ αυμ άσιος ,Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, τόμος Β΄, ἔκδοση Δ΄, Ἐκδόσεις Τό περιβόλι τῆς Παναγίας. 29

20

Συγκατάθεση εἶναι ἡ συγκατάνευση στὸ πάθος ποὺ περιέχει ὁ λογισμός. Ἐνέργεια εἶναι ἡ ἴδια ἡ πράξη τοῦ ἐμπαθοῦς λογισμοῦ στὸν ὁποῖο συγκατατεθήκαμε. Ἐκεῖνος λοιπὸν ποὺ ἀντιμετωπίζει ἀπαθῶς τὸ πρῶτο, δηλαδὴ τὴν προσβολή, ἢ τὸ διώχνει ἀμέσως μὲ ἀντίρρηση καὶ σταθερότητα, ἔκοψε διά μιᾶς καὶ ὅλα τὰ ἑπόμενα»30. Ὅποιος δέν ἀντιστέκεται στούς κακούς λογισμούς σκοτίζει τόν νοῦ του, ἁμαρτάνει καί γεμίζει μέ πάθη. Οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί σκοτίζουν τόν νοῦ Τά πάθη εἶναι σταθεροποιημένες πνευματικές ἀσθένειες λόγῳ πολλαπλῶν πτώσεων στήν ἁμαρτία. Ὁ νοῦς φεύγει ἀπό τό Φῶς, πού εἶναι ὁ Θεός, καί πέφτει στό σκοτάδι. Στήν συνέχεια ὅλη ἡ ψυχή σκοτίζεται καί ὁ ὅλος ἄνθρωπος, ὡς ψυχοσωματική ἑνότητα πού εἶναι, νοσεῖ. Μετά τήν πτώση «ἐσκοτίσθη ὁ νοῦς τοῦ Ἀδάμ» καί δημιουργήθηκαν τά διάφορα πάθη. Ἡ κύρια νόσος μας, τό κύριο πάθος μας, εἶναι ὁ «ἐσκοτισμένος» μας νοῦς. Αἰτία αὐτῆς τῆς κατάστασης εἶναι ὁ ἄνθρωπος καί ὄχι ὁ Θεός. Ὁ ἐσκοτισμένος νοῦς σκοτίζει ἐπίσης τό θυμικό καί τό ἐπιθυμητικό καί γενικότερα τόν ὅλο ἄνθρωπο. Ἀπό ἐδῶ, ἀπό τήν ἑκούσια λανθασμένη χρήση-κίνηση τοῦ νοῦ, τήν ὑποταγή του στούς κακούς λογισμούς καί τήν λανθασμένη χρήση τῶν ὑπόλοιπων ψυχικῶν δυνάμεων, δημιουργοῦνται τά διάφορα πάθη. Ἡ λανθασμένη κίνηση τοῦ νοῦ Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν, τῇ ὑποβολῇ τοῦ διαβόλου, χρησιμοποιεῖ λανθασμένα τό λογιστικό του, δηλ. τόν νοῦ του. Ἀντί νά τόν ἔχει διά τῆς προσευχῆς στραμμένο πρός τόν Θεό, τόν στρέφει πρός τά κτίσματα. Ἔτσι ὁ νοῦς γίνεται ἐμπαθής χάνει τήν ὅραση τοῦ Θεοῦ καί ὑποτάσσεται στήν λογική, στίς αἰσθήσεις, στούς δαίμονες, στά πάθη καί στήν φαντασία. Γεμίζει μέ λογισμούς, πού προέρχονται εἴτε ἀπό τό περιβάλλον εἴτε καί κυρίως ἀπό τούς δαίμονες καί γίνεται δοῦλος τους. Παραμένει ἔτσι μολυσμένος, κτηνώδης ἤ καί δαιμονιώδης, στερημένος τοῦ Θείου Φωτός, τῆς Ἐνέργειας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Συμβαίνει αὐτό, διότι ἔφυγε ἀπό τόν Θεό. " Νοῦς ἀποστάς τοῦ Θεοῦ» διδάσκει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς «ἤ κτηνώδης γίνεται ἤ

30

Ὅ . π.

21

δαιμονιώδης καί τῶν ὅρων ἀποστατήσας τῆς φύσεως ἐπιθυμεῖ τῶν ἀλλοτρίων....."31. Δηλ. «ὅταν ὁ νοῦς ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τόν Θεό ἤ κτηνώδης γίνεται (ζωώδης, σαρκικός, φιλήδονος, ἀναζητητής τῶν σαρκικῶν ἡδονῶν) ἤ δαιμονιώδης (ὑπερήφανος, ἀλαζόνας, θυμώδης, ὀργίλος, κατήγορος τοῦ Θεοῦ, γεμάτος ἄγχος καί ταραχή) καί, ἀφοῦ ἀποστατήσει ἀπό τό φυσιολογικό (παύσει νά λειτουργεῖ κατά φύσιν), ἐπιθυμεῖ τά ἀλλότρια (δηλ. τά παρά φύσιν)». Κάνοντας παρά φύση χρήση (παράχρηση) τοῦ λογιστικοῦ του (δηλ. τοῦ νοῦ του) ὁ ἄνθρωπος πέφτει στήν ἄγνοια τοῦ Θεοῦ. Ὁ νοῦς, ἀντί νά εἶναι κυβερνήτης τῆς ψυχῆς καί τοῦ ὅλου ἀνθρώπου, ὑποτάσσεται στήν διάνοια, στήν λογική (πού εἶναι δύναμη τῆς ψυχῆς κατώτερη σέ σχέση μέ τόν νοῦ καί ἀνίκανη στό νά δεῖ τόν Θεό). Ἡ ψυχή, τότε, αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου, στοῦ ὁποῖου τόν νοῦ κυριάρχησε ἡ διάνοια-λογική, γεμίζει μέ ὑπερηφάνεια. Ἡ δέ ὑπερηφάνεια καθιστᾶ τόν ἄνθρωπο ἄφρονα. Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής μᾶς διδάσκει ξεκάθαρα ὅτι ἡ παράχρηση τοῦ λογιστικοῦ εἶναι ἡ ἀγνωσία καί ἡ ἀφροσύνη32. Ἡ λανθασμένη κίνηση τοῦ θυμικοῦ καί τοῦ ἐπιθυμητικοῦ Ὁ ἄνθρωπος μέ τόν «ἐσκοτισμένο νοῦ» χρησιμοποιεῖ ἐπίσης λανθασμένα τό θυμικό του καί πέφτει στήν τυραννία33 (τοῦ ἑαυτοῦ του καί τῶν ἄλλων). «Τό μίσος καί ὁ θυμός», γράφει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, «ἐάν μέν κατευθύνονται ἐναντίον ἐκείνων πού ἐμποδίζουν τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς καί την διά τῆς ὑπακοῆς ἕνωση μέ τόν Θεό καί (ἐναντίον ἐκείνων) πού ἀπομακρύνουν ἀπό τόν Θεό, δηλαδή ἐναντίον τοῦ διαβόλου καί τῶν ὑπηρετῶν του, τότε εἶναι καλό»34.

Ἁγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ὁμ ιλίαι Οἰκονόμου, σελ. 114-115. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. Βλασίου Ἱεροθέου, Ὀρθ όδοξη Ψυχ οθ ε ραπε ία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή), ἔκδοση Η’, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας), σελ. 236. 33Πρβλ: Ἱερομονάχου Ἀρτεμίου Ραντοσάβλιεβιτς: «Τό Μυστήρι ον τ ῆς Σωτηρίας κατά τόν Ἅ γ. Μάξιμ ον τόν Ὁμ ολ ογητ ήν», Ἀθήνα 1975, σελ. 130, σημείωση: Ὅταν ὁ ἄνθρωπος χρησιμοποιῆ αὐτές τίς τρεῖς δυνάμεις τῆς ψυχῆς του παρά φύσιν, τότε τό ἀποτέλεσμα τῆς λειτουργίας τοῦ λόγου εἶναι ἡ ἄγνοια, τῆς ἐπιθυμίας ἡ φιλαυτία καί τοῦ θυμοῦ ἡ τυραννία. Ἔτσι συμβαίνει ἡ ὁλοσχερής ὑποδούλωση τοῦ ἀνθρώπου στόν διάβολο καί ἡ ἀχρείωση τῆς καλλονῆς τῆς ψυχῆς του. 34Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, (Joannes Damascenus Scr. Eccl., Theol.,) Co ntra M a ni cha eo s ,Section 14, line 48: «Τὸ μῖσος καὶ ὁ θυμός, εἰ μὲν κατὰ τῶν κωλυόντων τὴν 31 32

22

Δυστυχῶς, ὁ ἄνθρωπος πολύ συχνά –ἀντί νά ἀγωνίζεται, χρησιμοποιώντας σωστά τόν θυμό του, ὥστε νά ἀποκτήσει τήν κοινωνία μέ τόν Θεό καί νά προσπαθεῖ ἀποκλειστικά καί μόνο γι’ αυτό– στρέφει τόν θυμό ἐναντίον τῶν ἀδελφῶν του. Ὀργίζεται ἐναντίον ἐκείνων πού τόν ἀδικοῦν ἤ ἐκείνων πού ἁπλῶς ὑποψιάζεται ὅτι τόν ἀδικοῦν. Θυμώνει καί ὀργίζεται, «ὑπερασπιζόμενος» τόν κακό ἑαυτό του, ἀγωνιζόμενος γιά τήν ἱκανοποίηση τῶν παθῶν καί τῶν ἐπιθυμιῶν του. Θυμώνει ἀκόμη καί ἐναντίον τοῦ Θεοῦ ἤ καί τοῦ ἴδιου τοῦ ἑαυτοῦ του. Ἔτσι, ἀντί νά ἐξασκεῖ τήν ἀγάπη, γεμίζει μέ μίσος. Ἡ λανθασμένη κίνηση τοῦ ἐπιθυμητικοῦ Ὁ ἐμπαθής ἄνθρωπος, ἐπίσης, χρησιμοποιεῖ λανθασμένα τό ἐπιθυμητικό του καί πέφτει στήν ἀκολασία καί στήν φιλαυτία35. Ἀντί νά ἐπιθυμήσει ἐξ ὅλης ψυχῆς, ὁλοκληρωτικά, τόν Θεόν καί μόνον Αὐτόν, κατευθύνει τήν ἐπιθυμία του σέ χίλια δυό ἄλλα πρόσωπα ἤ πράγματα, δημιουργώντας πόθο γι’ αυτά. Κάνοντας παράχρηση τοῦ παθητικοῦ (θυμικοῦ καί ἐπιθυμητικοῦ) τῆς ψυχῆς του, ὁ ἄνθρωπος γεμίζει μέ μίσος καί ἀκολασία, ὅπως μᾶς διδάσκει ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής. Πρό πάντων, κάνοντας οἰκτρή παράχρηση τοῦ ἐπιθυμητικοῦ του, τό κατευθύνει ἐρωτικά πρός τόν ἑαυτό του. Γίνεται ἔτσι φίλαυτος, ἐγωιστής. Σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν παθῶν. Ἡ φιλαυτία ὁρίζεται ὡς ἡ ἐμπαθής προσκόλληση πρός τό σῶμα. Ἀπ’ αὐτήν γεννιόνται οἱ τρεῖς μεγάλες ἄρρωστες ἀγάπες, τά τρία κορυφαῖα πάθη: ἡ φιληδονία, ἡ φιλοδοξία καί ἡ φιλαργυρία. Αὐτά μέ τήν σειρά τους γεννοῦν ὅλα τά ὑπόλοιπα πάθη.

Παράχρηση δυνάμεων

καί

χρήση

τῶν

τριῶν

ψυχικῶν

Σύμφωνα λοιπόν μέ τά προηγούμενα, ἡ παράχρηση τοῦ νοῦ καί τοῦ παθητικοῦ (θυμικοῦ καί ἐπιθυμητικοῦ) ὁδηγεῖ ἀντίστοιχα στήν ἄγνοια, στήν ἀκολασία, στό μίσος καί τήν φιλαυτία.

σωτηρίαν τῆς ψυχῆς καὶ τὴν πρὸς θεὸν δι' ὑπακοῆς αὐτοῦ συνάφειαν καὶ ἀφιστώντων ἐκ θεοῦ, τουτέστι κατὰ τοῦ διαβόλου καὶ τῶν θεραπόντων αὐτοῦ, καλόν». 35Πρβλ: Ἱερομονάχου Ἀρτεμίου Ραντοσάβλιεβιτς: «Τό Μυστήριον τ ῆς Σωτηρίας κατά τόν Ἅ γ. Μάξιμ ον τόν Ὁμ ολογητήν», Ἀθήνα 1975, σελ. 130.

23

Ἀντίθετα ἡ χρήση36 τῶν τριῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς (λογιστικοῦ, θυμικοῦ, ἐπιθυμητικοῦ) εἶναι ἡ γνώση, ἡ φρόνηση, ἡ ἀγάπη καί ἡ σωφροσύνη37. Οἱ τρεῖς γίγαντες Οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς μίλησαν ἐπίσης γιά τούς τρεῖς γίγαντες τῶν παθῶν πού εἶναι ἡ ραθυμία, ἡ λήθη καί ἡ ἄγνοια. Ὅταν αὐτά κυριαρχήσουν στήν ψυχή, τότε ἀπό αὐτά γεννιοῦνται ὅλα τά πάθη38 καί μάλιστα τά λεγόμενα ψυχικά, τά ὁποῖα καί σκοτίζουν τόν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος γίνει φίλαυτος, τότε κυριαρχεῖ μέσα του ἡ ἄγνοια τοῦ Θεοῦ, ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ καί ἡ ραθυμία. Αὐτά ὅλα εἶναι τό εὔκρατο κλῖμα στό ὁποῖο ἀναπτύσσονται καί εὐδοκιμοῦν ὅλα τά ὑπόλοιπα πάθη, μέ κορυφαῖα τήν φιληδονία, τήν φιλοδοξία καί τήν φιλαργυρία. Διάκριση τῶν παθῶν. Ψυχικά καί σωματικά πάθη Τά πάθη διακρίνονται σέ ψυχικά καί σέ σωματικά. Τά μέν συνδέονται κυρίως μέ τήν ψυχή· τά δέ κυρίως μέ τό σῶμα. Πάντως, ὅλα τά πάθη εἶναι ἀλληλένδετα καί ἐπηρρεάζουν τόν ὅλο ἄνθρωπο, μολύνοντάς τον. Ὑπάρχει μιά ἀλληλοσυμπλοκή, ἀλληλογένεση καί ἀμφιμονοσήμαντη ἀντιστοιχία μεταξύ αὐτῶν. Γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Ψυχικὰ πάθη εἶναι ἡ λήθη, ἡ ραθυμία καὶ ἡ ἄγνοια. Ἀπὸ τὰ τρία αὐτὰ σκοτίζεται τὸ μάτι τῆς ψυχῆς, δηλαδὴ ὁ νοῦς, καὶ κυριεύεται ἀπὸ ὅλα τὰ πάθη, τὰ ὁποία εἶναι: Ἀσέβεια, κακοδοξία, δηλαδὴ ἡ κάθε αἵρεση, βλασφημία, θυμός, ὀργή, πικρία, ὀξυθυμία, μισανθρωπία, μνησικακία, καταλαλιά, κατάκριση, λύπη χωρὶς λόγο, φόβος, δειλία, φιλονικία, ζήλια, φθόνος, κενοδοξία, ὑπερηφάνεια, ὑποκρισία, ψεῦδος, ἀπιστία, πλεονεξία, φιλοϋλία, ἐμπαθὴς προσκόλληση σὲ κάτι, σχέση μὲ γήινα πράγματα, ἀκηδία, μικροψυχία, ἀχαριστία, γογγυσμός, οἴηση, δολιότητα, ἀναίδεια, ἀναισθησία, κολακεία, ὑπουλότητα, εἰρωνεία, διβουλία, συγκατάθεση σὲ ἁμαρτήματα τοῦ παθητικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς, καὶ συνεχής μελέτη Ἐνν. ἡ σωστή χρήση, ἡ κατά φύσιν χρησιμοποίηση. Φ ι λ ο κ α λ ί α Β΄σελ. 28, γ΄. Στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. Βλασίου Ἱεροθέου, Ὀ ρ θ ό δ ο ξ η Ψ υ χ ο θ ε ρ α π ε ί α ( π α τ ε ρ ι κ ή θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή ἀ γ ω γ ή ) , Ἔκδοση Ζ’, Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας). 38Πρβλ. Ἅγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, T LG, Work #037 95.88.14. 36 37

24

αὐτῶν, περιπλάνηση τῶν λογισμῶν, ἡ μητέρα τῶν κακῶν φιλαυτία καὶ ἡ ρίζα ὅλων τῶν κακῶν ἡ φιλαργυρία, κακοήθεια καὶ πονηρία. Σωματικὰ πάθη εἶναι: Γαστριμαργία, λαιμαργία, ἀπόλαυση, μέθη, λαθροφαγία, ποικιλότροπη φιληδονία, πορνεία, μοιχεία, ἀσελγεία, ἀκαθαρσία, αἱμομιξία, παιδεραστία, κτηνοβασία, κακὲς ἐπιθυμίες καὶ ὅλα τὰ παρὰ φύση αἰσχρὰ πάθη. Κλοπή, ἱεροσυλία, ληστεία, φόνος, ἡ κάθε σωματικὴ ἄνεση καὶ ἀπόλαυση τῶν θελημάτων τῆς σάρκας, καὶ μάλιστα ὅταν ἔχει ὑγεία τὸ σῶμα. Μαντεῖες, οἰωνισμοί, κλυδωνισμοί, ἀγάπη γιὰ στολίδια, κομπασμοί, νωθρότητες, καλλωπισμοί, φτιασιδώματα τοῦ προσώπου, ἀξιοκατάκριτη ἀργία, φαντασιώσεις, τυχερὰ παιχνίδια, ἡ ἐμπαθὴς παράχρηση τῶν τερπνῶν τοῦ κόσμου, ἡ φιλοσώματη ζωὴ ποὺ παχαίνει τὸ νοῦ, καὶ τὸν κάνει γήινο καὶ κτηνώδη, καὶ δὲν τὸν ἀφήνει νὰ σηκωθεῖ πρὸς τὸν Θεὸ καὶ πρὸς τὶς ἐργασίες τῶν ἀρετῶν»39.

Δυσλειτουργίες καί ἐκτροπές πού συνιστοῦν τά διάφορα πάθη Ὁ ἐμπαθής ἄνθρωπος εἶναι πλήρης ἀπό ψυχοσωματικές δυσλειτουργίες καί ἐκτροπές· συγκεκριμένα: Τό αὐτεξούσιό του ἀντί νά κινεῖται πρός τό Ἀγαθό, δηλ. πρός τόν Θεό, κινεῖται ἀντίθετα· καθιστᾶ τόν ἄνθρωπο ἐχθρό τοῦ Θεοῦ. Ἡ κακή

Ἅγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, T LG, Work #037 95.88.14 to Work #037 95.88.49 «Ὀφείλομεν οὖν εἰπεῖν͵ καὶ περὶ τῶν ψυχικῶν καὶ σωματικῶν͵ ἤγουν παθῶν· καὶ ψυχικὰ μέν εἰσι πάθη ταῦτα͵ λήθη͵ ῥᾳθυμία͵ καὶ ἄγνοια· ὑφ΄ ὧν δηλαδὴ τῶν παθῶν τούτων ὁ ὀφθαλμὸς τῆς ψυχῆς͵ ἤτοι ὁ νοῦς͵ σκοτιζόμενος͵ κυριεύεται ὑπὸ πάντων τῶν παθῶν͵ ἅτινά εἰσι ταῦτα͵ ἀσέβεια͵ κακοδοξία͵ ἤγουν πᾶσα αἵρεσις͵ βλασφημία͵ θυμὸς͵ ὀργὴ͵ πι κρία͵ ὀξυχολία͵ μισανθρωπία͵ μνησικακία͵ καταλαλία͵ κατάκρισις͵ λύπη ἄλογος͵ φόβος͵ δειλία͵ ἔρις͵ ζῆλος͵ φθόνος͵ κενοδοξία͵ ὑπερηφανία͵ ὑπόκρισις͵ ψεῦδος͵ ἀπιστία͵ πλεονεξία͵ φιλοϋλία͵ προσπάθεια͵ σχέσις γηΐνων͵ ἀκηδία͵ μικροψυχία͵ ἀχαριστία͵ γογγυσμὸς͵ τύφος͵ οἴησις͵ σοβαρότης͵ ἀλαζονεία͵ φιλαρχία͵ ἀνθρωπαρέσκεια͵ δολιότης͵ ἀναίδεια͵ ἀναι σθησία͵ κολακεία͵ ὑπουλότης͵ εἰρωνεία͵ διψυχία͵ αἱ συγκαταθέσεις τῶν ἁμαρτημάτων ἐκ τοῦ παθη τικοῦ μέρους͵ καὶ ἡ συνεχὴς τούτων μελέτη͵ πλάνη λογισμῶν͵ φιλαυτία ἡ τῶν κακῶν γεννήτρια͵ καὶ ἡ ῥίζα πάντων τῶν κακῶν φιλαργυρία͵ κακοήθειά τε καὶ πονηρία. Σωματικὰ δὲ πάθη· γαστριμαργία͵ λαιμαργία͵ τρυφὴ͵ μέθη͵ λαθροφαγία͵ φιληδονία ποικίλη͵ πορ νεία͵ μοιχεία͵ ἀσέλγεια͵ ἀκαθαρσία͵ αἱμομιξία͵ παιδοφθορία͵ κτηνοβατία͵ ἐπιθυμίαι κακαὶ͵ καὶ πάντα τὰ παρὰ φύσιν καὶ αἰσχρὰ πάθη͵ κλεψία͵ ἱεροσυλία͵ λῃστεία͵ φόνος͵ σωματικὴ ἄνεσις καὶ ἀπό λαυσις τῶν θελημάτων τῆς σαρκὸς͵ ὑγιαίνοντος μᾶλλον τοῦ σώματος͵ μαντεῖαι͵ μαγεῖαι͵ γοητεῖαι͵ οἰωνισμοὶ͵ κληδονισμοὶ͵ φιλοκοσμίαι͵ περπερεῖαι͵ βλακεῖαι͵ καλλωπισμοὶ͵ ἐπιτρίμματα προσώπων͵ ἡ κατάκριτος ἀργεία͵ μετεωρισμοὶ͵ κυβεῖαι͵ ἡ ἐμπαθὴς τῶν τοῦ κόσμου ἡδέων παράχρησις͵ ἡ φιλοσώ ματος ζωὴ͵ ἥ τις παχύνουσα τὸν νοῦν͵ γεώδη καὶ κτηνώδη τοῦτον ἀποτελεῖ͵ καὶ οὐδέποτε πρὸς Θεὸν͵ καὶ τὴν τῶν ἀρετῶν ἐργασίαν ἀνανεοῦσθαι ἐᾷ». 39

25

χρήση τοῦ αὐτεξουσίου ὁδηγεῖ στήν κακή χρήση καί ὅλων τῶν ἄλλων ψυχικῶν καί σωματικῶν του δυνάμεων. Ἀντί νά μιλᾶ μέ τό λογιστικό (τον νοῦ) του στόν Θεό, κυριαρχώντας στήν λογική, ὑποδουλώνει τόν νοῦ στήν λογική-διάνοια γινόμενος ὑπερήφανος καί «ἀντιτασσόμενος» τοῦ Θεοῦ. Ἀντί νά κατευθύνεται μέ ὅλη του τήν βούληση-θυμικό πρός τόν Θεό, ὁρμᾶ ἐναντίον τῶν συνανθρώπων του. Ἀντί νά ἐγκρατεύεται, ὁπότε θά ἀπολάμβανε ψυχοσωματική ὑγεία, ἐπιδιώκει τίς σαρκικές ἀπολαύσεις γινόμενος κτηνώδης. Ἀντί νά κινηθεῖ μέ ὅλη του τήν ἐπιθυμητική δύναμη καί νά «ποθήσει» τόν Θεό, κινεῖται πρός τά κτίσματα καί γίνεται εἰδωλολάτρης. Ἀντί νά κατευθύνει ἀδιάλειπτα τόν νοῦ του πρός τό Ὑπέρτατο Ἀγαθό καί τήν ἀνωτέραν πασῶν τῶν ἡδονῶν, πού εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός, τόν ὑποδουλώνει στίς αἰσθήσεις, στίς ἡδονές πού ἔρχονται μέσῳ αὐτῶν καί στήν φαντασία. Ἔτσι, γίνεται δοῦλος τοῦ περιβάλλοντός του, τῶν αἰσθήσεων καί τῶν ἐμπαθῶν μνημῶν πού ἔχουν ἀποταμιευθεῖ στήν φαντασία. Ὁ ἄνθρωπος καθίσταται φιλήδονος, λογικοκρατούμενος καί τελικά ἀγνοών τόν Θεόν (ἄθεος). Τό ἄ-λογο καί ἐνστικτῶδες (ζωῶδες) στοιχεῖο κυριαρχεῖ. Ἡ αἰτία εἶναι ὅτι δέν ὑπάρχει κοινωνία τῆς ψυχῆς μέ τόν Θεό. Ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἄ-Λογος διότι δέν κοινωνεῖ μέ τόν Θεό-Λόγο. Στήν ἐμπαθή κατάσταση ὁ ὅλος ἄνθρωπος δυσλειτουργεῖ. Ψυχικά καί σωματικά πάσχει. Ζεῖ μία τραγικότητα, ὅπως τήν περιγράφουν ὄχι μόνο οἱ ἐκκλησιαστικοί Πατέρες ἀλλά καί οἱ σύγχρονοι φιλόσοφοι, συγγραφεῖς καί διανοούμενοι. Αὐτοί μάλιστα φθάνουν νά ἰσχυρίζονται ὅτι δέν ὑπάρχει εὐτυχία καί ἀληθινή χαρά40. Ὄντως δέν ὑπάρχει ἀληθινή χαρά ἐκεῖ πού τήν ψάχνουν οἱ ἄνθρωποι τοῦ κόσμου. Ὑπάρχει μόνο ἐντός τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, στήν ἕνωση τοῦ ἀνθρωπου μέ τό ἀρχέτυπό του τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό.

Τά πάθη εἶναι ἡ αἰτία πολλῶν πνευματικῶν καί σωματικῶν ἀσθενειῶν Ἡ Ὁσία Ματρώνα ἡ σύγχρονη τυφλή ἁγία, ὁ «ὄγδοος στύλος τῆς Ρωσίας» κατά τήν πρόρρηση τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κροστάνδης, δίδασκε πώς τά πάθη καί οἱ δαίμονες δημιουργοῦν αὐτά πού οἱ σύγχρονοι ἄνθρωποι ἀποκαλοῦν ψυχικές ἀρρώστειες.

Γιά παράδειγμα ὁ Οὐμπέρτο Ἔκο ὁ ὁποῖος πρόσφατα ἰσχυρίστηκε ὅτι δέν ὑπάρχει εὐτυχία. Βλ. στό κεφάλαιο περί Κατάθλιψης. 40

26

«Δέν ὑπάρχουν ψυχικὲς ἀρρώστιες», δίδασκε ὁ ὁσία Ματρώνα, «ὑπάρχουν πνευματικές: ἀδύναμοι, ἑξαντλημένοι, παθιασμένοι ἀπὸ τὰ πονηρὰ πνεύματα… Ὑπάρχουν «κατὰ φαντασίαν» ἀρρώστιες, τὶς ὁποῖες στέλνει κάποιος»41. Μέ τήν λέξη «κάποιος» προφανῶς ἐννοοῦσε τόν πονηρό διάβολο. «Μακρυὰ ἀπὸ τὸν Θεὸ ὁ ἄνθρωπος», γράφει ὁ π. Μεθόδιος Κρητικός «εἶναι σὰν τὸ ψάρι ἔξω ἀπὸ τὸ νερὸ, δὲν εἶναι πλέον ὁ ὄντως ἄνθρωπος, ὁ φυσιολογικὸς ἄνθρωπος. Εἶναι ἄρρωστος, εἶναι ἀνάπηρος, εἶναι τραυματισμένος, εἶναι πεπτωκώς... εἶναι ἀφύσικη ὕπαρξη. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς, στὸ ὑπέροχο ἔργο του «Ἔκδοσις Ἀκριβής της Ὀρθοδόξου Πίστεως», γράφει: «Στὴν φυσική τους κατάσταση ὅλα τὰ δημιουργήματα εἶναι ὑποταγμένα καὶ ὑπακούν στὸν Δημιουργό. Ὅταν ὅμως κάποιο ἀπὸ τὰ δημιουργήματα ἀφηνιάσει ἑκούσια καὶ δείξει ἀνυπακοὴ στὸν Δημιουργό του, σχηματίζει μέσα του τὴν κακία. Διότι κακία δὲν εἶναι κάποια ὕπαρξη, οὔτε γνώρισμα κάποιας ὑπάρξεως, ἀλλὰ κάτι τὸ ὁποῖο συνέβη. Δηλαδὴ θεληματικὴ παρεκτροπὴ ἀπὸ τὸ κατὰ φύσιν εἰς τὸ παρὰ φύσιν. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι ἡ ἁμαρτία» (Ἔκδοσις Ὀρθοδ. Πίστεως Δ,20). Ἔχοντας χάσει λοιπὸν ὁ ἄνθρωπος –ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας– τὸ μόνο φυσικὸ καὶ πραγματικὸ ἔρεισμα τῆς ὑπάρξεώς του, ποὺ εἶναι ἡ κοινωνία μὲ τὸν Θεὸ καὶ Δημιουργό του, κλονίζεται συθέμελα ἡ ἐσωτερική του ἁρμονία, διαταράσσεται, ἐνῶ οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς του ἀποσυντίθεται. Τὸν αὐτονομημένο ἀπό τόν Θεό ἄνθρωπο τόν κατακλύζει ἡ ταραχὴ, ὁ φόβος, τὸ ἄγχος ἐνῶ μέσα στὴν ψυχὴ του δημιουργοῦνται οἱ ἐνοχές. Προσπαθεῖ νὰ στηριχθεῖ σὲ πράγματα, ποὺ δὲν μποροῦν νὰ τὸν στηρίξουν ἀληθινά, σὲ πράγματα ἢ καταστάσεις καὶ πρόσωπα τοῦ κόσμου τούτου. Στὴν προσπάθειά του αὐτὴν ἀναπτύσσονται μέσα του δυνάμεις ἐξαρτήσεως ἀπὸ αὐτὰ –τὰ λεγόμενα πάθη– ποὺ καταδυναστεύουν τὴν ζωήν του. Στερούμενος, παραδείγματος χάριν, τὴν ἀπόλαυση τῆς κοινωνίας μὲ τὸν Θεὸ, ρίχνεται στὸ κυνήγι τῶν ἡδονῶν καὶ αἰχμαλωτίζεται στὸ πάθος τῆς φιληδονίας, τὸ ὁποῖο, ὄντας ἀνικανοποίητο, ὁδηγεῖ στὴν κατάθλιψη. Ἔχοντας χάσει τὴν πίστη του στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ, προσπαθεῖ νὰ νιώσει ἀσφάλεια ἀποκτώντας ὑλικὰ ἀγαθὰ, χρήματα, περιουσία καὶ τὰ λοιπὰ καὶ αὐτὸ τὸ πάθος τῆς φιλαργυρίας τὸν γεμίζει μὲ λογιῶνλογιῶν ἄγχη. Μὴ γνωρίζοντας τὴν τιμὴ καὶ τὴν δόξα, ποὺ τοῦ χαρίζει ἡ σχέση μὲ τὸν Θεὸ, προσπαθεῖ νὰ νιώσει ὅτι ἀξίζει καὶ νὰ ἐπιβληθεῖ στὸ περιβάλλον Ὁσία Ματρώνα ἡ ἀόμ μ ατη ἁγία τ ῆς Ῥωσίας κα ὶ προστάτις τ ῆς Μόσχ ας, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/05/blog-post_228.html. 41

27

του, κυνηγώντας ἀξιώματα, κάνοντας ἐντύπωση, προκαλώντας τὸν θαυμασμὸ τῶν ἄλλων. Ἔτσι ὀγκοῦται μέσα του τὸ πάθος τῆς κενοδοξίας, ποὺ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει στὴν παράνοια, μὲ τὶς πολλὲς μορφὲς καὶ παραλλαγές της»42. Ἡ διαστροφή τοῦ ἀνθρώπου γίνεται πολύ μεγάλη, ὅταν ἀποδέχεται ἄκριτα ὅλα ὅσα ὁ κόσμος ἔχει καί βραβεύει ὡς ὑπεραξίες. Ὁ κόσμος πράγματι ὑποβάλλει καί βραβεύει τὰ κύρια ἀνθρώπινα πάθη: τήν φιλαργυρία, τήν φιλοδοξία καί τήν φιληδονία. Αὐτά εἶναι τά ἰδανικά τοῦ κοσμικοῦ ἀνθρώπου. Γιά νά ἀντισταθεῖ στὀν κόσμο καί στό κοσμικό φρόνημα, ὁ ἄνθρωπος θά πρέπει νά ἔχει πίστη στόν Θεό. Χωρίς αὐτήν, νιώθει μετέωρος καί κενός. Ζητώντας ἀπεγνωσμένα νὰ βασταχθεῖ ἢ νὰ αὐτοβασταχθεῖ, σὰν τὸν πνιγμένο ἀπὸ τὰ μαλλιὰ του, ὁ ἄνθρωπος αὐτός παραδίδεται τότε στὰ διάφορα πάθη, τὴν φιλαυτία, τὸν ἐγωκεντρισμὸ, τήν ὑπερηφάνεια καὶ δουλεύει κυριολεκτικὰ σ’ αὐτά. Αὐτά ρυθμίζουν τὴν σκέψη, τὶς ἐπιλογὲς, τὶς ἀποφάσεις, τὶς ἐνέργειες, τὴν ζωὴ του ὁλόκληρη, μὲ θλιβερά ἀποτελέσματα τόσο γιὰ τὸν ἴδιο ὅσο καὶ γιά τὸ περιβάλλον του καὶ τὴν κοινωνία43. Δουλεύοντας στὰ πάθη, ὁ ἄνθρωπος ἀγχώνεται, ἀπογοητεύεται, καταθλίβεται, θυμώνει, κάποτε καὶ παραφρονεῖ. Ζεῖ ὅλο καὶ περισσότερο στό τέλμα τῆς ἁμαρτίας, ἐνῶ ἀποκτᾶ ἐπάνω του δικαιώματα ὁ διάβολος καὶ τὸν ταλαιπωρεῖ μέχρι δαιμονισμοῦ. Σ’ ἕνα περιεκτικότατο κείμενό του σχετικὰ μὲ τὸ θέμα ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας γράφει: «Ὅσο ὁ νοῦς παραμένει ἐλεύθερος ἀπὸ τὶς αἰσχρὲς ἡδονὲς ἀπολαμβάνει ἡρεμία, γαλήνη καὶ ἀποκτᾶ ἀταραξία. Ἐπιπλέον λάμπει μέσα σὲ αὐτὸν καθαρὸ τὸ φῶς τῆς νήψεως ποὺ χαρίζει ὁ Θεός, ἐνῶ ἡ φωνὴ τοῦ Θεοῦ δονεῖ τὴν καρδία καὶ τὰ διανοήματα. Ὅταν ὅμως ἡ καρδιὰ δεχθεῖ κάποια στιγμὴ τὴν δωροδοκία τῆς ἀνάρμοστης καὶ πονηρῆς ἡδονῆς, ἡ ὁποία θὰ εἰσχωρήσει σ’ αὐτὴν, τότε τὴν πλημμυρίζει μὲ θορύβους ὁ σατανᾶς καὶ γεννᾶ μέσα σ’ αὐτὴν λογισμοὺς πονηρούς. Ἐπίσης, τὴν καθιστᾶ πωρωμένη καὶ γεμάτη σκοτάδι νοητὸ, κυριευμένη ἀπὸ πολέμους καὶ μάχες» (Ἑρμ. Εἰς τὸν Ν΄ Ψαλμό. Α΄, 548)44. Μελετώντας λοιπὸν τὴν Παράδοση καὶ τὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, φθάνουμε στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ σχέση μεταξὺ ἁμαρτίας καὶ ψυχικῶν διαταραχῶν εἶναι σχέση αἰτίου καὶ Πρβλ. Ἀρχιμ. Μεθοδίου Κρητικοῦ, Ἡ ἁμ αρτία καί οἱ ψυχ ικέ ς διαταραχ έ ς, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/methodios_kritikos_ amartia.html. 43Πρβλ. ὅ . π . 44Στό: Ἀρχιμ. Μεθοδίου Κρητικοῦ, Ἡ ἁμ αρτία καί οἱ ψυχ ικέ ς διαταραχ ές, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/ methodios_kritikos_amartia.html. 42

28

ἀποτελέσματος. Ἡ ἁμαρτία εἶναι τὸ αἴτιο τῆς ἀσθένειας, τὰ ψυχικὰ νοσήματα εἶναι τά ὀδυνηρὰ καὶ βασανιστικά συμπτώματαἀποτελέσματα. «Οὐκ ἔστιν ἴασις ἐν τῆ σαρκί μου ἀπὸ προσώπου τῆς ὀργῆς σου, οὐκ ἔστιν εἰρήνη ἐν τοῖς ὀστέοις μου ἀπὸ προσώπου τῶν ἁμαρτιῶν μου» (Ψάλμ. 37.4), λέει ὁ ἱερὸς Ψαλμωδός. Οἱ ψυχικὲς διαταραχὲς ὀφείλονται στὴν ἁμαρτία, ὅπως βεβαίως καὶ ὅλες οἱ διαταραχὲς μέσα στὸν κόσμο μας, συμπεριλαμβανομένων καί τῶν σωματικῶν ἀσθενειῶν, ἀκόμη καὶ ὅταν δὲν ὑπάρχει ἐμφανής προσωπικὴ εὐθύνη τοῦ πάσχοντος. Ἐφ’ ὅσον ὅλοι οἱ ἄνθρωποι σ’ αὐτὸν τὸν κόσμο εἴμαστε μεταπτωτικοί, δηλαδή ἀπόγονοι τοῦ πεπτωκότος Ἀδάμ, κληρονομοῦμε τὴν φθορὰ καὶ τὴν ἀσθένεια, τόσο τοῦ σώματος ὅσο καὶ τῆς ψυχῆς. Ἄλλοτε οἱ ψυχικὲς διαταραχὲς ὀφείλονται σὲ προσωπικὲς ἁμαρτίες ποὺ διέπραξε ὁ πάσχων, οἱ ὁποῖες μένουν ἀνεξομολόγητες καί ἀμετανόητες ὁπότε δημιουργοῦν (παγιώνουν) ἐνοχές πού φθάνουν μέχρι καί τήν σωματοποίησή τους45. Ἄλλοτε πάλι οἱ ψυχικές διαταραχές ὀφείλονται στήν ἐπίδραση καί τό ἀντίκτυπο πού ἔχουν ἁμαρτίες ἄλλων προσώπων π.χ. τῶν γονέων. Ὁ Κύριος, διά τῆς Ἁγίας Γραφῆς, μᾶς διδάσκει: «Ἐγὼ εἶμαι Κύριος ὁ Θεός σου, Θεὸς ζηλότυπος, τιμωρῶν τέκνα διὰ τὰς ἁμαρτίας τῶν γονέων μέχρι τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς, εἰς ἐκείνους οἱ ὁποῖοι μὲ μισοῦν. Εἶμαι ὅμως καὶ Θεὸς ἐλεήμων, ὁ ὁποῖος δεικνύω καὶ δίδω ἔλεος εἰς χιλιάδας ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι μὲ ἀγαποῦν καὶ φυλάσσουν τὰς ἐντολάς μου (Δευτ. ε’, 9-10)»46. Διαπιστώνεται ἔτσι πολλές φορές ὅταν χωρίζουν οἱ γονεῖς νά παθαίνει κατάθλιψη τὸ παιδί. «Μοῦ ἔλεγε ἕνας στρατιωτικὸς ἱερέας», παρατηρεῖ ὁ π. Μεθόδιος Κρητικός, «ὅτι διερευνώντας τὶς περισσότερες περιπτώσεις αὐτοκτονιῶν στρατιωτῶν στὸν Στρατὸ, διαπιστώνει ὅτι εἶναι παιδιὰ διαλυμένων οἰκογενειῶν. Ἡ ἁμαρτία φώλιασε στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ. Ἡ ἁμαρτία τῶν γονέων γέμισε μὲ ψυχικὲς διαταραχὲς τὸ παιδί. Καταλαβαίνουμε πόση εὐθύνη φέρουμε μέσα στὴν κοινωνία μας, γιατί εἴμαστε ὅλοι ὁ ἕνας δίπλα στὸν ἄλλον καὶ ἐπηρεάζουμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον. Σὲ μία συζήτηση κάποτε μὲ τὸν Γέροντα Παϊσιο στὸ Ἅγιο Ὅρος εἶχα ἀκούσει νὰ λέει : «Οἱ αἰτίες τῶν ψυχικῶν διαταραχῶν εἶναι κυρίως τρεῖς. Ὑπάρχουν ὀργανικὰ αἴτια καὶ τότε χρειαζόμαστε ἰατρικὴ βοήθεια. Ὑπάρχουν ψυχικὲς διαταραχὲς ποὺ ὀφείλονται στὴν ἁμαρτία, στὰ πάθη καὶ στὸν ἐγωισμό. Καὶ τότε χρειάζεται ὁ ἄνθρωπος μετάνοια, συγχώρηση καὶ ἄσκηση. Ὑπάρχει καὶ ἡ περίπτωση τοῦ δαιμονισμοῦ. Καὶ

Πρβλ. ὅ . π . Δ ε υ τ . ε ’ , 9 - 1 0 : «ἐγὼ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, Θεὸς ζηλωτής, ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέκνα ἐπὶ τρίτην καὶ τετάρτην γενεὰν τοῖς μισούσι μέ. καὶ ποιῶν ἔλεος εἰς χιλιάδας τοῖς ἀγαπῶσι μὲ καὶ τοῖς φυλάσσουσι τὰ προστάγματά μου». 45 46

29

τότε χρειάζεται, ἐφ’ ὅσον μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ τὸ κατανοήσει, νὰ δεῖ τί τοῦ ἔφταιξε καὶ νὰ ὁδηγηθεῖ σὲ μετάνοια, ἀλλὰ καὶ στὰ μέσα τῆς Ἐκκλησίας μας τὰ ἁγιαστικὰ καὶ χαριτόβρυτα». Καὶ θυμᾶμαι πού εἶχε πεῖ τό ἐξῆς: «πολλὲς φορὲς ἔχουμε δαιμονισμένους καὶ προσπαθοῦν νὰ τοὺς βγάλουν τὸ δαιμόνιο μὲ μηχανήματα. Ὅπως καὶ μερικοὶ ἱερεῖς νομίζουν ὅτι οἱ ψυχασθενεῖς εἶναι δαιμονισμένοι καὶ προσπαθοῦν νὰ τοὺς θεραπεύσουν μόνο μὲ τὰ μέσα τὰ ἐκκλησιαστικὰ, ἐνῶ χρειάζεται νὰ τοὺς στείλουν καὶ κάπου ἀλλοῦ»»47. Τά πάθη, ἑπομένως, εἶναι ἡ κύρια αἰτία ὅλων τῶν ἀσθενειῶν καί μάλιστα τῶν λεγόμενων ψυχοσωματικῶν. Κατά βάση, ὅλες οἱ ἀσθένειες εἶναι ψυχοσωματικές. «Ἀσθενεῖ τό σῶμα, ἀσθενεῖ μου καί ἡ ψυχή», ψάλλουμε στόν Μικρό Παρακλητικό Κανόνα πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Κάθε ἀσθένεια τῆς ψυχῆς ἐπιδρᾶ ὁπωσδήποτε σ’ ἕναν βαθμό καί στό σῶμα. Ὁ ἄνθρωπος ἀρρωσταίνει πρῶτα στόν νοῦ, μετά στήν ψυχή καί μετά στό σῶμα. Ὁ σκοτισμός τοῦ νοῦ, ἡ δυσλειτουργία ἤ καί ἡ παντελής ἀδράνεια τῆς νοερᾶς ἐνέργειας εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν ψυχοσωματικῶν μας νοσημάτων.

Τά πάθη εἶναι κίνηση ἐνάντια στήν ἀγάπη Σύμφωνα μέ τούς λόγους τοῦ Κυρίου, ὁ Ὁποῖος μᾶς διέταξε νά «ἀγαπήσουμε τούς ἀδελφούς μας καθώς κι Ἐκεῖνος μᾶς ἀγάπησε» (δηλ. μέχρι θανάτου!), θά πρέπει νά ἀγαπήσουμε τούς πάντας, περισσότερο καί ἀπό τήν ζωή καί τήν ὕπαρξή μας. Ὀφείλουμε νά ξεπεράσουμε καί τό λεγόμενο ἔνστικτο τῆς αὐτοσυντηρήσεως, προκειμένου νά διασώσουμε τήν ἀγάπη μας πρός τόν Θεό καί πρός τόν συνάνθρωπο μας. Ἄν χρειαστεῖ, θά πρέπει νά δώσουμε καί τήν ζωή μας γιά χάρη τῶν ἀδελφῶν μας. Τά πάθη μᾶς ἀποπροσανατολίζουν, μᾶς ἀπομακρύνουν ἀπό τόν Θεό καί τούς συνανθρώπους μας, μᾶς διαστρέφουν. Τά πάθη, μέ κυρίαρχο τήν φιλαυτία (τήν ἄλογη ἀγάπη πρός τό σῶμα μας), μᾶς ὠθοῦν στό νά ἀγαπήσουμε ἐγωιστικά τόν ἑαυτό μας, χωρίς νά ἔχουμε καμμία διάθεση γιά τήν παραμικρή θυσία χάριν τοῦ Θεοῦ ἤ τῶν ἀδελφῶν μας.

Στό: Ἀρχιμ. Μεθοδίου Κρητικοῦ, Ἡ ἁμ αρτία καί οἱ ψυχ ικέ ς διαταραχ ές, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/methodios_kritikos_amartia.ht ml 47

30

Κάθε ἀρετή εἶναι μιά κίνηση ἀγάπης πρός τόν Θεό καί πρός τόν πλησίον. Κάθε κακία εἶναι μιά κίνηση ἐνάντια στήν ἀγάπη πρός τόν Θεό καί πρός τόν πλησίον. Κάθε ἀρετή εἶναι μία ἔξοδος ἀπό τόν ἑαυτό μας, ἀπό τήν αὐτοφυλάκισή μας. Ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος γιά νά ὁμοιάσει στόν Θεό. Εἶναι πλασμένος γιά νά γίνει κι αὐτός ἀγάπη. Ἑπομένως, ὅταν κινούμαστε ἀγαπητικά πρός τόν Θεό καί τούς ἄλλους, ἐκπληρώνουμε τόν προορισμό μας. Ἀπεναντίας, κάθε κακία, κάθε πάθος, εἶναι μία κίνηση πρός τόν ἑαυτό μας, αὐτοερωτική, ναρκισσιστική. Ἑπομένως, τά πάθη εἶναι κινήσεις ἀντίθετες στόν προορισμό μας, ὁ ὁποῖος εἶναι νά γίνουμε ἀγάπη. Εἶναι κινήσεις ἀντίθετες στό «καθ’ ὁμοίωσιν». Ὁ ἄνθρωπος –διά τῶν παθῶν– αὐτοφυλακίζεται, δένεται μέ δεσμά τά ὁποῖα δυστυχῶς τά ἀγαπάει μετά ἀπό κάποια ἡλικία. Ὁ π. Παΐσιος ἔλεγε ὅτι μετά τά 30 (τήν ἡλικία τῶν 30 ἐτῶν) ὁ ἄνθρωπος ἀγαπάει τά πάθη του. Α2)ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ Μηχανισμός δημιουργίας τῶν παθῶν (καί μικρή ἀνακεφαλαίωση τῶν προηγουμένων). Τά πάθη εἶναι ἡ παρά φύσιν λειτουργία τῶν διαφόρων ψυχικῶν μας δυνάμεων. Ὅπως ἀναφέρθηκε, σύμφωνα μέ τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, ἡ ψυχή μας εἶναι τριμερής (ἔχει τρεῖς βασικές δυνάμεις): Ἔχει α) τό λογιστικό (νοῦς, διάνοια, δόξα, φαντασία, αἴσθηση), γιά νά προσευχόμεθα καί νά λογιζώμεθα τόν Θεό καί τά τοῦ Θεοῦ· ἐπίσης ἔχει β) τό θυμικό (θυμός), γιά νά θυμώνουμε μέ τούς δαίμονες καί τούς κακούς λογισμούς καί γ) ἔχει τό ἐπιθυμητικό (ἐπιθυμία), γιά νά ἀγαπᾶμε τόν Θεό. Ἀρχικά ὁ νοῦς, στήν συνέχεια ὁ θυμός καί ἡ ἐπιθυμία, μέ τήν δική μας θέληση (δηλ. αὐτεξουσίως), κινοῦνται παρά φύσιν καί μᾶς ὁδηγοῦν στόν χωρισμό ἀπό τόν Θεό (=ἁμαρτία). Αὐτές οἱ δυνάμεις, στήν συνέχεια, συμπαρασύρουν στήν ἁμαρτία (δηλ. στόν χωρισμό ἀπό τόν Θεό) καί τό σῶμα. Ἡ αἰτία τῆς ἁμαρτίας εἶναι ἡ ἀσθένεια τῆς ἀνθρώπινης βούλησης· ἡ παράχρηση (= κακή χρήση, παρά φύσιν χρήση) τοῦ θεόσδοτου δώρου πού λέγεται αὐτεξούσιο. Ἀντί νά ὑποτάξει ὁ ἄνθρωπος τό θέλημά του στό Θεῖο θέλημα καί νά κάνει τό πᾶν γιά τήν ἐκπλήρωσή του (τοῦ Θείου θελήματος),

31

διαμορφώνει καί ἀκολουθεῖ δικά του ἐγωιστικά θελήματα, πού εἶναι ἀντίθετα μέ τό Θεῖο θέλημα. Ὅταν τά ἐγωιστικά θελήματα καί οἱ ἐπιθυμίες ἱκανοποιοῦνται, ὁδηγοῦν τόν ἄνθρωπο στήν ἁμαρτία καί τά πάθη. Ἀφορμή γιά τήν δημιουργία τῶν διεστραμμένων αὐτῶν θελημάτων καί ἐπιθυμιῶν εἶναι οἱ ὑποβολές: α) ὑποβολές τοῦ πονηροῦ, β) ὑποβολές τοῦ κόσμου καί γ) ὑποβολές τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου (τόν ὁποῖον ἔχουμε ὅλοι οἱ ἄνθρωποι μέσα μας). Ἡ ἀνθρώπινη ἐλευθερία (τό αὐτεξούσιο) ὑποτάσσεται στίς ὑποβολές καί στους λογισμούς, καί ἔτσι διαπράττεται ἡ ἁμαρτία. Ἡ συνεχής ἐπανάλειψη τῆς ὅποιας ἁμαρτίας δημιουργεῖ καί τό ἀντίστοιχο πάθος. Τό κακό, ἡ ἁμαρτία, τά πάθη δέν δημιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό. Ὁ Θεός εἶναι ὁ μόνος κατά φύσιν Ἀγαθός, ὁ τέλεια Ἀπαθής καί ὁ ὄντως Ὤν (Αὐτός πού ἀληθινά «ὑπάρχει»). Τό κακό, ἀντιθέτως, δέν «ὑπάρχει» ἀλλά ὁρίζεται ὡς ἡ «ἀπουσία» τοῦ καλοῦ. Τά πάθη εἶναι ἡ ἀπουσία τῶν ἀρετῶν Ὅταν δέν ὑπάρχουν οἱ ἀρετές, ὅταν δέν ἀσκοῦμε τίς ἀρετές, τότε πέφτουμε στήν δουλεία τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν. Ὅταν φεύγουμε ἀπό τό φῶς, ζοῦμε στό σκοτάδι.Ὅταν ὁ Θεός δέν ἐνεργεῖ μέσα μας, τότε ἐνεργεῖ ὁ παλαιός ἄνθρωπος ἤ ὁ διάβολος. Λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς: «Ὅταν ὁ Θεός δέν ἐνεργεῖ μέσα μας, τότε κάθε τι πού κάνουμε εἶναι ἁμαρτία»48. Ὅταν δέν εἶναι ἑνωμένος ὁ ἄνθρωπος μέ τόν Θεό, ὥστε νά ἐνεργεῖ ὁ Θεός δι’ αὐτοῦ, τότε ὁ ἄνθρωπος ἁμαρτάνει. Ἡ διαρκής κοινωνία μετά τοῦ Θεοῦ συντηρεῖται διά τῆς μυστηριακῆς καί ἀσκητικῆς ζωῆς. Ἰδιαίτερο καί πρωταρχικό ρόλο παίζει ἡ ἀδιάλειπτη, ἐν συντριβῇ, προσευχή. Αὐτή ἡ προσευχή δέν ἐκφράζει τίποτε ἄλλο παρά τήν ἀδιάλειπτη μετάνοια τοῦ ἁμαρτωλοῦ μέν ἀλλά πιστοῦ ἀνθρώπου. Χωρίς αὐτήν τήν κοινωνία μετά τοῦ Θεοῦ, ὁ ἄνθρωπος σκοτίζεται. Χάνει τήν μετοχή στό Ἄκτιστο Θεῖο Φῶς καί ἑπομένως ζεῖ στήν ἀπουσία Του, δηλ. στό σκότος τοῦ διαβόλου. Ὁ Κύριος μᾶς μίλησε γι’ αυτήν τήν ἀδιάλειπτη μετάνοια, τῆς ὁποῖας βασικό στοιχεῖο εἶναι ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή: «Μετανοεῖτε49. Ἤγγικε γάρ ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν». Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, P G 1 5 1 , 416D-417A: «Τοῦ Θεοῦ μή ἐνεργοῦντος ἐν ἡμῖν ἁμαρτία πᾶν τό παρ' ἡμῶν γινόμενον». 48

32

Ἀδιάλειπτη μετάνοια σημαίνει ἀδιάλειπτη ἐκζήτηση τοῦ Θείου Ἐλέους, τῆς Θείας Συγχώρησης, γιά τίς ἁμαρτίες μας. Ταυτόχρονα σημαίνει ἀδιάλειπτη προσπάθεια γιά διόρθωση. Συμπερασματικά, ἀδιάλειπτη μετάνοια σημαίνει ἀδιάλειπτη προσευχή καί προσοχή ὥστε: α) νά ἀποφεύγουμε τήν ἁμαρτία καί τά πάθη καί β) νά τηροῦμε τίς Θεῖες Ἐντολές. Τά πάθη δημιουργοῦνται ὅταν δέν μετανοοῦμε συνεχῶς Ὅταν δέν μετανοοῦμε, ὅταν ἀπουσιάζει τό καλό, ὅταν δέν κάνουμε καλή χρήση τῶν ψυχικῶν καί σωματικῶν μας δυνάμεων, ὅταν ἀπουσιάζει ἡ ἀρετή, τότε «ὑπάρχει» τό κακό, ἡ ἁμαρτία, τά πάθη, ὡς ἀπουσία-ἔλλειψη τοῦ καλοῦ καί τῆς ἀρετῆς. Μία ἁμαρτία πού ἐπαναλαμβάνεται πολλές φορές, καί ὁ ἄνθρωπος δέν μετανοεῖ γι’ αυτήν, (αὐτή τότε ἡ ἐπανάληψη) δημιουργεῖ μία κακή συνήθεια. Ἡ κακή συνήθεια ὡθεῖ τόν ἄνθρωπο ὥστε νά διαπράττει ὅλο καί εὐκολώτερα, ὅλο καί περισσότερο, ὅλο καί σέ ἐντονότερο βαθμό τήν συγκεκριμένη ἁμαρτία. Ἡ κακή αὐτήν συνήθεια-ἕξη λέγεται πάθος. Γιά παράδειγμα, ἕνας ἄνθρωπος πού θύμωσε μία φορά χωρίς σωστό λόγο50 ὑπέπεσε στήν ἁμαρτία τοῦ ἄλογου θυμοῦ. Ἐάν ὑποπέσει πολλές φορές στήν ἴδια ἁμαρτία, δημιουργεῖ μέσα του μία κακή ἕξη (συνήθεια), ἡ ὁποία λέγεται πάθος τοῦ θυμοῦ. Ἔτσι, κάθε φορά πού ἀδικεῖται, ταράζεται. Πολύ εὔκολα, μέ τό παραμικρό, θυμώνει καί παρεκτρέπεται, διότι ἐνεργεῖ μέσα του αὐτό τό πάθος τοῦ θυμοῦ. Ὅσο περισσότερο τό ἐνεργεῖ αὐτό τό πάθος, τόσο εὐκολώτερα πέφτει σ’ αὐτό, τόσο πιό πολύ ὑποδουλώνεται. Χρειάζεται μία ἀποφασιστική κίνηση τῆς ἀνθρώπινης βούλησης, ἡ ὁποία (σέ συνδυασμό-συνεργασία μέ τήν Θεία Χάρη) θά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο σέ μετάνοια, ὥστε νά ἀποτινάξει τό συγκεκριμένο πάθος. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός ἔκανε ἀρκετές φορές κακή χρήση τῆς ψυχικῆς του δυνάμεως (δώρο τοῦ Θεοῦ) πού λέγεται θυμός, διότι τό ἔστρεψε σέ λάθος κατεύθυνση. Ἀπόκτησε ἔτσι τό πάθος τοῦ ἄδικου

Δέν εἶπε:«Μετανοῆστε μία φορά» ἀλλά «Μετανοεῖτε» συνεχῶς, δηλ. συνεχῶς νά διορθώνετε τήν πορεία σας, ὥστε νά μήν χάσετε τόν δρόμο πού ὁδηγεῖ στήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. 50Σωστός λόγος θυμοῦ εἶναι ὅταν θυμώνουμε διότι ὑβρίζεται ὁ Θεός ἤ ἀδικεῖται ὁ πλησίον. Λανθασμένος λόγος θυμοῦ εἶναι ὅταν θυμώνουμε διότι ἀδικούμαστε ἐμεῖς καί προσπαθοῦμε ὀργιζόμενοι νά ὑπερασπιστοῦμε τόν ἑαυτό μας. 49

33

θυμοῦ. Στρέφεται –λόγῳ τοῦ πάθους αὐτοῦ– ἐναντίον ἐκείνων πού ὥφειλε νά ἀγαπᾶ ὄχι μόνο ἐξ ἴσου μέ τόν ἑαυτό του (ὅπως λέγει ἡ ἐντολή τῆς Π. Διαθήκης51) ἀλλά καί πολύ περισσότερο (Κ. Διαθήκη)52. Συνάμα, ἀφήνει ἀπολέμητους αὐτούς πού ἀληθινά τόν ταλαιπωροῦν (τούς δαίμονες καί τούς λογισμούς-ἐπιθυμίες πού αὐτοί ὑποβάλλουν), μή θυμώνοντας δίκαια ἐναντίον τους, κατά τό Γραφικό: «ὀργίζεσθε καί μή ἁμαρτάνετε». Ὅταν ὁ θυμός χρησιμοποιεῖται γιά τήν ὑπεράσπιση τοῦ Θεοῦ (ὅταν λ.χ. βλασφημεῖται τόν Πανάγιον Ὄνομά Του) ἤ γιά τήν ὑπεράσπιση τοῦ πλησίον μας, ὅταν αὐτός ἀδικεῖται, τότε ὁ θυμός εἶναι ἀπαραίτητος, ἀναμάρτητος καί δικαιότατος. Τά αἴτια τῶν παθῶν: ἡ λανθασμένη κίνηση τοῦ αὐτεξουσίου καί ἡ ὑποβολή τοῦ πονηροῦ. Ἐφευρέτης τοῦ κακοῦ εἶναι ὁ διάβολος. Αὐτός ὑπέβαλε στόν ἄνθρωπο τήν ἐπιθυμία τῆς θεώσεως χωρίς τόν Θεό. Ἡ ἀνθρώπινη ἐλευθερία καί βούληση συγκατένευσε. Ὁ ἄνθρωπος αὐτονομημένα, χωρίς τόν Θεό, ἀναζήτησε τήν μακαριότητα καί τήν ἡδονή. Ἔτσι ἄρχισε νά ἁμαρτάνει καί νά δημιουργεῖ τά διάφορα πάθη. «Ἡ ψυχή, ἀφοῦ ἀπέκλινε ἀπό τίς ἀρετές, διά μέσου τῆς φιληδονίας κατασκεύασε τά πάθη καί τά ἐστερέωσε ἐναντίον της», λέγει ὁ Ἀββᾶς Δωρόθεος53. Ἡ ἐπιθυμία γιά τήν ἡδονή, γιά τήν κάθε εἴδους ἀπόλαυση (τήν σωματική, τήν ψυχική, αὐτήν πού ἔρχεται ἀπό τούς ἀνθρώπινους ἐπαίνους ἤ ἀπό τήν συσσώρευση πλούτου ἤ δύναμης ἤ ἀπό τήν ἀπόκτηση ἐξουσίας καί ἀξιωμάτων) ἔκανε τήν ψυχή νά παρεκκλίνει ἀπό τήν κατά φύσιν ζωή. Ὁ ἄνθρωπος κινήθηκε αὐτεξουσίως πρός τήν ἁμαρτία. Ἑπομένως, ἡ ἁμαρτία ἀρχικά εἶναι μία νόσος τῆς προαιρέσεως, τοῦ αὐτεξουσίου. Στήν συνέχεια ἐπεκτείνεται καί καταλαμβάνει ὅλην τήν ψυχοσωματική ἀνθρώπινη ὑπόσταση.

Ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν Στήν Κ. Διαθήκη διδαχθήκαμε ἀπό τόν Κύριο νά ἀγαποῦμε τούς ἀδελφούς μας ὅπως μᾶς ἀγάπησε Ἐκεῖνος: «Ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν͵ ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους· καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς ἵνα καὶ ὑμεῖς ἀγαπᾶτε ἀλλήλους.(Ἰωαν. 13,34)». Ὁ Κύριος μᾶς ἀγάπησε μέχρι τέλους: «Ἀγαπήσας τοὺς ἰδίους τοὺς ἐν τῷ κόσμῳ͵ εἰς τέλος ἠγάπησεν αὐτούς» (Ἰωαν. 13,1). Μᾶς ἀγάπησε μέχρι θανάτου «γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου͵ θανάτου δὲ σταυροῦ» (Φιλιπ. 2, 8). Μέ τήν ἴδια ἀγάπη δηλ. «μέχρι θανάτου» πρέπει νά ἀγαπᾶμε καί ἐμεῖς, ὁ ἕνας τόν ἄλλον. Δηλ. πρέπει νά ἀγαπᾶμε τόν ἄλλο ξεπερνώντας τήν ἀγάπη στόν ἑαυτό μας καθώς καί τόν φόβο τοῦ θανάτου. 53 Ἀββᾶ Δωροθέου, εἰς Φ ιλοκαλία τ ῶν νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν, Ἐκδ. «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσσαλονίκη 1981, τόμος 12ος, σελ. 510: «Κλίνασα ἡ ψυχή διά φιληδονίας ἐκ τῶν ἀρετῶν κατεσκεύασε τά πάθη καί ἐστερέωσεν αὐτά καθ’ ἑαυτῆς». 51 52

34

Ἀρχικά κινεῖται λανθασμένα ὁ νοῦς. Στήν συνέχεια παρασύρονται στήν λάθος κίνηση τό θυμικό καί τό ἐπιθυμητικό. Πῶς δημιουργήθηκαν τά πάθη. Ὁ κατά φύσιν ἄνθρωπος, ὁ πρῶτος Ἀδάμ ἦταν ἀπαθής πρίν τήν πτώση. Ὅλες του οἱ ψυχικές δυνάμεις ἐκινοῦντο φυσιολογικά, πρός τόν Θεό. Ὁ ἄνθρωπος ἀγαποῦσε «ἐξ ὅλης ψυχῆς καί καρδίας καί διανοίας καί ἰσχύος»54 τόν Θεό. Ὁ Θεός ἔδωσε στήν ἀνθρώπινη ψυχή ὅλες τίς δυνάμεις –ὅ,τι χρειαζόταν– γιά νά ἐπιτύχει τόν προορισμό του: τήν ὁμοίωση μ’ Αὐτόν. Μέ τήν πτώση ἡ ἀνθρώπινη προαίρεση καί τό αὐτεξούσιο χρησιμοποιήθηκαν λανθασμένα καί ὁ ἄνθρωπος χωρίστηκε ἀπό τόν Θεό. Συμπεριφέρθηκε ἐγωιστικά, δέν θέλησε νά ζητήσει συγγνώμη ἀπό τόν Δημιουργό Του μετά τήν πτώση του στόν Παράδεισο, καί ἔχασε ἔτσι τήν κοινωνία μαζί Του. Ἡ πρώτη ἁμαρτία ἦταν ἡ παρακοή στήν ἐντολή τῆς νηστείας. Ὁ ἄνθρωπος, πέφτοντας σέ κάποια ἀμέλεια (ἀνεπαίσθητη λήθη τοῦ Θεοῦ καί ραθυμία) μέ τήν παρακίνηση τοῦ πονηροῦ, αὐτονομήθηκε καί ἔχασε τήν «ὅραση» τοῦ Θεοῦ. Ἀναζήτησε τήν θέωςή του μέ τίς δικές του ἀποκλειστικά δυνάμεις, χωρίς τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ἔκανε εἴδωλο τόν ἑαυτό του55 καί τά κτίσματα. Ἀναζήτησε τήν ἡδονή στά κτίσματα. Ὑποδούλωσε τόν νοῦ του στίς αἰσθήσεις καί στό περιβάλλον. Ἡ Εὔα «εἶδε»56 τόν ἀπαγορευμένο καρπό, τόν «ἐπιθύμησε» καί μετά τόν «ἔφαγε», παρακούοντας στόν Δημιουργό της. Προσπάθησε ὁ Πρωτόπλαστος ἄνθρωπος νά βρεῖ τήν εὐτυχία του μέσῳ τῆς ἄλογης ἀγάπης πρός τόν ἑαυτό του, ἐγκαταλείποντας τόν Δημιουργό του. Ἡ λήθη καί ἡ ραθυμία τόν κυρίευσαν. Ὑποδουλώθηκε στήν φιλαυτία. Ὁ σκοτισμένος του νοῦς συμπαρέσυρε καί τίς ἄλλες ψυχικές του δυνάμεις στήν παρά φύση λειτουργία. Κινήθηκε ἀγαπητικά καί λατρευτικά πρός τά κτίσματα καί τίς γήινες ἡδονές. Ὡς ἀποτέλεσμα τῆς Προπατορικῆς ἁμαρτίας εἰσῆλθαν στόν ἄνθρωπο: α) ἡ ροπή πρός τήν ἁμαρτία καί β) τά διάφορα ἀδιάβλητα πάθη (πείνα, δίψα, πόνος, λύπη κ.λ.π.). Αὐτά τά πάθη, ὅταν ἱκανοποιοῦνται μέ μέτρο καί γιά τόν σωστό λόγο γιά

Πρβλ. Λ κ . 10, 27. Βλ. Ἁγ. Ἀνδρέα Κρήτης, Μ. Κανών , ὠδή δ΄, τροπάριο 26:«αὐτείδωλον τοῖς πάθεσιν ἐγενόμην». 56Ὑποδούλωσε τόν νοῦ της στήν ὅραση καί κατόπιν στήν γεύση, συμπαρασύροντας καί τίς ἄλλες ψυχικές της δυνάμεις στήν ὑποδούλωση αὐτή. 54 55

35

τόν ὁποῖο μᾶς δόθηκαν ἀπό τόν Θεό, δέν ὁδηγοῦν στήν ἀπομάκρυνση ἀπό τόν Θεό (ἁμαρτία). Ὅταν «ὑπερ-ἱκανοποιοῦνται» ἤ «ὑποἱκανοποιοῦνται», τότε γίνονται διαβλητά (ἁμαρτωλά). Μετά τήν πτώση ὁ ἄνθρωπος, σύμφωνα μέ τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, δημιούργησε –δυστυχῶς μέ τήν θέλησή του– τά διάφορα πάθη κάνοντας: α) παράχρηση τῶν ψυχικῶν του δυνάμεων καί β) πέφτοντας στήν ἀμετρία κατά τήν ἱκανοποίηση τῶν ἀδιαβλήτων παθῶν του μετατρέποντάς τα σέ διαβλητά.

Α3) ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ Ὁ ἄνθρωπος πού δέν ἔχει καθαριστεῖ ἀπό τά πάθη του εἶναι ψυχοπαθής, κατά τούς ἅγιους Πατέρες. Ἀληθινά ψυχο-παθής ἄνθρωπος εἶναι κάθε ἄνθρωπος πού εἶναι δέσμιος τῶν παθῶν του. Ὁπωσδήποτε καί ὁ καταθλιπτικός –μέ τήν πατερική ἔννοια– εἶναι ψυχοπαθής. Ἡ ψυχο-πάθεια ἔγκειται στό ὅτι ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου δέν εἶναι καθαρή, ἀλλά εἶναι μολυσμένη ἀπό λογισμούς καί δέσμια τῶν παθῶν. Αὐτός ὁ ἄνθρωπος χρήζει θεραπείας. Ἡ θεραπεία εἶναι ἡ κάθαρση καί ὁ φωτισμός τοῦ νοῦ (διά τῆς ἀσκητικῆς καί μυστηριακῆς ζωῆς ἐντός τῆς Ἐκκλησίας). Τότε ὁ ἄνθρωπος παύει νά εἶναι ψυχοπαθής. Τότε ἐλευθερώνεται καί ἀπό τήν κατάθλιψη. «Ὁ κάθε ἄνθρωπος», μᾶς διδάσκει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, «εἶναι ψυχοπαθὴς, κατὰ τὴν Πατερικὴ ἔννοια. Δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ εἶναι κάποιος σχιζοφρενὴς γιὰ νὰ εἶναι ψυχοπαθής. Ὁ ὁρισμὸς τῆς ψυχοπάθειας ἀπὸ Πατερικῆς ἀπόψεως εἶναι ὅτι ψυχοπάθεια ὑπάρχει στὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνον ποὺ δὲν λειτουργεῖ σωστὰ ἡ νοερὰ ἐνέργεια μέσα του. Ὅταν δηλαδὴ ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι γεμάτος ἀπὸ λογισμούς, ὄχι μόνο κακοὺς λογισμούς, ἀλλὰ καὶ καλοὺς λογισμούς57. Ὅποιος ἔχει λογισμούς, καλοὺς ἡ κακοὺς μέσα στὴν καρδιά του, αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ Πατερικῆς ἀπόψεως εἶναι ψυχοπαθής. Ἂς εἶναι οἱ λογισμοὶ αὐτοὶ ἠθικοί –ἀκόμη καὶ ἠθικώτατοι, ἀνήθικοι ἡ ὁ,τιδήποτε ἄλλο. Δηλαδὴ, κατὰ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὅποιος δὲν ἔχει περάσει ἀπὸ κάθαρσι τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὰ πάθη καὶ δὲν ἔχει φθάσει σὲ κατάστασι φωτισμοῦ μὲ τὴν Χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ψυχοπαθής. Ὄχι ὅμως μὲ τὴν ἔννοια τῆς Ψυχιατρικῆς. Ὁ ψυχοπαθὴς γιὰ τὸν ψυχίατρο Βλ. Ἰωάννου Ρωμανίδου: «Ἡ θ ρ η σ κ ε ί α ε ἶ ν α ι ν ε υ ρ ο β ι ο λ ο γ ι κ ὴ ἀ σ θ έ ν ε ι α , ἡ δ ὲ Ὀ ρ θ ο δ ο ξ ί α ἡ θ ε ρ α π ε ί α τ η ς », ἐν Ὀρθοδοξία – Ἑλληνισμός, Πορεία στὴν Τρίτη Χιλιετία, Β’ τόμος, ἔκδοσις Ι. Μ. Κουτλουμουσίου, Ἅγιον Ὅρος, 1996, σσ. 67-76. 57

36

εἶναι κάτι ἄλλο. Εἶναι ἐκεῖνος ποὺ πάσχει ἀπὸ ψύχωση, εἶναι ὁ σχιζοφρενής»58. Ὁ προπτωτικός ἄνθρωπος δέν ἦταν ψυχο-παθής. Ὁ νοερά του ἐνέργεια λειτουργοῦσε κανονικά. «Στὸν προπτωτικὸ ἄνθρωπο», σημείωνει ὁ π. Ἱερόθεος Βλάχος, «ὁ νοῦς ἐλάμβανε τὴν θεία Χάρη καὶ αὐτὴ διαπορθμευόταν στὸ σῶμα του καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ἀκτινοβολοῦσε σὲ ὅλη τὴν κτίση» 59. Μετά τήν πτώση ὅλα ἄλλαξαν, «Ἡ ψυχὴ ἀπομυζᾶ τὸ σῶμα καὶ δημιουργοῦνται ἡ φιλαυτία καὶ τὰ ψυχικὰ πάθη. Τὸ σῶμα ἀπομυζᾶ τὴν κτίση καὶ δημιουργοῦνται τὰ σωματικὰ πάθη καὶ ἀκολουθεῖ τὸ οἰκολογικὸ πρόβλημα. Ἡ ἔκφραση αὐτὴ τῶν παθῶν δημιουργεῖ καὶ τὰ κοινωνικὰ προβλήματα» 60. Ὑπάρχει ἑπομένως ἀνάγκη θεραπείας. Θά πρέπει «τὸ σῶμα νὰ ὑποταχθῆ στὴν ψυχὴ καὶ ἡ ψυχὴ νὰ ἐμπνέεται ἀπὸ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ»61. Ἡ θεραπεία τοῦ ψυχο-παθοῦς μεταπτωτικοῦ ἀνθρώπου περιλαμβάνει: α) τήν ἀποκατάσταση τῆς νοερᾶς προσευχῆς ἐντός τῆς καρδίας του β) τήν ἀποβολή τῆς φιλαυτίας καί τήν ἀντικατάστασή της μέ τήν ἀνιδιοτελή –τήν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι– ἀγάπη πρός τόν Θεόν καί πρός τόν πλησίον. Ὁ ἐγωισμός καί ἡ φιλαυτία Ὁ ἐγωισμός, πού συνδέεται κατ’ ἐξοχήν ὅπως ἐλέχθη μέ τήν ὑπερηφάνεια, συνδέεται φυσικά καί μέ τήν φιλαυτία. «Ἀπό τήν φιλαυτία γεννιοῦνται ὅλα τά πάθη»62. Προϊόν τῆς φιλαυτίας εἶναι καί ὁ ἐγωισμός. Ἔλεγε ὁ μακαριστός π. Παΐσιος, ὅταν τόν ρώτησαν τί εἶναι φιλαυτία: «(Φιλαυτία εἶναι) τό νά κάνεις τά χατίρια τοῦ παλαιοῦ σου ἀνθρώπου, νά ἀγαπᾶς δηλαδή τόν παλαιό σου ἄνθρωπο. Καί ἡ γαστριμαργία καί ὁ ἐγωισμός καί τό πεῖσμα καί ἡ ζήλεια, πρακτορεῖο τους ἔχουν τήν φιλαυτία»63.

Π. Ἰωάννου Ρωμανίδη, Πατε ρική Θε ολογία , ἐκδ. Παρακαταθήκη, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 22- 3. 59Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, Ἡ Ὀρθ όδοξη νηπτ ικὴ θ ε ολογία τ ῆς Ἐκκλησίας ὡς μ έ θ οδος θ ε ραπε ίας (Β ΄ ), http://www.parembasis.gr/2004/04_04_12.htm. 60Ὅ . π. 61Ὅ . π. 62Π άθ η καί ἀρε τέ ς, σελ. 39. 63Ὅ . π. , σελ. 39. 58

37

Ἡ ἀγάπη τοῦ ἐγώ, ἡ αὐτολατρεία, τό νά θεωρεῖ ὁ ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του ὡς τό κέντρο τοῦ κόσμου, αὐτό εἶναι καί ἡ καταστροφή τοῦ ἀνθρώπου. Τό κλείσιμο στό ἐγώ, ἡ πρός ἑαυτόν καί μόνον στροφή τῆς ἀγαπητικῆς δυνάμεως τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι λειτουργία αὐτοφυλάκισης, αὐτοκαταστροφῆς, αὐτοδιάλυσης τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι κοινωνικό ὄν. Εἶναι πλασμένος γιά νά ἀγαπήσει τόν Θεό καί τόν πλησίον. Γιά νά τό πετύχει θά πρέπει νά πάψει νά εἶναι φίλαυτος. Γιά νά ἀγαπήσει μέ τήν κατά Θεόν ἀγάπη τόν πλησίον, δηλαδή γιά νά ἀγαπήσει: α) ἀνιδιοτελῶς, β) χωρίς ὅρια καί διακρίσεις, καί γ) μέ δική του θυσία, πού μπορεῖ νά φθάσει ὡς τόν θάνατο, πρέπει νά πολεμήσει τήν φιλαυτία. Θά πρέπει νά ἀγωνίζεται συνεχῶς νά «βγαίνει», νά ἐξέρχεται ἀπό τήν πρός τόν ἑαυτό του ἄρρωστη ἀγάπη καί νά κινεῖται ἀγαπητικά πρός τόν Θεό καί πρός τόν πλησίον. Ἡ «ἐξοδος» αὐτή βεβαίως, δέν εἶναι σκόρπισμα τοῦ νοῦ πρός τά ἔξω, πρός τά κτίσματα. Εἶναι εὕρεση τοῦ ἀληθινοῦ ἑαυτοῦ μας, τῆς οὐσίας τῆς ψυχῆς μας καί κατόπιν εὕρεση τοῦ Θεοῦ, ἄρνηση τοῦ ἐγωκεντρισμοῦ, τοῦ ἐγωιστικοῦ θελήματος, καί γενικά τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ἄρνηση «τοῦ παλαιοῦ, τοῦ κακοῦ ἑαυτοῦ μας», κατά τόν λόγο τοῦ Κυρίου: «εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν...»64. Γιά νά ἐπιτευχθεῖ ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τήν φιλαυτία, θά πρέπει νά γίνει ἡ κάθαρση τῆς καρδίας ἀπό τά πάθη διά τῆς μετανοίας. Ἡ κάθαρση αὐτήν εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό Ὁποῖο συνεργάζεται μέ τήν ἀνθρώπινη βούληση. Ἡ συγκέντρωση τοῦ νοῦ στήν καρδιά καί ἡ ἀδιάλειπτη ἐκζήτηση τοῦ Θείου ἐλέους εἶναι ἀπαραίτητες γιά τήν ἐνεργοποίηση τῆς καθαρτικῆς ἐνέργειας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία ὑπάρχει στό κέντρο τῆς καρδίας τοῦ βαπτισμένου πιστοῦ. Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νά βρίσκεται στήν καρδιά. Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου, σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, πρέπει νά βρίσκεται ἐντός τοῦ ἀνθρώπου, στήν καρδία του. Δέν θά πρέπει νά

64

Ματθ . 16, 24.

38

διασκορπίζεται πρός τά ἔξω διά τῶν αἰσθήσεων, ἀλλά νά ἔρχεται «εἰς ἑαυτόν» καί νά παραμένει ἐντός τῆς καρδίας προσευχόμενος. Ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ, πού διασκορπίζεται διά τῶν αἰσθητηρίων στό περιβάλλον, θά πρέπει νά ἐπανέλθει στήν οὐσία τοῦ νοῦ, πού βρίσκεται ἐντός τῆς καρδίας τοῦ ἀνθρώπου65. Τότε, ὅταν ὁλοκληρωθεῖ αὐτήν ἡ ἐπιστροφή, ὁ νοῦς διά τοῦ ἑαυτοῦ του «ἐπί τήν ἔννοιαν τοῦ Θεοῦ ἀναβαίνει» (ὁ νοῦς ἀνεβαίνει καί ὁρᾶ τόν Θεό), σύμφωνα μέ τόν Μ.Βασίλειο66. Τότε ἡ νοερά ἐνέργεια τοῦ ἀνθρώπου λειτουργεῖ σωστά. Τότε ὁ νοῦς (δηλ. ἡ ψυχή, κατά τούς ἁγίους Πατέρες) λειτουργεῖ κατά φύσιν. Ἡ νοερά προσευχή ἀποτελεῖ τήν ἀπόδειξη τῆς θεραπευμένης ψυχῆς. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος δέν προσεύχεται εἶναι ψυχικά ἄρρωστος ἤ καί νεκρός. «Νά καταλάβουμε», δίδασκε ὁ Γέροντας Σέργιος, «ὅτι, ὅπως τό σῶμα ἀρρωσταίνει καί πεθαίνει χωρίς τροφή, ἔτσι καί ἡ ψυχή ἀρρωσταίνει καί πεθαίνει χωρίς τήν προσευχή. Ἡ προσευχή εἶναι ἡ τροφή τῆς ψυχῆς»67. Γιά νά εἶναι θεραπευμένη ἡ ψυχή πρέπει νά προσεύχεται. Ἡ ἀποκατάσταση τῆς νοερᾶς προσευχῆς. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει ὡς σκοπό νά ἀποκαταστήσει τήν ἕνωση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό, τήν ἀδιάλειπτη νοερά κοινωνία μαζί Του (οὐσιαστικά, τήν νοερά προσευχή στίς ψυχές τῶν μελῶν Της). Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης μᾶς διδάσκει: «Ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ κύρια μέριμνα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία πάντοτε θεράπευε τὸν χῶρο τῆς ψυχῆς. Εἶχε διαπιστώσει – ἀπὸ τὴν Ἑβραϊκὴ παράδοση καὶ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Χριστὸ καὶ τοὺς Ἀποστόλους– ὅτι στὸν χῶρο τῆς φυσικῆς καρδιᾶς λειτουργεῖ κάτι ποὺ οἱ Πατέρες ὠνόμασαν «νοῦν». Πήρανε δηλαδὴ τὸν παραδοσιακὸ «νοῦν», ποὺ σημαίνει διάνοια καὶ λόγος, καὶ κάνανε μία διαφοροποίησι. Ὠνόμασαν νοῦν αὐτὴν τὴν νοερὰ ἐνέργεια, ἡ ὁποία λειτουργεῖ στὴν καρδιὰ τοῦ ὑγιοῦς ψυχικὰ ἀνθρώπου. Δὲν γνωρίζομε πότε ἔγινε αὐτὴ ἡ διαφοροποίησις, διότι συμβαίνει ἐπίσης μερικοὶ Πατέρες νὰ ὀνομάζουν μὲ τὴν ἴδια λέξι, νοῦν, καὶ τὴν λογική ἀλλὰ καὶ τὴν νοερὰ ἐνέργεια ὅταν αὐτὴ κατεβαίνη καὶ λειτουργῆ στὸν χῶρο τῆς καρδιᾶς. Ὅπως ὁ Θεός ἔχει οὐσία καί ἐνέργεια ἔτσι καί ὁ κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἄνθρωπος (νοῦς) ἔχει οὐσία, ἡ ὁποία βρίσκεται ἐντός τῆς καρδίας (καί ὀνομάζεται βαθεῖα καρδία) καί ἐνέργεια (ἡ ὁποία λέγεται νοερά ἐνέργεια). Ἡ νοερά ἐνέργεια ἐνεργεῖ στήν καρδία τοῦ ὑγιοῦς πνευματικά ὡς νοερά ἀδιάλειπτη προσευχή (νοῦς) καί στόν ἐγκέφαλο ὡς διάνοια (λογική). 66Μ. Βασιλείου, T L G , Work #075 32.1240.35 67Larchet, 2006, Ακρίτας, σσ. 167-169, http://fdathanasiou.wordpress.com/2011/02/07. O σ τ ά ρ ε τ ς Σ έ ρ γ ι ο ς , κ α ι η κ ο σ μ ι κ ή ” ψ υ χ ι α τ ρ ι κ ή ” (1903-1987) 65

39

Ὁπότε, ἐξ αὐτῆς τῆς ἀπόψεως, ἡ νοερὰ ἐνέργεια εἶναι μία καὶ μόνη ἐνέργεια τῆς ψυχῆς, ἡ ὁποία στὸν μὲν ἐγκέφαλο λειτουργεῖ ὡς λογική, ἡ ἴδια ὅμως λειτουργεῖ συγχρόνως καὶ στὴν καρδιὰ ὡς νοῦς. Δηλαδὴ τὸ ἴδιο ὄργανο, ὁ νοῦς, προσεύχεται ἀδιάλειπτα στὴν καρδιά (σὲ ὅσους ἐννοεῖται ἔχουν ἀδιάλειπτη καρδιακὴ προσευχή) καὶ συγχρόνως σκέπτεται, π.χ. μαθηματικὰ προβλήματα καὶ ὁ,τιδήποτε ἄλλο, στὸν ἐγκέφαλο»68. Στὰ συγγράμματα τῶν ἁγίων Πατέρων γίνεται πολὺς λόγος γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ τοῦ νοῦ στὴν καρδιά, τὴν ἐπιστροφὴ τῆς ἐνεργείας στὴν οὐσία. Λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος ὅτι «ὁ νοῦς πού δὲν διασκορπίζεται πρὸς τὰ ἔξω καὶ δὲν διαχέεται μέσῳ τῶν αἰσθητηρίων στὸν κόσμο ἐπιστρέφει στὸν ἑαυτό του καὶ διὰ τοῦ ἑαυτοῦ του ἀναβαίνει στὴν ἔννοια τοῦ Θεοῦ. Στὴν συνέχεια, περιλαμπόμενος καὶ ἐλλαμπόμενος ἀπὸ τὸ κάλλος τοῦ Θεοῦ, ἀπό τήν Θεία Χάρη, ἀπό τό Φῶς τοῦ Θεοῦ τό Ἄκτιστον, δὲν ἐνδιαφέρεται γιὰ τὰ γήινα καὶ ξεχνᾶ ἀκόμη καὶ αὐτὴν τὴν φύση· δηλ. δέν φροντίζει μέ ἀγωνία οὔτε γιά τήν τροφή του οὔτε γιά τό τί θά φορέσει»69 ὁ ἄνθρωπος αὐτός. Ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ νοῦ ἀπὸ τὴν διάχυσή του στὴν καρδιά, δηλαδὴ ἡ ἐπιστροφὴ τῆς ἐνεργείας τοῦ νοῦ στὴν οὐσία του, εἶναι ἡ θεραπεία τοῦ νοῦ, ἡ ἀποκατάστασή του στό κατά φύσιν. Τότε, ἡ καρδιά καθαρίζεται –διά μέσου τῆς ἀδιάλειπτης νοερᾶς καρδιακῆς προσευχῆς– καί ἔρχεται ἐντός της ἔνοικος τό Πανάγιον Πνεῦμα μέ τόν καρπό Του, πού εἶναι «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία κ.λπ.». Τότε, φυσικά, ἐξαφανίζονται τά πάθη, ἐξαφανίζεται ὁ ἐγωισμός· ἐξαφανίζεται ἑπομένως καί ἡ λύπη πού αὐτός προκαλεῖ, καθώς καί ἡ κατάθλιψη.

Ἡ θεραπεία τῶν παθῶν γενικά. Ἡ θεραπεία τῶν ποικίλων παθῶν μας ἐπιτυγχάνεται ὅταν χρησιμοποιήσουμε σωστά τό δῶρο τῆς ἐλευθερίας (τό αὐτεξούσιο) καί συνεργαστοῦμε μέ τήν Θεία Χάρη, ζώντας μέσα στήν Ἐκκλησία. Τότε, ἀπό τήν Θεία Χάρη θά ἐπιτευχθοῦν τά ἐξῆς:

Π. Ἰωάννου Ρωμανίδη, Π α τ ε ρ ι κ ή Θ ε ο λ ο γ ί α , ἐκδ. Παρακαταθήκη, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 19. 69Μ. Βασιλείου, T L G , Work #075 32.1240.35 to Work #075 32.1240.42 «Νοῦς γὰρ μὴ σκεδαννύμενος ἐπὶ τὰ ἔξω͵ μηδὲ ὑπὸ τῶν αἰσθητηρίων ἐπὶ τὸν κόσμον διαφορούμενος͵ ἐπάνεισι μὲν πρὸς ἑαυτὸν͵ δι΄ ἑαυτοῦ δὲ πρὸς τὴν περὶ Θεοῦ ἔννοιαν ἀναβαίνει· κἀκείνῳ τῷ κάλλει περιλαμπόμενος͵ καὶ αὐτῆς τῆς φύσεως λήθην λαμβάνει· μήτε πρὸς τροφῆς φροντίδα͵ μήτε πρὸς περιβολαίων μέριμναν τὴν ψυχὴν καθελκόμενος· ἀλλὰ σχολὴν ἀπὸ τῶν γηίνων φροντίδων ἄγων͵ τὴν πᾶσαν ἑαυτοῦ σπουδὴν ἐπὶ τὴν κτῆσιν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν μετατίθησι». 68

40

α) ἡ κάθαρση καί ἡ ἀποκατάσταση τῆς νοερᾶς ἐνέργειαςλειτουργίας μέσα μας καθώς καί β) ἡ ἀνακατεύθυνση τῶν θυμικοῦ-ἐπιθυμητικοῦ μας πρός τόν Θεό. Συγκεκριμένα θά πρέπει διά τῆς Θείας Χάριτος: α) νά πτερώσουμε τό λογιστικό τῆς ψυχῆς μέ τήν ἀδιάλειπτη καθαρή προσευχή, β) νά κυριαρχήσουμε στό θυμικό τῆς ψυχῆς μέ τήν ἀγάπη καί γ) νά χαλιναγωγήσουμε τό ἐπιθυμητικό τῆς ψυχῆς μέ τήν ἐγκράτεια. Πρέπει, βεβαίως, παραλλήλως νά πολεμηθοῦν οἱ τρεῖς γίγαντες τῶν παθῶν:  ἡ ἄγνοια τοῦ Θεοῦ,  ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ καί  ἡ ραθυμία-ἀμέλεια-προσκόλληση στήν σάρκα καί τό σαρκικό φρόνημα. Γιά τήν θεραπεία τοῦ Χριστιανοῦ, γιά τήν ἐπίτευξη τῆς Κάθαρσης καί τοῦ Φωτισμοῦ, χρειάζεται ἡ συνεργασία τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἄνθρωπος συνεργάζεται μέ τήν Θεία Χάρη, ἀκολουθώντας τίς ὁδηγίες τοῦ πνευματικοῦ του ὁδηγοῦ. Χωρίς πνευματικό ὁδηγό πού νά ἔχει τήν διάκριση τῶν πνευμάτων δέν μπορεῖ νά γίνει πνευματική ζωή καί νά ἐπιτευχθεῖ ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη. Ἡ προετοιμασία γιά νά λάβει ὁ ἄνθρωπος τήν Θεία Χάρη γίνεται μέ τήν ἀσκητική ζωή, ἡ ὁποία προετοιμάζει τήν ψυχή ὥστε νά δεχθεῖ τήν ἄκτιστη θεοποιό ἐνέργεια (Θεία Χάρη). Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἡσυχάζει καί μετανοεῖ, νηστεύει καί ἐγκρατεύεται, κοπιάζει σωματικά καί προσεύχεται, γίνεται σιγά-σιγά δεκτικός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τῆς Θείας Χάριτος. Αὐτήν ἡ Θεία Χάρις ἐνισχύει τόν πιστό στόν ἀσκητικό του ἀγῶνα καί ἐνεργεῖ τήν Κάθαρση καί τόν Φωτισμό. «Καί πῶς προσφέρεται ἡ Θεία Χάρις στόν ἀγωνιζόμενο χριστιανό;» ἀναρωτιέται κανείς. Διά τῶν Ἁγίων Μυστηρίων καί πρό πάντων διά τῆς τακτικῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως καί τῆς Θείας Κοινωνίας. Ἐκεῖνο πού κατ’ ἐξοχήν συντελεῖ στήν Κάθαρση τῆς Καρδιᾶς εἶναι ἡ ὑπακοή στόν Πνευματικό ὁδηγό καί ἡ ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦ Θείου Ὀνόματος, ἡ ὁποία βεβαίως συνοδεύεται ἀπό τήν ἐν μέτρῳ νηστεία καί ἀγρυπνία. Παράλληλα, ὁ Χριστιανός ἀγωνίζεται νά κόβει τίς αἰτίες τῶν παθῶν καί νά κάνει ἀνθρωπίνως ὅ,τι μπορεῖ γιά νά τά χαλιναγωγήσει. «Ἀμέσως μετὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν ἐμφάνιση τῆς Ἐκκλησίας, ὡς Χριστιανοὶ διακρίνονταν "οἱ ἐπικαλούμενοι τὸ ὄνομα" τοῦ 41

Χριστοῦ, καὶ ἡ νέα πιὰ "ἐκλογὴ" τοῦ Θεοῦ ταυτιζόταν μὲ τὸν ἀγώνα "τοῦ βαστᾶσαι τὸ ὄνομά" Του. Ὅπως ὁ Κύριος εἶπε ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ "ζήσωμεν εἰς τὸν αἰῶνα", ἂν δὲν "φάγωμεν τὴν σάρκα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Ἀνθρώπου καὶ πίωμεν Αὐτοῦ τὸ αἷμα", ἔτσι καὶ οἱ μάρτυρες τῆς Ἀναστάσεώς Του, πολὺ νωρὶς βεβαίωσαν ὅτι "οὐδὲν ὄνομα ἐστὶν ὑπὸ τὸν οὐρανόν τὸ δεδομένον ἐν ἀνθρώποις ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς". Ἡ ἐπίκληση, λοιπόν, τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡ μετοχὴ στὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα Του, ἔγιναν οἱ δύο κεντρικοὶ πόλοι ζωῆς γύρω ἀπὸ τοὺς ὁποίους πραγματοποιεῖται ἡ σωτηρία τοῦ νέου λαοῦ, πού ἐξαγοράσθηκε μὲ "τὸ πάθημα τοῦ θανάτου" Του»70. Γιά νά νικηθοῦν τά πάθη, θά πρέπει νά νικηθοῦν οἱ ἀντίστοιχες ἁμαρτίες τῶν τριῶν μερῶν τῆς ψυχῆς. Γι’ αυτό θά τελειώσουμε τήν μικρή μας ἀναφορά στά πάθη μέ τήν ἀναφορά στά ἁμαρτήματα τῶν τριῶν μερῶν τῆς ψυχῆς καί στήν θεραπεία κάθε ἀντίστοιχης ἁμαρτίας. Στήν συνέχεια, θά ἀναφερθοῦμε καί στήν πρόληψη τῶν παθῶν καί τῶν ἁμαρτιῶν, διά τῆς καταπολέμησης τῶν ἀντίστοιχων λογισμῶν. Ποιά εἶναι τά ἁμαρτήματά τῶν τριῶν μερῶν τῆς ψυχῆς καί πῶς θεραπεύονται. Γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Ἡ ψυχὴ διαιρεῖται σὲ τρία μέρη, τὸ λογιστικό, τὸ θυμικό, καὶ τὸ ἐπιθυμητικό. Τοῦ λογιστικοῦ ἁμαρτήματα εἶναι αὐτά: Ἀπιστία, αἵρεση, ἀφροσύνη, βλασφημία, ἀχαριστία, καὶ οἱ συγκαταθέσεις τῶν ἁμαρτημάτων, οἱ ὁποῖες γίνονται ἀπὸ τὸ παθητικὸ μέρος. Ἡ ἴαση καὶ ἡ θεραπεία αὐτῶν τῶν κακῶν, εἶναι ἡ ἀδίστακτη πίστη στὸ Θεὸ καὶ τὰ ἀληθινὰ καὶ χωρὶς πλάνη ὀρθόδοξα δόγματα τῆς εὐσέβειας, ἡ ἀδιάκοπη μελέτη τῶν λόγων τοῦ Πνεύματος, ἡ καθαρὴ καὶ ἀδιάλειπτη προσευχή, καὶ ἡ εὐχαριστία πρὸς τὸν Θεό. Τὰ ἁμαρτήματα τοῦ θυμικοῦ εἶναι τὰ ἑξῆς: Ἡ ἀσπλαχνία, τὸ μίσος, ἡ ἀσυμπάθεια, ἡ μνησικακία, ὁ φθόνος, ὁ φόνος καὶ ἡ συνεχὴς αὐτῶν καὶ τῶν παρομοίων μελέτη. Ἡ ἴαση καὶ θεραπεία τους εἶναι ἡ φιλανθρωπία, ἡ ἀγάπη, ἡ πραότητα, ἡ φιλαδελφία, ἡ συμπάθεια, ἡ ἀνεξικακία καὶ ἡ καλοσύνη.

Πανοσ. Ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία Ζαχάρου, τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας: Ἡ ε ὐ χ ὴ τ ο ῦ Ἰ η σ ο ῦ . Ἀπὸ τὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καὶ Μεγάλης Βρετανίας, «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΗΡΥΞ», Ἰούλιος – Αὐγουστὸς 2001, Ἀριθμὸς Τεύχους 154 – 155, http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=764&Itemid= 70

42

Τοῦ ἐπιθυμητικοῦ τὰ ἁμαρτήματα εἶναι τὰ ἑξῆς: Ἡ γαστριμαργία, ἡ λαιμαργία, ἡ οἰνοποσία, ἡ πορνεία, ἡ μοιχεία, ἡ ἀκαθαρσία, ἡ ἀσελγεία, ἡ φιλοχρηματία, ἡ ἐπιθυμία τῆς κενῆς δόξας, καὶ ἡ ἐπιθυμία χρυσοῦ καὶ πλούτου καὶ σαρκικῶν ἀπολαύσεων. Ἡ ἴαση καὶ ἡ θεραπεία αὐτῶν εἶναι ἡ νηστεία, ἡ ἐγκράτεια, ἡ κακοπάθεια, ἡ ἀκτημοσύνη, τὸ σκόρπισμα τῶν χρημάτων στοὺς φτωχούς, ἡ ἐπιθυμία τῶν μελλόντων ἐκείνων ἀγαθῶν, ὁ πόθος τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ἐπιθυμία τῆς θείας υἱοθεσίας»71.

Πρόληψη διά τῆς καταπολέμησης τῶν κακῶν λογισμῶν Εἴπαμε ὅτι οἱ κακοί λογισμοί εἶναι ἡ ἀρχή τῆς ἁμαρτίας καί τῆς δημιουργίας τῶν παθῶν. Θά πρέπει λοιπόν νά καταπολεμηθοῦν οἱ ὀκτώ βασικοί λογισμοί τῆς κακίας γιά νά καταπολεμηθοῦν τά ἀντίστοιχα πάθη καί οἱ ἁμαρτίες στίς ὁποῖες αὐτά ὁδηγοῦν. Ὁ τρόπος μᾶς διδάσκεται ἀπό τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό: « Ἡ κατάργηση τῶν ὀκτὼ παθῶν ἂς γίνεται μὲ τὸν ἑξῆς τρόπο. Μὲ τὴν ἐγκράτεια καταργεῖται ἡ γαστριμαργία. Μὲ τὸν θεῖο πόθο καὶ τὴν ἐπιθυμία τῶν μελλόντων ἀγαθῶν καταργεῖται ἡ πορνεία. Μὲ τὴν συμπάθεια πρὸς τοὺς φτωχοὺς καταργεῖται ἡ φιλαργυρία. Μὲ τὴν ἀγάπη καὶ τὴν καλοσύνη πρὸς ὅλους καταργεῖται ἡ ὀργή. Μὲ τὴν πνευματικὴ χαρὰ καταργεῖται ἡ κοσμικὴ λύπη. Μὲ τὴν ὑπομονή, τὴν καρτερία καὶ τὴν εὐχαριστία πρὸς τὸν Θεὸ καταργεῖται ἡ ἀκηδία. Μὲ τὴν κρυφὴ ἐργασία τῶν ἀρετῶν καὶ τὴν συνεχή προσευχὴ μὲ συντριβὴ καρδιᾶς, καταργεῖται ἡ κενοδοξία. Μὲ τὸ νὰ μὴν κρίνει κανεὶς τὸν ἄλλο ἢ νὰ τὸν ἐξευτελίζει, ὅπως ἔκανε ὁ ἀλαζόνας Φαρισαῖος, ἀλλὰ νὰ νομίζει τὸν ἑαυτὸ του τελευταῖο ἀπὸ ὅλους, καταργεῖται ἡ ὑπερηφάνεια»72. Ἐπιλογικά Ὅλα τά ἀνωτέρω ἦταν μία συνοπτική ἀναφορά στό τί εἶναι τά πάθη, πῶς δημιουργοῦνται, ποιά εἶναι τά ἀποτελέσματά τους καί πῶς θεραπεύονται. Ἄς εὐχηθοῦμε μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τίς εὐχές τῆς Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Λόγος Ψυχ οφε λής και θ αυμ άσιος http://www.pigizois.gr/pneumatikoi_logoi/damaskinos.htm 72Ὅ . π. 71

43

Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί Πάντων τῶν Ἁγίων νά ἀναδεικνυόμαστε νικητές στήν μάχη ἐναντίον τῶν παθῶν μας, γιά νά ἀξιωθοῦμε τοῦ Θείου Φωτισμοῦ καί τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Ἀμήν!

ΤΕΛΟΣ τοῦ Α΄ μέρους ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

44

+ Β΄ ΜΕΡΟΣ:Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Β1) ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Β2) ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Β3) ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.

45

Παθῶν με ταράττουσι προσβολαί, πολλῆς ἀθυμίας ἐμπιπλῶσαί μου τὴν ψυχήν· εἰρήνευσον, Κόρη, τῇ γαλήνῃ, τῇ τοῦ Υἱοῦ καὶ Θεοῦ Σου, Πανάμωμε73

Β΄ ΜΕΡΟΣ:Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Ὡς εἰσαγωγή στό θέμα μας παραθέτουμε ἕνα περιεκτικότατο κείμενο τοῦ ἀληθινά θεραπευμένου ἀνθρώπου, τοῦ σοφοῦ Γέροντος Πορφυρίου, πού ἀναφέρεται: α) Στήν αἰτιολογία καί τόν παθολογικό μηχανισμό δημιουργίας τῆς κατάθλιψης καί β) Στήν θεραπεία τῆς κατάθλιψης «Συμβαίνει πολλὲς φορὲς», παρατηρεῖ ὁ Γέροντας, «σήμερα ὁ ἄνθρωπος νὰ αἰσθάνεται θλίψη, ἀπελπισία, νωθρότητα, τεμπελιά, ἀκηδία κι ὅλα τὰ σατανικά. Νὰ εἶναι θλιμμένος, νὰ κλαίει, νὰ μελαγχολεῖ, νὰ μὴ δίνει σημασία στὴν οἰκογένειά του, νὰ ξοδεύει ἕναν σωρὸ χρήματα στοὺς ψυχαναλυτές, γιὰ νὰ πάρει φάρμακα. Αὐτὰ οἱ ἄνθρωποι τὰ λένε «ἀνασφάλεια». Ἡ θρησκεία μᾶς πιστεύει ὅτι αὐτὰ εἶναι πειρασμικὰ πράγματα. Ὁ πόνος εἶναι μία ψυχικὴ δύναμη ποὺ ὁ Θεὸς τὴν ἔβαλε μέσα μας μὲ προορισμὸ νὰ κάνει τὸ καλό, τὴν ἀγάπη, τὴ χαρά, τὴν προσευχή. Ἀντ’ αὐτοῦ, ὁ διάβολος καταφέρνει καὶ παίρνει τὴν ψυχικὴ αὐτὴν δύναμη ἀπὸ τὴν μπαταρία τῆς ψυχῆς μας καὶ τὴ μεταχειρίζεται γιὰ τὸ κακό, τὴν κάνει κατάθλιψη καὶ φέρνει τὴν ψυχὴ στὴν νωθρότητα καὶ στὴν ἀκηδία»74 . Ἀπό τά ἀνωτέρω συνάγεται ὅτι αἰτία τῶν διαφόρων «ψυχολογικῶν», ὅπως καί τῆς κατάθλιψης, εἶναι τά πάθη καί ὁ πονηρός πού τά ὑποκινεῖ. Μικρός Παρακλητικός Κανών, Εἰς τήν Ὑπε ραγίαν Θε οτόκον. Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β ίος καί Λόγο ι , Ἔκδοσις Θ΄, Ἱερά Μονή Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2008, σελ. 377 73 74

46

Συνεχίζει ὁ Γέροντας, ἀποκαλύπτοντας καί τήν θεραπεία: «Ἡ μεγάλη τέχνη λοιπόν, τὸ μεγάλο μυστικό, γιὰ ν’ ἀπαλλαγεῖς ἀπ’ τὴν κατάθλιψη καὶ ὅλα τ’ ἀρνητικά, εἶναι νὰ δοθεῖς στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ»75. Διατυπώνοντας ἐπιγραμματικά τά λόγια τοῦ Γέροντα, λέμε ὅτι ὁ ἐγωιστής κλέβεται ἀπό τόν πονηρό. Ὁ διάβολος μετατρέπει τήν δύναμη τοῦ πόνου (πού εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ γιά νά τήν χρησιμοποιήσουμε ὥστε νά ἀγαπήσουμε τόν Θεό καί τόν πλησίον) σέ θλίψη καί κατάθλιψη. Ἡ θεραπεία αὐτῆς τῆς ἐκτροπῆς εἶναι ἡ ταπείνωση (ὡς προετοιμασία γιά νά ἑλκυσθεῖ ἡ Θεία Χάρη) καί κατόπιν ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό διά τῆς Λατρείας καί τῆς προσευχῆς.

Β1) ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Ὁ ἀποπροσανατολισμός ἀνθρώπου

τοῦ

σύγχρονου

Δυστυχῶς, ὑπάρχει ἀποπροσανατολισμός τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος εἶναι ψυχικά πάσχων, ἀφοῦ εἶναι μεταπτωτικός. Ὁ ἀποπροσανατολισμός πηγάζει ἀπό τόν ψευτοδιαφωτισμό τῆς Δύσης, ἡ ὁποία δέν «βλέπει» πρός τόν Θεό, γι’ αὐτό καί ἡ ἄθεη γνώση της δέν μπορεῖ νά θεραπεύσει τούς ψυχικά πάσχοντες, πού εἶναι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Τά πάθη, πού εἶναι ἡ θλιβερή κληρονομιά ὅλων τῶν μεταπτωτικῶν ἀνθρώπων, δέν θεραπεύονται παρά μόνον μέ τήν Θεία Χάρη. Μ’ αὐτήν καί μόνο μ’ αὐτήν ὁ ἄνθρωπος γίνεται πνευματικά καί ψυχικά ὑγιής, γίνεται πρόσωπο. «Ὁ ἄνθρωπος ποὺ δὲν πιστεύει στὸν Θεὸ καὶ στὴν μέλλουσα αἰώνια ζωὴ», ἔγραφε ὁ μακαριστὸς Γέροντας Παΐσιος, «καταδικάζει αἰώνια τὴ ψυχή του, καὶ μένει ἀπαρηγόρητος καὶ σ’ αὐτὴ τὴ ζωή. Νομίζω ὅτι ὅλη ἡ προσπάθεια πρέπει νὰ γίνη σ’ αὐτὴ τὴν κατεύθυνση· διότι βλέπουμε σχεδὸν ὅλη τὴν Εὐρώπη ποὺ διέθεσε ὅλη τὴν ἐπιστήμη

75

Ὅ . π. , σελ. 379.

47

(τὴν ἀνθρώπινη γνώση), γιὰ νὰ διορθώση [δῆθεν] τὴν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ· ἀλλὰ γιὰ νὰ μὴν εἶναι [ἐνν. ἐπειδὴ δὲν εἶναι] οἱ ἴδιοι (σχεδὸν ὅλοι) στραμμένοι πρὸς τὸν Θεόν, καὶ [γιὰ] νὰ [μὴ] ζητᾶνε καὶ τὴν θεία Του ἐπέμβαση, ταλαιπωροῦνται συνέχεια, καὶ ταλαιπωροῦν συνέχεια μικροὺς καὶ μεγάλους· καὶ ἀπὸ τὴν φύση [ἐννοεῖ, τὸ φυσικὸ περιβάλλον], τὴν ὁποία σιγὰ-σιγὰ παραμορφώνουν, ἄρχισαν νὰ παραμορφώνουν καὶ τοὺς ἀνθρώπους, καὶ νὰ τοὺς «περιποιοῦνται» στὰ ψυχιατρεῖα μὲ ἠλεκτροσὸκ»76. Οἱ σύγχρονοι ἱερεῖς, ἐν πολλοῖς, ἀσκοῦν μία ἐκκοσμικευμένη ποιμαντική, ἀσχολούμενοι μέ κοινωνική πρόνοια, δημοτικούς χορούς, χωρωδίες καί «ντουβάρια», παρά μέ τήν θεραπεία τῶν ψυχῶν. «Βλέπω τὴν καημένη τὴν νεολαία», ἔγραφε ὁ μακαριστὸς π. Παΐσιος, «ἐγκαταλειμμένη ἀπὸ πνευματικούς, γιατί οἱ περισσότεροι [πνευματικοὶ] ἀσχολοῦνται μὲ τὴν πρόνοια (ἐνῶ ὑπάρχει ἡ κοινωνικὴ πρόνοια καὶ κάνει καλύτερα τὴ δουλειά της στὸν τομέα αὐτόν), καὶ τὸ ἔργο τοῦ πνευματικοῦ (δυστυχῶς), τὸ κάνουν ψυχίατροι, ποὺ οἱ περισσότεροι δὲν παραδέχονται ψυχή, ἢ τὴν παραδέχονται μὲ τὸν δικό τους τρόπο, καὶ νὰ μὴν ἀναγνωρίζουν (ἔνν: δὲν ἀναγνωρίζουν) τὴν ἀξία τῆς ψυχῆς, ποὺ μία ψυχὴ ἀξίζει περισσότερο ἀπὸ ὅλον τὸν κόσμο, καθὼς μᾶς λέει ὁ Χριστός. Ἐὰν δὲν ὑπῆρχαν καὶ τὰ ψυχολογικὰ βιβλία, θὰ ἔχουμε (εἴχαμε) λιγότερες αὐτοκτονίες, γιατί πολλοὶ ποὺ τὰ διαβάζουν, καταδικάζουν τὸν ἑαυτό τους, ἐνῶ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ διώχνει καὶ τὰ κληρονομικὰ καὶ σκορπάει καὶ χαρὰ»77. Δέν θά μᾶς ρωτήσει ἐμᾶς τούς ἱερεῖς ὁ Χριστός, πόσες Ἐκκλησίες χτίσαμε, ἀλλά πόσες ψυχές μέ τήν Χάρη Του σώσαμε. Πίσω ἀπό τήν σύγχρονη ψυχο-παθολογία, πού ὅλο καί ἐξαπλώνεται, κρύβονται (σύμφωνα μέ τόν Γέροντα Παΐσιο78 καί τόν Γέροντα Πορφύριο79) τά πάθη καί οἱ δαίμονες. Ἕνα πνευματικό παιδί τοῦ πολυχαρισματούχου Γέροντος Πορφυρίου διηγεῖται: «Σὲ κάποιον ποὺ εἶχε στομαχικὲς ἐνοχλήσεις καὶ κοιλιακὰ ἄλγη ὁ πατὴρ Πορφύριος εἶπε ὅτι ἐνοχλεῖται ἐπειδὴ εἶναι πολὺ εὐαίσθητος καὶ ἀπὸ τὴ στεναχώρια του προέρχονταν καὶ οἱ σωματικὲς Γέροντος Παϊσίου, Γ7. Π ρ ο ς Β α σ ί λ ε ι ο ν ,Τίμιος Σταυρός 23/7/1977. Βρίσκεται στό: Ψυχολογία - Βιβλία ψυχ ολογίας καί «ψυχολογικά» προβλήματα ( Γ έ ρ ο ν τ α ς Π α ΐ σ ι ο ς ) , http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/09/blog-post_1291.html. Μαρτυρία ἀπό το βιβλίο: «ΚΕΙΜΕΝΑ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Γέροντος ΠΑΪΣΙΟΥ του ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ 1924-1994», ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΑΓΙΟΤΟΚΟΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ, Θεσσαλονίκη 2009, ΝΙΚΟΛΑΟΣ Α. ΖΟΥΡΝΑΤΖΟΓΛΟΥ ΕΠΙΣΜΗΝΑΓΟΣ Ε.Α. 77Ὅ . π . 78Ὅ . π. 79Γέροντος Πορφυρίου ἱερομονάχου, Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , Ἐκδόσεις Ἡ Μεταφόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Μήλεσι, ἐμπεριεχόμενο φυλλάδιο, (στό ἑξῆς: Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η ) σελ. 12. 76

48

ἐνοχλήσεις. Ἐκεῖνος τότε ρώτησε ἂν εἶναι κακὸ νὰ εἶναι κανεὶς εὐαίσθητος. Κι ὁ γέροντας τοῦ ἀπάντησε: «Εἶναι κακὸ νὰ εἶναι κανεὶς πολὺ εὐαίσθητος σὰν ἐσένα, γιατί μὲ τὴ στεναχώρια δημιουργεῖς διάφορες σωματικὲς ἀρρώστιες». Καὶ τὸν ἐρωτᾶ ἂν γνωρίζει τὴν ἐμπλοκὴ τοῦ πονηροῦ στὶς ψυχικὲς παθήσεις. Ὄχι, τοῦ ἀπάντησε, «ἐ! μάθε τὸ ἀπὸ μένα», ἀπάντησε ὁ γέροντας80. Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι ὅλοι οἱ ψυχικῶς πάσχοντες εἶναι δαιμονισμένοι, ἀλλὰ ἀναφέρεται στὴν ἄποψη τοῦ γέροντα ποὺ ἐκθέσαμε πιο πάνω, στὸ ὅτι εἶναι «πειρασμικά» τὰ περισσότερα ψυχολογικὰ, καὶ ἔχουν σχέση μὲ τὸν ‘’παλαιὸν ἄνθρωπο’’ καὶ τὴν κατάσταση τῆς πτώσης στὴν ὁποία ζοῦμε»81. Ψυχίατρος ἤ Πνευματικός; Γιά νά θεραπευθοῦν τά διάφορα ψυχικά-ψυχολογικά νοσήματα, θά πρέπει νά ἀπομακρυνθοῦν τά πνευματικά τους αἴτια, πού εἶναι τά πάθη (μέ κυρίαρχο τόν ἐγωισμό) καθώς καί οἱ δαίμονες μέ τίς ἐνέργειές τους. « Τί θά πεῖ ἄγχος, νεῦρα, ψυχασθένειες;» ἐρωτοῦσε ὁ π. Πορφύριος. Καί ἀπαντοῦσε: «Ἐγώ πιστεύω ὅτι ὑπάρχει διάβολος σ’ ὅλα αὐτά. Δέν ὑποτασσόμεθα στόν Χριστό μέ ἀγάπη. Μπαίνει ὁ διάβολος καί μᾶς ἀνακατεύει»82. Αὐτά βέβαια (τά πάθη καί οἱ δαίμονες) δέν ἀπομακρύνονται μέ χάπια οὔτε μέ ἡλεκτροσόκ, ἀλλά μέ τό μυστήριο τῆς Γενικῆς Ἐξομολόγησης. Ὁ ἄνθρώπος θά πρέπει νά ἐξομολογηθεῖ μέ εἰλικρίνεια τά ἁμαρτήματα ὅλης του τῆς ζωῆς, τά κύρια γεγονότα πού τήν σημάδεψαν, καθώς καί τό πῶς ἐκεῖνος τά ἀντιμετώπισε, ὅπως δίδασκε ὁ θεοφώτιστος Γέροντας Πορφύριος83. Ὁ Γέροντας Παΐσιος ἐπίσης «ἐνῶ συνιστοῦσε στοὺς ἀσθενεῖς νὰ συμβουλεύονται χριστιανοὺς ἰατροὺς –«διότι τοὺς φωτίζει ὁ Θεὸς» κατὰ τὸ λόγιό του– εἶχε ἐκφράσει ἐπανειλημμένως τὴν ἀπαρέσκειά του πρὸς τὰ «ψυχολογικὰ» βιβλία, ἀλλὰ καὶ πρὸς αὐτὴν τὴν ἴδια τὴν «ψυχολογία» καὶ τὴν «ψυχιατρικὴ», ἡ ὁποία ἀσκεῖται ἀπὸ ἐπιστήμονες καὶ ἰατρούς, οἱ ὁποῖοι δὲν πιστεύουν στὴν ὕπαρξη τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, ὅπως τὴν δέχεται ἡ θεολογία τῆς Ὀρθόδοξης Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ὄντας ὁ ἴδιος Ἀναστασίου Τζαβάρα, Ἀ ν α μ ν ή σ ε ι ς ἀ π ὸ τ ὸ ν γ έ ρ ο ν τ α Π ο ρ φ ύ ρ ι ο , β’ ἔκδοση 1992, Ἐκδόσεις «Ἑπτάλοφος». 81Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θε ραπε υτική τ ῶν Π ατέ ρων καί ψυχ ανάλυση , Ἐκδόσεις Σταμούλη 82Γέροντος Πορφυρίου Ἱερομονάχου, Ἀ ν θ ο λ ό γ ι ο Σ υ μ β ο υ λ ῶ ν , Ἔκδοσις Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Μήλεσι, ἔκδ.7η, 2008. 83Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β ίος καί Λόγοι , Ἔκδοσις Ζ΄, Ἱερά Μονή Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2006, (Στό ἑξῆς: Β ίος καί Λόγο ι Ζ΄), σελ. 370. 80

49

βαθὺς γνώστης, Χάριτι Θεοῦ, τοῦ μυστηρίου τῆς ἐνοικούσης στὸν ἄνθρωπο λογικῆς καὶ νοερᾶς ψυχῆς, τῶν φυσιολογικῶν ἀλλὰ καὶ τῶν παθολογικῶν ἐκδηλώσεών της, στενοχωριόταν καὶ ὑπέφερε πολύ, ὅταν ἔβλεπε τὶς βαριὲς ἀστοχίες καὶ τὰ λάθη στὴν ἀντιμετώπιση τῶν ἀσθενῶν αὐτῶν, τὰ ὁποία εἶχαν σοβαρότατες συνέπειες γιὰ τὸν ἀσθενῆ καὶ τὸ περιβάλλον του. Δεδομένου δὲ ὅτι οἱ πλεῖστοι ἀκαδημαϊκοὶ δάσκαλοι τῆς ψυχιατρικῆς θεωροῦν ὅτι τὰ «ψυχικὰ φαινόμενα» ἔχουν μόνον βιολογικὸ ὑπόβαθρο –θεώρηση, ἡ ὁποία συνιστᾶ ἄρνηση τῆς ὕπαρξης ἄυλης, νοερῆς καὶ λογικῆς ψυχῆς στὸν ἄνθρωπο– ἦταν πολὺ ἐπιφυλακτικὸς ἢ ἀρνητικὸς γιὰ πολλὲς «θεραπεῖες» ποὺ ἐφάρμοζαν οἱ προαναφερθέντες ψυχίατροι. Ὁ Γέροντας Παΐσιος, συμφωνόντας μὲ τὸν Γέροντα Πορφύριο θεωροῦσε ὅτι τὰ αἴτια τῶν περισσοτέρων ψυχικῶν ἀσθενειῶν εἶναι πνευματικὰ καὶ ὅτι τὰ «ψυχοφάρμακα» δὲν θεραπεύουν, ἀλλὰ ἔχουν μόνον κατασταλτικὸ χαρακτήρα, καὶ ὅτι εἶναι δυνατὸν νὰ χρησιμοποιοῦνται μὲ φειδὼ σὲ περιπτώσεις πασχόντων «ψυχασθενῶν», ἕως ὅτου καταστῆ ἐφικτὴ ἡ ἐπικοινωνία μὲ αὐτοὺς»84. Κατόπιν ἡ συμβολή τοῦ μυστηρίου τῆς Γενικῆς Ἐξομολόγησης εἶναι καθοριστική γιά τήν ὁριστική καί ὁλοκληρωτική ψυχική-πνευματική θεραπεία μέ τήν Θεία Χάρη. Εἴθε νά παύσει ὁ ἀποπροσανατολισμός τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, πού τείνει νά ὑποκαταστήσει τόν Πνευματικό μέ τόν ψυχολόγο ἤ τόν ψυχίατρο καί ὁ ὁποῖος μάταια ἀναζητεῖ τήν ψυχική του θεραπεία ἐκεῖ πού δέν ὑπάρχει. «Πᾶνε νά ἡρεμήσουν οἱ ἄνθρωποι» παρατηρεῖ ὁ Γέρων Παΐσιος «εἴτε μὲ ἡρεμιστικὰ εἴτε μὲ θεωρίες γιόγκα, καὶ τὴν πραγματικὴ ἡρεμία, ποὺ ἔρχεται, ὅταν ταπεινωθῆ ὁ ἄνθρωπος, δέν τὴν ἐπιδιώκουν, γιά νά ἔρθη ἡ θεία παρηγορία μέσα τους»85. Ἡ ἀληθινή ἡρεμία ἔρχεται μέ τήν Θεία Χάρη, ἡ ὁποία προσλαμβάνεται ἀπό τούς ταπεινούς. «Ἡ ἐξωτερικὴ μόρφωση μὲ τὸ ἄγχος», ἐπισημαίνει πάλι ὁ σοφός Γέροντας, «ὁδηγεῖ καθημερινῶς

Γέροντος Παϊσίου, Γ7. Π ρ ο ς Β α σ ί λ ε ι ο ν ,Τίμιος Σταυρός 23/7/1977. Βρίσκεται στό: Ψυχολογία - Βιβλία ψυχ ολογίας καί «ψυχολογικά» προβλήματα ( Γ έ ρ ο ν τ α ς Π α ΐ σ ι ο ς ) , http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/09/blog-post_1291.html. Μαρτυρία ἀπό το βιβλίο: «ΚΕΙΜΕΝΑ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Γέροντος ΠΑΪΣΙΟΥ του ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ 1924-1994», ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΑΓΙΟΤΟΚΟΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ, Θεσσαλονίκη 2009, ΝΙΚΟΛΑΟΣ Α. ΖΟΥΡΝΑΤΖΟΓΛΟΥ ΕΠΙΣΜΗΝΑΓΟΣ Ε.Α. 85Γέροντος Παΐσιου του Αγιορείτου, Λ ό γ ο ι Α ΄ , ΙΕΡΟΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ “ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ”, ΣΟΥΡΩΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2001 – Δεύτερο Μέρος – Κεφάλαιο 3ον « Ἁ π λ ο π ο ι ῆ σ τ ε τ ή ν ζ ω ή σ α ς , γ ι ά ν ά φ ύ γ η τ ό ἄγχος» 84

50

ἑκατοντάδες ἀνθρώπων (ἀκόμη καὶ μικρὰ παιδιὰ μὲ ἄγχος!) στίς ψυχαναλύσεις καὶ στούς ψυχιάτρους καὶ κτίζει συνεχῶς Ψυχιατρεῖα καὶ μετεκπαιδεύει ψυχιάτρους, ἐνῶ πολλοὶ ψυχίατροι οὔτε Θεὸ πιστεύουν οὔτε ψυχὴ παραδέχονται. Ἑπομένως, πῶς εἶναι δυνατὸν αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι νά βοηθήσουν ψυχές, ἀφοῦ καὶ οἱ ἴδιοι εἶναι γεμάτοι ἀπὸ ἄγχος; Πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ ἄνθρωπος νά παρηγορηθῆ ἀληθινά, ἂν δέν πιστέψη στόν Θεὸ καὶ στήν ἀληθινὴ ζωή, τὴν μετὰ θάνατον, τὴν αἰώνια; Ὅταν συλλάβῃ ὁ ἄνθρωπος τὸ βαθυτερο νόημα τῆς ζωῆς τῆς ἀληθινῆς, τότε φεύγει ὅλο τὸ ἄγχος του καὶ ἔρχεται ἡ θεία παρηγορία, καὶ θεραπεύεται. Ἂν πήγαινε κανεὶς στό Ψυχιατρεῖο καὶ διαβαζε στούς ἀσθενεῖς τὸν Ἀββᾶ Ἰσαάκ, θὰ γίνονταν καλὰ ὅσοι πιστεύουν στόν Θεό, γιατὶ θὰ γνώριζαν τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς»86. Ἡ θεραπεία ὑπάρχει μόνο στό ἀληθινό Ψυχιατρεῖο, τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, καί παρέχεται δωρεάν ἀπό τόν Ἰατρό τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων μας, τόν Κύριο Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό. Τό θέμα τῶν παθῶν, τῶν ἀποτελεσμάτων τους, καθώς καί τῆς θεραπείας των εἶναι τεράστιο καί φυσικά δέν μποροῦμε νά τό ἐξαντλήσουμε. Ταπεινά θά τραβήξουμε κάποιες πινελιές γιά νά βοηθηθοῦμε ὅλοι στόν καθημερινό πνευματικό μας ἀγῶνα, ἔχοντας μία ὅσο τό δυνατόν πληρέστερη εἰκόνα γιά τά πάθη καί τά ἀποτελέσματά τους, μέ κυρίαρχα τήν λύπη καί τήν κατάθλιψη. Ὁ ἀγώνας ἀφορᾶ στόν ἁγιασμό τοῦ «σκεύους» μας, τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματός μας. Ἡ ψυχική-πνευματική ὑγεία καί σωτηρία ἔχει τεράστιο ἀντίκτυπο στό σῶμα. Διότι ὅ,τι σχετίζεται μέ τήν ψυχή σχετίζεται καί μέ τό σῶμα, τό ὁποῖο οὐδόλως ἀπαξιώνεται μέσα στήν Ὀρθοδοξία. Κατάθλιψη: ἡ πιό καλπάζουσα νόσος στόν κόσμο Ἡ κατάθλιψη εἶναι ἡ νόσος μέ τήν πιό ραγδαία ἀνάπτυξη σ’ ὅλον τόν κόσμο. Ἡ αἰτία τῆς τεράστιας αὐτῆς αὔξησης εἶναι ὁ μεγάλος ἐγωισμός τῶν σύγχρονων ἀνθρώπων, ἡ ἀχαλίνωτη παράδοση τους στήν ὑπερηφάνεια καί σ’ ὅλα τά ὑπόλοιπα πάθη. Σύμφωνα μέ τίς ἐπίσημες προβλέψεις τοῦ Παγκόσμιου Ὀργανισμοῦ Ὑγείας, τό 2020 ἡ κατάθλιψη θά εἶναι ἡ πιό συχνή ἀσθένεια στόν ἀναπτυγμένο κόσμο87 καί θά ἀνέβει ἀπό τήν 5η στήν 2η θέση τῆς λίστας τῶν ἀσθενειῶν πού προκαλοῦν ἀπώλεια ἐτῶν ζωῆς, ἀναπηρίες καί κοινωνικές δυσλειτουργίες. Τήν 1η θέση θά κατέχουν οἱ ἰσχαιμικές Ὅ. π. Ἄρθρο στήν ἱ σ τ ο σ ε λ ί δ α τ ο ῦ Ε ὐ ρ ω π α ϊ κ ο ῦ Κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ στίς 11-02-09. http://www.europarl.europa.eu/news/public/story_page/066-48731-040-02-07-91120090206STO48710-2009-09-02-2009/default_el.htm. 86 87

51

καρδιοπάθειες88. Σήμερα (2011) «ἀπὸ κατάθλιψη πάσχει ἕνας στοὺς τρεῖς, ἄνω τῶν 45 ἐτῶν, ἀνθρώπους σὲ ὅλο τὸν κόσμο, ἐνῶ, σύμφωνα μὲ τὶς ἐκτιμήσεις τῶν εἰδικῶν, σὲ μία δεκαετία τὸ ποσοστὸ αὐτὸ θὰ αὐξηθεῖ στὸ 50%. Μάλιστα ἡ κατάθλιψη φαίνεται ὅτι προτιμάει τὶς γυναῖκες μετὰ τὴν ἡλικία τῶν 40-45, καθὼς ἡ συχνότητα ἐμφάνισής της στὸ “ἀσθενὲς φύλο” εἶναι τριπλάσια ἀπὸ ὅ,τι στοὺς ἄντρες»89. Ἡ κατάσταση ὅλο καί χειροτερεύει: «Ἔπειτα ἀπο μία νέα εὐρωπαϊκὴ ἔρευνα εὐρείας κλίμακας ἀποδείχτηκε πὼς 156.000.000 ἄνθρωποι – ἀριθμὸς ποὺ ἀντιστοιχεῖ στὰ 35% τῶν Εὐρωπαίων παρουσιάζουν κάθε χρόνο κάποια ψυχικὴ νευρολογικὴ διαταραχή. Τὰ παραπάνω συμπεράσματα, τὰ ὁποῖα δόθηκαν στὴν δημοσιότητα ἀπὸ τὸ Εὐρωπαϊκὸ Κολλέγιο Νευροψυχοφαρμακολογίας στὸ Λονδίνο, προέκυψαν ἔπειτα ἀπὸ τριετῆ ἔρευνα σὲ 30 εὐρωπαϊκὲς χῶρες, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ 27 εἶναι οἱ χῶρες – μέλη τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης. Οἱ ὑπόλοιπες τρεῖς εἶναι ἡ Ἑλβετία, ἡ Νορβηγία καὶ ἡ Ἰσλανδία» («Δημοκρατία» 6-92011). Ἡ πιὸ συχνὴ ψυχικὴ ἀσθένεια εἶναι ἡ κατάθλιψη, στὴν ὁποία τὰ πρωτεῖα παρουσιάζονται νὰ τὰ ἔχουν οἱ γυναῖκες ἡλικίας 25 ἕως 40 ἐτῶν καὶ http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=208243. Αὐτά ἀνέφεραν εἰδικοί τοῦ Παγκόσμιου Ὀργανισμοῦ ὑγείας σέ συνέντευξή τους. Βλ. καί στό http://www.mohaw.gr/ministry/deltia_tupou/ab3913bd3bf3b33bf3c53bc3b53c43bf Βλ. ἐπίσης στό φυλλάδιο : Ὑπουργεῖο Ὑγείας καί Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης, Μ ο ν ά δ α Στρατηγικ ῆς καί Πολιτικῶν Ὑγείας. Ἐθνικό Σχέδιο Δράσης γιά τή Δημόσια Ὑγεία. Ἐθνικό Σχέδιο Δράσης γιά τήν κατάθλιψη, 2008-2012. Συντονιστής Μονάδας: Ἀλέξης Ζορμπάς: Στή σέλ. 5 γράφεται: Σύμφωνα μέ τά στοιχεῖα του ΠΟΥ (δείκτης DALY) ἡ κατάθλιψη παγκοσμίως κατέχει σήμερα τήν 4η θέση, ἀπό πλευρᾶς ἀπώλειας ἐτῶν ζωῆς, ἀναπηρίας καί κοινωνικῆς δυσλειτουργίας, ἐνῶ τό 2020, θά καταλάβει τή 2η θέση παγκοσμίως καί στίς δυτικές κοινωνίες τήν 1η ἀνεξαρτήτως φύλου καί ἡλικίας. Μία στίς πέντε γυναῖκες καί ἕνας στούς ὀκτώ ἄνδρες ἀναπτύσσουν κατάθλιψη κάποια στιγμή στή ζωή τους, σύμφωνα μέ τά ὑπάρχοντα διεθνῆ στοιχεῖα. Γιά τή χώρα μας, πρακτικά αὐτό σημαίνει ὅτι ἀνά πάσα στιγμή πάσχει ἀπό κατάθλιψη τό 8% τοῦ πληθυσμοῦ κατά μέσο ὅρο». Ἐπίσης στή σέλ. 15 διαβάζουμε: «Ἀπό ἐπιδημιολογικές ἔρευνες ὑπολογίζεται ὅτι τό 6%8% περίπου τοῦ παγκόσμιου πληθυσμοῦ πάσχει ἀπό κατάθλιψη, δηλαδή περισσότεροι ἀπό 450-500 ἑκατομμύρια ἄνθρωποι σ' ὅλον τόν κόσμο.Σύμφωνα μέ τά στοιχεῖα ἀπό τήν ἐπιδημιολογική μελέτη ΑΤΤΙΚΗ, πού πραγματοποιήθηκε ἀπό τήν Ἅ΄ Καρδιολογική Κλινική της Ἰατρικῆς Σχολῆς τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν μέ δεῖγμα πάνω ἀπό 3000 ἄνδρες καί γυναῖκες, ἄνω τῶν 18 ἐτῶν φαίνεται ὅτι τό 25% τῶν ἀνδρῶν (περίπου 850.000 Ἕλληνες) καί τό 33% τῶν γυναικών (περίπου 1,1 ἐκ Ἑλληνίδες) στή χώρα μᾶς πάσχουν ἀπό ἤπια ἕως σοβαρή κατάθλιψη, ἐνῶ τό 55% τῶν γυναικών καί τό 50% τῶν ἀνδρῶν ἔχουν ἔντονο ἄγχος». 89 Κ α τ ά θ λ ι ψ η : Ἡ μ ά σ τ ι γ α τ ο ῦ π λ α ν ή τ η μ α ς , http://www.cna.gr/?p=2456 88

52

«κυρίως ἐκεῖνες ποὺ καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες νὰ συνδυάσουν καριέρα καὶ οἰκογένεια». Τέσσερις στοὺς δέκα Εὐρωπαίους πάσχουν ἀπὸ κάποιο πρόβλημα ψυχικῆς ὑγείας. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν κατάθλιψη κυριαρχοῦν οἱ ἀγχώδεις διαταραχές, ἡ ἀϋπνία κλπ. πού φθάνουν μέχρι καί τή σχιζοφρένεια. Εἶναι πραγματικὰ θλιβερὲς αὐτες οἱ διαπιστώσεις. Τὸ σπουδαῖο εἶναι ὅτι δὲν ἀφοροῦν μόνο πολίτες πτωχῶν χωρῶν, ὅπως ἡ πατρίδα μας, ἀλλὰ κυρίως πλουσίων, ὅπως ἡ Ἑλβετία, ἡ Γερμανία, ἡ Γαλλία, ἡ Ἰταλία κλπ. Αὐτὸ ποὺ τονίζουν τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἔρευνας αὐτῆς εἶναι ὅτι τὸ χρῆμα δὲν χαρίζει εὐτυχία στὸν ἄνθρωπο. Ἔχουν χρήματα οἱ χῶρες αὐτές, δὲν ἔχουν ὅμως οὐσιαστικὴ σχέση μὲ τὸν Θεό· ζοῦν στὴν ἀθεΐα, στὴν αἵρεση, στὴν ἁμαρτία. Γι᾽ αὐτὸ μόλις κάτι συμβεῖ στὴν οἰκονομία τους καὶ ὅταν δὲν μποροῦν νὰ διασκεδάζουν στὴν ζωή τους, οἱ κάτοικοί τους ἀπελπίζονται, ἀρρωσταίνουν ψυχικά. Δὲν ἔχουν ποῦ νὰ στηριχθοῦν. Ὁ θεός τους, τὸ χρῆμα, δὲν μπορεῖ νὰ τοὺς ἀσφαλίσει καὶ νὰ τοὺς σώσει. Μόνο ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς χαρίζει εἰρήνη καὶ ἀσφάλεια γιὰ τὸ παρὸν καὶ γιὰ τὸ μέλλον. Ὅσοι συνδέονται μαζί του, δὲν ἀπελπίζονται ποτέ»90.

Ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό καί ἡ ἀλλοτρίωσή του. Ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο, πού βουλιάζει ὅλο καί περισσότερο στήν θλίψη, στήν ἀνία, στήν σαρκικότητα, στήν μοναξιά. Εἶναι ὅλα αὐτά, τά πικρά ἀποτελέσματα τῆς ἀπομάκρυνσης ἀπό τόν Θεό. Δυστυχῶς, ἡ συντριπτική πλειοψηφία τῶν ἀνθρώπων ἔχουν ἀρνηθεῖ τόν Δημιουργό τους. «Ὅσο ἀπομακρύνονται οἱ ἄνθρωποι ἀπό τήν φυσική ζωή, τήν ἁπλή», παρατηρεῖ ὁ ὁσιώτατος Γέροντας Παΐσιος, «καί προχωροῦν στήν πολυτέλεια, τόσο αὐξάνει καί τό ἀνθρώπινο ἄγχος. Καί ὅσο ἀπομακρύνονται ἀπό τόν Θεό, ἑπόμενο εἶναι νά μή βρίσκουν πουθενά ἀνάπαυση. Γι' αὐτό γυρίζουν ἀνήσυχοι ἀκόμη καί γύρω ἀπό τό φεγγάρι – σάν τό λουρί τῆς μηχανῆς γύρω ἀπό τήν τρελλή ρόδα91–, γιατί ὁλόκληρος ὁ πλανήτης μας δέν χωράει τήν πολλή τους ἀνησυχία.

Περιοδικό: Ὁ Σ ω τ ή ρ , http://www.osotir.org/ καί: http://anastasiosk.blogspot.com/2011/10/blog-post_5372.html 91Στά παλιά μηχανοστάσια “τρελλή ρόδα” ὀνόμαζαν τήν ρόδα πού δέν παρῆγε ἔργο, ἀλλά τήν χρησιμοποιοῦσαν ἁπλῶς γιά νά περνοῦν τό λουρί τοῦ τροχοῦ, ὅταν ἤθελαν νά τόν ἀπενεργο-ποιήσουν. 90

53

Ἀπό τήν κοσμική καλοπέραση, ἀπό τήν κοσμική εὐτυχία, βγαίνει τό κοσμικό ἄγχος. Ἡ ἐξωτερική μόρφωση μέ τό ἄγχος ὁδηγεῖ καθημερινῶς ἑκατοντάδες ἀνθρώπων (ἀκόμη καί μικρά παιδιά μέ ἄγχος) στίς ψυχαναλύσεις καί στούς ψυχιάτρους καί κτίζει συνεχῶς Ψυχιατρεῖα καί μετεκπαιδεύει ψυχιάτρους ... Καί οἱ διάφοροι τουρίστες, πού ἔρχονται ἀπό ξένες χῶρες καί περπατοῦν στούς δρόμους, μέσα στόν ἥλιο, στήν ζέστη, μέσα στήν σκόνη, μέσα σέ τόση φασαρία, σκέψου πόσο ὑποφέρουν! Τί ζόρισμα, τί σφίξιμο ἐσωτερικό ἔχουν, ὥστε τό σκάσιμο αὐτό τό ἐξωτερικό τό θεωροῦν ἀνάσα! Πόσο τούς διώχνει ὁ ἐαυτός τους, πού θεωροῦν ἀνάπαυση ὅλη αὐτήν τήν ταλαιπωρία! Ὅταν δοῦμε ἄνθρωπο μέ μεγάλο ἄγχος, στενοχώρια καί λύπη, ἐνῶ τά ἔχει ὅλα –τίποτε δέν τοῦ λείπει–, πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι τοῦ λείπει ὁ Θεός»92. Ἔλεγε ὁ πατὴρ Πορφύριος ὅτι «ὅλος ὁ κόσμος καὶ ποὺ πιστεύουνε καὶ ποὺ δὲν πιστεύουνε, αὐτὸ τὸ πράγμα τοὺς ἐτρώει... ἡ ἀπομάκρυνσις ἀπὸ τὸν Θεό, ποὺ φέρνει τὴ μοναξιά. Καὶ ὅταν ἀρνεῖσαι ἕνα μυστήριο... ἕνα μυστήριο... Ἔχουνε γίνει τόσοι γιατροὶ ψυχίατροι, ψυχαναλυταί, ψυχολόγοι καὶ δέχονται ἀσθενεῖς... Ποιοὺς ἀσθενεῖς, βρέ, ποιὸς εἶσαι ἐσὺ πού θὰ δεχθεῖς ἀσθενεῖς; Καὶ στὸ τέλος πάει: Τί βλέπεις γιατρέ μου... «Δὲν ἔχεις τίποτα... Ἔχεις ἀνασφάλεια». Τί θὰ πεῖ ἀνασφάλεια; «δὲν ἔχεις τίποτα· πάρε αὐτό». Ἅμα δὲν δώσεις τὸν ἑαυτό σου στὸν Θεό, τί νὰ σοῦ κάνει αὐτό. Θὰ σὲ ναρκώσει σήμερα, αὔριο μπορεῖ νὰ σοῦ ’ρθεῖ πιὸ μεγάλη»93. Ὁ σύγχρονος καταθλιμμένος καί περίφροντις ἄνθρωπος τῆς Δύσης ζεῖ τήν δύση τοῦ πολιτισμοῦ του, διότι τόν στήριξε στήν αὐτονόμηση ἀπό τόν Θεό, στήν λογική καί στήν ἱκανοποίηση τῶν παθῶν του. «Μετάλλαξαν τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ σέ ψέμμα94, καί ἐσεβάσθηκαν καί ἐλάτρευσαν τήν κτίση καί ὄχι τόν Κτίσαντα... Γι’ αυτό καί ὁ Θεός τούς παρέδωσε σέ πάθη ἀτιμίας»95. Ἄφησε ὁ Θεός νά μάθουμε ἀπό αὐτά πού θά πάθουμε. Ἀπό τό ἀνωτέρω ρητό τοῦ Ἀποστόλου Παύλου συνάγεται ὅτι ὁ ἄνθρωπος παραδίδεται –κατά

Γέροντος Παΐσιου του Αγιορείτου, Λ ό γ ο ι Α ΄ - Δεύτερο Μέρος - Κεφάλαιο 3ον « Ἁ π λ ο π ο ι ῆ σ τ ε τ ή ν ζ ω ή σ α ς , γ ι ά ν ά φ ύ γ η τ ό ἄ γ χ ο ς » , ΙΕΡΟΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ "ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ", ΣΟΥΡΩΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2001. 93Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κοντὰ στὸν γέ ροντα Π ορφύριο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθῆναι, 1995, σελ. 199. 94Δηλ. διέστρεψαν τήν Εὐαγγελική Ἀλήθεια. 95Ρωμ . 1, 25-26:«Μετήλλαξαν τὴν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ψεύδει͵ καὶ ἐσεβάσθησαν καὶ ἐλάτρευσαν τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα͵ ὅς ἐστιν εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας· ἀμήν. Διὰ τοῦτο παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς πάθη ἀτιμίας». 92

54

παραχώρηση τοῦ Θεοῦ– στά διάφορα πάθη, τά ὁποῖα τόν ἀτιμάζουν καί τόν ἐξευτελίζουν. Ἡ αἰτία τῆς παιδαγωγικῆς αὐτῆς Θείας παραχώρησης εἶναι ἡ ἁμαρτία, εἶναι ἡ ραθυμία, εἶναι τό γεγονός ὅτι οἱ ἄνθρωποι δέν θέλησαν νά γνωρίσουν τόν Θεόν. Δέν ἐπιδίωξαν νά Τόν ἔχουν «ἐν ἐπιγνώσει»96, δηλ. νά ἔχουν γνήσια αἴσθηση καί γνώση τοῦ Θεοῦ μέσα τους, διά τῆς ὁλοκληρωτικῆς στροφῆς καί ἀγάπης πρός Αὐτόν. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι νά παραδοθοῦν ἀπό τόν Θεό στόν σκοτισμό τοῦ νοός, σ’ ἕναν νοῦ «ἀδόκιμον»97, ἀνίκανο νά διακρίνει τήν ἀλήθεια· ὁπότε καί τά ἔργα τους εἶναι ἄπρεπα καί ἁμαρτωλά, ἔργα σκότους. Τό ἐνεργήματα-ἀποτελέσματα τῶν παθῶν εἶναι φοβερές παρεκτροπές τῶν ἀνθρώπων, ἀλλοτρίωση-φθορά τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Οἱ ἄνθρωποι γέμισαν μέ «κάθε ἀδικία, πονηρία, πλεονεξία, φθόνο, φόνο, φιλόνεικη διάθεση, δόλο, κακοήθεια, ψιθυρισμό, καταλαλιά, μίσος πρός τόν Θεό, ὕβρι, ὑπερηφάνεια, ἀλαζονεία, ἀπείθεια πρός τούς γονεῖς, πανουργία, ἔλλειψη σύνεσης, ἀστοργία, ἀνελεημοσύνη, διχασμό καί ἀπομόνωση ἀπό ὅλους»98. Αὐτήν ἡ ἀπομόνωση ἀπό ὅλους, ἡ ἔλλειψη ἀγάπης καί κοινωνίας πραγματικῆς, δέν θεραπεύεται μέ χάπια ἤ ἠλεκτροσόκ ἀλλά μέ τήν ταπεινή ἐξομολόγηση καί τήν γνήσια μετάνοια. Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν μετανοήσει ὁδηγεῖται στόν ὑπαρξιακό θάνατο. Τό χειρότερο ἀποτέλεσμα τῆς ἀπομάκρυνσης ἀπό τόν Θεό: ἡ αὐτοκτονία. Τό τελικό ἀποτέλεσμα τῶν παθῶν, τῆς ἁμαρτίας, τῆς ἀπομάκρυνσης ἀπό τόν Θεό, εἶναι ὁ πνευματικός θάνατος· συνάμα καί ὁ πρόωρος σωματικός-βιολογικός θάνατος. Μᾶς διδάσκει ἡ Ἁγία Γραφή: «Τά ἀποτελέσματα τῆς ἁμαρτίας εἶναι ὁ θάνατος»99. Πράγματι, ἡ ὑποταγή στήν θνητή σάρκα καί στήν ἁμαρτία «καρποφορεῖ» τόν θάνατο. Αὐτό, τονίζει ὁ ἅγιος Ἀπόστολος Παῦλος, συνέβαινε, ἀπό τόν καιρό ἀκόμη τῆς Π. Διαθήκης· τότε πού οἱ ἄνθρωποι

Ρωμ . 1, 28:«οὐκ ἐδοκίμασαν τὸν Θεὸν ἔχειν ἐν ἐπιγνώσει͵ παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς ἀδόκιμον νοῦν͵ ποιεῖν τὰ μὴ καθήκοντα». 97Ὅ . π. 98Πρβλ: Ρωμ. 1, 29- 1, 31:«πεπληρωμένους πάσῃ ἀδικίᾳ πονηρίᾳ πλεονεξίᾳ κακίᾳ͵ μεστοὺς φθόνου φόνου ἔριδος δόλου κακοηθείας͵ ψιθυριστάς͵ καταλάλους͵ θεοστυγεῖς͵ ὑβριστάς͵ ὑπερηφάνους͵ ἀλαζόνας͵ ἐφευρετὰς κακῶν͵ γονεῦσιν ἀπειθεῖς͵ ἀσυνέτους͵ ἀσυνθέτους͵ ἀστόργους͵ ἀνελεήμονας». 99Ρωμ . 6, 23: «τά γὰρ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος». 96

55

ἦταν ὑποδουλωμένοι στό γράμμα τοῦ Νόμου καί στήν ἁμαρτία ζώντας «ἐν τῇ σαρκί»100. Ἡ αὐτοκτονία εἶναι ἀποτέλεσμα μεγάλου ἐγωισμοῦ, ἐκτός ἐάν ὁ ἄνθρωπος εἶναι «ἔκφρων» δηλ. δέν ἔχει σῶες τίς φρένες του. Κάποιος εἶχε τήν ἑξῆς συνομιλία μέ τόν μακαριστό π. Παΐσιο: «- Γέροντα, μερικοὶ ἄνθρωποι, ἂν συναντήσουν κάποια μεγάλη δυσκολία στὴν ζωή τους, ἀμέσως σκέφτονται νὰ αὐτοκτονήσουν; - Μπαίνει ὁ ἐγωισμὸς στὴν μέση. Οἱ περισσότεροι ποὺ αὐτοκτονοῦν, ἀκοῦν τὸν διάβολο, ποὺ τοὺς λέει πώς ἂν τερματίσουν τὴν ζωή τους θὰ γλυτώσουν ἀπὸ τὸ ἐσωτερικὸ βάσανο ποὺ περνοῦν, καὶ ἀπὸ ἐγωισμὸ αὐτοκτονοῦν. Ἂν λ.χ. κάνη κάποιος μία κλεψιὰ καὶ ἀποδειχθῆ ὅτι ἔκλεψε, «πάει, λέει, τώρα ἔγινα ρεζίλι» καί, ἀντὶ νὰ μετανοήση, νὰ ταπεινωθῆ καὶ νὰ ἐξομολογηθῆ γιὰ νὰ λυτρωθῆ, αὐτοκτονεῖ. Ἄλλος αὐτοκτονεῖ γιατί τὸ παιδὶ του εἶναι παράλυτο. «Πῶς νὰ ἔχω παράλυτο παιδὶ ἐγώ;» λέει καὶ ἀπελπίζεται. Ἂν εἶναι ὑπεύθυνος γι’ αὐτὸ καὶ τὸ ἀναγνωρίζη, ἂς μετανοήση. Πῶς βάζει τέρμα στὴν ζωή του καὶ ἀφήνει τὸ παιδί του στὸν δρόμο; Δὲν εἶναι πιὸ ὑπεύθυνος μετά; - Γέροντα, συχνὰ ἀκοῦμε γιὰ κάποιον ποὺ αὐτοκτόνησε ὅτι εἶχε ψυχολογικὰ προβλήματα. - Οἱ ψυχοπαθεῖς, ὅταν αὐτοκτονοῦν, ἔχουν ἐλαφρυντικά, γιατί εἶναι σαλεμένο τὸ μυαλό τους. Καὶ συννεφιὰ νὰ δοῦν, νιώθουν ἕνα πλάκωμα. Ἂν ἔχουν καὶ μία στενοχώρια, ἔχουν διπλὴ συννεφιά. Γι’ αὐτοὺς ὅμως ποὺ αὐτοκτονοῦν χωρὶς νὰ εἶναι ψυχοπαθεῖς –καθὼς καὶ γιὰ τοὺς αἱρετικοὺς– δὲν εὔχεται ἡ Ἐκκλησία, ἀλλὰ τοὺς ἀφήνει στὴν κρίση καὶ στὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἱερέας δὲν μνημονεύει τὰ ὀνόματά τους στὴν Προσκομιδὴ οὔτε τοὺς βγάζει μερίδα, γιατί μὲ τὴν αὐτοκτονία ἀρνοῦνται, περιφρονοῦν τὴν ζωὴ ποὺ εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ. Εἶναι σὰν νὰ τὰ πετοῦν ὅλα στὸ πρόσωπο τοῦ Θεοῦ»101. Σήμερα ἔχει αὐξηθεῖ πολύ ὁ ἐγωισμός μας, ἡ περιφρόνησή πρός τόν Θεό καί ἡ αὐτοπεποίθησή102 μας, μορφή καί αὐτήν τοῦ ἐγωισμοῦ. Γι’ αυτό καί «καρποφοροῦμε» τήν λύπη, τήν ἀγωνία, τό φαρμάκι, τό ἄγχος, τό ψυχικό ἄλγος, τήν κατάθλιψη καί τόν θάνατο. «Οἱ στατιστικὲς εἶναι λίαν λυπηρές. Σὲ ὅλο τὸν κόσμο 340.000.000 ἄνθρωποι ὑποφέρουν σήμερα ἀπὸ σοβαρὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας. Σὲ Εὐρώπη καὶ Ἀμερικὴ ἡ Παγκόσμια Ὀργάνωση Ὑγείας ἀναφέρει πὼς

Ρωμ . 7, 5:«ὅτε γὰρ ἦμεν ἐν τῇ σαρκί͵ τὰ παθήματα τῶν ἁμαρτιῶν τὰ διὰ τοῦ νόμου ἐνηργεῖτο ἐν τοῖς μέλεσιν ἡμῶν εἰς τὸ καρποφορῆσαι τῷ θανάτῳ». 101Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Ε΄, Οἰκογε νε ιακή ζωή, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2004, σελ. 262- 3. 102Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Ε΄, Π άθ η καί ἀρε τέ ς, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2006, σελ. 69. 100

56

περίπου ὁ μισὸς πληθυσμὸς πάσχει ἀπὸ κατάθλιψη, μελαγχολία καὶ τὴν ἐλαφρότερη δυσθυμία»103. Ἡ προσπάθεια, διά μέσου τῆς ψυχολογίας καί τῶν βιβλίων της, νά θερπευθεῖ τό ψυχικό ἄλγος καί νά καλυφθεῖ τό ψυχικό κενό, πολλές φορές ὁδηγεῖ στήν ἀπογοήτευση καί τήν αὐτοκτονία. «Πολλοὶ ποὺ τὰ διαβάζουν (τὰ ψυχολογικὰ βιβλία)», παρατηρεῖ ὁ σεβαστός Γέροντας Παΐσιος, «καταδικάζουν τὸν ἑαυτό τους (καί ὁδηγοῦνται στήν αὐτοκτονία), ἐνῶ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ διώχνει καὶ τὰ κληρονομικὰ καὶ σκορπάει καὶ χαρά»104. Ἡ αὐτονομημένη ἀπό τόν Θεό ζωή καί ἡ προσπάθεια γιά αὐτοβοήθεια μέσῳ τῆς ψυχολογίας ὁδηγεῖ στόν ψυχικό καί σωματικό πολλές φορές θάνατο. «Ὅπως ἐπεσήμανε ὁ διευθυντής τοῦ Τομέα Ψυχικῆς Ὑγείας τοῦ Παγκόσμιου Ὀργανισμοῦ Ὑγείας, τό 25% ὅλων τῶν ἀνθρώπων κινδυνεύουν νά ἐκδηλώσουν κάποια στιγμή τῆς ζωῆς τούς μία ἤ περισσότερες ψυχικές καί συμπεριφοριστικές διαταραχές, ἐνῶ μία στίς τέσσερις οἰκογένειες ἔχει τουλάχιστον ἕνα μέλος-ἀσθενῆ, μέ ὅλες τίς ἀρνητικές ἐπιπτώσεις πού αὐτό ἐπιφέρει, κυρίως ἐξαιτίας τοῦ στίγματος καί τῶν διακρίσεων. Αὐτήν τήν στιγμή περισσότεροι ἀπό 120 ἑκατομμύρια ἄνθρωποι πάσχουν ἀπό κατάθλιψη ἡ ὁποία ἀναμένεται τό 2020 νά εἶναι ἡ 2η πιό συχνή ἀσθένεια! Ἕνα ἑκατομμύριο ἄτομα αὐτοκτονοῦν κάθε χρόνο λόγω αὐτοῦ, ἐνῶ 10-20 ἑκατομμύρια ἀποπειρῶνται νά αὐτοκτονήσουν!»105. Κάθε χρόνο στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση 59.000 ἄνθρωποι αὐτοκτονοῦν, ἐνῶ 10πλάσιος ἀριθμός ἀποπειρᾶται νά θέσει τέρμα στήν ζωή του. Τό 90% τῶν αὐτοκτονιῶν ὁφείλονται σέ ψυχικές διαταραχές. «Σύμφωνα μέ τόν Εὐρωπαῖο Ἐπίτροπο, γιά τήν Ὑγεία καί τήν Προστασία τῶν Καταναλωτῶν, κ. Μάρκο Κυπριανοῦ «οἱ ψυχικές ἀσθένειες ἀποτελοῦν τόν ἀθέατο δολοφόνο τῆς Εὐρώπης. Εἶναι ἐξίσου θανατηφόρες μέ σωματικές ἀσθένειες, ὅπως ὁ καρκίνος, καί ὁ ἀριθμός τῶν Εὐρωπαίων πού αὐτοκτονοῦν ὑπερβαίνει τόν ἀριθμό τῶν θυμάτων τροχαίων ἡ δολοφονιῶν». Περίπου 44 αὐτοκτονίες/100.000 κατοίκους συμβαίνουν κάθε χρόνο στήν Λιθουανία»106.

Μον. Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Τ ό ἀ ν τ ί δ ο τ ο τ ο ῦ ψ υ χ ι κ ο ῦ π ό ν ο υ , http://www.makthes.gr/news/opinions/69853/ 104http://1myblog.pblogs.gr/tags/katathlipsi-gr.html 105Ἡ ἐ π έ λ α σ η τ ῆ ς ψ υ χ α σ θ έ ν ε ι α ς , http://www.koryfes.gr/coll8.html. 106ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ, Μένη Μαλλιώρη, Έπ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής, http://www.mentalhealthpromotion.co.uk/ umsprkl1ds0npkl2idl9tsmtrs3mkn8mprs4nkn7lsthl5knrvtn6tsxrn/urpnmhpedctnlprgrmsdnl dedctnlmtrl/malliori_2005_12_07.pdf. 80

57

Τό ἄγχος, ἡ κατάθλιψη, οἱ ποικίλες φοβίες καί ἀνασφάλειες εἶναι ἀπό τίς σοβαρότερες ἐπιπτώσεις τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν. Ὁ μεγάλος ἐγωισμός, ἡ ὑπερηφάνεια, ἡ φιλαυτία ὁδηγοῦν στήν κατάθλιψη καί τήν ψυχική ἀποδόμηση τῶν ἀνθρώπων107. Τά ἀποτελέσματα τῆς αὐτονόμησης ἀπό τόν Θεό, τῆς ἀπιστίας καί τῆς ἔπαρσης εἶναι ὀδυνηρά: «Τό 28% τῶν ὑπαλλήλων στήν Εὐρώπη δηλώνουν ὅτι ὑποφέρουν ἀπό ἐργασιακό ἄγχος. Στήν Ἑλλάδα τό ποσοστό ἀνέρχεται σέ 55%. Ἡ κακή ψυχική ὑγεία πλήττει 1 στούς 4 πολίτες. Τό 2020 ἡ κατάθλιψη θά ἀποτελεῖ, • τήν συχνότερη αἰτία ἀσθένειας στόν ἀναπτυγμένο κόσμο καί • τήν δεύτερη αἰτία ἀνικανότητας παγκοσμίως»108.

Τά λεγόμενα «ψυχολογικά» εἶναι κατ’ οὐσίαν πνευματικά προβλήματα. Ἡ κουλτούρα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι μία «κουλτούρα τῆς πτώσης»109 καί τῶν παθῶν. Ἡ ὑποδούλωση στήν ὕλη καί στόν αἰσθησιασμό ἔφερε τήν λύπη110 καί τήν ἀπελπισία. «Ἡ ἀπελπισία» παρατηροῦσε ὁ μακαριστός π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ «εἶναι ἡ ἀπώλεια τῆς συνειδήσεως ὅτι ὁ Θεὸς θέλει νὰ μᾶς δώσει τὴν αἰώνια ζωή. Ὁ κόσμος ζεῖ στὴν ἀπελπισία. Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν καταδικάσει οἱ ἴδιοι τὸν ἑαυτὸ τοὺς στὸν θάνατο. Πρέπει νὰ παλέψουμε σῶμα πρὸς σῶμα μὲ τὴν ἀκηδία»111. Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος: «Ἀκηδία σημαίνει παράλυσις τῆς ψυχῆς καὶ ἔκλυσις τοῦ νοῦ, ὀκνηρία καὶ ἀδιαφορία πρὸς τὴν ἄσκηση, μίσος πρὸς τὶς μοναστικὲς ὑποσχέσεις. (Ἡ ἀκηδία εἶναι ἀκόμη) αὐτὴ ποὺ μακαρίζει τοὺς κοσμικούς, ποὺ κατηγορεῖ τὸν Θεὸ ὅτι

Συνομιλία μέ τόν γέροντα Πορφύριο γιά τήν Κατάθλιψη http://sureness.oodegr.com/oode/psyxotherap/katathlipsi1.htm. 108http://www.malliori.gr/gr/Contents.aspx?lang=gr&CatId=15&Action=ShowSingle&ContId= 38299 109Ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ: «Μὴν ἔχετε ὑπερβολικὴ ἐμπιστοσύνη στὴν ἀνώτερη μόρφωση ποὺ ἀποκτήσατε στὸν κόσμο. Ὁ πολιτισμὸς στὸν ὁποῖο ζοῦμε εἶναι κουλτούρα τῆς πτώσεως». http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm#3 110Ὁ λογισμός τῆς λύπης εἶναι ἕνας ἀπό τούς ὀκτώ θανάσιμους καί βασικούς ἐμπαθεῖς λογισμούς. 111Ὁ π. Σωφρόνιος πέρασε μεγάλο μέρος τῆς ζωῆς του στήν Δυτική Εὐρώπη καί γνωρίζει ἄριστα τήν κατάσταση τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου τῆς Δύσης. http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm#3 107

58

δὲν εἶναι εὐσπλαγχνικὸς καὶ φιλάνθρωπος, ποὺ φέρνει ἀτονία τὴν ὥρα τῆς ψαλμῳδίας καὶ ἀδυναμία τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς»112 Ἡ σωματική ἄνεση καί ἡ ἀχαλίνωτη ἱκανοποίηση τῶν παθῶν ἔφερε τήν ἀνία, τήν ἀκηδία καί τήν διάχυτη ἀπογοήτευση. Ὁ πλοῦτος καί ἡ εὐμάρεια δέν ἔλυσαν τά λεγόμενα ψυχολογικά προβλήματα, ἀλλά τά αὔξησαν. «Τελικά, οἱ ἄνθρωποι», παρατηρεῖ ὁ Γέροντας Παΐσιος, «βασανίζονται καί ἀπό τόν πλοῦτο, γιατί τά ὑλικά ἀγαθά δέν τούς γεμίζουν, εἶναι διπλό βάσανο. Ξέρω ἀνθρώπους πλούσιους, πού τά ἔχουν ὅλα, δέν ἔχουν καί παιδιά καί βασανίζονται. Βαριοῦνται πού κοιμοῦνται, βαριοῦνται νά περπατήσουν, βασανίζονται ἀπό ὅλα. “Ἐντάξει, ἀφοῦ ἔχεις ἐλεύθερο χρόνο, λέω σέ κάποιον, κάνε πνευματικά. Διάβασε μία Ὥρα, διάβασε λίγο ἀπό τό Εὐαγγέλιο”. “Δέν μπορῶ”, λέει. “Κάνε ἕνα καλό, πήγαινε σέ κανένα νοσοκομεῖο καί δές κανέναν ἄρρωστο”. “Ποῦ νά πάω ὡς ἐκεῖ, σοῦ λέει, καί τί θά βγῆ;” “Πήγαινε νά βοηθήσης κανέναν φτωχό στήν γειτονιά σου”. “Όχι, δέν μ' εὐχαριστεῖ, λέει, οὔτε αὐτό”. Νά ἔχη ἐλεύθερο χρόνο, νά ἔχη ἕναν σωρό σπίτια, νά ἔχη ὅλα τά καλά, καί νά βασανίζεται! Ξέρετε πόσοι τέτοιοι ἄνθρωποι ὑπάρχουν; Καί βασανίζονται, μέχρι νά τούς στρίψη τό μυαλό. Φοβερό! Καί ἄν τυχόν δέν δουλεύουν, ἀλλά μόνον ἀπό τίς περιουσίες ἔχουν εἰσοδήματα, εἶναι οἱ πιό βασανισμένοι ἄνθρωποι. Ἐνῶ, ἄν ἔχουν τουλάχιστον μία δουλειά, εἶναι καλύτερα»113. Ἡ ἀπελπισία καί ἡ αὐτοκτονία, λόγῳ τῆς ἀπουσίας τῆς ἀληθινῆς χαρᾶς καί τοῦ ὑπαρξιακοῦ κενοῦ, τείνει νά γίνει μόδα114. Μέσῳ ἐπιφανῶν ἐκπροσώπων του ὁ σύγχρονος κόσμος διακηρύττει ὅτι δέν ὑπάρχει εὐτυχία. Πρόσφατα κάποιος μεγάλος ἐπώνυμος συγγραφέας δήλωσε: «Δεν πιστεύω στήν εὐτυχία. Πιστεύω μόνο στήν ἀνησυχία. …Ὅσοι λένε ὅτι εἶναι εὐτυχισμένοι στήν ζωή τους εἶναι ἠλίθιοι… Ἡ πραγματική εὐτυχία εἶναι ἡ ἀνησυχία». (Οὐμπέρτο Ἔκο, Ἐλευθεροτυπία 9-4-2008). Ἄν ἡ εὐτυχία εἶναι ἡ ἀνησυχία τότε ὅλος ὁ κόσμος θά ἔπρεπε νά πλέει σέ ...πελάγη εὐτυχίας ἀφοῦ ἡ ἀνησυχία, τό ἄγχος καί ἡ ταραχή εἶναι χαρακτηριστικά τῶν περισσότερων σύγχρονων ἀνθρώπων. Ἀντίθετα

Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος, Κλῖμ αξ, Ἱ Μ. Παρακλήτου ,1999, Λόγος 13, Περὶ Ἀκηδίας, στ. 10. 113Γέροντος Παΐσιου του Αγιορείτου, Λόγοι Α ΄ - Δεύτερο Μέρος - Κεφάλαιο 3ον «Ἁπλοποιῆστε τήν ζωή σας, γιά νά φύγη τό ἄγχος», ΙΕΡΟΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ "ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ", ΣΟΥΡΩΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2001. 114Πρβλ. Κίνηση Emo στό: http://neataksi.blogspot.com/search/label/, Ἡ Ν ε ολαία στήν Ἑλλάδα σήμ ε ρα. . .. .. . Ἡ μ ε γάλη πλάνη της Μόδας em o - trendy - Κάγκουρε ς – Γ κοθ άδε ς. 112

59

ὅμως, ἡ ἀληθινή εὐτυχία δύσκολα συναντᾶται σήμερα, γιά νά μήν ποῦμε ὅτι εἶναι σχεδόν ἀνύπαρκτη... ἰδιαίτερα στούς ἡλικιακά νεώτερους. Ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο πού δημιουργεῖ γηρασμένες ψυχές. Πρόσφατα πάλι μία ἐπώνυμη ἠθοποιός, θλιμμένη δήλωσε: «Μέ φοβίζει ἡ δική μου κούραση. Ἡ δική μου ἀπάθεια. Προσπαθῶ τουλάχιστον σ’ ἕναν ἰδιωτικό χῶρο ν’ ἀνταποκριθῶ ὅσο πιο ἀνθρώπινα μπορῶ. Τό κατορθώνω; Περισσότερο μέ θλίβει τό γῆρας τῆς ψυχῆς. Ὁ μαρασμός της». (Ἀννέζα Παπαδοπούλου,

Ἐλευθεροτυπία

12-4-2008).

Τό

γῆρας

τῆς

ψυχῆς

δημιουργεῖ καί τό γῆρας τοῦ σώματος... Οἱ δηλώσεις αὐτές ἐπιβεβαιώνουν τό γεγονός ὅτι ὅποιος θέλει νά «ἀνήκει» σ’ αὐτόν τόν «κόσμο», βασανίζεται καί τελικά πεθαίνει. Ζώντας σύμφωνα μέ τήν κοσμική νοοτροπία του, ὑποτασσόμενος στά πάθη, πού συνιστοῦν αὐτό πού λέμε «κόσμο» (φιληδονία, φιλοδοξία, φιλαργυρία), ζεῖ ἀναγκαστικά καί τά ἀποτελέσματα τῶν παθῶν, πού εἶναι ἡ λύπη, ἡ κατάθλιψη, ἡ ἀνία, ἡ ψυχική γήρανση, ὁ ψυχικός θάνατος!

Ἡ ἀγάπη πρός τόν «κόσμο» (κοσμικό φρόνημα) ὁδηγεῖ στήν θλίψη καί τήν Κατάθλιψη Ὁ Ἀββᾶς Ἰσαάκ ὁ Σύρος ταυτίζει τόν κόσμο μέ τά πάθη. Νά τί μᾶς διδάσκει: «Ὅταν θέλουμε νά ὀνομάσουμε ὅλα τά πάθη μαζί, τά λέμε «κόσμο». Καί ὅταν θέλουμε νά ξεχωρίσουμε καί νά δώσουμε στό καθένα τό ὄνομά του, τά ὀνομάζουμε «πάθη». Καί τά πάθη, καθώς διαδέχονται τό ἕνα τό ἄλλο, σχηματίζουν τόν δρόμο τοῦ κόσμου, καί ὅπου τελειώνουν τά πάθη, ἐκεῖ παύει νά ὑπάρχει ὁ δρόμος τοῦ κόσμου... Ὅπου πάψει ἡ ἐνέργεια τῶν παθῶν, ἐκεῖ πεθαίνει μαζί τους καί ὁ κόσμος. Εἶπε κάποιος σοφός γιά τούς ἁγίους ὅτι ὅταν ζοῦσαν ἦταν ἤδη πεθαμένοι, διότι, ἐνῶ ζοῦσαν μέ τό σῶμα τους, δέν ζοῦσαν ζωή σαρκική. Καί σύ πρόσεξε νά δεῖς ποιά πάθη ζοῦνε μέσα σου, γιά νά καταλάβεις πόσο ἀνήκεις στόν κόσμο καί ἐξ αἰτίας ποιῶν παθῶν εἶσαι δεμένος μαζί του καί ἀπό ποιά ἐλευθερώθηκες... Μέ δύο λόγια, κόσμος εἶναι ἡ ἐμπαθής ζωή καί τό σαρκικό φρόνημα. Ὅποιος ἀπαλλαγεῖ ἀπό τά πάθη του, ἔχει ἐξέλθει ἀπό τόν κόσμο»115. (132)

Ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, Ἀ σκητικά, ἐπιμ. Νικηφόρου Ἱερομονάχου, ἐκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1977, σελ. 132. 115

60

Ὁ χριστιανός καλεῖται νά ἐξέλθει τοῦ κόσμου δηλ. νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τά πάθη του. Ὅποιος θέλει νά εἶναι φίλος τοῦ κόσμου «ἐχθρός τοῦ Θεοῦ καθίσταται»116...ἀλλά καί τοῦ ἑαυτοῦ του. Ζεῖ ὑποδουλωμένος σέ μία ἀβάσταχτη θλίψη... Ὅσο δέν θέλει νά μετανοήσει, νά «ἐξέλθει τοῦ κόσμου»117 καί νά ἀγαπήσει τόν Θεό, παραμένει δεμένος μέ τά «ἀγαπώμενα δεσμά τῶν παθῶν». Τό συμπέρασμα βγαίνει ἀβίαστα:

Ἡ ὑποταγή στά πάθη ὁδηγεῖ στήν λύπη καί κατάθλιψη Ἡ ἀμέλεια, ἡ ραθυμία, ἡ τεμπελιά, ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ καθώς καί ἡ ἄγνοια ὁδηγοῦν στήν διαμόρφωση τῶν διαφόρων παθῶν μέσα μας. Τά πάθη, ὅταν ἐνεργοῦν, ἔχουν σάν ἀποτέλεσμα τήν λύπη καί τήν κατάθλιψη. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζεῖ σύμφωνα μέ τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, μέσα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία (ἐννοεῖται ὅτι εἶναι βαπτισμένος) μέ ἀληθινή μετάνοια, τότε ἔχει ἐνεργό τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος. Ἔχει φανερό τότε τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού εἶναι «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια»118. Ὅταν ἡ Χάρη ἀπουσιάζει ἤ εἶναι ἀπενεργοποιημένη λόγῳ τῶν παθῶν, τότε πράγματι ἀπουσιάζουν τά ἀνωτέρω χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ὁ ἄνθρωπος ἔχει τά ἀντίθετα ἀπό αὐτά δηλ. μίσος, λύπη, ταραχή, ἄγχος, ἀνυπομονησία, κακότητα, ἀπιστία, θυμό, ἀκρασία. Τά πάθη λειτουργοῦν ὡς ἑξῆς: 1. «Αἰχμαλωτίζουν καὶ ὑποδουλώνουν τὸν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος χάνει τὴν ἐλευθερία του καὶ γίνεται δοῦλος τους, 2. Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου ἀσθενεῖ. Δὲν αἰσθάνεται τὰ πνευματικά του χαρίσματα οὔτε μπορεῖ νὰ τὰ ἐπιθυμήση. Βέβαια, "δὲν εἶναι δυνατὸν ὅλοι νὰ φθάσουν στὴν ἀπάθεια", μποροῦν ὅμως ὅλοι νὰ σωθοῦν, ὅλοι νὰ συμφιλιωθοῦν μὲ τὸν Θεὸ" (Κλΐμαξ. ΚΣΤ, παρ. νδ), 3. Τὰ πάθη στέκονται σὰν διάφραγμα καὶ μεσότοιχος μπροστὰ στήν Βαπτισματική Θεία Χάρη καί τίς δοσμένες ἀπό τόν Θεό ἀρετὲς τῆς ψυχῆς. Ἄν δὲν γκρεμιστοῦν αὐτὰ τὰ τείχη μὲ τήν μετάνοια καί τήν

Ἰακ. 4, 4: «Οὐκ οἴδατε ὅτι ἡ φιλία τοῦ κόσμου ἔχθρα τοῦ Θεοῦ ἐστιν; ὃς ἐὰν οὖν βουληθῇ φίλος εἶναι τοῦ κόσμου͵ ἐχθρὸς τοῦ Θεοῦ καθίσταται». 117Πρβλ. τό Β ΄ Κορ. 6, 17-18: «Διὸ ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καὶ ἀφορίσθητε͵ λέγει Κύριος͵ καὶ ἀκαθάρτου μὴ ἅπτεσθε· κἀγὼ εἰσδέξομαι ὑμᾶς͵ καὶ ἔσομαι ὑμῖν εἰς Πατέρα͵ καὶ ὑμεῖς ἔσεσθέ μοι εἰς υἱοὺς καὶ θυγατέρας͵ λέγει Κύριος Παντοκράτωρ». 118Γ α λ . 5, 22-23 116

61

τήρηση τῶν ἐντολῶν, δὲν μποροῦν νὰ φανοῦν τὰ πνευματικὰ χαρίσματα πού βρίσκονται πίσω ἀπὸ αὐτά. Ὅπως δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ βλέπη τὸν ἥλιο ὅταν ὑπάρχει ὀμίχλη, ἔτσι δὲν μπορεῖ νὰ δεῖ καὶ τὸ κάλλος τῆς ψυχῆς ὅταν αὐτὸ καλύπτεται ἀπὸ τὴν ὁμίχλη τῶν παθῶν. Τὰ πάθη εἶναι σὰν κάποια σκληρὴ οὐσία πού ἐμποδίζει νὰ λειτουργήσουν τὰ διάφορα πνευματικὰ χαρίσματα στὸν ἄνθρωπο. Ἔτσι, ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται συνέχεια μέσα στὸ σκοτάδι, στήν θλίψη, στήν κατάθλιψη καὶ δὲν μπορεῖ νὰ βγεῖ στὴν χώρα τῆς ζωῆς, τῆς χαρᾶς καὶ τοῦ φωτός. Ἕνας φιλάργυρος π.χ. δὲν γνωρίζει τὴν χαρὰ τῆς ἐλεημοσύνης οὔτε ὁ φιλοκόσμος τὴν χάρη τῶν δακρύων καὶ τοῦ πένθους. Ὅλοι αὐτοὶ βρίσκονται σὰν σὲ μία νυκτομαχία καὶ ψηλαφοῦν τὸ σκότος. Διότι τὸ φῶς ἀνήκει στοὺς ἀγαθοὺς καὶ σ' ἐκείνους πού ἔχουν καθαρίσει τὴν ψυχή τους ἀπὸ τὰ πάθη. 4. Τελικά τὰ πάθη μᾶς διώχνουν ἀπὸ τὸ φῶς καὶ τὴν ζωή. Καὶ, ἐπειδὴ τὸ φῶς καὶ ἡ ζωὴ εἶναι ὁ Χριστός, τὰ πάθη μᾶς διώχνουν ἀπὸ τὸν Θεό, πού εἶναι ἡ Ζωή, καὶ μᾶς ὁδηγοῦν στὸν θάνατο119.

Οἱ ἀληθινοί «ἀντιεξουσιαστές». Ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο ἄκοσμο μέ πλῆθος νεκρωμένες ψυχές καί ζωντανά σώματα. Τά πάθη, ὑποκινούμενα ἀπό τόν πονηρό, μᾶς κυριεύουν καί τά ἀποτελέσματα τους τά βιώνουμε ὀδυνηρά. Αὐτά εἶναι πάντα τό ἄγχος, ἡ λύπη, ἡ κατάθλιψη, ὁ πνευματικός θάνατος. «Τὰ πάθη σας ὑπερδυναμώνουν», γράφει σέ μία ψυχή ὁ Στάρετς Ζαχαρίας, «ἡ προσευχὴ ἀσθενεῖ καὶ οὔτε κἂν θέλει κανεὶς νὰ προσεύχεται. Ἡ προσοχή μας καταναλώνεται ἀπὸ διάφορες ἐπιθυμίες καὶ πάθη. Ἀκριβῶς τότε, σὰν ἐπὶ σκοποῦ, συναντῶνται τέτοιες ἐσωτερικὲς καὶ ἐξωτερικὲς ἀποτυχίες, ποὺ κάνουν ἕναν ἀδύνατο ἄνθρωπο νὰ πέση στὴν κατάθλιψη. Αὐτὸ τὸ πάθος, ἡ κατάθλιψη, σκοτώνει κάθε τί τὸ ἅγιο, κάθε τί τὸ ζωντανὸ καὶ ἀνθρώπινο»120. Ὁ πονηρός προσπαθεῖ νά μᾶς πεῖ ὅτι «δέν ὑπάρχει μετάνοια» ἤ ὅτι «ὁ Θεός πλέον δέν μᾶς ἀγαπάει». Θά πρέπει ν’ ἀντισταθοῦμε σέ κάθε τέτοια δαιμονική ὑποβολή, γιά νά μήν πέσουμε στήν ἀδράνεια καί ἀπελπισία λόγῳ τῶν ἁμαρτιῶν καί τῶν παθῶν μας.

Πρβλ. Βενεδίκτου Ιερομονάχου Αγιορείτου, Τ ά π ά θ η κ α ί ἡ θ ε ρ α π ε ί α τ ο υ ς , http://www.pigizois.net/pneumatikoi_logoi/pathi_kai_therapia.htm 120Ἀ π ο φ θ έ γ μ α τ α Ρ ώ σ ω ν Ἁ γ ί ω ν κ α ὶ Γ ε ρ ό ν τ ω ν Προέλευση: http://www.geocities.com/lelefty/Russians.htm http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm 119

62

«Μὴν καταθλίβεσθε σὲ καμιὰ περίπτωση», ἔγραφε ὁ Στάρετς Ζαχαρίας, «ἢ κάτω ἀπὸ ὁποιαδήποτε περίσταση. Ἡ κατάθλιψη εἶναι ὁ δήμιος ποὺ σκοτώνει τὴν ἐνέργεια, ἀπαραίτητη γιὰ τὴν ὑποδοχὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στὴν καρδιά. ‘Ενας καταθλιμμένος ἄνθρωπος χάνει τὴν δυνατότητα νὰ προσεύχεται καὶ εἶναι νεκρὸς ὅσον ἀφορᾷ τοὺς πνευματικοὺς ἀγῶνας»121. Αὐτή ἡ κατάθλιψη καί ἡ ἀπελπισία πού ἐμπεριέχει τήν ἀπουσία πνευματικοῦ ἀγώνα εἶναι ἡ μεγαλύτερη χαρά τοῦ πονηροῦ. Ὅταν ἀποφεύγουμε τά αἴτια καί τις ἀφορμές τῶν παθῶν, τότε γλυτώνουμε τόν πόλεμο τοῦ πονηροῦ. Ὅταν ὑποκύπτουμε ἔστω μόνο κατά διάνοιαν στούς λογισμούς, ὁ διάβολος σπέρνει ἐλεγκτικούς λογισμούς, γιά νά μᾶς λυπήσει καί νά μᾶς ἀπελπίσει. Θά πρέπει νά ἀντιστεκόμαστε σ’ αὐτήν τήν δαιμονική λύπη καί νά μετανοοῦμε χωρίς χρονοτριβή, γιά νά ἐπανέλθει ἡ ἐλπίδα καί ἡ χαρά. Μποροῦμε νά λέμε: «Κύριε τό ἔκανα πάλι τό λάθος· συγχώρησέ με καί βοήθησέ με νά μήν τό ξανακάνω». Ὁ Γέροντας Παΐσιος τόνιζε ὅτι ποτέ δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε ἀλλά νά ἀγωνιζόμαστε μέ σύνεση καί σοφία: «Ὁ «πόλεμος» δὲν ἔρχεται», ἔλεγε, «μόνος του, δηλαδή ἐὰν δὲν δώσουμε ἐμεῖς αἰτία. Φταῖνε τὰ πάθη μας, πού τὰ ἀφήνουμε καὶ δὲν τὰ πολεμᾶμε. Ἀφοῦ δὲν ἀποφεύγουμε τὶς αἰτίες, δὲν μπορεῖ, θά ’ρθη πόλεμος. Πρόσεχε πολὺ τὸν νοῦ σου. Μὴν τὸν βαρύνεις μὲ λύπη ἢ ἄσκοπα προβλήματα καὶ ἄλλα πολλὰ. Τὸ νερό, ὅταν εἶναι καθαρὸ καὶ ἥσυχο, βλέπεις μέσα στὸν βυθό του καὶ τὴν καρφίτσα. Ἔτσι εἶναι καὶ ὁ νοῦς. Πρέπει νὰ μαθαίνεις τὶς πανουργίες τοῦ πειρασμοῦ, γιὰ νὰ γλυτώσεις, γιὰ νὰ μὴν δύναται νὰ σὲ βλάψει. Καὶ προσοχή: Ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς ρίξει στὶς πράξεις, μᾶς ρίχνει μὲ τοὺς λογισμούς. Προσπαθεῖ νὰ ρίχνει τὸν ἄνθρωπο καὶ μετὰ τοῦ φέρνει ἐλεγκτικοὺς λογισμούς, γιὰ νὰ τὸν ρίξει στὴν ἀπελπισία. Νὰ τὰ γνωρίζεις αὐτὰ. Ποτέ, τὸ τονίζω, νὰ μὴ δεχθεῖς ἀπελπισία καὶ γιὰ τίποτε. Καὶ στοὺς λογισμοὺς πού ἀπὸ τὸν πειρασμὸ ἔρχονται, νὰ λέγεις: «Καὶ στὴν κόλασιν νὰ πάω, σὲ καλύτερη θέση ἀπὸ σένα θὰ εἶμαι! Δὲν φοβᾶμαι, διότι ἐγὼ δύναμαι νὰ μετανοήσω καὶ ὁ Θεὸς εἶναι ὅλος Ἀγάπη. Ποτέ, καὶ διὰ τίποτα ἀπελπισία». Μὴν δέχεσαι θλίψεις. Μὴ σκέπτεσαι μὲ λύπη καὶ βαρύνεις τὸν νοῦν σου. Νὰ λέγεις μόνον: «Χριστέ μου, σὲ παρακαλῶ, μὴ μὲ ἐγκατάλειψης». Ὅ,τι καὶ νὰ σοῦ συμβεῖ, μὴν λυπηθεῖς πολύ, μόνον αὐτὸ νὰ λέγεις: Ἀποφθέγματα Ρώσων Ἁγίων καὶ Γερόντων Προέλευση: http://www.geocities.com/lelefty/Russians.htm http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm 121

63

«Χριστέ μου, Σὺ μὴ μὲ ἐγκατάλειψης». Καὶ νά ’χης ἡρεμία, γαλήνη στὴν ψυχήν σου. Οὔτε ἡ χαρὰ, οὔτε ἡ λύπη νὰ μὴ σὲ κυριέψουν»122. Σ’ ἕναν τοῖχο σχολείου διάβασα, ἴσως ἄθελά μου: «Πεθαίνουμε στά 18, μᾶς θάβουν στά 80». Δηλ. «ὁμολογοῦν» οἱ ἄνθρωποι σήμερα ὅτι «εἴμαστε ζωντανοί νεκροί». Κυκλοφοροῦμε μέ νεκρωμένες ψυχές ἀνάμεσα σέ κινούμενα πτώματα. – Καί τό ἐρώτημα εἶναι «Γιατί;» – Διότι ὑποκύπτουμε στήν χειρότερη ἐξουσία πού μπορεῖ νά ὑπάρχει: Στήν τυραννίδα τῶν παθῶν, πού δημιουργοῦμε καί ἐγκαθιστοῦμε μόνοι μας, μέσα μας. Τά πάθη μᾶς ὑποδουλώνουν: μᾶς καταθλίβουν, μᾶς γερνοῦν, μᾶς σκοτώνουν ψυχικά καί σωματικά. Ἀσκοῦν τήν χειρότερη τυραννική ἐξουσία πάνω μας. Αὐτή ἡ ἐξουσία εἶναι πού «πρέπει νά πέσει». Μ’ αὐτήν τήν ἔννοια ὁ Χριστιανός, ἐπειδή ἀκριβῶς ἀγωνίζεται ἐναντίον τῶν παθῶν του, εἶναι γνήσιος, ἀληθινός «ἀντιεξουσιαστής» καί νικητής τῆς κατάθλιψης. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ νικᾶ τά πάθη του, τότε εἶναι στόν σωστό δρόμο γιά τήν ἀληθινή ὁλοκλήρωσή του ὡς πρόσωπο καί γιά τήν βίωση τῆς ἀληθινῆς θεϊκῆς χαρᾶς. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά γίνει πρόσωπο. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πράγματι πλασμένος μέ τήν προοπτική νά γίνει πρόσωπο, δηλ. νά τελειωθεῖ διά τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης, διά τῆς τέλειας κοινωνίας καί ἕνωσης μέ τόν Θεό καί τόν πλησίον. Γιά νά τό ἐπιτύχει ὅμως αὐτό πρέπει νά ταπεινωθεῖ ὥστε νά γίνει δεκτικός τῆς Θείας βοήθειας (Θείας Χάρης). Πρόσωπο γίνεται ὁ ἄνθρωπος ἀληθινά ὅταν αὐτόν πού ἔχει ἀπέναντί του [πρός + ὤψ(ὀφθαλμός)], τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο, τόν ἀγαπᾶ ἀληθινά, ὁπότε κοινωνεῖ ἀληθινά μαζί του διά τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης καί τελικά γίνεται ἕνα μαζί Του. «Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, μιλώντας γιὰ τὴν ἕνωση καὶ τὴν κοινωνία τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό, χρησιμοποιεῖ τὴν ἔκφραση «πρόσωπον πρὸς πρόσωπον». Λέγει: «βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον» (Α΄Κορινθίους 13: 12). Ἂν σκεφθοῦμε ὅτι τὸ χωρίο αὐτὸ ἀναφέρεται στὴν νοερὰ προσευχή, δηλαδὴ στὸν φωτισμὸ τοῦ νοῦ («δι΄ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι») καὶ τὴν θέωση, δηλαδὴ τὴν θεωρία τοῦ Θεοῦ («πρόσωπον πρὸς πρόσωπον»123), τότε μποροῦμε νὰ καταλάβουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ

Π. Παΐσιος, Ο ὔ τ ε ἡ χ α ρ ὰ , ο ὔ τ ε ἡ λ ύ π η ν ὰ μ ὴ σ ὲ 1myblog.pblogs.gr 123 Ἰω. Ρωμανίδου: Π ρ ο π α τ ο ρ ι κ ὸ ν ἁ μ ά ρ τ η μ α ἐκδ. Δόμος σελ. 29. 122

κυριέψουν,

64

νὰ χαρακτηρισθεῖ πρόσωπο, ὅταν ἑνωθεῖ μὲ τὸν Θεὸ διὰ τῆς θεώσεως καὶ στὴν κατάσταση τῆς θεώσεως. Αὐτός, ἄλλωστε, εἶναι καὶ ὁ πραγματικὸς ἄνθρωπος... Ἐφόσον ὁ Θεὸς εἶναι Πρόσωπο σημαίνει πὼς ὁ ἄνθρωπος γίνεται πρόσωπο, ὅταν ἑνωθεῖ μὲ τὸν Θεό»124. Ὁ ἄνθρωπος γίνεται πρόσωπο ὅταν βρίσκεται σέ ἀληθινή σχέση μέ τόν ἄλλο καί τόν τελείως Ἄλλον, τόν Θεόν. Ὅταν μετέχει τῆς Ἀκτίστου Θεοποιοῦ Ἐνεργείας Του. Ὅταν προχωρεῖ πρός τήν Θέωση. Ὁλοκληρώνεται ὁ ἄνθρωπος ὅταν εὑρίσκεται σέ κοινωνία ἀληθινῆς ἀγάπης μέ τό Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ καί τοῦ πλησίον. Ἡ αὐτοφυλάκιση, ἡ αὐτοαπασχόληση, ὁ ἐγωκεντρικός τρόπος ὑπάρξεως, διαλύει τό ἀνθρώπινο πρόσωπο, πού εἶναι ἀπαίτηση τῆς ὕπαρξής μας νά δημιουργηθεῖ (ἀφοῦ ἔχουμε μέσα μας τό ἐσωτερικό πρόγραμμα τοῦ Δημιουργοῦ, τό «καθ’ ὁμοίωσιν», πού μᾶς ὠθεῖ στό νά ὁμοιάσουμε τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ τῆς Ἀγάπης). Αὐτή ἡ διάλυση, ἡ ἀντίσταση στό πρόγραμμα τοῦ Θείου Κατασκευαστῆ μας125, ἡ «ὑποστατική αὐτοκτονία», στήν ὁποία καταδικάζουμε τόν ἑαυτό μας, διά τοῦ ἐγωισμοῦ, μᾶς ὁδηγεῖ στήν ἀπογοήτευση, λύπη καί κατάθλιψη. Ὁ ἐγωιστής ἄνθρωπος εἶναι πράγματι πνευματικά ἄρρωστος. Ὁδηγεῖται στήν λύπη καί τήν κατάθλιψη στόν βαθμό πού ἀγαπάει ἄρρωστα τόν ἑαυτό του. Ἐπειδή δέν ὑπηρετεῖ τόν Θεό, γι’ αυτό καί ὑποφέρει. Δέν κοινωνεῖ ἀληθινά οὔτε μέ τόν Θεό οὔτε μέ τούς ἄλλους. «Οἱ ἀπομακρυσμένοι ἄνθρωποι ἀπό τόν Θεό», ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Παΐσιος, «πάντα ἀπαρηγόρητοι βρίσκονται καί διπλᾶ βασανίζονται. Ὅποιος δέν πιστεύει στόν Θεό καί στήν μέλλουσα ζωή, ἐκτός πού μένει ἀπαρηγόρητος, καταδικάζει καί τήν ψυχή του αἰώνια. Σέ ὅποιο ἀφεντικό δουλεύεις, ἀπό αὐτό θά πληρωθῆς. Ἄν δουλεύης στό Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱερόθεου Βλάχου, Τ ό π ρ ό σ ω π ο σ τ ή ν Ὀ ρ θ ό δ ο ξ η π α ρ ά δ ο σ η , σελ. 76-80: «Ὅπως τὸν ὅρο ἄνθρωπο, κατὰ τοὺς Πατέρες δὲν μποροῦμε νὰ τὸν ἀποδώσουμε μόνον σὲ ὅλους ἐκείνους ποὺ ζοῦν, ἀλλὰ κυρίως σὲ ὅσους μετέχουν τῆς καθαρτικῆς, φωτιστικῆς καὶ θεοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ἔτσι καὶ τὸν ὅρο πρόσωπο, μποροῦμε νὰ χρησιμοποιοῦμε γι’ αὐτοὺς ποὺ πορεύονται πρὸς τὴν κατὰ Χάριν θέωση καὶ εἶναι θεούμενοι. Ὅπως τὸ «κατ’ εἰκόνα» εἶναι δυνάμει ὁμοίωσις καὶ ἡ ὁμοίωσις ἐνεργείᾳ «εἰκόνα», ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴν βιολογική του ὕπαρξη εἶναι δυνάμει ἄνθρωπος καὶ πρόσωπο. Θὰ γίνει πραγματικὰ ἄνθρωπος, ὅταν μεθέξη τῆς Ἀκτίστου Ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ. Ἐφόσον ὁ Θεὸς εἶναι Πρόσωπο σημαίνει πὼς ὁ ἄνθρωπος γίνεται πρόσωπο, ὅταν ἑνωθεῖ μὲ τὸν Θεό». 125Πρβλ.: «Ὁ ἄνθρωπος εἶναι θετικὸ δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, ἀποτελεῖται ἀπὸ ψυχὴ καὶ σῶμα καὶ εἶναι περίληψη ὅλης της δημιουργίας. Ἀποτελεῖται ἀπὸ νοερὸ καὶ αἰσθητὸ καὶ μέσα του ὑπάρχει ἡ ἐντελέχεια, δηλαδὴ μία ἀρχὴ ποὺ ὁδηγεῖται πρὸς τὸ τέλος. Αὐτὸ λέγεται καὶ ὑποστατικὴ ἀρχὴ (Γέροντας Σωφρόνιος). Εἶναι τὸ κατ΄ εἰκόνα καί τὸ κὰθ΄ ὁμοίωση. Τὸ παρουσιάζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στὸν ὁρισμὸ περὶ τοῦ ἀνθρώπου· ὁ ἄνθρωπος εἶναι: “ζῶον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου, τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον”».(Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, Ἡ Ὀ ρ θ ό δ ο ξ η ν η π τ ι κ ὴ θ ε ο λ ο γ ί α τ ῆ ς Ἐ κ κ λ η σ ί α ς ὡ ς μ έ θ ο δ ο ς θ ε ρ α π ε ί α ς ( Β ΄ ) , http://www.parembasis.gr/2004/04_04_12.htm). 124

65

μαῦρο ἀφεντικό, σοῦ κάνει τήν ζωή μαύρη ἀπό ἐδῶ. Ἄν δουλεύης στήν ἁμαρτία, θά πληρωθῆς ἀπό τόν διάβολο. Ἄν ἐργάζεσαι τήν ἀρετή, θά πληρωθεῖς ἀπό τόν Χριστό. Καί ὅσο ἐργάζεσαι στόν Χριστό, τόσο θά λαμπικάρεσαι, θά ἀγάλλεσαι»126. Ἡ ὑπέρμετρη καί παθολογική ἀγάπη πού ἔχει ὁ ἐγωιστής γιά τόν ἑαυτό του, τόν ἐμποδίζει νά ἀγαπήσει, ἑπομένως καί νά κοινωνήσει οὐσιαστικά, μέ τόν ὁποιονδήποτε ἄλλον καί πρό πάντων μέ τόν Θεό. Γι’ αυτό καί δέν μπορεῖ ὁ ἐγωιστής νά ὀνομαστεῖ ἀληθινά ὁλοκληρωμένο πρόσωπο. Ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἀληθινά πρόσωπο, ὅταν ἀρνεῖται τόν ἐγωισμό του καί ἀγαπάει ἐν Χριστῷ ὅλους. Στόν ἐγωκεντρικό-καταθλιπτικό ἄνθρωπο, ἡ ψυχή του, ὁ νοῦς του (ὁ ὀφθαλμός τῆς ψυχῆς) δέν λειτουργεῖ σωστά: Ἀντί νά βλέπει πρός τόν Θεόν, βλέπει ἐμπαθῶς πρός τόν ἑαυτό του καί μάλιστα πρός τό σῶμα του (φιλαυτία), ὁπότε καί βασανίζεται ἀπό τήν λύπη, τό κενό, τό ἀνικανοποίητο, τήν κατάθλιψη. Τά τέσσερα εἴδη τῆς λύπης Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό ὑπάρχουν τέσσερα εἴδη λύπης: α) Τό ἄχος (θλίψη τῆς ψυχῆς-κατάθλιψη), β) τό ἄχθος (βάρος τῆς ψυχῆς-στενοχώρια), γ) ὁ φθόνος καί δ) τό ἔλεος. «Τό ἄχος εἶναι λύπη πού προξενεῖ ἀφωνία (κόβει τήν φωνή). Τό ἄχθος εἶναι λύπη πού προξενεῖ βάρος στήν ψυχή. Φθόνος εἶναι λύπη γιά τά ξένα ἀγαθά. Ἔλεος (= συμπάθεια) εἶναι λύπη γιά τά ξένα κακά»127. Τί εἶναι ἡ λύπη καί ἡ κατάθλιψη κατά τούς Ἁγίους Πατέρες Πρέπει νά τονιστεῖ ὅτι ἡ λύπη εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ· μᾶς δόθηκε μετά τήν πτώση καί κατατάσσεται στά ἀδιάβλητα πάθη.

Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λ ό γ ο ι Α ΄ , Μέρος Α΄, Σ έ ὅ π ο ι ο ἀ φ ε ν τ ι κ ό δ ο υ λ ε ύ ε ι ς ἀ π ό α ὐ τ ό θ ά π λ η ρ ω θ ῆ ς , Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2001. 127Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔ κ δ ο σ ι ς ἀ κ ρ ι β ή ς τ ῆ ς ὀ ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ί σ τ ε ω ς , Π ε ρ ὶ λ ύ π η ς , Expositio fidei Section 28, line t1: «Τῆς δὲ λύπης εἴδη τέσσαρα· ἄχος, ἄχθος, φθόνος, ἔλεος. Ἄχος μὲν οὖν ἐστι λύπη ἀφωνίαν ἐμποιοῦσα, ἄχθος δὲ λύπη βαρύνουσα, φθόνος δὲ λύπη ἐπὶ ἀλλοτρίοις ἀγαθοῖς, ἔλεος δὲ λύπη ἐπὶ ἀλλοτρίοις κακοῖς». 126

66

«Τὴν λύπη», διδάσκει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «τὴν ἔβαλε μέσα μας ὁ Θεός. Ὄχι ὅμως γιὰ νὰ τὴν μεταχειριζόμαστε ἄσκοπα ἢ καὶ βλαπτικά, σὲ ἀκατάλληλο χρόνο καὶ σὲ ἀντίθετες στὴν φύση μας περιστάσεις, κλονίζοντας ἔτσι τὴν ὑγεία τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, ἀλλὰ γιὰ ν’ ἀποκομίζουμε ἀπ’ αὐτὴν ὅσο γίνεται μεγαλύτερο πνευματικὸ κέρδος. Γι’ αὐτό, δὲν πρέπει νὰ λυπόμαστε ὅταν παθαίνουμε κάτι κακό, μὰ ὅταν κάνουμε κάτι κακό. Ἐμεῖς, ὡστόσο, ἔχουμε ἀντιστρέψει τὰ πράγματα. Ἔτσι, καὶ ἀμέτρητα κακὰ νὰ διαπράξουμε, οὔτε λυπόμαστε οὔτε ντρεπόμαστε. Ἄν ὅμως πάθουμε καὶ τὸ παραμικρὸ κακὸ ἀπὸ κάποιον, τότε τὰ χάνουμε, βαριοθυμοῦμε, γινόμαστε συντρίμμια καὶ δὲν συλλογιζόμαστε πὼς οἱ θλίψεις καὶ οἱ πειρασμοὶ φανερώνουν τὴ φροντίδα τοῦ Θεοῦ γιὰ μᾶς περισσότερο ἀπὸ τὰ εὐχάριστα περιστατικά»128. Εἶναι ἡ λύπη μία δύναμη τῆς ψυχῆς πού μᾶς δόθηκε ἀπό τόν Θεό ὡς βοηθός στήν μετάνοιά μας129. Ἡ κατά Θεόν λύπη ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή καί «ἀμεταμέλητο μετάνοια». «Γι’ αὐτό λοιπόν ὑπάρχουν ἡ λύπη καὶ ἡ ἀθυμία», τονίζει ὁ Χρυσορρήμων· «ὄχι γιὰ νὰ μᾶς κυριεύουν ὅταν πεθαίνει ἕνα ἀγαπημένο μας πρόσωπο ἢ ὅταν χάνουμε χρήματα ἢ ὅταν δοκιμάζουμε κάποια ἀποτυχία, ἀλλὰ γιὰ νὰ μᾶς βοηθοῦν στὸν πνευματικό μας ἀγώνα. Ἂς λυπόμαστε ὄχι γιὰ τὴν θλίψη ἢ τὴν βλάβη ποὺ μᾶς προξενεῖ κάποιος, ἀλλὰ γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας, μὲ τὶς ὁποῖες λυποῦμε τὸν Θεό. Γιατί οἱ ἁμαρτίες διώχνουν μακριὰ μας τὸν Θεό, ἐνῶ οἱ θλίψεις, ποὺ δοκιμάζουμε ἀπὸ ἄλλους ἀνθρώπους, Τὸν κάνουν νὰ μένει κοντά μας ὡς προστάτης»130. Ὅταν ὅμως τήν Θεόσδοτη αὐτήν δύναμη τῆς λύπης τήν κυριεύσει ὁ πονηρός, τότε γίνεται μέσο γιά τήν ἀπώλεια μας, ἀφοῦ δι’ αὐτῆς ὁδηγούμαστε στήν ἀδιαφορία, στήν ἀκηδία, στήν κατάθλιψη, στήν

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θ έ μ α τ α ζ ω ῆ ς . Κ ε ί μ ε ν α τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Ἰ ω ά ν ν ο υ τ ο ῦ Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο υ », σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645 . Βλ. καί: Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Π ρ ό ς Σ τ α γ ε ί ρ ι ο ν , 3, 14,PG 47, 491. «Καιρός δ’ ἀθυμίας οὐχ ὅταν πάσχωμεν κακῶς, ἀλλ’ ὅταν δρῶμεν κακῶς· ἡμεῖς δέ τήν τάξιν ἀνεστρέψαμεν, καί τούς καιρούς ἀντηλλαξάμερθα, καί ποιοῦντες μέν μυρία κακά, οὐδέ πρός βραχύ συστελλόμεθα· ἤν δέ μικρόν τι παρ’ ὁτουοῦν πάθωμεν, καταπίπτομεν, ἰλιγγιῶμεν, ἀπαλλαγῆναι καί ἀποστῆναι τοῦ βίου σπεύδομεν». 129 Jean Claude Larchet, Ἡ θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ῶ ν π ν ε υ μ α τ ι κ ῶ ν ν ο σ η μ ά τ ω ν , τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ.299-300. 130Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θ έ μ α τ α ζ ω ῆ ς . Κ ε ί μ ε ν α τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Ἰ ω ά ν ν ο υ τ ο ῦ Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο υ », σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645. 128

67

ἀμετανοησία, στήν ἀπελπισία, στόν πνευματικό ἤ καί σωματικό θάνατοαὐτοκτονία. Μέ τήν ὁρολογία τῶν ἁγίων Πατέρων ἡ κατάθλιψη θά μποροῦσε νά ὁρισθεῖ ὡς δαιμονική λύπη- ἐνέργεια, ἀθυμία, ἀκηδία, αἰχμαλωσία ἀπό τούς λογισμούς, ἀπώλεια τῆς ἐργασίας γιά τήν πραγμάτωση τοῦ καθ’ ὁμοίωσιν131. Ἐντάσσεται στήν γενικότερη κατηγορία τῆς παθολογικῆς λύπης, τῆς μή κατά Θεόν λύπης. «Πέρα ἀπ’ αὐτό πού ἡ ἴδια ἡ λέξη πιθανόν φανερώνει», παρατηρεῖ ὁ Jean Claude Larchet, «ἡ λύπη ἐμφανίζεται ὡς κατάσταση τῆς ψυχῆς πού περιλαμβάνει ἀποθάρρυνση καί ἀθυμία, ἀτονία καί ἀδυναμία, ψυχική ἐπιβάρυνση καί πόνο, κατάπτωση, στενόχωρη διάθεση, καταπίεση, κατάθλιψη, πού συχνότατα συνοδεύονται ἀπό ἔντονη ἀνυπομονησία ἀκόμη καί ἀγωνία»132.

Λύπη ὠφέλιμη καί λύπη δαιμονική. Ὁ διάβολος καταφέρνει νά παραπλανήσει τόν ἄνθρωπο, ὥστε νά κάνει κακή διαχείρηση τῆς δύναμης πού λέγεται λύπη. Δημιουργεῖ δαιμονική λύπη καί κατάθλιψη στόν ἄνθρωπο. Ἰδιαίτερα πολεμᾶ αὐτούς πού τόν πολεμοῦν καί προσπαθοῦν νά ἀγαπήσουν τόν Θεό. «Ὁ ἐχθρός» δίδασκε ὁ Στάρετς Παρθένιος «φέρνει κατάθλιψη σέ κάθε ψυχή πού θέλει νά σωθεῖ»133. Ἡ δαιμονική λύπη-κατάθλιψη ἐπέρχεται μέ ἀφορμές εἴτε ἐσωτερικά γεγονότα καί πειρασμούς εἴτε ἐξωτερικά συμβάντα (ἀτυχήματα, θάνατοι, συκοφαντίες, κακολογίες, ἀδικίες). Θά πρέπει ὁ πνευματικός ἀγωνιστής νά τήν πολεμᾶ μέ κάθε τρόπο. «Δὲν πρέπει», παρατηρεῖ ὁ Χρυσορρήμων, « νὰ στενοχωριοῦνται καὶ νὰ θλίβονται ἐκεῖνοι ποὺ κακολογοῦνται, μὰ ἐκεῖνοι ποὺ κακολογοῦν. Γιατί δὲν θ’ ἀπολογηθοῦν οἱ πρῶτοι γιὰ ὅσα λέγονται σὲ βάρος ἄλλων. Ἐκεῖνοι ποὺ πρέπει νὰ τρέμουν καὶ ν’ ἀνησυχοῦν εἶναι οἱ δεύτεροι, γιατί ἀργὰ ἢ γρήγορα θὰ συρθοῦν στὸ φοβερὸ Δικαστήριο τοῦ Θεοῦ, ὅπου θὰ λογοδοτήσουν γιὰ ὅσες κακολογίες ξεστόμισαν. Κι ἐκεῖνοι ποὺ κακολογοῦνται, πάντως, πρέπει ν’ ἀνησυχοῦν, ἂν ὅσα λένε γι’ αὐτοὺς εἶναι ἀληθινά»134.

Βλ. παρακάτω στό κεφάλαιο: Λ ύ π η ὠ φ έ λ ι μ η κ α ί λ ύ π η δ α ι μ ο ν ι κ ή . Jean Claude Larchet, Ἡ θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ῶ ν π ν ε υ μ α τ ι κ ῶ ν ν ο σ η μ ά τ ω ν , τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ. 301-2. 133Στάρε τς Παρθ έ νιος, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου, ἔκδ. 9η, 2007, σελ. 84. 134Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θ έ μ α τ α ζ ω ῆ ς . Κ ε ί μ ε ν α τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Ἰ ω ά ν ν ο υ τ ο ῦ Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο υ », σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645. 131 132

68

Πότε λοιπόν ἐπιτρέπεται νά λυπᾶται ὁ Χριστιανός; «Γιὰ δύο μονάχα λόγους», ἀπαντᾶ ἐπίσης ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Ὅταν εἴτε ὁ ἴδιος εἴτε ὁ πλησίον του ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸ ἅγιο θέλημά Του»135. Ὅταν μᾶς ἀδικοῦν θά πρέπει νά χαιρόμαστε. «Σὲ κάθε περίπτωση», διδάσκει ὁ Χρυσορρήμων, « ἂς μὴ νοιαζόμαστε γιὰ τὸ ἂν μᾶς κατηγοροῦν κάποιοι, ἀλλὰ γιὰ τὸ ἂν μᾶς κατηγοροῦν δικαιολογημένα. Ἄν, λοιπόν, δικαιολογημένα μᾶς κατηγοροῦν, πρέπει νὰ κλαῖμε καὶ νὰ μετανοοῦμε. Ἄν, πάλι, μᾶς κατηγοροῦν ἄδικα, πρέπει ἐκείνους νὰ κλαῖμε καὶ τοὺς ἑαυτούς μας νὰ μακαρίζουμε, φέροντας στὸν νοῦ μας τὰ λόγια του Κυρίου: «Μακάριοι εἶστε ὅταν σᾶς χλευάσουν καὶ σᾶς καταδιώξουν καὶ σᾶς κακολογήσουν μὲ κάθε ψεύτικη κατηγορία» (Μάτθ. 5:11). Ὄχι λύπη καὶ ἀθυμία, ἀλλὰ χαρὰ καὶ ἀγαλλίαση ἂς αἰσθανόμαστε τότε, γιατί ἡ ἀνταμοιβή μας στοὺς οὐρανοὺς θὰ εἶναι μεγάλη»136. Στόν βίο τῆς ἁγίας Συγκλητικῆς διαβάζουμε ὅτι ἡ μακαρία Συγκλητικὴ ἔλεγε στίς ἀδελφές, πού εἶχαν συγκεντρωθεῖ κοντὰ της: «Ὑπάρχει λύπη ὠφελίμη καὶ λύπη βλαπτική. Ὠφέλιμη εἶναι ἡ λύπη, ὅταν ὁ ἄνθρωπος θρηνεῖ για τὶς ἁμαρτίες του, ὅταν θλίβεται για τὴν (πνευματικὴ) ἄγνοια τοῦ πλησίον, ὅταν ἀνησυχεῖ μήπως ξεφύγει ἀπὸ τὸν σκοπὸ του καὶ ὅταν ἔχει ἀγωνία νά κατακτήσει τὴν τέλεια ἀρετή. Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἡ λύπη πού ὑποβάλλει ὁ ἐχθρός, κι αὐτὴ εἶναι ἐντελῶς παραλόγη. Ἀπὸ μερικοὺς ὀνομάζεται καὶ ἀκηδία. Τήν λύπη αὐτήν πρέπει να τὴν ἀποδιώχνουμε μὲ τὴν προσευχὴ κυρίως καὶ τὴν ψαλμωδία, κάνοντας τήν σκέψη ὅτι στήν παροῦσα ζωὴ κανένας ἀσύνετος δεν εἶναι χωρὶς (τέτοιες) λύπες»137. «Ἂς μὴν ἀφήνουμε τὴν λύπη», διδάσκει ὁ Χρυσορρήμων, «νὰ μᾶς κυριεύει τόσο, ὥστε νὰ μᾶς ὁδηγεῖ σὲ παράλογες ἐνέργειες εἴτε σὲ ἀδιάκριτη ἐσωστρέφεια. Μᾶς βρῆκε ἕνας πειρασμός, μιὰ δοκιμασία, μιὰ συμφορά; Ὁ Θεός, ποὺ παραχώρησε τὸν πειρασμό, γνωρίζει καὶ πότε πρέπει νὰ λήξει. Αὐτός, ὡς παντοδύναμος, μπορεῖ νὰ μᾶς ἀπαλλάξει ἀπὸ κάθε κακό, ὅταν ἔρθει ἡ κατάλληλη ὥρα, προπαντὸς ὅταν μετανοήσουμε γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας καὶ ἐπιστρέψουμε κοντά Του»138. Ὅ. π. Ὅ. π. 137 Μικρός Ε ὐε ργε τινός, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄. Ν ΄ ἀντιστε κόμ αστε μέ γε νναιότητα στήν ἀκηδία καί τήν λύ πη π ο ύ μ ᾶς προξε νοῦν οἱ δαίμ ονε ς. http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm. 138 Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θέ μ ατα ζωῆς. Κείμ ε να τοῦ Ἁ γίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσόστομ ου», σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645 135 136

69

Ἡ βλαπτική λύπη-ἀκηδία Γράφει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός: «Τὸ φοβερὸ πνεῦμα τῆς λύπης, ὅταν κυριεύσει τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν σκοτίσει ὁλοκληρωτικά, τὴν ἐμποδίζει ἀπὸ κάθε ἀγαθὴ ἐργασία καὶ τὴν γεμίζει μὲ κάθε κακία. Γιατί δὲν τῆς ἐπιτρέπει νὰ προσεύχεται μὲ προθυμία, δὲν τὴν ἀφήνει νὰ ἐγκαρτερεῖ στὴν ὠφέλεια τῶν ἱερῶν ἀναγνωσμάτων, κάνει τὸν ἄνθρωπο ὀργίλο καὶ ἐπιθετικὸ πρὸς τοὺς ἀδελφούς, γεννάει τὸ μίσος καὶ ἐναντίον ἀκόμα τοῦ μοναχικοῦ σχήματος. Καὶ γενικὰ ἡ λύπη, ἀφοῦ δημιουργήσει σύγχυση σ' ὅλες τὶς σωτήριες σκέψεις τῆς ψυχῆς καὶ παραλύσει τὴ δραστηριότητα καὶ τὴν καρτερία της, τὴν φέρνει σὲ σημεῖο νὰ εἶναι σὰν ἀνόητη καὶ μανιακή, δένοντάς την μὲ τὸν λογισμὸ τῆς ἀπελπισίας. Ὅπως ὁ σκόρος τρώει τὸ ροῦχο καὶ τὸ σκουλήκι τὸ ξύλο, ἔτσι καὶ ἡ λύπη κατατρώει τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου. Πείθει τὸν ἄνθρωπο ν' ἀποφεύγει κάθε καλὴ πνευματικὴ συναναστροφή, καὶ δὲν τοῦ ἐπιτρέπει οὔτε ἀπὸ γνήσιους φίλους νὰ δέχεται συμβουλὴ, οὔτε καλὴ καὶ εἰρηνικὴ ἀπάντηση νὰ τοὺς δίνει, ἀλλ' ἀφοῦ κυριαρχήσει σ' ὅλη τὴν ψυχή, τὴν γεμίζει μὲ δυσαρέσκεια καὶ ἀκηδία. Καὶ τότε τὴ βάζει ν' ἀποφεύγει τοὺς ἀνθρώπους, γιατί γίνονται σ' αὐτὴν αἴτιοι ταραχῆς. Καὶ δὲν τὴν ἀφήνει νὰ καταλάβει, πώς ἡ ἀρρώστια δὲν ὀφείλεται σὲ ἐξωτερικὰ αἴτια, ἀλλὰ τὴν ἔχει ἀπὸ μέσα της καὶ φανερώνεται τότε, πού θὰ ἔρθουν οἱ πειρασμοὶ καὶ μὲ τὴ δοκιμασία θὰ τὴν φέρουν στὴν ἐπιφάνεια. Γιατί ποτὲ δὲν μπορεῖ νὰ ὑποστεῖ βλάβη ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ ἄλλον, ἂν δὲν ἔχει μέσα του ἀποθηκευμένες τὶς ἀφορμὲς τῶν παθῶν. Γι' αὐτὸ καὶ ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Γιατρὸς τῶν ψυχῶν, ὁ μόνος πού γνωρίζει ἀκριβῶς, ὡς Δημιουργός, τὰ ψυχικὰ τραύματα καὶ καθορίζει γι' αὐτὰ τὶς κατάλληλες θεραπεῖες, δὲν παραγγέλλει ν' ἀποφεύγουμε τὶς συναναστροφὲς τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ νὰ κόβουμε τὶς αἰτίες τῆς κακίας πού εἶναι μέσα μας. Γιατί γνωρίζει πὼς ἡ ὑγεία τῆς ψυχῆς δὲν κατορθώνεται μὲ τὸν χωρισμὸ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ μὲ τὴν συναναστροφὴ τῶν ἐνάρετων καὶ τὴν συνεχή ἐξάσκηση. Ἐκεῖνος λοιπὸν πού, γιὰ κάποιες εὔλογες τάχα προφάσεις, ἐγκαταλείπει τοὺς ἀδελφούς, ἂς εἶναι βέβαιος ὅτι δὲν κόβει μὲ τὴν ἀναχώρησή του τὶς ἀφορμὲς τῆς λύπης ἀλλὰ μόνο ἔκανε μίαν ἐναλλαγή τους, γιατί ἡ ἀρρώστια πού ἔχει μέσα του θὰ τὶς ἀνακινήσει πάλι, ἐξαιτίας ἄλλων περιστατικῶν»139. Ἐδῶ ὁ ἅγιος ἀπαντᾶ σ’ αὐτούς πού «κλείνονται στόν ἑαυτό τους», διότι δέν τολμοῦν ν΄ «ἀντιμετωπίσουν» τούς ἄλλους. Οἱ καταθλιπτικοί, προκειμένου ν’ ἀποφύγουν τίς λύπες πού τούς προξενοῦν οἱ ἄλλοι, ἀπομονώνονται χωρίς ὅμως νά Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γε τινό ς , Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄. Ν ΄ ἀ ν τ ι σ τ ε κ ό μ α σ τ ε μ έ γενναιότητα στήν ἀκηδία καί τήν λύπη πού μᾶς προξενοῦν οἱ δ α ί μ ο ν ε ς , http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm. 139

70

γλυτώνουν καί ἀπό τήν λύπη, ἡ ὁποία ἔχει ὡς αἰτία ὄχι τούς ἄλλους ἀνθρώπους ἀλλά τά πάθη πού ὑπάρχουν μέσα στόν καταθλιβόμενο ἄνθρωπο. «Γι' αὐτὸ», συνεχίζει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός, «ἂς μὴν θεωροῦμε κανέναν ἀπὸ τοὺς ἄλλους σὰν αἴτιο τῶν ἀναταραχῶν τῶν παθῶν μας, ἀλλὰ μονάχα τὸν ἑαυτό μας· καὶ ὅλος ὁ πόλεμός μας ἂς γίνεται ἐναντίον τῶν παθῶν πού εἶναι μέσα μας. Γιατί ἂν αὐτά, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, βγοῦν ἀπὸ μέσα μας, ὄχι μόνο μὲ ἀνθρώπους ἀλλὰ καὶ μὲ ἄγρια θηρία εὔκολα θὰ μποροῦμε νὰ ζήσουμε, ὅπως εἶπε ὁ μακάριος Ἰώβ: "Θῆρες ἄγριοι εἰρηνεύσουσί σοι" (Ἰὼβ 5:23)»140. Τό πνεῦμα τῆς λύπης καί ἡ ἀντιμετώπισή του «Ἡ συνεχής προσβολή ἀπό τήν ἁμαρτία», παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «διαλύει πολλές φορές τόν τόνο τῶν λογισμῶν, κάνει τόν πνευματικό ἀθλητή νά ἀπαυδήσει καί προξενεῖ τήν λεγόμενη ἀκηδία»141. Πράγματι, ὁ διάβολος μέ τά «πυρφόρα βέλη του» μᾶς πειράζει καί προσπαθεῖ εἴτε νά μᾶς κάνει νά συγκατατεθοῦμε στήν ὑποβολή του ἤ νά ἀπαυδήσουμε καί νά πέσουμε στήν λύπη-ἀκηδία λόγῳ τοῦ συνεχοῦς καί ἔντονου πολέμου. Δέν θά πρέπει νά δειλιάσουμε ἀλλά νά ἀντισταθοῦμε. «Πρῶτα-πρῶτα λοιπὸν», μᾶς διδάσκει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός, «ἂς ἀγωνιστοῦμε ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῆς λύπης, πού μᾶς φέρνει τὴν ἀπελπισία, ἀπομακρύνοντάς το ἀπὸ τὴν καρδιά μας μὲ τὴν ἐλπίδα στὸν Θεό. Γιατί αὐτὸ τὸ πνεῦμα δὲν ἄφησε τὸν Κάιν νὰ μετανοήσει μετὰ τὴν ἀδελφοκτονία, οὔτε τὸν Ἰούδα μετὰ τὴν προδοσία τοῦ Κυρίου. Ἐκείνην μόνο τὴν λύπη νὰ καλλιεργήσουμε, πού συνίσταται στὴν μετάνοια γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας ἑνωμένη μὲ τὴν ἀγαθὴ ἐλπίδα, καὶ πού μᾶς προετοιμάζει ν' ἀποκτήσουμε τὰ οὐράνια ἀγαθά. Αὐτὴ εἶναι πού μακαρίζεται καὶ ἀπὸ τὸν Χριστὸ μὲ τὸν λόγο, "μακάριοι οἱ πενθοῦντες, κ.λπ." (Μάτθ. 5:4). Αὐτὴ εἶναι πού ἐγκωμιάζεται καὶ ἀπὸ τὸν ἀπόστολο μὲ τὴν φράση, "ἡ κατὰ Θεὸν λύπη μετάνοια εἰς σωτήριαν ἀμεταμέλητον κατεργάζεται" (Β' Κόρ. 7:10). Αὐτὴ λοιπὸν ἡ σωτήρια λύπη, τρέφοντας τὴν ψυχὴ μὲ τὴν ἐλπίδα πού ἀκολουθεῖ τὴ μετάνοια, εἶναι ἀνάμικτη μὲ χαρά. Γι' αὐτὸ καὶ κάνει τὸν ἄνθρωπο πρόθυμο καὶ ὑπάκουο γιὰ κάθε καλὸ ἔργο, εὐκολοπλησίαστο, πράο, ἀνεξίκακο, ὑπομονετικὸ σὲ κάθε ἀγαθὸ κόπο, ἀφοῦ εἶναι λύπη κατὰ Θεόν. Καὶ μ' αὐτὸ γίνονται πιὰ φανεροὶ οἱ καρποὶ Ὅ. π. Ἅγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου:T LG, Work #207 55.682.24 to Work #207 55.682.27 :«Ἡ συνεχὴς προσβολὴ τῆς ἁμαρτίας διαλύει πολλάκις τὸν τόνον τῶν λογισμῶν͵ καὶ ἀπαυδῆσαι παρα σκευάζει τὸν ἀθλητὴν͵ καὶ τὴν καλουμένην ἀκηδίαν ἐργάζεται». 140 141

71

τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὸν ἄνθρωπο, δηλαδὴ ἡ ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη, ἡ μακροθυμία, ἡ ἀγαθότητα, ἡ πίστη, ἡ ἐγκράτεια (βλ. Γαλ. 5:22). Τῆς ἀντίθετης πάλι λύπης οἱ καρποὶ εἶναι οἱ ἑξῆς: ἡ ἀκηδία, ἡ ἀνυπομονησία, ὁ θυμός, τό μίσος, ἡ ἀντιλογία, ἡ ἀπελπισία, ἡ ὀκνηρία στὴν προσευχὴ καὶ στὴν ψαλμωδία. Αὐτὴν τὴν λύπη πρέπει νὰ ἀποφεύγουμε ὅπως τὴν πορνεία καὶ τὴ φιλαργυρία καὶ τὸν θυμὸ καὶ τὰ ὑπόλοιπα πάθη. Αὐτὴ ἡ λύπη θεραπεύεται μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν ψαλμωδία, μὲ τὴν ἐλπίδα στὸν Θεό, μὲ τὴ μελέτη τῶν θείων λόγων καὶ μὲ τὴν ὑπομονὴ στοὺς πειρασμούς. Γιατί, ἂν δὲν βρεῖ τὸν μοναχὸ ἀσφαλισμένο μ' αὐτὰ τὰ ὅπλα, τὸν κάνει ἄστατο καὶ ὀνειροπόλο καὶ ράθυμο καὶ ἄεργο καὶ τὸν ὁδηγεῖ νὰ ἐπισκέπτεται πολλὰ μοναστήρια· καὶ νὰ μὴ φροντίζει γιὰ τίποτε ἄλλο παρὰ ποῦ γίνονται τραπέζια καὶ συμπόσια. Γιατί ἡ διάνοια αὐτοῦ πού ἔπεσε σὲ ἀκηδία τίποτε ἄλλο δὲν φαντάζεται παρὰ τὶς ὀνειροπολήσεις ὅσων ἀναφέραμε. Ἀπ' αὐτὰ τὸν δεσμεύει καὶ σὲ κοσμικὰ πράγματα. Καὶ τὸν δελεάζει λίγο-λίγο σὲ ἐπιβλαβεῖς ἀσχολίες, ὥσπου νὰ τὸν διώξει κι ἀπ' αὐτὴν τὴν μοναχικὴ ζωή. Ὁ ἀπόστολος, γνωρίζοντας πόσο βαρειά εἶναι τούτη ἡ ἀρρώστια καὶ θέλοντας νὰ τὴν ξερριζώσει ἀπὸ τὶς ψυχές μας, φανερώνει τὶς αἰτίες ἀπὸ τὶς ὁποῖες γεννιέται καὶ λέει: «Παραγγέλλομεν δὲ εἰς σᾶς, ἀδελφοί, ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, νά κρατᾶτε τὸν ἑαυτό σας σὲ ἀπόσταση ἀπὸ κάθε ἀδελφό, ὁ ὁποῖος συμπεριφέρεται ἄτακτα καὶ δέν πορεύεται σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, τὴν ὁποία καὶ αὐτοὶ ποὺ ἀτακτοῦν ἔχουν παραλάβει ἀπὸ μᾶς. Σεῖς δὲ οἱ ἴδιοι γνωρίζετε καλά πὼς πρέπει νά μᾶς μιμῆσθε, διότι δὲν φερθήκαμε ποτὲ μὲ ἀταξία ἀνάμεσά σας. Οὔτε καὶ δωρεὰν φάγαμε τὸ ψωμί μας οὔτε καὶ συντηρηθήκαμε ἀπὸ κανέναν, ἀλλὰ προμηθευόμασταν αὐτά ποὺ μᾶς χρειάζονται γιὰ τὴν συντήρησή μας, μὲ κόπο καὶ μόχθο, ἐργαζόμενοι νύκτα καὶ μέρα, γιὰ νά μὴν ἐπιβαρύνουμε κανέναν ἀπὸ σᾶς. Καὶ τοῦτο, ὄχι διότι δέν εἴχαμε ἐξουσία καὶ δικαίωμα νά ζητήσουμε ἀπὸ σᾶς τὰ μέσα τῆς συντηρήσεώς μας, ἀλλὰ γιὰ νά δώσουμε τὸν ἑαυτὸ μας παράδειγμα, ὥστε νά μᾶς μιμεῖστε. Διότι, καὶ ὅταν ἤμασταν μεταξὺ σας, αὐτὴν τὴν ἐντολὴ καὶ νουθεσία σᾶς δίναμε, ὅτι, ἐὰν κανεὶς δέν θέλει να ἐργάζεται, δέν πρέπει οὔτε καὶ νά τρώγει. Σᾶς ὑπενθυμίζουμε πάλι αὐτὴν τὴν ἐντολή, διότι ἀκούμε ὅτι μερικοὶ φέρονται μεταξὺ σας κατὰ τρόπο ἄτακτο, ὅτι δὲν κάμνουν καμμίαν ἐργασία, ἀλλὰ περιεργάζονται τοὺς ἄλλους καὶ τὶς ὑποθέσεις τῶν ἄλλων. Σὲ αὐτοὺς παραγγέλλουμε καὶ τοὺς παρακαλοῦμε, ἐξ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, νὰ ἐργάζονται μὲ ἡσυχία καὶ τρώγουν εἰρηνικοὶ τὸ ψωμί ποὺ θὰ κερδίζουν μὲ τὴν ἐργασία τους»142. Β ' Θε σ. 3, 6 -12.Ἡ ἐρμηνευτικὴ ἀπόδοση (ἐκδημοτικισμένη ἀπὸ μᾶς) ἀνήκει στόν Ἰωάννῃ Θ. Κολιτσάρα. 142

72

Οἱ αἰτίες τῆς ἀκηδίας-λύπης καί ἡ θεραπεία της διά τῆς ἐργασίας. «Ἂς ἀκούσουμε», συνεχίζει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός, «πόσο καθαρά μᾶς ἀποκαλύπτει ὁ ἀπόστολος τὶς αἰτίες τῆς ἀκηδίας. Ἐκείνους πού δὲν ἐργάζονται, τοὺς ὀνομάζει ἄτακτους, φανερώνοντας μὲ μία λέξη πολλὴ κακία. Γιατί ὁ ἄτακτος εἶναι καὶ ἀνευλαβὴς καὶ αὐθάδης στὰ λόγια καὶ πρόχειρος σὲ κατηγορίες, καὶ γι' αὐτὸ εἶναι ἀκατάλληλος γιὰ τὴν ἡσυχία καὶ δοῦλος τῆς ἀκηδίας. Παραγγέλλει λοιπὸν νὰ τοὺς ἀποφεύγουμε, δηλαδὴ νὰ φεύγουμε μακριά τους, σὰν νὰ ἔχουν μεταδοτικὴ ἀρρώστια. Κι ἔπειτα, μὲ τὴ φράση "καὶ μὴ κατὰ τὴν παράδοσιν ἥν παρέλαβον παρ' ἡμῶν", φανερώνει πώς αὐτοὶ εἶναι ὑπερήφανοι καὶ καταφρονητὲς καὶ ἀνατροπεῖς τῶν ἀποστολικῶν παραδόσεων. Καὶ στὴν συνέχεια λέει: "οὐδὲ δωρεὰν ἄρτον ἐφάγομεν παρὰ τινος, ἂλλ' ἐν κόπῳ καί μόχθῳ, νύκτα καὶ ἥμεραν ἐργαζόμενοι, πρὸς τὸ μὴ ἐπιβαρῆσαι τίνα ὑμῶν". Πώ πώ! Ὁ διδάσκαλος τῶν ἐθνῶν, ὁ κήρυκας τοῦ Εὐαγγελίου, πού ἀνέβηκε ὡς τὸν τρίτο οὐρανό, αὐτὸς πού λέει ὅτι ὁ Κύριος πρόσταξε τοὺς κήρυκες τοῦ Εὐαγγελίου νὰ ζοῦν ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο (Α' Κορ. 9:14), ἐργαζόταν ὁ ἴδιος νύχτα καὶ μέρα, μὲ κόπο καὶ μόχθο, γιὰ νὰ μὴν ἐπιβαρύνει κανέναν! Τί λοιπὸν θὰ κάνουμε ἐμεῖς, πού εἴμαστε στὴν ἐργασία ὀκνηροὶ καὶ ἐπιδιώκουμε τὴ σωματικὴ ἀνάπαυση, ἐμεῖς, πού οὔτε κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου μᾶς ἔχει ἀνατεθεῖ, οὔτε ἡ μέριμνα γιὰ τὶς Ἐκκλησίες (ἀλλὰ μόνον ἡ φροντίδα γιὰ τὴν ψυχή μας); Γιὰ νὰ δείξει ὅμως πιὸ καθαρὰ τὴ βλάβη πού φέρνει ἡ ἀργία, καταλήγει: "μηδὲν ἐργαζομένους, ἀλλὰ περιεργαζομένους". Γιατί ἀπὸ τὴν ἀργία γεννιέται (ἡ περιέργεια, ἀπὸ τὴν περιέργεια) ἡ ἀταξία καὶ ἀπὸ τὴν ἀταξία κάθε κακία. (καὶ γιὰ νὰ καθορίσει τὴ θεραπεία τους, συμπληρώνει: "τοῖς δὲ τοιούτοις

(Ἔχει ληφθεῖ ἀπὸ τὴν ἱστοσελίδα http://www.bibles.gr). Τό κείμενο:"Παραγγέλλομεν δὲ ὑμῖν, ἀδελφοί, ἐν ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, στέλλεσθαι ὑμᾶς ἀπὸ παντὸς ἀδελφοῦ ἀτάκτως περιπατοῦντος καὶ μὴ κατὰ τὴν παράδοσιν ἥν παρέλαβον παρ' ἡμῶν. Αὐτοὶ γὰρ οἴδατε πῶς δεῖ μιμεῖσθαι ἡμᾶς, ὅτι οὐκ ἤτακτησαμεν ἐν ὑμῖν, οὐδὲ δωρεὰν ἄρτον ἔφαγομεν παρὰ τινος, ἂλλ' ἐν κόπῳ καὶ μόχθῳ, νύκταν καὶ ἥμεραν ἐργαζόμενοι, πρὸς τὸ μὴ ἐπιβαρῆσαι τίνα ὑμῶν οὒχ ὅτι οὐκ ἐχομεν ἐξουσίαν, ἂλλ' ἵνα ἑαυτοὺς τύπον δῶμεν ὑμῖν εἰς τὸ μιμεῖσθαι ἡμᾶς. Καὶ γὰρ ὅτε ἦμεν πρὸς ὑμᾶς, τοῦτο παρηγγέλλομεν ὑμῖν, ὅτι εἴτις οὐ θέλει ἐργάζεσθαι, μηδὲ ἐσθιέτω. Ἄκουομεν γὰρ τίνας περιπατούντας ἐν ὑμῖν ἀτάκτως, μηδὲν ἐργαζομένους, ἄλλα περιεργαζομένους· τοῖς δὲ τοιούτοις παραγγέλλομεν καὶ παρακαλοῦμεν διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἵνα μετὰ ἡσυχίας ἐργαζόμενοι τὸν ἑαυτῶν ἄρτον ἐσθίωσιν". Τό ὅλο κείμενο τοῦ κεφαλαίου βρίσκεται στό: Μικρός Εὐεργετινός, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄. Ν ΄ ἀ ν τ ι σ τ ε κ ό μ α σ τ ε μ έ γ ε ν ν α ι ό τ η τ α σ τ ή ν ἀ κ η δ ί α κ α ί τήν λύπη πού μᾶς προξενοῦν οἱ δαίμονες, http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm.

73

παραγγέλλομεν..., Ἵνα μετὰ ἡσυχίας ἐργαζόμενοι τὸν ἑαυτῶν ἄρτον ἐσθίωσιν". Κάνει μάλιστα καὶ μία βαρύτερη ἐπίπληξη: "εἴ τις οὐ θέλει ἐργάζεσθαι, μηδὲ ἐσθιέτω". Αὐτὲς τὶς ἀποστολικὲς παραγγελίες ἔχοντας ὑπόψη οἱ ἅγιοι πατέρες τῆς Αἰγύπτου, δὲν ἀφήνουν ποτὲ νὰ μένουν ἀργοὶ οἱ μοναχοί, καὶ μάλιστα οἱ νεώτεροι, ἐπειδὴ γνωρίζουν ὅτι, μὲ τὴν ὑπομονὴ στὴν ἐργασία, καὶ τὴν ἀκηδία διώχνουν καὶ τὴν τροφὴ τους προμηθεύονται καὶ ὅσους ἔχουν ἀνάγκη βοηθοῦν. Γιατί δὲν ἐργάζονται μόνο γιὰ τὶς δικές τους ἀνάγκες ἀλλὰ καὶ σὲ ξένους καὶ σὲ φτωχοὺς καὶ σὲ φυλακισμένους δίνουν ἀπὸ τὴν ἐργασία τους, πιστεύοντας ὅτι ἡ ἀγαθοεργία αὐτὴ εἶναι θυσία ἅγια καὶ εὐάρεστη στὸν Θεό, καὶ λένε ἐπίσης οἱ πατέρες ὅτι ὁ ἐργαζόμενος πολεμάει μ' ἕναν δαίμονα πολλὲς φορὲς καὶ στενοχωρεῖται ἀπ' αὐτόν, ἐνῶ ὁ ἀργὸς αἰχμαλωτίζεται ἀπὸ χιλιάδες πονηρὰ πνεύματα»143. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες, βαθεῖς γνῶστες τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς κάνουν τήν σωστήν «διαφορική διάγνωση» μεταξύ τῶν δύο μορφῶν λύπης καί μᾶς δίνουν τήν θεραπεία τῆς κατάθλιψης, πού εἶναι ἡ καταπολέμηση τῶν παθῶν διά τῆς προσευχῆς, τῆς ψαλμωδίας, τῆς ἐργασίας καί τῆς ἀσκητικῆς-μυστηριακῆς ζωῆς γενικότερα. Ὁ θεραπευμένος ἄνθρωπος διαχειρίζεται σωστά τήν λύπη. Ἀντίθετα ὁ ἐμπαθής τήν χρησιμοποιεῖ κακῶς καί πέφτει σέ κατάθλιψη144. Ἄν ἡ κατάθλιψη δέν ἀντιμετωπιστεῖ τά ἀποτελέσματα εἶναι ὀδυνηρά. Τά ἀποτελέσματα τῆς κατάθλιψης Οἱ καταθλιπτικοί κατηγοροῦν τόν Θεό. Ἡ δαιμονική λύπη-κατάθλιψη ἔχει πράγματι ὀδυνηρά ἀποτελέσματα. «Ἡ ψυχὴ ποὺ ὑποφέρει ἀπὸ λύπη καὶ ἀθυμία», παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «δὲν μπορεῖ οὔτε ἀπ’ ὅσα τῆς λὲς νὰ ὠφεληθεῖ οὔτε κάτι ὠφέλιμο νὰ πεῖ. Ὅπως ἕνα πυκνὸ σύννεφο, ποὺ σκεπάζει τὸν ἥλιο, ἐμποδίζει τὶς ἀκτίνες του νὰ φθάσουν στὴ γῆ, ἔτσι καὶ ἡ λύπη, ποὺ σὰν ἄλλο σύννεφο σκεπάζει τὴν ψυχή, δὲν ἀφήνει τὶς ἀκτίνες τῆς λογικῆς νὰ τὴν φωτίσουν. Γι’ αὐτὸ ὁ ὑπερβολικὰ λυπημένος ἄνθρωπος συνήθως, εἴτε παραλογίζεται, εἴτε βυθίζεται σὲ σιωπή. Μὰ καὶ οἱ ἄλλοι, ποὺ τὸν βλέπουν, προτιμοῦν κι αὐτοὶ νὰ σωπάσουν»145.

Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γ ε τ ι ν ό ς , Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄. Ν ΄ ἀ ν τ ι σ τ ε κ ό μ α σ τ ε μ έ γενναιότητα στήν ἀκηδία καί τήν λύπη πού μᾶς προξενοῦν οἱ δ α ί μ ο ν ε ς , http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm. 144Βλ. παρακάτω στό κεφάλαιο: Π ῶ ς δ η μ ι ο υ ρ γ ε ῖ τ α ι ἡ κ α τ ά θ λ ι ψ η . 145Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θέ μ ατα ζωῆς. Κε ίμ ε να τοῦ Ἁ γίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσόστομ ου», σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ 143

74

Εἶναι παραδεκτό ὅτι: «Oἱ λεγόμενοι νηπτικοὶ πατέρες τῆς περισπούδαστης Φιλοκαλίας ἀναφέρονται συχνὰ στ' ἀποτελέσματα τῆς βαθιᾶς θλίψης, τῆς ἀκηδίας, τῆς ἀνυπόφορης στενοχώριας, ποὺ μαστίζει καὶ ταλαιπωρεῖ τόσο τόν ἀνθρωπο καὶ μεῖς σήμερα τήν ὀνομάζουμε κατάθλιψη. Η κατάθλιψη σκοτεινιάζει την ψυχή, ἐμποδίζει νὰ σκεφθεῖ ὀρθὰ ὁ νοῦς καὶ νὰ ἐργασθεῖ δημιουργικά. Δεν τόν ἀφήνει στὴν μελέτη καὶ τὴν διδαχή, στήν πραότητα καὶ την ὑπομονή, ἀλλὰ τόν παρακινεῖ στὴν νευρικότητα στὸ ἄγχος καὶ τήν ἀπομόνωση. Μάλιστα θεωρεῖ τούς ἄλλους μόνο ὑπαίτιους τοῦ προβλήματός του καὶ ἀπαλλάσσει ἀπὸ τίς εὐθύνες τόν ἑαυτὸ του, κι ἔτσι δέν ἀγωνίζεται νὰ τόν διορθώσει καὶ νὰ τόν θεραπεύσει. Ἡ κατάσταση αὐτὴ τῆς βαριᾶς καὶ ἀσήκωτης θλίψης, συνεχίζουν παραστατικὰ νὰ λέγουν οἱ θεοκίνητοι Ἅγιοι Πατέρες, παραλύει τήν ψυχή, χαλαρώνει τὸν νοῦ, δημιουργεῖ νωχέλεια κι ἀδιαφορία γιά κάθε ἀγωνιστικότητα, ἔχθρα γιά τήν ἐργασία. Ὁ ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος τούς ἔτσι πάσχοντες τούς χαρακτηρίζει ὡς κατηγόρους τοῦ Θεοῦ ὅτι δέν εἶναι δῆθεν εὔσπλαχνος, δέν θέλουν νὰ προσεύχονται, νὰ μελετοῦν, παραπονοῦνται συχνὰ γιά πονοκεφάλους, πυρετοὺς καὶ 146 στομαχόπονους...» . Ὁ καταθλιπτικός βασανίζει τόν ἑαυτό του καί τό περιβάλλον του. Οἱ καταθλιπτικοί βασανίζουν αὐτούς πού γνωρίζουν χωρίς νά τό θέλουν. Εὐχαριστιοῦνται ἀπ’ αὐτό, διότι ἐνεργοῦνται ὑπό τοῦ μισανθρώπου διαβόλου. Φανερώνεται ἀπ’ αὐτό ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψης, πού εἶναι τά πάθη καί οἱ ἀντίστοιχοι μ’ αὐτά δαίμονες πού τά ὑποκινοῦν. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Οἱ ἄνθρωποι πού ἔχουνε αὐτά τά ἀντιδραστικά, αὐτήν τήν συνήθεια,... τούς ἀνθρώπους πού γνωρίζουνε ἐννοοῦν νά τούς παιδεύουνε μέ διάφορα καμώματα, δηλαδή «ἄχ, δέν μπορῶ τοῦτο, ἐκεῖνο, ξεύρω κι ἐγώ...», καί οἱ γύρω τούς βλέπουνε αὐτουνούς πού ὑποφέρουν καί καταθλίβονται καί αὐτοί ὑποφέρουν. Καταλάβατε; Ἀλλά αὐτοί πού πάσχουν ὅμως, ὅταν βλέπουν τούς ἄλλους νά ὑποφέρουν μαζί τους, εὐχαριστιοῦνται καί τό κάνουνε

ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645 146Γέροντος Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Κατάθ λιψη, http://1myblog.pblogs.gr/tags/katathlipsigr.html

75

πιό πολύ. Θά πεῖς, μωρέ, γίνεται αὐτό; Ἔ, γίνεται, ὅμως χωρίς νά τό καταλαβαίνουμε· ὁ διάβολος τό ἐνεργεῖ»147. Οἱ καταθλιπτικοί ταλαιπωροῦν τούς γύρω τους, ὅταν δέν τούς κάνουν τό θέλημα. Ἐνεργοῦνται ὑπό τοῦ πονηροῦ πνεύματος. Τό πονηρό πνεῦμα μπορεῖ νά κάνει καί ζημιές. Ἔλεγε ὁ Γέροντας σχετικά: «Νά βλέπεις τόν ἄλλον νά πέφτει κάτω, νά παθαίνει τάχα ἐπιληψία γιά νά τούς κάνει νά ἐντυπωσιαστοῦν, νά τόν λυπηθοῦν, ἤ νά καταλάβουν ὅτι γιατί νά δώσουνε στόν ἀδελφό του καλά παπούτσια... Ἄν τοῦ δίνανε καί μικρή ἀφορμή, ἄρχιζε νά πετάει τίς καρέκλες, νά σπάει τά τζάμια, πάει... Δηλαδή αὐτά γίνονται μ’ ἕναν τρόπο μυστηριώδη»148, δηλ. δαιμονικό. Οἱ καταθλιπτικοί, οἱ κλειστοφοβικοί, ταλαιπωροῦνται καί ταλαιπωροῦν τούς ἄλλους χωρίς νά τό θέλουν. «Γίνεται αὐτό... χωρίς νά τό καταλαβαίνουν»149. Ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος γιά μιά περίπτωση : «Ἤθελε νά παιδεύει τούς γονεῖς του πολύ... τό σπίτι του, τ’ ἀδέλφια του... Λοιπόν, νά δεῖτε, εἶχε ἕνα δαιμόνιον, φοβότανε νά μπεῖ μέσα στό τράμ. Καί τόν πατέρα του, ὅταν πηγαίνανε κάτω, διαρκῶς τόν ἔβαζε καί πλήρωνε καί τόν ἐγύριζε μέ ταξί, καί ἄλλα πολλά... Ἐν πάσῃ περιπτώσει, ἐνῷ ἐγώ τόν ἐκανόνισα νά πάει νά φύγει ἀπό τούς γονεῖς του, γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπ’ αὐτά τά πράγματα. Ἔ, μέ τήν εὐλάβεια ὅλη, πού ἐδόθηκε εἰς τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, τά πέταξε ὅλα. Καταλάβατε; Καί τό ἔχω δεῖ σέ πολλούς αὐτό τό πράγμα. Βρέ παιδιά, αὐτό βασανίζει σήμερα τόν κόσμο, αὐτά τά πράγματα, τά πειρασμικά, πού πιάνουνε σάν... σάν διαβολικά πράγματα τούς νέους καί φεύγουνε ἀπό τά σπίτια τους καί τά βάζουνε μέ τούς γονεῖς τους, καί παρατᾶνε τά γράμματα καί αὐτό»150. Ὁ ἄνθρωπος «ἀνοίγει πόρτα» στόν πονηρό, ὁπότε ἐνεργεῖται ὑπ’ αὐτοῦ, καί μπορεῖ νά φαίνεται ὅτι πάσχει ἀκόμη καί ἀπό ἐπιληψία. Ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος σέ ἕνα πνευματικό του παιδί (πού φαινόταν νά πάσχει ἀπό ἐπιληψία, ἀλλά στήν πραγματικότητα γινόταν ἐνεργούμενο ὑπό πονηροῦ πνεύματος) ὅτι εἶχε πολύ μεγάλο ἐγωισμό, πρᾶγμα πού ἐκδηλωνόταν μέ τήν ἐπιθυμία της νά τήν ἀγαπούν ὅλοι. Γενικά, ὁ πνευματικά ὑγιής ἄνθρωπος ἀναπαύει τούς γύρω του, ἐνῶ ὁ ἀσθενής καί δαιμονοκρατούμενος ταλαιπωρεῖ τό περιβάλλον του χωρίς νά τό θέλει. Β2) ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 19. Ὅ . π . , σελ. 18. 149Ὅ . π . , σελ. 19. 150Ὅ . π . , σελ. 22-23. 147 148

76

Πῶς δημιουργεῖται ἡ κατάθλιψη. «Πολλές εἶναι ἐνδεχομένως οἱ αἰτίες τῆς θλίψης· συνήθως ἀποτελεῖ συνισταμένη τῆς παθολογικῆς δράσης τῆς θυμοειδοῦς ἤ καί τῆς ἐπιθυμητικῆς δύναμης τῆς ψυχῆς· συνδέεται λοιπόν οὐσιαστικά: (1) μέ τήν ἐπιθυμία ἤ καί (2) τήν ὀργή... Ἐξίσου μπορεῖ νά παράγεται στήν ψυχή μέ (3) ἄμεση δαιμονική ἐνέργεια ἤ καί (4) νά γεννᾶται ἐκεῖ χωρίς προφανές κίνητρο. Ἡ συχνότερη αἰτία τῆς λύπης εἶναι ἡ ματαίωση μιᾶς ἤ περισσοτέρων ἐπιθυμιῶν... καθώς καί τῆς ἡδονῆς πού συνάπτεται μέ αὐτήν»151. Ἀποδεικνύει ἔτσι (ἡ κακή αὐτήν λύπη) προσκόλληση (τοῦ προσώπου τό ὁποῖο προσβάλλει) στά αἰσθητά ἀγαθά καί τίς ἀξίες τοῦ κόσμου. Γι’ αυτό καί συνδέεται μέ ὅλα τά πάθη, καθώς αὐτά περιλαμβάνουν (ἐμπεριέχουν, εἶναι συνυφασμένα μέ) τήν σφοδρή ἐπιθυμία152. Νά, λοιπόν, πῶς στό βάθος τῆς κατάθλιψης, τῆς μή κατά Θεόν λύπης, κρύβονται ὅλα τά πάθη καί πίσω τους οἱ δαίμονες. Ἡ κατάθλιψη εἶναι κακή διαχείρηση τῆς λύπης λόγῳ δαιμονικῆς ἐπήρρειας. Ἡ λύπη, ὅπως ἀναφέρθηκε, εἶναι μία δύναμη πού μᾶς δόθηκε ἀπό τόν Θεό μετά τήν πτώση, γιά νά βοηθηθοῦμε στήν μετάνοια. Ἐμεῖς ὅμως (λόγῳ τῶν παθῶν μας καί μέ τήν ὑποβολή-ἐπήρρεια τοῦ πονηροῦ) τήν χρησιμοποιοῦμε κακῶς καί πέφτουμε στήν κατάσταση τῆς κατάθλιψης. «Ὅσο ὁ ἄνθρωπος ζοῦσε στόν Παράδεισο», γράφει ὁ Jean Claude Larchet, «δέν γνώριζε τήν λύπη, πού ἐμφανίστηκε μετά τό ἀδαμικό παράπτωμα... Ὀφείλουμε νά διακρίνουμε δύο μορφές λύπης. Ἡ πρώτη ἀποτελεῖ τμῆμα αὐτοῦ πού οἱ Πατέρες ὀνομάζουν «ἀδιάβλητα καί φυσικά πάθη», δηλαδή ὅσα ἔχουν ἐνσωματωθεῖ στήν φύση τοῦ ἀνθρώπου μετά τό προπατορικό ἁμάρτημα καί τά ὁποῖα δέν εἶναι κακά, μολονότι παρέχουν μαρτυρία τῆς πτώσης του ἀπό τήν προηγούμενη κατάσταση τελειότητας. Ἡ μορφή τῆς λύπης, πού ἀποτελεῖ τμῆμα τῶν φυσικῶν παθῶν, ὄχι μόνο εἶναι «ἀδιάβλητη» ἀλλά μπορεῖ καί ὀφείλει νά χρησιμεύει ὡς βάση μιᾶς ἀρετῆς: τῆς «κατά Θεόν λύπης» (Β΄Κορ. 7, 10). Ἡ συγκεκριμένη ἀρετή ἐπιτρέπει στόν ἄνθρωπο νά θλίβεται γιά τήν

Jean Claude Larchet, Ἡ θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ῶ ν π ν ε υ μ α τ ι κ ῶ ν ν ο σ η μ ά τ ω ν , τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ.302-3. 152Πρβλ. Jean Claude Larchet, Ἡ θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ῶ ν π ν ε υ μ α τ ι κ ῶ ν ν ο σ η μ ά τ ω ν , τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ. 303. 151

77

πτώση του, νά κλαίει τίς ἁμαρτίες του, νά λυπᾶται γιά τήν ἀπώλεια τῆς πρώτης τελειότητας, νά ὀδυνᾶται γιά τήν ἀπομάκρυνσή του ἀπό τόν Θεό, καί ἡ ὁποία συνιστᾶ τήν κατάσταση τῆς μετάνοιας, τοῦ πνευματικοῦ πένθους, τῆς κατάνυξης καί βρίσκει τήν πραγμάτωσή της στό χάρισμα τῶν δακρύων. Εἶναι ἀπόλυτα ἀπαραίτητη γιά τόν πεπτωκότα ἄνθρωπο, ὥστε νά ξαναβρεῖ τήν ὁδό τῆς Βασιλείας καί τήν ἐδεμική κατάσταση στήν ἐν Χριστῷ ἐπανολοκλήρωσή του. Νά γιατί ὁ Ἅγιος Μάξιμος γράφει: «τά πάθη γίνονται καλά στούς σπουδαίους, ὅταν... τά μεταχειρίζονται γιά τήν ἀπόκτηση τῶν οὐρανίων, ὅπως τήν λύπη ὡς διορθωτική μεταμέλεια σέ κάποιο παρόν κακό»153. Ἀντίθετα, ἡ δεύτερη μορφή λύπης (ἰσοδύναμη νοηματικά ἡ λέξη ἀθυμία),... εἶναι πάθος καί νόσος τῆς ψυχῆς: συνίσταται στήν ἐσφαλμένη χρήση τῆς λύπης... Ἀντί νά χρησιμοποιεῖ τήν λύπη γιά νά κλαίει τίς ἁμαρτίες του, νά ὀδυνᾶται γιά τήν ἀπομάκρυνσή του ἀπό τόν Θεό καί τήν ἀπώλεια τῶν πνευματικῶν ἀγαθῶν, ὁ ἄνθρωπος τήν χρησιμοποιεῖ ἀντίθετα: κλαίει γιά τήν ἀπώλεια τῶν αἰσθητῶν ἀγαθῶν154, ὀδυνᾶται γιά τήν ἀδυναμία του νά ἱκανοποιήσει τήν ὅποια ἐπιθυμία καί ν’ ἀπολαύσει τήν ὅποια ἀναμενόμενη ἠδονή ἤ ἀκόμη καί γιά τό γεγονός ὅτι ἔχει ὑποστεῖ ὄχληση στίς σχέσεις του μέ τούς ὁμοίους του. Χρησιμοποιεῖ λοιπόν τήν λύπη ὄχι φυσιολογικά ἀλλά παρά φύσιν. «Στό πάθος αὐτό», παρατηρεῖ ὁ Jean Claude Larchet, «ὁ ἄνθρωπος ἐκδηλώνει διπλή παθολογική συμπεριφορά: ἀφενός μέν δέν θλίβεται, ὅπως θά ὄφειλε νά πράττει μόνιμα γι’ αὐτό πού συνιστᾶ πραγματικά θλιβερή κατάσταση –τό καθεστώς πτώσης, ἁμαρτίας, νόσου– καί ἀφετέρου λυπᾶται γιά ἀντικείμενα, καταστάσεις, συνθῆκες κ.λπ. πού δέν τό ἀξίζουν. Ἡ δύναμη τῆς θλίψης, πού διαθέτει ὁ ἄνθρωπος, ὄχι μόνο δέν τοῦ χρησιμεύει (σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ὅταν τοῦ τήν δώρισε) γιά νά ἀποστασιοποιεῖται ἀπό τήν ἁμαρτία, ἀλλ’ ἀντίθετα χρησιμοποιεῖται ἄκαιρα, παράλογα καί ἀφρόνως σέ σχέση μέ τόν φυσικό σκοπό της, γιά νά ἐκδηλώσει τήν προσκόλλησή του στόν κόσμο· καί τελικά τίθεται στήν ὑπηρεσία τῆς ἁμαρτίας κατά παράδοξο τρόπο»155. Τά πάθη (καί οἱ δαίμονες πού τά ὑποκινοῦν) εἶναι ἐκεῖνα πού διαστρέφουν τόν ἄνθρωπο καί τόν ὁδηγοῦν στό νά κάνει κακή διαχείρηση τῆς λύπης του. Τό κύριο πάθος πού παρακινεῖ τόν ἄνθρωπο σέ λύπη διαβλητή, ἔνοχη καί ἁμαρτωλή εἶναι ὁ ἐγωισμός-ὑπερηφάνεια γι’ αὐτό καί ὁδηγεῖ στήν κατάθλιψη. Ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Π ρ ό ς Θ α λ ά σ σ ι ο ν , 1, PG 90, 269B :«...καλά γίνεται καί τά πάθη ἐν τοῖς σπουδαίοις ὁπηνίκα... πρός τήν τῶν οὐρανίων μεταχειρίζονται κτῆσιν, οἷον...τήν λύπην διορθωτικήν ἐπί παρόντι κακῷ μεταμέλειαν». 154Ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Π ρ ό ς Θ α λ ά σ σ ι ο ν , 58, PG 90, 592D.593B.596A 155Jean Claude Larchet, Ἡ θε ραπε υτική τ ῶν πνε υματικῶν νοσημ άτων ,τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ. 299-301. 153

78

Ἐγωισμός-‘Υπερηφάνεια: τό κύριο αἴτιο κατάθλιψης καί τῶν ἄλλων «ψυχολογικῶν»156.

τῆς

Ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο γεμάτο πάθη ψυχικά καί σωματικά. Ἀπό τά κυριότερα πάθη τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι τό πάθος τῆς ὑπερηφανείας. Εἶναι «τό Γενικό Ἐπιτελεῖο ὅλων τῶν παθῶν»157, ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός π. Παΐσιος. «Ἡ ὑπερηφάνεια, ὁ ἐγωισμός, ἡ κενοδοξία κ.λπ. ἐκτός ἀπό τήν ἔπαρση, πού εἶναι ἑωσφορικός βαθμός, εἶναι τό ἴδιο πάθος μέ μικρές διαφορές καί διαβαθμίσεις. Ὁ ἐγωισμός εἶναι τό ἀναρχικό παιδί τῆς ὑπερηφανείας· δέν τό βάζει κάτω, ἐπιμένει. Ὅπως ὅμως τά δένδρα πού δέν λυγίζουν σπάζουν τελικά ἀπό τόν ἀέρα, ἔτσι καί ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει ἐγωισμό, ἐπειδή δέν κάμπτεται, σπάζει τελικά τά μοῦτρα του. Μεγάλο κακό ὁ ἐγωισμός! Ἐνῶ καί ἀνάπαυση δέν ἔχει ὁ ἐγωιστής, πάλι ἐπιμένει!...»158. Ὁ ἐγωισμός διαφέρει κάπως ἀπό τήν μητέρα του τήν ὑπερηφάνεια στίς ἐξωτερικές ἐκδηλώσεις του. «Ὁ ἐγωιστής», δίδασκε ὁ π. Παΐσιος, «ἔχει θέλημα, πεῖσμα, ἐνῶ ὁ ὑπερήφανος μπορεῖ νά μήν ἔχει οὔτε θέλημα, οὔτε πεῖσμα. Ἄς πούμε ἕνα παράδειγμα: Στήν Ἐκκλησία προσκυνᾶτε τίς εἰκόνες μέ μιά σειρά· ἡ καθεμιά ξέρει τήν σειρά της. Μιά ἀδελφή, ἄν ἔχη ἐγωισμό καί τῆς πάρη κάποια ἄλλη τήν σειρά, θά κατεβάσει τά μοῦτρα καί μπορεῖ νά μήν πάει οὔτε νά προσκυνήση. «Ἀφοῦ προσκύνησε ἐκείνη πρίν ἀπό μένα, θά πῆ, δέν πάω νά προσκυνήσω». Ἐνῶ, ἄν ἔχη ὑπερηφάνεια, πάλι θά πειραχθῆ, ἀλλά δέν θά ἀντιδράση ἔτσι· μπορεῖ μάλιστα νά πῆ καί στίς ἑπόμενες, δῆθεν μέ εὐγένεια: «Περάστε! Πέρνα κι ἐσύ, πέρνα κι ἐσύ!»159. Καί οἱ δύο πειράζονται (θίγονται-λυπούνται), ἀλλά ἡ ἐγωίστρια τό ἐκδηλώνει ἐξωτερικά μέ τήν κατάθλιψη-πεῖσμα ἐνῶ ἡ ὑπερήφανη μέ τήν εἰρωνίαπεριφρόνηση-ἀπαξίωση. Τό ἀποτέλεσμα τῆς ὑπερηφάνειας-ἐγωισμοῦ εἶναι (σύμφωνα μέ τούς σύγχρονους χαρισματούχους Γέροντες π. Παΐσιο καί π. Πορφύριο) ἡ κατάθλιψη καί τά ἄλλα λεγόμενα «ψυχολογικά» προβλήματα, τά ὁποῖα στήν πραγματικότητα εἶναι πνευματικά.

Ὁ ἐγωισμός καί τά συναφῆ μ’ αὐτόν πάθη (φιλαυτία, ὑπερηφάνεια, φιληδονία, φιλαργυρία, φιλοδοξία) εἶναι ἡ κύρια αἰτία καί ὅλων τῶν ἄλλων λεγόμενων «ψυχολογικῶν» προβλημάτων ὅπως θά καταδειχθεῖ στή συνέχεια. 157Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λ ό γ ο ι Ε ΄ , Π ά θ η κ α ί ἀ ρ ε τ έ ς , Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2006,(Στό ἑξῆς: Π ά θ η κ α ί ἀ ρ ε τ έ ς ) σελ. 59. 158Ὅ . π. , σελ. 67. 159Ὅ . π. , σελ. 67. 156

79

«Ὁ ἐγωισμός φέρνει πάντα λύπη καί ἄγχος» «Ὁ ἐγωισμός φέρνει πάντα λύπη καί ἄγχος»160, ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος. Ὁ πονηρός «θέλει νά μᾶς βλέπει λυπημένους καί νά χαίρεται... τό ταγκαλάκι δέν θέλει κανένας νά χαίρεται»161. Ὁ ἐγωισμός ὁδηγεῖ στήν λύπη· σ' ἐκείνη τήν λύπη πού δέν εἶναι κατά Θεόν. Ὁδηγεῖ στήν βαθειά ἀπαρηγόρητη λύπη, ἡ ὁποία μέ τήν σειρά της συχνά ὁδηγεῖ στήν ἀπελπισία, τήν ἀπόγνωση, ἀκόμη καί τήν αὐτοκτονία. Ἀντίθετα, ἡ κατά Θεόν λύπη ὁδηγεῖ στήν μετάνοια. Ἡ μετάνοια φέρνει τήν ἀληθινή χαρά στόν ἄνθρωπο, πού εἶναι τό ἀποτέλεσμα τῆς ἀποκατάστασης τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό καί τῆς ἐνεργοποίησης τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τό Ἅγιο Πνεῦμα φανερώνει στόν μετανοημένο ἄνθρωπο τόν καρπό Του, πού εἶναι «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη κ.λπ.»162. Ὁ ἐγωιστής –καί ἄρα ἀμετανόητος– εἶναι πάντα λυπημένος. Ὁ ἐγωισμός ἀνοίγει τήν πόρτα στό ταγκαλάκι, τό ὁποῖο καί ἐπηρρεάζει τόν ἄνθρωπο, ρίχνοντάς τον στήν λύπη-κατάθλιψη καί τά διάφορα λεγόμενα «ψυχολογικά προβλήματα». Καταλυτικό ρόλο στήν δημιουργία τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς κατάθλιψης παίζει ἡ κακή ἀγωγή, πού κατά κανόνα ὑφίστανται ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ὅταν οἱ γονεῖς τους εἶναι μή πνευματικοί καί μή κεκαθαρμένοι. Εἶναι ἀποδεκτά τά κάτωθι: «Ἀπὸ μικροὶ μεγαλώνουμε μὲ μία λαθεμένη ἀγωγή. Τῶν περισσοτέρων ἡ ἀνατροφὴ, ἀπὸ μικρὰ παιδιὰ, εἶναι μία ἐπιμελὴς καλλιέργεια ἑνὸς λίαν ἐγωιστικοῦ πνεύματος. Γεννιέται ἀπὸ νωρὶς ἡ σφοδρὴ ἐπιθυμία γιὰ διάκριση, ἔπαινο, ἐντυπωσιασμὸ καὶ πρωτοκαθεδρία. Γεννιέται ἕνα ὑπερβολικὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὴν ἐνδυμασία, τὴν κόμμωση καὶ τὴν ἐπίδοση σὲ ἀνάξια λόγου πράγματα. Ὁ πολὺς ἐγωισμὸς ὁδηγεῖ στὸν πρωταγωνιστισμό, τὴν ἀπόρριψη τῶν ἄλλων, τὴ χρησιμοποίηση ὑπερβολῶν, ψευδῶν καὶ ὕβρεων. Ὁρισμένοι φθάνουν μάλιστα νὰ ὑπηρετοῦν τὸ ἄσχημο καὶ τὸ κακὸ, μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ συζητιοῦνται καὶ νὰ προβάλλονται. Μὲ μιά τέτοια πλεύση καὶ προοπτικὴ, τί συμβαίνει; Πολὺ συχνά, ἐπειδὴ τὰ πράγματα δὲν μᾶς ἔρχονται ὅπως ἀκριβῶς θέλουμε, ἀμέσως στεναχωριόμαστε, ταραζόμαστε, ἀγχωνόμαστε, ἀπογοητευόμαστε καὶ κλεινόμαστε στὸν ἑαυτό μας. Παρουσιάζεται μία βαθιὰ θλίψη μέσα μας ὅτι δὲν μᾶς προσέχουν πολύ, δὲν μᾶς ἀγαπᾶνε ὅσο

Ὅ . π. , σελ. 139. Ὅ . π. , σελ. 143. 162Γ α λ . 5, 22: «Ὁ δὲ καρπὸς τοῦ πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια· κατὰ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστιν νόμος». 160 161

80

θέλουμε, δὲν ἀναγνωρίζουν τὴν ἀξία μας καὶ δὲν ἐκτιμοῦν τὰ προσόντα καὶ τὶς δυνατότητές μας. Μία λοιπὸν μὴ ἀναγνώριση, μία παρατήρηση, μία ἐπίπληξη, μᾶς θυμώνει, μᾶς ντροπιάζει, μᾶς ἀναστατώνει, μᾶς θλίβει. Τοῦτο συμβαίνει γιατί ἔχει θιγεῖ ὁ ἐγωισμός, ἔχει ἀνατραπεῖ ἡ ὡραία ἰδέα ποὺ ὑπῆρχε γιὰ τὸν ἑαυτό μας, τὴν ὁποία ἐπιθυμοῦμε νὰ ἔχουν ὁπωσδήποτε καὶ οἱ ἄλλοι. Εἶναι μεγάλη λύπη ἄξιοι, νέοι ἄνθρωποι νὰ φθάνουν καὶ σ' αὐτὴν τὴν ἀποτρόπαιη αὐτοχειρία, γιατί δὲν ἀντέχουν μία ἀποτυχία, μία ἀπογοήτευση, μία ὑποτίμηση, μία προσβολή, μία ξαφνικὴ πτώχευση. Ἕνας ταπεινός, ἕνας ἀληθινὸς Χριστιανός, ὅλα αὐτὰ τὰ πικρὰ γεγονότα τὰ ἀντιμετωπίζει πιὸ ψύχραιμα, πιὸ αἰσιόδοξα, πιὸ καρτερικὰ καὶ πιὸ ἐλπιδοφόρα. Μάλιστα, μερικὲς φορὲς μποροῦν νὰ γίνουν δυνατὲς ἀφορμὲς πνευματικῆς ὡρίμανσης καὶ ψυχικῆς καλλιέργειας. Μία παρατεινόμενη στενοχώρια φέρνει θλίψη καὶ αὐτὴ πάλι τὴν φοβερὴ κατάθλιψη, ποὺ σήμερα μαστίζει πολλούς. Ἡ κατάθλιψη μπορεῖ νὰ ἀδρανοποιήσει τὸν ἄνθρωπο κουραστικά. Ἡ κατάθλιψη ἔχει συνήθη αἰτία τὸν ἄφθονο ἐγωισμό. Ὁ ταπεινὸς ἔχει ἰσχυρὰ ἀντισώματα, δὲν εἶναι εὔκολο νὰ κυριευθεῖ ἀπὸ τὴν κατάθλιψη. Τελικά, πιστεύουμε πὼς ὁ ὑπερβολικὸς ἐγωισμὸς εἶναι μία σκέτη ἀνοησία καὶ ἡ γνήσια ταπείνωση μία ἐπιλογὴ ἑνὸς ὑψηλοῦ πνευματικοῦ κέρδους. Ὁ ἐγωιστὴς εἶναι πάντοτε ἀχόρταγος, ἀνικανοποίητος, ἀνασφαλὴς καὶ ἀγχώδης. Ἀντίθετα, ὁ ταπεινὸς εἶναι ἥσυχος, ἱκανοποιημένος, εὐχαριστημένος, ἄφοβος καὶ ἤρεμος. Ὁ ἐγωιστὴς πάσχει νὰ ξέρει πῶς τὸν βλέπουν, πῶς τὸν ἐκτιμοῦν καὶ πόσο τὸν θαυμάζουν. Ἔτσι, εἶναι συνεχῶς ἀνήσυχος... Οἱ ἄλλοι ὅμως ἔχουν τὰ δικά τους προβλήματα καὶ δὲν ἀσχολοῦνται τόσο μ' αὐτόν. Αὐτοβασανιζόμενος καὶ ταλαιπωρούμενος ἀπὸ νοσηρὲς ἐπιθυμίες, φαντασίες καὶ ἰδέες, πονᾶ πολύ»163. Ἡ ἔλλειψη ταπείνωσης καί ταπεινῆς μαθητείας τῶν γονέων στήν Ἱερά Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας διαιωνίζει τό πρόβλημα καί ὁδηγεῖ στήν διαμόρφωση νέων γενιῶν παιδιῶν ὅλο καί πιό προβληματικῶν, γεμάτων ἐγωισμό. «Κύριον αἴτιον εἰς τήν κατάθλιψη», ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Πορφύριος, «καί σέ ὅλα αὐτά πού τά λένε πειρασμικά, σατανικά, ὅπως εἶναι ἡ νωθρότης, ἡ ἀκηδία, ἡ τεμπελιά, πού μαζί μ’αὐτά εἶναι τόσα ἄλλα ψυχολογικά, δηλαδή πειρασμικά πράγματα, εἶναι ὅτι ἔχεις μεγάλον ἐγωισμό μέσα σου»164.

Μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Θλίψη και κατάθ λιψη, "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ", 13/6/2010, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1505 164 Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η σελ. 12. 163

81

Ὁ ρόλος ψυχίατροι.

τοῦ

πονηροῦ

καί

οἱ

«λεγόμενοι»

Κάνει ἐντύπωση, πού ὁ Γέροντας Πορφύριος ὅλα τά ἀνωτέρω «ψυχολογικά» τά ἀποκαλεῖ πειρασμικά, δηλ. δαιμονικά. Διακηρύσσει ὅτι εἶναι ἀποτελέσματα δαιμονικῶν ἐνεργειῶν, δαιμονικῶν ἐπηρρειῶν, τίς ὁποῖες βέβαια «ἐγκολπώνεται» ὁ ἄνθρωπος μέ τήν ἐλεύθερη συγκατάθεση τοῦ αὐτεξουσίου του. Ἔλεγε πάλι ὁ μακαριστός Γέροντας, ἀναφερόμενος σέ μία γυναίκα πού εἶχε κατάθλιψη: «Αὐτήν τυλιγμένη στό πάπλωμα –σοῦ λέω, ὅπως μοῦ τά ἔλεγε– νηστική, ζοῦσε, ἄς πούμε, τήν κατάθλιψη. Εἶναι ἕνα αἴσθημα δυσάρεστο, τό ὁποῖο σέ καταλαμβάνει, καί σέ καθηλώνει. Οὔτε νά σκεφθεῖς, οὔτε... Σκέφτεσαι αὐτό. Νομίζεις ὅτι ἐσύ σκέφτεσαι σοβαρά πράγματα, ἐνῶ ἐσύ εἶσαι αἰχμάλωτος μιᾶς ἰδέας165. Ἔχω πολλά νά σᾶς πῶ πάνω σ’ αὐτά πού ἔχω ἰδεῖ στήν ζωή μου, ἀπό ἀνθρώπους, πού κατείχοντο ἀπό τέτοια συναισθήματα, δηλαδή σατανικά συναισθήματα. Δηλαδή ὁ διάβολος, ὁ κακός ἑαυτός μας, κατορθώνει καί παίρνει ἀπό τήν μπαταρία τῆς ψυχῆς μας, πού ἔχει τήν δύναμη γιά νά κάνομε τό καλό, τήν προσευχή, τήν ἀγάπη, τήν χαρά, τήν εἰρήνη, τήν ἕνωση μας μέ τόν Θεό. Αὐτός κατορθώνει καί μᾶς παίρνει αὐτήν τήν ἐνέργεια καί τήν κάνει θλίψη, κατάθλιψη, καί ξέρω κι ἐγώ πῶς τά λένε οἱ λεγόμενοι ψυχίατροι. Ἐμεῖς δέν τά λέμε ἔτσι· τά λέμε σατανική ἐνέργεια. Λέμε ἀκηδία, λέμε λογισμοί, καί λέμε ὁ διάβολος τῆς ἀκηδίας, ὁ διάβολος τῆς πορνείας, ὁ διάβολος, ὁ διάβολος, ὁ διάβολος... Διάφοροι διάβολοι, γιά κάθε σατανική ἐνέργεια πού μᾶς δημιουργοῦν»166. Τόνιζε δέ ὅτι «πραγματικά, ἡ θρησκεία μας τόν διάβολο τόν ἔχει κάνει δόγμα. Ἅμα βγάλεις τόν διάβολο,... πᾶνε ὅλα τῆς θρησκείας μας»167. Μάλιστα ἐπεσήμαινε ὁ Γέροντας ὅτι «τά ἄυλα μικρόβια τῆς νευρασθένειας (ὑπονοόντας προφανῶς τούς δαίμονες, οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν ὑλική ὑπόσταση, ἀφοῦ εἶναι πνεύματα-ἐκπεσθέντες ἄγγελοι) πετᾶνε· πετᾶνε ὅπως τά κουνούπια καί προσβάλλουν τήν ψυχή. (Ἔκανε ἀναπαράσταση τῆς πτήσεως τῶν μικροβίων αὐτῶν, κινώντας ἐκφραστικά τά δάχτυλα τοῦ χεριοῦ του)»168. Κατάθλιψη εἶναι ἡ αἰχμαλωσία σέ μία ἰδέα, σέ ἕναν λογισμό, σέ μία δαιμονική ὑποβολή. 166Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η σελ. 10 καί Σ υ ν ο μ ι λ ί α μ ε τ ο ν Γ έ ρ ο ν τ α Π ο ρ φ ύ ρ ι ο , http://www.orthodox-answers.gr/synomilia-me-geronta-porfyrio. 167Σ υ ν ο μ ι λ ί α γιά τήν κατάθλιψη σελ. 16 καί http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/11/5-video.html 168Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κοντά στον γέ ροντα Π ορφύριο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθήναι, 1995, σελ. 201. 165

82

Συμβούλευε δέ πνευματικό του παιδί, πού ἐξυπηρετοῦσε ἕναν νευροπαθῆ, νά προσέχει ὥστε νά μήν μολυνθεῖ καί αὐτό, λέγοντας: «Καλό εἶναι νά βοηθᾶς τόν νευροπαθή, ἀλλά πρέπει νά προστατεύεις καί τήν δική σου ψυχή μέ τήν χάρη τοῦ Χριστοῦ». Τό πνευματικό παιδί του θά ἔπρεπε νά προσέχει, γιά νά μήν «κολλήσει» τήν ἴδια ἀρρώστεια. Προφανῶς ὑπονοεῖ ὁ Γέροντας τήν δαιμονική ἐπήρεια, πού θά μποροῦσε νά δεχτεῖ ἄν δέν ἔχει νήψη καί προσευχή· ἄν δέν φροντίζει νά βρίσκεται σέ συνεχή κατάσταση ταπείνωσης καί ἐν Χριστῷ ἀγάπης. Ὁμιλοῦσε ἑπομένως, ὁ διακριτικότατος καί πολυχαρισματοῦχος Γέροντας, γιά δαιμόνια, τά ὁποῖα ἐπηρεάζουν τόν νευροπαθῆ ἀλλά καί αὐτούς πού βρίσκονται κοντά τους, διεγείροντας τά πάθη καί μάλιστα τόν ἐγωισμό. Ἡ ὑπερηφάνεια-ἐγωισμός εἶναι ἡ νόσος τοῦ ξεπεσμένου Ἑωσφόρου. Ἐξ αἰτίας της ἔπεσε ἀπό τήν θέση του ὡς ἀρχαγγέλου, συμπαρασύροντας καί πολλούς ἄλλους ἀγγέλους, οἱ ὁποῖοι ἔγιναν δαίμονες. Αὐτήν τήν ἰδέα τῆς ὑπερηφάνειας-ἐγωισμοῦ τήν ὑποβάλλει ὁ διάβολος καί στόν ἄνθρωπο. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος τήν ἀποδεχθεῖ, τότε συγγενεύει μέ τόν πονηρό· τότε δέχεται τήν δαιμονική ἐνέργεια στήν ὕπαρξή του· γίνεται ὑπερήφανος-ἐγωιστής καί ψυχικά ἄρρωστος. Οἱ «λεγόμενοι» ψυχίατροι ὅμως –σύμφωνα μέ τήν ὁρολογία τοῦ ἴδιου Γέροντα– παραποιοῦν τήν ἀλήθεια, ἀφοῦ δέν λένε ὅτι ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψης καί τῶν ἄλλων «ψυχολογικῶν» εἶναι: α) οἱ δαίμονες, πού παραπλανοῦν τόν ἄνθρωπο ὥστε νά κάνει κακή χρήση τῆς λύπης του καί β) τά πάθη, τά ὁποῖα πάλι δημιουργοῦνται καί ἐρεθίζονται ἀπό τούς δαίμονες (οἱ ὁποῖοι συνεργάζονται μέ τήν ἀνθρώπινη θέληση!). Ὁ Γέροντας ὀρθά ὁμιλεῖ γιά «λεγόμενους» ψυχιάτρους καί ὄχι γιά ἀληθινούς ψυχιάτρους, ἀφοῦ μόνον ὁ Χριστός καί ἡ Ἁγία Του Ἐκκλησία εἶναι ὁ ἀληθινός ἰατρός τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ «ἄλλη γλώσσα» καί ὁρολογία τῶν «λεγομένων» ψυχιάτρων ὑπάρχει, διότι ἀρνοῦνται τήν ὕπαρξη τοῦ διαβόλου καί τῶν ἐνεργειῶν του. Ἡ πραγματικότητα εἶναι ὅτι κατορθώνει ὁ διάβολος νά παραπλανήσει τόν ἄνθρωπο (νά διαβάλει «τάς ὁδούς Κυρίου τάς εὐθείας») καί νά τόν ὁδηγήσει στό νά κάνει κακή διαχείρηση τῆς ψυχικῆς του ἐνέργειας. Ὁ ἄνθρωπος «παραδίδει» ἑκουσίως τήν ψυχική του δύναμη στόν ἐχθρό. Κάνει κακή χρήση τῆς λύπης, πού εἶναι δύναμη δοσμένη ἀπό τόν Θεό γιά νά μετανοήσει. Ὁ ἄνθρωπος, ἀντί νά τήν χρησιμοποιήσει κατά Θεόν καί νά ὁδηγηθεῖ στήν μετάνοια, κλείνεται (μέ παρακίνηση τοῦ πονηροῦ) στόν ἑαυτό του, τρέφοντας τόν ἐγωισμό του, καί ὁδηγεῖται στήν κατάθλιψη.

83

«Ὅλοι οἱ ψυχικὰ ἀσθενεῖς ἔχουν ὡς κέντρο τὸν ἑαυτό τους». Ἕνας ἀκόμη σύγχρονος Στάρετς, ὁ Στάρετς Σέργιος, συμφωνεῖ μέ τά λεγόμενα τοῦ Γέροντος Πορφυρίου καί τοῦ Γέροντος Παϊσίου, πού μόλις παρουσιάσαμε: «Στὴ βάση τῶν ψυχικῶν ἀσθενειῶν», παρατηρεῖ ὁ Στάρετς Σέργιος, «βρίσκεται ἡ ὑπερηφάνεια. Θεμέλιο τῶν ψυχικῶν ἀσθενειῶν εἶναι ἡ θεώρηση τοῦ ἑαυτοῦ μας ὡς κέντρου τῶν πραγμάτων. Ὅλοι οἱ ψυχικὰ ἀσθενεῖς ἔχουν ὡς κέντρο τὸν ἑαυτό τους»169. Ἐδῶ ὁ Γέροντας ταυτίζεται πλήρως μέ τόν Γέροντα Πορφύριο, πού ὁμιλεῖ γιά τόν ἐγωισμό ὡς αἰτία τῆς κατάθλιψης. Καί συνεχίζει: «Αὐτό, βεβαίως, δέν σημαίνει ὅτι οἱ ἴδιοι εἶναι ὑπεύθυνοι για τὴν ἀσθένειά τους. Ἡ ὑπερηφάνεια, ὅπως καὶ τὰ ἄλλα πάθη, ἔχουν στο ἄτομο ποικίλες προελεύσεις: τὴν προσωπικὴ βουλήσῃ, ἀλλὰ καὶ τὴν κληρονομικότητα, τὸ οἰκογενειακὸ περιβάλλον, τὴν κοινωνία, τὶς προσωπικὲς σχέσεις καὶ τὴν ἱστορία τοῦ καθενός. Κάθε πνευματικὸς Πατέρας πρέπει να εἶναι ταυτόχρονα καὶ ψυχίατρος. Κάθε ψυχικὴ ἀσθένεια ἔχει στήν βάση της πνευματικὰ προβλήματα»170. Καί ἐδῶ ὁ Γέροντας Σέργιος ταυτίζεται μέ τόν Γέροντα Πορφύριο πού διδάσκει ὅτι πίσω ἀπό τά λεγόμενα «ψυχολογικά» κρύβονται πνευματικά προβλήματα καί δαιμόνια. «Ἡ πνευματικότητα», παρατηρεῖ ἐπίσης ὁ Στάρετς Σέργιος, «καλύπτει καὶ περιλαμβάνει τὰ πάντα. Ἑπομένως, μία πνευματικὴ πράξη μπορεῖ να θεραπεύσει»171. Ἐδῶ ὁ Γέροντας ἀπαντᾶ σ’ αὐτούς πού λένε ὅτι (τάχα) χρειάζεται Πνευματικός γιά τά πνευματικά καί ψυχολόγος-ψυχίατρος γιά τά ψυχολογικά προβλήματα. Ὅλα εἶναι πνευματικά προβλήματα καί χρήζουν τήν Θεία Χάρη γιά νά θεραπευθοῦν. «Ὁ ψυχίατρος που δεν εἶναι πνευματικὸς ἄνθρωπος», σημειώνει εὔστοχα ὁ Γέροντας Σέργιος, «μπορεῖ νά ἀνακουφίσει τὸν ἀσθενῆ, νά τὸν βοηθήσει νά ξαναβρεῖ τὸν ἑαυτὸ του, νά βελτιώσει τίς σχέσεις του μὲ τοὺς ἄλλους. Ἀλλὰ κατὰ βάθος τὸν ἀφήνει ἄδειο, γιατὶ δέν τοῦ λέει πῶς νά Larchet, 2006, Ἀκρίτας, σσ. 167-169, http://fdathanasiou.wordpress.com/2011/02/07. Ὁ στάρετς(1903-1987) Σέργιος εἶναι ἕνας ἀδάμας πραγματικὸς “γέροντας μὲ ὑψηλὴ πνευματικότητα”(=στάρετς, στὴν ρωσσική γλῶσσα) τῆς ρωσσικῆς διασπορᾶς στὴ Γαλλία. Λόγιος ἐπίσης, καὶ μὲ μεγάλη ἀποδοχὴ στοὺς κύκλους τῶν Χριστιανῶν Ὑπαρξιστῶν ἐν Γαλλία, μίλησε ἐκτενῶς γιὰ τὶς ψυχιατρικὲς θεωρίες τῆς ἐποχῆς του. Ο Jean -Claude Larchet, καθηγητὴς Φιλοσοφίας καὶ Θεολογίας στὸ Στρασβοῦργο, μὲ ἀνώτατες σπουδὲς σὲ ἀνθρωπιστικὲς ἐπιστῆμες καὶ ψυχολογία, καταγράφει κάποιες ρήσεις του, ποὺ παραθέτουμε ἄνευ περιττολογιῶν… 170Ὅ . π 171Ὅ . π. 169

84

βρεῖ ἕνα νόημα στήν ὑπάρξή του. Κάτι πού, ἀντιθέτως, κάνει ὁ πνευματικὸς Πατέρας»172. Νά ἡ τεράστια διαφορά προσφορᾶς τῶν μέν ἀπό τούς δέ. Ἡ «ἀπουσία νοήματος ζωῆς» εἶναι τό μεγαλύτερο πρόβλημα στόν σημερινό σύγχρονο «πολιτισμένο» ἄνθρωπο. Ἡ θεραπεία ἐπίσης ἀπό τούς ψυχιάτρους δέν γίνεται στό βάθος ἀλλά στήν ἐπιφάνεια τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης· εἶναι μία θεραπεία κυρίως στήν συμπεριφορά καί ὄχι στό «εἶναι», στήν οὐσία τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Οἱ ψυχίατροι καί οἱ ψυχολόγοι ἀγνοοῦν τήν ἀνθρώπινη ψυχή καί ἐν πολλοῖς ἀρνοῦνται τήν ὕπαρξή της. «Ἀντίθετα μὲ ὅ,τι ἰσχυρίζεται ὁ Φρόυντ», ὑπογραμμίζει ὁ Στάρετς, «ἡ βάση τῶν ψυχικῶν ἀσθενειῶν δεν εἶναι ἡ σεξουαλικότητα, ἀλλὰ ἡ ὑπερηφάνεια»173. Ἡ νόσος τοῦ διαβόλου (ἡ ἀλαζονεία-ὑπερηφάνεια) εἶναι αὐτήν πού ἀρρωσταίνει καί τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. «Ἡ ὑπερηφάνεια», ὅπως παρατηρεῖ ὁ π. Παΐσιος, «γεννᾶ τόν ἐγωισμό»174. Ὁ διάβολος, μπαίνοντας στήν ὑπερήφανη-ἐγωκεντρική ψυχή, τήν γεμίζει μέ λύπη, κόπωση καί ἀπόγνωση. Κάποιος ρώτησε τόν Γέροντα Παΐσιο σχετικά μέ τήν στενοχώρια πού τοῦ ἐρχόταν γιά τίς πτώσεις του: «Γέροντα, κάμπτομαι ἀπό τήν στενοχώρια γιά τίς πτώσεις μου καί κουράζομαι στόν ἀγώνα μου. – Ἀπό τόν ἐγωισμό εἶναι. Ἐπειδή δέν «κάμπτεις», γι’ αὐτό ἀποκάμνεις μετά. Δέν ὑπάρχει ταπείνωση, μετάνοια, συντριβή· ὑπάρχει ἐγωισμός καί ὁ ἐγωισμός πάντα φέρνει λύπη καί ἄγχος. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει μετάνοια, ἀλλά στενοχωριέται ἀπό ἐγωισμό, ἀπό ἀνθρωπαρέσκεια, ἐπειδή ξέπεσε στά μάτια τῶν ἄλλων, τότε ὑπάρχει μέσα του ἀγωνία, φαρμάκι, πόνος»175. Ὁ καταθλιπτικός ἄνθρωπος βιώνει ἀκριβῶς τήν λύπη, τό φαρμάκι, τόν πόνο, διότι δέν «κάμπτει», δέν ταπεινώνεται, δέν μετανοεῖ ἀλλά στενοχωριέται, ἐξ αἰτίας τοῦ πληγωμένου του ἐγωισμοῦ καί τῆς ἀνθρωπαρέσκειας. Πολλές φορές ἡ ὑπερβολική στενοχώρια γιά τά πάθη καί τίς πτώσεις μας ὑποκρύπτει μία αὐτονομημένη ἀπό τόν Θεό προσπάθεια ἠθικῆς βελτίωσής μας καί ἕναν μεγάλο ἐγωισμό. Ὁ στάρετς Μακάριος ἔγραφε σὲ ἕνα προφανῶς καταθλιπτικὸ πρόσωπο: «Λὲς ὅτι ἡ ἀδυναμία σου νὰ ἀντισταθεῖς στὸν πειρασμό, ἡ βραδύτητά σου νὰ νικήσεις τὰ πάθη σου καὶ ἡ γενικὴ ἠθικὴ ἀδυναμία

Ὅ . π. Ὅ . π. 174Π ά θ η κ α ί ἀ ρ ε τ έ ς , σελ. 67. 175Ὅ . π. , σελ. 139. 172 173

85

σου σὲ πιέζει πολύ, πράγμα ποὺ ἁπλὰ ἀποδεικνύει ὅτι στηρίζεις τὴν σωτηρία σου στὶς δικές σου δυνάμεις… Πῶς ἀλλιῶς θὰ ἀποκτήσουμε τὴν ταπείνωση, παρὰ μόνο ἂν ἀντικρίζουμε συνεχῶς τὸν ἑαυτό μας ὅπως πραγματικὰ εἶναι – ὁ χειρότερος τῶν ἁμαρτωλῶν». Ἡ Ρωσία τῶν στάρετς τοῦ 19ου αἰώνα ἦταν ἀρκετὰ ἐξοικειωμένη μὲ τὴν κατάθλιψη... (Ἡ κατάθλιψη) θεωρεῖτο σύμπτωμα τῆς ὑπερηφάνειας, καὶ ἡ θεραπεία του ἦταν ἡ ταπείνωση176. Ἑπομένως: Τά πάθη καί κυρίως ὁ ἐγωισμός-ὑπερηφάνεια προξενοῦν τήν τόσο διαδεδομένη στήν ἐποχή μας κατάθλιψη. Ἡ σωματική ἀδυναμία ἐπίσης δημιουργεῖ ἀθυμία και μελαγχολία. Ὁ ὑπερβολικός σωματικός κόπος καθώς καί ἡ σωματική ἀδυναμία μπορεῖ κάποτε νά ὁδηγήσει σέ κατάσταση ἀκηδίας καί μελαγχολίας. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος προσωποποιώντας τήν ἀκηδία τήν βάζει νά ὁμολογεῖ: «Οἱ ἰδικές μου μητέρες εἶναι πολλὲς καὶ διάφορες: Ἄλλοτε ἡ ψυχικὴ ἀναισθησία, ἄλλοτε ἡ λησμοσύνη τῶν ἄνω, καὶ μερικὲς φορὲς ἡ ὑπερβολικὴ κόπωσις (εἴτε ψυχικὴ εἴτε σωματική)»177. Τό ἴδιο γράφει καί ὁ Ἅγιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος σέ πνευματικό του παιδί πού εἶχε σωματική ἀδυναμία: «Ὁ Θεός, μὲ τὴν πανάγαθη καὶ πάνσοφη βουλή Του, τὰ οἰκονομεῖ ὅλα γιὰ τὸ συμφέρον μας. Ὅσο γιὰ τὴν ἀθυμία ποὺ σᾶς κυριεύει καμιὰ φορά, αὐτὴ ὀφείλεται στὴ σωματική σας ἀδυναμία. Ἡ ἀδυναμία, ὅταν διαρκεῖ γιὰ πολύ, δημιουργεῖ στὴν ψυχὴ μία αἴσθηση ἐγκαταλείψεως ἀπ’ ὅλους, αἴσθηση ποὺ γεννάει στὴν καρδιὰ φόβο καὶ μελαγχολία»178.

Β3) ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ, ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ. Ἡ σύγχρονη ψυχιατρική ὁμολογεῖ τήν ἄγνοια καί τήν ἀδυναμία της γιά μία οὐσιαστική θεραπεία τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. «Ὁ Καθηγητὴς τῆς Ψυχιατρικῆς Στεφανῆς στὸ βιβλίο τοῦ «Θέματα Ψυχιατρικῆς» γράφει: «Πολλῶν ψυχικῶν παθήσεων ἀγνοοῦμε τὴν αἰτιολογία. Καὶ γιὰ ὅσες βάσιμα πιθανολογοῦμε τὴν ὕπαρξη βιολογικῶν παραγόντων, κατὰ κανόνα δὲν πρόκειται γιὰ ἕναν εἰδικὸ, ἀλλὰ γιὰ πλέγμα ἀλληλοεξαρτημένων παραγόντων, μὲ κυριότερους τὴν γενετικὴ

Michael Lopukhin, Μπορε ῖ ἡ κατάθ λιψη νά ἀποτε λέ σε ι ε ὐκαιρία; , στό: http://www.xfd. 177Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος, Κλῖμ αξ, Ἱ Μ. Παρακλήτου ,1999, Λόγος 13, Περὶ Ἀκηδίας, στ. 10. 178Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, «Χε ιραγωγία στήν Π νε υμ ατική ζωή» , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 176

86

προικοδότηση, τὴν προσωπικότητα, τὶς εἰδικὲς ἐμπειρίες ζωῆς, τὸ κοινωνικὸ-πολιτισμικὸ περιβάλλον τοῦ ἀτόμου». (Κ. Στεφανὴ «Θέματα Ψυχιατρικῆς» Ἀθήνα 1991 σελ. 9). Ὁ ἴδιος Καθηγητὴς σὲ ἄλλο σημεῖο τοῦ βιβλίου του γράφει: «Οἱ ἀρχικὲς ὑπέρμετρες προσδοκίες, ὅτι τὰ ψυχοφάρμακα θὰ θεράπευαν τὴν ψυχικὴ διαταραχὴ, ὅπως τὰ ἀντιβιοτικὰ τὶς λοιμώξεις διαψεύσθηκαν. Γιὰ τὴν μεγάλη μάζα τῶν ἀσθενῶν δὲν ἔφεραν ποτὲ τὴν ἴαση, ἀλλὰ μόνο μία κατὰ τὸ μᾶλλον ἧττον σημαντικὴ βελτίωση ἢ ἀναστολὴ τῶν συμπτωμάτων. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ, τὴν πλευρὰ τῆς ψυχοθεραπείας, ποὺ ἀναπτύχθηκαν καὶ χρησιμοποιοῦνται στηριγμένες πάνω σὲ διάφορες ἀντιλήψεις, ἰδέες καὶ συστήματα ἀξιῶν συχνὰ ἀλληλοσυγκρουομένων καὶ ἀλληλοαναιρεμένων ἀποδεικνύει καὶ φανερώνει, ὅτι ὁ τρόπος αὐτὸς ἀντιμετωπίσεως βρίσκεται ἀκόμη τουλάχιστον στὸ στάδιο τοῦ πειραματισμοῦ»»179. Πράγματι, τά διάφορα ψυχοφάρμακα δέν ἡρεμοῦν πραγματικά τήν ἐγωπαθή ἀνθρώπινη ψυχή οὔτε τήν θεραπεύουν. Ἡ ἀληθινή θεραπεία ἐπιτυγχάνεται ὅταν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ καί ἀγαπήσει τόν Θεό. Μία ἁπλῆ ἑρμηνεία τῆς κατάθλιψης μέ βάση τούς ἁγίους Πατέρες Ὁ ταπεινός ἄνθρωπος δέχεται τήν Θεία Χάρη στήν ψυχή του καί αὐτή ζωοποιεῖ τήν ψυχή καί τό σῶμα του, ἀφοῦ « Ὁ Θεός ταπεινοῖς δίδωσι Χάριν»180. Ἀντίθετα, ὁ ἄνθρωπος πού πάσχει ἀπό ὑπερηφάνεια-ἐγωισμό δέν δέχεται καθόλου στήν ψυχή του τήν Θεία Χάρη, ἀφοῦ «ὁ Θεός ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται». Ἡ ὑπερηφάνεια ἀπομονώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν Θεό181. Ὁ νοῦς τοῦ καταθλιπτικοῦ δέν κοινωνεῖ μέ τόν Θεό, δέν προσεύχεται. Ἀσχολεῖται νοσηρά μέ τόν ἑαυτό του καί μάλιστα μέ τό σῶμα, ἔχοντας αὐτήν τήν ἄρρωστη ἀγάπη πρός αὐτό πού λέγεται φιλαυτία. Προσπαθεῖ νά «ζήσει» ἡ ψυχή-νοῦς, «ἀπομυζώντας» τό σῶμα. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι ὁ ὅλος ἄνθρωπος νά «μαραζώνει» νά καταπίπτει. Ἡ τροφή τῆς ψυχῆς δέν μπορεῖ νά ἀντληθεῖ ἀπό τά ὑλικά στοιχεῖα. Ὡς πνευματική πού εἶναι ἡ ψυχή-νοῦς, ἀπαιτεῖ πνευματική τροφή. Τρέφεται μέ τήν Θεία Ἐνέργεια, μέ τήν Θεία Χάρη. Ὅταν ὅμως ὁ ἄνθρωπος δέν κινεῖται ἀγαπητικά πρός τόν Θεόν, ὅταν δέν ἔχει

Στό: Ἀρχιμ. Μεθοδίου Κρητικοῦ, Ἡ ἁμ αρτία καί οἱ ψυχ ικέ ς διαταραχ ές, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/methodios_kritikos_amartia. Html. 180Ἁγίου Ἰακώβου, Καθ ολική Ἐπιστολή, κεφ. 4, 6. 181Πρβλ. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λ ό γ ο ι Ε ΄ , Π άθ η καί ἀρε τέ ς, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2006, σελ. 79. 179

87

ταπείνωση, τότε δέν εἶναι δεκτικός τῆς Θείας Χάρης, πού ἐκχέεται μέν πλούσια πρός ὅλους, ἀλλά λαμβάνεται ἀπό τούς ταπεινούς,τούς πράους καί τούς ἡσύχιους182. Ἡ ἐλάχιστη ἀνθρώπινη φυσική ἐνέργεια, πού διοχετεύεται πρός τήν ψυχή καί προσπαθεῖ νά τήν ζωογονήσει, κάποτε ἐξαντλεῖται. Τό σῶμα ἀπρακτεῖ καί ἡ ψυχή καταθλίβεται χωρίς ἐνέργεια καί ζωή. Ὁ ἄνθρωπος ἀργοπεθαίνει, διότι δέν θέλει νά κοινωνήσει μέ τήν ρίζα τῆς ὕπαρξής του, πού εἶναι ὁ Θεός. Τά μονωτικά τῶν παθῶν, τῆς φιλαυτίας, τῆς ὑπερηφάνειας, τοῦ ἐγωισμοῦ ἐμποδίζουν τήν Θεία Χάρη νά φθάσει στήν καταθλιμμένη ψυχή καί στό «μαραμένο» σῶμα. Ὅταν τά «μονωτικά» τῶν παθῶν καί μάλιστα τοῦ ἐγωισμοῦὑπερηφανείας, ἀπομακρυνθοῦν μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ διά τῆς μετανοίας καί τῆς ἀληθινά ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, τότε ὁ ἄνθρωπος νικᾶ τήν κατάθλιψη, τότε θεραπεύεται ἀληθινά. «Κύριον αἴτιον εἰς τὴν κατάθλιψη», ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος σὲ μία γυναίκα ποὺ ἔπασχε, «καὶ σ’ ὅλα αὐτὰ ποὺ τὰ λέμε πειρασμικὰ, σατανικὰ, ὅπως εἶναι ἡ νωθρότης, ἡ ἀκηδία, ἡ τεμπελιὰ, ποὺ μαζὶ μὲ αὐτὰ εἶναι τόσα ἄλλα ψυχολογικὰ, δηλαδὴ πειρασμικὰ πράγματα, εἶναι ὅτι ἔχεις μεγάλο ἐγωισμὸ μέσα σου. Λοιπὸν, αὐτὴ εἶναι ἡ μεγάλη τέχνη», συνεχίζει, «πῶς, ἂς ποῦμε, θὰ δοθεῖς στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, στὴν λατρεία τοῦ Θεοῦ, στὴν προσευχή. Ἀλλὰ, ὅ,τι κι ἂν κάνεις, ἂν δὲν κατορθώσεις νὰ ἀποκτήσεις ταπείνωση, τίποτα δὲν κάνεις. Μόνο μὲ τὰ ναρκωτικὰ θὰ προσπαθεῖς νὰ κοιμηθεῖς καὶ νὰ ἡρεμήσεις. Τίποτα δὲν γίνεται. Μὴν βάζετε στὸ μυαλό σας ὅτι θὰ κάνετε κάτι μὲ καλοὺς γιατροὺς ἢ μέ καλὰ φάρμακα. Μπορεῖ πρός στιγμὴν νὰ σοῦ δώσει ἕνα φάρμακο, κάτι νὰ γίνει, ἀλλὰ θὰ σὲ βουτήξει πάλι ὁ πειρασμός. Τὸ μυστικὸ εἶναι ἡ ταπείνωση»183. Ἡ ἀληθινή ταπείνωση ὅμως, καθώς καί ἡ γνήσια πρός Θεόν ἀγάπη, ἐπιτυγχάνεται μόνον ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζεῖ ὡς ζωντανό κύτταρο τῆς Ἐκκλησίας καί διά τῆς Θείας Χάρης πού ὑπάρχει ἐντός Της. Τότε πραγματώνεται ἡ πορεία τοῦ ἐκπεσμένου ἀνθρώπου πρός τό «καθ’ ὁμοίωσιν» τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι μιά θεραπευτική διαδικασία. Πρόκειται γιά μιά πραγματικά ὁλοκληρωμένη θεραπεία, πού ἔχει σάν πρῶτο στάδιο τήν κάθαρση τῆς ψυχῆς ἀπό τά πάθη. Μέσα σ’ αὐτήν τήν γενικότερη θεραπεία πραγματώνεται καί ἡ ἀπαλλαγή τῆς ψυχῆς ἀπό τό πάθος τῆς δαιμονικῆς λύπης-ἀκηδίας- κατάθλιψης184.

Πρβλ: Π ρ ο φ ή τ η ς Ἡ σ α ΐ α ς , T LG: «λέγει Κύριος· καὶ ἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω ἀλλ΄ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν καὶ ἡσύχιον καὶ τρέμοντα τοὺς λόγους μου;». 183Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 16-17. 184Πρβλ. Μοναχῆς Εἰρήνης, Ἀ ντιμ έ τωποι μέ τήν Κατάθ λιψιν, http://www.pmeletios.com/pdf/antimetopoi_me_thn_kata8lipsin.pdf. 182

88

Θεραπευτικές ἀρχές καί θεραπευτικά μέσα γιά τήν κατάθλιψη σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες Σύμφωνα μέ τόν Γέροντα Πορφύριο ὁ διάβολος κατορθώνει νά πάρει τήν Θεόσδοτη δύναμη τῆς ψυχῆς πού λέγεται πόνος (λύπη) καί νά τήν μεταβάλλει σέ θλίψη καί κατάθλιψη (σατανική ἐνέργεια-ἐπήρεια). Ὡστόσο, «ὑπάρχει ἕνα μυστικὸ», δίδασκε, γιά «νὰ μεταβάλετε τὴ σατανικὴ ἐνέργεια σὲ καλή. Εἶναι δύσκολο καὶ χρειάζεται καὶ κάποια προετοιμασία. Προετοιμασία εἶναι ἡ ταπείνωση. Μὲ τὴν ταπείνωση ἀποσπᾶτε τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ. Δίνεστε (τότε) στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, στὴ λατρεία Του, στὴν προσευχή. Ἀλλὰ κι ὅλα ἂν τὰ κάνετε, τίποτα δὲν ἔχετε καταφέρει, ἂν δὲν ἔχετε ἀποκτήσει ταπείνωση»185. Τό δόσιμο στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ διά τῆς λατρείας καί τῆς προσευχῆς εἶναι ἡ πλήρης θεραπεία τῆς κατάθλιψης.

Τά θεραπευτικά μέσα- φάρμακα τῆς κατάθλιψης: Γενικά θεραπευτικά μέσα: 1. Ζωή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας-Ὀρθόδοξη Παράδοση 2. Θεία Χάρη 3. Ἀνθρώπινη συνέργεια Εἰδικά θεραπευτικά μέσα: 1. Ὀρθή πίστη (Ὀρθοδοξία) 2. Ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Ἀγάπη καί στήν Θεία Πρόνοια 3. Ἐφαρμογή τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν. 4. Ἀγάπη πρός τόν Θεό (Θεῖος Ἔρωτας). 5. Ἡσυχία 6. Προσευχή 7. Ταπεινοφροσύνη-ταπείνωση 8. Ὑπακοή 9. Ἀποβολή τῆς ἀθυμίας καί πνευματική χαρά 10. Ἐργασία 11. Πνευματική μελέτη 12. Ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, τήν τέχνη. 13. Βυζαντινή μουσική 14. Περίπατος καί ὡραῖες ἀναμνήσεις 15. Ἀποβολή ὅλων τῶν λογισμῶν ἐξ ἀρχῆς 16. Ἀποβολή τῆς ζήλειας καί τοῦ φθόνου Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β ίος καί Λόγοι , Ἔκδοσις Θ΄, Ἱερά Μονή Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2008, (στό ἑξῆς: Β ίος καί Λόγοι , Θ΄), σελ. 377-8. 185

89

17. Καταπολέμηση τῆς ἐπιθυμίας νά μᾶς ἀγαποῦν 18. Ὑπομονή 19. Ἀναθέρμανση τοῦ πνευματικοῦ ζήλου 20. Κλείσιμο τηλεόρασης καί βιντεοπαιχνιδιῶν 21. Μετάνοια καί Ἱερά Ἐξομολόγηση

Γενικά θεραπευτικά μέσα 1. Ζωή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας-Ὀρθόδοξη Παράδοση 2. Θεία Χάρη 3. Ἀνθρώπινη συνέργεια 1) Ζωή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας-Ὀρθόδοξη Παράδοση 1α) Μόνο ἡ Ἐκκλησία μᾶς θεραπεύει ἀληθινά. Μᾶς ἀπαλάσσει ἀπό τά πάθη καί τήν κατάθλιψη Ἀπό τήν στιγμή τῆς πτώσεως καί μετά, μόνον ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διά τοῦ Χριστοῦ θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. Ἀλλοίμονο!... Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι δέν φυλάξαμε τόν θησαυρό τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος καί τοῦ Ἁγίου Χρίσματος. Πέσαμε οἰκτρά στόν βόθρο τῆς φιλαυτίας, τῆς φιληδονίας, τῆς φιλαργυρίας καί τῆς κενοδοξίας. Αἰτία τῆς πτώσης μας ἡ κακή χρήση τοῦ αὐτεξουσίου, τῆς ἐλευθερίας μας. Ὁ ἄνθρωπος ἔπεσε στήν φιλαυτία, στόν ἐγωισμό. Ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ, ἡ ἄγνοια καί ἡ ραθυμία μᾶς κυρίευσαν. Ἡ Ἐκκλησία, σάν στοργική νοσοκόμα-μάννα, ἀνέλαβε ρόλο θεραπευτικό. Μᾶς ζωογονεῖ μέ τήν μετάνοια καί τήν προσευχή Της, μέ τά ἅγια Μυστήρια καί τήν ἀσκητική Της θεραπευτική ἐπιστήμη. Χωρίς αὐτά εἶναι ἀδύνατο νά θεραπευθεῖ ἡ πεσμένη ἀνθρώπινη φύση, ἡ γεμάτη ἀπό τά λεγόμενα «ψυχολογικά προβλήματα» ψυχή (κατάθλιψη, φοβίες, ἀνασφάλειες κ.λ.π.). Χωρίς τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς ἀπό τά πάθη δέν μπορεῖ νά ἔχει ὑγεία καί τό καταρρακωμένο ἀπό τήν ἁμαρτία ἀνθρώπινο σῶμα. 1β) Μόνο τό ἐνδιαφέρον γιά τήν Ἐκκλησία θεραπεύει τόν ἄνθρωπο.

90

Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι παραμένουν ἄρρωστοι ψυχικά (μέ πλῆθος ψυχολογικά καί σωματικά προβλήματα) ἐφ’ ὅσον συνεχίζουν νά ζοῦν στήν τόσο σήμερα διαδεδομένη κατάσταση τῆς ἀκηδίας, δηλ. τῆς ἀφροντισιᾶς γιά τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς τους. Μόνον ἐάν ὁ ἄνθρωπος ἐνδιαφερθεῖ γιά τήν ὀρθόδοξο πίστη καί ἐνταχθεῖ σωστά στήν Ἐκκλησία, τότε θεραπεύεται ἀπό τά πάθη καί τήν κατάθλιψη. «Εἶπεν ὁ Κύριος: «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν» (Ματθ. κεφ. 11, στ. 29). Ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος ποὺ ζητάει ἀληθινά, πραγματικὰ, νὰ ἀπαλλαγῇ ἀπὸ τὴν κατάθλιψη καὶ ὅλα τὰ ἄλλα ποὺ τυρρανοῦν τὴν ψυχή του, ὀφείλει νὰ συνάψει συγγενικὴ σχέση μὲ τὸν Χριστό, ὥστε νὰ μάθει, νὰ διδαχθεῖ, αὐτὰ τὰ πολὺ ἁπλὰ λόγια. Δηλαδὴ ἀπόκτηση, γνώση τῆς πραότητος καὶ ταπεινώσεως τοῦ Χριστοῦ. Γιὰ τὸ πῶς μπορεῖ κάποιος νὰ συγγενέψει μὲ τὸν Χριστὸ μᾶς τὸ λέει ὁ ἴδιος ὁ Κύριος: «Ὅστις γὰρ ἂν ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ Πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς, αὐτός μου ἀδελφὸς καὶ ἀδελφὴ καὶ μήτηρ ἐστίν.» (Ματθ. κεφ. 12, στιχ. 50.) Ἂς δοῦμε λοιπὸν τί μᾶς παραγγέλει ὁ Θεὸς Πατέρες τόσο στὸ Θαβώριον Ὄρος ὅσο καὶ στὸν Ἰορδάνη Ποταμό, ἤτοι στὴ Θεία Μεταμόρφωση καὶ Ἁγίαν Βάπτιση ἀντίστοιχα. «Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ ἀκούετε» (Ματθ. κεφ. 17, στ. 5). Πῶς ἀρχίζει λοιπὸν ὁ Κύριός μας τὴν ἐπίγειον διδασκαλίαν Του; Μὲ τὰ ἴδια λόγια ποὺ καὶ ὁ Τίμιος Πρόδρομος ἑτοίμαζε τὴν ὁδόν Του γιὰ νὰ περπατήσει ἀνάμεσά μας. «Μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. κεφ. 4, στ. 17), «μετανοεῖτε καὶ πιστεύετε ἐν τῷ εὐαγγελίῳ» (Μάρκ. κεφ. 1, στ. 15.) Αὐτὸ πρακτικὰ κατανοεῖται ὡς ἑξῆς: Ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος πιστεύσει μὲ ὅλην του τὴν καρδιὰ καὶ τὴν διάνοια τὸν Ἰησοῦ ὡς μοναδικὸν Σωτῆρα καὶ Λυτρωτὴ καὶ γίνει μέλος τῆς Ἁγίας Του Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας διὰ τοὺ Ἁγίου Ὀρθοδόξου Βαπτίσματος καὶ Χρίσματος, τότε καθημερινὰ μὲ πλήρη γνώση καὶ ἁγία προσπάθεια τήρησης τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ, χρησιμοποιεῖ πυκνὰ συχνὰ (κυρίως στὴν ἀρχὴ) τὴν ἁγία Ἐξομολόγηση, χωρὶς τῆς ὁποίας δὲν ὑπάρχει ἀνάπαυση. Ἔτσι μὲ τὴν καθοδήγηση ἔμπειρου πνευματικοῦ πατέρα διὰ τῆς μετανοίας ἀπεκδύεται τὰ πάθη, ἀποκτᾷ σιγὰ σιγὰ καθαρὰ καὶ ἁγνὴ ψυχή, ἁγνὸ καὶ παρθενικὸ σῶμα. Γίνεται κατὰ Χάριν ναὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐπειδὴ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ὁ Παράκλητος καὶ ὁ Χριστός μας φῶς ἐκ φωτός, ἡ ψυχὴ καὶ ἡ καρδιὰ τοῦ μετανοοῦντος γεμίζουν παράκληση καὶ φῶς. Ποῦ νὰ βροῦν θέση τότε λύπη, στεναγμός, ἀγωνία, θλίψη, κατάθλιψη ἢ ἄλλοι λογισμοί, ποὺ ταλαιπωροῦν τὸν νοῦ καὶ τὸ σῶμα; Ἐξαφανίζονται χωρὶς καμμία ἄλλη προσπάθεια, χωρὶς χάπια. Ἡ καρδιὰ γίνεται Παράδεισος καὶ ὅποιες ἐπιθέσεις μὲ διάφορες φοβίες φέρνει ὁ Σατανᾶς ἀχρηστεύονται, γίνονται καταγέλαστες. Θεέ μου, εἶναι ὅλα τόσο ἁπλά, ὅταν Σὲ ἀγαπήσουμε 91

ἀληθινὰ καὶ Σοῦ ἐμπιστευθοῦμε τὰ πάντα στὴν ζωή μας! Ἡ ἄγνοια ὅμως τῶν πολλῶν εἶναι αὐτή, ποὺ δυσκολεύει καὶ πολλὲς φορὲς καταστρέφει τὴν χαρά, τὴν ἀνάπαυσή μας»186. 1γ) Ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἡ ὀρθόδοξη Παράδοση μεταβάλλει τόν ἄνθρωπο καί τόν θεραπεύει. Ζώντας μέσα στήν Ἐκκλησία καθαριζόμαστε, φωτιζόμαστε καί θεωνόμαστε. Διά τῆς μετανοίας καί τῆς ἄσκησης, τῆς ὑπακοῆς καί τῆς ἡσυχίας, προπάντων δέ διά τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς καί τῆς μυστηριακῆς ζωῆς, ἀλλάζουμε ὀντολογικά, θεραπευόμαστε ὑπαρξιακά, ζοῦμε τήν ὄντως Ζωή. Ὁ Γέροντας Πορφύριος ἔβλεπε τήν Ἐκκλησία σάν ἕνα μεγάλο ψυχικό θεραπευτήριο. Γι’ αὐτό καί ἔλεγε: «Στήν πραγματικότητα, ἡ χριστιανική θρησκεία μεταβάλλει τόν ἄνθρωπο καί τόν θεραπεύει»187. Μέσα στήν Ἐκκλησία ἀλλάζουμε ὀντολογικά, δέν γινόμαστε ἁπλῶς «καλοί» ἤ «καλλίτεροι ἄνθρωποι», βελτιούμενοι ἠθικά· ἀντίθετα, γινόμεθα «καινή κτίσις»188, καινούργια δημιουργία, «θεοί κατά χάριν». 2) Θεία Χάρη 2α) Ἡ Θεία Χάρη πού δίδεται διά τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας θεραπεύει τόν ἄνθρωπο ψυχικά ἀλλά καί σωματικά. Ἡ ἀληθινή ὑγεία, ἡ ὑπαρξιακή, αὐτήν πού ἀγκαλιάζει τόν ὅλο ἄνθρωπο, δέν εἶναι δυνατήν παρά μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία. Ἡ θεραπεία γίνεται διά τῆς Θείας Χάριτος. Εἶναι τό παντοφάρμακο, ἡ πανάκεια γιά ὅλα τά ψυχικά ἀλλά καί γιά τά σωματικά νοσήματα. Δίδασκε ὁ θεραπευμένος ἀπό τήν Θεία Χάρη Γέροντας: «Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἀλλάζει τόν ἄνθρωπο, τόν μεταμορφώνει ψυχικά καί σωματικά. Πᾶνε τότε ὅλες οἱ ἄρρώστιες»189. Μέ τήν Θεία Χάρη, ἔλεγε, «μεταστοιχειώνουμε»190 τό κακό σέ καλό. Αὐτό εἶναι τό ἔργο τοῦ πνευματικοῦ ἀγωνιστοῦ. Ὅταν κανείς προσεύχεται ταπεινά καί μέ ἐγρήγορση, τότε ἑλκύει τήν Θεία Χάρη.

Πρεσβυτέρου Ἀθανασίου Μηνᾶ, Λίγα λόγια β ο η θ ητικά, θ ε ραπε υτικ ὰ γιὰ τοὺς Ἔχ οντας καταθ λίψη, ἄγχ ος φοβ ία κα ὶ ἀνασφάλε ια, http://www.orthros.org/Greek/Keimena/K_PeriKatathlipsews.htm 187Β ίος καί Λόγοι, Ζ΄ , σελ. 207. 188Β ΄ Κορινθ. 5, 17. 189Β ίος καί Λόγοι , Ζ΄, σελ. 374-375. 190Β ίος καί Λόγοι , Θ΄, σελ. 312. 186

92

Αὐτό ὁ Κύριος μᾶς εἶπε νά τό κάνουμε ἀδιαλείπτως· κατ' ἐξοχήν δέ στήν ὥρα τοῦ πειρασμοῦ. «Γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε͵ ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν· τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής»191. Τότε τό κακό δέν μπορεῖ νά μᾶς βλάψει, ὁ πειρασμός ἀποκρούεται, ἡ δύναμη τῆς ψυχῆς, τήν ὁποῖα πῆγε νά κλέψει ὁ πονηρός, διοχετεύεται πρός τόν «καινό» ἄνθρωπο. Ἡ Θεία Χάρη, πού ἑλκύεται ἀπό τόν νήφοντα καί ταπεινά προσευχόμενο ἄνθρωπο, «ἀνακατευθύνει» τήν ψυχική δύναμη τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τό κακό πρός τό καλό. Ἔτσι ἐξαλείφονται ὅλα τά πάθη καί ἡ Κατάθλιψη. 2β) Τά στάδια θεραπείας ἀπό τά διάφορα πάθη καί τήν κατάθλιψη γενικά Ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη δέν θεραπεύεται, παρά διά τῆς ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ (τῆς Θείας Χάρης), ἡ ὁποία ὑπάρχει μόνο στήν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Μόνο ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μπορεῖ νά θεραπεύσει τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, διότι μόνο αὐτήν τήν γνωρίζει. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες «ὅλην συλλεξάμενοι τήν τῆς ψυχῆς ἐπιστήμην» εἶναι οἱ ἀληθινοί καί μόνοι ψυχ-ίατροί μας, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Χριστό μας, ὁ Ὁποῖος ἀποκαλεῖται στά ἱερά μας κείμενα: «ὁ ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν». Ἡ ἀνθρώπινη ψυχή δέν θεραπεύεται μέ φιλοσοφικές προσεγγίσεις, ὅπως εἶναι ὅλες οἱ λεγόμενες «ψυχοθεραπευτικές» μέθοδοι (μία τῶν ὁποίων εἶναι καί ἡ ψυχανάλυση) ἀλλά μέ «τήν τῆς ψυχῆς ἐπιστήμη», πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πατερική παράδοση. Αὐτήν ἔχει σάν κεντρικό θεραπευτικό ἄξονα τά τρία στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς: 1ον) Κάθαρση ἀπό τά πάθη διά τῆς μετανοίας (ἄσκηση, μυστηριακή ζωή, ἀδιάλειπτη προσευχή, ἀποβολή ὅλων τῶν λογισμῶν ἀπό τήν καρδιά γιά νά καθαρθεῖ ἡ νοερά ἐνέργεια τῆς ψυχῆς), 2ον) Φωτισμός διά τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί 3ον) Θέωσις πάλιν διά τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὁ π. Ἱερόθεος μᾶς διδάσκει: «Γιὰ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, κατὰ τὴν διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν ὅλη θεραπευτικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας, ἀπαιτεῖται συνδυασμὸς μεταξὺ μυστηρίων καὶ ἀσκήσεως. Ἡ ἄσκηση ὡς ἐφαρμογὴ τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ προηγεῖται τῶν μυστηρίων καὶ ἀκολουθεῖ τὰ μυστήρια. Συγκεκριμένα, τὸ Βάπτισμα, εἶναι κάθαρση τοῦ κατ΄ εἰκόνα καὶ ἔνταξη τοῦ ἀνθρώπου στὴν Ἐκκλησία· εἶναι γέννηση. Τὸ Χρίσμα, εἶναι ἡ κίνηση-φωτισμὸς τοῦ νοῦ, ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ τὴν προσευχὴ

191

Ματθ . 26, 41.

93

καὶ γι’ αὐτὸ στὴν λατινικὴ γλώσσα χαρακτηρίζεται confirmatioἐπιβεβαίωση, δηλαδὴ ἐπιβεβαίωση ὅτι ὁ βαπτισθεῖς εἶναι ναὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι ζωή, γιατί ὁ βαπτισθείς κοινωνεῖ τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἐν Χριστῷ ἄσκηση, συνίσταται στὴν διέλευση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τοὺς βαθμοὺς τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ποὺ εἶναι ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμὸς καὶ ἡ θέωση. Κάθαρση, κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή, εἶναι ἡ ὑπέρβαση τῆς ἡδονῆς καὶ τῆς ὀδύνης, φωτισμὸς εἶναι ἡ ὑπέρβαση τῆς λήθης καὶ τῆς ἄγνοιας καὶ θέωση εἶναι ἡ ἀπαλλαγὴ καὶ ἀπὸ τὴν φαντασία. Τὸν συντονισμὸ μεταξὺ μυστηρίων καὶ ἀσκήσεως τὸν κάνει ὁ θεούμενος Πνευματικὸς Πατέρες. Στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία, ὅπως ὑπῆρχε ἰδιαίτερη τάξη κατηχουμένων, ἔτσι ὑπῆρχε καὶ ἰδιαίτερη τάξη μετανοούντων, οἱ ὁποῖοι χωρίζονταν στοὺς προσκλαίοντες, τοὺς προσπίπτοντες, τοὺς συνιστάμενους καὶ τοὺς κοινωνοῦντες. Τὸ βλέπουμε στοὺς κανόνες τοῦ Μ. Βασιλείου, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης καὶ ἄλλων Πατέρων. Ἀπ’ ὅλα τὰ κείμενα τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας φαίνεται καθαρὰ ὅτι ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου ἐπιτυγχάνεται στὴν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία εἶναι μία ἰδιαίτερη ἐκκλησιαστικὴ κοινότητα-οἰκογένεια. Δὲν πρόκειται γιὰ ἕναν ἰδεολογοποιημένο χῶρο, ἀλλὰ μία πνευματικὴ οἰκογένεια, στὴν ὁποία ὑπάρχουν πατέρες, ἀδελφοί, κοινωνία ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων, ἐπικρατεῖ κοινοτικὴ ζωὴ μὲ τὰ μυστήρια καὶ τὴν κοινὴ λατρεία. Ἡ προσωπικὴ ζωὴ συνδέεται μὲ τὴν κοινοτικὴ ζωή, ὅποτε δὲν μποροῦν νὰ καλλιεργηθοῦν ἀτομοκεντρικὲς ἀπόψεις θεραπείας καὶ σωτηρίας»192. 2γ) «Τήν πρώτη κίνηση τήν κάνει ὁ Χριστός»193. Πρῶτος κινεῖται πρός ἐμᾶς –μέ σκοπό νά μᾶς θεραπεύσει– ὁ Ἀγαθός Κύριος, ἔλεγε ὁ ἀδιαλείπτως προσευχόμενος Γέροντας π. Πορφύριος. Ὁ Κύριος μᾶς καλεῖ, λέγοντας: «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες...»194. Ἐάν ὁ ἄνθρωπος ἀνταποκριθεῖ σωστά στήν πρόσκληση αὐτήν τοῦ Θεοῦ, θεραπεύεται. Ἡ ἀνταπόκριση ἔγκειται στόν νά Τόν ἀγαπήσουμε, νά προσευχόμαστε, νά συμμετέχουμε στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας διά τῶν Μυστηρίων195 καί τῆς ἀσκητικῆς-ἡσυχαστικῆς ζωῆς. Ἡ ἀσκηση-ἡσυχία μᾶς προετοιμάζει κατάλληλα, ὥστε νά γίνουμε

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, Ἡ Ὀρθ όδοξη νηπτικ ὴ θ ε ολογία τ ῆς Ἐκκλησίας ὡς μ έ θ οδος θ ε ραπε ίας (Β ΄ ), http://www.parembasis.gr/2004/04_04_12.htm. 193Β ίος καί Λόγοι , Θ΄,σελ. 208. 194Ματθ . 11, 28. 195Β ίος καί Λόγοι , Θ΄, σελ. 208 192

94

δεκτικοί τῆς Θείας Χάρης, πού ἔρχεται διά τῶν Μυστηρίων, τῆς νοερᾶς προσευχῆς καί τῆς μελέτης τοῦ Θείου Λόγου. 2δ) Ὁ Χριστός μέ τήν Χάρη Του θεραπεύει τόν ὅλο ἄνθρωπο, ἀκόμη καί τά βάθη τῆς ψυχῆς. Τά ἄδυτα τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου (ἀκόμη καί τό λεγόμενο ἀσυνείδητο), τά βαρυφορτωμένα ἀπό διάφορα ὀδυνηρά βιώματα, ἐνοχές καί κατάθλιψη, εἶναι γνωστά μόνο στόν Θεό. Μέ τήν Θεία Χάρη Του, ὅπως ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος, θεραπεύονται καί αὐτά. «Μωρέ», ἔλεγε σέ ἀνάλογη περίπτωση ὁ Γέροντας, «τί εἶναι αὐτὰ τὰ ἀπωθημένα, πού γράφει (κάποιος γιατρὸς ὑπέβαλε τὴν γραπτὴ ἐρώτηση), ἂν ἔχουν σχέση μὲ τὸ ψυχικό του πρόβλημα; Τί εἶναι αὐτὰ τὰ κληρονομικά; Ὅλα αὐτὰ ποὺ γράφει εἶναι ἀπὸ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπο ποὺ ἔχουμε μέσα μας. Ὅταν ὅμως ἀγαπήσουμε τὸν Χριστό μὲ ὅλη μας τὴν ψυχή, ὅταν ἔρθει ὁ θεῖος ἔρωτας μέσα μας, τότε ὅλα τὰ προβλήματα φεύγουν καὶ γεμίζουμε μὲ πνευματικὴ χαρά. Ἐσύ, μωρὲ (ἀπευθυνόμενος στὸν συγγραφέα τοῦ βιβλίου196), τὰ ξέρεις αὐτά, σοῦ τὰ εἶπα τόσες φορές. Οἱ ψυχίατροι καὶ οἱ ψυχολόγοι μιλοῦνε γιὰ ἀπωθημένα καὶ κληρονομικά, γιατί δὲν γνωρίζουν τὴν ἀνθρώπινη ψυχή, ποὺ μόνο μὲ τὸν θεῖο ἔρωτα θεραπεύεται καὶ ζεῖ τὴν ἐν Χριστῷ χαρά. Οἱ ἀσθένειες ὀφείλονται στὴν ἁμαρτία. Ὅταν ὅμως κατοικήσει μέσα σ’ ὅλη τὴν ψυχὴ ὁ Χριστός, τότε φεύγει ἡ ἁμαρτία, φεύγει καὶ ἡ ἀσθένεια»197. Ἡ Θεία Χάρη, ὁ Χριστός, ἔρχεται στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν ἀσκητική καί τήν μυστηριακή ζωή. Ἰδιαίτερα βοηθοῦν ἡ ἐξομολόγηση καί ἡ νοερά προσευχή. Ἡ «εὐχή», τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ ἐλέησόν με» συντελεῖ πολύ στήν ἐπιτυχία αὐτοῦ τοῦ ἔργου. «Ἡ εὐχή καθαρίζει τήν ψυχή καί κρατάει τόν νοῦ»198. 2ε)Ἡ θεία ψυχανάλυση Περιοχές τῆς ψυχῆς πού θεωροῦνται δυσπροσπέλαστες καί ἐν πολλοῖς ἄγνωστες, ὅπως τό ἀσυνείδητο, μποροῦν πράγματι νά θεραπευθοῦν μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἡ «θεία ψυχανάλυση», ὅπως τήν ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας, εἶναι πολύ ἀνώτερη καί ἀποτελεσματικότερη ἀπό τήν ἀνθρώπινη, ἡ ὁποία, ἀντιθέτως, βλάπτει πολύ. Ὁ Γέροντας Παΐσιος ὁμιλεῖ ἐπίσης γιά ἀπωθημένες ἐνοχές, πού πρέπει νά ἐξαλειφθοῦν μέ τήν ἐξομολόγηση. Ἡ «καπακωμένη Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κοντά στον γέ ροντα Π ορφύριο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθήναι, 1995, σελ. 199. 197Ὅ . π. 198Β ίος καί Λόγοι , Θ΄, σελ. 265. 196

95

συνείδηση» εἶναι σάν τό σκουλήκι πού φθείρει ἐσωτερικά τήν ψυχή. «Ἂν βλέπεις ὅτι δὲν ἔχεις γαλήνη ἀλλὰ στεναχώρια», διδάσκει ὁ Γέροντας, «νὰ ξέρεις ὅτι ὑπάρχει μέσα σου κάτι ἀτακτοποίητο καὶ πρέπει νὰ τὸ βρεῖς, γιὰ νὰ τὸ διορθώσεις. Κάνεις, ἂς ὑποθέσουμε, ἕνα σφάλμα, στεναχωριέσαι, ἀλλὰ δὲν τὸ ἐξομολογεῖσαι. Σοῦ συμβαίνει μετὰ ἕνα εὐχάριστο γεγονὸς καὶ νιώθεις χαρά. Αὐτὴ ἡ χαρὰ σκεπάζει τὴν στεναχώρια γιὰ τὸ σφάλμα σου καὶ σιγὰ-σιγὰ τὸ ξεχνᾶς, δὲν τὸ βλέπεις, ἐπειδὴ καπακώθηκε ἀπὸ τὴν χαρά. Ἀλλὰ ἐκεῖνο ἐσωτερικὰ δουλεύει...»199. Δέν εἶναι ἀρκετό νά βρεῖς τήν ξεχασμένη ἁμαρτία. Θά πρέπει καί νά τήν ἐξομολογηθεῖς γιά νά θεραπευθεῖ ἡ ψυχή ἀπό τήν θλίψη καί τήν κατάθλιψη πού ἐκείνη δημιουργεῖ. «Πολλοὶ σήμερα διδάσκουν», παρατηρεῖ ὁ Σεβασμιώτατος Ἱερόθεος Βλάχος, «ὅτι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ ἔλθει σὲ γνώση τοῦ ἑαυτοῦ του μὲ τὴν αὐτοανάλυση καὶ τὴν ψυχανάλυση. Ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι πλάνη καὶ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει τὸν ἄνθρωπο σὲ φρικτὰ ἀποτελέσματα. Ὅταν κανεὶς αὐτοαναλύεται, τότε τὸ πιθανότερο εἶναι νὰ καταλήξει στὴν σχιζοφρένεια. Ἡ ἀσκητικὴ μέθοδος εἶναι ἁπλή. Ἐπιδιώκουμε –μὲ τὴν τήρηση τοῦ νοῦ, μὲ τὴν κάθαρση καὶ τὴν ἐπιστροφή του στὴν καρδιὰ διὰ τῆς μετανοίας καὶ τῆς νοερᾶς προσευχῆς, μὲ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ– νὰ ἐλευθερώσουμε τὸν νοῦ ἀπὸ τὶς εἰκόνες καὶ τὴν αἰχμαλωσία στὰ αἰσθητὰ πράγματα καὶ ἔτσι, ἐπιστρέφοντας στὴν καρδιά, νὰ δεῖ τὴν ἐρήμωσή του τὴν ἐσωτερική. Ἡ γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας γίνεται μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Μόνον ὅταν ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴν δικιά μας ἐργασία, φωτίσει τὴν ψυχή, γνωρίζουμε κάθε λεπτομέρεια τοῦ «εἶναι» μας μὲ ἀκρίβεια. Γι’ αὐτὸ ἡ θεραπεία τοῦ νοῦ μᾶς φανερώνει τὴν ὕπαρξη τῶν παθῶν, ὅποτε, φωτιζόμενοι ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ ἐνδυναμούμενοι ἀπὸ Αὐτό, μποροῦμε νὰ πολεμήσουμε ἐναντίον τους»200. «Ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς εἶναι κυρίως καὶ προπαντὸς ἡ ζωοποίηση καὶ ὁ φωτισμὸς τοῦ νοός. Δὲν εἶναι ἁπλῶς ἡ εὕρεση τῶν ἀπωθημένων βιωμάτων. Ὁ ἅγιος Διάδοχος ὁ Φωτικὴς τὸ λέγει σαφῶς: νοῦν καθαρίσαι μόνου του Ἁγίου Πνεύματος ἐστὶν» (μὲ τὸν Θεὸ ἐνεργοῦντα καὶ τὸν ἄνθρωπο συνεργοῦντα)»201. Ἡ ἀληθινή ψυχανάλυση καί ψυχοθεραπεία πραγματοποιεῖται στό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Κατ’ ἐξοχήν δε, ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος, ἡ ψυχή θεραπεύεται μέ τήν Γενική Ἐξομολόγηση, Γέροντος Παϊσίου, Λόγοι Γ ΄ , σελ. 128, http://orthodox-world.pblogs.gr/2008/04/. Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἰεροθέου: Συζητήσε ις γιὰ τὴν ὀρθ όδοξη ψυχ οθ ε ραπε ία, τόμος γ’, σέλ. 90-91. Ἔκδοση Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας). 201Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θε ραπε υτική τ ῶν Π ατέ ρων καί ψυχ ανάλυση , Ἐκδόσεις Σταμούλη. 199 200

96

πού θά πρέπει νά κάνει ὁ θεραπευόμενος πνευματικά ἄνθρωπος ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν (βλ. παρακάτω).

3)Ἀνθρώπινη συνέργεια 3α)Εἶναι ἀπαραίτητη ἡ συνεργασία Θεοῦ καί ἀνθρώπου γιά τό «ξεμπέρδεμα» τοῦ ἀνθρώπου. Χωρίς τήν συνεργασία τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν Θεία Χάρη δέν ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀποβολή τοῦ ἐγωισμοῦ καί γενικότερα ἡ θεραπεία τοῦ ὅλου ἀνθρώπου. Ὁ πνευματικός ἄνθρωπος εἶναι αὐτός πού «δουλεύει μέ τήν Χάρη», ὅπως ἔλεγε χαρακτηριστικά ὁ μακαριστός Ἁγιορείτης Γέροντας π. Παΐσιος. Ὁ Θεός δέν ἔρχεται στόν ἄνθρωπο πού ἔχει πολλές γνώσεις κοσμικές ἤ πνευματικές, ἀλλά σ' αὐτόν πού ἔχει πολλή ταπείνωση· σ' αὐτόν πού ἔχει καταλάβει καί ζεῖ βιωματικά τόν λόγο Του: «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»202. Αὐτός ὁ ἄνθρωπος νιώθει σάν ἀπόλυτη ἀνάγκη τήν συνεχή ἐκζήτηση τῆς Θεϊκῆς βοήθειας, πού εἶναι ἡ Θεία Ἐνέργεια (= Θεία Χάρη: Ἡ κοινή ἄκτιστη Θεοποιός Ἐνέργεια τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία ὀνομάζεται καί Ἅγιο Πνεῦμα). Βλέποντας τά πνευματικά του «χάλια», τό ἐσωτερικό του «μπέρδεμα», στρέφεται –μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή– στόν Θεό καί τόν καλεῖ σέ βοήθεια. Ἔτσι θεραπεύεται, «ξεμπερδεύεται», ἀπαλάσσεται ἀπό τά πάθη καί τήν Κατάθλιψη πού αὐτά προκαλοῦν. 3β) Ὁ θεραπευόμενος ἀπό τήν Ἐκκλησία ἄνθρωπος, ἐπειδή συνεργάζεται μέ τήν Θεία Χάρη, δέν βασανίζεται ἀπό τά λεγόμενα ψυχολογικά νοσήματα καί προβλήματα (κατάθλιψη, φοβίες, ἀνασφάλειες, στρές κ.λ.π.) Σήμερα, ὅπως ἀναφέρθηκε προηγουμένως, κατ’ ἐξοχήν οἱ ἄνθρωποι βασανιζόμαστε ἀπό τήν κατάθλιψη, τό ἄγχος, τίς φοβίες, τίς ἀνασφάλειες. Αἰτία εἶναι τό ὅτι δέν προσπαθοῦμε ν’ ἀγαπήσουμε τόν Θεό καί κλειστήκαμε στόν ἑαυτό μας.

202

Ἰω. 15, 5.

97

Οἱ Ἅγιοι, πού εἶναι οἱ ἀληθινά ὑγιεῖς ἄνθρωποι, μᾶς δείχνουν τόν δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς στόν Θεό. Οἱ ἴδιοι θεραπεύτηκαν μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί ἀποτελοῦν πρότυπα γιά τήν δική μας θεραπεία. Ὁ θεραπευμένος, ὑγιής πνευματικά ἄνθρωπος, δέν πάσχει ἀπό τά λεγόμενα ψυχολογικά προβλήματα καί μάλιστα ἀπό τήν κατάθλιψη. Ὁ Γέροντας γνώριζε πάρα πολλά γύρω ἀπό αὐτά τά λεγόμενα ψυχολογικά καί τούς λεγόμενους ψυχιάτρους. Ἔλεγε: «Ἡ κατάθλιψη εἶναι ἕνα αἴσθημα δυσάρεστο, πού σέ καταλαμβάνει καί σέ καθηλώνει»203. Ἡ κατάθλιψη εἶναι μία αὐταπάτη, εἶναι ἡ αἰχμαλωσία τοῦ ἀνθρώπου σέ μιά ἰδέα. Νομίζει ὅτι ἡ σκέψη εἶναι δική του, ἀλλά στήν πραγματικότητα εἶναι ἀπό τόν Πονηρό204. Οἱ καταθλιπτικοί, νευρικοί, στενόχωροι ἔχουν ἐγωισμό, δαιμονική ἐπήρρεια. Ἔλεγε: «Τέτοιοι ἄνθρωποι, καταθλιπτικοί, νευρικοί, στενόχωροι, δέν δέχονται, δέν δέχονται νά τούς θίξεις, νά τούς πεῖς «αὐτό θά τό κάνεις ἔτσι». «Μά δέν μπορῶ», τό λέει ἡ ἐπιστήμη. -Βρέ, τοῦ λέω, κάντο καημένε καί ἄς τό λέει ἡ ἐπιστήμη. Πές: Ἐγώ θά κάνω ὑπακοή στόν γέροντα. «Δέν μπορῶ νά τό κάνω». Κατάλαβες; Αὐτό εἶναι κάτι, ἄς πούμε, διαβολικό καί κάτι πού ὁ ἄνθρωπος, δέν ξεύρω, τό ἔχει σάν ὁ ἄγριος μέσα στήν ἔρημο»205. Ὁ ἐγωισμός, πού ὁδηγεῖ στά «ψυχολογικά» καί τήν κατάθλιψη, εἶναι ἡ κατάσταση τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου, τοῦ μεταπτωτικοῦ, τοῦ «ἀγριεμένου» ἀπό τά πάθη, τοῦ «ἀντάρτη» τῆς Θείας Μεγαλειότητος. Γιά νά θεραπευθεῖ καί νά σωθεῖ, πρέπει νά ἑνωθεῖ μέ τόν Θεό. Ἐπειδή ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά «ἀνέβει» στόν Θεό, γι’ αυτό θά πρέπει νά συνεργαστεῖ μέ τήν Θεία Χάρη, ταπεινώνοντας τόν ἑαυτό του καί ὑπακούοντας στίς Θεῖες Ἐντολές.

Εἰδικά θεραπευτικά μέσα γιά τήν κατάθλιψη 1. 2. 3. 4. 5.

Ὀρθή πίστη (Ὀρθοδοξία) Ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Ἀγάπη καί στήν Θεία Πρόνοια Ἐφαρμογή τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν. Ἀγάπη πρός τόν Θεό (Θεῖος Ἔρωτας). Ἡσυχία

Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 10. Πρβλ. Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 10. 205Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 15-16. 203 204

98

6. Προσευχή 7. Ταπεινοφροσύνη-ταπείνωση 8. Ὑπακοή 9. Ἀποβολή τῆς ἀθυμίας καί πνευματική χαρά 10. Ἐργασία 11. Πνευματική μελέτη 12. Ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, τήν τέχνη. 13. Βυζαντινή μουσική 14. Περίπατος καί ὡραῖες ἀναμνήσεις 15. Ἀποβολή ὅλων τῶν λογισμῶν ἐξ ἀρχῆς 16. Ἀποβολή τῆς ζήλειας καί τοῦ φθόνου 17. Καταπολέμηση τῆς ἐπιθυμίας νά μᾶς ἀγαποῦν 18. Ὑπομονή 19. Ἀναθέρμανση τοῦ πνευματικοῦ ζήλου 20. Κλείσιμο τηλεόρασης καί βιντεοπαιχνιδιῶν 21. Μετάνοια καί Ἱερά Ἐξομολόγηση

1) Ὀρθή πίστη (Ὀρθοδοξία) Ἀρχή τήν θεραπείας εἶναι ἡ ὀρθή πίστη ἡ ὁποία σαρκώνεται στήν ζωή μας. Βεβαίως, δέν μπορεῖ κανείς νά θεραπευθεῖ, ἄν δέν πιστέψει ἔμπρακτα στήν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί στήν διδασκαλία τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ μας. Λέγει ὁ Μ. Ἀθανάσιος: «Οἱ Πατέρες –ὅλοι μέ μία γνώμη– μᾶς παρέδωκαν ὅτι δέν μποροῦμε νά καταβάλλουμε διαφορετικά ἀσφαλές θεμέλιο γιά τήν τελείωση τῆς ἀρετῆς, παρά διά μέσου τῆς ταπείνωσης, ἡ ὁποία προξενεῖται ἀπό τήν πίστη καί τήν πραότητα καί τήν τέλεια ἀκτημοσύνη. Μέσῳ αὐτῶν ἡ τέλεια ἀγάπη κατορθώνεται μέ τήν χάρη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ»206. Ὅταν πραγματοποιηθοῦν αὐτά, τότε ἀληθινά ἀλλάζει ὁ ἄνθρωπος, βρίσκει τήν ρίζα τῆς ὕπαρξής του, τό ἀληθινό θεμέλιο, πού δέν εἶναι ἄλλο παρά «ὁ Κείμενος... ὁ Ἰησοῦς Χριστός»207. Τότε Μ. Ἀθανασίου, T LG, Athanasius Theol., E p i s t u l a e a d C a s t o r e m [Sp.] Volume 28, page 905, line 16 «οἱ Πατέρες ἡμῶν ἐπιστάμενοι, πάντες μιᾷ γνώμῃ παραδεδώκασι μὴ ἄλλως δύνασθαι ἡμᾶς θεμέλιον ἀσφαλῆ πρὸς τελείωσιν ἀρετῆς καταβάλλεσθαι, εἰ μὴ διὰ ταπεινώσεως, ἥτις ἀπὸ πίστεως καὶ πραότητος, καὶ τελείας ἀκτημοσύνης προσγίνεσθαι πέφυκε, δι' ὧν ἡ τελεία ἀγάπη κατορθοῦται χάριτι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ». 207Α ΄ Κ ο ρ . 3, 11:«Θεμέλιον γὰρ ἄλλον οὐδεὶς δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός». 206

99

θεραπεύεται πνευματικά, διασώζει τήν ὑπόστασή του, πραγματώνει τόν σκοπό τῆς ὕπαρξής του, δηλαδή τό νά γίνει «καθ' ὁμοίωσιν» τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ. 2) Ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Ἀγάπη καί στήν Θεία Πρόνοια Ἡ ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Πρόνοια ὄχι μόνο διώχνει τήν διαβολική ἀκηδία-κατάθλιψη, πού παραλύει τήν ψυχή καί τήν νεκρώνει, ἀλλά ἀντίθετα: γεμίζει τήν ψυχή μέ τό ἀντίδοτο τῆς λύπης-κατάθλιψης, πού εἶναι ἡ πνευματική χαρά. «Ὅπως ἀκριβῶς τὸ ποτάμι», λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος «διακλαδιζόμενο σὲ ἀμέτρητα μέρη, ποτίζει τὴν ἐκτεταμένη γῆ πάνω στὴν ὁποία ἁπλώνεται, ἔτσι ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ παντοῦ ξεχύνεται, σκορπίζεται μὲ ἀφθονία, ἔρχεται μὲ ὁρμὴ καὶ ὅλα τὰ γεμίζει. Δὲν μᾶς χαρίζει δὲ μόνο ἀσφάλεια οὔτε βοήθεια παντοδύναμη ἀλλὰ καὶ πνευματικὴ χαρά»208. Ἔγραφε ὁ Ὅσιος Θεοφάνης ὁ ἔγκλειστος πρός πνευματικό του παιδί πού ἔπασχε ἀπό ἀκηδία: «Ἀλλὰ μὴν ξεχνᾶτε ποτὲ πὼς ὁ Θεὸς εἶναι κοντά σας. Ὅλοι εἴμαστε παιδιά Του. Ἀποπαίδια δὲν ἔχει. Καὶ κανέναν δὲν ἀφήνει. Ὅλα γιὰ τὸ καλό μας τὰ παραχωρεῖ, ἀκόμα καὶ τὶς πιὸ μεγάλες συμφορές. Νομίζω πὼς τὸ ἔχετε ἀντιληφθεῖ. Γι’ αὐτὸ παραδώσατε ἤδη μὲ ἐμπιστοσύνη τὸν ἑαυτό σας καὶ τὴ ζωή σας στὰ χέρια Του. Ὅποιος ἐλπίζει στὸν Θεό, ἀξιώνεται νὰ λάβει τὸ ἔλεός Του. Νὰ ἐπικαλεῖστε τὴν μεσιτεία τῆς Κυρίας Θεοτόκου»209. 3) Ἐφαρμογἠ τῶν Εὐαγγελικῶν Ἐντολῶν Ἡ ἐφαρμογή τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν, δηλ. τῶν συγκεκριμένων θεραπευτικῶν ὁδηγιῶν τοῦ Κυρίου, εἶναι αὐτό πού μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ μᾶς θεραπεύει ἐντός τῆς Ἐκκλησίας.

Ἅγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ψαλμ ὸ ME ', 1 ΕΠΕ 6, 92- MG 55, 205: «Ὥσπερ ποταμὸς εἰς μυρία σχιζόμενος μέρη, τὴν ὑποκείμενη ἄρδει χώραν, οὕτως ἡ τοῦ Θεοῦ πρόνοια πανταχόθεν ἐπιρρεῖ, δαψιλῶς φερομένη καὶ ροιζηδὸν ἐπιούσα καὶ πάντα πληροῦσα. Οὐκ ἀσφάλεια δὲ παρέχει μόνο ἡμῖν, οὐδὲ βοήθεια ἀρραγῆ, ἀλλὰ καὶ πνευματικὴ χαράν»(3435). ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Δ. ΧΑΡΩΝΗ- ΟΥΡΑΝΙΑΣ Α. ΛΑΝΑΡΑ, Π Α Ι Δ Α Γ Ω Γ Ι Κ Η Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Λ Ο Γ Ι Α Ι Ω . Χ Ρ Υ Σ Ο Σ Τ Ο Μ Ο Υ , ΤΟΜΟΣ Γ’ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ-ΠΙΣΤΗ -ΑΘΗΝΑ 1995, ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΟΝ ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ. 209Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, « Χ ε ι ρ α γ ω γ ί α σ τ ή ν Π ν ε υ μ α τ ι κ ή ζ ω ή » , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 208

100

Ἡ ζωή μέσα στήν Ἐκκλησία δέν εἶναι θεωρητική, οὔτε μία αἰθέρια πτήση σέ ἰδέες. Ἀντίθετα, εἶναι μία πολύ συγκεκριμένη ἐφαρμογἡ τῶν ὁδηγιῶν-ἐντολῶν τοῦ Κατασκευαστῆ μας Θεοῦ γιά τήν ἐκπλήρωση τοῦ προορισμοῦ μας, δηλ. τοῦ «καθ’ ὁμοίωσιν». Ἡ θεωρητική ἀποδοχή τῆς Ἀλήθειας δέν θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος παραμένει ἀθεράπευτος, μπερδεμένος καί ἄρρωστος ψυχικά, ἄν δέν προχωρήσει ἀπό τήν θεωρητική πίστη (τήν ὁποία ἔχει καί ὁ διάβολος) στήν ἐνδιάθετο καί ζωντανἡ πίστη, πού δημιουργεῖται διά τῆς μετανοίας (καθάρσεως καί φωτισμοῦ). Ὁ Γέροντας Πορφύριος τόνιζε πώς δέν ἀρκεῖ νά μήν ἀρνεῖσαι τήν ἀλήθεια γιά νά εἶσαι πνευματικά ὑγιής. Ὑπάρχουν κάποιοι οἱ ὁποῖοι, ἐνῶ δέν ἀπορρίπτουν τόν Θεό καί τά τῆς πίστεως, «ἐν τούτοις εἶναι μπερδεμένοι κι’ ἄρρωστοι ψυχικά»210. Ἡ ζωντανή πίστη ἡ «δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένη»211 εἶναι αὐτή πού θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. 4) Ἀγάπη πρός τόν Θεό (Θεῖος Ἔρωτας) 4α) Ἡ θεραπεία τῶν παθῶν καί τῆς κατάθλιψης ἔγκειται στό νά ἀγαπήσουμε τόν Θεό «ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς καί καρδίας καί διανοίας»212. «Εἶναι ἀπαίτηση τῆς ψυχῆς μας»213, ἔλεγε ὁ Γέροντας, νά ἔχουμε τόν Θεῖο Ἔρωτα, νά ζοῦμε τήν θεία τρέλα. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος δέν ἱκανοποιεῖ αὐτήν τήν ἀπαίτηση τῆς ψυχῆς νά ζήσει τήν Ὀρθοδοξία, πού «εἶναι ἀγάπη, εἶναι ἔρωτας, εἶναι ἐνθουσιασμός, εἶναι τρέλα, εἶναι λαχτάρα τοῦ θείου»214, παραμένει μόνιμα ἄρρωστος καί ἀθεράπευτος, ἀγχωμένος, κενός, ἀνικανοποίητος, μέσα στήν μαυρίλα, στήν μελαγχολία, στήν κατάθλιψη. Ἡ ἐν Χριστῷ ἀγάπη, ἡ αὐτάπάρνηση, ἡ «ἔξοδος» ἀπό τήν φιλαυτία, εἶναι τό ἀντίδοτο τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς Κατάθλιψης. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά ἀγαπήσει τόν Θεό, σύμφωνα μέ τήν πρώτη ἐντολή. Καλεῖται ἐπίσης νά ἀγαπήσει τόν πλησίον του, «βγαίνοντας» ἀπό τήν ἄρρωστη ἀγάπη πού ἔχει πρός τόν ἑαυτό του καί πρός τά κτίσματα. Τότε, σύμφωνα μέ τόν σοφό ψυχ-ίατρο π. Πορφύριο, «βγαίνει» καί ἀπό τήν κατάθλιψη. Τόνιζε ὁ μακαριστός Γέροντας Πορφύριος ὅτι ἡ θεραπεία τῆς κατάθλιψης εἶναι ὁ Θεῖος Ἔρωτας : «Ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό», ἔλεγε, Β ίος καί Λόγοι , Ζ΄, σελ. 208. Γ α λ . 5, 6. 212Πρβλ. Μ α ρ κ . 12, 30 213Β ίος καί Λόγοι , Ζ΄ , σελ. 205. 214Ὅ . π . , σελ. 205. 210 211

101

«εἶναι τό μεγαλύτερο πράγμα, πού αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή, διότι δέν εἶναι ἁπλῶς μία ἐνέργεια τῆς ψυχῆς πρός τόν Θεό, ἀλλά εἶναι τό σπουδαῖο ὅτι εἶναι ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, πού γεμίζει ἔπειτα τήν ψυχή καί τήν κάνει ἄλλο»215. Ὁ Γέροντας εἶναι πολύ ἀκριβής θεολογικά. Μᾶς λέγει ὅτι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος θελήσει νά κινηθεῖ πρός τόν Θεό καί νά Τόν ἀγαπήσει, τότε ἔρχεται ὁ Θεός καί γεμίζει τήν ψυχή αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν ἄκτιστη Θεία Ἐνέργεια Του, πού ὀνομάζεται Ἀγάπη πρός τόν Θεόν ἤ Θεῖος Ἔρωτας. Τότε αἰχμαλωτίζεται ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν πρός τόν Θεόν ἀγάπη, ἐνῶ συνάμα ἐλευθερώνεται ἀπό τήν αἰχμαλωσία σέ μία ἰδέα (σ’ ἕναν λογισμό), ἡ ὁποία εἶναι τό βασικό στοιχεῖο-συστατικόὑπόβαθρο τῆς κατάθλιψης. Ἡ κατάθλιψη εἶναι σκοτάδι δαιμονικό, στό ὁποῖο ὅμως συγκατατίθεται καί ὁ ἄνθρωπος καί συμβάλλει στήν δημιουργία καί ἀποδοχή του. «Τί νά λέω», διερωτᾶται ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, «γιά τά περί τῆς λύπης καί τῆς ἀκηδίας, τήν ὁποία ἐγώ ὀνομάζω σκοτάδι, τά εὑρήματα τοῦ νοῦ;»216. Στήν κατάθλιψη, δίδασκε ὁ π. Πορφύριος, ἡ ψυχή εἶναι αἰχμάλωτη σέ μία ἰδέα (πού ὑποβάλλει βεβαίως ὁ πονηρός ἤ καί ἐφευρίσκειδημιουργεῖ μόνος του ὁ ἐμπαθής ἄνθρωπος). Θά μπορούσαμε νά τίς ἀντιστοιχίσουμε μέ τίς γνωστές «ἔμμονες ἰδέες» ἤ «ἐμμονές» τῶν «λεγόμενων» ψυχιάτρων. «Ὁ ἔρως μέ ἔρωτα νικᾶται» μᾶς λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Ἡ ἀρρωστημένη ἀγάπη πρός τόν ἑαυτό μας (φιλαυτία-ἐγωισμός), πού εἶναι ἡ ρίζα τῆς κατάθλιψης νικιέται ἀπό τήν ὑγιή ἀγάπη πρός τόν Θεό καί πρός τόν πλησίον. 4β) Ἡ πρός τόν Θεό ἀγάπη ἐλευθερώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν ἐγωιστική αὐτοφυλάκιση τῆς κατάθλιψης. Ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή διά τῆς Θείας Χάριτος. Ἀπαιχμαλωτίζεται ἔτσι ἡ ψυχή ἀπό τήν κατάθλιψη, πού εἶναι ἡ κακή κατεύθυνση τῆς ψυχικῆς δύναμης ἐξ’ αἰτίας τοῦ διαβόλου. Στήν κατάθλιψη ὁ ἄνθρωπος, ἀντί νά

Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 11-12. Ἅγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, T LG, ΛΟΓΟΣ Ι.1 Εἰς ἑαυτὸν͵ καὶ εἰς τὸν πατέρα καὶ Βασίλειον τὸν μέγαν͵ μετὰ τὴν ἐπάνοδον ἐκ φυγῆς. Work #023 35.829.16 to Work #023 35.829.17 «Τί μοι πάντα λέγειν τὰ τῆς λύπης καὶ τῆς ἀκηδίας͵ ἥν ζόφον ἐγὼ καλῶ͵ τοῦ νοῦ εὑρήματα;» 215 216

102

χρησιμοποιήσει τίς ψυχικές του δυνάμεις γιά νά ἀγαπήσει ἀληθινά καί ἀνιδιοτελῶς τόν Θεό, τίς χρησιμοποιεῖ γιά νά λατρέψει τό ἐγώ του. Δέν εἶναι ὅμως φτιαγμένος γιά νά λειτουργεῖ αὐτοερωτικά ἀλλά γιά νά φθάσει στόν Θεῖο Ἔρωτα, κινούμενος ἀγαπητικά πρός τό ‘Υπέρτατον Ἀγαθόν, τόν Θεό. Ἡ παράχρηση (κακή χρήση) τῶν ψυχικῶν του δυνάμεων τόν ὁδηγεῖ στήν καταστροφή, στήν λύπη καί στήν κατάθλιψη. Ὁ Γέροντας θέλοντας νά βοηθήσει μία καταθλιπτική γυναίκα τήν συμβούλεψε νά κάνει ἀρχικά κάτι πού τῆς ἀρέσει (π.χ. νά ἀσχοληθεῖ μέ τήν μουσική) ἀλλά πρό πάντων νά ἀγαπήσει τόν Θεό. Νά τά λόγια του: «Λοιπόν τῆς εἶπα πολλά πράγματα γιά τά μουσικά καί περισσότερο τῆς εἶπα, ἀπ’ὅλα, εἶναι ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό. Εἶναι τό μεγαλύτερο πράγμα, πού αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή, διότι δέν εἶναι ἁπλῶς μία ἐνέργεια τῆς ψυχῆς πρός τόν Θεό, ἀλλά εἶναι τό σπουδαῖο ὅτι εἶναι ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, πού γεμίζει ἔπειτα τήν ψυχή καί τήν κάνει ἄλλο. Δηλαδή αὐτό τό ὁποῖο τήν εἶχε καταλάβει ἤτανε μία ψυχική δύναμις καί ἀντί νά γίνει κάτι καλό, ὁ διάβολος, τήν δύναμη αὐτήν τήν ψυχική τήν ἔκανε κατάθλιψη καί βασάνιζε τόν ἄνθρωπο»217. Ἡ πρός τόν Θεό ἀγάπη, γιά νά ἐπιτευχθεῖ, προαπαιτεῖ τήν κατά Χριστόν Ταπείνωση, τήν αὐταπάρνηση καί τήν μετάνοια. Γιά νά μπορέσει ὅμως ὁ ἄνθρωπος νά ἀρνηθεῖ τόν ἑαυτό του, τήν φιλαυτία καί τά ἐγωιστικά θελήματά του, θά πρέπει πρῶτα νά βρεῖ τόν αὐθεντικό ἑαυτόν του, τήν βαθεῖα καρδία, τό κέντρο τῆς ψυχοσωματικῆς του ὑποστάσεως, τήν οὐσία τοῦ νοῦ του. Ἡ εὕρεση τοῦ «ὑποστατικοῦ του κέντρου» γίνεται διά τῆς «καθόδου» τῆς νοερᾶς ἐνεργείας ἐντός τῆς βαθείας καρδίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἐκεῖ θά πρέπει ἡ νοερά ἐνέργεια νά συγκεντρωθεῖ καί ἐκεῖ νά βρίσκεται ὁ νοῦς προσευχόμενος ἀδιαλείπτως. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τήν ἀμέλεια, πού τόν ὁδηγεῖ στήν ραθυμία καί ἐκείνη στήν λήθη τοῦ Θεοῦ. Ὀφείλει νά σταματήσει τόν μετεωρισμό-περιπλάνηση τοῦ νοός του στά κτίσματα. Ἡ μνήμη τοῦ Θεοῦ, τό νά «βαστάζει τό Ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», θά πρέπει νά γίνει ἡ μόνη καί ἀποκλειστική φροντίδα του218. Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 11-12. Πρβλ. Ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία Ζαχάρου, Ἡ ε ὐ χ ὴ τ ο ῦ Ἰ η σ ο ῦ : «Τὸ Ὄνομα Ἰησοῦς δόθηκε μὲ ἀποκάλυψη Ἄνωθεν. Προέρχεται ἀπὸ τὴν ἄναρχη ἐνέργεια τοῦ θείου Ὄντος καὶ δὲν εἶναι καθόλου ἀνθρώπινη ἐπινόηση. Ἡ ἀποκάλυψη αὐτὴ εἶναι ἐνέργεια τῆς θεότητος καὶ προσδίδει στὸ ὄνομα ὑπερκόσμια δόξα. Τὸ ὄνομα αὐτὸ συνδέεται ὀντολογικὰ μὲ τὸ ὀνομαζόμενο Πρόσωπο, τὸν Χριστό. Ἡ προσευχὴ διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἔχει ὡς θεμέλιο λίθο τοὺς λόγους τοῦ Κυρίου ποῦ πρόφερε λίγο πρὶν ἀνέβει στὸ Γολγοθὰ : ἕως ἄρτι οὐκ ἠτήσατε οὐδὲν ἐν τῷ ὀνόματί Μου· αἰτεῖτε καὶ λήψεσθε, ἵνα ἡ χαρὰ ὑμῶν ᾖ πεπληρωμένη... Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὅσα ἂν αἰτήσητε τὸν Πατέρα ἐν 217 218

103

Πράγματι, «ἡ ἀποστολὴ τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Κυρίου συνίσταται στὸ νὰ βαστάζουν τὸ ὄνομα αὐτό, νὰ πάσχουν ὑπὲρ αὐτοῦ, νὰ θεωροῦν προνόμιο τὸν ὀνειδισμό, γι' αὐτὸ καὶ νὰ εἶναι ἕτοιμοι νὰ πεθάνουν γιὰ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐκεῖνοι πάνω ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἔχει ἐπικληθεῖ τὸ ὄνομά Του καὶ οἱ ἴδιοι ἐπικαλοῦνται τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μὲ ἕναν λόγο, τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ σφραγίζει τὸν πιστὸ καὶ τὸν ἀπεργάζεται ναὸ τῆς Θεότητος, τόπο τῆς χαρισματικῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»219. Γιά νά ἔχει μνήμη τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος, θά πρέπει νά «σχολάσει» (νά ἀπομακρυνθεῖ καί νά παύσει) ἀπό ὅποια ἄλλη κοσμική μνήμη καί ἀγωνιώδη φροντίδα. Ὀφείλει ὁ ἄνθρωπος νά «ἡσυχάσει», ἀπομακρυνόμενος ἀπό τίς μάταιες μέριμνες γιά νά μπορέσει νά καθαριστεῖ.

5) Ἡσυχία «Ἡσυχία - ἀρχή καθάρσεως»220 καί θεραπείας. Διά τῆς ἐκκοπῆς τοῦ περισπασμοῦ καί τῆς διάχυσης στό περιβάλλον, ἡ ὁποία ἐνεργεῖται διά τῶν αἰσθήσεων, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἔλθει «εἰς ἑαυτόν». Ὅταν βρεῖ ὁ ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του, ὅπως ὁ ἄσωτος, τότε θυμᾶται τήν Πατρική στέγη· τότε σκέπτεται: «πορεύσομαι πρός τόν Πατέρα μου»221.

τῷ ὀνόματί Μου, δώσει ὑμῖν". Οἱ λόγοι αὐτοὶ τοῦ Χριστοῦ εἶναι ταυτόχρονα ἐντολὴ καὶ ὑπόσχεση. Ἡ ἐπάξια ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος Του ἐκπληρώνει τὴν ἐντολὴ καὶ ζωοποιεῖ τὴν παρουσία Του. Ὁ προσευχόμενος ἀδιάλειπτα τοποθετεῖ τὸν ἑαυτό του στὴν ὁδὸ τῶν ἐντολῶν, στὴν ὁδὸ τοῦ Κυρίου, καὶ ὁδὸς εἶναι ὁ Ἴδιος. Συνεπῶς βρίσκει Αὐτὸν ὡς συνοδοιπόρο καὶ ἑνώνεται μαζί Του. Τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ γίνεται ὁ τρόπος καὶ ὁ τόπος τῆς ἑνώσεως τοῦ πιστοῦ μὲ τὸν Σωτῆρα Θεό. Ὅταν ἐπικαλεῖται τὸ ὄνομα αὐτὸ θεοπρεπῶς, ἀποκομίζει τὴν εὐδοκία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ζεῖ "διαπαντὸς" ἐνώπιόν του Προσώπου τοῦ Κυρίου» (Πανοσ. Ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία Ζαχάρου, τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας: Ἡ ε ὐ χ ὴ τ ο ῦ Ἰ η σ ο ῦ . Ἀπὸ τὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καὶ Μεγάλης Βρετανίας, «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΗΡΥΞ», Ἰούλιος – Αὐγουστὸς 2001, Ἀριθμὸς Τεύχους 154 – 155, http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=764&Itemid=1). 219Ὅ . π . 220Μ. Βασιλείου, T L G , Work #004 2.2.52 to Work #004 2.2.58 : «Ἡσυχία οὖν ἀρχὴ καθάρσεως τῇ ψυχῇ͵ μήτε γλώττης λαλούσης τὰ τῶν ἀνθρώπων͵ μήτε ὀφθαλμῶν εὐχροίας σωμά των καὶ συμμετρίας περισκοπούντων͵ μήτε ἀκοῆς τὸν τόνον τῆς ψυχῆς ἐκλυούσης ἐν ἀκροάμασι μελῶν πρὸς ἡδονὴν πεποιημένων͵ μήτε ἐν ῥήμασιν εὐτραπέλων καὶ γελοιαστῶν ἀνθρώπων͵ ὃ μάλιστα λύειν τῆς ψυχῆς τὸν τόνον πέφυκε». 221Λ κ . 15, 18.

104

Τότε, ἔχοντας βρεῖ τόν ἑαυτό του, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά κινηθεῖ πρός τόν Θεό. Τότε ἐπιτυγχάνει νά κοινωνήσει ἀληθινά μέ τόν Θεό. Μόνο «βγαίνοντας» ἀπό τόν παλαιό ἄνθρωπο, τόν ἄνθρωπο τῆς ἀμέλειας-ραθυμίας, τῆς λήθης καί τῆς ἄγνοιας τοῦ Θεοῦ, μόνο «ἀπεκδυόμενος» αὐτόν, τότε καί μόνον τότε, μπορεῖ νά ἐνδυθεῖ τόν νέον ἄνθρωπο, τόν κατά Χριστόν κτισθέντα. Ἀρνούμενος, ὁ μετανοών ἄνθρωπος, τόν παλαιό ἑαυτό του, ἀδειάζοντας τήν καρδιά ἀπό τό ἐγώ του, δημιουργεῖ τόπον γιά νά κατοικήσει ὁ Θεός. Ὁ ἄνθρωπος, μέ τήν ἀδιάλειπτη νοερά καρδιακή προσευχή, μπορεῖ νά ἀγαπήσει τόν Θεό. Τότε μπορεῖ νά ἀγαπήσει γνήσια καί τόν πλησίον ὡς τέκνο Θεοῦ. Τότε, ἡ καρδιά καθαρίζεται ἀπό κάθε λογισμό καί κάθε ἐπιθυμία ἄλογη καί ἐμπαθή. Μένει μόνο ἕνας λογισμός καί μία ἐπιθυμία καί ἕνας πόθος στήν καρδία τοῦ κεκαθαρμένου ἀνθρώπου: Ἡ ἐπιθυμία τοῦ νά εἶναι ὁ ἄνθρωπος αὐτός συνεχῶς μέσα στόν Χριστό καί ὁ Χριστός μέσα του. Μ’ αὐτήν λοιπόν τήν ἔννοια καλεῖται ὁ ἄνθρωπος νά «βγεῖ» ἀπό τόν ἑαυτό του: νά βγεῖ ἀπό τήν φιλαυτία του, τόν ἐγωισμό του, τόν ναρκισσισμό του, τήν αὐτολατρεία του, τό θέλημά του222. Ὀφείλει ὁ ἄνθρωπος νά πάψει νά ἀγαπάει τά κτίσματα καί τόν ἑαυτό του. Ἔτσι θά δημιουργηθεῖ χῶρος καί καθαρότητα στήν καρδιά του, ὥστε αὐτή νά «χωρέσει» ἐντός της τόν Θεό καί διά τοῦ Θεοῦ ὅλον τόν κόσμο. Πρέπει νά καθαρθεῖ ἀπό τά πάθη του ὁ ἄνθρωπος, νά φωτιστεῖ ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα καί τελικά νά γίνει ναός, δηλ. κατοικητήριο, τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἔτσι γίνεται ὁ ἄνθρωπος «Χώρα τοῦ Ἀχωρήτου». 6) Προσευχή 6α) Ἡ «προσευχή μέ ἀντιφάρμακο στήν κατάθλιψη.

λαχτάρα»

εἶναι

τό

Ὁ καλλίτερος καί ὁ πιό ἀποτελεσματικός τρόπος γιά νά ἀγαπήσει ὁ ἄνθρωπος τόν Θεό, ὥστε νά βγεῖ ἀπό τήν κατάθλιψη, εἶναι, σύμφωνα μέ τόν πολυχαρισματοῦχο Γέροντα Πορφύριο, ἡ «προσευχή μέ λαχτάρα». Πρέπει ν’ ἀγαπήσουμε τόν Χριστό, δίδασκε ὁ σοφός καθοδηγητής π. Πορφύριος, ὅπως ἡ μάννα τό παιδάκι της· νά Τόν ἀγαπήσουμε μέ λαχτάρα. Ἡ προσευχή θεραπεύει τόν καταθλιπτικό, διότι ὁδηγεῖ στήν πρός τόν Θεό ἀγάπη καί στήν γνήσια ταπείνωση. Στόν ταπεινό ἔρχεται ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή του στό καλό, ἐλευθερώνοντάς τον ἀπό τήν κατάθλιψη.

222

Πρβλ. Π ά θ η κ α ί ἀ ρ ε τ έ ς , σελ. 41.

105

Οἱ πειρασμοί καί οἱ διάφορες θλίψεις καί ἀδικίες πού μᾶς συμβαίνουν τείνουν νά ρίξουν τήν ψυχή σέ ἀκηδία. Τότε ἐπίσης θά πρέπει νά προσευχόμαστε. Λέγει ὁ Μ. Ἀθανάσιος ὅτι πρέπει νά ἀκολουθοῦμε τό πρότυπο καί τήν πρακτική τοῦ Χριστοῦ μας, πού ἀποτυπώνεται στό ψαλμικό: ««Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς... Σὺ δὲ͵ Κύριε͵ μὴ μακρύνῃς τὴν βοήθειάν σου ἀπ΄ ἐμοῦ». Ὁ Κύριος μᾶς διδάσκει μέσα ἀπό αὐτά ὅτι ὅταν πέφτουμε σέ πειρασμούς θά πρέπει νά ἐπικαλούμεθα τόν Θεό καί νά μήν καταπίπτουμε σέ ἀκηδία, οὔτε νά ἀποκάμνουμε ἀπό τίς ὅποιες θλίψεις»223. Ἀκόμη καί ἄν «διαμοιράζουν τά ἱμάτια μας», ἐσύ Κύριε μή μακρύνης τήν βοήθειάν Σου ἀπό ἐμᾶς. Εἶναι ἑπομένως ἡ προσευχή σπουδαῖο μέσο πρόληψης τῆς ἀκηδίας καί τῆς κατάθλιψης, στήν ὁποία τείνει νά μᾶς ρίξει ὁ πονηρός ὅταν μᾶς συμβαίνουν θλίψεις-ἀδικίες. Ἡ προσευχή εἶναι ἐπίσης σπουδαιότατο καί ἀπαραίτητο θεραπευτικό μέσο-ὅπλο γιά νά ἀπελευθερωθεῖ ἤ γιά νά «βγεῖ», ὅπως συνήθως λέγεται, κάποιος ἀπό τήν ἀκηδία-κατάθλιψη. Ὅμως γιά νά εἶναι σωστή καί ἀποτελεσματική ἡ προσευχή θά πρέπει νά γίνεται μέ λαχτάρα, μέ Θεῖο Ἔρωτα. Οἱ δαίμονες λέγει ὁ Μ. Ἀθανάσιος «προσπαθοῦν νά μᾶς ρίξουν σέ ἀπρεπεῖς λογισμούς καί ἀκηδία, ὅταν θά μᾶς δοῦν νά στεκόμαστε γιά νά προσευχηθοῦμε»224. Ἡ νήψη, ἡ προσπάθεια γιά συγκέντρωση στόν ἑαυτό μας, ἀλλά πρό πάντων ὁ Θεῖος Ἔρωτας καί ἡ ταπείνωση, θά μᾶς βοηθήσει ὥστε νά νικήσουμε τήν δαιμονική προσβολή καί νά κάνουμε σωστή προσευχή. Αὐτή ἡ προσευχή θά ἀνάψει ἀκόμη περισσότερο μέσα μας τόν Θεῖο ζῆλο, τήν πρός τόν Θεό ἀγάπη, ἐνῶ συγχρόνως θά αὐξήσει τήν ταπείνωση. Ὁ Θεῖος Ἔρωτας (ἀγάπη) καί ἡ ταπείνωση εἶναι τά κύρια χαρακτηριστικά πού ἔχει ὁ πνευματικά θεραπευμένος ἄνθρωπος. Αὐτή (ἡ ἀγάπη καί ἡ ταπείνωση) εἶναι «ἡ συχνότητα τοῦ Θεοῦ», ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός π. Παΐσιος, μέσῳ τῆς ὁποίας ἐπικοινωνοῦμε μέ τόν Θεό καί Τόν ἑλκύουμε.

Μεγάλου Ἀθανασίου, T L G , Work #061 27.136.8 to Work #061 27.136.16 «Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς. Σαφῶς ταῦτα ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἐγράφη. Σὺ δὲ͵ Κύριε͵ μὴ μακρύνῃς τὴν βοήθειάν σου ἀπ΄ ἐμοῦ. Μεθίστησι τοὺς λόγους εἰς προσευχήν. [Σοῦ͵ φησὶ͵ βοηθοῦντος καὶ ἀντιλαμβανομένου͵ τρι ταῖος ἀναστὰς͵ ματαίαν αὐτῶν τὴν ἐπιβουλὴν ἀπο δείξω.] Ὑποτύπωσις ἡμῖν γενόμενος͵ ὡς δεῖ ἐν τοῖς πειρασμοῖς ἐπικαλεῖσθαι Θεὸν͵ καὶ μὴ καταπίπτειν εἰς ἀκηδίαν͵ μηδὲ ἐκλύεσθαι ὑπὸ τῶν θλίψεων». Στίς θλίψεις δέν πρέπει νά ἀποκάμνουμε ἀλλά νά προσευχόμεθα. Πρότυπο μας ὁ Κύριος. Κι ἄν μᾶς διαμοιράζουν τά ἱμάτια ἐσύ Κύριε μή μακρύνης τήν βοήθειάν Σου ἀπό μένα 224Μεγάλου Ἀθανασίου, T L G , Work #085 28.852.24 to Work #085 28.852.27 «συνεπιτιθεμένων καὶ τῶν πονηρῶν πνευμάτων͵ οἳ͵ ἐπειδὴ ἂν ἴδωσιν ἡμᾶς εἰς προσευχὴν ἱσταμένους͵ λογισμοῖς ἀπρεπέσι καὶ ἀκηδίᾳ τὴν ψυχὴν καταβαρύνουσι». 223

106

Νά τί συμβούλεψε ὁ Γέροντας Πορφύριος μιά καταθλιπτική γυναίκα: «Περισσότερο ἀπ’ ὅλα, τῆς εἶπα, νά ἀσχοληθεῖ μέ τήν προσευχή καί νά δώσει σημασία στήν ἔννοια ὅτι πρέπει νά γνωρίσει καί νά ἀγαπήσει τόν Χριστό. Τῆς εἶπα παραδείγματα, πῶς βλέπουμε πολλές φορές μιά μητέρα νά λαχταράει τό παιδάκι της, πού τό ’χει στήν ἀγκαλιά, νά τό φιλεῖ μέ μιά λαχτάρα»225. Ποῖον εἶναι τό κύριον αἴτιον τῆς κατάθλιψης, τῆς νωθρότητος, τῆς ἀκηδίας, τῆς τεμπελιᾶς καί γενικά τῶν λεγόμενων ψυχολογικῶν; Ὁ Γέροντας ἀπαντᾶ: Ὁ ἐγωισμός226. Ὁ γέροντας ὅλα τά «ψυχολογικά», τά ἀποκαλεῖ πειρασμικά, δηλ. δαιμονικά. Τά θεωρεῖ –ὅπως καί πράγματι εἶναι– δαιμονικές ἐνέργειες, δαιμονικές ἐπήρρειες227. Οἱ «λεγόμενοι ψυχίατροι», γιά νά μήν χρησιμοποιοῦν τήν λέξη διάβολος (ὁ ὁποῖος ὑποκινεῖ τόν ἄνθρωπο ὥστε νά φέρεται ἐγωιστικά), ἔχουν ἐφεύρει ἄλλες λέξεις, ὅπως ἀνασφάλεια, ἄγχος, στρές, μειωμένη αὐτοεκτίμηση, φοβίες, νεύρωση, ψύχωση κ.λπ. Ἔλεγε: «Ἰδίως ...ὅλα αὐτά τά συναισθήματα, τά σατανικά πού τά λέμε τεμπελιά, νωθρότης, ἀκηδία, ἀπελπισία, ἀπογοήτευση, πῶς τά λένε, βρέ παιδί μου; Τά λένε ἀνασφάλεια, τά λένε πολλές ὀνομασίες ... αὐτοί οἱ λεγόμενοι ψυχίατροι, καί τά ἔχουνε βγάλει ἔτσι γιά νά μήν λένε τόν διάβολο, ... καί πραγματικά ἡ θρησκεία μας τόν διάβολο ἔχει κάνει δόγμα»228. Ἄν ἀφαιρέσουμε ὅμως τά δογματικά, τά σχετικά μέ τόν διάβολο, καταστρέφεται ἡ ὀρθή πίστη. Ἔλεγε χαριτωμένα: «Ἄμα βγάλεις τόν διάβολο, πᾶνε ὅλα τῆς θρησκείας μας»229. Ἡ ψυχιατρική, ὕπουλα πολεμεῖ τήν ὀρθή πίστη διότι δέν παραδέχεται τήν ὕπαρξη τοῦ διαβόλου. Ὁ διάβολος καλλιεργεῖ στόν ἄνθρωπο τόν ἐγωισμό, τήν φιλαυτία, τήν ἀτομοκεντρικότητα. Ὁ ἐγωισμός, ὁ μεγάλος ἐγωισμός (ὁ ὁποῖος «ἀνοίγει τήν πόρτα» στόν διάβολο γιά νά ἐπηρρεάσει τόν ἄνθρωπο), εἶναι ἡ βάση, ἡ αἰτία τῆς εἰσόδου καί δράσης τοῦ πονηροῦ στόν ἄνθρωπο. Εἶναι ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψης. Θεραπεία τῆς κατάθλιψης εἶναι ὅ,τι ἐξολοθρεύει τόν ἐγωισμό: ἡ ταπείνωση, ἡ ἀφάνεια, ἡ ὑπομονή, τό πένθος, τά δάκρυα, ἡ μετάνοια, ἡ νηστεία, ἡ ἀγρυπνία, ἡ σωματική κακοπάθεια, τό νά

Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 12. Ὅ . π . , σελ. 12. 227Ὅ . π . , σελ. 12. 228Ὅ . π . , σελ. 16. 229Ὅ . π . , σελ. 16. 225 226

107

βάζει ὁ ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του κάτω ἀπό ὅλους (θεωρώντας τον ἁμαρτωλότερο ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους, κατώτερο ἀπό ὅλους τούς δαίμονες καί αἰσχρότερο ἀπό ὅλα τά κτίσματα, ὅπως μᾶς διδάσκει ὁ ὅσιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης) καί τέλος ἡ ἀδιάλειπτη νοερά προσευχή. 6β) Ἡ προσευχή μεταβάλλει τήν κατάθλιψη σέ χαρά Ἡ συσταύρωση μέ τόν Χριστό, διά τῆς προσευχῆς, τῆς ἐκκοπῆς τοῦ θελήματος καί τῆς ἀντίστασης στά πάθη, διώχνει τήν κατάθλιψη. «Πιὸ γρήγορα θὰ σταυρωθῆτε», δίδασκε ὁ Στάρετς Ζαχαρίας, «ἐπάνω στὸν σταυρό, ὅταν προσεύχεσθε, ὅπως προσευχόντουσαν πολλοὶ ἀπὸ τοὺς πνευματικούς μας ἥρωες τὸν παλαιὸ καιρό. Νὰ λέτε: «Ἀναστήτω ὁ Θεὸς καὶ διασκορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ καὶ φυγέτωσαν ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ οἱ μισοῦντες αὐτόν». Ἂν τὸν ἔχῃ κανείς, νὰ τὸν διαβάζῃ τὸν κανόνα στὸν Τίμιο καὶ Ζωοποιὸ Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τότε θὰ σταυρωθῆ ξανὰ ἐπάνω στὸν σταυρό. Παρακαλέσατε τὸν Παρηγορητὴ τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων μας, νὰ σᾶς μαλακώνῃ, νὰ σᾶς συγχωρῇ, νὰ μπαίνει μέσα στὴν ψυχή σας καὶ νὰ διώχνῃ μακριὰ τὴν φοβερὴ κατάθλιψη ποὺ σᾶς πλακώνει»230. Οἱ Ἅγιοι, δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «εἶχαν εὕρει τρόπο νά μεταβάλλουν τήν κατάθλιψη σέ χαρά»231. Τό κάνανε μέ τό δόσιμο στόν Θεό. «Μέ τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό, μέ τήν προσευχή καί γι’ αὐτό ἐφώναζαν μέ καύχημα οἱ Ἀπόστολοι καί ἔλεγον, «χαίρω ἐν τοῖς παθήμασί μου». Τόσο δυνατό, πού ἤτανε τό αἴσθημα τῆς καταθλίψεως γιά νά τούς συντρίψει, αὐτό τό αἴσθημα τό πολύ δυνατό πού ἤτανε, ἄς ποῦμε, μία ψυχική δύναμη δική τους, τό παίρνανε αὐτοί, τό δίνανε στόν Θεό, τό κάνανε προσευχή, τό κάνανε χαρά καί ἀγαλλίαση ἐν Κυρίῳ»232. Τό αἴσθημα τῆς κατάθλιψης πού εἶναι μιά δική μας ψυχική δύναμη (ἡ ὁποία τείνει νά χρησιμοποιηθεῖ ἀπό τόν Πονηρό), ὅπως λέγει ὁ Γέροντας, πρέπει νά τό δώσουμε στόν Θεό. Ἄν προσέξουμε πολύ τί λέει ὁ Γέροντας καταλαβαίνουμε τί συμβαίνει στήν κατάθλιψη. Ὁ γέροντας λέει: «ἤτανε, ἄς πούμε, μία ψυχική δύναμη δική τους», ἀλλά ἔχει πάρει ἤ τείνει νά πάρει ἤ μπορεῖ νά πάρει μιά κακή κατεύθυνση καί νά συνρίψει τόν ἄνθρωπο. – Πότε;

Ἀποφθέγματα Ρώσων Ἁγίων καὶ Γερόντων Προέλευση: http://www.geocities.com/lelefty/Russians.htm http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm 231Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 12. 232Ὅ . π . , σελ. 12. 230

108

– Ἄν ὁ ἄνθρωπος «ἀνοίξει πόρτα» στόν πονηρό μέ τόν ἐγωισμό του. Ἄν, ἀντίθετα, αὐτήν τήν ψυχική δύναμη ὁ ἄνθρωπος τήν δώσει στόν Θεό, τότε αὐτό γίνεται προσευχή θερμή, «χαρά καί ἀγαλλίαση ἐν Κυρίῳ». Ἡ ψυχή μας ἔχει τήν δύναμη γιά νά κάνομε τό καλό, τήν προσευχή, τήν ἀγάπη, τήν χαρά, τήν εἰρήνη, τήν ἕνωσή μας μέ τόν Θεό. Ὁ διάβολος μᾶς παίρνει αὐτήν δύναμη, αὐτήν τήν ἐνέργεια καί τήν κάνει θλίψη, κατάθλιψη233. Ὁ Γέροντας τό λέει σαφῶς ὅτι εἶναι «σατανικά» αὐτά τά συναισθήματα τῆς κατάθλιψης. Οἱ «λεγόμενοι» ψυχίατροι παραποιοῦν τήν ἀλήθεια, ἀφοῦ δέν λένε ὅτι ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψης καί των ἄλλων «ψυχολογικῶν» εἶναι τά πάθη καί τελικά οἱ δαίμονες234. Ἀντίθετα, ὁμιλοῦν γιά μειωμένη αὐτοεκτίμηση καί αὐτοπεποίθηση συνιστώντας οὐσιαστικά νά αὐξήσει ὁ ἄνθρωπος τόν ἐγωισμό του. Πράττοντας ἔτσι ὅμως ὁ ταλαίπωρος καταθλιπτικός ἀρρωσταίνει χειρότερα. Ὁ πνευματικά ὑγιής ἄνθρωπος μεταβάλλει τήν κατάθλιψη σέ χαρά μέ τήν προσευχή τήν γεμάτη ἀγάπη πρός τόν Θεό. 6γ) Ἀδιάλειπτη προσευχή Ὁ θυμός, ἡ ἀκηδία, ἡ λύπη καί γενικά ὅλα τά πάθη καταστέλλονται μέ τήν ἀδιάλειπτη ταπεινή προσευχή. «Ἀλήθεια, πῶς (τά κατάφερναν) οἱ παλαιοὶ ἀσκητὲς», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος, «πού ζοῦσαν κλεισμένοι σ’ ἕνα κελλί, πού κανέναν δὲν ἔβλεπαν, πού τίποτα δὲν ἄκουγαν, πού καμιὰ παρηγοριὰ δὲν εἶχαν; Μὲ τὴ χάρη τοῦ Κυρίου. Καὶ πῶς κατόρθωναν νὰ ἑλκύουν τὴ χάρη; Μὲ τὴν ἀδιάλειπτη προσευχή. Νὰ τὸ πιὸ ἀποτελεσματικὸ ὅπλο ἐναντίον τῆς ἀκηδίας. Ἐμεῖς ὄχι μόνο ἀδιάλειπτα δὲν προσευχόμαστε, μὰ οὔτε καν συχνά. Καὶ ἡ προσευχή μας, ὅποτε γίνεται, εἶναι ἀπρόσεκτη, ψυχρὴ»235. Πρέπει κανείς εὐθύς περευθύς νά «κλείνει τήν πόρτα» στόν πονηρό διά τῆς προσευχῆς. Ἡ συνεχής προσπάθεια γιά προσευχή κρατᾶ τόν ἄνθρωπο σέ ἑτοιμότητα ὥστε νά ἀντιμετωπίζει νικηφόρα τίς προσβολές τῶν κακῶν λογισμῶν. Διηγεῖται ὁ Γέροντας Πορφύριος: «Ἔλεγα στόν κύριο… νά κάνει κάτι. Μοῦ λέει, δέν μπορῶ. Τοῦ λέω, ρέ παιδί μου κάνε μου τήν χάρη καί Ὅ . π . , σελ. 13. Ὅ . π . , σελ. 13. 235Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, « Χ ε ι ρ α γ ω γ ί α σ τ ή ν Π ν ε υ μ α τ ι κ ή ζ ω ή » , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 233 234

109

ἐγώ, γέρος παπᾶς εἶμαι, θέλω νά μοῦ κάνεις αὐτό τό πράγμα. Ὄχι, δέν μπορῶ. Ἤμασταν κάτω στό ὑπόγειο. Λοιπόν, μοῦ λέει, δέν τό λέει ἡ ἐπιστήμη αὐτό. Τοῦ λέω, ρέ παιδί μου, τί τήν θές τήν ἐπιστήμη; Νά πᾶς νά κάνεις αὐτό τό πράγμα, εἶναι ἀνάγκη, δέν ἔχω ἄλλονε. Ἐγώ δέν μπορῶ. Ἐκείνην τήν στιγμή, ρέ παιδιά, ἔτσι μοῦ ἦρθε, πῶς νά σοῦ πῶ, κάτι κακό. Δηλαδή, ν’ ἀγανακτήσω ἐναντίον του. Λοιπόν, τό κατάλαβα. Τό μυστικό εἶναι νά τό προλαβαίνεις. Ἄμα τό ἀφήσεις καί σέ πιάσει, πάει σ’ ἔπιασε. Λοιπόν, ἐκεῖ πού ἤθελα, λοιπόν, νά φωνάξω μέ ἀγανάκτηση καί τέλος πάντων, ξέρω κι’ ἐγώ τί νά τοῦ κάνω, ἐνεπνεύσθηκα ὡραία προσευχή, ἐκείνην τήν στιγμή»236. Ἀκόμη καί ὁ γέροντας κινδύνεψε ἀπό τόν θυμό, τήν ἀγανάκτηση καί τό νά πέσει σέ ἀντιπάθεια πρός τόν πλησίον. Χρειάζεται πολύ νά προσέχουμε (ἀπαραίτητη ἡ νήψη). Ὁ πνευματικά ὑγιής προσεύχεται ἀδιάλειπτα, ὁπότε ἐμποδίζει τόν πονηρό νά κυριαρχήσει ἐπάνω του. Στήν ἀρχή τῆς δαιμονικῆς προσβολῆς ἀντί νά ταραχθεῖ, προσεύχεται καί ὁ πονηρός ἀπομακρύνεται. 7) Ταπεινοφροσύνη-Ταπείνωση 7α) Ταπείνωση: ἡ ἀπαραίτητη προετοιμασία τῆς ψυχῆς γιά νά ξεφύγει ἀπό τήν κατάθλιψη Στήν κατάθλιψη ὁ ἄνθρωπος εἶναι αἰχμάλωτος τοῦ λογισμοῦ του. Σύμφωνα μέ τήν κοσμική ψυχιατρική, στόν ὑποψήφιο γιά κατάθλιψη γεννιοῦνται κάποιες «αὐτόματες» σκέψεις μέ ἀφορμή ὁποιοδήποτε σημαντικό ἤ καί ἀσήμαντο γεγονός. Αὐτές ἐνεργοποιοῦν τίς διάφορες «ἀρνητικές ἀντιλήψεις (Beck, 2004). Τέτοιες σκέψεις μπορεῖ νά εἶναι π.χ. ὅτι «κανείς δέν μ’ ἀγαπάει» ἤ «ποτέ δέν καταφέρνω τίποτα». Ὅταν δεχθεῖ κανείς μιά τέτοιου εἴδους «αὐτόματη σκέψη», ἀρχίζει νά τον «παίρνει ἀπό κάτω» καί νά τον φέρνει σέ κατάσταση ἀπελπισίας καί κατάθλιψης»237. Μέ τήν Πατερική ὁρολογία, αὐτές οἱ «αὐτόματες» σκέψεις ὀνομάζονται λογισμοί. Ὁ ἄνθρωπος ὅταν τίς ἀποδεχθεῖ ἀρρωσταίνει. Γίνεται αἰχμάλωτός τους. Τό ἐρώτημα, εἶναι, πῶς ὁ ἄνθρωπος θά μπορέσει νά ἀλλάξει κατεύθυνση στήν πορεία πού τείνει νά πάρει ἡ δύναμη τῆς ψυχῆς του ὅταν αὐτή τείνει νά αἰχμαλωτιστεῖ ἀπό τόν πονηρό (οἱ «αὐτόματες» σκέψεις, σύμφωνα μέ τήν Πατερική θεραπευτική, δέν εἶναι στήν πραγματικότητα αὐτόματες, ἀλλά ἔχουν

Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 22. Μοναχῆς Εἰρήνης, Ἀντιμέτωποι http://www.alopsis.gr/alopsis/katathl2.htm 236 237

μέ

τήν

Κατάθλιψη,

110

πηγή τους: α)τόν πονηρό καί β) στά πάθη τά ὁποῖα ὑποκρύπτουν δαίμονες) γιά νά μήν πέσει στήν κατάσταση πού ὀνομάζεται κατάθλιψη. «Ἡ γνωσιακή θεραπεία (ἡ καλλίτερη ἀπό κοσμική ἄποψη θεραπευτική) ἀποσκοπεῖ στό νά βοηθήσει τό ἄτομο σέ ἕνα πρῶτο ἐπίπεδο νά μάθει νά ἀναγνωρίζει ἄμεσα τίς «αὐτόματες σκέψεις» του καί νά μή τίς ἀποδέχεται σάν ἀληθινές, καί σέ ἕνα πιο προχωρημένο ἐπίπεδο νά καταλάβει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις του αὐτές εἶναι ἐσφαλμένες, ὅτι δέν τόν ἐξυπηρετοῦν, καί νά μπορέσει ἔτσι νά τις ἀλλάξει καί νά τίς ἀντικαταστήσει μέ ἄλλες πιό «ὑγιεῖς», πού θά τον ὁδηγήσουν σέ μεγαλύτερη αὐτοεκτίμηση καί αὐτοαποδοχή»238. Ἀληθινή αὐτοεκτίμηση ὅμως ἔχει ὁ ἄνθρωπος πού φανερώνει τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καί ὁμοιοῦται μέ Αὐτόν. Ἀληθινή αὐτοεκτίμηση καί γνήσια αὐτοαποδοχή ἔχει μόνον ὁ ταπεινός. Σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, ρίζα ὅλων τῶν νοσηρῶν πνευματικῶν καταστάσεων εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια, μέ ἄμεσα τέκνα της τόν ἐγωισμό καί τήν κατάθλιψη. Γιά νά κτυπήσει κανείς τήν Ὑπερηφάνεια καί νά ἀποφύγει τήν κατάθλιψη θά πρέπει νά ἔχει μηδενική κοσμική αὐτοπεποίθηση καί πλήρη Θεοπεποίθηση. Θά πρέπει νά γνωρίσει ἀληθινά τόν ἑαυτό του ὁ ἄνθρωπος καί νά καταλάβει ὅτι εἶναι τό «οὐδέν»239. Ὁ θεῖος Χρυσόστομος διδάσκει σαφῶς ὅτι ἐκεῖνος πού «νομίζει τὸν ἑαυτό του ὅτι δὲν εἶναι τίποτα, ἐκεῖνος περισσότερο ἀπὸ ὅλους γνωρίζει τὸν ἑαυτόν του· «οὗτος μάλιστα ἐστὶν ὁ ἑαυτὸν εἰδώς, ὁ μηδὲν ἑαυτὸν εἶναι νομίζων»240.. Νά μήν ἔχει ἐμπιστοσύνη στίς δυνάμεις του, ἀλλά τέλεια ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Δύναμη καί Βοήθεια. Θά πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά εἶναι πάντα σέ ἑτοιμότητα, σέ ἐγρήγορση ὥστε νά μήν δέχεται τούς διάφορους λογισμούς (τίς κατά τήν κοσμική ψυχιατρική «αὐτόματες σκέψεις», οἱ ὁποῖες ὅταν γίνουν ἀποδεκτές δημιουργοῦν λανθασμένες ἀντιλήψεις) οἱ ὁποῖοι, ὅταν γίνουν ἀποδεκτοί («συγκατάθεση» σ’ αὐτούς), αἰχμαλωτίζουν τόν ἄνθρωπο καί τόν ὁδηγοῦν στήν κατάθλιψη. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει αὐτοεκτίμηση καί αὐτοπεποίθηση, ἀλλά ἀντίθετα εἶναι ταπεινός (ἔχει πλήρη ἀπελπισία ἀπό τόν ἑαυτό του καί πλήρη ἐλπίδα στόν Θεό), τότε μπορεῖ νά ἀντιμετωπίσει τούς διάφορους λογισμούς.

Ὅ. π. Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἤλιε, Πνευματικοί λόγοι , Περὶ ἀσκήσεως καὶ πνευματικοῦ πολέμου τῶν μοναχῶν καὶ χριστιανῶν, Ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, http://www.pigizois.net/pneumatikoi_logoi/ peri_askiseos_kai_pneumatikou_polemou_monaxon_xristianon.htm. 240Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, I n M a t t h a e u m (homiliae 1-90), Vol 57, pg 332, ln 46: «Οὗτος γὰρ μάλιστά ἐστιν ὁ ἑαυτὸν εἰδὼς, ὁ μηδὲν εἶναι ἑαυτὸν νομίζων». 238 239

111

«Πολλούς αἰῶνες πρίν οἱ γνωσιακοί θεραπευτές κάνουν λόγο για ἀρνητικές «αὐτόματες σκέψεις» καί ἀντίστοιχα συναισθήματα οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας εἶχαν μελετήσει αὐτά τά φαινόμενα, τά ὁποῖα ὀνόμαζαν «λογισμούς». Ὅπως γιά τήν σύγχρονη γνωσιακή θεραπεία εἶναι σημαντικό σάν πρῶτο στάδιο νά ἀναγνωρίζει κανείς τίς αὐτόματες σκέψεις καί νά μή τίς ἀποδέχεται σάν ἀληθινές, οἱ νηπτικοί πατέρες μιλοῦσαν γιά ἐπαγρύπνηση, ὥστε μόλις ἔρχεται στο νοῦ ἕνας κακός λογισμός νά μή «συγκατατεθοῦμε» πρός αὐτόν, νά μήν ὑποκύψουμε σ’ αὐτόν μέ τό θέλημά μας, γιατί στήν συνέχεια μᾶς κάνει ὅ,τι θέλει, χωρίς ἐμεῖς νά μποροῦμε νά ἐλέγξουμε τήν κατάσταση. Τότε καταλαμβανόμαστε ἀπό τό ἀντίστοιχο «πάθος». Ὁ γέρων Πορφύριος τό ἐκφράζει αὐτό μέ πολύ ἁπλά λόγια: «Τό μυστικό εἶναι νά τό προλαβαίνεις. Ἅμα τό ἀφήσεις καί σέ πιάσει, πάει, σ’ ἔπιασε»»241. Γιά νά μή σέ «πιάσει», θά πρέπει νά εἶσαι ταπεινός (ταπεινόφρων). Ἡ ταπείνωση εἶναι, σύμφωνα μέ τόν Γέροντα Πορφύριο, ἡ προετοιμαστική κίνηση καί κατάσταση πού ἀπαιτεῖται γιά νά ἀντιστραφεῖ ἡ κακή πορεία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου λόγῳ τῶν λογισμῶν. «Λοιπόν», παρατηρεῖ ὁ Γέροντας, «αὐτό εἶναι τό μυστικό. Πῶς θά μπορέσει κανείς νά γυρίσει: Ἐκεῖ πού τόν ἔχει καταλάβει κάτι κακό, νά σκεφτεῖ κάτι ἄλλο. Εἶναι λίγο δύσκολο, ἀλλά ὅταν προετοιμαστεῖ… Προετοιμασία εἶναι ἡ ταπείνωση, ἔ! αὐτό εἶναι»242. Γιά νά γίνει ἡ στροφή στό καλό, χρειάζεται νά ἑλκυσθεῖ καί ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἡ Θεία Χάρη, ὅμως, ἔρχεται στόν ταπεινό. Τότε, ὁ ἄνθρωπος βρίσκει τήν δύναμη νά στραφεῖ πρός τόν Θεό. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Θέλω νά πῶ, δέν εἶναι εὔκολο πράγμα ὅμως, λέμε νά τό γυρίσεις ἔτσι. Ἐκεῖ εἶναι ἡ τέχνη, πού δέν εἶναι νά τό γυρίσεις, εἶναι νά ἔχεις καί τήν δύναμη ν’ ἀποσπάσεις τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Νά σέ κάνει νά ἑνωθεῖς μαζί Του»243. Χρειάζεται συνέργεια τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό γιά τήν μεταστροφή, γιά τήν «ἔξοδο» τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν κατάθλιψη. Ὅταν ἑλκύσει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ τόν ἄνθρωπο, ὁ ἄνθρωπος φεύγει, «βγαίνει» ἀπό τήν κατάθλιψη, χωρίς νά τό καταλάβει. Ἔλεγε: «Καί ὅταν ἑνωθεῖς μέ τόν Θεό καί ὅταν δοθεῖς στόν Θεό, δέν πρόκειται νά κοιτάζεις οὔτε νά θυμηθεῖς ὅτι ἦρθε καί σέ τραβοῦσε ἀπό πίσω τό ἀντίθετο πνεύμα· ἔ, πάει, ἔφυγε ἐκεῖνο, καταλάβατε; Αὐτό ἐδῶ μπορεῖτε νά τό καταλάβετε; Δηλαδή τό διώχνεις χωρίς νά τό

Εἰρήνη (Μοναχή), Ἀντιμέτωποι μὲ τὴν Κατάθλιψη http://www.agiazoni.gr/article.php?id=58535611428192633065&PHPSESSID=a2f72a5a8667b7d 212ce06a0de3ccf1b 242Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 15. 243Ὅ . π . , σελ. 16. 241

112

καταλάβεις. Ἀπό ἐκεῖ καί πέρα, τόσο ἀφοσιώνεσαι στό ἄλλο καί τό ζεῖς, ὥστε δέν κοιτάζεις νά δεῖς τί κάνει, εἶναι πίσω σου; Θά σέ τραβήξει;»244. 7β) Ταπείνωση: Τό μεγάλο θεραπευτικό φάρμακο Ἡ ταπείνωση εἶναι τό μεγάλο μυστικό φάρμακο γιά τήν θεραπεία τῶν διαφόρων λεγομένων «ψυχολογικῶν», ὅπως καί τῆς κατάθλιψης. Εἶναι ἡ ταπείνωση, τό ἀντίθετο τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς ὑπερηφανείας, γι’ αυτό καί καταπολεμεῖ τήν κατάθλιψη, ἡ ὁποία, ὅπως ἐλέχθη, πηγάζει ἀπ’ αὐτά. Διδάσκει ὁ π. Κλεόπας Ἠλίε –βασιζόμενος στό βιβλίο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου Ἀόρατος Πόλεμος– περί ταπεινοφροσύνης ὅτι πρέπει: 1) Νά μήν ἔχουμε ποτέ ἐμπιστοσύνη καί ἐλπίδα στόν ἑαυτό μας καί στήν δύναμή μας καί 2) Νά ἔχουμε μία τέλεια ἐμπιστοσύνη καί ἐλπίδα στόν Θεό. Λέγει: «1) Ποτὲ νὰ μὴν ἔχομε ἐμπιστοσύνη στὸν ἑαυτό μας. Ἡ Ἁγία Γραφὴ μᾶς λέγει:«Ἐπικατάρατος εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος, ποὺ ἔχει τάς ἐλπίδας του εἰς ἄλλον ἄνθρωπον καὶ στηρίζει τὴν ἀδυναμίαν του εἰς αὐτόν, ἡ δὲ καρδία του ἔχει ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὸν Κύριον». (Ἱερεμ. 17,5)245. Ὁ Προφήτης Ἠσαΐας λέγει: «Ἀλλοίμονο σ’ αὐτούς πού θεωροῦν τόν ἑαυτό τους συνετό καί θεωροῦνται ἀπό μόνοι τους ἐπιστήμονες» (5,21)246 καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μᾶς διδάσκει τὰ ἴδια: «Μή θεωρεῖτε τόν ἑαυτό σας σοφό (Ρωμ. 12,16)247, ἐνῶ ὁ Σολομῶν λέγει: «Μή θεωρεῖς τόν ἑαυτό σου σοφό ἀπό μόνος σου· νά φοβᾶσαι τόν Θεό καί νά φεύγεις μακρυά ἀπό κάθε κακό» (Παροιμ. 3,7)248. Ἑπομένως, τὸ πρῶτο ἔργο στὸν πνευματικό μας ἀγώνα εἶναι νὰ γνωρίσουμε τὴν ἀδυναμία μας καὶ τὴν μηδαμινότητά μας. Αὐτὸς ποὺ θεωρεῖ τὸν ἑαυτό του ὡς τὸ οὐδέν, λέγει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, γνωρίζει τὸν ἑαυτὸ του καλλίτερα ἀπὸ κάθε τί ἄλλο, ἐνῶ ὁ ἅγιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνὸς λέγει ὅτι «τίποτε δὲν εἶναι ἀνώτερο ἀπὸ τὸ νὰ γνωρίσει ὁ ἄνθρωπος τὴν ἀδυναμία καὶ τὴν ἀγνωσία του». 2) Νὰ ἔχουμε ἐλπίδα καὶ ἐμπιστοσύνη μόνο στὸν Θεό. Σέ συνδυασμό μὲ τὴν τελεία ἀπιστία καὶ ἀπελπισία τοῦ ἑαυτοῦ μας νὰ ἔχουμε τελεία ἐμπιστοσύνη μόνο στὸν Θεὸ, πρὸς τὸν ὁποῖον νὰ κράζουμε: «Μὴ ἐγκαταλείπεις με, Κύριε ὁ Θεός μου, μὴ ἀποστῆς ἀπ’

Ὅ . π . , σελ. 16. «Ἐπικατάρατος ὁ ἄνθρωπος, ὃς τὴν ἐλπίδα ἔχει ἐπ’ ἄνθρωπον καὶ στηρίζει σάρκα βραχίονος αὐτοῦ ἐπ’ αὐτὸν καὶ ἀπὸ Κυρίου ἀποστῆ ἡ καρδία αὐτοῦ» (Ἱερεμ. 17,5). Ἡ μετάφραση εἶναι τοῦ Ἰω. Κολιτσάρα. 246«Οὐαὶ οἱ συνετοὶ ἐν ἑαυτοῖς καὶ ἐνώπιον αὐτῶν ἐπιστήμονες». 247«Μὴ γίνεσθε φρόνιμοι παρ’ ἑαυτοῖς». 248«Μὴ ἴσθι φρόνιμος παρὰ σεαυτῶ, φοβοῦ δὲ τὸν Θεὸν καὶ ἔκλινε ἀπὸ παντὸς κακοῦ» 244 245

113

ἐμοῦ, πρόσχες εἰς τὴν βοήθειάν μου, Κύριε τῆς σωτηρίας μου» (Ψάλμ. 37,22). Αὐτὴ ἡ τελεία ἐμπιστοσύνη μας στὸν Θεὸ βασίζεται σὲ τέσσερεις λόγους καὶ συγκεκριμένα: α) Ἐμπιστευόμαστε στὸν Θεό, διότι εἶναι Παντοκράτωρ, μᾶς προσφέρει ὅ,τι εἶναι ὠφέλιμο γιὰ τὴν σωτηρία μας καὶ μᾶς βοηθᾶ ὁπουδήποτε καὶ ὁποτεδήποτε. β) Ἐμπιστευόμαστε στὸν Θεὸ, διότι εἶναι Παντογνώστης καὶ γνωρίζει τὰ ὅσα συμβαίνουν καὶ ὅσα θὰ συμβοῦν στὴν ζωή μας. γ) Ἐμπιστευόμαστε στὸν Θεὸ τὸν ἑαυτό μας, διότι εἶναι Πανάγαθος καὶ μᾶς ἀγαπᾶ μὲ μία δυσπερίγραπτη ἀγάπη, ἕτοιμος πάντα νὰ μᾶς βοηθήσει. δ) Ὅποιος ἐλπίζει στὸν Θεὸ δὲν καταισχύνεται (Ρώμ. 5,5), διότι «λυτρώσεται Κύριος ψυχάς δούλων αὐτοῦ καὶ οὐ μὴ πλημμελήσουσι πάντες οἱ ἐλπίζοντες ἐπ’ αὐτὸν», δηλαδή «Ὁ Κύριος θὰ σώσει τὶς ζωὲς τῶν δούλων του καὶ δὲν θὰ ἀποτύχουν (στὴν ζωή τους) ὅλοι ὅσοι ἐλπίσουν σ’ αὐτόν» (Ψάλμ. 33,23)249. Ὅταν ὑπάρχουν αὐτά τά δύο, ἡ τέλεια ἀπελπισία ἀπό τόν ἑαυτό μας καί ἡ τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό, συνδυασμένα μέ τά ἐπόμενα τρία: 1) Τήν συνεχή ἄσκηση καί προσπάθεια ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά πολεμεῖ καί νά ἀντιστρατεύεται στά πάθη του, 2) Τήν ἀδιάλειπτη προσευχή καί 3) Τήν τακτική ἐξομολόγηση (τουλάχιστον μία φορά τόν μήνα) καί τήν συχνή Θεία Κοινωνία, τότε ὁ ἄνθρωπος νικᾶ τά διάφορα λεγόμενα «ψυχολογικά», καθώς καί τήν κατάθλιψη. Ὅλα τά ἀνθρώπινα μέσα καί τεχνικές δέν ὠφελοῦν καθόλου ἄν δέν συνυπάρξει ἡ ταπείνωση. «Λοιπόν, αὐτήν εἶναι ἡ μεγάλη τέχνη», λέγει ὁ π. Πορφύριος, «πῶς... θά δοθεῖς στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Περισσότερο ἀπ’ ὅλα. Βέβαια μπορεῖς νά κάνεις πολλά πράγματα, ἀλλά ἀνθρώπινα. Ἄ! Τό πιό μεγάλο εἶναι νά δοθεῖς εἰς τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ... στήν λατρεία τοῦ Θεοῦ, στήν προσευχή... ἀλλά ὅ,τι καί ἄν κάνεις, ἐάν δέν κατορθώσεις ν’ ἀποκτήσεις ταπείνωση τίποτα δέν κάνεις. Μόνο μέ τά ναρκωτικά θά προσπαθεῖς καί νά κοιμηθεῖς καί νά ἡρεμήσεις καί ὅλα... Τίποτε δέν γίνεται· μήν βάνετε στό μυαλό σας ὅτι θά κάνετε κάτι μέ καλούς γιατρούς ἤ μέ καλά φάρμακα. Μπορεῖ, πρός στιγμήν, ἄν σοῦ ποῦνε, «εἶναι καλό», νά ἐντυπωσιαστεῖς... νά σοῦ δώσει ἕνα φάρμακο, κάτι νά γίνει. Ἀλλά σέ βουτάει πάλι ὁ πειρασμός. Τό μεγάλο μυστικό εἶναι ἡ ταπείνωση»250.

Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἤλιε, Π ν ε υ μ α τ ι κ ο ί λ ό γ ο ι , Ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, anavaseis.blogspot.com/2010/11/blog-post_7320.html, pigizois.net, Μετάφραση ἀπό «ΤΟ ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ» τοῦ Ἀθανασίου Ἰ. Δεληκωστόπουλου. 250Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 16-17. 249

114

Τρία πράγματα ὁδηγοῦν στήν ταπείνωση σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες: Α) Τό νά βάζουμε τόν ἑαυτό μας κάτω ἀπό ὅλους, Β) Τό νά ἀγαπήσουμε τόν σωματικό κόπο καί Γ) Τό νά προσευχόμαστε πάντοτε. Αὐτά, ὅταν γίνονται μέ ὑπακοή σέ Πνευματικό ὁδηγό, βοηθοῦν ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά ἀποβάλλει τό μάταιο φρόνημα: τήν ἰδέα ὅτι εἶναι κάτι (οἴηση).

7γ) Ἀποβολή τῆς οἴησης Ἡ ταπείνωση κατορθώνεται διά τῆς ἐκκοπῆς τῆς οἴησης, δηλ. τῆς ἰδέας πού ὑπάρχει βαθειά στήν ψυχή τοῦ ἐμπαθοῦς καί ἐγωιστή ἀνθρώπου ὅτι «εἶναι κάτι» (εἶναι κάποιον τι). Ἡ οἴηση εἶναι, κατά τόν Ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη, ἡ πικρή ρίζα, ἡ ὁποία πρέπει νά ξερριζωθεῖ γιά νά ἐλευθερωθεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν ὑπερηφάνεια καί τήν φιλαυτία, πού εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν παθῶν. «Τὸ νὰ νομίζουμε ὅτι εἴμαστε κάποιοι», γράφει ὁ Ἅγιος Νικόδημος στόν Ἀόρατο πόλεμο, «αὐτὸ ὀνομάζεται ὑπερηφάνεια (οἴησις), ἡ ὁποία εἶναι ἕνα πάθος ποὺ γεννιέται μὲν ἀπὸ τὴν φιλαυτία, γεννᾶ δὲ αὐτό πάλι καὶ γίνεται ρίζα καὶ ἀρχὴ καὶ αἰτία ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν· τόσο δὲ λεπτὸ καὶ κρυφὸ πάθος εἶναι ἡ οἴησις αὐτή, σὲ τρόπο πού, γιὰ τὴν πολλὴ λεπτότητά του, οὔτε τὸ αἰσθάνονται καθόλου ἐκεῖνοι ποὺ τὸ ἔχουν· ὅσο ὅμως εἶναι λεπτὸ καὶ κρυφό, τόσο εἶναι καὶ μεγάλο κακό. Γιατί τὴν πρώτη ἐκείνη πόρτα τοῦ νοῦ, ἀπὸ τὴν ὁποία πρόκειται νὰ μπῆ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ κατοικήση στὸν ἄνθρωπον, αὐτὸ τὸ καταραμένο πάθος στέκεται καὶ τὴν κλείνει, καὶ δὲν ἀφήνει τὴν χάρι νὰ μπῆ, ἡ ὁποία δίκαια ἀναχωρεὶ· γιατί πῶς μπορεῖ νὰ ἔρθει ἡ χάρις νὰ φωτίση ἢ νὰ βοηθήση τὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνον πού νομίζει πώς εἶναι κάτι μεγάλο; πώς εἶναι σοφός; καὶ πώς δὲν ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ ἄλλη βοήθεια; Ὁ Κύριος νὰ μᾶς λυτρώση ἀπὸ τέτοιο ἑωσφορικὸ πάθος καὶ ἀρρώστια»251. 8) Ὑπακοή 8α)Ὑπακοή: Ἡ ἐφαρμοσμένη ταπείνωση. Γιά νά φύγει ἡ οἴηση, εἶναι ἀναγκαία ἡ ὑπακοή σέ πνευματικό ὁδηγό.

Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἀ ό ρ α τ ο ς Π ό λ ε μ ο ς , Ἀπόδοση στή νεοελληνική Βενεδίκτου ἱερομονάχου, Ἰανουάριος 2010, 8η ἔκδοση, σελ. 29. 251

115

«Ἡ ὑπακοὴ ἔχει ἀναγνωριστεῖ», διδάσκει ὁ Ἅγιος Διάδοχος Φωτικῆς, «ὡς τὸ πρῶτο καλὸ ἀνάμεσα σ' ὅλες τὶς βασικὲς ἀρετές, γιατί διώχνει τὴν οἴηση (δηλαδὴ τὴ μεγάλη ἰδέα ποῦ ἔχει κανεὶς γιὰ τὸν ἑαυτό του) καὶ γεννάει μέσα μας τὴν ταπεινοφροσύνη. Γι' αὐτὸ καὶ σ' ἐκείνους πού τὴ δέχονται μὲ εὐχαρίστηση γίνεται θύρα πού ὁδηγεῖ στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Τὴν ὑπακοὴ ἀθέτησε ὁ Ἀδάμ, καὶ κατρακύλησε στὸν ἀβυσσαλέο τάρταρο. Τὴν ὑπακοὴ ἀγάπησε ὁ Κύριος, καί, οἰκονομώντας τὴ δική μας σωτηρία, ἔγινε ἄνθρωπος καὶ ὑπάκουσε στὸν Πατέρα Του μέχρι θανάτου –κι αὐτό, ἐνῶ δὲν ἦταν καθόλου κατώτερος ἀπὸ τὴ μεγαλωσύνη Ἐκείνου– γιὰ νὰ καταργήσει τὸ ἔγκλημα τῆς ἀνθρώπινης παρακοῆς μὲ τὴ δική Του ὑπακοὴ καὶ νὰ ἐπαναφέρει στὴ μακάρια καὶ αἰώνια ζωὴ ἐκείνους πού θὰ ζήσουν μὲ ὑπακοή. Πρῶτα, λοιπὸν, γι' αὐτὴ τὴν ἀρετὴ πρέπει νὰ φροντίζουν ὅσοι θέλουν νὰ πολεμήσουν τὴ διαβολικὴ οἴηση. Καὶ αὐτὴ ἡ ἀρετή, μὲ τὸν καιρό, θὰ μᾶς δείξει ἀλάθητα ὅλους τούς δρόμους τῶν ἀρετῶν»252. Ὁ ἐγωισμός, τό ἀντίθετο τῆς ταπείνωσης, φαίνεται ἀπό τό ὅτι ὁ ἄνθρωπος πού εἶναι κυριευμένος ἀπό αὐτόν δέν θέλει νά βγεῖ ἀπό τό θέλημα του, δέν δέχεται ἐντολές, ὑποδείξεις, δέν κάνει ὑπακοή. Ἔχει βαθειά, μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό του καί γι’ αυτό δέν ἀποβάλλει εὔκολα τίς ἰδέες του καί τίς ἐπιθυμίες του. «Αὐτοί οἱ καταθλιπτικοί», δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «καί ὅλοι αὐτοί πού ἔχουνε ἀντιδραστικά μέσα τους καί βασανίζονται· τό βλέπουνε ὅτι ὅταν τοῦ πεῖς κάτι γιά νά κόψει τό θέλημά του, ἐκεῖ πέρα, σέ βουτάει, ἀντιδρᾶ, κατάλαβες»253. Αὐτοί πού ἔχουν κατάθλιψη καί ἀντίδραση, ἔχουν ἐγωισμό καί ἐπιτίθενται ἐναντίον ἐκείνου πού τούς «κόβει» τό θέλημα. Ὅποιος δέν κόβει διά τῆς ὑπακοῆς τό θέλημά του, ἀλλά κάνει ὅ,τι θέλει, αὐτός ζεῖ μέσα στό κακό πνεῦμα καί βασανίζεται. Ἔλεγε ὁ Γέροντας σ’ ἕναν τέτοιον «θεληματάρη» ὑποτακτικό ἀνυπότακτο, πού ἔπασχε καί ἀπό κατάθλιψη: «Κάνεις... ὅ,τι θέλεις καί ἔτσι ἰσχυροποιήθηκε τό θέλημά σου, καί ζεῖς μέσα στό κακό πνεύμα καί βασανίζεσαι»254. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος κάνει τό θέλημά του, μπαίνει στήν κυριαρχία τοῦ πονηροῦ καί βασανίζεται. Ἡ ὑπακοή λυτρώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν κυριαρχία τοῦ πονηροῦ πνεύματος.

Παύλου μοναχοῦ Εὐεργετινοῦ, Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γ ε τ ι ν ό ς , Κεφ. Ἡ ἀναγκαιότητα τῆς ὑποταγῆς, Ἀπό τό Γεροντικό, Τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Δ ι α δ ό χ ο υ , ἐκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου. http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/mikros_eyergetinos.htm 253Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 17. 254Ὅ . π . , σελ. 17. 252

116

Ὁ καταθλιπτικός ἔχει ἐγωισμό, πού φαίνεται ἀπό τό ἰσχυρό θέλημα πού ἔχει. Ὁ ταπεινός (θεραπευμένος) δέν ἔχει δικό του θέλημα, ἀλλά τό θέλημα τοῦ Θεοῦ προσπαθεῖ πάντα νά ἐφαρμόζει. Ποτέ δέν στενοχωριέται καί δέν καταθλίβεται, γιατί ἔχει ὑπακοή πού εἶναι ἐφαρμοσμένη ταπείνωση. Πάντα μέ τήν ζωή του καταφάσκει στήν Κυριακή προσευχή καί μάλιστα στό αἴτημα της: «Γεννηθήτω τό θέλημά Σου». Διηγεῖτο ὁ σοφός π. Πορφύριος σέ πνευματικό του παιδί: «Ὅταν ἀκόμη ἤμουν μοναχός καί εἶχα σχεδόν τήν ἡλικία σου, πληροφορήθηκα ὅτι σέ ἕνα κελί ζοῦσε ἕνας παράξενος γέροντας. Ὅποιος ὑποτακτικός πήγαινε νά τόν ὑπηρετήσει δέν ἄντεχε τήν γκρίνια του καί τήν ἰδιοτροπία του, καί μέσα σέ 2-3 μέρες τόν ἐγκατέλειπε καί ἔφευγε. Αὐτό συνέβαινε γιά πολύ καιρό. Στό τέλος, δέν ἐδέχετο κανείς νά πάει νά τόν ὑπηρετήσει. Τότε ἀποφάσισα νά πάω ἐγώ. Ἔκανα τήν πρόθεσή μου γνωστήν στούς ἄλλους μοναχούς καί ἐκεῖνοι προσπάθησαν νά μέ ἐμποδίσουν. Μήν τολμήσεις, μοῦ εἶπαν, γιατί θά ἀποτύχεις καί θά ἀπογοητευτεῖς καί εἶσαι πολύ νέος καί δέν κάνει νά ἀρχίσεις τήν μοναχική σου ζωή μέ μία τόσο κακή ἐμπειρία. Ἐδῶ προσπάθησαν τόσοι καί τόσοι μοναχοί, μέ ὑπομονή πρωτόγνωρη καί καλοσύνη πρωτοφανῆ, καί ἀπέτυχαν καί θά κατορθώσεις ἐσύ νά συνεργαστεῖς μέ τόν γεροπαράξενο; Μή προσπαθεῖς. Ἄδικα θά ὑποβληθεῖς σέ μία ταλαιπωρία πού δέν θά διαφέρει σέ τίποτα ἀπό τίς δικές μας, ἀφοῦ τό ἀποτέλεσμά της θά εἶναι ἀρνητικό. Μάταια, ὅμως, προσπάθησαν νά μέ πείσουν. «Ἐγώ», τούς εἶπα, «θά πάω, καί ἄς ἀποτύχω». Πράγματι! Χωρίς νά χάσω καιρό ξεκίνησα γιά τό κελλί πού ἔμενε ὁ Γέροντας. Χτύπησα τήν πόρτα καί μοῦ εἶπε νά περάσω. Τόν καλημέρισα καί συγχρόνως ὑποκλίνομαι. Τήν εὐχή σᾶς γέροντα. – Τί θέλεις ἐσύ ἐδῶ; – Νά, ἔμαθα, ὅτι εἶσαι μόνος σου καί ἀνήμπορος, καί ἦλθα νά σέ ὑπηρετήσω.. – Νά πᾶς ἀπό ἐκεῖ πού ἦρθες! Φύγε γρήγορα. – Λέγοντας αὐτά, μου ἔδειξε τό παράθυρο. Νά φύγω, δηλαδή, ἀπό τό παράθυρο καί ὄχι ἀπό τήν πόρτα. Καί ἐγώ, ὅπως πάντα, ἔκανα ἄκρα ὑπακοή! Βγῆκα ἀπό τό παράθυρο! Αὐτό θά πεῖ ὑπακοή!» 255. Ἡ ὑπακοή εἶναι ἐφαρμοσμένη ταπείνωση. Ἡ ταπείνωση καί ἡ ὑπακοή ἑλκύουν τήν Θεία Χάρη, ἡ ὁποία θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. Τόν ἀπαλάσσει ἀπ’ ὅλα τά πάθη καί τήν κατάθλιψη. Ἐπισημαίνει τό ἴδιο πνευματικό Ἀνάργυρου Ι. Καλιάτσου, Ὁ Π α τ ή ρ Π ο ρ φ ύ ρ ι ο ς : Ὁ Δ ι ο ρ α τ ι κ ό ς , Π ρ ο ο ρ α τ ι κ ό ς , ὁ Ἰ α μ α τ ι κ ό ς , Ἑπτάλοφος 1996 . Παράθεση στό: http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/monasticism/porfyrios1.htm 255

ὁ

117

παιδί τοῦ Γέροντα: «Γεγονός εἶναι ὅτι ὁ παππούλης ἐπέμενε πολύ στό θέμα τῆς ὑπακοῆς καί τήν θεωροῦσε καθῆκον καί ὑποχρέωση συνάμα κάθε πνευματικοῦ παιδιοῦ. Ὁ ἴδιος, θέλοντας νά δείξει τό μέγεθος τῆς σημασίας πού εἶχε γιά ἐκεῖνον ἡ ὑπακοή, ἀναφέρει στήν Ἐπιστολή-Διαθήκη του, πού ἄφησε σέ ὅλους ἐμᾶς, τά ἑξῆς: «…Ἔφυγα ἀπό τούς γονεῖς μου κρυφά καί ἦλθα στά Καυσοκαλύβια τοῦ Ἁγίου Ὅρους καί ὑποτάχτηκα σέ δύο γεροντάδες αὐταδέλφους, Παντελεήμονα καί Ἰωαννίκιο. Μοῦ ἔτυχε νά εἶναι πολύ εὐσεβεῖς καί ἐνάρετοι καί τούς ἀγάπησα πάρα πολύ καί γι’ αὐτό, μέ τήν εὐχή τους, τούς ἔκανα ἄ κ ρ α ὑ π α κ ο ή. Αὐτό μέ βοήθησε πάρα πολύ, αἰσθάνθηκα καί μεγάλη ἀγάπη καί πρός τόν Θεό καί πέρασα καί πάρα πολύ καλά»»256. Ἡ σωστή ὑπακοή κάνει τήν ζωή ἄλυπη, γεμάτη εὐφροσύνη καί ἀμεριμνία, γεμάτη χαρά. Εἶπε ὁ ἀββὰς Μωυσῆς σ' ἕναν ἀδελφό:«Ἔλα, ἀδελφέ μου, στὴν ἀληθινὴ ὑπακοή, ὅπου ὑπάρχει ταπείνωση, ὅπου ὑπάρχει δύναμη, ὅπου ὑπάρχει χαρά, ὅπου ὑπάρχει ὑπομονή, ὅπου ὑπάρχει μακροθυμία, ὅπου ὑπάρχει φιλαδελφία, ὅπου ὑπάρχει κατάνυξη, ὅπου ὑπάρχει ἀγάπη. Γιατί ὅποιος κάνει καθαρὴ ὑπακοή, ἔχει ἀποκτήσει ὅλες τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ»257. 8β) Ἐκκοπή τοῦ θελήματος Ὅποιος «ἔχει θέλημα» καί δέν τό καταπολεμᾶ διά τῆς ὑπακοῆς σέ Πνευματικό πατέρα, ζεῖ ζωή ὑπό τήν ἐπήρρεια τοῦ πονηροῦ πνεύματος καί βασανίζεται. Οἱ ἄνθρωποι ταλαιπωροῦνται καί ταλαιπωροῦν, διότι δέν κόβουν τό θέλημά τους ὁ ἕνας στόν ἄλλο, κατά τό «Ὑπακούετε ἀλλήλοις». Αὐτό, τό θέλημα εἶναι, σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, τό χάλκινο τεῖχος πού μᾶς χωρίζει ἀπό τόν Θεό, διότι μᾶς ἐμποδίζει νά κάνουμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Διαβάζουμε στό Γεροντικό: «Ὁ ἀββᾶς Ποιμὴν εἶπε ὅτι τὸ θέλημα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τεῖχος χάλκινο ἀνάμεσα σ᾿ αὐτὸν καὶ τὸν Θεό, καὶ πέτρα ποὺ (γυρίζει) καὶ χτυπάει τὸν ἴδιο (τὸν ἄνθρωπο). Ἂν λοιπὸν τὸ ἐγκαταλείψει, θὰ λέει κι αὐτὸς (ὅπως ὁ προφήτης Δαβίδ): «Ἐν τῷ Θεῷ μου ὑπερβήσομαι τεῖχος» (Ψαλμ. 17:30). Ἂν πάλι τὸ δικαίωμα συνεργαστεῖ μὲ τὸ θέλημα, τότε ὁ ἄνθρωπος νικιέται»258.

Ὅ.π. Παύλου μοναχοῦ Εὐεργετινοῦ, Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γ ε τ ι ν ό ς , Κεφ. Ἡ ἀ ν α γ κ α ι ό τ η τ α τῆς ὑποταγῆς, ἐκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/mikros_eyergetinos.htm. 258 Παύλου μοναχοῦ Εὐεργετινοῦ, Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γ ε τ ι ν ό ς , Κεφ. Ν ὰ μ ὴ ν ἀντιλέγουμε ἐριστικὰ, ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/mikros_eyergetinos.htm. 256 257

118

«Αἱματηρός» ἀγώνας ἀπαιτεῖται γιά τήν ἀποβολη τοῦ ἰδίου θελήματος. «Ἡ Πατερικὴ πείρα χαρακτήρισε ...τὸν ἀγώνα (τοῦ ἀνθρώπου) γιὰ τὴν ἐκκοπὴ τοῦ ἰδίου θελήματος, σὰν μαρτύριο καὶ σταυρό. Ὁ ἀγώνας αὐτὸς ἀποτελεῖ βασικὸ στοιχεῖο τῆς ὀρθόδοξης πνευματικότητας. Διότι, ὅταν κανεὶς ἱκανοποιεῖ τὸ θέλημά του, ἀρχικὰ ἀπολαμβάνει τὴν τέρψη τῆς ἡδονῆς, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι ἐφήμερη, παραπλανητικὴ καὶ καταλήγει γρήγορα σὲ ἀπογοήτευση καὶ πίκρα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ ἐκκοπὴ τοῦ θελήματος ἀξιολογεῖται περισσότερο ἀπὸ τὴ νηστεία καὶ τὴν προσευχή, oἱ ὁποῖες χωρὶς τὴν ὑπακοὴ αὐξάνουν τὸν ἐγωκεντρισμὸ καὶ ἐνισχύουν τὴ φιλαυτία. Αὐτὸς ποὺ ἐπιμένει στὸ θέλημά του, ἔχει μεγάλη ἐμπιστοσύνη στὸν ἑαυτό του καὶ δὲν μπορεῖ νὰ γνωρίσει τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ»259. Ὅσοι δέν ἀρνοῦνται τό θέλημά τους, νοσοῦν ἀπό ὑπερηφάνεια καί αὐτοπεποίθηση. « Ὁ ὑπερήφανος», γράφει ὁ Ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης, «δὲν ἀναζητεῖ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ προτιμᾶ νὰ κατευθύνει ὁ ἴδιος τὴν ζωή του (ἐνν. κάνοντας τό θέλημά του). Καὶ δὲν καταλαβαίνει πώς χωρὶς τὸν Θεὸ δὲν ἐπαρκεῖ τὸ λογικό τοῦ ἀνθρώπου γιὰ νὰ τὸν καθοδηγεῖ . Κι ἐγὼ, ὅταν ἐζοῦσα στὸν κόσμο προτοῦ νὰ γνωρίσω τὸν Κύριο καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ἐστηριζόμουν στὸ λογικό μου. Ὅταν ὅμως ἐγνώρισα μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα τὸν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστὸ, τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ, τότε παραδόθηκε ἡ ψυχή μου στὸν Θεὸ καὶ δέχομαι ὁ,τιδήποτε θλιβερό μοῦ συμβεῖ καὶ λέω : «Ὁ Κύριος μὲ βλέπει ... Τί νὰ φοβηθῶ;» Προηγουμένως ὅμως δὲν μποροῦσα νὰ ζῶ κὰτ’ αὐτὸν τὸν τρόπο. Γιὰ ὅποιον παραδόθηκε στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ἡ ζωὴ γίνεται πολὺ εὐκολότερη, γιατί στὶς ἀρρώστιες, στὴν φτώχεια καὶ στὸν διωγμὸ σκέφτεται: «Ἔτσι εὐδόκησε ὁ Θεὸς, καὶ πρέπει νὰ ὑπομείνω γιὰ τὶς ἁμαρτίες μου»260 . Ὁ πνευματικά ὑγιής ἄνθρωπος ἀφήνεται στόν Θεό. Κάνει ὑπακοή καί ὅλα τοῦ γίνονται ὅπως τά θέλει, διότι δέν θέλει τίποτα δικό του, ἀλλά πάντα αὐτό πού θέλει ὁ Θεός. Ὅποιος ἔχει θέλημα καί ἐπιθυμίες αὐτός βασανίζεται καί βασανίζει. Ὁ Γέροντας Πορφύριος ἦταν πολύ αὐστηρός ἀπέναντι στόν ἄνθρωπο, πού δέν ἤθελε νά κάνει ὑπακοή. Χαρακτηριστικά ἔλεγε γιά κάποιον «ἀνυπότακτο ὑποτακτικό»: «Εἶχε ἔρθει ὁ … Τόν ἐκάλεσα, γιατί εἶπε ὅτι δέν πηγαίνει στήν ἐκκλησία, διότι στήν ἐκκλησία παθαίνει κακό, ὅταν αισθάνεται κλεισμένο χῶρο καί δέν μπορεῖ.

π. Γεώργιος Κουγιουμτζόγλου, Λ α τ ρ ε υ τ ι κ ὸ Ἐ γ χ ε ι ρ ί δ ι ο . Σ τ ο ι χ ε ῖ α ἀ γ ω γ ῆ ς γ ι ὰ τ ὴ ν τ ά ξ η κ α ὶ τ ὴ λ α τ ρ ε ί α τ ῆ ς Ἐ κ κ λ η σ ί α ς , ἐκδόσεις Συναξάρι, Θεσσαλονίκη 1998, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/leitoyrgika/glossary.htm 260Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Ὁ Ἅ γ ι ο ς Σ ι λ ο υ α ν ό ς , Τ ό θ έ λ η μ α τ ο ῦ Θ ε ο ῦ κ α ί ἡ ἐ λ ε υ θ ε ρ ί α , σ.408. 259

119

Τοῦ λέω: «Τώρα, τί εἶναι αὐτό, βρέ,! Ἐγώ θέλω νά πᾶς στήν ἐκκλησία· νά σηκωθεῖς πρωί, γιά νά ἔρθεις νά φυτέψουμε τά δέντρα. Κι’ ἐσύ μοῦ λές αὐτό;» «Ἄ μπά», λέει, «δέν μπορῶ». Τοῦ λέω, «ἄκου νά σοῦ πῶ, νά ξέρεις ὅτι σ’ ἔχω ἀφήσει ἐλεύθερο, δέν σοῦ μιλάω, ἀλλά αἰσθάνομαι καί τύψεις, διότι ἐσύ, ἀντί νά συμμορφωθεῖς, πιό πολύ ἐγωιστής γίνεσαι... γιατί ὅπου θέλεις πηγαίνεις, ὅπου σοῦ καπνίσει, καί κάνεις καί ὅ,τι θέλεις, καί ἔτσι ἰσχυροποίηθηκε τό θέλημά σου καί ζεῖς μέσα στό κακό πνεῦμα καί βασανίζεσαι. Ἐγώ», λέω, «θ’ ἀρχίσω νά ἐφαρμόζω κανόνες. Δέν ἔχεις διαβάσει περί ὑπακοῆς;» Λέει, «ἔχω διαβάσει». «Πού διάβασες;» – Στήν Κλίμακα. «Ἔ, δέν θυμᾶσαι τί λέει;» «Ἔ», λέει, «θυμᾶμαι. Ἀλλά τώρα, ἔτσι πού μοῦ τά λές, μ’ἐκβιάζεις καί δέν μπορῶ ἐγώ». «Ἐγώ», λέω «σ’ἐκβιάζω» – Γιατί μοῦ εἶπες ὅτι θά μοῦ δίνεις τρία παξιμάδια τήν ἡμέρα νά τρώγω καί θά μέ διώξεις ἀπ’ἐδῶ. Δέν εἶναι ἐκβιασμός; «Ὄχι, εἶναι κανόνας αὐτός, γέροντας εἶμαι, μπορῶ νά σοῦ πῶ αὐτό. Τί θέλεις ἐσύ, νά σέ πηγαίνουμε ὄπα ὄπα ὄπα; μή μοῦ ἄπτου, καί νά λέμε, πρόσεχε μήν τό στενοχωρέσουμε τό παιδί; Νά μήν τό τραυματίσουμε, νά μήν τοῦ ποῦμε τίποτα καί τό πιάσουν τά νεῦρα του, ἡ μελαγχολία του; Τ’ ἀντιδραστικά του; Δηλαδή, νά κοιτάζουμε ἐσένανε καί νά σέ φοβούμαστε, μήπως σοῦ πούμε καμιά λέξη καί στενοχωρηθεῖς. Αὐτό εἶναι μεγάλος ἐγωισμός», τοῦ λέω. «Τί μοῦ κουβεντιάζεις;» – Μ’ἐκβιάζεις, μοῦ λέει. «Πῶς σ’ἐκβιάζω;» – Νά, πού μοῦ λές αὐτά. «Δέν εἶμαι πνευματικός σου; Δέν ἔρχεσαι ἐδῶ, δέν ἐξομολογεῖσαι, δέν σοῦ διαβάζω εὐχή καί πηγαίνεις καί μεταλαβαίνεις; Δέν ἔχω ὑποχρέωση νά σοῦ πῶ ἔτσι; Τί θά πεῖ σ’ ἐκβιάζω; Πρέπει νά μάθεις νά ὑπακούεις, νά ταπεινώνεσαι»261. Ὁ Γέροντας ἔχει ὑποχρέωση νά κόβει τό θέλημα τοῦ ὑποτακτικοῦ του, προκειμένου νά τόν βοηθήσει πνευματικά. Ἔτσι θεραπεύεται ὁ ἄνθρωπος, διότι φεύγει ὁ ἐγωισμός, ἡ φιλαυτία, πού εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν παθῶν. …Ἔτσι φεύγει καί ἡ κατάθλιψη!

261

Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 17-18.

120

9) Ἀποβολή τῆς ἀθυμίας καί Πνευματική χαρά Ἀποβολή τῆς ἀθυμίας μέ τήν καλλιέργεια τῆς πνευματικῆς χαρᾶς Γιά νά διώξουμε τήν δαιμονική λύπη-κατάθλιψη, θά πρέπει νά καλλιεργοῦμε τήν πνευματική χαρά. Δέν πρέπει νά ἀφηνόμαστε νοσηρά στήν κατάσταση τῆς ἀθυμίας, ἀλλά ἐνεργητικά νά τήν ἐκδιώκουμε. Αὐτό θά τό πετύχουμε εἴτε λέγοντας τήν εὐχή τοῦ Ἰησοῦ εἴτε ψέλνοντας ἤ σκεπτόμενοι τήν Θεία Ἀγάπη, πού μᾶς ἔβαλε στόν δρόμο τῆς σωτηρίας. Ἄς εὐγνωμονοῦμε τόν Χριστό Μας, πού μᾶς ἔσωσε μέ τήν Θεία Οἰκονομία καί μᾶς ἔκανε πολίτες τῆς Ἁγίας ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. «Γιά νά διατηρήσης τήν ψυχική εἰρήνη», διδάσκει ὁ Ἅγιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, «πρέπει νά διώξης μακριά τήν ἀθυμία καί νά προσπαθῆς νά εἶσαι χαρούμενος, κατά τόν λόγο τοῦ σοφοῦ Σειράχ: Πολλούς ἀπώλεσεν ἡ λύπη, καί οὐκ ἔστιν ὡφέλεια ἐν αὐτῇ»(Σοφ. Σειρ. λ΄25)»262. 10) Ἐργασία Ἐργασία μέ σπουδαῖο φάρμακο

ἐνθουσιασμό

καί

ὑπακοή:

Ἕνα

Ἡ ἐργασία, τό ἐργόχειρο, ὁ σωματικός κόπος (κακοπάθεια), εἶναι θεοδίδακτο φάρμακο κατά τῆς ἀκηδίας, τῆς κατάθλιψης. Στό Γεροντικό ἀναφέρονται τά ἑξῆς: «Ἐκεῖ ποῦ καθόταν στὴν ἔρημο, ὁ ἀββᾶς Ἀντώνιος ἔπεσε κάποτε σὲ ἀκηδία καὶ σὲ μεγάλο σκοτισμὸ ἀπὸ τοὺς λογισμούς καὶ ἔλεγε στὸν Θεό: «Κύριε, θέλω νὰ σωθῶ καὶ δὲν μ' ἀφήνουν οἱ λογισμοί. Δίδαξέ με, τί νὰ κάνω στὴ θλίψη μου; Πῶς θὰ σωθῶ;» Σηκώθηκε λοιπὸν καὶ ἀπομακρύνθηκε λίγο ἀπὸ τὸ κελί του. Βλέπει τότε κάποιον πού τοῦ ἐμοίαζε νὰ κάθεται καὶ νὰ ἐργάζεται· ἔπειτα νὰ σηκώνεται ἀπὸ τὸ ἐργόχειρό του καὶ νὰ προσεύχεται· μετὰ πάλι νὰ κάθεται καὶ νὰ πλέκει τὴν σειρὰ –γιατί αὐτὸ τὸ ἐργόχειρο ἔκανε– καὶ ἀφοῦ πάλι ἐργάστηκε ἀρκετά, νὰ σηκώνεται καὶ νὰ ξαναπροσεύχεται. Ἦταν ἄγγελος Κυρίου, σταλμένος γιὰ νὰ διορθώσει καὶ νὰ στηρίξει τὸν Ἀντώνιο. Στράφηκε μάλιστα καὶ τοῦ εἶπε: «Ἔτσι νὰ κάνεις καὶ θὰ σωθεῖς».

262

Ὅ σιος Σε ραφε ίμ τοῦ Σάρωφ, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου , ἔκδ. 12η, 2008, σελ. 332-3.

121

Μόλις τὸ ἄκουσε αὐτὸ ὁ ἀββᾶς Ἀντώνιος, ἔνιωσε πολλὴ χαρὰ καὶ θάρρος. Ἀπαλλάχθηκε ἀπὸ τὴν ἀκηδία, ἔκανε ἔτσι (πού τοῦ εἶπε ὁ ἄγγελος) καὶ προχωροῦσε στὸν δρόμο τῆς σωτηρίας»263. Γιά νά θεραπευθεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν δαιμονική κυριαρχία, ἀπό τό πάθος τοῦ ἐγωισμοῦ, πού ὁδηγεῖ στήν κατάθλιψη, ὁ Γέροντας Πορφύριος ὑπεδείκνυε, ὅπως ἐλέχθη, τό φάρμακο τοῦ Θείου Ἔρωτα. Ἄλλα βοηθητικά μέσα πού πρότεινε καί χρησιμοποιοῦσε ὁ Γέροντας εἶναι ἡ ἐνθουσιαστική ἐργασία, ἡ ἐνασχόληση μέ τήν μουσική ἤ κάτι ἄλλο, πού ἀρέσει στόν ἄρρωστο. Ὁ ἐνθουσιαστικός τρόπος δράσης, ἐργασίας κ.λπ. βοηθᾶ στό νά βγεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν δαιμονική κυριαρχία τῶν παθῶν καί τήν κατάθλιψη. Ἔλεγε σέ ἕναν τέτοιον καταθλιπτικό ὑποτακτικό: «Νά πᾶς αὔριο, νά ξυπνήσεις, στόν Παράκλητο νά λειτουργηθεῖτε καί νά ἔρθετε νά φυτέψουμε». Καί ἔτσι τό ἔκανε. Καί τοῦ λέω, «Κοίταξε ἐδῶ. Αὔριο στήν ἐργασία θά πᾶς, ἀλλά ξέρεις», λέω, «πῶς θά δουλεύεις; Θά μέ θυμᾶσαι ἔμένανε καί θά λές: Ὁ γέροντας μοῦ εἶπε νά δουλεύω σάν τρελός. Θά παίρνεις τό φτυάρι προύπ, προύπ, νά πετᾶς τήν πέτρα ἔξω, ὅταν δεῖς ξεύρω καί ἐγώ… Μοῦ λέει, «Τί; Νά δουλεύω σάν τρελός;» «Σάν τρελός», τοῦ λέω. «Ἅμα ἔχει ὁ ἄνθρωπος ἐνθουσιασμό», τοῦ λέω, «κάνει κάτι πού οἱ ἄλλοι τόν βλέπουνε καί γελοῦνε, ἐνῶ αὐτός ζεῖ μιά ζωή ἔτσι ἐνθουσιαστική»264. Ὁ ἐνθουσιασμός –ἔστω καί ἐξωτερικός–, δηλ. ἡ ἐνεργητική συμμετοχή (ἔστω μέ τό σῶμα) στήν ὑπακοή, προκαλεῖ μιά πρώτη ἔξοδο ἀπό τήν κατάθλιψη. Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ θά συμπληρώσει τό ἔργο τοῦ ἀνθρώπου, ἄν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ. Ἡ ταπείνωση τοῦ σώματος λόγω τῆς ὑπακοῆς καί τῆς κοπιαστικῆς σωματικῆς ἐνθουσιαστικῆς ἐργασίας, συνταπεινώνει τήν ψυχή. Ἡ κακοπάθεια καί ἡ ταπείνωση θεραπεύουν τόν ἄνθρωπο πνευματικά, διότι διώχνουν –διά τῆς Θείας Χάριτος πού ἑλκύουν– τά πάθη. «Ἡ ταπείνωσις καὶ ἡ κακοπάθεια», γράφει ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, «ἐλευθερώνουν τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ κάθε ἁμαρτία. Ἡ μὲν πρώτη ἀποκόβει τὰ πάθη τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ἡ δεύτερη τοῦ σώματος. Γι' αὐτὸ καὶ ὁ μακάριος Δαυΐδ, ἐφαρμόζοντας αὐτό, λέει στὸν Θεὸ μέσα στὴ προσευχή του: δές, Κύριε, τὴν ταπείνωσι καὶ τὴ κακοπάθειά μου, καὶ συγχώρησέ μου ὅλες τὶς ἁμαρτίες. (Ψάλμ. 24, 18)»265.

Μικρός Ε ὐε ργε τινός, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄, Ν΄ ἀντιστε κόμ αστε μέ γε νναιότητα στήν ἀκηδία καί τήν λύ πη πού μ ᾶς προξε νοῦν οἱ δαίμ ονε ς. Ἀ πὸ τὸ Γ ε ροντικὸ, http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm 264Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 18. 265Ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κ ε φ ά λ α ι α π ε ρ ί ἀ γ ά π η ς , Α΄ ἑκατοντάς, οστ΄, Ἀπόδοση : Αρχιμ. Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη (Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος), 263

122

Ἔτσι, διά τῆς ταπεινώσεως, ὁ ἄνθρωπος κάνει τήν προετοιμασία γιά νά ἔλθει ἡ Θεία Χάρη, ὥστε νά φθάσει στήν ἀγάπη πρός τόν Θεό. Τότε καί θεραπεύεται. Ἡ ἐργασία, τό ἐνδιαφέρον γιά τήν ζωή, ἀλλά κυρίως τό ἐνδιαφέρον γιά τήν Θρησκεία καί ἡ ταπείνωση θεραπεύουν τήν κατάθλιψη. 11)Πνευματική μελέτη Μέ τήν μελέτη τῶν Θείων Γραφῶν διώχνουμε τήν ἀκηδίαμελαγχολία-κατάθλιψη. Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἑρμηνεύοντας τό ψαλμικό:«Ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μου ἀπὸ ἀκηδίας» μᾶς ἐπισημαίνει ὅτι «δέν εἶναι δυνατόν μέ ἄλλον τρόπο νά ἐκβάλλουμε τό πνεῦμα τῆς ἀκηδίας παρά μέ τήν μελέτη τῶν θείων λογίων»266. Ἡ μελέτη τονώνει τήν νήψη, ἀνδρειώνει τό φρόνημα, προστατεύει ἀπό τούς κακούς λογισμούς, δίνει «ὑλικό» γιά προσευχή, γεμίζει μέ πνευματική εὐφροσύνη τήν καταθλιμμένη ψυχή. Τό κύριο φάρμακο τῆς κατάθλιψης, ὅπως ἐγράφη, εἶναι ἡ ταπείνωση καί ὁ θεῖος ἔρωτας. Τόνωση σπουδαία καί ἐνίσχυση στόν Θεῖο Ἔρωτα παρέχει ἡ μελέτη τῶν θείων λογίων. Ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔχει ἐγκεκρυμμένη μυστική, ἀναπλαστική, δημιουργική, καθαρτική καί φωτιστική δύναμη. Ὅταν τόν μελετοῦμε, γεμίζουμε μέ χαρά καί φῶς. Ἡ ψυχή καθαρίζεται ἀπό τούς λογισμούς καί ἀπαλλάσσεται ἀπό τήν ἄγνοια. Διά τῆς «ἐν ταπεινώσει» μελέτης τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ κοινωνοῦμε μέ τόν Ἐνυπόστατο Λόγο, τόν Χριστό. Ἡ μελέτη τοῦ Θείου Λόγου εἶναι τρόπος Θεοκοινωνίας καί ἕνωσης μετά τοῦ Θεοῦ267. Ὅταν ἐπιτευχθεῖ αὐτήν ἡ ἕνωση, τότε φυσικά ἐξαφανίζεται ἡ ἀκηδία-κατάθλιψη.

12) Ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, τήν τέχνη.

Ἀπὸ τὸ «Χριστιανικὸν Συμπόσιον» Β’, Ἀθῆναι 1968, http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/maximos_agapi.htm. 266Μεγάλου Ἀθανασίου, T L G , Work #061 27.484.56 to Work #061 27.485.2 :«Ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μου ἀπὸ ἀκηδίας. Διδάσκει͵ ὡς τὸ πνεῦμα τῆς ἀκηδίας οὐκ ἔστιν ἄλλως ἐκβάλλειν ἢ ἐκ τῆς μελέτης τῶν θείων λογίων. Νήφειν οὖν καὶ γρηγορεῖν χρὴ διὰ τὸν εἰπόντα· Γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε». 267Γι’ αὐτό ἄλλωστε καί στή Θεία Λειτουργία τό Α΄ μέρος της εἶναι ἡ «Λειτουργία τοῦ Λόγου» τοῦ Θεοῦ, ὅπου καί ἀκροώμεθα τοῦ ἀποστολικοῦ -εὐαγγελικοῦ ἀναγνώσματος καθώς καί τοῦ σχετικοῦ μέ αὐτά ἑρμηνευτικοῦ κηρύγματος.

123

Ἡ μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ καθώς καί ἡ ἐνασχόληση μέ τήν τέχνη, τόν κῆπο κ.λπ. διώχνει τήν ἀκηδία-κατάθλιψη Τήν μελέτη τῶν θείων λογίων καθώς καί τήν ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, τήν τέχνη κ.λπ. ὡς θεραπευτικά μέσα γιά τήν κατάθλιψη συνιστοῦσε καί ὁ Γέροντας Πορφύριος. «Ἔπειτα, ἕνα ἄλλο πράγμα πού ἤθελα νά σᾶς πῶ», ἔλεγε (συμπληρωματικά μέ τά ὅσα ἔλεγε γιά τόν Θεῖο Ἔρωτα πού τόν θεωροῦσε ὡς τό κύριο φάρμακο γιά τήν κατάθλιψη), «εἶναι ἡ ἐργασία, εἶναι τό ἐνδιαφέρον γιά τήν ζωή. Ἡ τέχνη, ὁ κῆπος, τά λουλούδια... πολύ σπουδαῖα πράγματα. Ἡ μελέτη στήν Ἁγία γραφή, τά ἐνδιαφέροντα στήν Θρησκεία, στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ... Τί νά τούς κάνεις τούς ψυχιάτρους καί τούς ψυχαναλυτάς καί τά ψυχοφάρμακα καί τά ναρκωτικά»268. Δέν χρειάζονται οἱ ψυχίατροι καί τά φάρμακα, παρά μόνον ἐάν ἔχει βλαφθεῖ τό νευρικό σύστημα τοῦ ἀνθρώπου λόγῳ τῆς βαριᾶς ψυχικῆς νόσου. Σέ πρώτη φάση, γιά νά «βγεῖ» κάποιος ἀπό τήν κατάθλιψη, βοηθοῦν ἡ ἐνθουσιαστική ἐργασία καθώς καί ἡ ἐνασχόληση μέ κάτι πού θά κινήσει τό ἐνδιαφέρον τοῦ ἀνθρώπου, μέ κάτι πού θά κινητοποιήσει τό σῶμα του. Τέτοια μπορεῖ νά εἶναι ἡ ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, ἤ μέ τήν τέχνη κ.λπ. Ἡ χαρούμενη «ἔξοδος» τοῦ σώματος ἀπό τήν καταθλιπτική ἀπραξία καί ἡ κόπωση πού αὐτό συνεπάγεται τό ταπεινώνει. Ἡ ταπείνωση τοῦ σώματος βοηθεῖ ὥστε καί ἡ ψυχή νά ταπεινωθεῖ καί νά κινηθεῖ πρός τόν Θεό. 13)Περίπατος καί ἀνάμνηση ὡραίων στιγμῶν Ὁ θεραπευτικός περίπατος στό βουνό καί ἡ ἀνάμνηση ὡραίων στιγμῶν τοῦ παρελθόντος. Ἕνα σπουδαῖο φάρμακο ἐνάντια στήν κατάθλιψη εἶναι ἡ ζωή στήν φύση, ὁ περίπατος στό δάσος καί ἡ ἀνάμνηση τῶν ὡραίων στιγμῶν τοῦ παρελθόντος. Διηγεῖται μία κυρία, τῆς ὁποίας πρόσφατα εἶχε κοιμηθεῖ ὁ σύζυγος, τί τῆς εἶχε ὑποδείξει ὁ Γέροντας Πορφύριος νά κάνει ὅταν μελαγχολοῦσε καί καταθλιβόταν γιά τόν θεωρούμενο ἀπ’ αὐτήν «πρόωρο» θάνατο τοῦ συζύγου της: «Μέ βοήθησε πάρα πολύ ὁ Γέροντας τίς στιγμές ἐκεῖνες πού εἶναι φυσικό νά σέ πιάνει ἡ κατάθλιψη κι ἀρχίζουν νά σέ βασανίζουν τά ἐρωτηματικά: «Γιατί, Θεέ μου, γιατί τόσο

268

Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 23.

124

νωρίς;» Ἐνίωθα τότε μία ἀκηδία κι ἕνα βούλιαγμα στό κάθισμα καί δέν μποροῦσα νά σηκωθῶ. Μέ συμβούλευσε τότε: «Μόλις αἰσθάνεσαι αὐτό τό πράγμα, νά πετάγεσαι ὄρθια, καί νά πηγαίνεις μία βόλτα στό βουνό». Κι ὅταν τόν ρώτησα πῶς νά ἔβγαινα ἔξω ἅμα ἦταν βράδυ, μοῦ ἀπάντησε: «Ἅμα δέν μπορεῖς νά βγεῖς, νά φέρνεις στό νοῦ σου ὅλο ὡραῖες εἰκόνες, ὅπως, ἄς ποῦμε, ἐκεῖνο τό πάρκο πού εἴχατε ἐπισκεφθεῖ μέ τόν ἄνδρα σου καί τά παιδιά σου ἤ ἐκεῖνο τό ὡραῖο ἡλιοβασίλεμα πού ἀπολαύσατε στήν θάλασσα. Θά διώχνεις τούς ἄσχημους λογισμούς καί θά λές: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησε τόν ἄνδρα μου, ἐλέησε κι ἐμᾶς». Μοῦ ἐμφύσησε, ἀκριβῶς, αὐτήν τήν πεποίθηση ὅτι ὑπάρχει ἐπικοινωνία μεταξύ τῆς ζώσας (Σ. σ.: ἐνν. τῆς στρατευομένης) καί τῆς θριαμβεύουσας Ἐκκλησίας»269. 14)Βυζαντινή μουσική Ἡ Βυζαντινή μουσική θεραπεύει τήν κατάθλιψη Ἡ Βυζαντινή μουσική εἶναι ἡ μουσική τῆς Ἐκκλησίας, ἡ μουσική τῶν Ἀγγέλων. Ἡ καταθλιμμένη ψυχή θεραπεύεται καί ἁγιάζεται ἀπ’ αὐτήν. «Μιά φορά» διηγεῖται ὁ π. Πορφύριος, «εἶχε κάποιος δαιμόνιο, ὁ βασιλιάς Σαούλ, καί πήγαινε ὁ Δαβίδ καί τοῦ ἔψαλλε καί ὁ δαίμονας ἔφευγε. Πήγαινε μέ τό ψαλτήρι-τό ψαλτήρι ἦταν ὄργανο. Ὅταν τόν ἔπιανε τό δαιμόνιο τῆς μελαγχολίας, πήγαινε ὁ Δαβίδ καί τοῦ 'παιζε τό ψαλτήρι κι ἔτσι ἔφευγε ὁ δαίμονας. Ποῦ 'ναι αὐτοί πού τρέχουνε νά βροῦνε θεραπεία γιά τήν κατάθλιψη. Ὅταν μάθουνε βυζαντινή μουσική καί ἰδοῦνε τήν μαυρίλα νά 'ρχεται, πάπ! ἕνα δοξαστικό κι ἡ μαυρίλα πού ἔρχεται νά σέ καταλάβει, ὡς ἕνα εἶδος ψυχικῆς μελαγχολίας, γίνεται ὕμνος πρός τόν Θεό. Ἐγώ τό πιστεύω αὐτό. Ἀπόλυτα τό πιστεύω. Σᾶς τό λέω ὅτι ἕνας μουσικός, πού ἀγαπάει τήν μουσική, πού εἶναι εὐσεβής, μπορεῖ μιά δυσκολία του νά τήνε κάνει ἔργο μουσικό ἤ ἕνα ἕτοιμο ἔργο νά τό ψάλει, νά τό ἀποδώσει. Ἔτσι, προκειμένου νά κλαίει καί νά καταπιέζεται, προσφέρει μιά δοξολογία στόν Θεό»270. Οἱ Πατέρες τῆς ἐκκλησίας τονίζουν συχνὰ στὰ κείμενά τους τὸν ρόλο τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς στὴν διαμόρφωση καὶ τὴν καλλιέργεια τοῦ χριστιανικοῦ ἤθους καὶ παροτρύνουν τοὺς χριστιανοὺς νὰ ὑμνοῦν μὲ τὴν μουσικὴ τὸν Θεό. Ἡ μουσικὴ, γιὰ τοὺς Ἁγίους Πατέρες,

Γέροντος Πορφυρίου, Ὅταν σέ πιάνει κατάθλιψη http://1myblog.pblogs.gr/2008/08/otan-se-pianei-katathlipsh-pathr-porfyrios.html. 270Β ί ο ς κ α ί Λ ό γ ο ι Ζ ΄ , σελ. 572. 269

125

εἶναι μέσο κατευνασμοῦ τῶν παθῶν, ψυχικῆς κάθαρσης, πνευματικῆς ἀγαλλίασης. Γράφει ὁ Μέγας Βασίλειος: «Ἡ ψαλμωδία γαληνεύει τίς ψυχές, προξενεῖ τήν εἰρήνη, καταστέλλει τόν θόρυβο καί τά κύματα τῶν λογισμῶν». Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, ἐπίσης, γράφει τὰ ἑξῆς: «Μέ τήν ψαλμωδία ἡ ταραχή καί ἡ ἀγριότητα καί ἡ ἀταξία πού ὑπάρχει στήν ψυχή ἐξομαλύνεται, ἐνῶ ἡ λύπη θεραπεύεται». Τέλος, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος παρατηρεῖ: «Γίνεται ἅγιος καί ὁ ἀέρας μέ τήν ψαλμωδία... Ἡ διάνοια ἀκούει τήν φωνή καί ἀλλάζει· εἰσέρχεται ἡ μελωδία καί δραπετεύουν τά πάθη τῆς πλεονεξίας»271. Ἡ βυζαντινή μουσική, ὅταν τήν χρησιμοποιοῦμε, μᾶς ἁγιάζει χωρίς πολύ κόπο. «Ἡ βυζαντινή μουσική», δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «εἶναι πάρα πολύ ὠφέλιμη. Κανένας χριστιανός δέν πρέπει νά ὑπάρχει χωρίς νά ξέρει βυζαντινή μουσική. Πρέπει ὅλοι νά μάθομε. Ἔχει ἄμεση σχέση μέ τήν ψυχή. Ἡ μουσική ἁγιάζει τόν ἄνθρωπο ἀναίμακτα. Χωρίς κόπο, ἀγαλλόμενος, γίνεσαι ἅγιος»272. «Ὅταν μελαγχολεῖτε», ἔγραφε πρὸς πνευματικό του παιδὶ ὁ Ὅσιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος, «νὰ ψάλλετε τὰ δυὸ τοῦτα τροπάριά Της: «Μακαρίζομεν σὲ πᾶσαι αἱ γενεαί, Θεοτόκε Παρθένε· ἐν Σοί γὰρ ὁ ἀχώρητος Χριστὸς ὁ Θεὸς Ἡμῶν χωρηθῆναι ηὐδόκησε. Μακάριοι ἐσμέν καὶ ἡμεῖς προστασίαν Σὲ ἔχοντες· ἡμέρας γὰρ καὶ νυκτὸς πρεσβεύεις ὑπὲρ ἠμῶν καὶ τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας ταῖς Σαῖς ἱκεσίαις κρατύνονται διὸ ἀνυμνοῦντες βοῶμεν Σοί· Χαῖρε κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετά Σοῦ». «Σὲ τὸ ἀπόρθητον τεῖχος, τὸ τῆς σωτηρίας ὀχύρωμα, Θεοτόκε Παρθένε, ἱκετεύομεν. Τὰς τῶν ἐναντίων βουλάς διασκέδασον, τοῦ λαοῦ Σου τὴν λύπην εἰς χαρὰν μετάβαλε· ὑπὲρ εἰρήνης τοῦ κόσμου πρέσβευε· ὅτι Σὺ εἶ, Θεοτόκε, ἡ ἐλπὶς Ἡμῶν»»273. Δέσποινας Κωνσταντίνου, Ἡ β υζαντιν ὴ μ ουσικὴ ὡς μ έ σο ψυχ αγωγίας κα ὶ ψυχ οθ ε ραπε ίας στ ὰ πατε ρικὰ κε ίμ ε να, στὸ: Ἡ β υζαντιν ὴ μ ουσικὴ ὡς θ ε ραπαινίδα τ ῆς ὀρθ όδοξης θ ε ολογ ίας, τ ῆς θ ρησκε υτικ ῆς ποί ησης κα ὶ ποιμ αντικὸ μ έ σο ψυχ αγωγί ας και ψυχ οθ ε ραπε ίας, http://vatopaidi.wordpress.com/2011/01/07/ Μ. Βασίλειος: «Ψαλμὸς γαλήνη ψυχῶν, βραβευτής εἰρήνης, τὸ θορυβοῦν καὶ κυμαῖνον τῶν λογισμῶν καταστέλλων». Μέγας Ἀθανάσιος: «Οὕτως τὸ μὲν ἐν αὐτῇ (τῇ ψυχῇ) ταραχῶδες καὶ τραχὺ καὶ ἄτακτον ἐξομαλίζεται, τὸ δὲ λυποῦν θεραπεύεται». Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος: «Γίνεται γὰρ καὶ ὁ ἀὴρ ἅγιος ἀπὸ ψαλμωδίας… Ἀκούει τῆς φωνῆς καὶ μεταρρυθμίζεται ἡ διάνοια, εἰσέρχεται ἡ μελωδία καὶ δραπετεύει τῆς πλεονεξίας τὰ πάθη». 272Β ί ο ς κ α ί Λ ό γ ο ι Ζ ΄, σελ. 571. 273Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, «Χε ιραγωγία στήν Π νε υμ ατική ζωή» , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 271

126

15) Ἀποβολή ὅλων τῶν λογισμῶν ἐξ ἀρχῆς Ἡ μή ἀποδοχή τοῦ κακοῦ λογισμοῦ ἐξ ἀρχῆς. Ὁ λογισμός εἶναι ἡ ἀρχική αἰτία τῆς ἁμαρτίας, τοῦ πάθους, τῆς κατάθλιψης καί τελικά τῆς πνευματικῆς ἀσθένειας καί τοῦ πνευματικοῦ θανάτου. Πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά μήν ὑποκύψει στόν κακό λογισμό ἐξ ἀρχῆς. Ἐπίσης καί τούς καλούς λογισμούς πρέπει νά τούς κόβουμε διά τῆς εὐχῆς, ὥστε ἡ καρδιά νά παραμένει ἐλεύθερη καί καθαρή. Ὁ Ἀββᾶς Δωρόθεος, ἑρμηνεύοντας τό ψαλμικό «Μακάριος εἶναι ἐκεῖνος πού θά πιάσει τά βρέφη σου καί θά τά κτυπήσει στήν πέτρα», λέει:« Μακάριος εἶναι ἐκεῖνος πού τά γεννήματά σου –δηλαδή τούς πονηρούς λογισμούς–οὔτε στήν ἀρχή δέν τούς δίνει τήν εὐκαιρία νά μεγαλώσουν μέσα του καί ἔτσι νά πραγματοποιηθεῖ τό κακό. Ἀντίθετα, γρήγορα, ὅταν ἀκόμα εἶναι ἀδύνατοι οἱ λογισμοί, πρίν τραφοῦν καί γιγαντωθοῦν ἐναντίον του, θά τούς πιάσει καί θά τούς ρίξει στήν πέτρα πού εἶναι ὁ Χριστός καί θά τούς ἐξολοθρέψει μέ τήν καταφυγή του στόν Χριστό. Νά πῶς καί οἱ Γέροντες καί ἡ Ἁγία Γραφή, ὅλοι συμφωνοῦν καί μακαρίζουν ἐκείνους πού ἀγωνίζονται νά κόψουν τά πάθη, ὅσο ἀκόμη εἶναι μικρά, πρίν δοκιμάσουν τόν πόνο καί τήν πίκρα τους»274. Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν κόψει ἐξ ἀρχῆς τόν κακό λογισμό, τότε γίνεται ὑποχείριο τοῦ πονηροῦ πνεύματος. «Πολλές φορές ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἐνεργούμενος κακῶν σκέψεων, εἴτε δικῶν του εἴτε ὑποβολιμαίων ἀπό τό πονηρό πνεῦμα, χωρίς νά τό καταλαβαίνει, καί τότε παρασύρεται χωρίς αὐτοέλεγχο καί κάνει αὐτό πού κάνει, πού ἀργότερα νομίζει ὅτι δέν τό ἤθελε, ἀλλά πού στήν πραγματικότητα τό θέλησε καί αὐτός. Συνεργάζεται μέ τόν κακό λογισμό, λέει μέσα του γιά μιά στιγμή τό ναί καί ὕστερα ἀφήνεται καί δρᾶ ἀνεξέλεγκτα καί κάνει πράγματα πού ἴσως καί νά μήν τά θυμᾶται μετά. Ὅμως, στήν ἀρχική στιγμή ὑπέκυψε μέ τό θέλημά του καί ἔτσι κατελήφθη ἀπό τό πάθος του. Αὐτό ὁ Γέροντας (Πορφύριος) τό ὀνομάζει μυστηριώδη τρόπο. Γιατί δέν εἶναι ἀμέσως ἀπό ὅλους ἀντιληπτό, εἶναι ὅμως ἀλήθεια ὅτι συμβαίνει. Γι’ αὐτό χρειάζεται προσοχή στήν πρώτη στιγμή πού ἔρχεται ὁ κακός λογισμός, νά τόν περιφρονήσουμε καί νά στραφοῦμε ἀμέσως στόν Χριστό, γιά νά μή μᾶς πιάσει καί μᾶς αἰχμαλωτίσει τήν θέληση καί

Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἀ σ κ η τ ι κ ά , Ι Α ΄ Δ ι δ α σ κ α λ ί α , Ἐκδόσεις Ἑτοιμασία, Ζ΄ἔκδοση, Καρέας 2005, σελ. 275. 274

127

μᾶς κάνει ὅ,τι θέλει μετά χωρίς νά ἐλέγχουμε τήν κατάσταση»275. Ὁ πνευματικά ὑγιής δέν ὑποκύπτει στόν κακό λογισμό ἐξ ἀρχῆς. 16) Ἀποβολή τῆς ζήλειας καί τοῦ φθόνου Ἡ καταπολέμηση τῆς ζήλειας τοῦ φθόνου. Ὁ ἐγωισμός ἔχει ποικίλες μορφές καί ἀποτελέσματα. Φοβερά τέκνα του, πού δημιουργοῦν μεγάλη θλίψη καί κατάθλιψη στόν ἄνθρωπο, εἶναι ἡ ζήλεια, ὁ φθόνος καί ἡ ἐπιθυμία νά μᾶς ἀγαπούν. «Ὁ φθόνος», παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «εἶναι ἕνα ἄγριο θηρίο, πού δέν βλάπτει μόνο τούς ἄλλους ἀλλά καί τόν ἴδιο τόν φθονερό. Αὐτός πρῶτα-πρῶτα βασανίζεται καί λιώνει καί ὑποφέρει ψυχικά καί σωματικά. «Ὤ φθόνε, ρίζα θανάτου!» ἀναφωνεῖ ὁ Ἱερός Χρυσόστομος". «Ὤ φθόνε, πολύπλοκη ἀρρώστια! Ἄσβεστη φωτιά! Μυτερό καρφί μπηγμένο στήν καρδιά!» Ποιό καρφί, ἀλήθεια, πληγώνει καί πονάει τόσο πολύ ὅσο ὁ φθόνος τήν καρδιά τοῦ φθονεροῦ;" Πράγματι, ὁ φθόνος ἀφαιρεῖ ἀπό τόν ἄνθρωπο τήν ἐσωτερική εἰρήνη, τόν ἀναστατώνει, τόν ταράζει, τόν γεμίζει θλίψη καί ὀδύνη, τόν κάνει ἔξαλλο. Ὅταν μάλιστα ὁ φθόνος εἶναι πολύ μεγάλος καί κατακυριεύσει τόν ἄνθρωπο, τότε τόν ἀλλοιώνει καί ἐξωτερικά: Χλωμιάζει, ἀδυνατίζει, μαραίνεται, λιώνει...; Ὅπως ὁ σκόρος τρώει τά ροῦχα καί τά καταστρέφει, ἔτσι τρώει καί ὁ φθόνος τόν φθονερό»276. Ὁ Γέροντας Πορφύριος τόνιζε ὅτι ὁ πνευματικός ἄνθρωπος πρέπει ὅλα αὐτά νά τά καταπολεμᾶ. Ἔλεγε σέ πνευματικό του παιδί: ««Μακριά ἀπό τήν ζήλεια. Τόν κατατρώγει τόν ἄνθρωπο. Ἀπό φθόνο, μία Μοναχή πρός ἄλλη, τήν φαντάστηκε νά ἀσχημονεῖ μέ τόν πνευματικό, καί τό ἔλεγε σάν πραγματικότητα. Ὅλα γίνονται στό φθονερό ἄνθρωπο. Ἐγώ τά ἔζησα. Οἱ ἄνθρωποι μέ εἶχαν γιά καλό καί ἐρχόντουσαν πολλοί γιά νά ἐξομολογηθοῦν. Καί μοῦ τά ἔλεγαν μέ εἰλικρίνεια. Μακριά ἀπό αὐτά τά γυναικίστικα παράπονα. Τόν Χριστό μωρέ, τόν Χριστό νά ἀγαπήσουμε μέ πάθος, μέ Θεῖο Ἔρωτα. Εὐτυχισμένος ὁ μοναχός πού ἔμαθε νά ἀγαπάει ὅλους μυστικά. Δέν ζητᾶ ἀπό τούς ἄλλους ἀγάπη, οὔτε τόν νοιάζει νά τόν ἀγαπούν. Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 19-20. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, T L G , Work #294 61.708.15 to Work #294 61.708.21 «Ὦ φθόνε ῥίζα θανάτου͵ ἡ πολύπλοκος νόσος καρδίας͵ ὀξύ τατε ἧλε ποῖος γὰρ ἧλος ὀξύτατος οὕτω κεντᾷ͵ ὡς ὁ φθόνος τὴν ἔχουσαν αὐτὸν καρδίαν τιτρώσκει; ποία δὲ νόσος οὕτω τὸ τῆς ὄψεως κάλλος ἀφανίζει͵ ὡς ὁ φθόνος τὸ τῆς ψυχῆς καλλίπνοον ἄνθος͵ τὴν ἀγάπην͵ μαραίνει; Τὸ πῦρ ὕδωρ σβέννυσι͵ τὸν δὲ φθόνον μυρίαι πηγαὶ...» 275 276

128

Ἐσύ ἀγάπα ὅλους, καί προσεύχου μυστικά μέσα σου. Ξεχύνε τήν ἀγάπη σου πρός ὅλους. Καί θά ἔλθει ὥρα πού θά ἀγαπᾶς ἀβίαστα. Καί θά νιώθεις, ὅτι ὅλοι σ' ἀγαπούν. Ἕνα κοσμικό τραγούδι λέει: «Μή μοῦ ζητᾶς νά σ' ἀγαπῶ. Ἡ ἀγάπη δέν ζητιέται. Μέσα στά φύλλα τῆς καρδιᾶς μονάχη της γεννιέται». Πάρ' το πνευματικά. Ἐσύ σκόρπα φυσικά, ἀπό τήν καρδιά σου, τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Μερικοί μοναχοί, ἰδίως γυναῖκες, λένε: Μ' ἀγαπᾶς; Γιατί δέν μ' ἀγαπᾶς; Πώ πώ! Πόσο μακριά εἶναι ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ! Φτώχεια... πνευματική φτώχεια. Μή σέ νοιάζει ἄν σ' ἀγαπούν. Ἐσύ μόνο ξεχείλιζε ἀπό ἀγάπη Χριστοῦ πρός ὅλους. Καί τότε μυστικά ἔρχεται μία μεταβολή, μία ἀλλαγή σ' ὅλο τό σύνολο. Αὐτό πού σοῦ λέω εἶναι ἡ καλύτερη ἱεραποστολή»277. 17) Καταπολέμηση τῆς ἐπιθυμίας νά μᾶς ἀγαποῦν. Ἡ ταπείνωση, ὅπως ἤδη ἐλέχθη, εἶναι κορυφαῖο φάρμακο κατά τῆς κατάθλιψης. Ἕνας κύριος τρόπος –σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες– γιά νά τήν φθάσουμε εἶναι τό νά βάζουμε πάντα τόν ἑαυτό μας κάτω ἀπό ὅλους. Γιά νά πετύχουμε δέ στήν προσπάθεια νά βάλουμε τόν ἑαυτό μας στήν «ἔσχατη θέση» –κάτω ἀπό ὅλους–, θά πρέπει νά καταπολεμήσουμε μιά βαθειά μέσα μας ριζωμένη ἐπιθυμία: τήν ἐπιθυμία νά μᾶς ἀγαποῦν καί νά μᾶς ἀποδέχονται. Ὅταν θέλουμε νά μᾶς ἀγαποῦν, φανερώνουμε τήν ἄρρωστη ἀγάπη πού ἔχουμε στόν ἑαυτό μας, τόν ἐγωκεντρισμό μας. Νά τί μᾶς συμβουλεύει ὁ Γέροντας Παΐσιος: «Νά προσεύχεσαι καί νά ἀγαπᾶς. Νά ἀγαπᾶς τόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους. Δέν βλέπεις ἐδῶ τί κάνει ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ; Νά μή λές μέσα σου «μέ ἀγαποῦν οἱ ἄλλοι;». Ἄν τούς ἀγαπᾶς ἐσύ πρῶτα, νά ξέρεις ὅτι καί αὐτοί σέ ἀγαποῦν τό ἴδιο”»278.

Γέροντος Πορφυρίου, Μ ή ζ η τ ᾶ ς ν ά σ ' ἀ γ α π ο ῦ ν , http://1myblog.pblogs.gr/2008/08/mh-zhtas-na-s-agapoyn-p-porfyrios.html 278Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λ ό γ ο ι τ ο ῦ Γ έ ρ ο ν τ α γ ι ά τ ή ν Ο ἰ κ ο γ ε ν ε ι α κ ή Ζ ω ή , http://www.agiosgeorgioshaidarioy.gr/gerontas_paisios.html 277

129

Ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει μεγάλο ἐγωισμό θέλει νά εἶναι τό ἐπίκεντρο τῆς προσοχῆς ὅλων. Ἐπίσης, ζηλεύει ὅταν ἀγαποῦν ἄλλους αὐτοί ἀπό τούς ὁποίους περιμένει νά τόν ἀγαποῦν. Ὁ σοφός π. Πορφύριος ἔλεγε σέ πνευματική του θυγατέρα, γιά τήν ὁποίαν νόμιζαν ὅτι πάσχει ἀπό κρίσεις ἐπιληψίας: «Ἐσύ ἔχεις μεγάλο ἐγωισμό μέσα σου, θέλεις νά σ’ ἀγαποῦνε ὅλοι. Καί, πολλές φορές, ὅταν δεῖς τούς γονεῖς σου νά περιποιοῦνται κάποιον ἀδερφό σου, ἔ! Τό κάνεις μόνη σου. Ξεύρεις πῶς γίνεται αὐτό τά πράγμα, καί κάνεις ἔτσι καί τό κάνεις. Δηλαδή, ἀνοίγεις, σέ κυριεύει ὁ δαίμονας καί ἀπό κεῖ καί πέρα τά χάνεις. Πέφτεις κάτω, ἀφρίζεις, χτυπιέσαι, δαγκάνεις τά χείλη σου, γιά θυμήσου το, τῆς λέω, ρέ κόρη; «Ἔ! αὐτό τό κάνω», μοῦ λέει. Λέω: «πῶς τό κάνεις, γιατί τό κάνεις;» «Νά, ὅταν μέ στενοχωρήσουν, δέν ἔχω τίποτ’ ἄλλο νά κάνω· κάνω αὐτό γιά νά τό καταλάβουν νά μή μέ στενοχωροῦν, νά μ’ ἀγαποῦν καί νά μοῦ φέρνουνε ἐκεῖνο πού θέλω»279. Οἱ φαινομενικές κρίσεις ἐπιληψίας σ’ αὐτήν τήν κοπέλα δέν ἦταν παρά ἐκδηλώσεις ζήλειας καί πληγωμένου ἐγωισμοῦ. Ὁ ἄνθρωπος δέν τό καταλαβαίνει, πολλές φορές, ὅτι ἐνεργεῖ μέ πολύ ἐγωισμό, διότι καταλαμβάνεται καί αἰχμαλωτίζεται ἀπό τόν πονηρό. Ἀρχικά ὅμως ἑκούσια ὑποχωρεῖ στόν πονηρό. Ὁ πνευματικά ὑγιής δέν ἀποζητᾶ τήν ἀγάπη τῶν ἄλλων, οὔτε τό ἐνδιαφέρον τους γι’ αυτόν, ὁπότε καί δέν πάσχει ὅταν ἀδιαφοροῦν γι’ αὐτόν ἤ ἀκόμη καί ὅταν τόν ἀδικοῦν μέ ὁποιονδήποτε τρόπο. 18) Ὑπομονή - Ἀναθέρμανση τοῦ πνευματικοῦ ζήλου Ἡ καταπολέμηση τῆς ἀκηδίας-ψυχικῆς ἀτονίας μέ τήν ὑπομονή, τήν εὕρεση τρόπων ἀναθέρμανσης τοῦ ζήλου καί τήν ἐργασία. Δέν πρέπει νά μένουμε ἀδρανεῖς, ἀλλά νά καταπολεμοῦμε τήν ἀκηδία καί τήν ψυχική ἀτονία. Γιά τήν καταπολέμησή τους, θά πρέπει νά ἐπινοοῦμε τρόπους ἀναθέρμανσης τοῦ ζήλου μας γιά τά πνευματικά, γιά τόν Θεό. Ἡ ἐργασία καί ἡ ὑπομονή βοηθοῦν. Ἡ προσευχή στήν ‘Υπεραγία Θεοτόκο πρέπει νά μᾶς συνοδεύει πάντα καί ἰδιαίτερα ὅταν πειραζόμαστε ἀπό τήν ἀκηδία-κατάθλιψη. «Σᾶς κυριεύει ἡ ἀκηδία. Τί νὰ κάνετε; Νὰ ἐπινοήσετε», συμβουλεύει ὁ Ἅγιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος, «τρόπους ἀναθερμάνσεως τοῦ ζήλου καὶ τῆς φιλοπονίας σας. Ποιὸς δὲν ἔχει βασανιστεῖ ἀπ’ αὐτὴ τὴ ψυχικὴ ἀτονία; Τσακιζόμαστε γιὰ νὰ τὴν νικήσουμε. Ἀλλὰ βλέπουμε ὅτι ματαιοπονοῦμε. Ἔτσι, δὲν μᾶς ἀπομένει

279

Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 21.

130

τίποτ’ ἄλλο ἀπὸ τὸ νὰ τὴν ὑπομείνουμε καρτερικά, περιμένοντας τὴν ἐπέμβαση τοῦ Κυρίου. Ὅταν Ἐκεῖνος εὐδοκήσει, θὰ μᾶς δώσει νέα ζωή, θὰ μᾶς παρηγορήσει καὶ θὰ μᾶς δυναμώσει. Δοκιμάστε, πάντως, καὶ τοῦτον τὸν τρόπο: Καταπιαστεῖτε μὲ μία δουλειὰ ποὺ ἀπαιτεῖ κόπο καὶ θυσία. Ἴσως ἔτσι νὰ κινητοποιηθεῖ ἡ ψυχή σας. Διαφορετικά, δὲν ἔχετε παρὰ νὰ κάνετε ὑπομονή, ὅπως σᾶς εἶπα. Αὐτὸ τὸ αἴσθημα τῆς ἀκηδίας καὶ τῆς ἀτονίας εἶναι παροδικό. Καμιὰ φορά προέρχεται ἀπὸ σωματικὴ κόπωση ἢ ἀδυναμία. Ἄλλοτε πάλι ὀφείλεται σὲ κάποια κατάσταση ἀναμονῆς. Ἡ Κυρία Θεοτόκος ἂς μεσιτεύει στὸν Υἱό Της γιὰ τὴν ἐνίσχυσή μας…»280 19) Κλείσιμο βιντεοπαιγνιδιῶν.

τῆς

τηλεόρασης

καί

τῶν

Ἐκτός τῶν φοβερῶν ἄλλων κακῶν (ἀνηθικότητα, βία, παθητικότητα, μή ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, πλύση ἐγκεφάλου, καταλαλιά καί κατάκριση) πού φέρνει μαζί της ἡ τηλεόραση –τό «κουτί τοῦ διαβόλου» ὅπως τό ἔλεγε προφητικά ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός– τώρα προστέθηκε καί μία ἐπιπλέον ἐπιστημονική γνώση: Ὅτι ἡ τηλεόραση καί τά βιντεοπαιγνίδια προξενοῦν ἐφηβική κατάθλιψη. Ἡ πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης ἤ βιντεοπαιχνιδιῶν μπορεῖ νά ὁδηγήσει σέ κατάθλιψη τούς ἐφήβους, σύμφωνα μέ νέα ἐπιστημονική μελέτη, πού κρούει τόν κώδωνα τοῦ κινδύνου γιά τίς ἐπιπτώσεις στήν ψυχική ὑγεία τῶν παιδιῶν ἀπό τήν συνεχῆ ἐπίδραση τῶν ἡλεκτρονικῶν μέσων. Ὅπως ἀναφέρει τό Γαλλικό Πρακτορεῖο, ἡ ἔρευνα τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Πίτσμπεργκ τῶν ΗΠΑ, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Μπράιαν Πρίμακ καί δημοσιεύτηκε στό ἐπιστημονικό ἔντυπο «Archives of General Psychiatry». Ἐξετάστηκαν χιλιάδες ἔφηβοι πού δέν εἶχαν ἐμφανίσει κατάθλιψη τό 1995, πρίν ἐμφανιστοῦν εὐρέως τό Ἴντερνετ καί τά DVD, ἀλλά ἑπτά χρόνια μετά, ὅταν οἱ συμμετέχοντες ἦταν πιά 22 ἐτῶν κατά μέσο ὅρο, τό 7,4% εἶχε ἐμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης. Οἱ ἔφηβοι ἀνέφεραν ὅτι κάθε μέρα κατά μέσο ὅρο παρακολουθοῦσαν 2,3 ὧρες τηλεόρασης, 2,34 ὧρες ραδιόφωνο, 0,62 ὧρες βιντεοκασέτες καί 0,4 ὧρες ἔπαιζαν παιχνίδια στόν ὑπολογιστή (ἄλλες ἔρευνες ἔχουν δείξει ὅτι σήμερα πιά αὐτές οἱ ὧρες ἔχουν αὐξηθεῖ κι ἄλλο). Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, « Χ ε ι ρ α γ ω γ ί α σ τ ή ν Π ν ε υ μ α τ ι κ ή ζ ω ή » , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 280

131

Οἱ ὧρες αὐτές ἀφαιρέθηκαν ἀπό ἄλλες ὠφέλιμες δραστηριότητες, ὅπως ἡ ἄθληση, οἱ παρέες, τό διάβασμα κ.ἄ., πού προστατεύουν ἀπό τήν κατάθλιψη. Διαπιστώθηκε ὅτι οἱ κοπέλες καί νεαρές γυναῖκες εἶναι λιγότερο πιθανό νά ἀναπτύξουν κατάθλιψη σέ σχέση μέ τούς νεαρούς, ὅταν ἀφιερώνουν τόν ἴδιο χρόνο στά ἡλεκτρονικά μέσα. Σύμφωνα μέ τήν ἔρευνα, ἡ κατάθλιψη, πού συχνά σχετίζεται μέ τήν τρίτη ἡλικία, στήν πραγματικότητα ἀρχίζει στήν ἐφηβεία ἤ στά πρῶτα χρόνια της ἐνήλικης ζωῆς. Οἱ ἐρευνητές ἐπισημαίνουν ἐπίσης ὅτι ἡ συχνή ἔκθεση στά ἡλεκτρονικά μέσα μπορεῖ νά ἐνθαρρύνει τήν ἐπιθετικότητα, τό ἄγχος, τίς φοβίες καί νά παρεμποδίσει τήν ἀνάπτυξη τῆς ταυτότητας τοῦ παιδιοῦ, ἐνῶ, ἄν οἱ ὧρες παρακολούθησης εἶναι νυχτερινές, διαταράσσεται καί ἡ ἱκανότητα τοῦ ὕπνου. Ἡ ἔρευνα προτρέπει τούς γονεῖς νά παρέμβουν καί νά ἐνθαρρύνουν, μεταξύ ἄλλων, τήν κοινωνική δικτύωση τοῦ παιδιοῦ. ΑΠΕ-ΜΠΕ»281. Βέβαια, ἐμεῖς γνωρίζουμε ὅτι ἡ κοινωνική δικτύωση τοῦ παιδιοῦ ὄχι μόνο δέν θά προφυλάξει τό παιδί ἀπό τήν κατάθλιψη καί τά ὅσα προαναφέραμε, ἄλλά θά τό ἐκθέσει καί σε ἀκόμη πιό πολλούς κινδύνους πού ἀνεφύησαν πρόσφατα. Μόνον ἡ «Ἐκκλησιαστική δικτύωση», δηλ. ἡ ἔνταξη τοῦ παιδιοῦ –ὡς ζωντανοῦ μέλους– στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μπορεῖ νά φέρει τά ἐπιθυμητά καί πρό πάντων τά κατά Θεόν ἀποτελέσματα. Ἡ τακτική Ἐξομολόγηση (ἀπό τήν ἡλικία τῶν 4-5 ἐτῶν τοῦ παιδιοῦ), ἡ μέ μέτρο πνευματική ἄσκηση (μετάνοιες, κομποσχοίνι, νηστεία), ἡ τακτική Θεία Κοινωνία, ἡ καθημερινή μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν Βίων τῶν Ἁγίων καί τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας (προσαρμοσμένη στήν ἡλικία τοῦ κάθε παιδιοῦ), ἡ διδασκαλία τῆς νοερᾶς ἀδιάλειπτης «εὐχῆς» (τοῦ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με») εἶναι ἀπαραίτητα στοιχεῖα γιά τήν σωστή ἀγωγή τοῦ παιδιοῦ, ὥστε νά ζεῖ τήν χαρά τοῦ Παραδείσου ἀπό αὐτήν τήν ζωή. Διαφορετικά θά ζεῖ τήν ἀνία, τήν πλήξη, τήν κατάθλιψη καί τήν πρόγευση τῆς Κολάσεως, διά μέσου τῶν ΜΜΕ, τῶν διαφόρων βιντεοπαιγνιδιῶν, τῶν ναρκωτικῶν, τῆς ποικίλης ἁμαρτίας καί τοῦ πνευματικοῦ θανάτου, πού εἶναι τό ἀποτέλεσμα τῆς ἐκτός Ἐκκλησίας ζωῆς.

20) Μετάνοια καί Ἱερά Ἐξομολόγηση 20α) Τό ἱερό Ἐξομολογήσεως.

281

Μυστήριο

τῆς

Μετανοίας

καί

http://www.paidiatros.gr/index.php?cid=10&id=1192&st=2.

132

«Ὁ σύγχρονος μεγάλος Θεολόγος π. Ἰουστίνος Πόποβιτς στὸ ἔργο του «Ὁδὸς Θεογνωσίας» γράφει : «ἡ ψυχὴ κάθε ἀνθρώπου, κάθε ἀνθρωπίνου προσώπου καὶ ἡ ψυχὴ τῆς ἀνθρωπότητος εἶναι ἀνίατα τραυματισμένες. Τὸ τραῦμα τους αὐτὸ δὲν μποροῦν νὰ τὸ θεραπεύσουν οὔτε ὁ Νόμος, οὔτε οἱ Προφῆτες. Κανεὶς, ἐκτός τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Χριστὸς ἦρθε στὸν κόσμο γιὰ νὰ θεραπεύσει τὸν ἄνθρωπο, νὰ καταργήσει τὴν ἁμαρτία, νὰ ἐπανασυνδέσει τὸν ἄνθρωπο μὲ τὴν πηγὴ τῆς ζωῆς, ποὺ εἶναι ὁ Θεὸς, νὰ τὸν ἐπαναφέρει στὴν προπτωτικὴ ἀκεραιότητα. Ἡ διὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι ἡ μεγίστη δωρεὰ τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο, εἶναι τὸ Εὐαγγέλιο»»282. Αὐτή ἡ τόσο ψυχοθεραπευτική συγχώρηση καθώς καί ἡ πλούσια δόση τῆς Θείας Χάρης κατ’ ἐξοχήν παρέχονται μέ τό Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Μετανοίας καί Ἐξομολογήσεως. 20β) Ἡ Μετάνοια-Ἐξομολόγηση: Ἡ θεραπευτική τῶν παθῶν καί τῆς κατάθλιψης.

τέλεια

Ἡ θεραπεία τοῦ ἀσθενοῦς πνευματικά ἀνθρώπου ἀρχίζει μέ τήν μετάνοια καί τήν ἐξομολόγηση. Μάταια οἱ ἄνθρωποι ψάχνουν τήν ἀνακούφιση στούς ψυχολόγους καί ψυχιάτρους. Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος: «Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ τὸν πνευματικό τους καὶ τοὺς ἔχουν πνίξει οἱ λογισμοὶ καὶ τὰ πάθη καὶ καταλήγουν νὰ κάνουν ἐξομολόγηση στοὺς ψυχιάτρους... Νὰ ξεχάσουν τὸ πρόβλημα ποὺ τοὺς ἀπασχολεῖ... μόλις περάσει λοιπὸν λίγο διάστημα καὶ ξαναεμφανιστεῖ, ξανὰ πάλι τὰ ἴδια. Αὐτὴ ἡ δουλειὰ γίνεται. Ἐνῶ, ἂν τακτοποιηθεῖ κανεὶς ἐσωτερικά, κοιμᾶται σὰν ἀρνάκι καὶ δὲ θέλει οὔτε χάπια οὔτε τίποτα»283 «Τὴν ἀδυναμία νὰ θεραπεύσουν τὰ φάρμακα τὶς ψυχικὲς δυσκολίες», παρατηρεῖ ὁ ἰατρός Σωτήρης Ἀδαμίδης, «μοῦ τὴν εἶχε τονίσει ὁ γέροντας Πορφύριος, πάρα πολλὲς φορὲς μὲ τὸν πιὸ κατηγορηματικὸ τρόπο. «Ε, τί... τὸ πιστεύεις αὐτὸ ποῦ σου λέω; Τὸ ἔχεις ἰδεῖ;» «... δὲν λύνονται μ’ αὐτὰ τὰ προβλήματα τῶν ἀνθρώπων». «Δὲν τὰ θέλω ἐγὼ αὐτά...», ἔλεγε, (ψυχαναλυτικὲς καὶ ψυχιατρικὲς ἑρμηνεῖες καὶ θεραπεῖες, ἀνθρωποκεντρικὲς θεωρήσεις τῶν προβλημάτων μας). Τὸ νὰ ἀκούσει κανεὶς αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους καὶ μόνο εἶναι τὶς πιὸ πολλὲς φορὲς ἀνακουφιστικό. Ἂν ἐξηγήσουμε ὅτι ἡ κεφαλαλγία δὲν ὀφείλεται σὲ ὄγκο τοῦ ἐγκεφάλου καὶ ὅτι οἱ προκάρδιοι παλμοὶ εἶναι ἀκίνδυνοι, εἶναι ἀρκετὸ, λένε τὰ βιβλία. Δὲν τὸ λέει ὅμως ἡ κλινικὴ πείρα. Στό: Ἀρχιμ. Μεθοδίου Κρητικοῦ, Ἡ ἁμ αρτία καί οἱ ψυχ ικέ ς διαταραχ ές, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/methodios_kritikos_amartia html. 283Ἀ θ ω ν ι κ ό Ἡ μ ε ρ ο λ ό γ ι ο , του π. Δ. Τάτση, ἔκδ. γ’, σελ. 35. 282

133

Οἱ ἀσθενεῖς αὐτοὶ δὲν ἀνταποκρίνονται εὔκολα σὲ ἰατρικὲς παρεμβάσεις, παρὰ μόνο ἂν δεῖ κανεὶς πιὸ πέρα ἀπὸ τὸ σύμπτωμα καὶ δώσει ἄλλη σημασία στὴ ζωὴ τοῦ ἀσθενοῦς, ἄλλο νόημα. Καὶ φυσικὰ δὲν λύνεται τὸ πρόβλημα μὲ τὰ ἀγχολυτικὰ ἢ τὰ ἀντικαταθλιπτικά, ἢ τὶς ἀνοησίες τύπου ὕπνωσης, ποὺ ἐφαρμόζουν ἀρκετοὶ ψυχίατροι-ψυχαναλυτές284. «Πᾶνε καὶ χάνουν τόσες ὧρες... καὶ ξοδεύουν τόσα λεπτά... δὲν ἔρχονται στὴν ἐκκλησία μας, στὸν πνευματικό, νὰ τοὺς πεῖ τί κρύβεται πίσω ἀπὸ τὰ ὅσα ὑποφέρουν καὶ νὰ γίνουν πραγματικὰ καλά...», μᾶς ἔλεγε ὁ πατὴρ Πορφύριος»285. Εἰδικά οἱ ἄνθρωποι πού πάσχουν ἀπό Κατάθλιψη, ἀλλά καί ὅποιοι ἄλλοι ἀληθινά θέλουν νά μετανοήσουν, θά πρέπει νά ἀρχίζουν τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς τους μέ μία καλή Γενική Ἐξομολόγηση. 20γ) Ἡ θεραπεία τῆς Κατάθλιψης ἀρχίζει μέ μία καλή Γενική Ἐξομολόγηση «Ἔχουν ἀπομακρυνθῆ οἱ ἄνθρωποι», τόνιζε ὁ σεβαστός Γέροντας Παΐσιος, «ἀπὸ τὸ μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, γι’ αὐτὸ καὶ πνίγονται ἀπὸ τοὺς λογισμοὺς καὶ τὰ πάθη. Πόσοι ἔρχονται καὶ ζητοῦν νὰ τοὺς βοηθήσω σὲ κάποιο πρόβλημά τους, καὶ οὔτε ἐξομολογοῦνται οὔτε ἐκκλησιάζονται! «Ἐκκλησιάζεσαι καθόλου;», τοὺς ρωτάω. «Ὄχι», μοῦ λένε. «Ἐξομολογήθηκες καμμιὰ φορᾶ;». «Ὄχι. Ἦρθα νὰ μὲ κάνης καλά». «Μὰ πῶς; Πρέπει νὰ μετανοήσης γιὰ τὰ σφάλματά σου, νὰ ἐξομολογῆσαι, νὰ ἐκκλησιάζεσαι, νὰ κοινωνᾶς –ὅταν ἔχης εὐλογία ἀπὸ τὸν πνευματικό σου– καὶ ἐγὼ θὰ κάνω προσευχὴ νὰ γίνης καλά. Ξεχνᾶς ὅτι ὑπάρχει καὶ ἄλλη ζωὴ καὶ πρέπει νὰ ἑτοιμασθοῦμε γιὰ ‘κεῖ;». «Κοίταξε, πάτερ, αὐτὰ ποὺ λές, ἐκκλησίες, ἄλλη ζωὴ κ.λπ., ἐμένα δὲν μὲ ἀπασχολοῦν. Αὐτὰ εἶναι παραμύθια. Ἔχω πάει σὲ μάγους, σὲ μέντιουμ καὶ δὲν μπόρεσαν νὰ μὲ κάνουν καλά. Ἔμαθα ὅτι ἐσὺ μπορεῖς νὰ μὲ κάνης καλά». Ἄντε τώρα! Τοὺς μιλᾶς γιὰ ἐξομολόγηση, γιὰ τὴν μέλλουσα ζωή, καὶ σοῦ λένε «αὐτὰ εἶναι παραμύθια», καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά: «Βοήθησέ με, παίρνω χάπια». Ἒμ πῶς, μὲ μαγικὸ τρόπο θὰ γίνουν καλά; »286 Ὁ Γέροντας Πορφύριος τόνιζε ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀπαλλάσσεται ἀπό τό κακό μέ τήν βίωση τοῦ φιλανθρωποτάτου μυστηρίου τῆς μετανοίας.

Γιά τήν ὕπνωση βλέπε στό βιβλίο τοῦ Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θε ραπε υτική τ ῶν Π ατέ ρων καί ψυχ ανάλυση , Ἐκδόσεις Σταμούλη. 285Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θε ραπε υτική τῶν Π ατέ ρων καί ψυχ ανάλυση , Ἐκδόσεις Σταμούλη. 286Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Γ΄, Π νε υμ ατικός Ἀ γώνας, Σουρωτή 2010, σελ. 243-244. 284

134

Ἔλεγε: «Δέν ὑπάρχει ἀνώτερο πράγμα ἀπ' αὐτό πού λέγεται μετάνοια καί ἐξομολόγηση»287. Στήν ἐξομολόγηση αἰσθάνεται ὁ ἄνθρωπος τήν συνδιαλλαγή μέ τόν Θεό, ἀπαλλάσσεται ἀπό τήν ἐνοχή γιά τίς ἁμαρτίες του, γεμίζει μέ χαρά. «Αὐτό τό μυστήριο εἶναι ἡ προσφορά τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο»288. Καταλαβαίνουμε πόσο ὁ Θεός μᾶς ἀγαπάει, μελετώντας αὐτό τό μυστήριο. Γιά τόν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ δέν ὑπάρχουν ἀδιέξοδα καί καταθλιπτικές καταστάσεις, διότι ὑπάρχει ὁ Πνευματικός, πού –μέ τήν ἐξουσία τήν ὁποία ἔχει λάβει ἀπό τόν Θεό τοῦ «δεσμεῖν καί λύειν»συγχωρεῖ τά πάντα καί καθοδηγεῖ. Χωρίς μετάνοια δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά ζήσει ἀληθινά τήν ὄντως Ζωή, δέν μπορεῖ νά εὐαρεστήσει στόν Θεό. Ἡ μετάνοια ἡ ἀληθινή εἶναι αὐτήν πού λεπταίνει τήν ψυχή καί τήν ἁγιάζει. Ἐπισήμαινε ὁ Γέροντας ὅτι ἄν ἁμαρτήσει ὁ ἄνθρωπος, «ἄν στραπατσαρισθεῖ ἡ ψυχή καί γίνει ἀνάξια τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ, διακόπτει ὁ Χριστός τίς σχέσεις»289. «Μέ τήν ἐξομολόγηση», ἔλεγε, «γίνεται ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη, ἡ ἀπονέκρωση»290. Σύμφωνα μέ ὅλους τούς Ἁγίους Πατέρες, ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη γίνεται ὄχι μέ τήν ἀνθρώπινη προσπάθεια καί σπουδή μόνο, ἀλλά κυρίως μέ τήν μυστηριακή ζωή καί μάλιστα μέ τήν ἀδιάλειπτη μετάνοια-ἐξομολόγηση. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς προέτρεπε τούς ἀνθρώπους: «Καί ἄν ἡμπορεῖτε νά ἐξομολογᾶσθε κάθε ἡμέραν, καλόν καί ἅγιον εἶναι. Εἰδέ καί δέν ἡμπορεῖτε καθ' ἡμέραν, ἄς εἶναι μία φορά τήν ἑβδομάδα καί μία φορά τόν μῆνα ἤ τό ὀλιγώτερον τέσσαρες φορές τόν χρόνον»291. Μέ τήν ἐξομολόγηση ἀποφεύγεται ἐπίσης καί ἡ ἀπώθηση τῶν ἁμαρτημάτων στό βάθος τῆς ψυχῆς καί ἡ ἐσωτερική, ὕπουλη φθορά ἀπό αὐτά. Ἄν ἤδη αὐτό ἔχει συμβεῖ ἡ γενική ἐξομολόγηση καί ἡ πνευματική ζωή τά ἐξαλείφουν. Σημειώνει πνευματικό παιδί τοῦ Γέροντα Πορφύριου: «Μία κυρία θυμήθηκε καὶ μοῦ ἀνέφερε τὰ ἑξῆς: Κάποτε ὁ γέροντάς μοῦ εἶπε: «Πολλὲς ἀπὸ σᾶς τὶς γυναῖκες, ὅ,τι κατεστραμμένο καὶ ἄχρηστο ἔχετε, παλιὰ καὶ τρύπια κατσαρολικά, ἔπιπλα, παπούτσια καὶ ἄλλα φθαρμένα πράγματα, πᾶτε καὶ τὰ πετᾶτε σὲ κάποια ἀπόμερη ἀποθήκη σας, κλειδώνετε τὴν πόρτα καὶ ἡσυχάζετε. Δὲν ξέρετε ὅμως, ὅτι θὰ ἔρθει Β ίος καί Λόγοι , Ζ΄, σελ. 367. Ὅ . π . , σελ. 367. 289Ὅ . π . , σελ. 235 290Ὅ . π . , σελ. 285. 291Διδαχ ή Γ ΄ 173-4, ἔκδ. Ἰω. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, Διδαχ έ ς, Ἀθήνα 1979, σ. 231. 287 288

135

στιγμή, ποὺ αὐτὸ τὸ παλιατζίδικό σας θὰ τὸ βροῦν καὶ θὰ ἐκτεθεῖτε».Ἔμεινα ἔκπληκτος ἀπὸ τὰ λόγια του Γέροντα. Ἦταν σαφὴς ὁ συμβολισμός, ὁ ἀναφερόμενος στὰ ἁμαρτήματά μας, ποὺ δὲν ἐξαλείψαμε μὲ τὴ μετάνοια καὶ τὴν ἐξομολόγησή μας, ἀλλὰ τὰ πετάξαμε βιαστικὰ στὴν ἀποθήκη τῆς λήθης, γιὰ νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὴν ἐνοχλητικὴ παρουσία τους, καὶ ποὺ θὰ τὰ «βρεῖ» ὁ Θεός, γιὰ νὰ τὰ ἐπαναφέρει στὴ μνήμη μας, «ἐν ἡμέρα κρίσεως». Ἤδη τὰ γνωρίζει, ἐνῶ ἐμεῖς τὰ ἀγνοοῦμε»292. Ὅταν ἀπωθοῦμε τίς ἁμαρτίες μας, αὐτές κάποτε θά μᾶς ἐκθέσουν, θά μᾶς ἐκδικηθοῦν. Τό δημόσιο «ρεζίλεμα» θά γίνει κατά τήν Β΄ Παρουσία τοῦ Κυρίου, ὅπου θά φανερωθοῦν ὅλα τά κεκρυμμένα. Γι’ αυτό, ἄς φροντίσουμε ἀπό τώρα νά ἀδειάσουμε τό «παλιατζίδικό» μας ὥστε νά μήν ἔχει τίποτε νά βρεῖ ὁ «ἀντίδικος ἡμῶν διάβολος» κατά τήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως γιά τό ὁποῖο θά μπορεῖ νά μᾶς κατηγορήσει μπροστά στόν Θεό. Μέ τήν ἐξομολόγηση «κόβονται» τά δικαιώματα τοῦ διαβόλου καί ὁ ἄνθρωπος ἀπαλλάσσεται ἀπό τό καταθλιπτικό βάρος τῆς ἁμαρτίας καί τῶν ἐνοχῶν πού αὐτή δημιουργεῖ. «Νά πᾶνε τουλάχιστον οἱ ἄνθρωποι», ἔλεγε ὁ Γέροντας Παΐσιος, «σέ ἕναν Πνευματικό νά ἐξομολογηθοῦν, νά φύγει ἡ δαιμονική ἐπίδραση, γιά νά μποροῦν νά σκέφτονται λιγάκι. Τώρα δέν μποροῦν, οὔτε νά σκεφτοῦν ἀπό τήν δαιμονική ἐπίδραση. Ἡ μετάνοια, ἡ ἐξομολόγηση, κόβει τό δικαίωμα τοῦ διαβόλου»293. Ὅταν ἐξομολογούμαστε μία ἁμαρτία δέν πρέπει νά τήν ξαναθυμόμαστε μέ λεπτομέρειες. Πρέπει ὅμως γενικά νά θυμόμαστε ὁ καθένας ὅτι: «εἶμαι ὁ πιό ἁμαρτωλός ἄνθρωπος στόν κόσμο». 20δ) Ἡ μή ἐνθύμηση τῶν ἤδη ἐξομολογημένων ἁμαρτημάτων. Δέν πρέπει, δίδασκε ὁ μακαριστός καί πάντοτε ἐξομολογούμενος Γέροντας Πορφύριος, νά ξαναθυμόμαστε τίς ἁμαρτίες πού ἐξομολογηθήκαμε. «Ἡ ἀνάμνηση τῶν ἁμαρτιῶν κάνει κακό»294. Μέ τήν ἐξομολόγηση συγχωροῦνται οἱ ἁμαρτίες. Ὅταν κανείς ἐξομολογηθεῖ σωστά μέ εἰλικρίνεια, χωρίς νά κρύψει τίποτε, εἶναι περισσότερο ἀπό βέβαιο ὅτι πῆρε τήν ἄφεση ἀπό τόν Θεό. Ἄν ἀφήσει τόν πονηρό νά τόν ταράσσει μέ τήν σκέψη: «Ἄραγε συγχωρήθηκα;» καί

Κοντά στό Γ έ ροντα Π ορφύριο, σελ. 255. Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο: Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Α΄: Μέ πόνο καί ἀγάπη γ ιά τόν σύγχ ρονο ἄνθ ρωπ ο, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2001, σελ. 53-54. 294Β ίος καί Λόγοι, Ζ΄ , σελ. 372. 292 293

136

ξαναθυμᾶται τίς ἐξομολογημένες ἁμαρτίες του, σάν νά μήν εἶναι ἀκόμη συγχωρημένες, τότε αὐτό εἶναι ἀπιστία στό μυστήριο. Εἶναι παγίδα τοῦ πονηροῦ, γιά νά μᾶς κρατεῖ σέ ταραχή καί νά μᾶς ρίξει στήν ἀκηδία καί τήν ἀπελπισία. Ἡ ὑπερβολική λύπη γιά τά λάθη τοῦ παρελθόντος εἶναι δαιμονική παγίδα. «Δέν εἶναι ὑγιές», παρατηρεῖ ὁ π. Πορφύριος, «νά λυπᾶται κανείς ὑπερβολικά γιά τίς ἀμαρτίες του καί νά ἐπαναστατεῖ ἐναντίον τοῦ κακοῦ ἑαυτοῦ του φτάνοντας μέχρι τήν ἀπελπισία»295. Ὑπάρχουν κάποιοι πού ταπεινολογοῦν καί οἰκτίρουν τόν ἑαυτό τους γυρίζοντας στό παρελθόν, ἀπελπιζόμενοι. Αὐτοί δυστυχῶς δέν μετανοοῦν. Αὐτοεξευτελίζονται, ψευτοταπεινώνονται, μεταμελοῦνται, ἀλλά δέν διορθώνονται. Βιώνουν ἕνα αἴσθημα κατωτερότητος, πού δέν εἶναι τίποτε περισσότερο ἀπό πληγωμένος ἐγωισμός. «Σημασία ἔχει», ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «τί θά κάνουμε τώρα, ἀπ’ αὐτήν τήν στιγμή κι ἔπειτα»296. Δέν πρέπει νά γυρίζουμε πίσω καί νά ἀσχολούμαστε μέ τό τί δέν κάναμε στό παρελθόν.

20ε) ἩἘξομολόγηση μέ θάρρος, ἀπομακρύνοντας τήν δαιμονική ντροπή. Ὅλοι οἱ Ἅγιοι μᾶς προτρέπουν νά ἐξομολογούμαστε χωρίς ντροπή. «Δὲν εἶναι ντροπὴ», διδάσκει ὁ Χρυσορρήμων «τὸ νὰ κατηγορεῖς τὰ ἁμαρτήματα, ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ ἀρετή· ἐὰν δὲν ἦταν δικαιοσύνη καὶ ἀρετὴ δὲν θὰ ἔδινε γι’ αὐτὴν ὁ Θεὸς ἀμοιβή. Τὸ ὅτι πράγματι ἔχει ἀμοιβὲς ἡ ἐξομολόγηση, ἄκουσε τί λέγει· «Λέγε πρῶτος ἐσὺ τὰ ἁμαρτήματά σου γιὰ νὰ δικαιωθεῖς». Ποιὸς ντρέπεται νὰ πράξει κάτι ἀπὸ τὸ ὁποῖο θὰ γίνει δίκαιος; Ποιὸς ντρέπεται νὰ ὁμολογήσει τὰ ἁμαρτήματα, γιὰ νὰ ἀπαλλάξει τὸν ἑαυτόν του ἀπὸ τὰ ἁμαρτήματα; Μήπως σὲ προτρέπει νὰ τὰ ὁμολογήσεις γιὰ νὰ σὲ τιμωρήσει; Ὄχι βέβαια γιὰ νὰ τιμωρήσει, ἀλλὰ γιὰ νὰ συγχωρήσει. Στὰ κοσμικὰ δικαστήρια συμβαίνει νὰ ἐπέρχεται ἡ τιμωρία μετὰ τὴν ὁμολογία τῆς ἔνοχης. Γιὰ τοῦτο καὶ ὁ ψαλμὸς ὑποπτευόμενος ἀκριβῶς αὐτό, μὴ τυχὸν δηλαδὴ φοβούμενος κανεὶς τιμωρία μετὰ τὴν ἐξομολόγηση ἀρνηθεῖ νὰ ἐξομολογηθεῖ τὰ ἁμαρτήματά του, λέγει· «ἐξομολογηθεῖτε στὸν Κύριο τὰ ἁμαρτήματά σας, διότι εἶναι ἀγαθός, διότι τὸ ἔλεος Αὐτοῦ μένει εἰς τὸν αἰώνα». Μήπως δὲν γνωρίζει τὰ ἁμαρτήματά σου, ἐὰν ἐσὺ δὲν τὰ ὁμολογήσεις; Λοιπὸν τί περισσότερο γίνεται σὲ σένα ὅταν δὲν τὰ ὁμολογεῖς; Μήπως μπορεῖς νὰ διαφύγεις τὴν προσοχή Του; Καὶ ἂν ἀκόμα δὲν τὰ πεῖς ἐσύ, Ἐκεῖνος τὰ εἶδε· ἂν ὅμως τὰ 295 296

Β ίος καί Λόγοι, Ζ΄ , σελ. 372. Β ίος καί Λόγοι, Ζ΄ , σελ. 373.

137

πεῖς ἐσὺ, Ἐκεῖνος τὰ λησμονεῖ. Διότι λέγει· «Ἰδοὺ ἐγὼ εἶμαι ὁ Θεὸς ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀπὸ ἀγάπη ἐξαλείφω τὶς ἁμαρτίες σου, καὶ δὲν τὶς ἐνθυμοῦμαι». Βλέπεις; «Ἐγὼ δὲν θὰ τὶς ἐνθυμηθῶ» λέγει· διότι τοῦτο εἶναι ἴδιον της φιλανθρωπίας· σὺ νὰ τὶς θυμηθεῖς γιὰ νὰ σοῦ γίνει ἀφορμὴ σωφρονισμοῦ»297. Ὁ Γέροντας Πορφύριος βίωνε τήν μετάνοια καί τήν ἐξομολόγηση χωρίς ντροπή. Προσέτρεχε μέ θάρρος, ἔπειτα ἀπό κάθε πτώση του, στόν Χριστό (ἐξομολογούμενος στόν Πνευματικό του), διότι τόν ἔνιωθε σάν φίλο του. Τό τόνιζε, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ὁ φίλος μας. «Σάν φίλο νά Τόν ἀτενίζομε καί νά Τόν πλησιάζομε»298. Ἡ ἁμαρτία δέν πρέπει νά μᾶς χωρίζει ἀπό τόν Θεό. Ἀντίθετα θά πρέπει νά προστρέχουμε μέ παρρησία, μέ οἰκειότητα, μέ ἐμπιστοσύνη. Δέν πρέπει νά «αἰσθανόμαστε ξένοι καί χωρισμένοι ἀπ' Αὐτόν, οὔτε ὅταν ἁμαρτάνομε»299. Θά πρέπει νά ἀπομακρύνουμε τήν δαιμονική ντροπή καί νά ἐξομολογούμαστε ὅλες τίς ἁμαρτίες μας μέ πᾶσα εἰλικρίνεια. «Ντρέπεσαι καὶ κοκκινίζεις», λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομο,ς «νὰ ὁμολογήσεις τὶς ἁμαρτίες σου; Καὶ ἂν ἀκόμα ἔπρεπε νὰ τὶς ὁμολογεῖς μπροστὰ στοὺς ἀνθρώπους καὶ νὰ ἐξευτελίζεσαι, οὔτε τότε ἔπρεπε νὰ ντρέπεσαι· διότι ντροπὴ καὶ αἰσχύνη εἶναι τὸ νὰ ἁμαρτάνεις καὶ ὄχι τὸ νὰ ὁμολογεῖς τὶς ἁμαρτίες σου»300. Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, No n esse a d gra ti a m co nci o na ndum Vol 50, pg 658, ln 37t, Ὁμιλία «Ὅ τι ἐ πικίνδυνον κα ὶ τοῖς λέ γου σι, κ α ὶ τοῖς ἀκ ούουσ ι τ ὸ πρ ὸς χ άριν δημ ηγορε ῖν, καὶ ὅτι χ ρήσιμ ον κα ὶ δικαιοσύνη μ ε γίστη τ ὸ κατηγορε ῖν τῶν οἰκε ίων ἁμ αρτημ άτων .» Αἰσχύνῃ ὁμολογῆσαι ἁμαρτήματα; αἰσχύνου πρᾶξαι ἁμαρτήματα. Ἡμεῖς δὲ ὅταν αὐτὰ πράττωμεν, ἰταμῶς καὶ ἀναισχύντως τολμῶμεν· ὅταν δὲ ὁμολογῆσαι δέῃ, τότε αἰσχυνόμεθα καὶ ὀκνοῦμεν, δέον μετὰ προθυμίας τοῦτο ποιεῖν. Οὐ γάρ ἐστιν αἰσχύνη κατηγορεῖν ἁμαρτημάτων, ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ ἀρετή· εἰ μὴ δικαιοσύνη καὶ ἀρετὴ ἦν, οὐκ ἂν μισθὸν ἔθηκεν αὐτῇ ὁ Θεός. Ὅτι γὰρ μισθοὺς ἔχει ἡ ἐξομολόγησις, ἄκουσον τί φησι· Λέγε σὺ τὰς ἀνομίας σου πρῶτος, ἵνα δικαιωθῇς. Τίς αἰσχύνεται ἔργον, ἀφ' οὗ γίνεται δίκαιος; τίς αἰσχύνεται ὁμολογῆσαι ἁμαρτήματα, ἵνα λύσῃ ἁμαρτήματα; Μὴ γὰρ διὰ τοῦτο κελεύει ὁμολογῆσαι, ἵνα κολάσῃ; οὐχ ἵνα κολάσῃ, ἀλλ' ἵνα συγχωρήσῃ. δʹ. Ἐπὶ γὰρ τῶν ἔξω δικαστηρίων μετὰ τὴν ὁμολογίαν κόλασις. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ ψαλμὸς αὐτὸ τοῦτο ὑφορώμενος, μή τις δεδοικὼς κόλασιν μετὰ τὴν ἐξομολόγησιν, ἀρνήσηται τὰ ἁμαρτήματα, φησίν· Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ, ὅτι χρηστὸς, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ. Μὴ γὰρ οὐκ οἶδε τὰ ἁμαρτήματά σου, ἐὰν μὴ σὺ ὁμολογήσῃς; Τί οὖν σοι γίνεται πλέον ἐκ τοῦ μὴ ὁμολογεῖν; μὴ γὰρ δύνασαι λαθεῖν; Κἂν μὴ εἴπῃς, Ἐκεῖνος εἶδεν· ἂν δὲ σὺ εἴπῃς, Ἐκεῖνος ἐπιλανθάνεται. Ἰδοὺ γὰρ ἐγὼ Θεός εἰμι ἐξαλείφων τὰς ἀνομίας σου, καὶ οὐ μὴ μνησθῶ. Ὁρᾷς; Ἐγὼ οὐ μὴ μνησθῶ, φησί· φιλανθρωπίας γὰρ τοῦτο· σὺ δὲ μνήσθητι, ἵνα σωφρονισμοῦ λάβῃς ὑπόθεσιν». 298Β ίος καί Λόγοι, Ζ΄ , σελ. 228. 299Β ίος καί Λόγοι, Ζ΄ , σελ. 229. 300Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Non esse ad gratiam concionandum Vol 50, pg 653, ln 16t, Ὁμιλία «Ὅ τι ἐ πικίνδυνον κα ὶ τοῖς λέ γου σι, κ α ὶ τοῖς ἀκ ούουσ ι τ ὸ πρ ὸς χ άριν δημ ηγορε ῖν, καὶ ὅτι χ ρήσιμ ον κα ὶ δικαιοσύνη μ ε γίστη τ ὸ κατηγορε ῖν τῶν οἰκε ίων ἁμ αρτημ άτων.»: « Ἀλλ' αἰσχύνῃ καὶ ἐρυθριᾷς τὰ ἁμαρτήματα ἐξειπεῖν; 297

138

Ὁ διάβολος μᾶς παίρνει τήν ντροπή ὅταν ἁμαρτάνουμε καί μᾶς τήν ξαναφέρνει ὅταν πρόκειται νά ἐξομολογηθοῦμε. Μᾶς ὑποβάλλει τήν ἀπόγνωση γιά τήν σωτηρία μας καί τήν ἰδέα ὅτι «πλέον δέν ὑπάρχει γιά μᾶς μετάνοια». Θά πρέπει ὅμως νά γνωρίζουμε ὅτι ὁ Θεός, σάν στοργικός Πατέρας, συνεχίζει νά μᾶς ἀγαπᾶ, παρ’ ὅλες τίς μέχρι τώρα πτώσεις μας.

20στ) Ποτέ ἀπόγνωση! Ὁ Θεός μᾶς ἀγαπᾶ πάντοτε ἄπειρα. Ὁ Θεός δέν ἀλλάζει ποτέ διαθέσεις ἀπέναντί μας. Ἐμεῖς ἀλλάζουμε. Ἐκεῖνος δέν παύει ποτέ νά μᾶς ἀγαπάει ὅ,τι καί ἄν Τοῦ κάνουμε. Εἶναι αἱρετική ἡ θεολογία πού θέλει τόν Θεό καλό ὅταν ἐμεῖς εἴμαστε καλοί καί κακό ὅταν ἐμεῖς ἁμαρτάνουμε. Ὁ Χριστός ὅμως εἶναι πάντα ἀναλλοίωτος καί «ἀποκαλεῖται», παρατηρεῖ ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, «ἐπανειλημμένως μέσα στὶς εὐχὲς καὶ στὰ τροπάρια τῆς Ἐκκλησίας ὡς ὁ «ἰατρὸς τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων ἡμῶν»301. Ὁ Χριστός εἶναι πάντοτε ἀγαθός καί προσπαθεῖ ὡς ἰατρός νά θεραπεύσει τόν ἄνθρωπο, ὄχι νά τόν τιμωρήσει ἤ νά τόν τρομοκρατήσει. Ἡ κακή ἀντίληψη γιά ἕναν Θεό πού ἀλλάζει μᾶς ἦρθε ἀπό τήν Δύση καί ἐμπνέει ἕναν ἄκαρπο φόβο στόν ἄνθρωπο. «Ἂν ψάξετε στὴν Παπικὴ ἢ στὴν Προτεσταντικὴ παράδοσι», διδάσκει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, «αὐτὴ ἡ ἐπωνυμία γιὰ τὸν Χριστό, ὡς ἰατρό, δὲν ὑπάρχει πουθενά! Ὁ Χριστὸς μόνο στὴν Ὀρθόδοξη παράδοσι ἀποκαλεῖται ἰατρός. Γιατί ὅμως αὐτὴ ἡ παράδοσις ἔσβησε ἀπὸ τοὺς Παπικοὺς καὶ τοὺς Προτεστάντες καί ὅταν τοὺς μιλᾶμε γιὰ θεραπευτικὴ ἀγωγή ξαφνιάζονται; Διότι ἡ ἀνάγκη τῆς καθάρσεως καὶ τοῦ φωτισμοῦ, ἡ ἀνάγκη τῆς ἐσωτερικῆς ἀλλαγῆς ἔφυγε ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους αὐτοὺς στὴν δική τους Θεολογία. Γι’ αὐτοὺς ἐκεῖνος ποὺ ἀλλάζει δὲν εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἀλλὰ ὁ Θεός! Ὁ ἄνθρωπος γι’ αὐτοὺς δὲν ἀλλάζει. Τὸ μόνο πράγμα ποὺ κάνει ὁ ἄνθρωπος γι’ αὐτοὺς εἶναι ὅτι γίνεται καλὸ παιδί. Καὶ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ κακὸ παιδὶ ποὺ ἦταν γίνη καλὸ παιδί, τότε ὁ Θεὸς τὸν ἀγαπᾶ. Διαφορετικά, τὸν ἀποστρέφεται! Ἂν παραμένη ἢ γίνεται κακὸ παιδί, τότε ὁ Θεὸς δὲν τὸν ἀγαπᾶ! Δηλαδή, ἂν ὁ ἄνθρωπος γίνη καλὸ παιδί, τότε ἀλλάζει καὶ ὁ Θεὸς καὶ γίνεται καλός. Καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ δὲν τὸν ἀγαποῦσε, τώρα τὸν ἀγαπᾶ ! Ὅταν ὁ ἄνθρωπος γίνεται κακὸ παιδί, ὁ Θεὸς θυμώνει καί ὅταν ὁ ἄνθρωπος γίνεται καλὸ παιδί, ὁ Θεὸς χαίρεται! Αὐτὸ δυστυχῶς γίνεται στὴν Εὐρώπη.

Μάλιστα μὲν εἰ καὶ ἐπ' ἀνθρώπων ἔδει ταῦτα λέγειν καὶ ἐκπομπεύειν, οὐδὲ οὕτως αἰσχύνεσθαι ἔδει· αἰσχύνη γὰρ τὸ ἁμαρτάνειν, οὐ τὸ ὁμολογῆσαι τὰ ἁμαρτηθέντα». 301Π. Ἰωάννου Ρωμανίδου, Π ατερική Θε ολο γία, Ἐπιμέλεια – σχόλια: Μοναχοῦ Δαμασκηνοῦ Ἁγιορείτου, Ἐκδόσεις ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ, Θεσσαλονίκη 2004.

139

Ἀλλὰ τὸ κακὸ εἶναι ὅτι αὐτὸ δὲν γίνεται μόνο στὴν Εὐρώπη, ἀλλὰ γίνεται καὶ στὴν Ἑλλάδα καὶ σὲ πολλοὺς μέσα στὴν Ἐκκλησία αὐτὸ τὸ πνεῦμα ἐπικρατεῖ. Ἔχει καταντήσει νὰ εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία μία θρησκεία, ποὺ ὁ Θεὸς ἀλλάζει διαθέσεις! Ὅταν ὁ ἄνθρωπος εἶναι καλός, ὁ Θεὸς τὸν ἀγαπάει. Καὶ, ὅταν εἶναι κακός, ὁ Θεὸς δὲν τὸν ἀγαπάει. Ὁ Θεὸς δηλαδὴ τιμωρεῖ καὶ βραβεύει!»302. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ἀκριβῶς τό ἀντίθετο: Ὁ Θεός μᾶς ἀγαπάει πάντα. «Ἔχομε ἐξασφαλίσει τήν ἀγάπη Του κι ὅπως καί νά φερθοῦμε», δίδασκε ὁ σεβαστός Γέροντας Πορφύριος, «ξέρομε ὅτι μᾶς ἀγαπάει»303. Ὅταν ἁμαρτάνουμε, νά μήν διστάζουμε, ἀλλά νά προσερχόμαστε λέγοντας: «Κύριε, τό ἔκανα, ἔπεσα, συγχώρεσέ με»304. Αὐτό τό θάρρος θά βασίζεται στό διαρκές καί ἀναφαίρετο αἴσθημα ὅτι ὁ Θεός μᾶς δέχεται καί μᾶς ἀγκαλιάζει τρυφερά ὅπως ὁ Πατέρας τόν ἄσωτο. Δέν εἶναι μία κατάργηση τοῦ σεβασμοῦ μας πρός τόν Θεό, ἀλλά ἡ βεβαιότητα τῆς ἀγάπης, τήν ὁποῖα τίποτα δέν εἶναι ἱκανό νά καταστρέψει, σύμφωνα μέ τό Ἀποστολικό: «Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπό τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλίψις ἤ στενοχωρία... πέπεισμαι γάρ ὅτι οὔτε θάνατος, οὔτε ζωή... οὔτε ὕψωμα, οὔτε βάθος... δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπό τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ, τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν»305. Ὁ Χριστός μᾶς ἀγαπάει πάντα καί «εἶναι τό πᾶν»306. Αὐτά τά λόγια τοῦ Γέροντα θυμίζουν ἐκεῖνα τά λόγια τοῦ μεγάλου Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, πού τά βάζει στό στόμα τοῦ Χριστοῦ. Λέγει ὁ Κύριος, ἀπευθυνόμενος πρὸς ἡμᾶς, διά τοῦ Χρυσορρήμονος: «Ἐγώ πατέρας, ἐγώ ἀδελφός, ἐγώ σπίτι, ἐγώ τροφή, ἐγώ ἱμάτιο, ἐγώ ρίζα, ἐγώ θεμέλιο, ὅ,τι θέλεις ἐγώ· τίποτε νά μή σοῦ λείψει· Ἐγώ καί θά ὑπηρετήσω· γιατί ἦλθα γιά νά διακονήσω, ὄχι νά διακονηθῶ· Ἐγώ καί φίλος καί μέλος καί κεφαλή καί ἀδελφός καί ἀδελφή καί μητέρα, ὅλα ἐγώ· μόνο νά εἶσαι δικός μου. Ἐγώ φτωχός γιά σένα· καί ἀλήτης γιά σένα· σέ σταυρό γιά σένα· σέ τάφο γιά σένα· πάνω γιά σένα παρακαλῶ τόν Πατέρα, κάτω γιά σένα ἦλθα πρεσβευτής ἀπό τόν Πατέρα. Εἶσαι τά πάντα γιά μένα, καί ἀδελφός καί συγκληρονόμος καί φίλος καί μέλος. Τί πιό πολύ θέλεις; Γιατί ἀποστρέφεσαι Αὐτόν πού σέ ἀγαπᾶ; Γιατί βασανίζεσαι μέ τόν κόσμο; Γιατί ἀντλεῖς σέ τρύπιο πιθάρι;»307 Ὅ . π. Β ίος καί Λόγοι, Ζ΄,σελ. 229. 304Ὅ . π . , σελ. 229. 305Ρωμ . 8, 35· 38-39. 306Β ίος καί Λόγοι , Ζ΄,σελ. 219. 307Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, T LG, Work #152 58.700.33-44. «Ἐγὼ πατὴρ͵ ἐγὼ ἀδελφὸς͵ ἐγὼ νυμφίος͵ ἐγὼ οἰκία͵ ἐγὼ τροφὴ͵ ἐγὼ ἱμάτιον͵ ἐγὼ ῥίζα͵ ἐγὼ θεμέλιος͵ πᾶν ὅπερ ἂν θέλῃς ἐγώ· μηδενὸς ἐν χρείᾳ καταστῇς. Ἐγὼ καὶ δουλεύσω· ἦλθον γὰρ διακονῆσαι͵ οὐ διακονηθῆναι. Ἐγὼ καὶ φίλος͵ καὶ μέλος͵ καὶ κεφαλὴ͵ καὶ ἀδελφὸς͵ καὶ ἀδελφὴ͵ καὶ 302 303

140

Ὑπάρχει Κάποιος, πού ἔχει πεθάνει γιά μᾶς, πού μᾶς ἀγαπάει ἄπειρα. Αὐτός ὁ Κάποιος δέν εἶναι οὔτε ὁ Πατέρας μας οὔτε ἡ μητέρα μας οὔτε ὁ ἀδελφός μας οὔτε ἡ ἀδελφή μας οὔτε κάποιος ἄλλος συγγενής ἤ φίλος μας, ἀλλά ὁ Εἶς τῆς Τριάδος. Πῶς λοιπόν δικαιολογεῖται νά ντρεπόμασθε νά πᾶμε κοντά Του; Πῶς νά μήν Τόν βλέπομε σάν τόν κατ' ἐξοχήν Φίλο μας. «Εἴμαστε τό Πᾶν γι' Αὐτόν». Τί ἄλλη μεγαλύτερη παρηγοριά μποροῦμε νά ποθήσουμε γιά τόν ἑαυτό μας; Πῶς μποροῦμε νά νιώθουμε μόνοι, «πεταμένοι μέσα στό κρύο, ἀφιλόξενο καί ἀπρόσωπο σύμπαν»308, μελαγχολικοί, ἐγκαταλελειμμένοι, ὀρφανοί, χωρίς πατέρα; Ὁ Γέροντας Πορφύριος ζοῦσε αὐτήν τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, γι’ αὐτό καί διακήρυσσε: «Ἔτσι πρέπει νά βλέπουμε τόν Χριστό. Εἶναι φίλος μας, εἶναι ἀδελφός μας, εἶναι ὅ,τι καλό καί ὡραῖο. Εἶναι τό πᾶν. Εἶναι φίλος καί τό φωνάζει: ‘’Σᾶς ἔχω φίλους, βρέ, δέν τό καταλαβαίνετε; Εἴμαστε ἀδέλφια. Ἐγώ, βρέ, δέ βαστάω τήν κόλαση στό χέρι, δέ σᾶς φοβερίζω, σᾶς ἀγαπάω. Σᾶς θέλω νά χαίρεστε μαζί μου τήν ζωή’’. Ἔτσι εἶναι ὁ Χριστός. Δέν εἶναι κατήφεια, οὔτε μελαγχολία, οὔτε ἐνδοστρέφεια. Ὁ Χριστός εἶναι τό πᾶν. Εἶναι ἡ χαρά, εἶναι τό φῶς το ἀληθινό, πού κάνει τόν ἄνθρωπο νά πετάει, νά βλέπει ὅλα, νά βλέπει ὅλους, νά πονάει γιά ὅλους, νά θέλει ὅλους μαζί Του, ὅλους κοντά Του. Ἀγαπήσατε τόν Χριστό καί μηδέν προτιμῆστε τῆς ἀγάπης Αὐτοῦ»309. 20ζ) Γενική ἐξομολόγηση: «Ἡ Θεία Ψυχανάλυση» Τό μυστήριο τῆς Μετανοίας εἶναι τό μυστήριο τῆς ἀληθινῆς ψυχοθεραπείας. Ὁ μετανοῶν αὐτομέμφεται, αὐτοκατηγορεῖται, ταπεινώνεται ὁπότε ἑλκύει τήν Θεία Χάρη. Ἡ κορύφωση τῆς μετάνοιας εἶναι ἡ ἐξομολόγηση σέ Πνευματικό Ὁδηγό ὅλης μας τῆς ζωῆς. Ἡ προσοχή μετά τήν ἐξομολόγηση ὥστε νά μήν ἐπαναλάβουμε τά λάθη τοῦ παρελθόντος καί ἡ προσπάθεια νά πράξουμε τά ἀντίθετα καλά καί σωστά ὁλοκληρώνει τήν ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Ἡ ἐξομολόγηση ὅλης μας τῆς ζωῆς, καλό εἶναι νά ἐπαναλαμβάνεται ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν. Ἡ γενική αὐτήν ἐξομολόγηση, δίδασκε ὁ πολυχαρισματοῦχος καί σοφός Γέροντας Πορφύριος, θεραπεύει τόν ἄνθρωπο ὄχι μόνο ἀπό τίς βλάβες τῶν προσωπικῶν του

μήτηρ͵ πάντα ἐγώ· μόνον οἰκείως ἔχε πρὸς ἐμέ. Ἐγὼ πένης διὰ σέ· καὶ ἀλήτης διὰ σέ· ἐπὶ σταυροῦ διὰ σὲ͵ ἐπὶ τάφου διὰ σέ· ἄνω ὑπὲρ σοῦ ἐντυγχάνω τῷ Πατρὶ͵ κάτω ὑπὲρ σοῦ πρεσβευτὴς παραγέγονα παρὰ τοῦ Πατρός. Πάντα μοι σὺ͵ καὶ ἀδελφὸς͵ καὶ συγκληρονόμος͵ καὶ φίλος͵ καὶ μέλος. Τί πλέον θέλεις; τί τὸν φιλοῦντα ἀποστρέφῃ; τί τῷ κόσμῳ κάμνεις; τί εἰς πίθον ἀντλεῖς τετρημένον;». 308Ὅπως λένε κάποιοι ἄθεοι. 309Γ. Σ. Κρουσταλάκη, Ὁ Γ έ ρων Π ορφύριος, ἐκδ. Ἰχνηλασία, Ἀθήνα 1997, σελ. 51.

141

ἁμαρτιῶν ἀλλά καί ἀπό τά ποικίλα ψυχολογικά τραύματα καθώς καί ἀπό τά βιώματα τῶν προγόνων του. Αὐτήν ἡ σπουδαία λειτουργία τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης (δηλ. ἡ θεραπεία τῶν ψυχολογικῶν τραυμάτων τοῦ ἀνθρώπου), μᾶς ἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν Γέροντα. Διηγεῖται πνευματικό του παιδί: «Ὁ Γέροντας ἔβλεπε μέσα στήν ψυχή τῶν ἀνθρώπων ὅ,τι τοῦ ἀποκάλυπτε ὁ Θεός. Γιά ἕναν γνωστό μου, μοῦ εἶπε: «Βλέπω μέσα στήν ψυχή του, ὄχι πολύ καθαρά, ἕνα κακό πρᾶγμα. Εἶναι τραῦμα· εἶναι παλιό, εἶναι δαιμονικό. Δέν ξέρω τί ἀκριβῶς εἶναι αὐτό. Μπορεῖ ὁ Θεός νά μοῦ τό φανερώσει ἀργότερα». Καί μετά ἀπό μερικές ἑβδομάδες: «Αὐτό τό κακό πρᾶγμα, πού εἶδα στήν ψυχή του, μπορεῖ νά φύγει, ἀλλά μόνο ἄν ἐκεῖνος ἁγιασθεῖ. Μέ τήν ἁγιότητα ἀλλάζει ὁ ἄνθρωπος. Ὅσο ἁμαρτωλός κι ἄν εἶναι, φεύγουν τά ψυχικά τραύματα. Σήμερα οἱ γιατροί τά λένε ψυχασθένειες, ἐνῶ στήν πραγματικότητα εἶναι δαιμονική ἐπίδραση καί ὀφείλεται στίς ἁμαρτίες»310. Μαζί μέ τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν του, ὁ ἄνθρωπος ὅταν ἐξομολογεῖται, μετανοεῖ καί διορθώνεται-ἐξαγιάζεται λαμβάνει τήν ἴαση ἀπό τίς πληγές, πού τοῦ προξένησε ὁ πονηρός, ὁ κόσμος καί ἡ δική του ἀμέλεια καί ραθυμία. «Δόξα τῷ ἐν Τριάδι Θεῷ» παρατηρεῖ ὁ π. Σαράντης Σαράντος, «πού θεσμοθέτησε αὐτόν τόν τρόπο συγχωρήσεως τῶν ἀνθρώπων καί ἐντάξεώς τους στήν ἁγία Ποίμνη τῆς Ἐκκλησίας μας. Δόξα τῷ ἐν Τριάδι Θεῷ, πού ἔδειξε καί ἀδιάκοπα δείχνει τό ἄμετρο ἔλεός Του καί προετοιμάζει τό φθαρτό πλάσμα του στήν αἰώνια προσωπική ἐπικοινωνία μαζί Του, ξεκινώντας ἀπό τόν λυτρωτικό διάλογο τῆς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως. Ἄνθρωποι στιγματισμένοι μέ ἠθικά, ψυχολογικά, νευρολογικά, κοινωνικά, συζυγικά καί οἰκογενειακά ἤ ἄλλα προσωπικά προβλήματα θεραπεύονται καί προοδευτικά ἑτοιμάζονται γιά νά συμμετάσχουν στήν νέα ἀπέραντη οἰκογένεια τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν»311. Ἡ θεραπευτική ἐνέργεια τοῦ μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως ἀγκαλιάζει ὁλόκληρη τήν ψυχοσωματική ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου. «Τήν ὥρα πού τά λές στόν ἐξομολόγο» δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «ἔρχεται ἡ Θεία Χάρη καί σέ ἀπαλλάσει ἀπ΄ὅλα τά ἄσχημα βιώματα καί τίς πληγές καί τά ψυχικά τραύματα καί τίς

Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κοντά στον γέ ροντα Π ορφύριο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθήναι, 1995, σελ. 122. 311Ἀρχιμ. Σαράντη Σαράντου, ἐφημερίου Ἱ. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀμαρουσίου, Π ερί ἐ ξομ ολογήσε ως, http: / /www. o rthro s. o rg /Gr eek / Kei m ena /K-P eri E xo m o l o gi sews. htm . 310

142

ἐνοχές, διότι, τήν ὥρα πού τά λές, ὁ ἐξομολόγος εὔχεται θερμά στόν Κύριο γιά τήν ἀπαλλαγή σου»312. Ὑπάρχουν καταστάσεις, πού ζεῖ ὁ ἄνθρωπος ἤ «συμπεριφορές» στίς ὁποῖες ὑποδουλώνεται, καί οἱ ὁποῖες ὁφείλονται σέ τραύματα τῆς ἐμβρυϊκῆς ἤ παιδικῆς του ἡλικίας. «Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἔχει πάρει μέσα του καί τά βιώματα τῶν γονέων του καί εἰδικά τῆς μητέρας»313. Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού «ἀκτινοβολεῖται» ἀπό τόν πνευματικό, στήν διάρκεια μιᾶς Γενικῆς Ἐξομολόγησης, ἐπουλώνει αὐτές τίς ἀνοιχτές αἱμορροοῦσες πληγές. «Ἡ Θεία Ψυχανάλυση», ὅπως ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας τήν ἀνωτέρω διαδικασία τῆς Γενικῆς ἐξομολόγησης, εἶναι αὐτή πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή ψυχοθεραπεία. Ἐξωτερικά ἡ Γενική Ἐξομολόγηση, ὅπως τήν περιγράφει ὁ Γέροντας, μοιάζει μέ τήν ψυχανάλυση. Στήν πραγματικότητα εἶναι κάτι πάρα πολύ ἀνώτερο καί ἀποτελεσματικότερο. Στήν «κοσμική ψυχανάλυση» γίνεται μία ἀναμόχλευση τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, χωρίς ὅμως δυνατότητα θεραπείας. Εἶναι μία «ἀτέλειωτη κουβέντα» πού δέν ὁδηγεῖ πουθενά, ἀλλά ἀντίθετα μπορεῖ καί νά βλάψει. Διά τῆς «κοσμικῆς ψυχανάλυσης» γίνεται καί ζημιά, ἀφοῦ, ὅταν κανείς: α) θυμᾶται τό παρελθόν καί β) ἀσχολεῖται μέ τά ὄνειρα (καί τά δύο αὐτά οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς ἀπαγορεύουν νά τά κάνουμε), δέν κάνει τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά ἀνακατεύει τόν βοῦρκο. Σάν ἀποτέλεσμα, ἔχουμε τό θόλωμα τῆς ψυχῆς καί τήν ἀνάδοση δυσωδῶν ἀναθυμιάσεων, οἱ ὁποῖες μολύνουν ἀκόμη περισσότερο τόν ἄνθρωπο. Ἡ Γενική Ἐξομολόγηση ὅμως, ἐπειδή διοχετεύει τήν θεραπευτική Χάρη στό συνειδητό καί τό ἀσυνείδητο τοῦ ἀνθρώπου, ἐνεργεῖ σάν μία «θεία ψυχανάλυση καί ψυχοθεραπεία ἀληθινή». Ὁ π. Πορφύριος ἀναφέρει τέτοιες περιπτώσεις θεραπείας διά τῆς Γενικῆς Ἐξομολόγησης. Γιά μία κυρία πού τήν ἐξομολόγησε ἔλεγε: «Τήν παρακολουθοῦσα (τήν ὥρα πού τήν ἐξομολογοῦσε) μέσα στήν ψυχή της κι “ἔβλεπα” ὅτι πήγαινε Χάρη μέσα της, ὅπως τήνε κοίταζα ἐγώ»314. Ὁ πνευματικός, ὅταν εὔχεται, ἐκπέμπει ἀκτίνες θείας Χάρης πού θεραπεύουν τόν ἐξομολογούμενο. «Ὅλοι οἱ πνευματικοί, οἱ ἐξομολόγοι, ἔχουν αὐτήν τήν χάρη», ἔλεγε ὁ Γέροντας, «κι ὅταν εὔχονται τήν ἐκπέμπουν ὡς ἀγωγοί»315.

Β ίος καί Λόγοι Ζ΄, σελ. 370. Ὅ . π . , σελ. 369. 314Ὅ . π . , σελ. 371. 315Ὅ . π . , σελ. 372. 312 313

143

Συμβούλευε κάποτε πνευματικό του παιδί τά ἑξῆς: «Νά γίνεται, παιδί μου, κατά καιρούς στήν ζωή μας καί μιά γενική ἐξομολόγηση, διότι διάφορα ψυχολογικά τραύματα ἤ διάφορα σοβαρά συμβάντα μᾶς δημιουργοῦν σωματικές ἀσθένειες. Στήν ἐξομολόγηση νά μή λέμε μόνο τά ἁμαρτήματά μας ἀλλά καί τούς διάφορους λογισμούς, π.χ. φόβου, λύπης, χαρᾶς, στενοχώριας πού περνᾶμε ἀπό διάφορα γεγονότα ἤ συμβάντα, ὅπως σεισμούς, θανάτους, γάμους, ὀλιγοπιστίες κ.λπ.»316 Συμπερασματικά γιά τήν κατάθλιψη. Οἱ σύγχρονοι Χαρισματοῦχοι Γέροντες ἀλλά καί οἱ παλαιότεροι θεοφόροι Πατέρες, ὡς βαθεῖς γνῶστες τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς καί φωτισμένοι ἀπό τόν Θεό, μᾶς ἀποκάλυψαν τά μυστικά τῆς τόσο διαδεδομένης σήμερα στόν κόσμο κατάθλιψης. Αἰτία τῆς κατάθλιψης εἶναι ὁ μεγάλος ἐγωισμός. Ἡ Ἐκκλησία, καλλιεργώντας τήν ταπείνωση καί τήν ὑπακοή, μᾶς θεραπεύει Ἡ ἀσκητική καί ἡ μυστηριακή ζωή μᾶς ἀπαλάσσει ἀπό ὅλα τά πάθη καί ἀπό τήν κατάθλιψη. Ἰδιαίτερα τό Μυστήριον τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως ἐνεργεῖ στόν ἄνθρωπο τήν κάθαρση ἀπό τά πάθη καί ἑπομένως ἀπαλάσσει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν κατάθλιψη. Χαρακτηριστικά, μάλιστα, ὁ Γέροντας ὀνόμαζε τήν Γενική ἐξομολόγηση «θεία ψυχανάλυση», διότι κατ’ ἐξοχήν δι’ αὐτῆς ὁ ἄνθρωπος θεραπεύεται ἀπ’ ὅλα τά λεγόμενα ψυχολογικά του προβλήματα καί ἀπό τήν κατάθλιψη. Ἀντί νά καταφεύγουν ἀνώφελα οἱ ἄνθρωποι στά ψυχιατρεῖα, στούς ψυχολόγους καί στούς ψυχιάτρους, οἱ ὁποῖοι ἀγνοοῦν τό τί εἶναι ἡ ψυχή –πολλές φορές δέν πιστεύουν κἄν στήν ὕπαρξή της–, θά πρέπει νά καταφεύγουν συχνά στό φιλανθρωπότατο Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Αὐτό τό Πανάγιο Μυστήριο δέν εἶναι μόνο ἀληθινή καί Θεία Ψυχανάλυση ἀλλά καί ἀληθινή Θεραπεία Ψυχῆς καί Σώματος. Ὁ ἅγιος Γεράσιμος ὁ Νέος ὁ ἐν Κεφαλληνίᾳ προστάτης τῶν δαιμονιζομένων καί τῶν ψυχοπαθῶν. Ὁ ὅσιος Γεράσιμος ὁ Νέος ἀπό τήν Κεφαλληνία εἶναι ὁ προστάτης ἅγιος γιά τούς πάσχοντας ἀπό δαιμόνια καθώς καί γιά τούς ψυχοπαθεῖς. Εἶναι ὁ πολιοῦχος τῆς Κεφαλλονιᾶς. Γεννήθηκε στά 1509 στά Τρίκαλα τῆς Κορινθίας. Ὕστερα ἀπό πολλές περιπλανήσεις στήν Κωνσταντινούπολη, τό Ἅγιον Ὅρος, τά Ἱεροσόλυμα, τό Σινᾶ, τήν Αἴγυπτο, τήν Κρήτη καί τήν

Ἀναστασίου Τζαβάρα, Ἀ ν α μ ν ή σ ε ι ς ἀ π ὸ τ ὸ ν γ έ ρ ο ν τ α Π ο ρ φ ύ ρ ι ο , Ἀθήνα 2001, σελ. 141. 316

144

Ζάκυνθο (ὅπου ἔζησε ἔξι χρόνια σέ μία σπηλιά), κατέληξε στήν Κεφαλλονιά ὅπου ἵδρυσε τό γυναικεῖο μοναστήρι Νέα Ἱερουσαλήμ καί ἀσκήτεψε ἐκεῖ μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς του. Ἐκοιμήθη τόν Δεκαπενταύγουστο τοῦ 1579. Στό μοναστήρι του σώζεται καί τό ἅγιο λείψανό του ἀκέραιο, ζεστό καί εὐωδιάζον. Ὁ Ἅγιος εἶναι θεραπευτής πολλῶν παθήσεων, ἀλλά κυρίως τῶν ψυχικῶν. Γιά τήν ἀκρίβεια εἶναι ἐκεῖνος πού γιατρεύει τούς δαιμονισμένους, καθώς καί τούς πάσχοντας ἀπό διάφορες ψυχικές παθήσεις. Οἱ θεραπεῖες αὐτές συχνά γίνονται μέ πέρασμα τοῦ ἱεροῦ σκηνώματος τοῦ Ἁγίου, πάνω ἀπό τούς ἀσθενεῖς, τίς ἡμέρες πού ἑορτάζει ὁ Ἅγιος (ἑορτάζει 16 Αυγούστου και 20 Ὀκτωβρίου). Ἐπιλογικά Εἴθε ὁ σύγχρονος καταθλιμμένος ἄνθρωπος νά κατανοήσει ὅτι μπορεῖ νά βρεῖ τήν θεραπεία του διά τῆς Ἐκκλησίας καί μόνο ζώντας σωστά μέσα σ’ Αὐτήν. Ἡ τακτική Ἐξομολόγηση, ἡ Θεία Κοινωνία συνδυασμένα μέ τήν ἀσκητική ζωή, τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, τήν βαθειά ταπεινοφροσύνη, τόν Θεῖο Ἔρωτα καί τήν ἀγάπη γιά τούς ἀδελφούς, ἀπαλάσσει τόν ἄνθρωπο ἀπ΄ ὅλα τά πάθη καί ἀπό τήν κατάθλιψη, πού δημιουργοῦν. Ἄς προσευχόμαστε παρακαλώντας τόν Κύριο, τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, τόν Ἅγιο Γεράσιμο, πού εἶναι προστάτης τῶν ψυχικά πασχόντων, καί ὅλους τούς Ἁγίους νά μᾶς γλυτώνουν ἀπό τήν δουλεία στά πάθη, ἡ ὁποία δημιουργεῖ τήν κατάθλιψη καί τά ποικίλα ἄλλα λεγόμενα «ψυχολογικά» προβλήματα.

145

Γ΄ ΜΕΡΟΣ: ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Γ1)ΨΑΛΜΟΙ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΑΡΣΕΝΙΟΣ Ο ΚΑΠΠΑΔΟΚΗΣ Γ2)ΕΥΧΗ ΕΚΤΕΝΗΣ Γ3)ΕΥΧΗ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΕΤΕΡΑ ΣΥΝΤΟΜΟΣ

146

Γ1) ΨΑΛΜΟΙ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΑΡΣΕΝΙΟΣ Ο ΚΑΠΠΑΔΟΚΗΣ 4ος: Γιά νά θεραπεύσει ὁ Θεός τούς εὐαίσθητους ἀνθρώπους, πού ἀρρώστησαν ἀπό μελαγχολία ἀπό τήν συμπεριφορά τῶν σκληρόκαρδων ἀνθρώπων. Δ 4. Εἰς τὸ τέλος, ἐν ψαλμοῖς· ᾠδὴ τῷ Δαυΐδ. 2 ΕΝ τῷ ἐπικαλεῖσθαί με εἰσήκουσάς μου, ὁ Θεὸς τῆς δικαιοσύνης μου· ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με. οἰκτείρησόν με καὶ εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου. 3 υἱοὶ ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι; ἱνατί ἀγαπᾶτε ματαιότητα καὶ ζητεῖτε ψεῦδος; (διάψαλμα). 4 καὶ γνῶτε ὅτι ἐθαυμάστωσε Κύριος τὸν ὅσιον αὐτοῦ· Κύριος εἰσακούσεταί μου ἐν τῷ κεκραγέναι με πρὸς αὐτόν. 5 ὀργίζεσθε, καὶ μὴ ἁμαρτάνετε· ἃ λέγετε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν, ἐπὶ ταῖς κοίταις ὑμῶν κατανύγητε. (διάψαλμα). 6 θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης καὶ ἐλπίσατε ἐπὶ Κύριον.

147

7 πολλοὶ λέγουσι· τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά; Ἐσημειώθη ἐφ’ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε. 8 ἔδωκας εὐφροσύνην εἰς τὴν καρδίαν μου· ἀπὸ καρπού σίτου, οἴνου καὶ ἐλαίου αὐτῶν ἐπληθύνθησαν. 9 ἐν εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κοιμηθήσομαι καὶ ὑπνώσω, ὅτι σύ, Κύριε, κατὰ μόνας ἐπ’ ἐλπίδι κατῴκισάς με. 27ος Γιά νά θεραπεύσει ὁ Θεός τούς νευρασθενεῖς καί τούς νευρόπονους. ΚΖ (ΚΗ) 27. Τοῦ Δαυΐδ. ΠΡΟΣ σέ, Κύριε, ἐκέκραξα, ὁ Θεός μου, μὴ παρασιωπήσῃς ἀπ’ ἐμοῦ, μήποτε παρασιωπήσῃς ἀπ’ ἐμοῦ καὶ ὁμοιωθήσομαι τοῖς καταβαίνουσιν εἰς λάκκον. 2 εἰσάκουσον τῆς φωνῆς τῆς δεήσεώς μου ἐν τῷ δέεσθαί με πρὸς σέ, ἐν τῷ αἴρειν με χεῖράς μου πρὸς ναὸν ἅγιόν σου. 3 μὴ συνελκύσῃς μετὰ ἁμαρτωλῶν τὴν ψυχήν μου καὶ μετὰ ἐργαζομένων ἀδικίαν μὴ συναπολέσῃς με τῶν λαλούντων εἰρήνην μετὰ τῶν πλησίον αὐτῶν, κακὰ δὲ ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν. 4 δὸς αὐτοῖς, Κύριε, κατὰ τὰ ἔργα αὐτῶν καὶ κατὰ τὴν πονηρίαν τῶν ἐπιτηδευμάτων αὐτῶν· κατὰ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτῶν δὸς αὐτοῖς, ἀπόδος τὸ ἀνταπόδομα αὐτῶν αὐτοῖς. 5 ὅτι οὐ συνῆκαν εἰς τὰ ἔργα Κυρίου καὶ εἰς τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ· καθελεῖς αὐτοὺς καὶ οὐ μὴ οἰκοδομήσεις αὐτούς. 6 εὐλογητὸς Κύριος, ὅτι εἰσήκουσε τῆς φωνῆς τῆς δεήσεώς μου. 7 Κύριος βοηθός μου καὶ ὑπερασπιστής μου· ἐπ’ αὐτῷ ἤλπισεν ἡ καρδία μου, καὶ ἐβοηθήθην, καὶ ἀνέθαλεν ἡ σάρξ μου· καὶ ἐκ θελήματός μου ἐξομολογήσομαι αὐτῷ. 8 Κύριος κραταίωμα τοῦ λαοῦ αὐτοῦ καὶ ὑπερασπιστὴς τῶν σωτηρίων τοῦ χριστοῦ αὐτοῦ ἐστι. 9 σῶσον τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου καὶ ποίμανον αὐτοὺς καὶ ἔπαρον αὐτοὺς ἕως τοῦ αἰῶνος. 55ος Σέ εὐαίσθητους, πού ἔχουν πληγωθεῖ ψυχικά ἀπό συνανθρώπους τους. ΝΕ (ΝΣΤ) 55. Εἰς τὸ τέλος, ὑπὲρ τοῦ λαοῦ τοῦ ἀπὸ τῶν ἁγίων μεμακρυμμένου· τῷ Δαυΐδ εἰς στηλογραφίαν, ὁπότε ἐκράτησαν αὐτὸν οἱ ἀλλόφυλοι ἐν Γέθ.

148

2 ΕΛΕΗΣΟΝ με, ὁ Θεός, ὅτι κατεπάτησέ με ἄνθρωπος, ὅλην τὴν ἡμέραν πολεμῶν ἔθλιψέ με. 3 κατεπάτησάν με οἱ ἐχθροί μου ὅλην τὴν ἡμέραν, ὅτι πολλοὶ οἱ πολεμοῦντες με ἀπὸ ὕψους. 4 ἡμέρας οὐ φοβηθήσομαι, ἐγὼ δὲ ἐλπιῶ ἐπὶ σέ. 5 ἐν τῷ Θεῷ ἐπαινέσω τοὺς λόγους μου, ἐπὶ τῷ Θεῷ ἤλπισα, οὐ φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι σάρξ. 6 ὅλην τὴν ἡμέραν τοὺς λόγους μου ἐβδελύσσοντο, κατ’ ἐμοῦ πάντες οἱ διαλογισμοὶ αὐτῶν εἰς κακόν. 7 παροικήσουσι καὶ κατακρύψουσιν· αὐτοὶ τὴν πτέρναν μου φυλάξουσι, καθάπερ ὑπέμειναν τῇ ψυχῇ μου. 8 ὑπὲρ τοῦ μηθενὸς σώσεις αὐτούς, ἐν ὀργῇ λαοὺς κατάξεις. ὁ Θεός, 9 τὴν ζωήν μου ἐξήγγειλά σοι, ἔθου τὰ δάκρυά μου ἐνώπιόν σου ὡς καὶ ἐν τῇ ἐπαγγελίᾳ σου. 10 ἐπιστρέψουσιν οἱ ἐχθροί μου εἰς τὰ ὀπίσω, ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐπικαλέσωμαί σε· ἰδοὺ ἔγνων ὅτι Θεός μου εἶ σύ. 11 ἐπὶ τῷ Θεῷ αἰνέσω ρῆμα, ἐπὶ τῷ Κυρίῳ αἰνέσω λόγον. 12 ἐπὶ τῷ Θεῷ ἤλπισα, οὐ φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι ἄνθρωπος. 13 ἐν ἐμοί, ὁ Θεός, εὐχαί, ἃς ἀποδώσω αἰνέσεώς σου, 14 ὅτι ἐρρύσω τὴν ψυχήν μου ἐκ θανάτου καὶ τοὺς πόδας μου ἐξ ὀλισθήματος· εὐαρεστήσω ἐνώπιον Κυρίου ἐν φωτὶ ζώντων. 56ος Γιά ἀνθρώπους πού ὑποφέρουν πονοκέφαλο, ἀπό πολλή στεναχώρια.

ἀπό

ΝΣΤ (ΝΖ) 56. Εἰς τὸ τέλος· μὴ διαφθείρῃς· τῷ Δαυΐδ εἰς στηλογραφίαν ἐν τῷ αὐτὸν ἀποδιδράσκειν ἀπὸ προσώπου Σαοὺλ εἰς τὸ σπήλαιον. 2 ΕΛΕΗΣΟΝ με, ὁ Θεός, ἐλέησόν με, ὅτι ἐπὶ σοὶ πέποιθεν ἡ ψυχή μου καὶ ἐν τῇ σκιᾷ τῶν πτερύγων σου ἐλπιῶ, ἕως οὗ παρέλθῃ ἡ ἀνομία. 3 κεκράξομαι πρὸς τὸν Θεὸν τὸν Ὕψιστον, τὸν Θεὸν τὸν εὐεργετήσαντά με. 4 ἐξαπέστειλεν ἐξ οὐρανοῦ καὶ ἔσωσέ με, ἔδωκεν εἰς ὄνειδος τοὺς καταπατοῦντάς με. (διάψαλμα). ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ 5 καὶ ἐρρύσατο τὴν ψυχήν μου ἐκ μέσου σκύμνων. ἐκοιμήθην τεταραγμένος· υἱοὶ ἀνθρώπων, οἱ ὀδόντες αὐτῶν ὅπλα καὶ βέλη, καὶ ἡ γλῶσσα αὐτῶν μάχαιρα ὀξεῖα. 6 ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρανούς, ὁ Θεός, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα σου. 149

7 παγίδα ἡτοίμασαν τοῖς ποσί μου καὶ κατέκαμψαν τὴν ψυχήν μου· ὤρυξαν πρὸ προσώπου μου βόθρον καὶ ἐνέπεσαν εἰς αὐτόν. (διάψαλμα). 8 ἑτοίμη ἡ καρδία μου, ὁ Θεός, ἑτοίμη ἡ καρδία μου, ᾄσομαι καὶ ψαλῶ ἐν τῇ δόξῃ μου. 9 ἐξεγέρθητι, ἡ δόξα μου· ἐξεγέρθητι, ψαλτήριον καὶ κιθάρα· ἐξεγερθήσομαι ὄρθρου. 10 ἐξομολογήσομαί σοι ἐν λαοῖς, Κύριε, ψαλῶ σοι ἐν ἔθνεσι, 11 ὅτι ἐμεγαλύνθη ἕως τῶν οὐρανῶν τὸ ἔλεός σου καὶ ἕως τῶν νεφελῶν ἡ ἀλήθειά σου. 12 ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρανούς, ὁ Θεός, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα σου. 97ος Γιά νά δώσει ὁ Θεός παρηγοριά στούς στεναχωρημένους ἀνθρώπους, νά μή θλίβονται. ϞΖ (ϞΗ) 97. Ψαλμὸς τῷ Δαυΐδ. ΑΣΑΤΕ τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινόν, ὅτι θαυμαστὰ ἐποίησεν ὁ Κύριος· ἔσωσεν αὐτὸν ἡ δεξιὰ αὐτοῦ καὶ ὁ βραχίων ὁ ἅγιος αὐτοῦ. 2 ἐγνώρισε Κύριος τὸ σωτήριον αὐτοῦ, ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεκάλυψε τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ. 3 ἐμνήσθη τοῦ ἐλέους αὐτοῦ τῷ Ἰακὼβ καὶ τῆς ἀληθείας αὐτοῦ τῷ οἴκῳ Ἰσραήλ· εἴδοσαν πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. 4 ἀλαλάξατε τῷ Θεῷ, πᾶσα ἡ γῆ, ᾄσατε καὶ ἀγαλλιᾶσθε καὶ ψάλατε· 5 ψάλατε τῷ Κυρίῳ ἐν κιθάρᾳ, ἐν κιθάρᾳ καὶ φωνῇ ψαλμοῦ· 6 ἐν σάλπιγξιν ἐλαταῖς καὶ φωνῇ σάλπιγγος κερατίνης ἀλαλάξατε ἐνώπιον τοῦ Βασιλέως Κυρίου. 7 σαλευθήτω ἡ θάλασσα καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς, ἡ οἰκουμένη καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ. 8ποταμοὶ κροτήσουσι χειρὶ ἐπὶ τὸ αὐτό, τὰ ὄρη ἀγαλλιάσονται, 9 ὅτι ἥκει κρῖναι τὴν γῆν· κρινεῖ τὴν οἰκουμένην ἐν δικαιοσύνῃ καὶ λαοὺς ἐν εὐθύτητι.

7ος Γι’ αὐτούς πού ἔπαθαν φοβία ἀπό τίς φοβέρες καί τίς ἀπειλές τῶν κακῶν ἀνθρώπων. Ζ 7.

150

Ψαλμὸς τῷ Δαυΐδ, ὃν ᾖσε τῷ Κυρίῳ ὑπὲρ τῶν λόγων Χουσὶ υἱοῦ Ἰεμενεί. 2 ΚΥΡΙΕ ὁ Θεός μου, ἐπὶ σοὶ ἤλπισα· σῶσόν με ἐκ πάντων τῶν διωκόντων με καὶ ρῦσαί με, 3 μήποτε ἁρπάσῃ ὡς λέων τὴν ψυχήν μου, μὴ ὄντος λυτρουμένου μηδὲ σῴζοντος. 4 Κύριε ὁ Θεός μου, εἰ ἐποίησα τοῦτο, εἰ ἔστιν ἀδικία ἐν χερσί μου, 5 εἰ ἀνταπέδωκα τοῖς ἀνταποδιδοῦσί μοι κακά, ἀποπέσοιμι ἄρα ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν μου κενός· 6 καταδιώξαι ἄρα ὁ ἐχθρὸς τὴν ψυχήν μου καὶ καταλάβοι καὶ καταπατήσαι εἰς γῆν τὴν ζωήν μου καὶ τὴν δόξαν μου εἰς χοῦν κατασκηνώσαι. (διάψαλμα). 7 ἀνάστηθι, Κύριε, ἐν ὀργῇ σου, ὑψώθητι ἐν τοῖς πέρασι τῶν ἐχθρῶν σου. ἐξεγέρθητι, Κύριε ὁ Θεός μου, ἐν προστάγματι, ᾧ ἐνετείλω, 8 καὶ συναγωγὴ λαῶν κυκλώσει σε, καὶ ὑπὲρ ταύτης εἰς ὕψος ἐπίστρεψον. 9 Κύριος κρινεῖ λαούς. κρῖνόν με, Κύριε, κατὰ τὴν δικαιοσύνην μου καὶ κατὰ τὴν ἀκακίαν μου ἐπ΄ ἐμοί. 10 συντελεσθήτω δὴ πονηρία ἁμαρτωλῶν καὶ κατευθυνεῖς δίκαιον, ἐτάζων καρδίας καὶ νεφροὺς ὁ Θεός. 11 δικαία ἡ βοήθειά μου παρὰ τοῦ Θεοῦ τοῦ σῴζοντος τοὺς εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ. 12 ὁ Θεὸς κριτὴς δίκαιος καὶ ἰσχυρὸς καὶ μακρόθυμος καὶ μὴ ὀργὴν ἐπάγων καθ’ ἑκάστην ἡμέραν. 13 ἐὰν μὴ ἐπιστραφῆτε, τὴν ρομφαίαν αὐτοῦ στιλβώσει, τὸ τόξον αὐτοῦ ἐνέτεινε καὶ ἡτοίμασεν αὐτό· 14 καὶ ἐν αὐτῷ ἡτοίμασε σκεύη θανάτου, τὰ βέλη αὐτοῦ τοῖς καιομένοις ἐξειργάσατο. 15 ἰδοὺ ὠδίνησεν ἀδικίαν, συνέλαβε πόνον καὶ ἔτεκεν ἀνομίαν. 16 λάκκον ὤρυξε καὶ ἀνέσκαψεν αὐτόν, καὶ ἐμπεσεῖται εἰς βόθρον, ὃν εἰργάσατο· 17 ἐπιστρέψει ὁ πόνος αὐτοῦ εἰς κεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ ἐπὶ κορυφὴν αὐτοῦ ἡ ἀδικία αὐτοῦ καταβήσεται. 18 ἐξομολογήσομαι τῷ Κυρίῳ κατὰ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ καὶ ψαλῶ τῷ ὀνόματι Κυρίου τοῦ Ὑψίστου. 24ος Σέ ἀνθρώπους πού φθονεῖ πολύ ὁ πειρασμός καί τούς φέρνει συνέχεια ἀναποδιές στήν ζωή τους, γιά νά γογγύσουν. ΚΔ (ΚΕ) 24. Ψαλμὸς τῷ Δαυΐδ. 151

ΠΡΟΣ σέ, Κύριε, ἦρα τὴν ψυχήν μου, ὁ Θεός μου. 2 ἐπὶ σοὶ πέποιθα· μὴ καταισχυνθείην, μηδὲ καταγελασάτωσάν με οἱ ἐχθροί μου. 3 καὶ γὰρ πάντες οἱ ὑπομένοντές σε οὐ μὴ καταισχυνθῶσιν· αἰσχυνθήτωσαν οἱ ἀνομοῦντες διακενῆς. 4 τὰς ὁδούς σου, Κύριε, γνώρισόν μοι, καὶ τὰς τρίβους σου δίδαξόν με. 5 ὁδήγησόν με ἐπὶ τὴν ἀλήθειάν σου καὶ δίδαξόν με, ὅτι σὺ εἶ ὁ Θεὸς ὁ σωτήρ μου, καὶ σὲ ὑπέμεινα ὅλην τὴν ἡμέραν. 6 μνήσθητι τῶν οἰκτιρμῶν σου, Κύριε, καὶ τὰ ἐλέη σου, ὅτι ἀπὸ τοῦ αἰῶνός εἰσιν. 7 ἁμαρτίας νεότητός μου καὶ ἀγνοίας μου μὴ μνησθῇς· κατὰ τὸ ἔλεός σου μνήσθητί μου, σύ, ἕνεκεν χρηστότητός σου, Κύριε. 8 χρηστὸς καὶ εὐθὴς ὁ Κύριος· διὰ τοῦτο νομοθετήσει ἁμαρτάνοντας ἐν ὁδῷ. 9 ὁδηγήσει πραεῖς ἐν κρίσει, διδάξει πραεῖς ὁδοὺς αὐτοῦ. 10 πᾶσαι αἱ ὁδοὶ Κυρίου ἔλεος καὶ ἀλήθεια τοῖς ἐκζητοῦσι τὴν διαθήκην αὐτοῦ καὶ τὰ μαρτύρια αὐτοῦ. 11 ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου, Κύριε, καὶ ἱλάσῃ τῇ ἁμαρτίᾳ μου, πολλὴ γάρ ἐστι. 12 τίς ἐστιν ἄνθρωπος ὁ φοβούμενος τὸν Κύριον; νομοθετήσει αὐτῷ ἐν ὁδῷ, ᾗ ᾑρετίσατο. 13 ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἐν ἀγαθοῖς αὐλισθήσεται, καὶ τὸ σπέρμα αὐτοῦ κληρονομήσει γῆν. 14 κραταίωμα Κύριος τῶν φοβουμένων αὐτόν, καὶ ἡ διαθήκη αὐτοῦ δηλώσει αὐτοῖς. 15 οἱ ὀφθαλμοί μου διὰ παντὸς πρὸς τὸν Κύριον, ὅτι αὐτὸς ἐκσπάσει ἐκ παγίδος τοὺς πόδας μου. 16 ἐπίβλεψον ἐπ΄ ἐμὲ καὶ ἐλέησόν με, ὅτι μονογενὴς καὶ πτωχός εἰμι ἐγώ. 17 αἱ θλίψεις τῆς καρδίας μου ἐπληθύνθησαν· ἐκ τῶν ἀναγκῶν μου ἐξάγαγέ με. 18 ἴδε τὴν ταπείνωσίν μου καὶ τὸν κόπον μου καὶ ἄφες πάσας τὰς ἁμαρτίας μου. 19 ἴδε τοὺς ἐχθρούς μου, ὅτι ἐπληθύνθησαν καὶ μῖσος ἄδικον ἐμίσησάν με. 20 φύλαξον τὴν ψυχήν μου καὶ ρῦσαί με· μὴ καταισχυνθείην, ὅτι ἤλπισα ἐπὶ σέ. 21 ἄκακοι καὶ εὐθεῖς ἐκολλῶντό μοι, ὅτι ὑπέμεινά σε, Κύριε. 22 λύτρωσαι, ὁ Θεός, τὸν Ἰσραὴλ ἐκ πασῶν τῶν θλίψεων αὐτοῦ.

152

41ος Σέ νέους πού ἀρρωσταίνουν τραυματίζεται τό ἕνα πρόσωπο καί θλίβεται.

ἀπό

ἔρωτα,

ὅταν

ΜΑ (ΜΒ) 41. Εἰς τὸ τέλος· εἰς σύνεσιν τοῖς υἱοῖς Κορέ. 2 ΟΝ ΤΡΟΠΟΝ ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρός σέ, ὁ Θεός. 3 ἐδίψησεν ἡ ψυχή μου πρὸς τὸν Θεὸν τὸν ζῶντα· πότε ἥξω καὶ ὀφθήσομαι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ; 4 ἐγενήθη τὰ δάκρυά μου ἐμοὶ ἄρτος ἡμέρας καὶ νυκτὸς ἐν τῷ λέγεσθαί μοι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν· πού ἐστιν ὁ Θεός σου; 5 ταῦτα ἐμνήσθην καὶ ἐξέχεα ἐπ’ ἐμὲ τὴν ψυχήν μου, ὅτι διελεύσομαι ἐν τόπῳ σκηνῆς θαυμαστῆς ἕως τοῦ οἴκου τοῦ Θεοῦ ἐν φωνῇ ἀγαλλιάσεως καὶ ἐξομολογήσεως ἤχου ἑορτάζοντος. 6 ἱνατί περίλυπος εἶ, ἡ ψυχή μου, καὶ ἱνατί συνταράσσεις με; ἔλπισον ἐπὶ τὸν Θεόν, ὅτι ἐξομολογήσομαι αὐτῷ· σωτήριον τοῦ προσώπου μου καὶ ὁ Θεός μου. 7 πρὸς ἐμαυτὸν ἡ ψυχή μου ἐταράχθη· διὰ τοῦτο μνησθήσομαί σου ἐκ γῆς Ἰορδάνου καὶ Ἐρμωνιείμ, ἀπὸ ὄρους μικροῦ. 8 ἄβυσσος ἄβυσσον ἐπικαλεῖται εἰς φωνὴν τῶν καταρρακτῶν σου, πάντες οἱ μετεωρισμοί σου καὶ τὰ κύματά σου ἐπ’ ἐμὲ διῆλθον. 9 ἡμέρας ἐντελεῖται Κύριος τὸ ἔλεος αὐτοῦ, καὶ νυκτὸς ᾠδὴ αὐτῷ παρ’ ἐμοί, προσευχὴ τῷ Θεῷ τῆς ζωῆς μου. 10 ἐρῶ τῷ Θεῷ· ἀντιλήπτωρ μου εἶ· διατί μου ἐπελάθου; καὶ ἱνατί σκυθρωπάζων πορεύομαι ἐν τῷ ἐκθλίβειν τὸν ἐχθρόν μου; 11 ἐν τῷ καταθλᾶσθαι τὰ ὀστᾶ μου ὠνείδιζόν με οἱ ἐχθροί μου, ἐν τῷ λέγειν αὐτούς μοι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν· Πού ἐστιν ὁ Θεός σου; 12 ἱνατί περίλυπος εἶ, ἡ ψυχή μου; καὶ ἱνατί συνταράσσεις με; ἔλπισον ἐπὶ τὸν Θεόν, ὅτι ἐξομολογήσομαι αὐτῷ· σωτήριον τοῦ προσώπου μου καὶ ὁ Θεός μου. 45ος Γιά τούς νέους πού ἐμποδίζει ὁ ἐχθρός ἀπό φθόνο νά δημιουργήσουν οἰκογένεια ( νά παντρευτοῦν). ΜΕ (ΜΣΤ) 45. Εἰς τὸ τέλος· ὑπὲρ τῶν υἱῶν Κορέ, ὑπὲρ τῶν κρυφίων ψαλμός. 2 Ο ΘΕΟΣ ἡμῶν καταφυγὴ καὶ δύναμις, βοηθὸς ἐν θλίψεσι ταῖς εὑρούσαις ἡμᾶς σφόδρα. 3 διὰ τοῦτο οὐ φοβηθησόμεθα ἐν τῷ ταράσσεσθαι τὴν γῆν καὶ μετατίθεσθαι ὄρη ἐν καρδίαις θαλασσῶν. 153

4 ἤχησαν καὶ ἐταράχθησαν τὰ ὕδατα αὐτῶν, ἐταράχθησαν τὰ ὄρη ἐν τῇ κραταιότητι αὐτοῦ. (διάψαλμα). 5 τοῦ ποταμοῦ τὰ ὁρμήματα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ Θεοῦ· ἡγίασε τὸ σκήνωμα αὐτοῦ ὁ Ὕψιστος. 6 ὁ Θεὸς ἐν μέσῳ αὐτῆς καὶ οὐ σαλευθήσεται· βοηθήσει αὐτῇ ὁ Θεὸς τὸ πρὸς πρωΐ πρωΐ. 7 ἐταράχθησαν ἔθνη, ἔκλιναν βασιλεῖαι· ἔδωκε φωνὴν αὐτοῦ, ἐσαλεύθη ἡ γῆ. 8 Κύριος τῶν δυνάμεων μεθ’ ἡμῶν, ἀντιλήπτωρ ἡμῶν ὁ Θεὸς Ἰακώβ. (διάψαλμα). 9 δεῦτε καὶ ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ, ἃ ἔθετο τέρατα ἐπὶ τῆς γῆς. 10 ἀνταναιρῶν πολέμους μέχρι τῶν περάτων τῆς γῆς τόξον συντρίψει καὶ συνθλάσει ὅπλον καὶ θυρεοὺς κατακαύσει ἐν πυρί. 11 σχολάσατε καὶ γνῶτε ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Θεός· ὑψωθήσομαι ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὑψωθήσομαι ἐν τῇ γῇ. 12 Κύριος τῶν δυνάμεων μεθ’ ἡμῶν, ἀντιλήπτωρ ἡμῶν ὁ Θεὸς Ἰακώβ.

Γ2) ΕΥΧΗ ΕΚΤΕΝΗΣ Εὐχή ἐκτενής γιά τήν ἀπαλλαγή ἀπό τήν Κατάθλιψη καί τά ποικίλα ψυχολογικά νοσήματα Δέσποτα Πολυέλεε, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Ἰατρέ τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν, ἐλθέ καί θεράπευσον καί ἐμέ τόν ἀχρεῖον δοῦλον σου. Ἐμακρύνθην ἀπό Σοῦ. Ἐπλήγωσα τήν Ἀγαθότητα καί τήν Ἀγάπην Σου. Ἥμαρτον εἰς τόν Οὐρανόν καί ἐνώπιόν Σου. Πάσας τάς ἀνομίας διέπραξα. Ὅλος κεῖμαι στερημένος πάσης ἀρετῆς καί ὑγείας ψυχικῆς καί σωματικῆς. Τό σῶμα μου ἡσθένησε. Ἡ ψυχή ἐκακώθη. Τό πνεῦμα ἀδυνατεῖ. Ἡ βούλησις ἐξετράπη. Τά πάντα συμπνίγονται καί πάσχουν ἐντός μου. Κατέβην ἕως «Ἅδου κατωτάτου». Λύτρωσαί με Κύριε ἀπό τόν ψυχικόν πνιγμόν τόν ὁδυνηρόν καί τό βάρος τῆς καρδίας τό καταθλίβον με δικαίως. Πάσας τάς ἁμαρτίας διέπραξα. Αὗται πολεμοῦσι με. Αὗται ἐμποιοῦσι μοι τόν ἀφόρητον τοῦτον βάσανον. Ἐλέησόν με Κύριε. Μόνος ἐγώ πταίω διά τήν τοιαύτην ἐρήμωσιν καί καταστροφήν τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματός μου. Ὁ ἐγωισμός μέ ἐκυρίευσε. Ἡ ἀμέλεια μέ αἰχμαλώτισε. Ἡ ἀκηδία μέ ἐνέκρωσε. Συγχώρησόν μοι Κύριε καί θεράπευσον τήν ἀθλίαν ψυχήν μου. Ἀπέλασον μακράν ἀπ’ ἐμοῦ τό πονηρόν πνεῦμα τό ἐμποιοῦν ἐμοί τόν τοῦτον τόν ἀφόρητον πνιγμόν τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος. Ἀπομάκρυνον ἀπ’ ἐμοῦ τό βάρος τό καταθλῖβον τήν καρδίαν μου. 154

Ἐλευθέρωσον μου τήν ψυχήν καί τό σῶμα, ἀπό πάσης ἀμελίας, ἀκηδίας, φυσιώσεως, μετεωρισμοῦ, καταθλίψεως, ἀπελπισίας, ἀδιαφορίας, ἀναισθησίας, ἀπογνώσεως καί νεκρώσεως. Ἐγώ αὐτοπροαιρέτως ἐνέβαλλον τήν ψυχή μου εἰς ὅλα ταῦτα. Συγχώρησόν μου Κύριε τά πλήθη τῶν ἁμαρτημάτων. Θεράπευσον με ἀπό τοῦ πλήθους τῶν παθῶν μου. Δός Κύριε ἵνα μή σέ λυπήσω ποτέ πλέον ἕνεκα τῶν παθῶν τῶν κυριευσάντων τήν ἀθλίαν ψυχή μου. Ἆρον ἀπ’ ἐμοῦ τόν κλοιόν τόν βαρύν τόν τῆς ἁμαρτίας. Ἀποδίωξον ἀπ’ ἐμοῦ πάντα ἐχθρόν καί πολέμιον. Εἰρήνευσόν μου Κύριε τήν ζωήν καί τήν ψυχήν. Καθάρισόν με ἀπό παντός μολυσμοῦ σαρκός καί πνεύματος. Ὅπως δυνηθῶ ἐκφυγεῖν ἀπό τά πονηρά πνεύματα τά ἐμποιοῦντα ἐμοί τό σκότος καί τόν ζόφον, τήν ἀπόγνωσιν καί τήν κόλασιν. Ἀνόρθωσόν με ἀπό κλίνης ὀδυνηρᾶς καί στρωμνῆς κακώσεως. Ἡ κατάθλιψις καί ὁ φόβος καί ἡ αἰχμαλωσία τῶν λογισμῶν μου ἀποστραφήτωσαν ἀπ’ ἐμοῦ. Κύριε γεννηθήτω Σοι ὡς θέλεις. Εὐδοκίᾳ τῆς Σῆς Ἀγαθότητος συντριβήτωσαν οἱ ἐχθροί μου καί ὁ παλαιός ἄνθρωπος σύν τοῖς πάθεσιν καί ταῖς ἐπιθυμίαις αὐτοῦ. Γένοιτο Κύριε τό θέλημα Σου ἐπ’ ἐμοί ὥστε χαίρων καί ἀγαλλόμενος, ἄλυπος καί φαιδρῷ τῷ προσώπῳ ἀκολουθῶ Σε καί δοξάζω Σε, ὑμνῶ καί εὐλογῶ Σε εἰς πάντας τούς αἰώνας. Ἐπίσκεψε καί ἐνίσχυσόν με διά τῆς Προνοητικῆς Δυνάμεώς Σου ἵνα Σέ δοξάζω καί ψάλλω, Σέ τόν Εὔσπλαχνον Κύριον σύν τῷ Πατρί καί τῷ Πνεύματι εἰς τούς αἰώνας. Σύ εἶ ὁ Παρακλήτωρ μου σύν τῷ Πανυπερπολυευσπλάχνῳ Πατρί καί τῷ Παναγίῳ Παρακλήτῳ Πνεύματι ἐν πάσαις ταῖς θλίψεσιν ταῖς εὑρούσαις με πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς μου. Ἐλέησόν με Κύριε καί συγχώρησόν μοι τόν καταθλιμμένον καί κεκακωμένον ψυχῇ καί σώματι. Σύ εἶ ἡ Χαρά καί τό Φῶς, ἡ Ἀνάστασις καί ἡ Ζωή, τό Ἔαρ καί τό Πάσχα ἡμῶν τό Εὐφρόσυνον. Σύ ἐπηγγείλω ὑμῖν τό: «οὐ μή σέ ἀνῶ οὐδ’ οὐ μή σέ ἐγκαταλείπω». Σύ εἶ Ὅστις κατῆλθες «ἕως Ἅδου ταμείων» ἀναζητῶν τό ἀπολωλός πρόβατον, τουτέστιν ἐμέ. Ἐλέησόν με Κύριε διά πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Σου Μητρός, τῆς Πανυπερευλογημένης Χαρᾶς Πάντων, δυνάμει τοῦ Τιμίου καί Ζωοποιοῦ Σου σταυροῦ τοῦ Ξύλου τῆς Ζωῆς, προστασίαις τῶν Τιμίων ἐπουρανίων Δυνάμεων Ἀσωμάτων, πρεσβείαις τῶν Ἁγίων Ἀρχαγγέλων Μιχαήλ καί Γαβριήλ, πρεσβείαις τῶν Ἁγίων ἐνδόξων καί πανευφήμων Ἀποστόλων, τῶν Ἁγίων ἐνδόξων καί καλλινίκων Μαρτύρων, τῶν Ὁσίων καί Θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν, καί Πάντων Σου τῶν Ἁγίων, Ἀμήν.

Γ3) ΕΥΧΗ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΕΤΕΡΑ ΣΥΝΤΟΜΟΣ 155

Ἔτι καί ἄλλη εὐχή ἁπλουστέρα γιά τήν ἀπαλλαγή ἀπό τήν Κατάθλιψη καί τά ποικίλα ψυχολογικά νοσήματα. Δέσποτα Πολυέλεε, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Ἰατρέ τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν, ἐλθέ καί θεράπευσον καί ἐμέ τόν ἀχρεῖον δοῦλον σου. Ἐμακρύνθην ἀπό Σοῦ. Ἐπλήγωσα τήν Ἀγαθότητα καί τήν Ἀγάπην Σου. Ἥμαρτον εἰς τόν Οὐρανόν καί ἐνώπιόν Σου. Πάσας τάς ἀνομίας διέπραξα. Ὅλος κεῖμαι στερημένος πάσης ἀρετῆς καί ὑγείας. Τό σῶμα μου ἡσθένησε. Ἡ ψυχή ἐκακώθη. Τό πνεῦμα ἀδυνατεῖ. Ἡ βούληση ἐξετράπη. Τά πάντα συμπνίγονται καί πάσχουν ἐντός μου. Λύτρωσαί με Κύριε ἀπό αὐτόν τόν ψυχικόν πνιγμόν πού δικαίως βιώνω. Οἱ πολλές μου ἁμαρτίες τόν προξένησαν. Ἐγώ πταίω διά τήν τοιαύτην ἐρήμωσιν καί καταστροφήν τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματός μου. Ὁ ἐγωισμός μέ ἐκυρίευσε. Ἡ ἀμέλεια μέ αἰχμαλώτισε. Ἡ ἀκηδία μέ ἐνέκρωσε. Συγχώρησόν μοι Κύριε καί θεράπευσον τήν ἀθλίαν ψυχήν μου. Ἀπέλασον μακράν ἀπ’ ἐμοῦ τό πονηρόν πνεῦμα τό ἐμποιοῦν ἐν ἐμοί τοῦτον τόν ἀφόρητον πνιγμόν τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος. Ἀπομάκρυνον τό βάρος ἐκ τῆς καρδίας μου. Ἐλευθέρωσον ψυχή καί σῶμα ἀπό τήν ἀκηδία, τήν ἀπόγνωση, τήν νέκρωσιν. Ἐγώ αὐτοπροαιρέτως ἐνέβαλλον τήν ψυχή μου εἰς ὅλα ταῦτα. Συγχώρησόν μου Κύριε τά πλήθη τῶν ἁμαρτημάτων. Θεράπευσόν με ἀπό τά πλήθη τῶν παθῶν. Κάνε Κύριε νά μήν σέ ξαναλυπήσω μέ ἁμαρτίες καί πάθη ἐνεργούμενα ἐντός μου. Ἆρον ἀπ’ ἐμοῦ τόν κλοιόν τόν βαρύν τόν τῆς ἁμαρτίας. Ἀποδίωξον ἀπ’ ἐμοῦ πάντα ἐχθρόν καί πολέμιον. Εἰρήνευσόν μου Κύριε τήν ζωήν καί τήν ψυχήν. Καθάρισόν με ἀπό παντός μολυσμοῦ σαρκός καί πνεύματος. Ὅπως δυνηθῶ ἐκφυγεῖν ἀπό τά πονηρά πνεύματα τά ἐμποιοῦντα ἐμοί τό σκότος καί τόν ζόφον καί τήν ἀπόγνωσιν καί τήν κόλασιν. Ἀνόρθωσέ με ἀπό κλίνης ὀδυνηρᾶς καί στρωμνῆς κακώσεως. Ἡ κατάθλιψις καί ὁ φόβος καί ἡ αἰχμαλωσία στούς λογισμούς μου ἄς μή μέ καταλάβουν ποτέ πλέον. Ἄν εἶναι αὐτό Κύριε τό δικό Σου θέλημα. Ἔτσι ὥστε χαίρων καί ἀγαλλώμενος νά Σέ δοξάζω καί νά Σέ ὑμνῶ καί νά ψάλλω τήν Εὐσπλαχνία Σου νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας. Νά δοξάζω καί τόν Πατέρα καί τό Πανάγιον Πνεῦμα, τούς Παρακλήτορας πάντων τῶν ἀνθρώπων εἰς τούς αἰώνας. Ἐλέησόν με Κύριε καί συγχώρησόν μοι τόν καταθλιμμένον καί κεκακωμένον ψυχικῶς καί σωματικῶς, Ἐσύ πού εἶσαι ἡ Χαρά καί τό Φῶς καί ἡ Ἀνάστασις καί τό Πάσχα Ἡμῶν τό Εὐφρόσυνον. Ἐσύ πού μᾶς ὑποσχέθηκες «οὐ μή σέ ἀνῶ οὐδ’ οὐ μή σέ ἐγκαταλείπω». Ἐσύ ὁ Ὁποῖος κατῆλθες «ἕως Ἅδου ταμείων» ἀναζητῶν τό ἀπολωλός πρόβατον, τουτέστιν ἐμέ. Ἐλέησόν με Κύριε διά πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Σου Μητρός, τῆς Χαρᾶς Πάντων καί Πάντων Σου τῶν Ἁγίων, Ἀμήν.

156

Ἔτι καί ἑτέρα εὐχή: Δέσποτα Πολυέλεε Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με καί καθάρισόν με ἀπό πάσης μελαγχολίας καί ταραχῆς καί δειλίας. Ἀπάλλαξόν με ἀπό τοῦ ψυχικοῦ πνιγμοῦ καί τῆς δαιμονιώδους θλίψεως, ἥν αἰσθάνομαι ἐν τῷ σώματι καί ἐν τῇ ψυχῇ μου. Σύ εἶ ἡ Χαρά ἡμῶν καί ἡ Ἐλπίς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς καί τῶν ἐν θαλάσσῃ μακράν. Ἵλεως γενοῦ μοι Δέσποτα ἐπί ταῖς ἁμαρτίαις μου. Ἇρον ἀπ’ ἐμοῦ τόν κλειόν τόν βαρύν τόν τῆς ἁμαρτίας καί τῆς ἀπογνώσεως. Ἀπέλασον πάσαν μελαγχολίαν καί ἀκηδίαν μακράν ἀπ’ ἐμοῦ. Στερέωσόν με ἐν τῇ ἀγάπη τῇ Σῇ καί τῇ ἀκαταισχύντῳ ἐλπίδι καί τῇ ἀκραδάντῷ πίστει τῇ εἰς Σέ, διά πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Σου Μητρός καί πάντων Σου τῶν Ἁγίων, Ἀμήν.

ΤΕΛΟΣ Γ΄ ΜΕΡΟΥΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

157

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ : ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ Εἰσαγωγικά Μαζί μέ τήν κατάθλιψη, τό ἄγχος εἶναι μία ἐπίσης πολύ διαδεδομένη «ψυχική νόσος», πού ἔχει ὀδυνηρότατες ἐπιπτώσεις στόν ὅλο ἄνθρωπο. Ἐπηρεάζει τήν ψυχή καί τό σῶμα. Προκαλεῖ ποικίλα νοσήματα καί μάλιστα τά λεγόμενα «ψυχοσωματικά». Παραθέτουμε συμπληρωματικά στή μελέτη μας γιά τήν κατάθλιψη αὐτήν τήν σύντομη ἀναφορά στό ἄγχος. Ἡ δαιμονική ἐνέργεια πού τό προκαλεῖ βρίσκει πρόσφορο ἔδαφος σ’ ἕναν ἄνθρωπο ὀλιγόπιστο ἤ ἄπιστο. Ἡ λύση τοῦ προβλήματος βρίσκεται στό «πλῆρες ἄφημα» τοῦ ἀνθρώπου στό Θεῖο θέλημα.

ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ Ἀπάντηση σέ μία ψυχή: Μοῦ ζητήσατε νά γράψω δύο σελίδες γιά τό ἄγχος. Τί εἶναι καί πῶς ἀντιμετωπίζεται... Θά ἦταν ἀρκετό νά σᾶς γράψω μόνο δύο σειρές, πού ἀρκοῦν γιά χιλιάδες σελίδες: «Ἑαυτούς καί ἀλλήλους καί πᾶσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα». Αὐτό ἁπλᾶ σημαίνει: «Τούς ἑαυτούς μας καί τούς ἄλλους καί ὅλη μας τήν ζωή ἄς τά ἀφήσουμε στόν Θεό». 158

Ἄν τηροῦμε συνεχῶς αὐτήν τήν προτροπή ποτέ δέν θά κυριευθοῦμε ἀπό τήν δαιμονική ἐπήρεια πού λέγεται ἄγχος. Παρ’ ὅλα αὐτά ἄς ποῦμε λίγα ἀκόμη πάνω στό θέμα μας: Σύμφωνα μέ τήν Ὀρθόδοξη Δογματική ὅλα γίνονται εἴτε κατά εὐδοκία εἴτε κατά παραχώρηση τοῦ Θεοῦ. Ἄρα ὅλα εἶναι γιά τό καλό μας, ἀφοῦ ὁ Θεός τίποτε δέν κάνει τό κακό. Ἄν ἀντιδροῦμε, γογγύζουμε, μεμψιμοιροῦμε, ἀγχωνόμαστε, στενοχωριόμαστε μέ τά διάφορα γεγονότα, εἶναι σάν νά λέμε στόν Θεό: «Δέν μ’ ἀγαπᾶς, δέν τά κάνεις σωστά καί καλά τά πράγματα». Οὐσιαστικά βλασφημοῦμε μ’ αὐτή μας τήν στάση τόν Θεό καί δείχνουμε ἀχαριστία. Στή ρίζα αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς ὑπάρχει ἀπιστία στήν Θεία Του Πρόνοια καί στήν Θεία Του Παναγαθότητα. Κι ὅμως: Ὁ Παντοδύναμος καί Πανάγαθος Κύριος μᾶς ἔχει ὑποσχεθεῖ ὅτι θά μεριμνήσει γιά μᾶς. Μᾶς δίδαξε: «ὅτι Αὐτῷ μέλλει περί ἡμῶν» δηλαδή ὅτι «Αὐτός ἔχει τήν φροντίδα μας». Ζητᾶ μόνον νά Τόν ἐμπιστευθοῦμε καί νά Τοῦ ζητήσουμε τό ἔλεος Του, διότι σέβεται τήν ἐλευθερία μας καί τό «ὄχι» μας. Εἶναι ὁ στοργικός Πατέρας Μας. Μᾶς εἶπε ὅτι ὅλα ὅσα χρειάζονται γιά τήν βιολογική μας ζωή θά μᾶς προστεθοῦν ἀρκεῖ ἐμεῖς νά κάνουμε τά πνευματικά μας, νά ζητήσουμε τόν Ἴδιο καί τό θέλημά Του. Γνωρίζει ὅτι εἴμαστε ἀδύναμοι...Αὐτός ἀλλωστε μᾶς εἶπε: «Χωρίς Ἐμένα δέν μπορεῖτε νά κάνετε τίποτε»(Ἰωάν. 15, 5). Εἴμαστε ἀδύναμοι σάν τά μωρά, ἀλλά μποροῦμε, ἄν θέλουμε νά εἴμαστε στήν ἀγκαλιά τοῦ πιό Στοργικοῦ, τοῦ πιό Ἀγαθοῦ, τοῦ πιό Σοφοῦ καί τοῦ πιό Δυνατοῦ Πατέρα. -Τό μωρό στήν ἀγκαλιά τοῦ Πατέρα του ἔχει ἄγχος; -Ποτέ! Πόσο μᾶλλον ἐμεῖς. Εἴμαστε τά ἀγαπημένα παιδιά τοῦ Θεοῦ καί ἐφ’ ὅσον τό θέλουμε μᾶς ἔχει στήν ἀγκαλιά Του. Ἕνα μόνο θά πρέπει νά μᾶς ἀπασχολεῖ. Μήπως μᾶς ξεγελάσει ὁ ἐχθρός τοῦ Πατέρα Μας καί μᾶς πείσει νά φύγουμε ἀπό τήν θερμή ἀντιαγχωτική ἀγκαλιά Του. Τότε πράγματι θά νιώσουμε ἀπέραντα ἀνασφαλεῖς καί μόνοι... Τότε θά μᾶς «σφυρήξῃ» ὁ πονηρός: «Πάρε τή ζωή στά χέρια σου. Ἔχε αὐτοπεποίθηση...Ἀγωνίσου, δούλεψε γιά νά ζήσεις...». Ἀλλοίμονο ἄν τόν ἀκούσουμε... Τό ἀντίθετο πρέπει νά κάνουμε. Θά πρέπει νά γυρίσουμε πάλι πίσω στήν ἀγκαλιά τοῦ Πατέρα Μας. Νά πῶς μᾶς τό λέει ὁ Χρυσορρήμων: «Μὴ φροντίσεις μὲ ἀγωνία για τὰ δικὰ σου θέματα, ἀλλὰ ἄφησε τα στό Θεό. Γιατί, ἂν φροντίσεις ἐσύ, φροντίζεις σὰν ἄνθρωπος· ἂν ὅμως προνοήσει ὁ Θεός, προνοεῖ σὰν Θεός. Μὴ φροντίσεις γι' αὐτά, ἀδιαφορώντας γιά τὰ σπουδαιότερα (γιά τά πνευματικά), γιατὶ ὁ Θεὸς δέν θὰ δείξει μεγάλο 159

ἐνδιαφέρον γι' αὐτά (γιά τά βιωτικά). Γιά νά προνοεῖ λοιπὸν σὲ μεγάλο βαθμὸ ὁ Θεὸς γι' αὐτά, ἐμπιστεύσου ὅλα αὐτὰ στό Θεό. Γιατί, ἂν σὺ ὁ ἴδιος ἀσχοληθεῖς μὲ αὐτὰ ἀφήνοντας τὰ πνευματικά, δέν θὰ δείξει μεγάλο ἐνδιαφέρον γι' αὐτὰ ὁ Θεός. Λοιπόν, γιά νά πᾶνε καλὰ τὰ θέματά σου καὶ νά ἀπαλλαγεῖς ἀπὸ κάθε ἀγωνιώδη φροντίδα, φρόντισε γιά τὰ πνευματικὰ καὶ περιφρόνησε τὰ βιοτικά· γιατὶ ἔτσι καὶ τή γῆ θὰ ἐπιτύχεις μαζὶ μὲ τὸν οὐρανὸ καὶ τὰ μελλοντικὰ ἀγαθὰ θὰ κερδίσης»317 Γιατί δέν ἀκοῦμε τήν φωνή τοῦ Κυρίου καί στοργικοῦ Πατέρα Μας; Ἄς μελετήσουμε προσεκτικά τό πιό ἀντιαγχωτικό-ἀγχολυτικό κείμενο ὅλων τῶν αἰώνων. Ὁμιλεῖ ὁ Κύριος: «Διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε καὶ τί πίητε, μηδὲ τῷ σώματι ὑμῶν τί ἐνδύσησθε· οὐχὶ ἡ ψυχὴ πλεῖόν ἐστι τῆς τροφῆς καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἐνδύματος;( Ματθ. 6 ,25) Διὰ τοῦτο ἀκριβῶς καὶ σᾶς λέγω, μὴ φροντίζετε μὲ στενοχωρίαν καὶ ἀγωνίαν διὰ τὴν ζωὴν σας, δηλαδὴ διὰ τό τί θὰ φάγετε καὶ τό τί θὰ πίετε, οὔτε καὶ διὰ τὸ σῶμα σας μὲ τὶ θὰ ἐνδυθῆτε. Δεν ἀξίζει ἡ ζωὴ περισσότερον ἀπὸ τὴν τροφὴν καὶ τὸ σῶμα ἀπὸ τὸ ἔνδυμα; (Ὁ Θεός, ποὺ σᾶς ἔδωσε τὸ πολυτιμότερον, δεν θὰ σᾶς δώσῃ καὶ τὸ κατώτερον;) ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος τρέφει αὐτά· οὐχ ὑμεῖς μᾶλλον διαφέρετε αὐτῶν; (Ματθ. 6 ,26) Παρατηρῆστε τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἴδετε ὅτι αὐτὰ οὔτε σπέρνουν οὔτε θερίζουν οὔτε συγκεντρώνουν τροφὰς εἰς ἀποθήκας. Καὶ ὅμως ὁ Πατὴρ σας ὁ οὐράνιος τὰ τρέφει. Σεῖς δέν ἔχετε ἀσυγκρίτως μεγαλυτέραν ἀξίαν ἀπὸ αὐτά; τὶς δὲ ἐξ ὑμῶν μεριμνῶν δύναται προσθεῖναι ἐπὶ τὴν ἡλικίαν αὐτοῦ πῆχυν ἕνα; (Ματθ. 6,27) Ποῖος δὲ ἀπὸ σᾶς, ὅσας πολλὰς καὶ μεγάλας φροντίδας καὶ ἂν καταβάλῃ, ἠμπορεῖ να προσθέση στο ἀνάστημά του ἕνα πῆχυν; καὶ περὶ ἐνδύματός τι μεριμνᾶτε; καταμάθετε τὰ κρίνα τοῦ ἀγροῦ πῶς αὐξάνει· οὐ κοπιᾶ οὐδὲ νήθει· (Ματθ. 6,28)

Ἅγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ματθ. , ὁμιλία ΞΗ', 5, ΕΠΕ 11, 674- MG 58, 648 «Μὴ τοίνυν φρόντισεις τῶν σῶν, ἀλλὰ ἄφες αὐτὰ τῷ Θεῷ. Ἂν γὰρ σὺ φροντίσῃς, ὡς ἄνθρωπος φροντίζεις· ἂν δὲ ὁ Θεὸς προνοήσει, ὡς Θεὸς προνοεῖ. Μὴ φροντίσῃς αὐτῶν ἀφεὶς τὰ μείζω, ἐπεὶ αὐτὸς οὐ σφοδρὰ αὐτῶν προνοήσει. Ἵν' οὖν σφοδρὰ αὐτῶν προνοῇ, Αὐτῷ μόνῳ πάντα ἐπίτρεψον. Ἂν γὰρ καὶ αὐτὸς αὐτὰ μεταχειρίσει, ἀφεὶς τὰ πνευματικά, οὐ πολλὴ αὐτῶν Αὐτὸς ποιήσεται πρόνοιαν. Ἵν' οὖν καὶ σοὶ ταῦτα εὖ διακέηται καὶ φροντίδος ἀπαλλαγῇς ἁπάσης, ἔχων τῶν πνευματικῶν, ὑπερόρα τῶν βιωτικῶν οὕτω γὰρ καὶ τὴν γῆν ἕξεις μετὰ τῶν οὐρανῶν καὶ τῶν μελλόντων ἀγαθῶν ἐπιτεύξη». 317

160

Καὶ περὶ τοῦ ἐνδύματος διατὶ φροντίζετε μὲ τόσην ἀνησυχίαν καὶ ἀγωνίαν; Παρατηρῆστε μὲ προσοχὴν τὰ ἄνθη τοῦ ἀγροῦ, πῶς φυτρώνουν καί πῶς αὐξάνουν. Οὔτε κοπιάζουν, οὔτε γνέθουν. λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι οὐδὲ Σολομὼν ἐν πάσῃ τῇ δόξῃ αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἓν τούτων. (Ματθ. 6,29) Καὶ ὅμως σᾶς λέγω τοῦτο, οὔτε καὶ αὐτὸς ὁ Σολομὼν μὲ ὅλην του τὴν βασιλικὴν μεγαλοπρέπειαν καὶ δόξαν δέν ἐφόρεσέ ποτέ ἕνα τόσον περίλαμπρον ἔνδυμα ὡσὰν αὐτό, μὲ τὸ ὁποῖον περιβάλλεται ἕνα ἀπὸ τὰ ταπεινὰ αὐτὰ ἄνθη. Εἰ δὲ τὸν χόρτον τοῦ ἀγροῦ, σήμερον ὄντα καὶ αὔριον εἰς κλίβανον βαλλόμενον, ὁ Θεὸς οὕτως ἀμφιέννυσιν, οὐ πολλῷ μᾶλλον ὑμᾶς, ὀλιγόπιστοι; (Ματθ. 6,30) Ἐὰν δὲ ὁ Θεὸς ἐνδύη μὲ τόσην λαμπρότητα τὰ χορτάρια τοῦ ἀγροῦ, ποὺ σήμερα ὑπάρχουν καὶ αὔριον ῥίπτονται στόν φοῦρνον, δεν θὰ ἐνδύση πολὺ περισσότερον σᾶς, ὀλιγόπιστοι; μὴ οὖν μεριμνήσητε λέγοντες, τὶ φάγωμεν ἢ τὶ πίωμεν ἢ τὶ περιβαλώμεθα; (Ματθ. 6,31) Λοιπὸν μὴ κυριευθῆτέ ποτέ ἀπὸ τὴν ἀνήσυχον μέριμναν καὶ μὴ λέγετε συνεχῶς, τὶ θὰ φάγωμεν ἤ τί θὰ πίωμεν ἤ τι θὰ ἐνδυθῶμεν; πάντα γὰρ ταῦτα τὰ ἔθνη ἐπιζητεῖ· οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων. (Ματθ. 6,32) Διότι οἱ εἰδωλολάτραι (πού δεν γνωρίζουν τὰ αἰώνια ἀγαθὰ καὶ τὴν στοργικὴν πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ), ἐπιζητοῦν ἀποκλεστικὰ καὶ μόνον αὐτὰ τὰ φθαρτὰ ἀγαθά. Σεῖς ὅμως μὴν κυριεύεσθε ἀπὸ τέτοιες μέριμνες, διότι ὁ Πατὴρ σας ὁ οὐράνιος γνωρίζει ὅτι ἔχετε ἀνάγκην ἀπὸ ὅλα αὐτά, καὶ σὰν πανάγαθος, ποὺ εἶναι, θὰ σᾶς τὰ δώσῃ. ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν. (Ματθ. 6,33) Ζητεῖτε δὲ κατὰ πρῶτον καὶ κύριον λόγον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἀρετήν πού θέλει ἀπὸ σᾶς ὁ Θεός, καὶ ὅλα αὐτὰ τὰ ἐπίγεια ἀγαθὰ θὰ σᾶς δοθοῦν μαζί μὲ τὰ ἀνεκτίμητα ἀγαθὰ τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Μὴ οὖν μεριμνήσητε εἰς τὴν αὔριον· ἡ γὰρ αὔριον μεριμνήσει τὰ ἑαυτῆς· ἀρκετὸν τῇ ἡμέρᾳ ἡ κακία αὐτῆς. (Ματθ. 6,34) Λοιπὸν μὴ καταληφθῆτε ποτέ ἀπὸ τὴν ἀνήσυχον μέριμναν διὰ τάς ἀνάγκας τῆς αὐριανῆς ἡμέρας. Διότι ἡ αὔριον θὰ φροντίσῃ δι' ὅσα θὰ χρειασθῆτε κατ' αὐτήν. Εἰς κάθε ἡμέραν ἀρκοῦν αἱ ἰδικαὶ της ἀσχολίαι καὶ τὰ ἰδικὰ της βάσανα». Ἔχουμε ἑπομένως τόν Κύριο πού μᾶς νοιάζεται, μᾶς ἀγαπάει ἄπειρα, μᾶς φροντίζει στοργικά, μᾶς ἀγκαλιάζει πατρικά. Ἔχουμε Πατέρα Πανάγαθο καί Πάνσοφο καί Παντοδύναμο. Αὐτός μᾶς ὑποσχέθηκε: «Ἐγώ θά σᾶς τά τακτοποιήσω ὅλα, ὅλες τίς ἀνάγκες σας, τίς πραγματικές. Ἐσεῖς μόνο μία ἔννοια νά ἔχετε: Νά ζητᾶτε Ἐμένα, 161

τήν Βασιλεία μου, τήν ἀρετή ,τό ἀγαθόν πού εἶμαι Ἐγώ. Αὐτή εἶναι ἡ προδιαγραφή σας. Ἔτσι θά ζήσετε εἰς τόν αἰῶνα. Ἡ ἀγάπη πρός Ἐμένα εἶναι ἡ προδιαγραφή τῆς ἀληθινῆς καί τέλειας καί γεμάτης κάλλος ζωῆς. Εἶναι ἡ ἱκανή καί ἀναγκαία συνθήκη γιά νά ζήσετε πραγματικά». Ὅταν δέν ἐμπιστευόμαστε τήν ὑπόστασή μας στόν ἑαυτό μας, στόν λογισμό μας, στίς δυνάμεις μας, στήν ἐξυπνάδα μας, στήν ἐνεργητικότητά μας κ.λ.π, ἀλλά τά ἀναθέτουμε, τά παραθέτουμε ὅλα στόν Χριστό, τότε τηροῦμε τήν λειτουργική προτροπή: «Ἑαυτούς καί ἀλλήλους καί πᾶσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα». Τότε ξεφεύγουμε ἀπό τό ἄγχος πού πνίγει ὅλα τά ἔθνη, ὅλους τούς ἀνθρώπους τούς δίχως Θεό καί πίστη σ’ Αὐτόν. Τό ἄγχος εἶναι πράγματι ἀπιστία ἤ ὀλιγοπιστία. Ἐμπιστευόμαστε τόν ἑαυτό μας καί ὄχι τόν Θεό. Πιστεύουμε μόνο θεωρητικά ὅτι ὑπάρχει Θεός, ἀλλά δέν ἐμπιστευόμαστε τά λόγια Του, δέν ἀκολουθοῦμε τίς συμβουλές του, δέν ἀναζητοῦμε τό θέλημά Του. Ὁ Κύριος μᾶς διαβεβαίωσε ὅτι «Καί οἱ τρίχες σας εἶναι μετρημένες»... Ποιός ἄραγε ἀπό ἐμᾶς μέτρησε τίς τρίχες του; Ὁ Θεός τό ἔχει κάνει... Θέλει νά μᾶς πεῖ μ’ αὐτό ὅτι καί γιά τά ἐλαχιστότατα φροντίζει...Γι’ αὐτά πού ἐμεῖς περιφρονοῦμε καί δέν καταδεχόμαστε νά ἀσχοληθοῦμε μαζί τους. Ἄν λοιπόν μεριμνᾶ γιά τίς τρίχες μας καί γιά τά πουλάκια καί γιά τά κρίνα τοῦ ἀγροῦ, δέν θά μεριμνήσει γιά τίς μεγάλες μας ἀνάγκες τό φαγητό, τή στέγη, τήν διατήρησή μας στή ζωή; Μέ μία προϋπόθεση: Νά ζητοῦμε Αὐτόν τόν Ἴδιο πού εἶναι ἡ Ζωή καί τήν Βασιλεία Του, δηλ. νά Τόν ἔχουμε Κύριο στή ζωή μας, μέ τό νά τηροῦμε τίς Ἐντολές Του· νά εἶναι Αὐτός ὁ Βασιλιάς μας. Τότε Ἐκεῖνος ἔχει δεσμευθεῖ νά μᾶς ἐξασφαλίσει ὅλα τά βιωτικά ἀναγκαῖα ἀγαθά. Ὅλα αὐτά γιά νά πραγματοποιηθοῦν προϋποθέτουν ἀπό μέρους μας τήν Πίστη σ’ Αὐτόν. Τότε μέσῳ τῆς ζωντανῆς αὐτῆς πίστεως θά βροῦμε τήν δύναμη νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπό τά δεσμά τῆς κοσμικῆς λογικῆς, τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου, τοῦ κόσμου καί τοῦ κοσμοκράτορα. Ὅταν δέν σκεφτόμαστε μέ τήν ἀνθρώπινη κοσμική λογική καί δέν ἀντιμετωπίζουμε μέ τίς φτωχές καί οὐσιαστικά ἀνύπαρκτες ἀνθρώπινες δυνάμεις τό κάθε μας πρόβλημα, ἀλλά προσευχόμαστε, ἀνοιγόμαστε ἀγαπητικά στόν Θεό καί τηροῦμε τίς ἐντολές Του, τότε ξεφεύγουμε ἀπό τήν ἀγωνιώδη μέριμνα καί φροντίδα, πού πνίγει τήν ψυχή καί τήν κάνει νά νιώθει ἀσφυξία (ἄγχος) καί ἀνασφάλεια. Ἀκόμη καί ὅταν δέν ἔχουμε κάποιο συγκεκριμένο, ἄμεσο καί πιεστικό πρόβλημα, πάλι δέν πρέπει νά ξεχνοῦμε τήν πρώτη ἐντολή τῆς ἀγάπης πρός τόν Θεό «ἐξ ὅλης καρδίας καί διανοίας καί δυνάμεως καί ψυχῆς καί ἰσχύος». Θά πρέπει σταθερά πάντα νά ἐμμένουμε στήν 162

προσευχή, στήν ἐμπιστοσύνη στόν Κύριο, στό ἄφημα ὅλης μας τῆς ζωῆς, τοῦ ἑαυτοῦ μας καί ὅλων, σ’ Αὐτόν. Χωρίς αὐτήν τήν ἄμετρη ἐμπιστοσύνη στόν Θεό, στήν Θεία Πρόνοια, στήν Θεία Ἀγάπη δέν μποροῦμε νά βροῦμε εἰρήνη καί ἀνάπαυση στήν ψυχή μας. Ὁ Κύριος μᾶς προτρέπει: « Δεῦτε πρὸς μὲ πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς. (Ματθ. 11,28) Ἐλᾶτε κοντά μου ὅλοι ὅσοι μοχθῆτε καὶ κοπιάζετε καὶ εἶσθε φορτωμένοι ἀπὸ τὸ βάρος τῶν ἁμαρτιῶν καὶ τῶν θλίψεων καὶ τῶν πλανῶν καὶ ἐγὼ θὰ σᾶς ἀναπαύσω καὶ θὰ σᾶς ξεκουράσω. ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν· (Ματθ. 11,29) Σηκώσατε ἐπάνω σας τὸν ζυγὸν τῆς ὑπακοῆς σας εἰς ἐμὲ καὶ μάθετε ἀπὸ ἐμὲ τὸν ἴδιον ὅτι εἶμαι πρᾶος καὶ ταπεινὸς κατὰ τὴν καρδίαν καὶ θὰ εὕρετε τότε ἀνάπαυσιν καὶ εἰρήνην εἰς τάς ψυχὰς σας. ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν. (Ματθ. 11,30) Μὴ διστάσετε· διότι ὁ ζυγός μου εἶναι καλὸς καὶ χρήσιμος καὶ τὸ φορτίον τῶν ὑποχρεώσεων καὶ τῶν καθηκόντων, ποὺ ἐπιβάλλω ἐγώ, εἶναι ἐλαφρόν”. (Ἐγὼ τὸ ἐπιβάλλω, ἀλλὰ καὶ ἐγὼ σᾶς βοηθῶ νά τὸ σηκώσετε). Ὁ ἄνθρωπος πού προσεύχεται καί ὑποτάσσεται γενικῶς στό Θεῖο θέλημα, μιμεῖται τόν ταπεινό Χριστό, ὁ Ὁποῖος καί ὡς ἄνθρωπος προσηύχετο ἀδιάλειπτα, κοινωνοῦσε συνεχῶς μέ τόν ἐν Οὐρανοῖς Πατέρα Του καί ὑπέτασσε πάντα τό ἀνθρώπινο θέλημά Του στό Θεῖο, γιά νά μᾶς δώσει τό ἀληθινό πρότυπο ζωῆς. Ὅταν κανείς ὑποτάσσει τό θέλημά Του στό θέλημα τοῦ Θεοῦ σέ ὅλα, τότε ὅλα τοῦ γίνονται ὅπως τά θέλει· διότι ὅλα τά δέχεται ὡς τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἐφ’ ὅσον συνεχῶς αὐτό ζητεῖ μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, λέγοντας «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με» καί «Γενηθήτω τό θέλημά Σου». Ὁ Κύριος ἐπίσης μᾶς δίδαξε τήν παραβολή «τῆς χήρας καί τοῦ ἄδικου κριτοῦ» γιά νά μήν ἀποκάμνουμε στήν προσευχή, ἀλλά ἀντίθετα νά προσευχόμαστε συνεχῶς γιά νά ἐκπληρώνουμε τήν πρώτη ἐντολή, πού εἶναι ἡ πρός τόν Θεόν ἀγάπη μέ ὅλη μας τήν ὕπαρξη καί τή δύναμη. Ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή εἶναι ἕνας ἀπό τούς τρεῖς δρόμους πού μᾶς ὁδηγοῦν στήν ταπείνωση, ἡ ὁποία φέρνει τήν ἀληθινή ἀνάπαυση στήν ψυχή μας καί ἐξοστρακίζει τό ἄγχος. (Οἱ ἄλλοι δύο δρόμοι πού ὁδηγοῦν στήν ταπείνωση εἶναι τό νά ἀγαπήσουμε τόν σωματικό κόπο καί τό νά βάζουμε τόν ἑαυτό μας κάτω ἀπό ὅλους). Ὁ ἄνθρωπος πού προσεύχεται σωστά, «κρέμεται» κυριολεκτικά ἀπό τόν Θεό. Ἀφήνει τελείως τό θέλημά του καί λέγει: «Κύριε ἐσύ τακτοποίησέ τα ὅλα. Ἐγώ τίποτα δέν μπορῶ νά τακτοποιήσω. Ἄν 163

εἶναι θέλημα Σου νά γίνουν ἔτσι τά πράγματα ἄς γίνουν· ἄν δέν εἶναι θέλημά Σου ἄς μήν γίνουν. Ἐγώ θά εἶμαι τό ἴδιο χαρούμενος ἄν γίνουν ὅπως τά σκέπτομαι καί ἄν δέν γίνουν, διότι θά ξέρω ὅτι αὐτό εἶναι τό θέλημά Σου, τό ἀγαθόν καί εὐάρεστον καί τέλειον». Αὐτό δέν σημαίνει βέβαια ὅτι δέν θά κάνουμε ἐμεῖς τίποτε. Θά κάνουμε, μετά ἀπό προσευχή, ὅ,τι νομίζουμε καλλίτερο καί σύμφωνο μέ τό θέλημά Του, ἀλλά χωρίς ἄγχος, ἀγωνία καί στενοχώρια. Καί μήν ξεχνᾶμε: Ὅταν τελειώνουμε τή προσευχή μας καί τά αἰτήματά μας ἄς προσθέτουμε: «Κύριε ἄς γίνει τό θέλημά Σου γιά ὅλα. Ἐσύ ξέρεις τί εἶναι τό καλλίτερο γιά μένα καί γιά τούς ἄλλους καί γιά τήν ζωή ὅλων μας». Μία ἄλλη πηγή ἄγχους ἐκτός ἀπό τήν ἀπιστία-ὀλιγοπιστία στή Θεία Πρόνοια Ἀγάπη εἶναι ἡ φιλαργυρία καί ἡ φιλοδοξία μας. Ἴσως σέ κάπως μικρότερο βαθμό πηγή ἄγχους εἶναι καί ἡ φιληδονία μας. Τά τρία αὐτά πάθη ὅταν καλλιεργοῦνται γεμίζουν τόν ἄνθρωπο μέ ποικίλες: α)μέριμνες, β)ἀγωνίες τοῦ πῶς θά πλουτίσω ἤ πῶς θά γίνω ἀρεστός, ἀγαπητός, ἀποδεκτός κ.λ.π., γ)φροντίδες τοῦ πῶς θά περάσω καλλίτερα κ.λ.π. Ἡ ζωή γίνεται τότε πολύπλοκη καθώς ἐπιστρατεύεται ἡ τεχνολογία γιά νά βοηθήσει στήν ἐκπλήρωση τῶν πολλῶν αὐτῶν ἐπιθυμιῶν. Ὁ ἄνθρωπος γίνεται δοῦλος τῶν παθῶν καί ἐργάζεται σάν μηχανή γιά νά καλύψει τίς ψεύτικες «ἀνάγκες» καί ἐπιθυμίες του. Ἡ ἁπλότης στή ζωή, ἡ καταπολέμηση τῶν τριῶν ἄρρωστων «φ» (φιλοδοξία, φιλαργυρία, φιληδονία) διά τῆς ἐγκρατείας, τῆς ὀλιγάρκειας, τῆς ἀφάνειας, τῆς ἀκενοδοξίας, τῆς ἀκτημοσύνης-ὀλιγοκτημοσύνης καί τῆς ἐν Χριστῷ ταπείνωσης-ἀγάπης διώχνει τό ἄγχος, πού τά πάθη αὐτά συσσωρεύουν. Ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέρων Παΐσιος: «Ἁπλοποιεῖστε τή ζωή σας γιά νά φύγει τό ἄγχος»318. Τήν ἁπλοποίηση ἀκολουθεῖ ὁ ἐξαγιασμός τῆς ζωῆς, ὁπότε καί ἐξαφανίζεται ἡ δαιμονική ἐπήρεια πού λέγεται ἄγχος. «Ὅσο ἀπομακρύνονται οἱ ἄνθρωποι», ἔλέγε πάλι ὁ π.Παΐσιος «ἀπό τήν φυσική ζωή, τήν ἁπλή, καί προχωροῦν στήν πολυτέλεια, τόσο αὐξάνει καί τό ἀνθρώπινο ἄγχος. Καί ὅσο ἀπομακρύνονται ἀπό τόν Θεό, ἑπόμενο εἶναι νά μή βρίσκουν πουθενά ἀνάπαυση»319. Ἑπομένως πίστη-πλῆρες ἄφημα στό Θεό καί ἁπλότητα-ἐξαγιασμός τῆς

Γεροντος Παΐσιου του Αγιορειτου Λογοι Α΄ – Δεύτερο Μέρος – Κεφάλαιο 3ον «Απλοποιήστε την ζωή σας, για να φύγη το άγχος» ΙΕΡΟΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ, “ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ”, ΣΟΥΡΩΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2001, http://hristospanagia3.wordpress.com/2010/11/11 319 Ὅ. π. 318

164

ζωῆς καί τῆς ὕπαρξής μας εἶναι τά καλλίτερα ἀντίδοτα στό ἄγχος πού μᾶς ἀπειλεῖ καθημερινά. Νομίζω ὅτι συμπληρώθηκαν οἱ δύο σελίδες πού μοῦ ζητήσατε...Μᾶλλον τίς ὑπερβήκαμε· γιαυτό ζητῶ συγγνώμη... Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης http://Hristospanagia3.blogspot.com Σημ.:Ἡ ἑρμηνευτικὴ ἀπόδοση τῶν Ἁγιογραφικῶν χωρίων ἀνήκει στόν Ἰωάννη Θ. Κολιτσάρα καὶ ἔχει ληφθεῖ ἀπὸ τὴν ἱστοσελίδα http://www.bibles.gr)

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ T L G : T h e s a u r u s L i n g u a e G r a e c a e , University of California, Irvine, cd5. P G : M i g n e , P a t r o l o g i a G r a e c a , Editions J.P. Migne, Paris 1857-1912. S C : S o u r c e s C h r e t i e n n e , Paris. Ε Π Ε : Ἕ λ λ η ν ε ς Π α τ έ ρ ε ς τ ῆ ς Ἐ κ κ λ η σ ί α ς , ἐκδ. Πατερικαί Ἐκδόσεις « Γρηγόριος Παλαμᾶς», Θεσσαλονίκη. ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 1. Ἁγία Γραφή, Παλαιά καί Καινή Διαθήκη. 2. Πατρολογία Migne Editions J.P. Migne, Paris 1857-1912. 3. Ἁγίων Μακαρίου Κορίνθου καί Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν. Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων, ἐν ᾗ διά τῆς κατά τήν πράξιν καί θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καί τελειοῦται καί εἰς ἥν προσετέθησαν τά ἐκ τῆς ἐν Βενετίᾳ ἐκδόσεως ἐλλείποντα κεφάλαια τοῦ μακαρίου Πατριάρχου Καλλίστου, ἔκδοσις Ε΄, ἐκδοτικός οἶκος «Ἀστήρ», Ἀλ. καί Ἐ. Παπαδημητρίου, Λυκούργου 10-Ἀθῆναι, 1982 . 165

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἀσκητικά,Ἐκδόσεις Ἑτοιμασία, Ζ΄ἔκδοση, Καρέας 2005. 2. Ἀββᾶ Δωροθέου, εἰς Φιλοκαλία τῶν νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν, ἐκδ. «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσσαλονίκη 1981, τόμος 12ος. 3. Ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, Ἀσκητικά, ἐκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1977. 4. Ἁγ. Ἀνδρέα Κρήτης, Μ. Κανών. 5. Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ἔργα, Ε.Π.Ε. Θεσσαλονίκη 1982, τόμος 2ος. 6. Ἁγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ὁμιλίαι Οἰκονόμου. 7. Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, TLG, ΛΟΓΟΣ Ι, Εἰς ἑαυτὸν͵ καὶ εἰς τὸν πατέρα καὶ Βασίλειον τὸν Μέγαν͵ μετὰ τὴν ἐπάνοδον ἐκ φυγῆς. Work #023 35.829.16 to Work #023 35.829.17 8. Ἁγ. Ἰουστίνου, Περὶ ἀναστάσεως, Βιβλιοθήκη Ἑλλήνων Πατέρων καὶ Ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων, Ἀθῆναι 1955. 9. Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, TLG, Joannes Damascenus Scr. Eccl., Theol., De partibus anim ae (fragm entum) [Dub.] Volume 95. 10. Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, TLG,. 11. Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, Περὶ λύπης, Joannes Damascenus Scr. Eccl., Theol., Expositio fidei. 12. Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Λόγος Ψυχω φελής καί θαυμάσιος, Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, τόμος Β΄, ἔκδοση Δ, Ἐκδόσεις Τό περιβόλι τῆς Παναγίας. 13. Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ,TLG( Joannes Damascenus Scr. Eccl., Theol.,) De virtutibus et vitiis (fragmenta) [Sp.] (2934: 037); MPG 95, Volume 95 14. Ἁγ. Ἰωάννου Σιναΐτου: Κλῖμαξ. 15. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσόστομου, Κείμενα : Θέματα ζωῆς. http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645 . 16. Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, In Matthaeum (homiliae 1-90), Vol 57, 17. Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Non esse ad gratiam con cionandu m Vol 50, pg 653, ln 16t, Ὁμιλία «Ὅτι ἐπικίνδυνον καὶ τοῖς λέγουσι, καὶ τοῖς ἀκούουσι τὸ πρὸς χάριν δημηγορεῖν, καὶ ὅτι χρήσιμον καὶ δικαιοσύνη μεγίστη τὸ κ ατηγορεῖν τῶν οἰκείων ἁμαρτημάτων». 18. Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ψαλμὸν ME', 1 ΕΠΕ 6, 92- PG 55. 166

19. 20. 21. 22.

23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

31. 32. 33. 34.

35.

36. 37.

38.

Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Πρός Σταγείριον, 3, 14, PG 47. Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου:TLG. Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, Διδαχές, Διδαχή Γ΄ 173-4, ἔκδ. Ἰω. Μενούνου, Ἀθήνα 1979. Ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κεφάλαια περί ἀγάπης, Α΄ ἑκατοντάς, οστ΄, Ἀπόδοση : Αρχιμ. Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη (Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος). Ἀπὸ τὸ «Χριστιανικὸν Συμπόσιον» Β’, Ἀθῆναι 1968, http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/maximos_agapi.htm. Ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Πρός Θαλάσσι ον, 1, PG 90. Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, TLG. Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, TLG. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, (Joannes Damascenus Scr. Eccl., Theol.,) Contra Manichaeos. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, TLG. Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, TLG. Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἀόρατος Πόλεμος, Ἀπόδοση στή νεοελληνική Βενεδίκτου ἱερομονάχου, Ἰανουάριος 2010, 8η ἔκδοση. Ἀνάργυρου Ι. Καλιάτσου, Ὁ Πατήρ Πορφύριος: Ὁ Διορατικός, ὁ Προορατικός, ὁ Ἰαματικός,Ἑπτάλοφος 1996. Παράθεση στό: http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/monasticism/porfyrios1.htm. Ἀναστασίου Τζαβάρα, Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸν γέρον τα Πορφύριο, Ἀθήνα 2001. Ἀναστασίου Τζαβάρα, Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸν γέρον τα Πορφύριο, β’ ἔκδοση 1992, Ἐκδόσεις «Ἑπτάλοφος». Ἀπόσταγμα πατερικῆς σοφίας", Εἴκοσι πνευματικὰ κεφάλαια βασισμένα σὲ κείμενα τοῦ ὁσίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου. Ἀποφθέγματα Ρώσων Ἁγίων καὶ Γερόντων. Προέλευση: http://www.geocities.com/lelefty/Russians.htm, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians. htm. Ἄρθρο στήν ἱστοσελίδα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου στίς 11-02-09. http://www.europarl.europa.eu/news/public/story_page/066-48731-04002-07-911-20090206STO48710-2009-09-02-2009/default_el.htm. Ἀρχιμ. Ζαχαρία Ζαχάρου, Ἀναφορά στή Θ εολογία τοῦ Γέροντος Σωφρονίου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας. Ἀρχιμ. Ζαχαρία Ζαχάρου, τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας: Ἡ εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ. Ἀπὸ τὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καὶ Μεγάλης Βρετανίας. Ἀρχιμ. Μεθοδίου Κρητικοῦ, Ἡ ἁμαρτία καί οἱ ψυχικές διαταραχές, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/methodios _kritikos_amartia.html. 167

39.

40. 41.

42.

43. 44. 45.

46. 47. 48.

49.

50.

51.

52. 53.

54.

Ἀρχιμ. Σαράντη Σαράντου, ἐφημερίου Ἱ. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀμαρουσίου, Περί ἐξομολογή σεως, http://www.orthros.org/Greek/Keimena/K-PeriExomologisews.htm. Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Ὁ Ἅγιος Σιλουανός, Ἔσσεξ Ἀγγλίας. Βασιλείου Δ. Χαρώνη – Οὐρανίας Ἀ. Λαναρᾶ, Παιδαγωγική ἀνθρωπολογία Ἁγί ου Ἰω. Χρυσοστόμου, Τόμος Γ΄, Εὐγνωμοσύνη – Πίστη , Ἀθήνα 1995. Ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία Βιβλίου: Ἀντιαιρετικόν ἐγκόλπιον. Βενεδίκτου Ιερομονάχου Αγιορείτου, Τά πάθη καί ἡ θεραπεία τους, http://www.pigizois.net/pneumatikoi_logoi/pathi_kai_therapia.htm. Γ. Σ. Κρουσταλάκη, Ὁ Γέρων Πορφύριος, ἐκδ. Ἰχνηλασία, Ἀθήνα 1997. Γέροντος Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Κατάθλιψη, http://1myblog.pblogs.gr/tags/katathlipsi-gr.html Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, «Πάθη καί ἀρετές», Λόγοι Ε΄, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2007. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Γ΄, Πνευματικός Ἀγώνας, Σουρωτή 2010. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Γ΄, http://orthodoxworld.pblogs.gr/2008/04. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Δ΄, Οἰκογενειακή ζωή, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2004. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Ε΄, Πάθη καί ἀρετές, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2006. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι τοῦ Γέροντα γιά τήν Οἰκογενειακή Ζωή, http://www.agiosgeorgioshaidarioy.gr/gerontas_paisios.html. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Α΄: Μέ πόνο καί ἀγάπη γιά τόν σύγχρονο ἄνθρωπ ο.Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2001. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Οὔτε ἡ χαρὰ, οὔτε ἡ λύπη νὰ μὴ σὲ κυριέψουν, 1myblog.pblogs.gr. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Γ7. Προς Βασίλειον,Τίμιος Σταυρός 23/7/1977, στό Ψυχολογία - Βιβλία ψυχολογίας καί «ψυχολογικά» προβλήματα (Γέροντας Παΐσιος): http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/09/blog-post_1291.html Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Ἀνθολόγι ο Συμβουλῶν, Ἔκδοσις Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Μήλεσι, ἔκδ.7η, 2008. 168

55.

56. 57. 58.

59. 60.

61.

62.

63. 64. 65.

66.

67.

68.

Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Συνομιλία γιά τήν κατάθλιψη, Ἐκδόσεις Ἡ Μεταφόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Μήλεσι, ἐμπεριεχόμενο φυλλάδιο. Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, Ἔκδοσις Ζ΄, Ἱερά Μονή Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2006. Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, Ἔκδοσις Θ΄, Ἱερά Μονή Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2008. Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Συνομιλία γιά τήν Κατάθλιψη http://sureness.oodegr.com/oode/psyxotherap/katathlipsi1.htm. Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Συνομιλία, http://www.orthodox-answers.gr/synomilia-me-geronta-porfyrio. Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Μή ζητᾶς νά σ' ἀγαποῦν, http://1myblog.pblogs.gr/2008/08/mh-zhtas-na-s-agapoyn-pporfyrios.html. Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Ὅταν σέ πιάνει κατάθλιψη, http://1myblog.pblogs.gr/2008/08/otan-se-pianeikatathlipsh-pathr-porfyrios.html Δέσποινας Κωνσταντίνου, Ἡ βυζαντινὴ μουσικὴ ὡς μέσο ψυχαγωγίας καὶ ψυχοθεραπείας στὰ πατερικὰ κείμενα, στὸ: Ἡ βυζαντινὴ μουσικὴ ὡς θεραπαινίδα τῆς ὀρθόδ οξης θεολογίας, τῆς θρησκευτικῆς ποίησης καὶ ποιμαντικὸ μέσο ψυχαγωγίας καί ψυχοθεραπείας, http://vatopaidi.wordpress.com/2011/01/07/. Διαίρεση καί δυνάμεις τῆς ψυχῆς, http://www.oodegr.com/oode/dogma/psyxi3.htm#_ednref32:. Ἡ ἐπέλαση τῆς ψυχασθένειας, http://www.koryfes.gr/coll8.html. Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἤλιε, Πνευματικοί λόγοι, Ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, http://anavaseis.blogspot.com/2010/11/blogpost_7320.html, pigizois.net, Μετάφραση ἀπό «Τό Ψαλτήριον» τοῦ Ἀθανασίου Ἰ. Δεληκωστόπουλου. Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἤλιε, Πνευματικοί λόγοι , Περὶ ἀσκήσεως καὶ πνευματικοῦ πολέμου τῶν μοναχῶν καὶ χριστιανῶν, Ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, http://www.pigizois.net/pneumatikoi_logoi/peri_askiseos_kai_pneumati kou_polemou_monaxon_xristianon.htm. Ἱερομονάχου Ἀρτεμίου Ραντοσάβλιεβιτς: «Τό Μυστήριον τῆς Σωτηρίας κατά τόν Ἅγ. Μάξιμον τόν Ὁμολογητήν», Ἀθήνα 1975. Ἱερομονάχου Βενέδικτου Ἁγιορείτου, Οἱ λογισμοί καὶ ἡ ἀντιμετώπισή τους, Ἔκδοση Συνοδίας Σπυρίδωνος Ἱερομονάχου, Νέα Σκήτη, Ἅγιον Ὄρος (1997). 169

69.

Ἰωάννου Ρωμανίδου Πρωτ.: «Ἡ θρησκεία εἶναι νευροβιολογικὴ ἀσθένεια, ἡ δὲ Ὀρθοδοξία ἡ θεραπεία της», ἐν Ὀρθοδοξία – Ἑλληνισμός, Πορεία στὴν Τρίτη Χιλιετία, Β’ τόμος, ἔκδοσις Ι. Μ. Κουτλουμουσίου, Ἅγιον Ὅρος, 1996. 70. Ἰωάννου Ρωμανίδου Πρωτ., Πατερική Θεολογία, Ἐπιμέλεια – σχόλια: Μοναχοῦ Δαμασκηνοῦ Ἁγιορείτου, Ἐκδόσεις Παρακαταθήκη, Θεσσαλονίκη 2004. 71. Ἰωάννου Ρωμανίδου Πρωτ.: Προπατορικὸν ἁμάρτημα ἔκδ. Δόμος. 72. Κατάθλιψη: Η μάστιγα του πλανήτη μας, http://www.cna.gr/?. 73. Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κον τά στον γέροντα Πορφύρι ο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθῆναι, 1995. 74. Μ. Ἀθανασίου, TLG, . 75. Μ. Ἀθανασίου, TLG, Epistulae ad Castorem[Sp.] Volume 28. 76. Μ. Βασιλείου, TLG. 77. Μένη Μαλλιώρη,Έπ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικῆς, Εὐρωπαϊκή πολιτική στόν τομέα τῆς δημόσιας καί ψυχικῆς ὑγείας, http://www.mentalhealthpromotion.co.uk/umsprkl1ds0npkl2idl9tsmtrs 3mkn8mprs4nkn7lsthl5knrvtn6tsxrn/urpnmhpedctnlprgrmsdnldedctnl mtrl/malliori_2005_12_07.pdf. 78. Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχ οθεραπεία, Διαίρεση και δυνάμεις τής ψυχής, http://www.oodegr.com/oode/dogma/psyxi3.htm#_ednref32. 79. Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεου Βλάχου, Τό πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη παράδοση. 80. Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, Ἡ Ὀρθόδοξη νηπτικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας ὡς μέθοδος θεραπείας (Β΄), http://www.parembasis.gr/2004/04_04_12.htm). 81. Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική αγωγή), ἔκδοση Ζ’, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας). 82. Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή), ἔκδοση Η’, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας). 83. Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου: Συζητήσεις γιὰ τὴν ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, τόμος Γ’, Ἔκδοση Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας). 84. Μικρός Εὐε ργετινός, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm 85. Μικρός Παρακλητικός Κανών Εἰς τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον. 86. Μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Τό ἀντίδοτο τοῦ ψυχικοῦ πόν ου, http://www.makthes.gr/news/opinions/69853/ 170

87.

Μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Θλίψη και κατάθλιψη, "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ", 13/6/2010, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1505. 88. Νικόλαος Α. Ζουρνατζόγλου, «Κείμενα-Ἐπιστολές Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου 1924-1994», Ἐκδόσεις: Ἁγιοτόκος Καππαδοκία, Θεσσαλονίκη 2009, ἐπισμηναγός Ε.Α. 89. Ὁσία Ματρώνα ἡ ἀόμματη ἁγία τῆς Ῥωσίας καὶ προστάτις τῆς Μόσχας, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/05/blogpost_228.html. 90. Ὅσι ος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου , ἔκδ. 12η, 2008. 91. Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, «Χειραγωγία στήν Πνευματική ζωή», ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/[1] Πρβλ: Προφήτης Ἡσαΐας, TLG. 92. Π. Γεώργιος Κουγιουμτζόγλου, Λατρευτικὸ Ἐγχειρίδιο. Στοιχεῖα ἀγωγῆς γιὰ τὴν τάξη καὶ τὴ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, ἐκδόσεις Συναξάρι, Θεσσαλονίκη 1998, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/leitoyrgika/glossary.htm 93. Περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καὶ Μεγάλης Βρετανίας, «Ὀρθόδ οξος Κήρυξ», Ἰούλιος – Αὔγουστος 2001, Ἀριθμὸς Τεύχους 154 – 155, http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id= 764&Itemid=1). 94. Περιοδικό: «Ὁ Σωτήρ», http://www.osotir.org/ καί: http://anastasiosk.blogspot.com/2011/10/blog-post_5372.html 95. Εἰρήνης Μοναχῆς, Ἀντιμέτωποι μέ τήν Κατάθλιψιν, http://www.pmeletios.com/pdf/antimetopoi_me_thn_kata8lipsin.pdf 96. Πρεσβυτέρου Ἀθανασίου Μηνᾶ, Λίγα λόγια βοηθητικά, θεραπευτικὰ γιὰ τοὺς ἔχοντας καταθλίψη, ἄγχος φοβία καὶ ἀνασφάλεια, http://www.orthros.org/Greek/Keimena/K_PeriKatathlipsews.htm 97. Στάρετς Παρθένιος, Ἐκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου, ἔκδ. 9η, 2007. 98. Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θεραπευτική τῶν Πατέρων καί ψυχανάλυση, Ἐκδόσεις Σταμούλη. 99. Τάτση Διονυσίου πρωτοπρ. Ἀθωνικό Ἡμερολ όγιο, ἔκδ. γ’. 100. Φιλοκαλία -Ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Μακαρίου τοῦ Νοταρᾶ, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων, ἐν ᾗ διά τῆς κατά τήν πράξιν καί θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καί τελειοῦται καί εἰς ἥν προσετέθησαν τά ἐκ τῆς ἐν Βενετίᾳ ἐκδόσεως ἐλλείποντα κεφάλαια τοῦ μακαρίου Πατριάρχου Καλλίστου, ἔκδοσις 171

101.

102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111.

112. 113. 114. 115. 116. 117.

Ε΄, ἐκδοτικός οἶκος «Ἀστήρ», Ἀλ. καί Ἐ. Παπαδημητρίου, Λυκούργου 10-Ἀθῆναι, 1982 Φυλλάδιο : Ὑπουργεῖο Ὑγείας καί Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης, Μονάδα Στρατηγικῆς καί Πολιτικῶν Ὑγείας. Ἐθνικό Σχέδιο Δρά σης γιά τή Δημόσια Ὑγεία. Ἐθνικό Σχέδιο Δράσης γιά τήν κατάθλιψη, 2008-2012. Συντονιστής Μονάδας: Ἀλέξης Ζορμπάς. Βάντσου Χρήστου: Ὁ Γάμος καὶ ἡ προετοιμασία αὐτοῦ ἐξ ἐπόψεως ὀρθοδ όξου Π οιμαντικῆς, Ἀθήνα 1977. Jean Claude Larchet, Ἡ θεραπευτική τῶν πνευματικῶν νοσημάτων, τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008. Larchet, 2006, Ακρίτας, http://fdathanasiou.wordpress.com/2011/02/07. O στάρετς Σέργι ος, και η κοσμική ”ψυχιατρική” (1903-1987). Michael Lopukhin, Μπορεῖ ἡ κατάθλιψη νά ἀποτελέσει εὐκαιρία; http://www.xfd. [1] PG 151. http://www.pigizois.net/vivlia/isaak_o_siros/onomata_pathon.htm. http://1myblog.pblogs.gr/tags/katathlipsi-gr.html. http://agioritis.pblogs.gr/2011/03. http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/11/5-video.html. http://neataksi.blogspot.com/search/label/, Ἡ Νεολαία στήν Ἑλλάδα σήμερα.......Ἡ μεγάλη πλάνη της Μόδας emo - trendy - Κάγκουρες – Γκοθάδες. http://www.bibles.gr http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=208243 http://www.malliori.gr/gr/Contents.aspx?lang=gr&CatId=15&Action=Sh owSingle&ContId=38299 http://www.mohaw.gr/ministry/deltia_tupou/ab3913bd3bf3b33bf3c53bc 3b5-3c43bf http://www.paidiatros.gr/index.php?cid=10&id=1192&st=2 http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_rus sians.htm#3

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

172

173