ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΙΝΤΕΡΗΣ - ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ.pdf

^ ^

γ

και

%

αυτονομία

^

στις σχέσεις ίου ζευγαριού Τι ζητάς από τον σύντροφο σου; • θέλω -να κάνει κάτι για μένα, όχι επειδή χο -ζήτησα -εγώ, αλλά επειδή πραγματικά το θέλει. • θέλω έναν άνθρωπο πρόθυμο να διευθύνει στη σχέση μας και να παίρνει πρωτοβουλίες. • θέλω να κάνει ό,τι θέλει, αρκεί νάναι το σωστό. • θέλω να καταλαβαίνει τις επιθυμίες μου χωρίς να χρειάζεται να τις εκφράσω. • θέλω να είναι πάντα ειλικρινής μαζί μου, ακόμα και αν η ειλικρίνειά του με πληγώνει.

και % ^αυτονομία ^

Ε... δεν ζητάς και πολλά πράγματα. Το κακό όμως είναι πως έστω και ΜΟΝΟΝ ΕΝΑ από τα παραπάνω να ζητάς, βάζεις τον εαυτό σου, τον σύντροφο σου και τη σχέση σας σε μια παγίδα η οποία είναι αρκετή για να δημιουργήσει ανεπανόρθωτες ζημιές. Ίσως η έκφραση αυτή να σου φαίνεται υπερβολική. Διαβάζοντας όμως αυτό το βιβλίο θα καταλάβεις γιατί τέτοιες προσδοκίες είναι αδύνατο-να ικανοποιηθούν. (

Ακόμα θα δεις γιατί:

σης σχέσεις χσυ ζευγαριού

{

• Η «ταύτιση» κάθε άλλο παρά ένδειξη για μια υγιή σ^έση είναι. • Το να ρωτάς «ποιός φταίει» δεν λύνει τα προβλήματα της σχέσης σου. • Η αυτονομία συχνά καταλήγει στη μοναξιά. ,

' ·Ι

Γιώργος Πιντέρης

Ψυχολόγος

Και πάνω από όλα θα μάθεις: • Πως να δημιουργείς τις συνθήκες για μια οχέοη όιισυ συνυπάρχουν ιοομ ροπημένα η Συντροφικότητα με την Αυτονομία. ΩΙΙΙΙΛΙΓΙΙ

7πΐΑΐΛ/ηιι

\Α

ΛΜι.../ι-4ηλ

Κ, II.

?Α

ι

ν

κδοσεις Π

ΡΙΊΌ.

ι '

ϋυυάοι

ανθρωπινές ο χ ε ο ε ι ς - ο γ ω γ η - σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ο

(·}

π Γιώργος Πιντέρης ΡΗ. ϋ. Ψυχολόγος Εργα τού ίδιου συγγραφέα: Αντιμετωπίζοντας τόν Χωρισμό (Εκδόσεις Θυμάρι) 1η έκδοση, Ιανουάριος 1982 2η » Οκτώβριος 1983 3η » Νοέμβριος 1984 4η » Σεπτέμβριος 1985 5η » Σεπτέμβριος 1986 Εσύ, τά Δικαιώματα σου και οι Άλλοι (Εκδόσεις Θυμάρι) 1η έκδοση, Φεβρουάριος 1983 2η » Μάιος 1984 3η » Φεβρουάριος 1985 4η » Φεβρουάριος 1986 5η » Νοέμβριος 1986 6η » Δεκέμβριος 1987 Προσωπικότητα και Υγεία — Βιβλίο 1: Το 8ΤΚΕ88 Φίλος ή Εχθρός; (Εκδόσεις Θυμάρι) 1η έκδοση, Ιούνιος 1984 2η » Ιούνιος 1985 3η » Δεκέμβριος 1986

Συντροφικότητα και Αυτονομία στις Σχέσεις τού Ζευγαριού

ΕΚΤΗ ΕΚΔΟΣΗ Δεκέμβριος 1987

Συντροφικότητα α λα Ελληνικά (Εκδόσεις Θυμάρι) 1η έκδοση, Δεκέμβριος 1984 2η » Σεπτέμβριος 1985 3η » Ιούνιος 1986 4η » Δεκέμβριος 1987 Οι Μανούβρες (Εκδόσεις Θυμάρι) 1η έκδοση, Δεκέμβριος 1986 2η » Σεπτέμβριος 1987 Προσωπικότητα και Υγεία — Βιβλίο 2: δίτεκ, Κυκλοφοριακές Διαταραχές και Αντιμετώπιση (Εκδόσεις Θυμάρι) 1η έκδοση, Δεκέμβριος 1987

Εκδόσεις Θυμάρι ανθρώπινες σχέσεις * αγωγή · συμπεριφορά Αθήνα 1983

Ιστορικό κυκλοφορίας τού έργου Πρώτη έκδοση : Δεκέμβριος 1983 Δεύτερη έκδοση : Μάιος 1984 Τρίτη έκδοση : Φεβρουάριος 1985 Τέταρτη έκδοση : Δεκέμβριος 1985 Πέμπτη έκδοση : Νοέμβριος 1986 Έκτη έκδοση : Δεκέμβριος 1987

Αφιερωμένο Στη Μαρία

ΘυμάρΙ — 57 Σχέσεις τώ.ν Δύο Φύλων

7

Οοργπ{>Ηι © 1983, Γιώργος Πιντέρης, Ψυχολόγος ΡΗ. ϋ . . τηλ. 89.31.011 (Γοργπ^Ηί © 1983. Δεκέμβριος, Εκδόσεις ΘΥΜΑΡΙ γιά τήν ελληνική γλώσσα Επιμέλεια κειμένου διορθώσεις: Θάνος Γραμμένος Εξώφυλλο σχέδια: Αντώνης Καραβίτης, Αντιγόνης 58, Χαλάνδρι, τηλ. 72.26.557 Φωτογραφία συγγραφέα: Νινέττα Β Η Ο Ο Ι Ι Χρηστίδη, τηλ. 67.23.548 Φωτοστοιχειοθεσία: ΣΟΥΠΕΡΦΩΤ, Μεσολογγίου 2, τηλ. 36.13.349 Φίλμς - Μοντάζ: Μάκης Λενής, Ζαλόγγου 14, τηλ. 36.45.085 Εκτύπωση: Τάσος Παπαναστασίου, Νεμέας 9, τηλ. 57.46.921 Βιβλιοδεσία: Αφοί Ιωαννίδη Ο.Ε, Αγ. Φανουρίου 28, τηλ. 57.29.264 Εκδότης: ΘΑΝΟΣ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ — Ζαλόγγου 14, Αθήνα — τηλ. 36.36.574

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

<

Τό παράδοξο τής ζωής είναι ότι μόνο ο αυτόνομος άνθρωπος είναι ικανός γιά μιό πραγματικά συντροφική σχέοη

Πρόλογος

Π

Εισαγωγή

13

1. Η Αυτονομία

15

2. Η Συντροφικότητα

19

3. Τό Ανθρώπινο Δίλλημα 3α. Τά άκρα φέρνουν άκρα 3β. Οι φόβοι καί η παιδική ηλικία

23 26 27

4. Συνηθισμένα Μοτίβα Σχέσεων 4α. Σχέση Εξάρτησης 4β. Σχέση Αποξένωσης 4γ. Σχέση Εξαρτημένης Αποξένωσης 45. Καί όλοι μόνοι 4ε. Η ισοροπημένη σχέση

32 33 38 41 43 45

5. Αναζητώντας Έναν Σύντροφο 5α. Αν υπήρχαν τεχνικές προδιαγραφές συντρόφων 5β. Ο ιδανικός σύντροφος 5γ. Θέλω νά μ' αγαπάει 5δ. Προτερήματα καί ελαττώματα

46 47 52 56 57

6. Η Αναζήτηση τής Χρυσής Τομής 6α. Η Δημιουργική συντροφικότητα 6β. Συντροφικότητα καί επικοινωνία 6γ. Δυό απλές τεχνικές επικοινωνίας 6δ. Τό συμβόλαιο μιάς σχέσης 6ε. Υποστήριξη Δικαιωμάτων

60 60 64 67 78 81

7. Η Αυλή τών Θαυμάτων 7α. Τά διπλοδεσίματα 7β. Τί γίνεται μέ τά διπλοδεσίματα 7γ. Φαύλοι κύκλοι 7δ. Τί γίνεται μέ τούς φαύλους κύκλους

83 83 91 93 108

8. Οι Συγκρούσεις 8α. Συγκρούσεις αναγκών 8β. Συγκρούσεις απόψεων

110 110 115

9. Αυτονομία καί Συντροφικότητα ΑΝΑΦΟΡΕΣ

118 124

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

- Δέν μπορώ! Δέν πάει άλλο! Θά χωρίσω οπωσδήποτε! Τά λόγια αυτά αού είναι αρκετά γνώριμα. Έχεις ακούσει νά στά λέει θυμωμένα ο σύντροφος σου, τά έχεις πεί εσύ, σού τά είπε κάποιος φίλος ή κάποια φίλη καί γενικά απαρτίζουν ένα βασικό κομμάτι τού καθημερινού ανθρώπινου διάλογου. Από τήν άλλη, δέν είναι λίγες οι φορές πού, ο άνθρωπος πού λέει αυτά τά λόγια, τό ίδιο βράδυ είναι όλο «αγάπες καί λουλούδια» μέ τόν σύντροφο του, τόν οποίο λίγες ώρες πρίν... χώριζε οπωσδήποτε. Καθημερινό συναντάμε ζευγάρια πού ζούνε μέσα στήν απογοήτευση, τή βαρεμάρα, τις καθημερινές συγκρούσεις καί παρόλα αυτά εξακολουθούν νά είναι μαζί, άσχετο άν είναι αδύνατο νά εξηγηθεί λογικά αυτή η σχέση. Ίσως μάλιστα νά βρέθηκες κάποτε, ή τώρα νά βρίσκεσαι κι εσύ σέ μια τέτοια σχέση. Τό ερώτημα πού δημιουργείται εδώ είναι: Γιατί δέν χωρίζουν; Από τήν άλλη ακούς κάπου-κάπου πώς ένα ζευγάρι πού τό θεωρούσες «ιδανικό», χωρίζει. Τά χάνεις, μένεις άναυδος καί σού δημιουργείται εύλογα τό ερώτημα: Μά γιατί; Αφού τά πήγαιναν τόσο καλά μεταξύ τους. - «Γιατί δέν χωρίζουν», τό ένα ερώτημα. - «Γιατί χωρίζουν», τό άλλο. Τά δύο αυτά ερωτήματα είναι τό κύριο θέμα αυτού τού βιβλίου. Ελπίζω, γράφοντάς το, νά ξεκαθαρίσω κι εγώ τις σκέψεις μου γύρω από τις τόσο πολύπλοκες σχέσεις πού αναπτύσσονται ανάμεσα σ'έναν άντρα καί μιό γυναίκα. Τό ότι είμαι ψυχολόγος δέν σημαίνει ότι δέν έχω κι εγώ τό δικό μου μπέρδεμα πάνω στά θέματα αυτά. Αλλωστε, δέν είναι λίγοι οι ψυχολόγοι πού μπορούν καί βοηθάνε πολύ αποτελεσματικά ένα ζευγάρι νά βελτιώσει τή σχέση του, ενώ οι ίδιοι υποφέρουν μέσα στή δική τους σχέση. Τό άν δέν έχουν τήν ειλικρίνεια νά τό ομολογήσουν είναι άλλη ιστορία. Πρώτα είμαι άνθρωπος καί μετά ψυχολόγος. Σάν άνθρωπος, πάνω στό θέμα συντροφικότητα έχω όλα τό προβλήματα πού έχεις κι εσύ πού τώρα διαβάζεις αυτές τις γραμμές. Θά μού πεις, γιατί τότε νά έχω τό θράσος νά σού γράφω βιβλίο πάνω σέ θέμα πού είμαι άσχετος; Σού απαντώ: Βρές μου

1Ϊ

Συντροφικότητα και Αυτονομία ένα βιβλίο μέ θέμα τή συντροφικότητα, πού νά τόγραψε κάποιος «σχετικός.», νά τό αγοράσω αμέσως. Η αλήθεια είναι πώς τά σημερινά ζευγάρια έχουν πολύ ανάγκη μιάς κάποιας βοήθειας πάνω ατή σχέση τους, αλλά δέν ξέρουν πού νά τή βρούν τή βοήθεια αυτή. Ενώ τό θέμα συντροφικότητα έχει τή μερίδα τού λέοντα ατή λογοτεχνία, δέν έχω συναντήσει ούτε ένα ελληνικό βιβλίο μή-λογοτεχνικό πού νά ασχολείται μέ αυτό τό θέμα. ζ,εκινάω λοιπόν νά γράψω εγώ ένα τέτοιο βιβλίο τό οποίο ίσως δώσει αέ μερικούς τις απαντήσεις πού ψάχνουν, ενώ σέ άλλους ίσως δημιουργήσει καινούργια ερωτήματα. Οι βασικές μου πηγές γιά τό βιβλίο αυτό θά είναι: α. β. γ. δ. ε.

Τά λάθη μου. Η επαγγελματική μου πείρα. Οι εμπειρίες οι δικές μου και τών φίλων μου. Μερικά βιβλία πού έχω διαβάσει πάνω ατό θέμα. Μερικά μαθήματα πού παρακολούθησα ατό πανεπιστήμιο, πού τά δίδασκαν μπερδεμένοι ψυχολόγοι-καθηγητές. στ. Οση ειλικρίνεια μπορώ νά έχω. Ελπίζω νά βρώ τό κουράγιο νάχω μπόλικη, γιατί θά μού χρειαστεί.

Η βασική μου φιλοδοξία γιά τό βιβλίο αυτό δέν είναι νά αού δώσω γνώοεις, ούτε νά αού λύσω τά προβλήματα συντροφικότητας πού έχεις Θά θεωρήσω τό βιβλίο μου πετυχημένο, άν, τήν ώρα πού τό διαβάζεις, αού δημιουργείται η εντύπωση ότι τόχεις γράψει εσύ. Γιώργος Πιντέρης

123

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σάν κάθε ώριμος καί σοβαρός ενήλικος, θέλω καί τό σκύλο χορτάτο καί τήν πίττα ολόκληρη. Θέλω δηλαδή όλες μου οι ανάγκες νά είναι όσο τό δυνατό περισσότερο καλυμμένες. Τί είμαι πρόθυμος νά στερηθώ γιά νά τό πετύχω αυτό; Σ ά ν κάθε ά λ λ ο ς σοβαρός καί ώριμος άνθρωπος, έτσι κι εγώ: Τίποτα! Αφήνω στήν άκρη τίς υλικές μου ανάγκες καί πιάνω μόνο τίς συναισθηματικές. Ποιές είναι; Κυρίως δύο: Πρώτον, θέλω νά μπορώ νά κάνω ό,τι θέλω. Δεύτερον, δέν θέλω νά είμαι καί μόνος. Τίς δύο αυτές ανάγκες μου τίς ονομάζω Αυτονομία καί Συντροφικότητα. Τίς έχω καί τίς δύο από τήν ημέρα πού θυμάμαι τόν εαυτό μου. Παρόλα αυτά οι δύο αυτές ανάγκες ποτέ δέν κατάφεραν νά τά πάνε καλά μεταξύ τους. Ό π ο τ ε καταφέρω νά ικανοποιήσω τελείως τή μία α π ό τίς δύο, τήν άλλη περιορίζομαι νά τήν ικανοποιώ — κρυφά — στή φαντασία μου. Ζώ ένα μεγάλο διάστημα μόνος. Αυτό δέν σημαίνει απλώς εργένης. Σημαίνει ότι δέν έχω μιά συναισθηματική σχέση, έναν «δεσμό», ό π ω ς λέμε. Έ χ ω λοιπόν μεγάλη αυτονομία. Βγαίνω μέ οποίαν θέλω, φλερτάρω, ξυπνάω καί κοιμάμαι ό π ω ς κι όπου θέλω καί δέν δίνω λογαριασμό σέ κανέναν. Μέ βλέπουν οι παντρεμένοι φίλοι μου καί, είτε φανερά είτε από μέσα τους, λένε: «Α, ρε, τυχεράκια! Ποιός τή χάρη σου. Τί ανάγκη έχεις εσύ; Μακάρι νάμουνα στή θέση σου». Τήν ίδια εποχή εγώ λέω: « Ά χ , νάχα κι εγώ ένα κοριτσάκι πού νά μ ' α γ α π ά ε ι καί νά τ ' α γ α π ά ω . Νάχα έναν σύντροφο πού νά μοιράζομαι τή ζωή μου μαζί του καί νά μήν είμαι μόνος». Καί βρίσκω τό κοριτσάκι. Καί είναι μιά χαρά ά ν θ ρ ω π ο ς καί δέν νιώθω μόνος. Καί π ά ν ω στόν έννατο μήνα τής σχέσης μας πάμε

13

Συντροφικότητα και Αυτονομία Συγκρουσεις

μαζί διακοπές. Καί βρίσκομαι ξαφνικά σε μιά παραλία γεμάτη γυμνόστηθες καλλονές καί νιώθω σά νάχω πάει σ ' έ ν α συμπόσιο κουβαλώντας μαζί μου τό ψωμοτύρι μου. Στό ίδιο ξενοδοχείο μένει κι ένας τύπος πού έχει έρθει μόνος του διακοπές καί έχει βρεί τόν μήνα πού θρέφει τούς έντεκα. Καί βλέπω τόν τύπο πού μπαινοβγαίνει κάθε βράδυ καί μ ' ά λ λ η γυναίκα, καί λέω: «Α. ρε. τυχεράκια! Ποιός τή χάρη σου. Ε, ρε, νάμουνα κι εγώ μόνος μου, θά πέρναγα ζωή καί κόττα». Καί βρισκόμαστε ένα απογευματάκι μέ τόν τύπο πού περνάει ζωή καί κόττα καί μου λέει: «Α, ρε. τυχεράκια! Ποιός τή χάρη σου. Νάχα κι εγώ ένα κοριτσάκι πού νά μ'αγαπάει καί νά τ'αγαπάω...»" Μιλάω με παντρεμένους Αλλοι είναι φίλοι μου κι άλλοι επισκέπτες μου. Αρκετοί από αυτούς είναι δυστυχισμένοι στό γάμο τους. Πολλούς τούς πνίγει η συζυγική σχέση. Ό λ ο ι σχεδόν κρυφά μέσα τους επιθυμούν νά ζούσαν μόνοι τους, αδέσμευτοι. Μιλάω μέ χωρισμένους ή αδέσμευτους. Υποφέρουν από μοναξιά. Αναζητάν έναν σύντροφο πού νά μπορούν νά μοιράζονται μαζί του τίς καθημερινές τους εμπειρίες. Οι παντρεμένοι καί οι δεσμευμένοι αποζητάν τήν αυτονομία τους. Οι ελεύθεροι καί οι χωρισμένοι αποζητάν τή συντροφικότητα. Φαίνεται λοιπόν πώς αυτές είναι δυό έντονες συναισθηματικές ανάγκες μας πού δύσκολα μπορούν νά ικανοποιηθούν ταυτόχρονα. Τί είναι όμως η αυτονομία καί τί είναι η συντροφικότητα; Οπωσδήποτε ο καθένας τά εννοεί διαφορετικά. Δέν νομίζω πώς μπορεί νά υπάρξει ένας ορισμός γιά τήν καθεμιά από αυτές τίς δύο έννοιες, πού νά καλύπτει όλους μας. Πρώτα-πρώτα δέν χρησιμοποιούμε όλοι μας τίς ίδιες λέξεις γιά νά περιγράψουμε αυτές τίς έννοιες. Τήν αυτονομία τήν λέμε ελευθερία, ανεξαρτησία, αυτοδιάθεση καί πάει λέγοντας. Τό ίδιο καί τή συντροφικότητα πού μπορεί νά τή λέμε ασφάλεια, σιγουριά, αγάπη καί γενικά μέ μιά ποικιλία λέξεων. Οι λέξεις μπορεί νά είναι πολλές, όμως οι δύο αυτές συναισθη ματικές ανάγκες φαίνεται πώς είναι κοινές γιά τούς περισσότερους ανθρώπους. Ας δούμε λοιπόν τήν καθεμιά χωριστά.

114

1 Π

αυτονομία

Ο

ταν λέω πώς θέλω τήν αυτονομία μου, κυρίως εννοώ ότι θέλω νά έχω τήν ελευθερία νά ικανοποιώ τίς ανάγκες μου. νά εξελίσσομαι καί νά αναπτύξω τό δυναμικό πού πιστεύω ότι διαθέτω σάν άνθρωπος. Βέβαια αυτό δέν είναι εύκολο. Έ χ ω υποχρεώσεις. Ά λ λ ε ς είναι οικονομικές, άλλες κοινωνικές καί άλλες οικογενειακές. Γιά ποιά αυτονομία μιλάω λοιπόν; Ξέρω πώς τά περισσότερα πράγματα πού πέτυχα στη ζωή μου τά πέτυχα μόνος μου. Αυτό δέν σημαίνει πώς ποτέ δέν μέ βοήθησε κανείς. Κάθε άλλο μάλιστα. Είχα αρκετή υποστήριξη από τούς γονείς μου, από τούς δασκάλους μου καί τούς φίλους μου. Ό μ ω ς τίς σημαντικές αποφάσεις τής ζωής μου τίς έχω πάρει μόνος μου. Οι άλλοι μπορεί νά μέ συμβούλεψαν, νά μού υπέδειξαν, ακόμα καί νά μέ πίεσαν. Αλλά τήν κάθε απόφαση τήν πήρα εγώ καί τήν πήρα μόνος μου. Γενικά πιστεύω πώς η στιγμή μιάς σημαντικής απόφασης είναι μιά στιγμή μοναξιάς γιά τόν καθένα. ' Ισως μερικά πράγματα πού έγραψα στίς προηγούμενες σελίδες νά δημιούργησαν τήν εντύπωση πώς μέ αυτονομία εννοώ τήν ελευθερία νά φλερτάρω καί νά δημιουργώ ερωτικές σχέσεις. Δέν εννοώ αυτό. Είναι αλήθεια πώς μερικοί άνθρωποι τήν αυτονομία τους τήν εννοούν κυρίως σάν ερωτική ελευθερία. Λίγο-πολύ οι περισσότεροι άνθρωποι θά θέλαμε τήν ερωτική μας ελευθερία. Τό πράγμα κολλάει στό ότι ενώ όλοι τήν θέλουμε, είμαστε πολύ

15

Συντροφικότητα και Α υτο ν ο μ ι α

λιγότερο πρόθυμοι νά τήν δώσουμε τήν ελευθερία αυτή καί στόν σύντροφο μας. Η αυτονομία είναι κάτι πλατύτερο από μιά απλή σεξουαλική-ερωτική ελευθερία. Είναι απαραίτητη γιά τήν εξέλιξη κάθε ανθρώπου καί θά προσπαθήσω τώρα νά δείξω γιατί. Πιστεύω πώς κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός καί ανεπανάληπτος. Αυτό τό καταλαβαίνουν οι περισσότεροι άνθρωποι εκτός από τούς ψυχολόγους! Οι ψυχολόγοι προτιμάν νά πιστεύουν πώς κάθε άνθρωπος είναι φτιαγμένος σύμφωνα μέ τό καλούπι τής «ψυχοθεολογίας» τού Φρόυντ, τού Ά ν τ λ ε ρ ή κάποιου άλλου, καί τήν οποία ακολουθούν μέ θρησκευτική προσήλωση. Τό οτι καθένας μας είναι μοναδικός δέν είναι μιά απλή κουβέντα. Έχει διάφορες προεκτάσεις μιά τέτοια άποψη. Πρώτα α π ' ό λ α σημαίνει πώς καθένας μας είναι μοναδικός σέ κάτι. Η πρόκληση τής ζωής είναι νά βρεί αυτό τό κάτι. Πολλοί φιλόσοφοι καί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι κάθε άνθρωπος έχει μέσα του ένα δυναμικό τό οποίο θέλει νά τό εκφράσει ή, όπως λέμε, νά τό πραγματώσει. Γιά νά αναπτύξει τό δυναμικό του ένας άνθρωπος χρειάζεται αυτονομία. Μιά καί τό δυναμικό τού καθένα μας είναι μοναδικό, δέν είναι δυνατόν νά πραγματωθεί συλλογικά. Κάθε στιγμή μεγάλης δημιουργίας είναι μιά στιγμή απομόνωσης. Αυτό φαίνεται πολύ καθαρά στόν τομέα τής τέχνης. Δέν ξέρω κανένα ποίημα πού νά γράφτηκε συνεταιρικά, ούτε κανέναν μεγάλο πίνακα πού νά ζωγραφίστηκε από δύο. Υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις βέβαια στό θέατρο καί στό τραγούδι, αλλά ακόμα κι εκεί έχουμε μιά σύνθεση από ατομικές δημιουργίες πού βγήκαν μέσα από απομόνωση. Η αυτονομία είναι η βασική συνθήκη γιά νά πραγματώσει ένας άνθρωπος τό δυναμικό του. Γιά νά γράψω αυτό τό βιβλίο χρειάζεται να απομονωθώ. Χρειάζομαι ένα ποσοστό αυτονομίας. Γιά φαντάσου νά είχα μιά γυναίκα πού νά θέλει νά μέ κρατάει αγκαλιά τώρα πού γράφω... Είναι πολλές παντρεμένες γυναίκες πού μαραζώνουν ακριβώς επειδή δέν μπορούν νά πραγματώσουν τό δυναμικό τους. Έ χ ο υ ν έναν σύζυγο πού τούς προσφέρει τά πάντα, αλλά δέν τίς αφήνει ούτε νά εργαστούν, ούτε νά αναπτύξουν ενδιαφέροντα έξω από τό σπίτι. Περιορίζεται λοιπόν η ζωή τους στά οικιακά καί στό μεγάλωμα τών παιδιών, πράγματα πού δέν είναι αρκετά γιά νά ίίς

Αυτονομία

γεμίσουν. ' Οταν μιλάνε γιά τή δυστυχία τους στόν σύζυγο, εκείνος ρωτά «τί σού λείπει»; Δέν ξέρουν πώς νά τό πούν αυτό πού τούς λείπει καί λένε «δέν ξέρω. Βαριέμαι. Θέλω νά κάνω κάτι». Αυτό τό μικρό παράδειγμα δείχνει πώς η ανάγκη τής πραγμάτωσης τού δυναμικού μας υπάρχει σέ όλους τούς ανθρώπους ανεξάρτητα από φύλο, ηλικία καί μόρφωση. Η φύση τού ανθρώπου είναι νά εξελίσσεται. Δέν έχουμε παρά νά ρίξουμε μιά ματιά στην ιστορία τής ανθρωπότητας τά τελευταία 100 χρόνια γιά νά καταλάβουμε αμέσως μέ τί ραγδαίο ρυθμό εξελισσόμαστε. Ά ν μού έλεγαν πρίν 10 χρόνια μέ ποιόν τρόπο θά είχα εξελιχθεί δέν θά τό πίστευα. Τώρα, άν μού πει κάποιος ότι σέ 10 χρόνια θά έχω γίνει μάγειρας, θά τού πώ «δέν αποκλείεται». Τίς μεγαλύτερες εκπλήξεις δέ μού τίς επιφυλάσσει τόσο η ζωή όσο ο εαυτός μου. Η αυτονομία δέν είναι απαραίτητη μόνο γιά τήν εξέλιξη τού ατόμου, αλλά καί γιά τήν δημιουργικότητά του. Μερικοί άνθρωποι μ'ακούν καί λένε: « Έ χ ω εγώ δημιουργικότητα; Πού τή βρήκα»; Ο εγκέφαλος είναι ένα εξαιρετικά δημιουργικό εργαλείο. Αρκεί νά σκεφτείς ότι κάθε βράδυ πού κοιμάσαι δημιουργεί 5-7 όνειρα (1). Αυτό ισχύει γιά όλους τούς ανθρώπους. ' Αν δέν θυμάσαι ποτέ τά όνειρά σου, αυτό δέν σημαίνει ότι δέν ονειρεύεσαι. Κατασκευάζεις γύρω στίς 2.500 όνειρα τό χρόνο. Τί παραπάνω αποδείξεις χρειάζεσαι γιά νά πειστείς ότι έχεις δημιουργικότητα; Τό άν δέν ξέρεις πώς νά τήν εκφράσεις είναι άλλη ιστορία. ' Ισως δέν έχεις τήν αυτονομία πού χρειάζεται γιά νά αναπτυχθεί η δημιουργικότητά σου. Ό μ ω ς , πέρα από τήν πραγμάτωση τού δυναμικού καί τήν δημιουργικότητα, η αυτονομία χρειάζεται καί γιά τήν καθημερινή σου λειτουργία. Κάθε άνθρωπος χρειάζεται λίγο-πολύ νά έχει τόν χώρο του. Η λέξη «χώρος» εδώ έχει δύο έννοιες: Πρώτα α π ' ό λ α υπάρχει σάν φυσική έννοια. Χρειάζεσαι ορισμένα τετραγωνικά μέτρα γιά νά μπορέσεις νά λειτουργήσεις. Ακόμα καί στά κοτέτσια υπάρχουν προδιαγραφές γιά ένα ελάχιστο όριο τετραγωνικών μέτρων πού πρέπει νά αντιστοιχεί σέ κάθε κότα ώστε νά μπρεί νά γεννά αυγά. Τό ίδιο ισχύει καί γιά τούς ανθρώπους. Υπάρχουν (1): Βλέπε «Αναφορές» στό τέλος τού βιβλίου.

16

17 2 Συντροφικότητα καί Αυτονομία

Συντροφικότητα και Αυτονομία Συγκρουσεις

κρατικές προδιαγραφές γιά τό πόσα τετραγωνικά μέτρα πρέπει νά αντιστοιχούν στόν κάθε μαθητή στά σχολεία καί στόν κάθε ασθενή ατά νοσοκομεία. Θάχεις προσέξει ότι οι περισσότεροι καυγάδες μέσα στά λεωφορεία γίνονται όταν είναι γεμάτα κι έχουν όρθιους. Σπάνια είδα καυγά σέ λεωφορείο όπου ήσαν όλοι τους καθισμένοι. Ο χώρος όμως υπάρχει καί σάν ψυχολογική έννοια. Καθένας μας έχει τόν ιδεατό ψυχολογικό του χώρο. Ο ένας, μέ ψυχολογικό χώρο μπορεί νά εννοεί μερικά μυστικά του, άλλος τά χούγια του καί άλλος πάλι τίς ώρες πού απομονώνεται γιατί τόχει ανάγκη. Ο ψυχολογικός χώρος είναι μιά πολύ υποκειμενική έννοια καί ο καθένας τη νιώθει μέ δικό του τρόπο. Ο ψυχολογικός χώρος είναι η ελάχιστη αυτονομία πού χρειάζεται τό κάθε άτομο γιά νά μπορέσει νά λειτουργήσει. Τήν επόμενη φορά πού θά βρεθείς μέ οποιονδήποτε άνθρωπο, πρόσεξε ότι διαλέγει μιά απόσταση (σέ μέτρα) πού νιώθει άνετα. Μερικοί θέλουν τρία μέτρα απόσταση όταν μιλάνε μέ κάποιον, άλλοι ένα μέτρο, όλοι όμως έχουμε τήν απόστασή μας. Καθώς θά είσαι μ'αυτόν τόν άνθρωπο καί θά μιλάτε, πλησίασε σιγά-σιγά στά μισά της απόστασης. Θ ά προσέξεις κάτι ενδιαφέρον: Θ'αρχίσει σχεδόν ασυναίσθητα νά απομακρύνεται μέχρι νά ξαναβρεθεί στήν απόστασή του! Δέν είναι δυνατόν νά δώσουμε έναν ορισμό στήν αυτονομία. Καθένας τήν αυτονομία του τήν εννοεί μέ τόν δικό του τρόπο. Θά ήταν παράδοξο νά υπήρχε ένας ορισμός τής αυτονομίας. Έ ν α ς τέτοιος ορισμός θά ίσχυε μόνο γιά κείνον πού τόν έχει φτιάξει. Μέ τά όσα έγραψα μέχρι εδώ ελπίζω νά σκιαγράφησα τί περίπου είναι η αυτονομία, έτσι όπως τήν αντιλαμβάνομαι εγώ, καί κυρίως πόσο είναι βασική συναισθηματική ανάγκη τού καθένα μας. Ά ς δούμε τώρα καί τήν συντροφικότητα.

114

2 η συντροφικότητα

Η

ταν η πρώτη φορά πού τό τμήμα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας τού πανεπιστημίου όπου έκανα τό διδακτορικό μου, μού ανέθεσε νά διδάξω σέ βραδυνό τμήμα. Συνήθως, στούς βοηθούς αναθέτανε πρωινά τμήματα, όπου τό μάθημα διαρκούσε μία ώρα. Στά βραδυνά τμήματα τό μάθημα ήταν τετράωρο κι έτσι τά αναλάμβαναν οι καθηγητές πού ήσαν πιό έμπειροι. Εκείνο τό βράδυ, πηγαίνοντας στήν τάξη γιά τό μάθημα, είχα τράκ. Πώς θά περνούσε τό τετράωρο; Μήπως θά βαριόντουσαν οι φοιτητές; Τελικά τό μάθημα πήγε θαυμάσια. Η ώρα πέρασε χωρίς νά τό πάρουμε είδηση. Φεύγοντας ένοιωθα πολύ ικανοποιημένος μέ τόν εαυτό μου. Ή τ α ν Νοέμβρης καί η θερμοκρασία πρέπει νά ήταν κάτω από τό μηδέν, αλλά καθώς περπατούσα στό δρόμο δέν έπαιρνα είδηση τό κρύο. Βρισκόμουν σέ μιά κατάσταση έξαρσης. Φτάνοντας σπίτι μπήκα μέσα ενθουσιασμένος. ' Εβαλα δυνατά τό κασετόφωνο κι άρχισα νά περιφέρομαι από δωμάτιο σέ δωμάτιο. Ο ενθουσιασμός συνήθως μού δημιουργεί μιά έντονη ενεργητικότητα καί ήθελα κάπου νά τήν διοχετεύσω. Αφού πέρασαν τά πρώτα λεπτά τό κέφι μου άρχισε νά χαλάει. Σ ' ένα τέταρτο ο ενθουσιασμός μου είχε μετατραπεί σέ μελαγχολία. Τί έγινε; Πώς άλλαξε έτσι ξαφνικά η διάθεσή μου; Γιατί μιά τόσο δραματική αλλαγή από τόν ενθουσιασμό στη μελαγχολία; Η εξήγηση πού δίνω έχει νά κάνει μέ τήν συντροφικότητα. Ακόμα καί η μεγαλύτερη επιτυχία μπορεί νά μού φέρει μελαγχολία άν δέν έχω έναν δικό μου άνθρωπο νά μοιραστώ μαζί του τή χαρά μου. Γιά μένα συντροφικότητα είναι εκείνη η σχέση 19

Συντροφικότητα και Αυτονομία

πού μου επιτρέπει υά μπορώ νά μοιραστώ τά συναισθήματά μου. τίς σκέψεις μου. τις επιτυχίες μου καί τίς αποτυχίες μου. Ο άνθρωπος αυτός γιά μένα χρειάζεται νά είναι μιά γυναίκα, μέ τήν οποία νά μάς συνδέει ένας ερωτικός δεσμός καί παράλληλα νά υπάρχει ανά· μεσά μας ένα κλίμα πού νά νιώθει ο ένας τόν άλλον γιά «άνθρωπο» του. Ο λόγος πού διάλεξα ν ' α ν α φ έ ρ ω μιά ιστορία όπου μελαγχόλησα. επειδή δέν είχα έναν άνθρωπο νά μοιραστώ μαζί του τή χαρά μου, δέν είναι τυχαίος. Πολλές φορές νομίζουμε ότι ένας σύντροφος είναι αναγκαίος γιά νά βρεθεί δίπλα μας σέ κάποια δύσκολη στιγμή. Είναι αλήθεια πώς η μοναξιά εντείνει τόν ανθρώπινο πόνο ακόμα περισσότερο. Αυτό πού χρειάζεται όμως νά καταλάβουμε είναι ότι, ακόμα καί η χαρά μπορεί νά μετατραπεί σέ πόνο, όταν δέν έχουμε έναν άνθρωπο δικό μας νά τήν μοιραστούμε. Ό π ω ς καί τήν αυτονομία, έτσι καί τήν συντροφικότητα καθένας μας τήν εννοεί μέ τόν δικό του τρόπο. Είδαμε πώς η αυτονομία είναι αναγκαία γιά τήν ομαλή λειτουργία, τή δημιουργικότητα καί τήν εξέλιξη τού ατόμου. Η συντροφικότητα φαίνεται πώς είναι κι αυτή μέ τή σειρά της απαραίτητη, γιά δύο κυρίως λόγους. Ο ένας είναι τό μοίρασμα γιά τό οποίο μίλησα προηγουμένως. Τό μοίρασμα αυτό δίνει νόημα στήν ύπαρξη τού ατόμου. Δέν ξέρω γιά τούς άλλους ανθρώπους, πάντως εγώ, κάθε σχέδιο πού έβαλα στή ζωή μου, κάθε στόχος πού έχω, πάντα υπάρχει σέ συνάρτηση μέ τούς ανθρώπους πού θά μοιραστώ τήν προσπάθεια καί τά αποτελέσματα. Τώρα γράφω αυτό τό βιβλίο. Γράφοντάς το έχω μέσα μου διάφορες παραστάσεις γιά τό τί θά γίνει όταν κυκλοφορήσει. Βλέπω από τώρα εικόνες τών ανθρώπων πού θά τό διαβάζουν. Ακούω από τώρα τί θά μού πεί η φίλη μου, ο φίλος μου, η αδελφή μου, καί πάει λέγοντας. Ας πάμε αυτή τή φαντασία ένα βήμα παραπέρα: Ας υποθέσουμε ότι τό βιβλίο αυτό γίνεται ανάρπαστο από τήν πρώτη μέρα κυκλοφορίας. (Δική μου είναι η φαντασία, ό,τι θέλω τήν κάνω), θ ά μέ πάρει λοιπόν ο Θ ά ν ο ς — ο εκδότης μου — καί μέ τή χαρακτηριστική του φωνή θά μού πεί; «Γιώργη, συγχαρητήρια. Τό τρίτο σου βιβλίο ξεπέρασε κάθε πρόβλεψη. Πάμε γιά ανατύπωση». Εγώ θά τά χάσω, θά ενθουσιαστώ καί... μετά τί θά κάνω; Τί θά έκανες εσύ στή θέση μου; Θ ά προσέξεις ότι αμέσως

20

Συντροφικότητα

ψάχνεις νά σκεφτείς έναν άνθρωπο, στόν οποίο θά μπορούσες νά πάς καί νά τού πείς «Τό βιβλίο μου σπάει τά ταμεία». Ναί ή όχι; Ε, λοιπόν, αυτό τό ψάξιμο πού κάνεις μέσα στό νού σου γιά έναν τέτοιον άνθρωπο, δείχνει νομίζω καθαρά τό πόσο οι επιτυχίες σου καί η ζωή σου αντλεί νόημα μέσα από τό μοίρασμα μέ τούς άλλους ανθρώπους. Η συντροφικότητα λοιπόν δίνει σέ κάποιο βαθμό νόημα στήν ύπαρξή μας. Έ ν α ς δεύτερος ρόλος πού παίζει η συντροφικότητα έχει νά κάνει μέ τήν συναισθηματική ασφάλεια. Οι περισσότεροι άνθρωποι πού γνώρισα νιώθουν τήν ανάγκη νά έχουν έναν άνθρωπο πού νά μπορούν νά βασιστούν πάνω του σέ μιά δύσκολη στιγμή. Εκτός απ'αυτό, η συναισθηματική ασφάλεια είναι καί μιά προστασία από τή μοναξιά. Ά ν έχεις ζήσει αρκετό καιρό μέ κάποιον άλλον άνθρωπο, ίσως νά έχεις προσέξει ότι υπάρχουν φορές πού μπαίνεις στό σπίτι, καί μέ τόν άνθρωπο αυτό μπορεί, γιά αρκετές ώρες, ούτε νά μιλήσετε, ούτε κάν νά καθίσετε στό ίδιο δωμάτιο. Ό μ ω ς , άν μπεις στό σπίτι καί συμβεί νά λείπει, νιώθεις εντελώς διαφορετικά. Απλά καί μόνο η παρουσία του μέσα στό σπίτι δημιουργεί μιά τελείως άλλη αίσθηση. Αυτό τό έχουν νιώσει ιδιαίτερα έντονα οι άνθρωποι πού έχουν χωρίσει. Συχνά ακούω τέτοιους ανθρώπους νά μού λένε: «Δέν είχαμε καμιά απολύτως επαφή. Είτε ήταν είτε δέν ήταν στό σπίτι, γιά μένα δέν είχε διαφορά. Τώρα όμως πού έφυγε, μπαίνω στό σπίτι καί τό νιώθω άδειο. Δέ μπορώ νά καταλάβω γιατί. Αφού έτσι κι αλλιώς δέν είχαμε καμιά επαφή». Νομίζω π ώ ς αυτά τά λόγια δείχνουν αρκετά ξεκάθαρα τήν ανθρώπινη ανάγκη γιά συντροφικότητα. ' Ερχεται τώρα ο Αμερικάνος ψυχολόγος Α16εΠ ΕΙΙίκ καί μάς λέει πώς ούτε η αυτονομία ούτε η συντροφικότητα είναι ανάγκες, μιά καί ανάγκη είναι μόνον ό,τι είναι απαραίτητο γιά τήν επιβίωση (2). Δηλαδή ανάγκη είναι νά φάς, νά πιείς, νά προστατευτείς από τό κρύο καί τά τοιαύτα. Ό λ α τ ' ά λ λ α , σύμφωνα μέ τόν ΕΙΙίχ, είναι απλώς προτιμήσεις. Έτσι, όχι μόνον η αυτονομία καί η συντροφικότητα, αλλά ακόμα καί η αγάπη, η εκτίμηση καί όλα τά σχετικά είναι απλώς προτιμήσεις. Ά ν τού πείς πώς διαφωνείς σέ ρωτάει. «Ξέρεις κανέναν πού νά πέθανε από έλλειψη αγάπης»; Βέβαια δέν θά μπορούσα νά ισχυριστώ ότι η συντροφικότητα καί η αυτονομία είναι απαραίτητες γιά τήν επιβίωση. Ό μ ω ς , γιά 21

Συντροφικότητα και Αυτονομία Συγκρουσεις

μένα, τό νά «ζώ» από τό νά «επιβιώνω» έχει μεγάλη διαφορά. Επιβιώνω θά πεί διατηρώ την ύπαρξη μου πάνω στον φλοιό αυτής τής γης. Ό μ ω ς ζώ θά πεί νά έχει κι ένα νόημα η ύπαρξη μου. Καί τά ζώα επιβιώνουν. Ποιά θά ήταν η διαφορά μας από τά ζώα άν η ζωή μας περιοριζόταν απλά στήν επιβίωση, χωρίς η ύπαρξή μας νά έχει κανένα άλλο νόημα; Ο ψυχίατρος νίείοτ ΕΓΗΠ^Ι περιγράφει, σ ' έ ν α θαυμάσιο βιβλίο του, τίς εμπειρίες του από τό στρατόπεδο τού Ά ο υ σ β ι τ ς (3). Στό βιβλίο αυτό ισχυρίζεται ότι, τό νά έχει νόημα η ζωή ενός ανθρώπου, αυτό μπορεί νά είναι απαραίτητο ακόμα καί γιά τήν επιβίωση του. Πιστεύει ότι τό στοιχείο πού έδωσε τό κουράγιο στούς ανθρώπους πού κατάφεραν νά επιβιώσουν στήν κόλαση τού Άουσβιτς ήταν ακριβώς τό ότι, καθένας από αυτούς είχε κάτι πού τού έδινε τή θέληση νά ζήσει καί αυτό τό κάτι ήταν τό νόημα πού έπαιρνε η ζωή τους από κάπου. Παράλληλα ο ψυχίατρος Επε Βειτιε κάπου αναφέρει ότι έρευνες πού έγιναν σέ ορφανοτροφεία δείχνουν ότι τά παιδάκια, πού σάν βρέφη δέν τά χάϊδεψε καί δέν τά πήρε ποτέ κανείς αγκαλιά, είχαν πολλά προβλήματα στήν ανάπτυξη τους. Συγκεκριμένα, σχετικά μέ τίς έρευνες αυτές, η ψυχολόγος Μυπεί .Ιαπιεκ γράφει: «Τά βρέφη δέν αναπτύσσονται ομαλά άν οι άλλοι δέν τά χαϊδεύουν. Τό χάιδεμα έχει κάποια ιδιότητα πού ερεθίζει τόν βιοχημικό μεταβολισμό (τού βρέφους) ο οποίος συνδέεται μέ τή φυσική καί διανοητική του ανάπτυξη. Άν τό βρέφος δέν δέχεται χάδια, η σπονδυλική του στήλη «σουρώνει». Τά βρέφη πού τά παραμελούν, τά αγνοούν ή δέν τά χαϊδεύουν αρκετά, μπορούν νά υποφέρουν από φυσικό καί διανοητικό μαρασμό πού φτάνει μέχρι τόν θάνατο» (4). Νομίζω πώς τά παραπάνω στοιχεία δείχνουν πόσο αναγκαία είναι η ανθρώπινη επαφή καί πόσο απέχει από τό νά είναι μιά απλή προτίμηση όπως πιστεύει ο ΑΙβεΠ ΕΙΙίδ. Η συντροφικότητα, πού είναι μιά μορφή ανθρώπινης επαφής, είναι νομίζω απαραίτητη γιά τήν ομαλή ψυχοσωματική μας λειτουργία. Δέν χρειάζομαι νά βρώ έρευνες πού νά τό στηρίζουν αυτό. Ζώ καθημερινά μέ ανθρώπους, είμαι άνθρωπος, καί ξέρω.

114

ΤΟ

ανθρώπινο δίλημμα

Τ

ώρα πού είδαμε λίγο τή φύση τής αυτονομίας καί τής συντροφικότητας, αρχίζει νά φαίνεται πόσο δύσκολο είναι νά καταφέρει κανείς νά ικανοποιεί ταυτόχρονα καί τίς δύο αυτές συναισθηματικές ανάγκες του. Τό πρόβλημα μπαίνει κάπως έτσι: «Πώς θά καταφέρω νά διατηρήσω τήν αυτονομία μου καί ταυτόχρονα νά έχω έναν σύντροφο»; Σίγουρα υπάρχουν ζευγάρια πού έχουν καταφέρει νά δημιουργήσουν μιά τέτοια σχέση. Πόσα είναι όμως τά ζευγάρια αυτά; Τί ποσοστό τών ζευγαριών έχει καταφέρει κάτι τέτοιο; Νομίζω ότι τά συνεχώς αυξανόμενα διαζύγια, καθώς καί οι άνθρωποι πού είναι δυστυχισμένοι μέσα στή σχέση τους είναι η πλειοψηφία. Είναι ζήτημα άν τό ποσοστό τών ανθρώπων πού είναι γενικά (όχι απόλυτα) ικανοποιημένοι από τήν σχέση πού έχουν ξεπερνά τό 10 τοίς εκατό. Μάλιστα, η νίΓ^ίπί» 8&ϊιγ, πού θεωρείται μιά από τίς μεγαλύτερες μορφές στό θέμα «οικογενειακές σχέσεις», ισχυρίζεται πώς στίς εκατό οικογένειες μόνον οι τέσσερεις είναι «υγιείς» (5). Μερικοί υποστηρίζουν ότι τά στοιχεία αυτά δείχνουν πώς ο θεσμός τού γάμου περνάει κρίση καί ίσως μάλιστα η τωρινή του μορφή νά είναι υπό διάλυση. Δέν θέλω νά συμφωνήσω ή νά διαφωνήσω μέ τήν άποψη αυτή. Θέλω νά στρέψουμε τήν προσοχή μας σέ κάποιο άλλο στοιχείο πού νομίζω πώς έχει περάσει απαρα23

Συντροφικότητα και Αυτονομία

τήρητο. καί από τούς επιστήμονες πού μελετάνε τήν κρίση τού γάμου, αλλά καί από τό ευρύ κοινό: Είδαμε ότι η πλειοψηφία τών ζευγαριών είναι δυσαρεστημένοι (γιά νά μην πούμε δυστυχισμένοι) από τή σχέση τους. Τί γίνεται όμως μέ τούς ελεύθερους; Τί γίνεται μέ εκείνους πού είτε χώρισαν, είτε δέν δεσμεύτηκαν ποτέ καί παραμένουν ανεξάρτητοι; Δέν έχω υπόψη μου στατιστικά στοιχεία πάνω στά ερωτήματα αυτά. αλλά πιστεύω ότι τό ποσοστό τής δυσαρέσκειας πιθανόν νά πλησιάζει εκείνο τών δεσμευμένων. Πιστεύω ότι τό ποσοστό τών αδέσμευτων πού υποφέρει από «συναισθηματική μοναξιά», πρέπει νά πλησιάζει τό ποσοστό τών δεσμευμένων πού υποφέρει από «πνίξιμο». Ά ν λοιπόν δέν περιορίσουμε τήν προσοχή μας στούς δεσμευμένους μόνο, αλλά συμπεριλάβουμε στήν παρατήρηση μας καί τούς αδέσμευτους, τό πρόβλημα δέν εμφανίζεται τόσο απλά σάν μιά «κρίση τού γάμου» αλλά σάν ένα γενικότερο ανθρώπινο πρόβλημα. Φαίνεται πώς εκεί πού τελειώνει η αυτονομία αρχίζει η μοναξιά καί εκεί πού τελειώνει η συντροφικότητα αρχίζει τό πνίξιμο. Ά ν υπάρχουν μερικά ζευγάρια πού καταφέρνουν νά διατηρούν μιά χρυσή τομή στή σχέση τους, μέ αποτέλεσμα νά έχει, καθένας από τούς δύο. τά περιθώρια νά εξελίσσεται χωρίς ταυτόχρονα νά αποξενώνεται από τόν άλλον, αυτό δέν σημαίνει ότι δέν υπάρχουν άνθρωποι πού τήν αυτονομία καί τήν συντροφικότητα τίς βλέπουν μέ ένα ήτα διαζευκτικό ανάμεσα. Πράγματι, οι περισσότεροι από μάς δέν ξέρουμε πώς νά πετύχουμε μιά σχέση πού νά ικανοποιεί καί τίς ανάγκες αυτονομίας μας, αλλά καί τίς ανάγκες συντροφικότητας. Τό πρόβλημα αυτό είναι πού οδηγεί συχνά στόν χωρισμό, ή ακόμα καί στόν φόβο τής δημιουργίας μιάς σχέσης. Υπάρχουν ζευγάρια πού πιστεύουν ότι η ιδανική σχέση είναι νά βρίσκονται συνεχώς μαζί, νά έχουν τά ίδια ενδιαφέροντα, τούς ίδιους φίλους καί γενικά νά «ταυτίζονται». Μιά τέτοια σχέση, αργά ή γρήγορα, οδηγεί στό ν ' αρχίσει ένας από τούς δύο νά πνίγεται καί αυτό είναι πολύ φυσικό, μιά καί η συντροφικότητα αναπτύσσεται σέ βάρος τής αυτονομίας. Ά λ λ α ζευγάρια, πού συχνά αυτονομάζονται «μοντέρνα», στήν

24

Τ ο Α ν θ ρ ω π ι ν ό Αιλλημα

προσπάθεια νά διατηρήσουν τήν αυτονομία τους, φτάνουν, όπως θά δούμε αργότερα, σέ τέτοιες υπερβολές, πού στό τέλος αποξενώνονται ο ένας από τόν άλλον. Ά ν καί αυτό τό είδος τών ζευγαριών έχει μεγαλύτερα ποσοστά χωρισμού από τό προηγούμενο, μέ έναν παράδοξο τρόπο, καί στά δύο αυτά είδη σχέσης τά άτομα νιώθουν συνήθως συναισθηματικά μόνα. «Μόνος ή συντροφικός» είναι τό δίλημμα τό οποίο θετει ο ΑΙ&ΰΠ Οαπιγ στό βιβλίο του «Ο ΞΕΝΟΣ». Δέν νομίζω ότι αυτό είναι πανανθρώπινο δίλημμα. Μπορεί νά είναι τό δίλημμα εκείνου πού δέν γνωρίζει πώς νά κάνει μιά σχέση χωρίς νά χάσει τήν αυτονομία του. Μπορεί ακόμα νά είναι τό δίλημμα εκείνου πού δέν μπορεί νά είναι αυτόνομος χωρίς νά αυτοκαταδικάζεται στή μοναξιά. Πόσοι όμως από μάς ξέρουν πώς νά τό πετύχουν αυτό; Δυστυχώς πολύ λίγοι. Παρόλο λοιπόν πού η αυτονομία καί η συντροφικότητα δέν είναι, απαραίτητα, έννοιες πού αποκλείει η μιά τήν άλλη, γιά πολλούς από μάς πραγματικά δημιουργούν δίλημμα. «Δέν αντέχω άλλο, θά χωρίσω», λέει η Μαίρη καί μετά σκέφτεται: «Μήπως όμως η φίλη μου η Ελένη πού χώρισε είναι καλύτερα; — Τήν έχει φάει η μοναξιά! Κάτσε λοιπόν σ τ ' α υ γ ά σου Μαίρη». Καί συνεχίζει γιά χρόνια νά ζεί μέσα στό τέλμα τού γάμου της · «Δέν αντέχω άλλο τή μοναξιά. Θά παντρευτώ», λέει ο Χρίστος. Μετά σκέφτεται; «Καί ο φίλος μου ο Νώντας πού παντρεύτηκε τί κατάλαβε; Από τό πρωί μέχρι τό βράδυ καταριέται τήν ώρα πού τό αποφάσισε. Κάτσε λοιπόν σ τ ' α υ γ ά σου Χριστάκη». Καί συνεχίζει νά ζεί μέσα στό τέλμα τής μοναξιάς του. Είναι φανερό ότι γιά τούς ανθρώπους αυτούς δέν είναι δυνατόν νά συνυπάρξουν η συντροφικότητα μέ τήν αυτονομία. Δέν συνυπάρχουν γιατί δέν ξέρουν πώς νά τίς κάνουν νά συνυπάρξουν. Έτσι ζούνε μέ τήν ψευδαίσθηση ότι έχουν δίλημμα. Βέβαια, παρόλο πού τό δίλημμά τους είναι απλή ψευδαίσθηση, ο πόνος πού δημιουργεί τό δίλημμα αυτό είναι πολύ αληθινός. Από τούς ανθρώπους πού μέ επισκέπτονται σάν ψυχολόγο, οι περισσότεροι υποφέρουν από ένα τέτοιου είδους δίλημμα. Κι όμως υπάρχουν ζευγάρια πού τά έχουν καταφέρει. Είναι βέβαια πολύ λίγα. ' Ομως υπάρχουν. Πού είναι λοιπόν η δυσκολία πού συναντάμε οι υπόλοιποι; Γιατί νά έχουμε μιά τέτοια δυσκολία;

25

Συντροφικότητα και Αυτονομία

' Εχω κάνει μερικές υποθέσεις πάνω στό ερώτημα αυτό καί θάθελα τώρα νά τις δούμε παρέα.

3α. Τά

Ακρα Φέρνουν Ά κ ρ α

Αν δύο άνθρωποι είναι μέσα σέ μιά μικρή βάρκα καί ο ένας κάτσει στή μία άκρη, θά χρειαστεί ο άλλος νά κάτσει ατήν άλλη άκρη, ώστε η βάρκα νά ισορροπήσει. Αυτό σημαίνει πιΰς μέσα στή βάρκα τά δύο άτομα κάθονται μέ τέτοιο τρόπο πού ο ένας νά είναι τό αντίβαρο τού άλλου. Ό π ο τ ε βλέπουμε τή συμπεριφορά ενός ανθρώπου νά είναι υπερβολική, χρειάζεται νά καταλάβουμε ότι η συμπεριφορά αυτή παίζει έναν ρόλο αντίβαρου σέ κάτι. Αυτό τό κάτι μπορεί νά είναι η συμπεριφορά κάποιου άλλου ανθρώπου. Μπορεί όμως καί νά προέρχεται από έναν εσωτερικό φόβο τού ατόμου. Είδαμε ότι τά περισσότερα άτομα δυσκολεύονται νά βρούν μιά χρυσή τομή ανάμεσα στήν αυτονομία καί τή συντροφικότητα. Μερικοί άνθρωποι δίνουν τόση έμφαση στήν αυτονομία τους πού φτάνουν στή μοναξιά. Ά λ λ ο ι δίνουν τόση έμφαση στήν συντροφικότητα πού καταλήγουν στήν εξάρτηση. Μιά καί οι δύο αυτές συμπεριφορές είναι ακραίες, θά πρέπει σέ κάτι νά προσπαθούν νά γίνουν αντίβαρα. Αυτό τό κάτι θέλω να εξετάσουμε τώρα. ' Ας αρχίσουμε μέ τήν υπερβολική έμφαση στήν αυτονομία. Γιατί ένας άνθρωπος νά φτάνει στά άκρα καί νά είναι μόνος του χωρίς σύντροφο; Σέ τί νά είναι αντίβαρο μιά τέτοια υπερβολή; Τί φοβάται μην τού συμβεί; Πιστεύω πώς η υπερβολική έμφαση ενός ανθρώπου στήν αυτονομία ξεκινά από έναν φόβο πού έχει τό άτομο αυτό. Φοβάται μήπως καί γίνει εξαρτημένο, μέ αποτέλεσμα νά χάσει τήν ελεύθερή του θέληση. ' Οσο πιό μεγάλος είναι ο φόβος αυτός τόσο μεγαλύτερο θά χρειαστεί νά είναι καί τό αντίβαρο ώστε νά μήν «μπατάρει» η βάρκα τής προσωπικότητάς του. Από πού όμως τού ήρθε αυτός ο φόβος; Σίγουρα από κάποια εμπειρία, στήν οποία η συντροφικότητα τού κόστισε τόσο ώστε νά χάσει γιά ένα διάστημα τήν ελεύθερη θέλησή του. Στήν προσπάθεια νά μήν τού ξανασυμβεί κάτι τέτοιο, φτάνει στό άλλο άκρο, δηλαδή στή μοναξιά.

24 26

Το Α ν θ ρ ω π ι ν ό Αιλλημα

Είδαμε ότι η υπερβολική έμφαση στήν αυτονομία πιθανόν νά είναι ένα αντίβαρο στό φόβο τής στέρησης τής ελευθερίας. 'Ας δούμε τώρα τήν περίπτωση πού κάποιο άτομο φτάνει στό άλλο άκρο, δηλαδή στό υπερβολικό γάντζωμα από τόν σύντροφο του. Τί φοβάται αυτό τό άτομο; Φυσικά θά φοβάται κάτι πού προσπαθεί νά αποφύγει, μέ τό νά κρέμεται από τόν σύντροφο του. Τί είναι αυτό; Η εγκατάλειψη. Φαίνεται πώς από κάποια προηγούμενη εμπειρία του ένιωσε συναισθηματικά εγκαταλειμμένος καί, προκειμένου νά μήν τού ξανασυμβεί κάτι τέτοιο, γαντζώνεται από τόν σύντροφο του όσο περισσότερο μπορεί.

3β. Οι Φόβοι καί η Παιδική Ηλικία Είδαμε πώς, πίσω από τή δυσκολία τών περισσότερων ανθρώπων νά δημιουργήσουν μιά ισορροπημένη σχέση, βρίσκονται δύο φόβοι. Ο φόβος τής ισοπέδωσης τής προσωπικότητας καί ο φόβος τής εγκατάλειψης. Είδαμε ακόμα πώς οι φόβοι αυτοί προέρχονται από προηγούμενες εμπειρίες. Πολλοί πιστεύουν πώς οι εμπειρίες αυτές έχουν νά κάνουν μέ τήν παιδική μας ηλικία. 'Ας δούμε τήν άποψη αυτή περιληπτικά. Αν ένας άνθρωπος είχε υπερπροστατευτικούς γονείς καί τόν καταπίεσαν, όταν μεγαλώσει φοβάται νά δημιουργήσει μιά συντροφική σχέση, γιατί φοβάται μήν ξαναπάθει εκείνο πού έπαθε στήν πρώτη κοντινή σχέση πού είχε, δηλαδή στή σχέση του μέ τούς γονείς του. Από τήν άλλη, άν κάποιος ένιωσε σέ παιδική ηλικία συναισθηματικά εγκαταλειμμένος από τούς γονείς του, όποτε βρεθεί σέ μιά τόσο κοντινή σχέση φοβάται μήν τού ξανασυμβεί τό ίδιο οπότε γαντζώνεται από τόν σύντροφο του. Δέν αποκλείω ότι η παιδική μας ηλικία παίζει κάποιο ρόλο στόν ιρόπο πού αναπτύσσεται η μετέπειτα προσωπικότητά μας. Ούτε αποκλείω ότι οι παιδικές μας εμπειρίες, σέ κάποιο βαθμό, επηρεάζουν τόν τρόπο πού σχετιζόμαστε μέ τό αντίθετο φύλο. Διαφωνώ όμως μέ τήν άποψη ότι, η παιδική μας ηλικία έχει τόση άμεση σχέση μέ τήν συμπεριφορά μας σάν ενήλικες πού νά τήν θεωρούμε σάν βασική αιτία πού εξηγεί τά πάντα. 'Ας τό δούμε όμως αυτό τό θέμα στήν πράξη:

Συντροφικότητα και Αυτονομία

Το Α ν θ ρ ω π ι ν ό Διλλημα

Η Μαίρη: Η Μαίρη είναι 32 χρονών καί έχει μιά πετυχημένη καριέρα σέ μιά μεγάλη εισαγωγική εταιρία. Είναι αρκετά εμφανίσιμη καί έχει πολλές κοινωνικές χάρες. Παρόλο πού θέλει νά κάνει οικογένεια, μέχρι τώρα δέν έχει καταφέρει κάτι τέτοιο. Παρόλο πού τήν πλησιάζουν αρκετοί αξιόλογοι άντρες, όταν τά πράγματα αρχίζουν νά παίρνουν διαστάσεις συντροφικότητας, εκείνη απομακρύνεται. Η Μαίρη μεγάλωσε σέ μιά παραδοσιακή ελληνική οικογένεια. Είχε τρία αδέρφια μεγαλύτερά της, όλα αγόρια. Παρόλο πού ήταν η χαϊδεμένη τού πατέρα της, ένιωσε πολύ έντονα τόν αντίκτυπο τής ανδροκρατούμενης οικογένειας. Ό τ α ν έφτασε στήν εφηβεία επαναστάτησε στήν οικογενειακή υπερπροστασία, καί από τόν φόβο μήπως ξαναχάσει τήν ελευθερία της, ανέπτυξε μιά πολύ ανεξάρτητη ζωή. Έτσι, ακόμα καί σήμερα, ο φόβος τής ισοπέ δωσης τής προσωπικότητάς της τήν εμποδίζει νά δημιουργήσει μιά συντροφική σχέση. Εδώ βλέπουμε καθαρά τή σχέση ανάμεσα στήν παιδική ηλικία, τόν μετέπειτα φόβο καί τή σημερινή συμπεριφορά αυτού τού ατόμου: Υπερπροστασία σαν παιδί

. Φόβος ισοπέδωσης της προσωπικότητας

^ Αποφυγή Συντροφικότητας

'Ας δούμε όμως καί τήν ιστορία μιάς άλλης γυναίκας. Η Φανή: Η Φανή είναι μιά πανέμορφη κοπέλα 27 χρονών. Εργάζεται γραμματέας σέ μιά βιομηχανία. Παρόλο πού θέλει πολύ νά παντρευτεί καί νά κάνει παιδιά, μέχρι τώρα δέν έχει καταφέρει νά δημιουργήσει ούτε μία σχέση. Τό βασικό της παράπονο είναι ότι όλοι οι άντρες πού τήν πλησίασαν μέχρι σήμερα, αφού βγούν μαζί της δύο-τρείς φορές μετά εξαφανίζονται. Αυτό γιά τή Φανή είναι ανεξήγητο μιά καί εκτός από τήν ωραία εμφάνιση της, είναι καί ένας πολύ ζεστός καί ενδιαφέρων άνθρωπος. Η Φανή μεγάλωσε σέ μιά οικογένεια πολύ παρόμοια μέ τής Μαίρης. Είχε κι αυτή τρία μεγαλύτερα αδέρφια πού ήταν όλα αγόρια, είχε κι αυτή μιά οικογενειακή υπερπροστασία. Ό μ ω ς , αντίθετα μέ τή Μαίρη, αυτή η υπερπροστασία τήν έκανε νά νιώθει 28

ανίκανη νά σταθεί στά πόδια της μόνη της. Έτσι, όποτε γνωρίσει κάποιον άντρα δείχνει από τήν πριϋτη στιγμή τό πόσο εξαρτημένη είναι καί πόσο πολύ θέλει νά γαντζωθεί από τόν σύντροφο της. Τό αποτέλεσμα είναι νά τό βάζει ο άλλος στά πόδια. Εδώ βλέπουμε ένα ενδιαφέρον φαινόμενο. Ενώ η παιδική υπερπροστασία τής Μαίρης τήν οδήγησε νά αποφεύγει τήν συντροφικότητα,η αντίστοιχη υπερπροστασία τής Φανής τήν έκανε νά θέλει νά γαντζωθεί από κάποιον σύντροφο. ' Ας δούμε τά δύο σχεδιαγράμματα κοντά-κοντά: Υπερπροστασία

, Υπερπροστασία ν

>

Φόβος ισοπέδωσης (Η Μαίρη) ^ Εξαρτημένη >> . προσωπικότητα (Η Φανή)

^Αποφυγή συντροφικοτηταΓ

>

ΓάντΓωμα , , , απο τον σύντροφο

' Ισως τώρα γίνεται ξεκάθαρο ότι η παιδική ηλικία δέν μπορεί νά γίνει η βασική εξήγηση γιά τή μιά ή τήν άλλη συμπεριφορά, αφού βλέπουμε ότι παρόμοιες παιδικές εμπειρίες μπορεί νά καταλήξουν σέ εντελώς διαφορετικές αντιδράαεις. ' Οπως είπαμε: Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός. Η ζωή δέν δεσμεύεται από τίς «ψυχοθεολογίες» τών ψυχολόγων. Δέν μπορούμε λοιπόν νά πούμε ότι η υπερπροστασία καταλήγει πάντα στόν φόβο τής ισοπέδωσης τής προσωπικότητάς μας. Γιά τούς ίδιους λόγους δέν μπορούμε νά εξηγήσουμε καί τόν φόβο τής εγκατάλειψης μέ βάση τήν παιδική ηλικία. Ακόμα όμως καί νά μπορούσαμε νά πούμε κάτι τέτοιο, δέν θά ήταν δυνατόν νά προβλέψουμε σέ τί συμπεριφορά θά κατέληγε ο φόβος τής εγκατάλειψης. ' Ας πάρουμε όμως άλλους δύο βίους παράλληλους γιά νά δούμε καί αυτό τό φαινόμενο. Ο Δημήτρης καί ο Κώστας: Είναι καί οι δύο 35 χρονών. Ή τ α ν γείτονες, μπήκανε μαζί στό Πολυτεχνείο, κάνανε γιά ένα διάστημα μαζί φαντάροι καί είχανε πολύ παρόμοιες παιδικές ηλικίες. Συγκεκριμένα καί οι δυό τους ήταν μοναχοπαίδια μέχρι τά 7 τους χρόνια. Στά 7 απέκτησαν οι μάνες τους από ένα δεύτερο παιδί. ' Ο π ω ς ήταν

29

Συντροφικότητα και Αυτονομία

Το Ανθρωπινό Αιλλημα

φυσικό τό ενδιαφέρον της κάθε μάνας στράφηκε περισσότερο στό νεογέννητο, μέ αποτέλεσμα, τά δύο αγόρια νά νιώσουν συναισθηματικά εγκαταλειμμένα, πράγμα πού τούς κόστισε πολύ. Σήμερα ο Δημήτρης είναι ένας από τούς λίγου'ς πετυχημένους αρχιτέκτονες. ' Εχει δικό του γραφείο καί ζεί πολύ ανεξάρτητα. Είχε παντρευτεί στά 28 του αλλά σέ έξι μήνες χώρισε. Από τότε δέν ξαναπαντρεύτηκε. Καμιά από τίς σχέσεις πού έχει δημιουργήσει δέν κράτησε πάνω από τρείς μήνες. Παρόλο πού σέ στιγμές ειλικρίνειας ομολογεί ότι νιώθει μόνος, κάθε φορά πού σκέφτεται νά ζήσει μέ μιά γυναίκα τόν πιάνει πανικός. Ο Κώστας εργάζεται σάν πολιτικός μηχανικός σέ μιά δημόσια υπηρεσία. Παντρεύτηκε από τά 25 του καί σήμερα έχει δυό παιδιά πού είναι 8 καί 5 ετών. Είχε γνωρίσει τήν γυναίκα του από τά 19 του χρόνια καί τήν παντρεύτηκε μόλις τέλειωσε τόν στρατό. Ο Δημή τρης είναι κουμπάρος του. Ο Κώστας νιώθει πολύ δυστυχισμένος στό γάμο του. Από τόν δεύτερο κι όλας χρόνο απειλεί ότι θά χωρίσει. Παρόλα αυτά ποτέ δέν τόλμησε κάτι τέτοιο. Κάποια φορά πού η γυναίκα του τόν άφησε καί τού έθεσε θέμα διαζυγίου, εκείνος έπαθε νευρικό κλονισμό καί έτρεχε από τόν ένα ψυχίατρο στόν άλλον. Ενώ πιό πρίν είδαμε ότι η υπερπροστασία μπορεί νά καταλήξει σέ εντελώς διαφορετικές αντιδράσεις, εδώ βλέπουμε ότι καί στά δύο αυτά άτομα οι παιδικές τους εμπειρίες κατέληξαν στόν ίδιο φόβο: Τόν φόβο τής εγκατάλειψης. ' Ομως, παρόλο πού ο φόβος είναι.κοινός καί στούς δύο, ο τρόπος πού ο καθένας τους αντιδρά στόν φόβο αυτό είναι τελείως διαφορετικός. 'Ας τό δούμε μέ σχεδιαγράμματα: Παιδική ηλικία

> Φόβος Εγκατάλειψης , (Δημητρης)

Παιδική ηλικία

»- Φόβος Εγκατάλειψης (Κώστας)

στά άκρα τής μοναξιάς. Ο Κιΰστας τρέμει τήν εγκατάλειψη καί παραμένει συμβατικά σ ' έ ν α ν γάμο πού νιώθει αποτελματωμένος. Από τά όσα είπαμε μέχρι εδώ βγαίνουν μερικά γενικά συμπεράσματα: 1. Παρόμοιες παιδικές ηλικίες μπορούν νά καταλήξουν σέ εντελώς διαφορετικούς φόβους. 2. Παρόμοιοι φόβοι μπορούν νά καταλήξουν σέ εντελώς διαφορετικές αντιδράσεις στόν τομέα τής συντροφικότητας. 3. Τό κυριότερο όμως συμπέρασμα πού βγαίνει είναι ότι, κάθε ακραία συμπεριφορά στίς σχέσεις συντροφικότητας, είναι συνήθως αντίβαρο σέ κάποιον έντονο φόβο πού συνήθως είναι ή φόβος ισοπέδωσης τής προσωπικότητάς μας, ή φόβος μήπως καί μάς εγκαταλείψει ο σύντροφος μας. Φυσικά δέν αποκλείεται ένας άνθρωπος νά έχει καί τούς δύο αυτούς φόβους, όπως θά δούμε παρακάτω.

Α π ο Φ υ Υή Συντροφικότητας

1 αντ

ζωΜα απο τον σύντροφο

Ο Δημήτρης, προκειμένου νά αποφύγει τήν πιθανότητα νά πληγωθεί από κάποιον σύντροφο πού θά τόν εγκαταλείψει, αποψεύγει τελείως τήν συντροφικότητα καί τραβάει τήν αυτονομία 24 31

4 συνηθισμένα μστίβα σχ'εσεων

Ο

ταν ανάφερα πιό πάνω, ότι υπάρχουν καί ζευγάρια πού έχουν καταφέρει νά ισορροπήσουν τήν αυτονομία μέ τήν συντροφικότητα, ασφαλώς θά αναρωτήθηκες πώς καταφέρνουν κάτι τέτοιο. Οπωσδήποτε ένας από τούς στόχους αυτού τού βιβλίου είναι νά διερευνήσει τά χαρακτηριστικά αυτών τών ζευγαριών. Ό μ ω ς είναι νομίζω ακόμα πρόωρο νά επιχειρήσουμε κάτι τέτοιο. Χρειάζεται πρώτα νά ξεκαθαρίσουμε τά δικά μας κριτήρια πάνω στό τί θεωρούμε μιά ισορροπημένη σχέση. Πρός τό παρόν αρκεί νά πούμε ότι, ισορροπημένο είναι τό ζευγάρι πού έχει καταφέρει νά βρεί τήν ιδανική απόσταση πού χρειάζεται νά υπάρχει ανάμεσα στοάς δύο, ώστε ούτε νά πνίγονται ούτε νά νιώθουν μόνοι. Οι Κινέζοι λένε πώς μιά εικόνα αξίζει χίλιες λέξεις. Πιστεύω λοιπόν πώς θά γλυτώσω πολλές σελίδες γράψιμο καί πολύ πονοκέφαλο από τόν εκδότη μου, άν επιχειρήσω νά μιλήσω γιά τό θέμα τής ιδανικής (ή Ορίίιπιιπι) απόστασης, μέ εικόνες. Γιά ν ' αρχίσουμε λοιπόν: Παρακάτω είναι μερικά σκίτσα πού συμβολίζουν διάφο ρους τύπους σχέσης. Κοίταξέ τα γιά λίγο καί αποοάσισε ποιό ζευγάρι, κατά τή γνώμη σου, έχει μεταξύ του μιά ιδανική απόσταση. Μέ άλλα λόγια σέ ποιά από αυτές τίς σχέσεις θά προτιμούσες νά ήσουνα. Σκόπιμα δέν ρωτάω ποιό σκίτσο νομίζεις ότι αντιπροσωπεύει τή δική σου σχέση γιατί ίσως μέ μισήσεις, όταν αρχίσω παρακάτω νά εξηγώ τί σημαίνει τό κάθε σκίτσο.

10

Οπωσδήποτε τά 10 αυτά σκιτσάκια δέν καλύπτουν όλες τίο πιθανές μορφές πού μπορεί νά πάρει μιά σχέση. Δέν θάταν μάλιστα υπερβολή νά πούμε ότι κάθε σχέση έχει καί δικό της προφίλ. Ομως τά σκίτσα πού είδαμε παραπάνω μπορούν εύκολα νά χωριστούν σέ τρείς κατηγορίες. Σχέσειο εξάρτησης, αποξένωσης καί ισορροπημένες. Ά ν έχεις πολύ «αετίσιο» μάτι, ίσως νά προσέξεις καί μιά ακόμα κατηγορία πού θά μπορούσαμε νά τήν ονομάσουμε εξαρτημένη αποξένωση. Ά ς δούμε όμως τό κάθε είδος σχέσης χωριστά.

4α. Η Σχέση Εξάρτησης Τό βασικό χαρακτηριστικό αυτής τής σχέσης είναι τό πολύ κοντά. Τά σκίτσα 1 καί 2 απεικονίζουν διαφορετικούς τύπους αυτής τής σχέσης. ' Αν αγκαλιαστείς μέ τόν σύντροφο σου τόσο σφιχτά όσο τό ζευγάρι τού σκίτσου 1 μπορεί στήν αρχή νά νιώσεις ζεστά αλλά. 33

32 I Σι ν ι ρ ο φ ι κ ό τ η τ α καί Αυτονομία

Συντροφικότητα και Αυτονομία

καθώς περνά η ώρα, θ' αρχίζεις νά ιδρώνεις, νά κολάνε τά ρούχα σου πάνω σου καί αργά ή γρήγορα θά σού γίνει επιτακτική ανάγκη νά πάρεις λίγο αέρα. ' Ελα όμως πού ο σύντροφος σου μπορεί νά είναι από εκείνους μέ τόν φόβο τής εγκατάλειψης καί νά νομίσει ότι τόν αφήνεις γιά νά τόν εγκαταλείψεις... Δέν προχωράω άλλο στήν πιθανή εξέλιξη τών πραγμάτων γιατί θά τά πούμε αυτά παρακάτω όταν θά φτάσουμε στούς φαύλους κύκλους. Στή σχέση 2 τά πράγματα δέν είναι τόσο αποπνικτικά όπως στήν 1. Ό μ ω ς , άν τήν κοιτάξεις προσεκτικά θά δείς ότι καί οι δύο έχουν τά χέρια τους δεμένα. Είναι αδύνατον ν ' αφήσει ο ένας τόν άλλον γιά νά πιάσει κάτι άλλο (ένα προσωπικό ενδιαφέρον) χωρίς ο άλλος νά τό παρεξηγήσει γιά απομάκρυνση. Τό παρεξηγεί γιατί τόν έχεις κακομάθει. Εσύ τού έμαθες πώς αγάπη θά πεί «πάντα, στά πάντα, μαζί». Τώρα πού θέλεις νά ελευθερώσεις ένα χέρι σου θυμάται εκείνα τά λόγια καί λέει από μέσα του «πάει, δέν μ' αγαπάει πιά». Ά σ ε πού έχει κΓ αυτός τόν φόβο τής εγκατάλειψης καί μέ τό παραμικρό πανικοβάλλεται. — « Ά χ , καλέ, εγώ μέ τόν Μανωλάκη μου ταυτιζόμαστε», λέει η πλουμιστή καί λουλουδιασμένη κυρία Αλίκη πού είναι νιόπαντρη. «Τό πρωί ξυπνάμε μαζί, κάνουμε τό μπάνιο μας μαζί καί τρώμε πρωινό μαζί. Μετά πηγαίνουμε στό γραφείο του. Είναι ξέρετε εισαγωγέας καί εγώ εκτελώ χρέη γραμματέας. Μετά γυρίζουμε μαζί στό σπίτι, τρώμε, ξαπλώνουμε καί τό απόγευμα πηγαίνουμε μαζί στό καράτε». — Μέ συγχωρείτε, κυρία Αλίκη μας, αλλά κάνετε κι εσείς καράτε; — Ό χ ι , καλέ. Εγώ απλώς παρακολουθώ τήν προπόνηση τού Μανωλάκη. Εμείς ξέρετε κάνουμε τά πάντα μαζί. Καί συνεχίζει η κυρία Αλίκη νά περιγράφει πόσο ταυτίζονται μέ τόν Μανωλάκη της, καί πού τό καλοκαίρι πηγαίνουνε οι δυό τους γιά κάμπινγκ σ ' έ ν α ερημικό λιμανάκι στή Μάνη, καί πού κάνουνε μπουγάδα μαζί, καί πού τίς Κυριακές τήν παίρνει μαζί του στό γήπεδο καί τώρα εσύ τ' ακούς όλα αυτά καί μέσα σου ζηλεύεις. Μή βιάζεσαι. Πίσω έχει η αχλάδα τήν ουρά... Καί περνάνε δύο καί τρία καί τέσσερα καί πέντε χρόνια «ταύτισης» ώς πού κάποια φορά ακούει η κυρία Αλίκη τόν Μανωλάκη της νά λέει σέ μιά παρέα φωναχτά: «Ε, τώρα, μετά από 34

Συνηθισμένα Μοτίβα Σ χ ε ο ί ω ν

ιοσα χρόνια γάμου, ή τής Αλίκης τό μπούτι πιάνω ή τό δικό μου ένα καί τό αυτό», καί παθαίνει ψυχικό σόκ. η καημένη. Ομως αυτό πού είπε ο Μανωλάκης είναι φυσική συνέπεια μιάς ι όσο κοντινής σχέσης. Ό σ ο αρμονικά νά τά πηγαίνουν δύο άνθρωποι μεταξύ τους. άν είναι συνεχώς μαΓί, θά φτάσει κάποια ι Μ ι Ν, μή πού θά είναι δύσκολο ο ένας νά είναι ενδιαφέρων ερεθισμός ^ιιι τόν άλλον. ΓΥαυτό στό παράδειγμα αυτό διάλεξα ένα ζευγάρι πολύ «αγαπημένο», χωρίς ιδιαίτερες συγκρούσεις καί δυσαρέ σκπες Ξέρουμε πολύ καλά πόση τριβή μπορεί νά δημιουργήσει η διαρκής καί καθημερινή επαφή ανάμεσα σέ δυό ανθρώπους, • ινείάρτητα από τό πόσο συμπαθούν ο ένας τόν άλλον. Γή σχέση τής υπερβολικής εξάρτησης ο ψυχίατρος δαΙναΐοΓ ΜιιηιςΗίπ τήν ονομάζει πολύ εύστοχα «Σαλατοποίηση» (6). Πράγματι. σέ μιά τέτοια σχέση τά δύο άτομα έχουν γίνει σαλάτα. Είναι μια σχέση πού δέν υπάρχει τό «εγώ» καί τό «εσύ». Υπάρχει μόνο τό «ι μείς». Είναι λυπηρό, αλλά ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων Πιωρεί μιά τέτοια σχέση ιδανική. Η άποψη αυτή υποστηρίζει πώς (Γένα ζευγάρι δέν πρέπει νά υπάρχει τό «εγώ» καί τό «εσύ» γιατί κάτι τέτοιο είναι ένδειξη εγωισμού, καί ως εκ τούτου δέν δείχνει ότι νοιάζεται ο ένας γιά τόν άλλον. Κατά τή γνώμη μου δέν υπάρχει μι γαλύτερη παραπλάνηση από μιά τέτοια άποψη. Ά ς δούμε όμως γιατί: Σέ μιά σχέση σαλατοποιημένη η συντροφικότητα έχει υπερτροψήσει σέ βάρος τής αυτονομίας τών δύο ατόμων. Μιά καί τά δύο αιομα είναι διαρκώς μαζί. έχουν συνεχώς τούς ίδιους κοινούς ιριΟισμούς. οπότε δέν εξελίσσονται σάν δύο ξεχωριστά άτομα. ()ταν τά δύο αυτά άτομα βρίσκονται μαζί. κανένας από τούς δύο δ ί ν έχει νά φέρει κάτι καινούργιο, έναν νέο ερεθισμό μέσα στή αχέίτη πού θά μπορούσε νά τραβήξει τό ενδιαφέρον τού συντρόφου ίου. Σιγά-σιγά λοιπόν δημιουργείται μιά αποτελμάτωση ανάμεσα οτούς δύο. μέ αποτέλεσμα συχνά νά νιώθουν ανία καί βαρεμάρα. Ισως βαθιά μέσα του. καθένας τους νά νιώθει τήν ανάγκη μιάς ανανέωσης μέσω κάποιου ξεχωριστού ενδιαφέροντος, αλλά είναι δύσκολο νά τό πεί στόν άλλον γιατί φοβάται μήπως ο άλλος τό πάρει σάν ένδειξη εγκατάλειψης. Βρίσκονται καί οι δύο παγιδευμένοι από τήν άποψη πού λέει ότι «ταύτιση θά πεί αγάπη» καί

35

Συντροφικότητα και Αυτονομία

φοβούνται νά σπάσουν τήν ταύτιση μήπως καί αυτό εκληφθεί από τόν άλλον σάν τό τέλος τής αγάπης. Μέχρι τώρα τήν σαλατοποιημένη σχέση τήν είδαμε σάν μιά αρμονική σχέση, όπου τό μόνο βασικό πρόβλημα είναι η έλλειψη τής αυτονομίας. Ό μ ω ς οι περισσότερες τέτοιες σχέσεις πολύ απέχουν από τό νά είναι αρμονικές. Συνήθως οι συγκρούσεις, οι δυσαρέσκειες καί η απογοήτευση είναι τά συχνότερα χαρακτηρι στικά τής εξάρτησης. Τά άτομα νιώθουν δυστυχισμένα μέσα στή σχέση, αλλά παράλληλα δέν τολμούν καί νά χωρίσουν. Κρύβουν τό ψόβο τους ν ' αντιμετωπίσουν τή ζωή μόνοι, πίσω από κοινωνικά αποδεκτές δικαιολογίες, όπως «είναι καί τά παιδιά στή μέση» ή «δέν έχω τά οικονομικά μέσα νά τό κάνω», δικαιολογίες πού καμιά φορά τίς πιστεύουν καί οι ίδιοι. Ά ν όμως ψάξεις προσεκτικά ένα τέτοιο άτομο, βρίσκεις νά υπάρχει στό βάθος ο φόβος τής εγκατάλειψης πού τό κρατάει σάν δόκανο μέσα στήν παγίδα τής αποτελματωμένης σχέσης. Τώρα θά αναρωτιέσαι: Ο ψόβος τής εγκατάλειψης; Τί δουλειά έχει εδώ ο φόβος τής εγκατάλειψης; Αφού τό άτομο είναι πολύ δυστυχισμένο μισά στή σχέση, γιατί νά φοβάται τήν εγκατάλειψη; Τί έχει νά χάσει; Τήν οικογενειακή ευτυχία, τήν ανύπαρκτη; Μάλλον ο φόβος ν' αντιμετωπίσει μόνο του τή ζωή κάνει τό άτομο καί μένει μέσα στό τέλμα. Καί σέ ρωτάω: Τί είναι ο φόβος τής εγκατάλειψης; Ά ν κάποιος σού πεί «φοβάμαι μή μ' εγκαταλείψει ο"σύντροφος μου», καί τόν ρωτήσεις, «τί θά συμβεί άν σ'εγκαταλείψει ο σύντροφος σου;», τί φαντπίεσαι νά σού απαντάει; Δέν ξέρω τί φαντάζεσαι εσύ, εγώ πάντως πυυ εχω κάνει αυτή τήν ερώτηση εκατοντάδες φορές στή ζωή μου, παίρνω πάντα τήν ίδια απάντηση πού είναι: «Μά τότε / θά μείνω μόνος». Γιά μένα, ο φόβος τής εγκατάλειψης καί ο φόβος τής μοναξιάς είναι τό ίδιο πράγμα. Ά ν εσύ πιστεύεις ότι είναι διαφορετικά, μακάρι νά συναντηθούμε κάποτε νά μού δείξεις κι εμένα τή διαφορά γιατί εγώ δέν τή βλέπω. Δέν ισχυρίζομαι ότι γιά έναν άνθρωπο πού είναι ευτυχισμένος μέ τόν σύντροφο του, μιά εγκατάλειψη θά είχε σάν μόνο πρόβλημα τή μοναξιά. ( Ά ς μήν ξεχνάμε ότι η εγκατάλειψη δέν είναι μόνο από χωρισμό, μπορεί νά είναι καί από θάνατο). Σέ μιά τέτοια περίπτωση η εγκατάλειψη σημαίνει καί στέρηση ενός αληθινού συντρόφου. 34 36

Συνηθισμένα Μοτίβα Σ χ ε ο ί ω ν

Ό μ ω ς εδώ μιλάμε γιά σχέσεις αποτελματωμένες. Γιατί νά φοβάται κάποιος μιά τέτοια εγκατάλειψη: Τί έχει νά χάσει; Γιατί δέν φεύγει μάλιστα ο ίδιος: Είμαστε πέντε φίλοι σέ μιά ταβέρνα καί τά κουτσοπίνουμε. Ο Αντρέαο μάο έχει ανοίξει τήν καρδιά του: «Δέν αντέχω άλλο ρέ παιδιά. Μού είναι αδύνατο νά φανταστοί τόν εαυτό μου νά ζει μέ τή Μάρθα έστω καί γιά ένα μήνα ακόμα». Ό λ ο ι βέβαια θέλαμε νά μάθουμε τί συμβαίνει. Ο Αντρέας συνέχισε: «Από τόν έκτο κιόλας μηνα τού γάμου μας δέν άντεχα άλλο. (Είναι 3 χρόνια παντρε μένος). Είναι κόρα δύο χρόνια πού κοιμόμαστε σάν αδελφάκια. Πέρα α π ' αυτό: Δέν συζητάμε ρέ παιδιά. Δέν έχουμε τίποτα νά πούμε. Γενικά δέν τήν αντέχω». «Τής τόχεις πεί, ρέ Αντρέα;» τόν ρωτάμε. «' Αν τής τόχω πεί; Χρυσή τήν έχω κάνει νά χωρίσουμε. Δέν πάει άλλο, τής λέω. Πνίγομαι. Βάζει τά κλάμματα. Τί νά κάνω; Τήν λυπάμαι καί μένω. Ό μ ω ς δέν πάει άλλο». Πέρασε περίπου ένας μήνας από τότε πού είχαμε δεί τόν Αντρέα γιά τελευταία φορά. όταν χτύπησε τό τηλέφωνο μου.' Ηταν σέ κακό χάλι. Τούπα ναρθει αμέσως νά τά πούμε. «Τί τρέχει, ρέ Αντρέα;» Μέ τό ζόρι έβγαινε η φωνή του. «Μ' άφησε η Μάρθα»! Τώρα βέβαια, κάθε λογικός άνθρωπος τό πρώτο πού θάλεγε στόν Αντρέα θά ήταν: «Μά, ρέ Αντρέα, εσύ δέν έλεγες ότι δέν τήν αντέχεις; Τώρα γιατί κάνεις έτσι;» Εγώ, πού έχω βρεθεί στή θέση τού Αντρέα, ξέρω ότι τό τελευταίο πράγμα πού χρειάζεται ένας άνθρωπος σέ μιά τέτοια στιγμή είναι ερωτήσεις σάν κι αυτή. Η Μάρθα τελικά δέν γύρισε ποτέ. Ο Αντρέας έκανε έξι μήνες γιά ν'αρχίσει νά συνέρχεται καί τώρα ζει μέ τούς γονείς του. Η επίσημη δικαιολογία του. πού ξενοίκιασε τό σπίτι όπου ζούσαν μέ τή Μάρθα, είναι ότι «τό σπίτι ήταν μεγάλο». Η Μάρθα είναι από εκείνους τούς ανθρώπους πού μ 1 αρέσει νά τούς λέω «ωρολογιακές βόμβες»: Δέν σού εκφράζουν ποτέ τις δυσαρέσκειές τους καί μένουν μαζί σου γιατί φοβούνται νά βρεθούν μόνοι τους. Μόλις βρούν κάποιον άλλον από τόν οποίο μπορούν νά κρεμαστούν, σού σκάνε τό «αντίο» κι εσύ... τρίβεις τά μάτια σου. Η σαλατοποιημένη σχέση μπορεί νά έχει πολλές μορφές. ' Εχει όμως καί μερικά βασικά γνωρίσματα, όπως τήν έλλειψη αυτονομίας καί τόν φόβο τής εγκατάλειψης (ή τής μοναξιάς), ο οποίος κρατάει τά δύο άτομα κοντά σάν συνδετική κόλλα. Συχνά, σέ μιά

Συντροφικότητα και Αυτονομία

τέτοια σχέση, συναντάμε τήν ανία καί τήν βαρεμάρα νά είναι διάχυτη ανάμεσα στά δύο άτομα. Επειδή σέ αρκετά ζευγάρια η γυναίκα δέν έχει τήν ευκαιρία νά εργαστεί έξω από τό σπίτι, η βαρεμάρα γίνεται πιό έντονο πρόβλημα γιά κείνη, παρά γιά τόν άντρα, πού μέ τή δουλειά του κάπως ξεφεύγει από τό τέλμα. Ό μ ω ς ατό σημείο αυτό χρειάζεται νά κάνω μιά διευκρίνιση: Μην περιμένεις από τή συντροφικότητα νά σού δώσει πράγματα πού δέν μπρορεί νά δώσει. Η συντροφικότητα σού δίνει τή συναισθηματική σιγουριά καί τή δυνατότητα νά έχεις κάποιον πού νά μοιράζεσαι μαζί του τίς χαρές καί τίς λύπες. Δέν μπορεί όμως η συντροφικότητα νά σού δώσει τήν ευκαιρία νά πραγματώσεις τό δυναμικό σου. Μόνον η αυτονομία μπορεί νά στό δώσει αυτό. Πιστεύω πώς είναι άδικο νά κατηγορείς τόν σύντροφο σου γιά τήν βαρεμάρα σου. Η βαρεμάρα σου είναι δική σου υπόθεση. Δέν μπορείς νά περιμένεις από τόν σύντροφο σου νά σού δώσει ενδιαφέροντα καί νά είναι εκείνος μόνιμα υποχρεωμένος νά κάνει κάτι γιά τή δική σου βαρεμάρα. Ά ν είσαι η μέση ελληνίδα νοικοκυρά, πιστεύω πώς μέ τήν προηγούμενη παράγραφο θά έχεις αγανακτήσει. Λές: «Κι άν έχεις έναν σύζυγο πού δέν σού επιτρέπει νά εργάζεσαι; Τότε ποιός φταίει πού βαριέσαι»; Σού απαντιό: Στήν περίπτωση αυτή έχεις σέ κάποιο βαθμό δίκιο. Ό μ ω ς μιά σχέση δέν τή διαμορφώνει μόνον ένας. Χρειάζονται δυό χέρια γιά νά χτυπήσουν παλαμάκια. Σέ κάποιο βαθμό, η δική σου ευθύνη βρίσκεται στό ότι επιτρέπεις σέ κάποιον άλλο άνθρωπο νά σού επιβάλει μιά σχέση στήν οποία λαμβάνονται υπόψη μόνο οι δικές του ανάγκες. Γιατί τό επιτρέπεις αυτό; Δέν είσαι παιδάκι! Είσαι ενήλικας! Γιατί επιτρέπεις σ ' έ ν α ν άλλον ενήλικα νά έχει επάνω σου τήν εξουσία πού είχαν οι γονείς σου όταν ήσουν παιδί; Ό μ ω ς περισσότερα πάνω στό θέμα αυτό θά πούμε σέ κάποιο άλλο κεφάλαιο αυτού τού βιβλίου.

4β. Η Σχέση Αποξένωσης Τό βασικό χαρακτηριστικό αυτής τής σχέσης είναι τό «πολύ μακριά». Τά σκίτσα 5 καί 6 απεικονίζουν παραλλαγές αυτού τού είδους σχέσης. Ά ν στίς εξαρτημένες σχέσεις υπάρχει μόνο τό

34 38

Συνηθισμένα Μοτίβα Σ χ ε ο ί ω ν

«εμείς», στίς αποξενωμένες υπάρχει μόνο τό «εγώ» καί τό «εσύ» χωρίς νά υπάρχει καθόλου τό «εμείς». Πράγματι, άν προσέξουμε τά σκίτσα 5 καί 6 θά δούμε ότι τά ζευγάρια αυτά δέν έχουν μεταξύ τους κανένα σημείο επαφής. Τό αποτέλεσμα είναι συνήθως νά νιώθουν καί οι δύο συναισθηματικά μόνοι. Στήν αποξενωμένη σχέση η αυτονομία έχει αναπτυχθεί σέ βάρος τής συντροφικότητας. Είναι δύσκολο νά πούμε άν η υπερβολική έμφαση στήν αυτονομία ξεκινά από τόν φόβο τής ισοπέδωσης τής προσωπικότητας, ή άν είναι αντίδραση στόν φόβο τής εγκατάλειψης. Καί τά δύο είναι πιθανά. Μπορεί όμως ένα Γευγάρι νά καταλήξει σέ μιά αποξενωμένη σχέση από μιά παρεξήγηση τών εννοιών «αυτονομία» καί «καταπίεση». Η Μίρκα κι ο Θωμάς είναι ένα πολύ «μοντέρνο» ζευγάρι. Είναι παντρεμένοι εδώ καί πέντε χρόνια καί έχουν ένα παιδί πού είναι 2 ετών καί τό μεγαλώνει η μάννα τής Μίρκας. Τό βασικό μέλημα καί τών δυό τους είναι νά μήν «καταπιέζονται» ο ένας από τόν άλλον. Ο Θωμάς εργάζεται σέ μιά πολυεθνική εταιρία καί κατέχει μιά αρκετά ψηλή θέση. Η θέση του απαιτεί πολλές φορές νά μένει μέχρι αργά στό γραφείο καί άλλες φορές νά έχει καί κοινωνικές υποχρεώσεις πού συνδέονται άμεσα μέ τή δουλειά του, όπως βραδυνά γεύματα μέ ξένους, ταξίδια καί τέτοια. Η Μίρκα μέ τή σειρά της ασχολείται ενεργά μέ τόν συνδικαλισμό. Είναι ιδιωτική εκπαιδευτικός καί κατέχει αρκετά σημαντική θέση στό συνδικαλιστικό όργανο τού κλάδου της. Η επαφή τού ζευγαριού περιορίζεται στό ελάχιστο. Υπάρχουν εβδομάδες πού δέν συναντιούνται καθόλου. Μάλιστα ο Θωμάς χαριτολογώντας λέει πώς τό παιδί τό κάνανε μιά φορά πού έτυχε νά βρεθούνε... Τό παιδί φωνάζει «μαμά» τή γιαγιά του. ' Οποτε κουβεντιάσεις μέ έναν από τούς δύο, γίνεται αμέσως φανερό ότι θεωρούν καί τήν παραμικρή προσπάθεια νά βρεθούν μαζί, αφήνοντας γιά λίγο τά ατομικά τους ενδιαφέροντα, σάν «καταπίεση». Καθένας προγραμματίζει τή ζωή του καί τίς δραστηριότητές του τελείως ανεξάρτητα καί χωρίς νά λαμβάνει υπόψη του τήν ύπαρξη τού άλλου. Φυσικά είναι περιττό νά πούμε ότι ούτε η ύπαρξη τού παιδιού λαμβάνεται υπόψη. Θά αναρωτιέσαι τώρα τί νόημα ύπαρξης έχει ένα τέτοιος γάμος. Δέν έχεις κι άδικο. Τό ίδιο αναρωτιούνται καί οι δυό τους. Ί σ ω ς

Συντροφικότητα και Αυτονομία

γΓαυτό οι αποξενωμένες σχέσεις νά καταλήγουν στό διαζύγιο συχνότερα από τίς άλλες. Κάποια φορά πού τά λέγαμε μέ τό Θωμά, μού εκμηστυρεύτηκε ότι τόχει ρίξει μέ τά μούτρα στή δουλειά γιά νά ξεφεύγει από τήν συναισθηματική μοναξιά του. Ό μ ω ς ένα έλκος πού έχει στό στομάχι είναι αρκετό γιά νά μού πεί ότι η δουλειά δέν μπορεί νά γίνει πετυχημένο υποκατάστατο ενός συντρόφου. Παράλληλα η Μίρκα αφήνει καμιά φορά νά τής ξεφύγει, όταν συζητάει μέ φίλους, ότι νιώθει έντονα τό κενό τού συντρόφου. Δέν χρειάζεται νά είσαι ψυχολόγος γιά νά καταλάβεις ότι είναι ζήτημα χρόνου γιά νά βρεθεί αυτός ο σύντροφος. Είπαμε πιό πρίν ότι η συντροφικότητα δέν μπορεί νά σού δώσει πραγμάτωση τού δυναμικού σου. Μέ τόν ίδιο τρόπο καί η αυτονομία δέν μπορεί νά σού δώσει συντροφικότητα. Η υπερβολική έμφαση στήν αυτονομία οδηγεί τά δύο άτομα στή συναισθηματική μοναξιά. Δέν μπορείς νά έχεις καί τόν σκύλο χορτάτο καί τήν πίτα ολόκληρη. Ά ν θέλεις συντροφικότητα χρειάζεται νά είσαι πρόθυμος νά κόψεις κάτι από τήν αυτονομία σου. Αυτό πού χάνεις από αυτονομία τό κερδίζεις σέ συντροφικότητα. Ά ν θέλεις νά διατηρήσεις τήν αυτονομία σου στό ακέραιο, καί κάθε στέρηση αυτονομίας τό λές καταπίεση, τότε καλά θά κάνεις νά μάθεις νά ζείς μόνος γιατί «ακέραια αυτονομία» θά πεί «μοναξιά». Αυτό φαίνεται πολύ καλά άν τό δούμε μέ σχήματα. Έχουμε εδώ δύο άτομα τόν κύριο Α καί τήν κυρία Β.

Ό π ω ς βλέπουμε διατηρούν καί οι δύο τήν αυτονομία τους στό ακέραιο. Ά ν θέλουν όμως νά έχουν καί συντροφικότητα θά χρειαστεί νά κάνουν μιά επαφή μεταξύ τους. Ο βαθμός τής 34 40

Συνηθισμένα Μοτίβα Σ χ ε ο ί ω ν

συντροφικότητας πού θά έχουν θά εξαρτηθεί από τόν βαθμό επαφής τους. Ό μ ω ς , όπως φαίνεται ξεκάθαρα, όσο κερδίζουν από συντροφικότητα τό χάνουν από αυτονομία καί αντίστροφα.

ΑυτονομίαίΝΑυτονομία τού Α I τής Β Συντροφικότητα

Συντροφικότητα

Συντροφικότητα

Στό βαθμό πού θέλεις νά έχεις έναν σύντροφο, χρειάζεται νά είσαι πρόθυμος νά τού αφιερώσεις χρόνο. Τόν χρόνο αυτόν θά χρειαστεί μοιραία από κάπου νά τόν κόψεις. Ά ν δέν είσαι πρόθυμος νά δημιουργήσεις χρόνο γιά τόν σύντροφο σου, είναι δύσκολο νά αποκτήσεις ποτέ ή νά διατηρήσεις μιά συντροφική σχέση.

4γ. Η Σχέση Εξαρτημένης Αποξένωσης Τ ή σχέση αυτή θά μπορούσαμε νά τήν πούμε καί σχέση «αποξενωμένης εξάρτησης», αλλά άς αφήσουμε τά παιχνίδια τών λέξεων καί άς πάμε στήν ουσία τού πράγματος. Τό βασικό χαρακτηριστικό μιάς τέτοιας σχέσης είναι, δύο άτομα επιφανειακά ανεξάρτητα, μέ μιά αποξενωμένη σχέση, αλλά κατά βάθος ανίκανα νά ζήσουν μόνα τους. Τά σκίτσα 4 καί 8 απεικονίζουν τέτοιες σχέσεις. Η διαφορά τους είναι ότι στήν 4 κανένας από τούς δύο δέν έχει επίγνωση τού πόσο εξαρτημένος είναι από τόν άλλον, ενώ στην 8 ο ένας από τούς δύο έχει επίγνωση τής εξάρτησής του. Πιστεύω ότι η πλειοψηφία τών ζευγαριών ανήκει σ ' α υ τ ή τήν κατηγορία σχέσεων. Δύο άτομα πού νιώθουν συναισθηματικά μόνα, χωρίς τίποτα ουσιαστικό νά τούς συνδέει, τά οποία όμως προτιμούν τή δυστυχία από τήν μοναξιά, καί έτσι παραμένουν ο £νας μέ τόν άλλον. Μπορεί μάλιστα ο ένας από τούς δύο (ή καί οι

Συντροφικότητα και Αυτονομία

δύο) νά έχουν καί μιά δεύτερη εξωσυζυγική σχέση, η οποία είναι τό λάδι πού γρασάρει τή σκουριασμένη μηχανή τής σχέσης τους καί έτσι τό πράγμα «τσουλάει» μέχρι τήν ημέρα που ένας από τούς δύο θά τά τινάξει καί ο άλλος θά κλαίει πού έχασε (τι;) τόν... «κουβαλητή μου» ή τόν «άνθρωπο μου». Είναι βέβαια φανερό ότι γιά νά καταλήξουν τά άτομα σέ μιά τέτοια σχέση θά έχουν έντονους καί τούς δύο φόβους — τής ισοπέδωσης καί τής εγκατάλειψης. Ο φόβος τής ισοπέδωσης οδηγεί στήν μεταξύ τους αποξένωση, ενώ ταυτόχρονα ο φόβος τής εγκατάλειψης τούς κρατάει κοντά. Τό περίεργο μέ αυτού τού είδους τίς σχέσεις είναι ότι αντέχουν μέσα στό χρόνο. Τά δύο άτομα σέρνουν τή σχέση τους μέσα στά χρόνια μέ μιά σειρά από «χωρισμούς» καί επανασυνδέσεις, γεγονότα πού κανείς από τό κοντινό τους περιβάλλον δέν τά παίρνει στά σοβαρά, εκτός από αυτούς τούς ίδιους. ' Ηταν δύο η ώρα τό πρωί όταν χτύπησε τό κουδούνι τής κυρίας Φωτεινής. Ά ν ο ι ξ ε τήν πόρτα καί είδε νά στέκεται μπροστά της η κόρη της η Ελένη κρατώντας τόν πεντάχρονο γιό της από τό ένα χέρι καί μιά βαλίτσα από τό άλλο. Συνηθισμένη στό θέαμα η κυρία Φωτεινή, έριξε ένα βασιλικό χασμουρητό καί είπε βαριεστημένα: «Πάααλι χωρίσατε»; «Αυτή τή φορά είναι οριστικά», είπε αποφαοι στικά η Ελένη. Η κυρία Φωτεινή παραμένει απτόητη: «Καλά, κοιμήσου τώρα καί τό πρωί τά λέμε». Η Ελένη καί ο Βασίλης είναι παντρεμένοι 7 χρόνια. Μέσα σ ' α υ τ ό τό διάστημα έχουν «χωρίσει» αναρίθμητες φορές. Δυό φορές μάλιστα έβαλαν μπροστά καί διαδικασίες διαζυγίου. Πάντοτε όμως στό τέλος κάτι γίνεται καί η... «αγάπη» θριαμβεύει. Μέ εξαίρεση τήν πρώτη εβδομάδα συμφιλίωσης, μετά από κάποιο «χωρισμό» τους, ποτέ δέν ακούς καλή κουβέντα από τόν έναν γιά τόν άλλον. Συνεχώς βρίζονται καί καμιά φορά πέφτει καί ξύλο. Τό παράδοξο είναι ότι, παρόλα αυτά, ζηλεύουν υπερβολικά ο ένας τόν άλλον καί πολλοί από τούς καυγάδες τους είναι γιά φανταστικούς εραστές. Δέν περνά εβδομάδα πού η λέξη «διαζύγιο» νά μήν ακουστεί ανάμεσά τους. Καθένας από τούς δύο δέν εκτιμά καθόλου τόν άλλον καί, όπως είναι φυσικό, δέν εκτιμά ούτε τόν εαυτό του πού παραμένει μέ έναν τέτοιο σύντροφο. ' Ομως, όποτε ο ένας από τούς δύο εγκαταλείπει τόν άλλον, ο άλλος, τό πολύ σέ

34 42

Συνηθισμένα Μοτίβα Σ χ ε ο ί ω ν

δυό μέρες αρχίζει τά παρακάλια, τά λουλούδια καί μιλά γιά τήν μεγάλη «αγάπη» πού τούς συνδέει. Πέφτουν καί οι συγγενείς κι οι φίλοι από δίπλα, βάζει καί η κυρία Φωτεινή τό χεράκι της καί τά... «πιτσουνάκια» ξανασμίγουν. Βέβαια στά ζευγάρια τής εξαρτημένης αποξένωσης δέν είναι καί πολύ δύσκολο νά πείσεις τόν «εγκαταλείποντα» νά επιστρέψει στό σπίτι του. Αφού τού περάσει ο θυμός αρχίζει καί σκαρφαλιίινει πάνω του ο φόβος τής εγκατάλειψης! Σκέφτεται: < Ά ς μήν τό τραβήξω κι άλλο τό σκοινί γιατί μπορεί στό διάστημα πού είμαστε χώρια νά βρεί κάποιον άλλον». Επιστρέφει λοιπόν θριαμβευτικά μ ' έ ν α «έχε χάρη πού σ'αγαπώ» ή «γιά τό καλό τού παιδιού» καί η ζωή συνεχίζεται. Τά ζευγάρια αυτού τού είδους σού δίνουν τήν εντύπωση ότι είναι συνδεμένα μ ' έ ν α κοντάρι. Ό τ α ν ο ένας πλησιάζει, ο άλλος απομακρύνεται καί όταν απομακρύνεται, ο άλλος τρέχει ξωπίσω του. ' Ετσι η απόσταση ανάμεσά τους παραμένει σταθερή (αποξένωση), ενώ ταυτόχρονα είναι καί οι δυό δεμένοι πάνω στό κοντάρι (εξάρτηση). Είναι αυτό πού ο λαός λέει «αυτοί μαζί δέν κάνουνε καί χώρια δέν μπορούνε». Ο ψυχολόγος \ναΐζΐ3\νίο1ο Η νο 2 ε Ο -2 >λ Ο £ 3 —' ^Ε ίΛο Μ £ ω Ο ω . υ & Ο ω Ζ Ο ο Ζ - > 2 ^ ε« ο ϋ ο κ • ί01 α. ϊ Ζ = — .« η. < νΟ Ο* Χ ω• Β ε Ν ε § ο α. Λ ° 73 Ε Ί > 'Ζ 1) Ε - α. ·α π α ε ιο• Ε « . οί ,3 _ο ε ω ·Ξ « ε§ Κ ίο 13 " Κ Γ 3 0. ε σ^ — Γ-- οι ο- ε - —= ^ ί - ' Ε 8 I 55 « .ω - I « Γ Ο ε υ · >»• ϋ | Λ ' > ι _ Γ ^ Ε ΤΙ = ύ ^ ο ε ε « ε ν Ε ^ £ = ε « Ο 3 Λ ~ -5 = Ζ 2 2 00 00 υ ζ/5 υ κ £ Ι Γ 89

α ο •θα >

<

ο ο ω ^ε ε

ε Λ — ε « 03 >ο ω Ζ

Ο £ω Ζ "3 1Η

^

ϋ, ί

11 ο Ζ Μ Τ. Ε

ο ι ε .. η >. ΰ η ω . ϋ ΐ 03 Ο

<

Ζ <

Ε οι ιη Μ

Ε > υ .4* Οι Ο "" Μ Γ"41 Λ.V α Ον .Ε ο . · 0) «ί > ε .2 ν Ο — ώ ε ι- ο ~

-

^

_

ω >' 2 Γ § £ -ί 2 λ >; μ ε ε κ ο οι 5εε ί ο ο. Β = "ί Γοί Τ3 > £> ϋ υ —Ε Ο π: ρ οο £ ο Α Ϊ Μ . Ε 0 Ώ £ ο — (Ν

Ο •ϊ ω Ζ

Τ3 ε Λ ε ο ε (Λ

60

ε Ό Λ ω Οί

> Λ -ε 01 00 Γ2 Π XI ε 03 υ

01 ζ οΓ οχ Ε η

>-> 00 .ϋ ε 2Ε 'ϋ αϊ Ο ίΖ !Λ ~ 01 _ α. ο3

-ο •χ κ 3*>

ζ

03 Ο ε λ 2 = ^

-α ο ω «ί — "Ι Τ3 Ο οι ο. 1 3 "μ Λ § Τ3 ® "β. λ. Έ 3 2δ > ΟΙ •ρΗ» οο - υο ^£ >-ο ω ω ο. ο* Μ Μ •2 - Ζ · - 2 δ -5 ^ ^ § I ®οο η α. χ: — 3 ε^ ^ ^ Ζ Η Ο 'Ε αα ^ Λ β. ε - . Ά νΖ Ε ί [Ιί) | ^ β - α 3« υ « ^ .2 Ε 5 ε ά Ε 5 Μ Ο Λ — Η 1/5 ε ^ ί< Ε§ υΟ >η Ε • 03 ί: I* . η-Γ •Ό υ > -σ δε- ® β Ο Λ -π " ε λ ο ^ Λ 01 , εα ε . Ϊ Λ Ε ο, ω ω = - Ο α3 ^ ω ω