Ο Ένοικος - Javier Cercas

«ΕΝΑΑΠΟ ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑ!». ΦΡΑΝΘΙΣΚΟ ΡΙΚΟ, £Ζ Λ4/5

)

:εις

ΚΗ

rr ρ ΣΥΓΧΡΟΝΗ

ΞΕΝΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Χαβιέρ Θέρκας

«Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμί­ σθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήπο­ τε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου».

Εκδόσεις Πατάκη - Ξένη λογοτεχνία Σύγχρονη ξένη λογοτεχνία - 242 Χ α β ι έ ρ Θέρκας, Ο ένοικος Javier Cercas, El inquïlino Μετάφραση Ιφιγένεια Ντούμη Υπεύθυνος έκδοσης Κώστας Γιαννόπουλος Διορθώσεις Ευαγγελία Σίντου Σελιδοποίηση Αλέξιος Δ. Μάστορης Φιλμ-μοντάζ Γιώργος Κεραμάς Copyright® Javier Cercas, 1989 Copyright® Quaderns Crema, S.A.U., 2000 Copyright® για την ελληνική γλώσσα, Σ. Πατάκης ΑΕΕΔΕ (Εκδόσεις Πατάκη), 2009 Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Απρίλιος 2011 Κ.Ε.Τ. 6896 Κ.Ε.Π. 176/11 ISBN 978-960-16-3824-9

0 ένοικος Μυθιστόρημα

Γ Τ Γ κ Ε Λ Α ΙΑ \ ΔΗΡΛΟΤΙΚΗ

\

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

u

jApsdM ^ a £ ! t ! L . . . . .

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.36.50.000, 801.100.2665 - ΦΑΞ: 210.36.50.069 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: EMM. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.38.31.078 ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: ΝΕΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, 563 34 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΤΗΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15 - ΦΑΞ: 2310.70.63.55 Web site: http://www.patakis.gr n e-mail: [email protected], [email protected]

Μετάφραση από τα ισπανικά: Ιφιγένεια Ντούμη ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

— Αγάπησες — Ναι,

I

ποτέ; εσένα.

— Και πώς μ' αγαπάς; — Μ' αυτό. — Αυτό είναι το συκώτι. Εντάξει,

έκανα λάθος. Σ' με την

αγαπώ καρδιά.

SILVERIO LANZA

Ο

ΜΑΡΙΟ ΡΟΤΑ ΒΓΗΚΕ για τρέξιμο στις οκτώ το πρωί της Κυριακής. Αμέσως παρατήρησε ότι ένα φωτοστέφανο ομίχλης θόλωνε τον δρόμο• τα απένα­ ντι σπίτια, τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα στην άκρη του δρόμου κι οι λαμπτήρες στα φανάρια είχαν κάτι το ασταθές και θαμπό. Έκανε μερικές διατάσεις στο μικρό ορθογώνιο κομμάτι γρασιδιού το οποίο βρι­ σκόταν μπροστά στο σπίτι. «Μπήκε κιόλας φθινό­ πωρο» σκέφτηκε. Ενστικτωδώς, καθώς πηδούσε αγ­ γίζοντας με τα γόνατα το στήθος, το ξανασκέφτηκε. Συνειδητοποίησε ότι μόλις είχε ξεκινήσει ο Σεπτέμ­ βρης και πέρασαν από τον νου του διάφορες απειλές οικολογικών καταστροφών από τα πρώτα συμπτώ­ ματα των οποίων θα ήταν, σύμφωνα με το γνωστό ιταλικό περιοδικό που είχε διαβάσει στο αεροπλάνο επιστρέφοντας από τις διακοπές του, η σταδιακή διαταραχή των κλιματολικών συνθηκών της εκάστο-

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

τε εποχής του χρόνου. Μετά από αυτόν τον τόσο έντονο προβληματισμό, χαμογέλασε κάπως παρά­ ταιρα• γύρισε στο σπίτι και ξαναβγήκε μετά από λί­ γο, αυτή τη φορά φορώντας τα γυαλιά του. Όταν η ομίχλη διαλύθηκε, ο Μάριο άρχισε να τρέχει στο πε­ ζοδρόμιο που χώριζε την άσφαλτο από τους περιποι­ ημένους κήπους, οι οποίοι ήταν στοιχισμένοι μπρο­ στά απ' τα σπίτια, περιφραγμένοι με μάντρες ή ξύ­ λινους φράχτες. Παρ' ότι οι δύσκολες σχέσεις του με την πραγμα­ τικότητα τον εμπόδιζαν να το αξιοποιήσει, ο Μάριο ήταν φανατικός της τάξης- γι' αυτό κάθε πρωί που έβγαινε να τρέξει ακολουθούσε το ίδιο ακριβώς δρο­ μολόγιο. Τον προηγούμενο χρόνο ανέβαινε τη Γουέστ Όρεγκον, περνούσε την Κόλερ, τη Μακάλοου και την Μπερτς, έστριβε αριστερά στη Ρέις και συνέχιζε μέ­ χρι την πλατεία Λίνκολν, μια πλατεία των αρχών του αιώνα, στην οποία κυριαρχούσε ο νεόκτιστος όγκος από πέτρα και τα παράξενα κιονόκρανα της First United Methodist Church• εκεί άρχιζε να επιστρέφει από τη Σπρίνγκφιλντ, περνώντας ανάμεσα από συ­ νεργεία, τράπεζες, σουπερμάρκετ και πιτσαρίες, κι όταν έφτανε στην Μπούσι, ξανάστριβε αριστερά, ώσπου έβγαινε πάλι στη Γουέστ Όρεγκον. Εκείνη τη χρονιά, ωστόσο, είχε αποφασίσει να αλλάξει διαδρο­ μή. Από τότε που είχε επιστρέψει από τις διακοπές 10

0

Ε ν ο ι κ ο ς

δυο μέρες νωρίτερα κι είχε ξαναρχίσει το πρωινό τρέξιμο, έπαιρνε αντίθετη κατεύθυνση• τώρα έστρι­ βε δεξιά στη Μακάλοου κι όταν έφτανε στη Γουέστ Όρεγκον συναντούσε τη First Church of Christ Scien­ tist, και κατευθυνόταν προς τα δυτικά της πόλης, δια­ σχίζοντας τις Νεβάδα, Ουάσινγκτον και Όρτσαρντ. Έπειτα έπαιρνε την Πενσυλβάνια μέχρι τέλους, όπου την έκοβε η λεωφόρος Λαφαγιέτ. Λίγο πιο πέρα υπήρχε μια πλατεία με γρασίδι από την οποία ξε­ πρόβαλλε ένα απαλό φαλακρό λοφάκι. 0 Μάριο στεκόταν λίγο στην κορυφή του, έπαιρνε βαθιές ει­ σπνοές, προσπαθώντας να επαναφέρει την αναπνοή του σε κανονικό ρυθμό, χάζευε στα γρήγορα το τοπίο και άρχιζε να γυρίζει από τον ίδιο δρόμο. Αποικιακά σπίτια με λευκό, λαδί ή ροδί ξύλο, διώροφα, με σιδε­ ρένιες καγκελόπορτες και πυκνούς φράχτες από πε­ ρικοκλάδες που πλαισίωναν τον κήπο, μονοκατοι­ κίες από τούβλο με δίρριχτες στέγες, μεγάλες επαύ­ λεις μεταμορφωμένες σε φοιτητικές εστίες• πλατά­ νια, φουντουκιές και γεμάτες σκίουρους καστανιές, το πυκνό φύλλωμα των οποίων παρεμβαλλόταν κα­ τά αποστάσεις στο γκρίζο πλακόστρωτο που χώριζε την άσφαλτο από τους περιποιημένους κήπους.

11

π

Η

ΤΑΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΟΚΤΩ ΤΟ ΠΡΩΙ. Οι δρόμοι ήταν έρημοι. Στα πρώτα πέντε λεπτά, είδε μόνο μια κοπέλα να κάθεται οκλαδόν δίπλα σ' ένα παρτέρι με ανεμώνες, στον πίσω κήπο της First Church of Christ Scientist, όταν έστριψε δεξιά στη Μακάλοου. Η κο­ πέλα γύρισε κι ένα ειλικρινές χαμόγελο αποκάλυψε τα δόντια της. Ο Μάριο θεώρησε ότι έπρεπε να αντα­ ποδώσει τον χαιρετισμό• χαμογέλασε. Λίγο αργότε­ ρα, κι ενώ είχε ήδη φτάσει στην οδό Πενσυλβάνια, διασταυρώθηκε μ' έναν γκριζομάλλη άντρα με σορ­ τσάκι και μαύρο κοντομάνικο, ο οποίος έτρεχε αντί­ θετα απ' αυτόν• είχε δεμένο στη μέση του ένα κασε­ τόφωνο και φαινόταν πολύ συγκεντρωμένος στον βόμβο που εξέπεμπαν τα ακουστικά του. Έπειτα εί­ δε το βαν του ταχυδρομείου, έναν μαύρο στραβοκάνη γέρο, ο οποίος στήριζε σ' ένα ξύλινο μπαστούνι το εξαντλημένο βήμα του, μια χοπέλα με έντονα ανατο13

ΧΑΒΙΕΡ

ΘΕΡΚΑΣ

0

Ε ν ο ι κ ο ς

λίτικα χαρακτηριστικά, μια οικογένεια που έπαιρνε

συχη, δείχνοντας τον αστράγαλο του Μάριο. «Κου­

με θόρυβο το πρωινό της στη βεράντα, μεταξύ γέ­

τσαίνετε».

λιων και πατρικών νουθεσιών. Όταν, έχοντας ήδη

Η κυρία Γουόρκμαν ήταν μια ηλικιωμένη μικρο­

πάρει τον δρόμο της επιστροφής, κατευθύνθηκε πάλι προς τη Γουέστ Όρεγκον, η πόλη φαινόταν να έχει ανακτήσει τον καθημερινό της παλμό.

σκοπική κυρία, χήρα, με άσπρα κατσαρά μαλλιά, κο-

Τότε ακριβώς στραμπούλισε το πόδι του. Επειδή ένιωθε ευκίνητος κι είχε καταφέρει να διατηρήσει σε καλό ρυθμό την αναπνοή του, προς το τέλος της διαδρομής επιτάχυνε. Στη Γουέστ Όρεγχον προσπάθησε να κόψει δρόμο, πηδώντας πάνω από ένα παρτέρι με ντάλιες. Προσγειώθηκε πολύ άσχημα• όλο του το βάρος έπεσε στο κουτουπιέ του αριστε­ ρού του ποδιού. Αμέσως ένιωσε έναν οξύτατο πόνο και σκέφτηκε ότι είχε σπάσει το πόδι του. Με αρκετή δυσκολία, καθισμένος στο γρασίδι, έβγαλε παπούτσι και κάλτσα και διαπίστωσε ότι ο αστράγαλος δεν εί­ χε πρηστεί. 0 πόνος καταλάγιασε αμέσως κι ο Μάριο σκέφτηκε ότι, με λίγη καλή τύχη, το περιστατικό δε θα εξελισσόταν άσχημα. Έβαλε την κάλτσα και το παπούτσι, σηκώθηκε, περπάτησε με προσοχή. Μια σουβλιά τού έσκιζε τον αστράγαλο. Έφτασε στο σπίτι κουτσαίνοντας εμφανώς. Στη βεράντα βρισκόταν η κυρία Γουόρκμαν μαζί με κά­ ποιον άντρα. «Τι πάθατε, κύριε Ρότα;» ρώτησε η γυναίκα ανή14

καλιάρικα χέρια και ζωηρά πρασινωπά μάτια. Επί­ σης ήταν η σπιτονοικοκυρά του Μάριο. «Τίποτα σημαντικό» είπε ο Μάριο, πιάνοντας την κουπαστή για να ανέβει τα σκαλιά της βεράντας. Ούτε η κυρία Γουόρκμαν ούτε ο άντρας έκαναν κά­ ποια κίνηση να τον βοηθήσουν. «Στραμπούλισα τον αστράγαλο μου από μια βλακεία». «Ελπίζω να μην είναι τίποτα» είπε η κυρία Γου­ όρκμαν. «Δε θα είναι» είπε ο Μάριο, φτάνοντας κοντά τους. Η κυρία Γουόρκμαν άλλαξε ύφος. «Χαίρομαι που σας βρήκα, κύριε Ρότα» είπε, δί­ νοντας του το χέρι. 0 Μάριο αισθάνθηκε σαν να του δίνει μια λαβή από κόκαλα και ξερό δέρμα. «Να σας συστήσω τον κύριο Μπέρκοβιτς. Εκτός απρόοπτου, θα είναι ο καινούριος ένοικος του διαμερίσματος απέναντι απ' το δικό σας, εκεί που έμενε η Νάνσυ». «Η Νάνσυ μετακόμισε;» ρώτησε ο Μάριο. «Της πρόσφεραν μια δουλειά στο Σπρίνγκφιλντ» είπε η κυρία Γουόρκμαν. «Καλή δουλειά. Χαίρομαι γι' αυτήν, είναι καλό κορίτσι• σαν κόρη μου την αγα­ πούσα. Υποθέτω κι εσείς θα χαίρεστε που η Νάνσυ 15

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

μετατέθηκε στο Σπρίνγκφιλντ» πρόσθεσε διφορού­ μενα. «Φυσικά» έσπευσε να συμφωνήσει ο Μάριο.

0

Ε ν ο ι κ ο ς

γεροδεμένος, με ηλιοψημένο δέρμα και ειλικρινές βλέμμα. Η φαλάκρα που είχε αρχίσει να σχηματίζε­ ται πάνω από το μέτωπο δε διέψευδε τον νεανικό αέ­

«Όσο για το διαμέρισμα» συνέχισε η κυρία Γουόρκμαν, κοιτώντας τον νέο ένοικο με μάτια που επι­ ζητούσαν την επιβεβαίωση στα λόγια της, «έχω την εντύπωση ότι ο κύριος Μπέρκοβιτς έμεινε ικανοποιη­ μένος».

ρα που απέπνεε το πρόσωπο του. Ήταν κομψά ντυ­

Ο Μπέρκοβιτς συμφώνησε κουνώντας το κεφάλι. «Βέβαια» είπε. «Νομίζω είναι ακριβώς αυτό που χρειάζομαι».

οποία αποκάλυπτε καθεμιά από τις κινήσεις του,

Έκανε μια παύση• έπειτα κοίταξε τον Μάριο. «Επιπλέον» πρόσθεσε «είμαι σίγουρος ότι βρήκα τον τέλειο γείτονα».

«Είχα την εντύπωση» συνέχισε ο Μπέρκοβιτς με

Ο Μπέρκοβιτς μνημόνευσε τον τίτλο του μοναδι­ κού άρθρου που είχε εκδώσει ο Μάριο μέσα στα τρία τελευταία χρόνια στην Ιταλικά. Χαμογελώντας και απευθυνόμενος στην κυρία Γουόρκμαν, δήλωσε ότι αυτός κι ο Μάριο ήταν συνάδελφοι, ότι ερευνούσαν θέματα παρόμοιας φύσης, και ότι το δίχως άλλο θα εργάζονταν στο ίδιο Τμήμα του Πανεπιστημίου. Η κυρία Γουόρκμαν δεν μπορούσε να κρύψει τη χαρά της για μια τέτοια ευτυχή σύμπτωση• ένα χαμόγελο έκπληξης φώτισε το πρόσωπο της. Τότε και μόνο τό­ τε ο Μάριο παρατήρησε πραγματικά τον Μπέρκοβιτς. Ήταν ψηλός, με ανοιχτές πλάτες, ασυνήθιστα 16

μένος αλλά ανεπιτήδευτα. Σε γενικές γραμμές, η ό­ ψη του θύμιζε μάλλον πρωταθλητή παρά καθηγητή πανεπιστημίου. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο όμως πάνω του ήταν μάλλον η στιβαρή αυτοπεποίθηση την σαν να τις είχε σχεδιάσει εκ των προτέρων ή σαν να διακρίνονταν όλες από αναγκαιότητα. τον ίδιο εγκάρδιο αν και απόμακρο τόνο «ότι ο κα­ θηγητής Σκάνλαν θα είχε ήδη ανακοινώσει τον ερχο­ μό μου». Εξήγησε ότι τον προηγούμενο μήνα αποφάσισε να δεχτεί την προσφορά του Πανεπιστημίου και ότι μόλις πριν από δύο βδομάδες είχε πάει να υπογρά­ ψει το συμβόλαιο. Ωστόσο ήταν σίγουρος ότι η παρε­ ξήγηση θα λυνόταν αμέσως, παρ' ότι παραδέχτηκε ότι δε θα έπρεπε να τους κάνει καμία εντύπωση, αφού οι καλοκαιρινές διακοπές προσφέρονταν πολύ εύκολα για τέτοια μπερδέματα. Τελικά, δήλωσε χα­ ρούμενος που με τούτα και με κείνα είχε προκύψει η συγκεκριμένη συνάντηση, ευχάριστη όσο και απροσ­ δόκητη. 17

• Χ α β ι ε ρ

0

Θ ε ρ κ α ς

θα συναντηθούμε αύριο στη σχολή. Και το απόγευμα

Ο Μπέρκοβιτς επισφράγισε αυτά τα λόγια με ένα

έχουμε το πάρτι στο σπίτι του διευθυντή».

λαμπερό χαμόγελο. Η κυρία Γουόρκμαν συντάχθηκε

«Τέλεια» είπε χαμογελώντας ο Μπέρκοβιτς. «Θα

με την αισιοδοξία του νέου ενοίκου με ένα κακάρι­ σμα, το οποίο απείλησε προς στιγμή να διαλύσει την εύθραυστη πανοπλία από κόκαλα και δέρμα που αποτελούσε το σώμα της. Ο Μάριο ένιωθε άβολαόλο το αίμα στις φλέβες του χτυπούσε στον αστρά­ γαλο. Ήταν μούσκεμα στον ιδρώτα, το μπλουζάκι του είχε κολλήσει στο στήθος κι έτσουζαν οι μασχά­ λες του. Το γρασίδι τού είχε προξενήσει φαγούρα στα πόδια.

Ε ν ο ι κ ο ς

τα πούμε αύριο. Και πρόσεχε με τον αστράγαλο». Ι

«Ναι» συμφώνησε η κυρία Γουόρκμαν. «Πρόσεχε τον πολύ τον αστράγαλο, κύριε Ρότα. Μερικές φορές τα πιο βλακώδη πράγματα μας δυσκολεύουν τη ζωή».

Ο Μάριο προσπάθησε να χαμογελάσει. «Είμαι βέβαιος ότι θα ξεκαθαρίσουν τα πράγμα­ τα» είπε. «Και βέβαια, χαίρομαι που θα είμαστε γεί­ τονες». Η κυρία Γουόρκμαν και ο Μπέρκοβιτς έμειναν σιωπηλοί. 0 Μάριο υπέθεσε ότι θα έπρεπε να προ­ σθέσει κάτι ακόμα. «Ωραία». Χαμογέλασε πάλι κι άνοιξε τα χέρια του σαν να ζητά συγγνώμη. «Πάω να κάνω ντους. Εί­ μαι στη διάθεση σου ό,τι και να χρειαστείς» συμπλή­ ρωσε απευθυνόμενος στον Μπέρκοβιτς. «Ευχαριστώ» είπε εκείνος. «Αν δεν έχει αντίρρη­ ση η κυρία Γουόρκμαν, θα μετακομίσω σήμερα κιό­ λας. Θα σε ειδοποιήσω αν χρειαστώ κάτι». «Έγινε» είπε ο Μάριο. «Έτσι κι αλλιώς υποθέτω 18

19

Ill

Ο

ΜΑΡΙΟ ΠΗΓΕ ΣΠΙΤΙ κι έκανε ντους. Αφού εξέτα­ σε προσεκτικά τον τραυματισμένο αστράγαλο, έβγαλε από το φαρμακείο ένα σπρέι και μια αντιφλεγμονώδη αλοιφή και τα εφάρμοσε στο ερεθισμέ­ νο σημείο. Έπειτα ετοίμασε πρωινό (χυμό ροδάκινο, ομελέτα με μπέικον, ψημένο ψωμί, καφέ με γάλα) κι έφαγε με όρεξη ακούγοντας τις ειδήσεις στο ράδιο. Έπλυνε τα πιάτα κι έκατσε στο γραφείο του. Έκοψε μερικές επιταγές για λογαριασμούς που έλη­ γαν (του νερού, του γκαζιού, του ρεύματος) και τις έβαλε σε φακέλους για να τις ταχυδρομήσει. Έπειτα εξέτασε διάφορα φυλλάδια του Πανεπιστημίου και του Τμήματύς του• πέταξε κάποια στο καλαθάκι, άλλα τα τακτοποίησε σε ντοσιέ. Σε μια ατζέντα ση­ μείωσε τα τηλεφωνήματα που έπρεπε να κάνει την επόμενη μέρα από το γραφείο. Έκανε ένα σκαρίφη­ μα των μαθημάτων που θα παρέδιδε κατά πάσα πι21

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

0

Ε ν ο ι κ ο ς

θανότητα αυτό το εξάμηνο, χωρίς πολλές λεπτομέ­

πέραν της αναγνωστικής απόλαυσης ή της ικανοποί­

ρειες όμως μέχρι να του τα επιβεβαιώσει η Σχολή. Οι

ησης της περιέργειας τους, διατρέχουν με σχολαστι­

παραδόσεις άρχιζαν την Τετάρτη• θα αφιέρωνε την

κή επιμέλεια τις τρέχουσες δημοσιεύσεις και είναι

Τρίτη στην προετοιμασία τους.

ενήμεροι για όσες έρευνες αφορούν τον χομέα τους. Ο Μάριο απέρριψε κατευθείαν αυτή την τελευταία εικασία- όχι μόνο επειδή δεν ταίριαζε με την εντύ­ πωση που του είχε δημιουργήσει ο Μπέρκοβιτς, αλ­ λά επειδή, αν ίσχυε κάτι τέτοιο, ο καινούριος ένοικος θα ήταν σίγουρα περιβόητος στον χώρο, ενώ του Μά­ ριο δεν του έλεγε απολύτως τίποτα το όνομα του. Αυτό το συμπέρασμα τον ανακούφισε.

Στις εντεκάμισι μεταφέρθηκε στο σαλόνι. Έβαλε έναν δίσκο, άνοιξε μια μπίρα, θρονιάστηκε στην πο­ λυθρόνα μπροστά από την τηλεόραση κι άναψε τσι­ γάρο, προσπαθώντας να αγνοήσει το ενοχλητικό μυρμήγκιασμα που ένιωθε στο πόδι. Τότε σκέφτηκε τον Μπέρκοβιτς. Αρχικά είχε κολακευτεί που γνώριζε την ύπαρξη του άρθρου του, του μοναδικού που είχε εκδώσει απ' όταν πήρε το διδακτορικό του. Ωστόσο, ο επου­ σιώδης χαρακτήρας αυτής της μελέτης -τον οποίο ο Μάριο παραδεχόταν πριν απ' όλους- καθώς και το γεγονός ότι είχε δημοσιευτεί σε μια τριμηνιαία έκδο­ ση απειροελάχιστου γοήτρου, τον έκαναν να το ξα­ νασκεφτεί. Μόνο δύο πιθανές εξηγήσεις κατάφερε να δώσει για την περίεργη ευρυμάθεια του Μπέρκο­ βιτς: ή δούλευε κι ο ίδιος τελευταία προς την ίδια κα­ τεύθυνση που είχε και το άρθρο του Μάριο, οπότε θα είχε ίσως αισθανθεί την υποχρέωση να ελέγξει οτιδή­ ποτε είχε δημοσιευτεί επί του θέματος τα τελευταία χρόνια, όσο ανεπαρκές ή ελαττωματικό και να ήταν, ή ανήκε σ' αυτή την ολιγομελή κάστα των διαβαστερών, οι οποίοι, χωρίς να έχουν άμεσα κάποιο όφελος 22

Αυτό για το οποίο δε χωρούσε η παραμικρή αμφι­ βολία ήταν ότι ο Μπέρκοβιτς δεν είχε άγνοια της πληβείας πνευματικής εικόνας της δουλειάς του Μά­ ριο - εκτός κι αν γνώριζε μόνο τον τίτλο του άρθρου ή αν το είχε ξεφυλλίσει αφηρημένος χωρίς να εκτιμή­ σει την ένδεια του περιεχομένου του. Το γεγονός αυ­ τό, ωστόσο, δεν τον ανησυχούσε. Αν ήταν βέβαιο ότι με τον ίδιο τον Μπέρκοβιτς ένιωθε κάποια αμηχανία, ήταν εξίσου βέβαιο ότι οι συνάδελφοι του από τη Σχολή (μέσα σ' όλους και ο Σκάνλαν, ο οποίος ήταν σίγουρα ο μόνος που μετρούσε) δε θα διάβαζαν ποτέ το άρθρο, όπως και τίποτα από όσα είχε δημοσιεύσει παλαιότερα, και πολύ πιθανόν να μη διάβαζαν ούτε κι αυτά που θα δημοσίευε στο μέλλον. Άρα δεν είχε λόγο να ανησυχεί. Κατά τ' άλλα, σε σχέση με τους 23

Χ α β ι ε ρ

θ

ε ρ κ α ς

0

Ε ν ο ι κ ο ς

προηγούμενους συλλογισμούς του, δεν έμοιαζε κα­

κότητας, είτε επρόκειτο για Σημασιολογία, Σύνταξη ή

θόλου αναμενόμενο ότι ο Μπέρκοβιτς θα αποδει­

Μορφολογία. Έτσι, τα τρία μαθήματα στην ουσία τα

κνυόταν κάτι άλλο από πρωτάρης στο επάγγελμα,

είχε εξασφαλισμένα. Σ' αυτό το πλαίσιο, η παρουσία

επομένως περίμενε ότι η δουλειά του θα ήταν είτε ανώριμη και πρωτόλεια είτε εξίσου μέτρια με τη δουλειά του Μάριο. Αν προσέθετε κανείς σε οποια­ δήποτε από αυτές τις δύο πιθανότητες τις γνώσεις του Μάριο για τους ρητούς και άρρητους κανόνες που διείπαν τη λειτουργία του Τμήματος, θα προέ­ κυπτε το αποτέλεσμα ότι σε σχέση με τον Μπέρκο­ βιτς βρισκόταν σε πλεονεκτική θέση.

του Μπέρκοβιτς δεν μπορούσε να αλλάξει δραματι­ κά τα πράγματα• κατά πάσα πιθανότητα, ο καινού­ ριος καθηγητής, έχοντας μόλις φτάσει στο Τμήμα, με σαφώς λιγότερα δικαιώματα, μικρότερη εμπειρία και, σίγουρα, με βιογραφικό υποδεέστερο του Μάριο, θα παρέδιδε ένα από τα μαθήματα της Φωνολογίας που αντιστοιχούσαν κανονικά σ' αυτόν, συμπληρώ­ νοντας την εργασία του με ό,τι υπολειπόταν από άλ­ λες ειδικότητες. Όσο για τον Μάριο, θα κάλυπτε σί­ γουρα τα δυο μαθήματα του -αφήνοντας στην άκρη την πιθανότητα, την οποία είχε διακρίνει στο πρώτο εξάμηνο της περασμένης χρονιάς, να ανοίξει τέταρτο τμήμα Φωνολογίας- το επιπλέον μάθημα Σημασιο­ λογίας, Σύνταξης ή Μορφολογίας, ή ίσως -το οποίο θα ήταν και προτιμότερο- θα αναλάμβανε κάποια αρμοδιότητα διοικητικής φύσης, με την οποία όχι μό­ νο δε θα πλήττονταν τα εισοδήματα του από τον ερ­ χομό του Μπέρκοβιτς, αλλά θα μπορούσαν ακόμα και να ευνοηθούν.

Σηκώθηκε από την πολυθρόνα, άλλαξε δίσκο και ξανακάθισε. Ήπιε μια γερή γουλιά μπίρα, άναψε κι άλλο τσιγάρο. Τότε προσπάθησε να προβλέψει τις άμεσες συνέπειες που θα μπορούσε να επιφέρει η άφιξη του Μπέρκοβιτς. Σύμφωνα με το συμβόλαιο του, ο Μάριο δίδασκε δύο μαθήματα Φωνολογίας το εξάμηνο. Στην πραγματικότητα όμως, πάντα κατέλη­ γαν να γίνουν τρία κι ως εκ τούτου, το ετήσιο εισόδη­ μα του ανερχόταν σε ικανοποιητικό ποσό. Αν υπήρχε περίπτωση, όπως είχε συμβεί το δεύτερο εξάμηνο του προηγούμενου έτους, η Σχολή να μην καταφέρει να προσελκύσει ικανοποιητικό αριθμό φοιτητών, ο οποίος θα επέτρεπε τη συμπλήρωση τριών τμημάτων, υπήρχε μια άρρητη συμφωνία, σύμφωνα με την οποία, ο Μάριο θα δίδασκε και κάποιο μάθημα άλλης ειδι24

Μετά από όλες αυτές τις ασήμαντες σκέψεις, η ασαφής ανησυχία που είχε σπείρει στον Μάριο ο επιθετικά αισιόδοξος και υγιής αέρας τον οποίο είχε μόλις επιδείξει ο νέος ένοικος στη βεράντα, μεταλ25

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

λάχτηκε σε κάποιο είδος ελέους και συμπόνιας. Παρ' ότι ο Μάριο αναγνώριζε πως ο Μπέρκοβιτς θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για την ιδιωτική του ζωή, καθώς θεωρούσε απαραίτητο -σε συνδυα­ σμό με μια καλή οικονομική κατάσταση- τον διαχω­ ρισμό μεταξύ δουλειάς και προσωπικής ζωής, τίπο­ τα δεν του έδινε το δικαίωμα να ισχυριστεί ότι αυτός ήταν σημαντικός λόγος ώστε να τον κάνει να αισθά­ νεται άβολα ή, στην έσχατη περίπτωση, να τον ανα­ γκάσει να σκεφτεί να μετακομίσει, πόσο μάλλον τώ­ ρα που το διαμέρισμα του τον ικανοποιούσε από κά­ θε άποψη- όχι μόνο επειδή βρισκόταν σε ευχάριστη περιοχή σχετικά κοντά στο πανεπιστήμιο, αλλά και λόγω της βεράντας, του πίσω κήπου και του γκαράζ, καθώς κι επειδή δεν είχε κουραστεί και λίγο για να το επιπλώσει, αποκλειστικά στο γούστο του, έναν ολόκληρο χρόνο που έμενε εκεί.

0

Ε ν ο ι κ ο ς

Το διαμέρισμα είχε γραφείο, καθιστικό, υπνοδω­ μάτιο, κουζίνα και μπάνιο. Εκτός από τη γραφομη­ χανή και τον υπολογιστή, στο γραφείο υπήρχε ένα σκούρο τραπέζι από βελανιδιά με συρτάρια δεξιά κι αριστερά, όπου συνήθιζε να κάθεται να δουλεύει, μια μεταλλική αρχειοθήκη και διάφορα ράφια. Επίσης, μια ψάθινη ξαπλώστρα, μια πολυθρόνα και μερικές καρέκλες. Η επίπλωση του υπνοδωματίου ήταν λιτή• στο βάθος δυο ντουλάπες εντοιχισμένες, με καθρέφτη

στις πόρτες, μια λευκή ξύλινη σιφονιέρα στον δεξιό τοίχο και απέναντι της, το κρεβάτι καλυμμένο μ' ένα ανθρακί πάπλωμα. Το καθιστικό χωριζόταν με δια­ χωριστικό στα δύο. Στο αριστερό κομμάτι υπήρχε ένα λευκό ξύλινο τραπέζι με μεταλλικές καρέκλες• στον τοίχο κρέμονταν δυο μάλλον κυβιστικοί πίνακες και η αφίσα από μια έκθεση έργων του Τουλούζ-Λοτρέκ σε γκαλερί του Τορίνου. Στο δεξί μέρος του κα­ θιστικού υπήρχε η τηλεόραση, το πικάπ, ένας μπεζ καναπές, δυο πολυθρόνες σε παρόμοιο χρώμα, αν και με διαφορετικό σχέδιο, ένα χαμηλό διαφανές τραπε­ ζάκι μ' ένα ράφι (από πάνω διακρίνονταν εφημερί­ δες, βιβλία και περιοδικά στοιβαγμένα στο ράφι). Από ένα καρφί στον τοίχο κρεμόταν ένα αντίγραφο πίνακα του Χόκνεϊ, σε φυσικό μέγεθος, και μεταξύ των δύο τμημάτων της τραπεζαρίας, μια βιτρίνα γε­ μάτη ετερόκλητα αντικείμενα: ένας ελέφαντας από ελεφαντόδοντο, μια αλγερινή πίπα, κλεψύδρα, τρία παμπάλαια πιστόλια, μια φρεγάτα αιχμάλωτη σ' ένα μπουκάλι Κιάντι, διάφορες φιγούρες από πηλό κι άλ­ λα μικροπράγματα που μάζευε ο Μάριο όλα αυτά τα χρόνια, τα οποία δεν είχαν καμιά συλλεκτική ή συναι­ σθηματική αξία. Εκτός από το μπάνιο και την κουζί­ να, οι τοίχοι του σπιτιού ήταν ντυμένοι με ξύλινη επένδυση• το σοβατεπί και οι κάσες στις πόρτες και τα παράθυρα ήταν βαμμένα λευκά.

26

27

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

Ο

Ε ν ο ι κ ο ς

To διαμέρισμα δε θα μπορούσε να τον ικανοποιεί

υπόλοιποι ένοικοι του κτιρίου -ένα ζευγάρι Βέλγων

περισσότερο, γι' αυτό ο Μάριο σκέφτηκε ότι ήταν

και μια κοπέλα που δούλευε στη γραμματεία του

ανοησία η ιδέα και μόνο να το εγκαταλείψει με μο­

Πανεπιστημίου- αναγκάστηκαν να μεσολαβήσουν

ναδικό κίνητρο το γεγονός ότι ένας συνάδελφος του είχε ξαφνικά μετατραπεί σε γείτονα. «Εξάλλου» σκέφτηκε με αισιοδοξία «δύσκολα μπορώ να φαντα­ στώ πώς θα μπορούσα να βγω χαμένος από την αλ­ λαγή». Δε χωρούσε αμφιβολία ότι η Νάνσυ είχε απο­ δειχτεί τουλάχιστον ενοχλητική ως γειτόνισσα. Ήταν χοντροκομμένη, ατημέλητη, με καμένα μαλλιά σαν άχυρα, πραγματικά άσχημη, αν και ταυτόχρονα προικισμένη με μια εμφανή επιθετική σεξουαλικότη­ τα. Οι φεμινιστικές απόψεις και οι προκαταλήψεις για τους Λατίνους, τις οποίες η Νάνσυ ανέφερε σε κάθε τους διάλογο, όσο τυχαίος ή σύντομος και να ήταν (στη σκάλα, την ώρα που έβγαζε τα σκουπίδια, όταν έπλενε τ' αυτοκίνητο), δεν είχαν ευνοήσει φυσι­ κά την ειρηνική συμβίωση στο σπίτι. Κατά τ' άλλα, η περίεργη συμπάθεια που της είχε η κυρία Γουόρκ­ μαν μεταφραζόταν σε τυφλή εμπιστοσύνη στο πρό­ σωπο της, η οποία έφερνε διαρκώς σε δύσκολη θέση τον Μάριο, όχι μόνο όποτε η γειτόνισσα τον κατηγο­ ρούσε ότι μεθοκοπάει μόνος του, αλλά κι όταν τον κατήγγειλε στην κυρία Γουόρκμαν ότι την κατασκό­ πευε όποτε έμπαινε άντρας στο σπίτι της, ειδικά τα βράδια. Μια άλλη φορά, η κυρία Γουόρκμαν και οι

προκειμένου να μην κάνει η Νάνσυ μήνυση στην αστυνομία για υποτιθέμενη σεξουαλική παρενόχλη­ ση. Επέμενε ότι είχε συλλάβει τον Μάριο να αυνανίζεται πίσω από τις κουρτίνες του καθιστικού του κα­ θώς εκείνη έκανε ηλιοθεραπεία στον πίσω κήπο.

28

29

IV

Τ

ΖΙΝΤΖΕΡ; Ο ΜΑΡΙΟ ΕΙΜΑΙ». «Τι κάνεις;» ρώτησε η Τζίντζερ. Δεν περίμενε απάντηση• ξαναρώτησε: «Πότε ήρθες;» «Πάνε δυο μέρες» απάντησε ο Μάριο. «Δε σε πή­ ρα γιατί είχα κάτι δουλειές. Ξέρεις». «Ναι».

0 Μάριο σκέφτηκε: «Το τηλέφωνο ξεθωριάζει τους ανθρώπους». Η φωνή της Τζίντζερ ακουγόταν ουδέτερη, άχρωμη. «Αν θέλεις, μπορούμε να φάμε μαζί» είπε ο Μά­ ριο. «Δεν ξέρω». «Στο Timpone's» επέμεινε ο Μάριο. «Να γιορτά­ σουμε την επανασύνδεση». «Δεν ξέρω» επανέλαβε η Τζίντζερ. Ο Μάριο επέμεινε ξανά. Ακολούθησε σιωπή. Το μουρμουρητό από κάποια 31

ΧΑΒΙΕΡ

Θ ΕΡΚΑΣ

ξένη συνομιλία παρενέβη στη γραμμή. Ο Μάριο άκουσε: «Εντάξει». «Άρα σε μια ώρα στο Timpone's». Το έκλεισε. Κοίταξε το ρολόι• ήταν δώδεκα. Σε λιγότερο από μια ώρα έφτασε στο εστιατόριο. Η Τζίντζερ καθόταν σ' ένα τραπέζι στο βάθος, μπρο­ στά στην τζαμαρία από την οποία φωτιζόταν ολό­ κληρη η αίθουσα. Φορούσε ένα γαλάζιο φόρεμα- είχε τα μαλλιά της πρόχειρα δεμένα κότσο. Καθώς τρα­ βούσε την καρέκλα για να καθίσει, ο Μάριο σκέφτη­ κε: «Είναι υπέροχη». «Τι συνέβη;» ρώτησε η Τζίντζερ. «Κουτσαί­ νεις». «Να, ξέρεις» είπε ο Μάριο χαμογελώντας σαν να απολογείται. «Σήμερα το πρωί στραμπούλισα τον αστράγαλο μου. Στο τρέξιμο». «Ελπίζω να μην είναι τίποτα». «Δε θα είναι τίποτα». Η Τζίντζερ παρήγγειλε κρύο φιλέτο με ρύζι• ο Μά­ ριο σαλάτα και κοτόπουλο με κάρι. Ήπιαν κρασί

0

Ε ν ο ι κ ο ς

νο στο κοτόπουλο. «Από τη δεύτερη βδομάδα κιόλας δεν ήξερα τι να κάνω». Έφαγαν σιωπηλά. 0 σερβιτόρος πήγε δυο φορές να βεβαιωθεί ότι δε χρειάζονταν κάτι και ότι το φα­ γητό τους άρεσε• συμφώνησαν κι οι δυο χωρίς ιδιαί­ τερο ενθουσιασμό. Παρ' ότι ήξερε εκ των προτέρων την απάντηση, ο Μάριο ρώτησε: «Πώς ήταν τα πράγματα εδώ;» «Όπως πάντα» είπε η Τζίντζερ. «Πολύ ήσυχα• υπερβολικά ήσυχα, για την ακρίβεια. Σχεδόν δεν υπήρχε άνθρωπος να πεις μια κουβέντα». «Θα πρέπει να δούλεψες πολύ» υπέθεσε ο Μά­ ριο. Η Τζίντζερ είχε μείνει στο Πανεπιστήμιο όλο το καλοκαίρι για να συνεχίσει να εργάζεται στο διδα­ κτορικό της. Στην ερώτηση του Μάριο απάντησε ση­ κώνοντας τους ώμους και παίρνοντας μια έκφραση κούρασης. Είπε: «Αρκετά, υποθέτω, και προς διάφορες κατευθύν­ σεις, αλλά ακόμα δεν είμαι σίγουρη ποια είναι η σω­ στή».

Έπειτα ρώτησε: «Πώς τα πέρασες;» «Βαρέθηκα» είπε ο Μάριο με το βλέμμα βυθισμέ-

0 Μάριο σκέφτηκε ότι, όπως και λίγο νωρίτερα στο τηλέφωνο, η έκφραση της Τζίντζερ τώρα ήταν θαμπή, απόμακρη. Κουβέντιασαν σχετικά με τα θέ­ ματα που της είχε υποδείξει ο Μάριο να εξετάσει κατά την απουσία του• η Τζίντζερ περιορίστηκε σε

32

33

Βουργουνδίας. «Δε δείχνεις και πολύ χαρούμενη που γύρισα». «Δεν ξέρω αν είμαι» παραδέχτηκε η Τζίντζερ.

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

0

Ε ν ο ι κ ο ς

μονολεκτικές απαντήσεις. Προς στιγμή τα χαρακτη­

sonant germination in Italian», το οποίο είχε δημοσι­

ριστικά της χοπέλας φάνηκαν να ζωηρεύουν.

ευτεί στο Language τον Απρίλη εκείνης της χρονιάς,

«Δεν έχει σημασία» είπε σαν να αφήνει κάτι πίσω της. «Αύριο θα μιλήσω με τον Μπέρκοβιτς». «Με ποιον;» «Με τον Μπέρκοβιτς» επανέλαβε η Τζίντζερ, κοι­ τώντας κατάματα τον Μάριο. «Επιτέλους τον κατά­ φεραν να υπογράψει. Απ' ό,τι φαίνεται έθετε πολ­ λούς όρους• αυτοί οι τύποι έτσι είναι. Τέλος πάντων, ο Σκάνλαν τα κατάφερε. Επέμεινε πολύ και τα κα­ τάφερε. 0 Μπράνστιν μού είπε ότι είναι πολύ ικανο­ ποιημένος». 0 σερβιτόρος τους πήρε τα πιάτα και ρώτησε αν ήθελαν γλυκό. Η Τζίντζερ ζήτησε μηλόπιτα. 0 Μάριο είπε ότι δεν ήθελε τίποτα κι άναψε τσιγάρο. «Νόμιζα ότι ήξερες για τον Μπέρκοβιτς» είπε η Τζίντζερ. «Δεν το ήξερα» είπε ο Μάριο, βγάζοντας ένα δα­ χτυλίδι καπνού από το στόμα του. «Είμαι σίγουρη ότι συζητιόταν ήδη προτού φύ­ γεις για διακοπές». «Δεν το ήξερα» επανέλαβε ο Μάριο. «Δεν έχει σημασία» είπε η Τζίντζερ. «Το θέμα εί­ ναι ότι όλοι μας θα βγούμε κερδισμένοι. Ειδικά εγώ».

άφηνε την έρευνα ανοιχτή ακριβώς στο σημείο από όπου είχε ξεκινήσει εκείνη. Είπε ότι ήταν σίγουρη πως ο Μπέρκοβιτς θα είχε συνεχίσει να δουλεύει προς την ίδια κατεύθυνση και πως ακόμα κι έτσι να μην ήταν, θα έδειχνε σίγουρα ενδιαφέρον για τη μελέ­ τη που προσπαθούσε να φέρει σε πέρας, και με κάθε βεβαιότητα θα έσπευδε να της προσφέρει τη στήριξη του. Είπε επίσης ότι την επόμενη μέρα θα μιλούσε μαζί του. Αν τα πράγματα πήγαιναν όπως περίμενε (την είχαν διαβεβαιώσει ότι ο Μπέρκοβιτς ήταν καταδεκτικός, εργατικός κι ενθουσιώδης), ίσως του πρότεινε να γίνει επόπτης του διδακτορικού της, κα­ θώς ήταν σίγουρη ότι ο Μάριο δε θα είχε πρόβλημα να του παραχωρήσει τη θέση του. «Πράγματι» είπε, τελικά, μισοκλείνοντας τα μά­ τια και παίρνοντας επίτηδες μια έκφραση σκαντα­ λιάρικη ή ονειροπόλα• «για φαντάσου. Πάντα ήθελα για επόπτη έναν τέτοιο τύπο».

Η Τζίντζερ εξήγησε ότι το τελευταίο άρθρο του Μπέρκοβιτς, «The syntax of the word-initial con-

Ο Μάριο τα είχε χαμένα. Δεν καταλάβαινε γιατί ακόμα δεν της είχε πει ότι ο Μπέρκοβιτς είχε μόλις νοικιάσει διαμέρισμα στο σπίτι όπου έμενε κι ο ίδιος• ούτε μπορούσε να εξηγήσει πώς η Τζίντζερ μπορού­ σε να τον ταπεινώνει με τέτοιο τρόπο, θεωρώντας δε­ δομένο ότι αυτόν, έναν ανίκανο κατά τα φαινόμενα,

34

35

ΧΑΒΙΕΡ

Θ ΕΡΚΑΣ

0

Ε ν ο ι κ ο ς

δε θα τον ενοχλούσε να παραχωρήσει την εποπτεία

κάπως κουρασμένος, υπέθεσε ότι θα είχε μιλήσει για

του διδακτορικού της, όσο ασήμαντη ή απλώς τυπική

τον Μπέρκοβιτς, το διδακτορικό, τον εαυτό της, ίσως

και να ήταν η θέση, στον Μπέρκοβιτς, η πνευματική

και για τον ίδιο. Προσπάθησε να αλλάξει θέμα, ρω­

αξία του οποίου, πάλι κατά τα φαινόμενα, ήταν απο­

τώντας για τους κοινούς τους φίλους, τους γονείς της, τους οποίους η Τζίντζερ είχε επισκεφτεί για με­ ρικές μέρες, τα νέα της σχολής. Έπειτα η συζήτηση έπεσε πάλι σε τέλμα. Πλήρωσαν κι έφυγαν.

δεδειγμένη. Και ακόμη περισσότερο τον εξέπληττε -παρ' ότι αυτή η έκπληξη μπορεί να ήταν απλώς μια ενστικτώδης μορφή άμυνας- το γεγονός ότι δεν είχε αναγνωρίσει τον τίτλο του άρθρου που είχε αναφέ­ ρει η Τζίντζερ• γενικά του ήταν αδύνατον να συσχετί­ σει το όνομα του Μπέρκοβιτς με οτιδήποτε είχε να κάνει έστω και ελάχιστα με την έρευνα στη Φωνολο­ γία. Αλλά αυτό που πραγματικά άφηνε άναυδο τον Μάριο ήταν η ψυχραιμία με την οποία είχε δεχτεί την κατάσταση. Ούτε η παραμικρή αντίρρηση, ούτε μια κίνηση ανυπομονησίας, ούτε μια έκφραση εκνευρι­ σμού. Ήταν όπως όταν στον ύπνο του συνειδητοποι­ ούσε ότι ονειρεύεται- ξαφνικά τα πάντα έχαναν τη σοβαρότητα τους και έμενε μόνο η βεβαιότητα ότι δεν μπορεί να τον επηρεάσει τίποτα και ότι κάποια στιγμή θα ξυπνήσει και το όνειρο θα έχει εξαφανι­ στεί σαν καπνός στον ουρανό, χωρίς να αφήσει κανέ­ να ίχνος. Κάποια στιγμή ο Μάριο συνειδητοποίησε ότι η Τζίντζερ μιλούσε εδώ και ώρα χωρίς να της έχει δώ­ σει την παραμικρή σημασία, απορροφημένος καθώς ήταν στα δαχτυλίδια του καπνού του. Νιώθοντας 36

Στο πεζοδρόμιο, έξω απ' το εστιατόριο, ο Μάριο πρόσεξε ότι τον πονούσε ο αστράγαλος. «Έχω κάτι δουλειές να κάνω τώρα» είπε. «Τι θα 'λεγες όμως να πίναμε ένα ποτό απόψε σπίτι μου;» «Λυπάμαι» απολογήθηκε η Τζίντζερ, ίσως χωρίς να το εννοεί. «Υποσχέθηκα στην Μπρέντα ότι θα πά­ με σινεμά». Η Μπρέντα ήταν η συγκάτοικος της Τζίντζερ. Για να απαλύνει την οΈρτΎ\τα της άρνησης, ο Μάριο ρώ­ τησε για εκείνη. Η Τζίντζερ είπε ότι είχε μόλις επι­ στρέψει από την Καλιφόρνια, όπου είχε πάει για δυο βδομάδες. «Θα μπορούσατε να αφήσετε το σινεμά για άλλη μέρα» πρότεινε ο Μάριο, όχι και πολύ πειστικά. Έπει­ τα είπε ψέματα: «Πρέπει να σου μιλήσω για κάτι». «Άλλη μέρα» είπε η Τζίντζερ. «Σήμερα δε γίνε­ ται». «Καλά» ο Μάριο υποχώρησε. «Θα τα πούμε αύ­ ριο». 37

ΧΑΒΙΕΡ

ΘΕΡΚΑΣ

«Ναι» συμφώνησε γενικά κι αόριστα η Τζίντζερκαι καθώς ο Μάριο απομακρυνόταν προς το αυτοκί­ νητο, πρόσθεσε υψώνοντας λίγο τη φωνή. «Πρόσεχε τον αστράγαλο, Μάριο. Μερικές φορές τα πιο βλα­ κώδη πράγματα μας δυσκολεύουν τη ζωή».

V

0 Μάριο σκέφτηκε: «Τα πάντα επαναλαμβάνο­ νται».

Α

ΝΤΙ ΝΑ ΠΑΕΙ ΣΠΙΤΙ κατευθύνθηκε προς το νοσο­ κομείο. Πάρκαρε το αυτοκίνητο σε ένα ασφαλτο­ στρωμένο χώρο ο οποίος περιστοιχιζόταν από γρασί­ δι, και τη στιγμή που ετοιμαζόταν να μπει στο κτίριο από την κεντρική είσοδο, παρατήρησε ότι κάποιος τον χαιρετούσε. Άλλαξε κατεύθυνση και πλησίασε το παράθυρο του αυτοκινήτου μέσα από το οποίο μια κοπέλα με γουρλωτά μάτια μόλις του είχε κουνήσει το χέρι. «Με συγχωρείτε» είπε η κοπέλα όταν ο Μάριο βρισκόταν μερικά μέτρα μακριά της. «Σας πέρασα για κάποιον άλλον». «Τι παράξενο» σκέφτηκε ο Μάριο. Μπήκε στο νοσοκομείο. Στο τέλος ενός διαδρόμου με κάτασπρους τοίχους διέκρινε τον προθάλαμο με μερικές σειρές καθισμάτων, διάφορα χαλάκια κι ένα γκισέ, πίσω από το οποίο ήταν ταμπουρωμένη μια νο38

39

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

Ο

Ε ν ο ι κ ο ς

σοκόμα με έντονο μακιγιάζ και παχουλά χέρια. Στη­

Τότε, λες και κάποιος είχε διαβάσει τη σκέψη του κι

ρίζοντας τους αγκώνες του στο γκισέ για να ανακου­

είχε θελήσει να τον καθησυχάσει, άκουσε να φωνά­

φίσει λίγο τον αστράγαλο από το βάρος, περίμενε να

ζουν τ' όνομα του• από την άλλη άκρη του θαλάμου

τελειώσει η νοσοκόμα το τηλεφώνημα της• όταν το έκλεισε, ο Μάριο της εξήγησε το πρόβλημα. Η νοσο­ κόμα τού έδωσε να συμπληρώσει μια φόρμα και του υπέδειξε να περιμένει σε μια από τις σειρές των καθι­ σμάτων που βρίσκονταν απέναντι απ' το γκισέ. Ο Μάριο κάθισε σε μια καρέκλα κι άρχισε να ξεφυλλίζει παλιά τεύχη του Newsweek του Discovery και του Travel and Leisure. Μια δυο φορές έπιασε τυχαία τη νοσοκό­ μα να προσπαθεί να τον δει πάνω απ' το γκισέ• της χαμογέλασε, αλλά εκείνη ξαναβυθίστηκε στην κόγχη της. Την άκουσε να μιλά στο τηλέφωνο, χαμηλόφωνα, και προς στιγμή νόμισε πως άκουσε το όνομα του Μπέρκοβιτς. «Απίστευτο» σκέφτηκε μ' ένα χαμόγε­ λο. «Στο τέλος θα μου γίνει έμμονη ιδέα». Μετά από λίγο σηκώθηκε από το κάθισμα και πλησίασε το γκι­ σέ. Ρώτησε τη νοσοκόμα αν θα αργούσαν να τον εξε­ τάσουν. Κάπως άγρια κι ελαφρώς οργισμένη ίσως, η νοσοκόμα απάντησε «Όχι», σηκώθηκε και χάθηκε από την πίσω πόρτα της κόγχης. Καθώς γυρνούσε κουτσαίνοντας στη θέση του, ο Μάριο σκέφτηκε ότι από την ώρα που είχε μπει στο νοσοκομείο δεν είχε δει κανέναν εκτός από τη μακιγιαρισμένη νοσοκόμα. Ούτε γιατρούς, ούτε ασθενείς, ούτε άλλες νοσοκόμες.

μια νοσοκόμα τού έκανε νόημα να την ακολουθήσει.

40

Μπήκαν σ' ένα δωμάτιο που μύριζε καθαριότητα, ιώδιο και γάζα. Η νοσοκόμα τού υπέδειξε να βγάλει το παπούτσι και την κάλτσα του αριστερού ποδιού και να ξαπλώσει στο κρεβάτι που βρισκόταν στο κέ­ ντρο του δωματίου. Ύστερα εξέτασε τον τραυματι­ σμένο αστράγαλο, ο οποίος πλέον είχε πρηστεί για τα καλά. Επειδή νόμισε ότι η νοσοκόμα τον χαϊδεύει, ο Μάριο ανασηκώθηκε και στηρίχτηκε στον έναν αγκώνα. Πρόσεξε ότι ήταν νέα και ομορφούλα. Η νο­ σοκόμα ακούμπησε το ένα χέρι στο στήθος του και πλησίασε το πρόσωπο μ' ένα χαμόγελο το οποίο ο Μάριο δεν κατάφερνε να ερμηνεύσει. «0 γιατρός θα έρθει αμέσως» ανακοίνωσε, και το πλάγιο φως που τους φώτιζε αποκάλυψε το πυκνό χνούδι που σκίαζε το πάνω χείλος της. Μετά από λίγα λεπτά μπήκε ο γιατρός. Ήταν ανα­ τολίτης, ωχρός και μικροκαμωμένος κι οι κινήσεις του είχαν έναν παράξενο συνδυασμό νευρικότητας κι ακρίβειας. Χαιρέτησε ευγενικά τον Μάριο και προ­ σπάθησε να αστειευτεί σχετικά με τα οφέλη της άθλη­ σης. 0 Μάριο σκέφτηκε ότι τουλάχιστον είχε διαβάσει τη φόρμα που είχε συμπληρώσει στον προθάλαμο. 41

ΧΑΒΙΕΡ

0

ΘΕΡΚΑΣ

«Χμ...» έκανε ο γιατρός, εξετάζοντας τον αστρά­ γαλο από πολύ μικρή απόσταση, προσπαθώντας

Ε ν ο ι κ ο ς

έδεσε τελικά τον επίδεσμο μ' ένα κομμάτι λευκοπλάστ, ξαναεμφανίστηκε ο γιατρός.

προφανώς να ανακαλύψει τι έκρυβε η σάρκινη μάζα

«Τέλεια» είπε.

που τον κάλυπτε. Χαμογελαστή, η νοσοκόμα τους παρατηρούσε διακριτικά από απόσταση. Ο γιατρός άσκησε πίεση σε διάφορα σημεία του ποδιού. Το έλεγξε εξονυχι­ στικά• τα μάτια του λέπτυναν τόσο που έγιναν σαν

«Πόσο καιρό θα πρέπει να το έχω έτσι;»

σχισμές. «Πονάει;» ρώτησε, πιέζοντας με το δάχτυλο το κάτω μέρος του αστραγάλου. «Αρκετά» παραδέχτηκε ο Μάριο. Από την ανυ­ πομονησία του ήταν έτοιμος να προσθέσει: «Αν δε με πονούσε δε θα ήμουν εδώ». «Χμ...» ξανάκανε ο γιατρός. «Είναι σοβαρό;» ρώτησε ο Μάριο. «Δε νομίζω» απάντησε εκείνος, ισιώνοντας τον κορμό του και κοιτώντας τον στα μάτια. Οι σχισμές μετατράπηκαν σε δυο πράσινες ελλείψεις. «Δεν έχει σπάσει τίποτα. Ένα απλό διάστρεμμα είναι». Ο Μάριο ήθελε να ρωτήσει κάτι, αλλά ο γιατρός στράφηκε στη νοσοκόμα, το ήρεμο χαμόγελο της οποίας δεν είχε αλλάξει καθόλου, και της έδωσε με­

«Δεν ξέρω» είπε προς έκπληξη του ο γιατρός. «Μια βδομάδα, μπορεί και παραπάνω. Εξαρτάται». «Από τι εξαρτάται;» «Δεν ξέρω» επανέλαβε ο γιατρός. «Ελάτε σε κα­ μιά βδομάδα». «Υποθέτω θα μπορώ να περπατήσω». «Βέβαια» είπε ο γιατρός. «Η νοσοκόμα θα σας δώσει μια πατερίτσα να σας βοηθάει. Κάντε ό,τι κά­ νετε συνήθως. Αλλά βέβαια αποφεύγετε τους περιτ­ τούς κόπους- όσο λιγότερο ζορίζετε τον αστράγαλο, τόσο το καλύτερο». 0 Μάριο κάλεσε ταξί από την εσοχή δίπλα στην είσοδο. Η νοσοκόμα τον συνόδευσε μέχρι την πόρτα. Όταν το ταξί σταμάτησε στην άσφαλτο, η γυναίκα χαμογέλασε και είπε: «Μην ακούτε τι λέει ο γιατρός. Ελάτε όποτε θέλε­ τε». Χωρίς συγκεκριμένο λόγο, ο Μάριο σκέφτηκε: «Πάλι καλά».

ρικές οδηγίες τις οποίες δεν κατάφερε να ακούσει. Έπειτα βγήκε απ' το δωμάτιο. Η νοσοκόμα άρχισε να τ,ου δένει το πόδι• όταν 42

43

VI

Ο

ΜΑΡΙΟ ΕΦΤΑΣΕ στις Ηνωμένες Πολιτείες Αύγου­ στο του 1981. Είχε πάρει υποτροφία από την ιτα­ λική κυβέρνηση για να ολοκληρώσει το διδακτορικό του στη Γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, στο Ώστιν.

Οι πρώτοι μήνες στην καινούρια χώρα δεν ήταν ευχάριστοι. Δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να συνάψει καμιά φιλική σχέση. Με τους Αμερικανούς -παιδιά από τον νότο στην πλειοψηφία τους- του ήταν δύσκο­ λο να ξεπεράσει τα όρια μιας αμιγώς ωφελιμιστικής σχέσης• όσο για τους Ευρωπαίους με τους οποίους έτυχε να συναναστραφεί, του φαίνονταν ως επί το πλείστον αδιάφοροι, χωρίς την παραμικρή γοητεία. Παρ' ότι διέθετε τόσο τον χρόνο όσο και τα μέσα για να το κάνει, δε δούλεψε σχεδόν καθόλου• σκότωνε με αφοσίωση τον χρόνο του στους κινηματογράφους της πόλης, σε εφημερίδες, στην τηλεόραση, στην προσμο45

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

0

Ε ν ο ι κ ο ς

νή των χριστουγεννιάτικων διακοπών. Όταν έφτα­

είσοδο του κτιρίου της Φιλοσοφικής. Έτσι, όντας κι

σαν, ο Μάριο επέστρεψε στο Τορίνο.

οι δυο καλεσμένοι σε μια γιορτή του Ένζο Μπονάλι,

Όλη του τη ζωή πίστευε ότι κανένας ιδιαίτερος

καθηγητή Ιστορίας και επόπτη του διδακτορικού της

δεσμός δεν τον ένωνε με τη χώρα του. Επιστρέφο­ ντας στην Ιταλία συνειδητοποίησε ότι κανένας ιδιαί­ τερος δεσμός δεν τον ένωνε με κανέναν άλλον τόπο πέρα απ' την πατρίδα του. Ένιωσε ευτυχής.

Λίζας, έπιασαν αμέσως την κουβέντα. Κρυμμένος ανάμεσα στα κοκτέιλ και τα καναπεδάκια, από την ώρα που είχε μπει στο σπίτι, ο Μάριο χάρηκε όταν είδε τη Λίζα στο πάρτι. Την πλησίασε αμέσως.

Όταν γύρισε στοΏστιν μετά από τις διακοπές, εί­ χε ήδη αποφασίσει το καλοκαίρι να διακόψει την υποτροφία και να επιστρέψει οριστικά στην Ιταλία.

Συζητούσαν όλο το βράδυ. Η Λίζα του είπε ότι εί­ χε γεννηθεί στη Νέα Υόρκη, παρ' ότι το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής της το είχε περάσει στο Σαν Ντιέ­ γκο. Τώρα δούλευε με τον Μπονάλι για το διδακτο­ ρικό της, το οποίο πραγματευόταν κάποια πτυχή της διαδικασίας ενοποίησης της Ιταλίας. Ο Μάριο δήλω­ σε ότι σκόπευε να επιστρέψει στην Ιταλία το καλο­ καίρι• ομολόγησε γελώντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτεί­ ες δεν του άρεσαν. Η Λίζα παραδέχτηκε ότι ούτε εκείνης της άρεσαν, αλλά υπονόησε ότι το θεωρούσε λάθος να μην αξιοποιεί κανείς τις ευκαιρίες τις οποί­ ες πρόσφερε η χώρα Όταν τέλειωσε το πάρτι, η Λίζα προσφέρθηκε να τον πάει σπίτι.

Τότε γνώρισε τη Λίζα. Η Λίζα τότε ήταν μια γυναίκα είκοσι επτά χρόνων, μελαχρινή, με χυτά και λαμπερά μαλλιά, γλυκά μά­ τια και αιχμηρά χαρακτηριστικά, σαν να ήταν χαραγ­ μένα με σμίλη στο πρόσωπο της. Περπατούσε με μι­ κρά και γοργά βήματα κι όλες οι κινήσεις της μαρτυ­ ρούσαν σιδερένια πυγμή. Αυτό όμως το οποίο πραγ­ ματικά τραβούσε την προσοχή πάνω της, εν μέσω της ενδυματολογικής ατημελησίας που βασίλευε στο πα­ νεπιστήμιο, ήταν η εξαιρετική προσοχή, πολυτέλεια σχεδόν, με την οποία ντυνόταν. Περνούσε προσεκτι­ κά ξανά και ξανά το κραγιόν απ' τα χείλη της, και τα φρύδια της ήταν πάντα μια τέλεια γραμμή.

Δυο μέρες μετά βγήκαν οι δυο τους για φαγητό.

Παρ' ότι δεν τους είχε συστήσει κανείς, ο Μάριο κι η Λίζα καλημερίζονταν χαμογελαστοί όποτε δια­ σταυρώνονταν στους διαδρόμους, στις σκάλες, στην

Ο Μάριο δεν επέστρεψε στην Ιταλία το καλοκαί­ ρι. Με την ενθάρρυνση της Λίζας, είχε αρχίσει να δουλεύει για το διδακτορικό του και σκέφτηκε ότι οι διακοπές στην Ιταλία θα χαλούσαν χωρίς λόγο τον ρυθμό της δουλειάς του. Το μόνο που επέτρεψε στον

46

47

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

εαυτό του ήταν μια βδομάδα διάλειμμα στη Νέα Ορλεάνη, συνοδευόμενος από τη Λίζα. Ενάμιση χρόνο αργότερα παρουσίασε την εργα­ σία του• η Λίζα το είχε ήδη κάνει μήνες νωρίτερα. Έκαναν κι οι δυο αίτηση για θέση καθηγητή σε διά­ φορα πανεπιστήμια της βορείου Αμερικής. Ο Μάριο πήρε αρκετές απαντήσεις, αλλά καμιά οριστική- η Λί­ ζα, αντίθετα, έλαβε τρεις προσφορές. Αφού το συζή­ τησε με τον Μάριο δέχτηκε την πρόταση του Πανεπι­ στημίου Μπράουν. Δεν ήταν ό,τι καλύτερο, αλλά το πανεπιστήμιο δεσμευόταν να προσλάβει επίσης τον σύζυγο της διορισμένης καθηγήτριας. Παντρεύτηκαν τον Ιούλιο. Όλο τον Αύγουστο τα­ ξίδευαν στην Ιταλία. Επέστρεψαν στις Ηνωμένες Πο­ λιτείες όταν ακριβώς θα άρχιζε το ακαδημαϊκό έτος. Προτού κλείσει χρόνος, ο Μάριο είχε αντιληφθεί ότι ο γάμος του ήταν αποτυχία. Ένα βράδυ, μετά από δυο βδομάδες καβγάδων και αμήχανων σιωπών, ο Μάριο κι η Λίζα βγήκαν για φαγητό και μετά σινε­ μά. Όταν γύρισαν σπίτι, κάθισαν στον κήπο και κά­ πνισαν σιωπηλά. Ήταν μια καθαρή ανοιξιάτικη βρα­ διά, αλλά η μυρωδιά του καλοκαιριού είχε ήδη ποτί­ σει το αεράκι- ο ουρανός ήταν σπαρμένος μ' αστέ­ ρια. Κάποια στιγμή, η Λίζα είπε: «Μάριο, τελείωσε». Χώρισαν το καλοκαίρι. 48

VII

Τ

ΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ, ο Μάριο ξύπνησε στις οχτώ. Έκανε ντους με το αριστερό πόδι τυλιγμένο σε πλαστική σακούλα, έφαγε πρωινό και κάλεσε ταξί. Στις εννιά και μισή έφτασε στο Κτίριο Ξένων Γλωσ­ σών. Κρατούσε δερμάτινο χαρτοφύλακα στο αριστε­ ρό χέρι, πατερίτσα στο δεξί. Καθώς διέσχιζε τον προ­ θάλαμο του κτιρίου παρατήρησε ότι το δεμένο του πόδι και το ασταθές του βήμα προκαλούσαν την προ­ σοχή περισσότερο απ' όσο είχε υπολογίσει κι ένιωσε άβολα.

Μπήκε στο ασανσέρ μόνος του. Όταν έφτασε στον τέταρτο, αντί να πάει στο κεντρικό γραφείο του Τμή­ ματος, κατευθύνθηκε προς το δικό του. Χάρηκε που δε διασταυρώθηκε με κανέναν στον διάδρομο. Παρ' ότι ήξερε ότι αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να εξηγήσει τα του αστραγάλου, και μόνο που το σκεφτόταν αρρώ­ σταινε. Αφού σκάλισε για λίγο την κλειδαριά, η πόρτα 49

ΧΑΒΙΕΡ

Θ ΕΡΚΑΣ

του γραφείου άνοιξε. Την άνοιξε αλλά την ξανάκλεισε ενστικτωδώς, επειδή είδε ότι το φως ήταν αναμμένο και κάποιος μέσα βημάτιζε. Κλείνοντας απολογήθηκε: «Συγγνώμη». «Τι παράξενο» σκέφτηκε. «Ποτέ δεν έχω μπει σε λάθος γραφείο». Αμέσως το αιτιολόγησε λογικά: το κλειδί του γραφείου του μπορούσε να ανοίξει μόνο την πόρτα του γραφείου του. Κοίταξε το νούμερο στο κλειδί και στην πόρτα• ήταν το ίδιο: 4043. Ετοι­ μαζόταν να το ξαναβάλει στην κλειδαριά, όταν η πόρτα άνοιξε από μέσα κι η μορφή του Μπέρκοβιτς εμφανίστηκε στο άνοιγμα. «Τι σύμπτωση» αναφώνησε ο Μπέρκοβιτς χαμο­ γελώντας. «Απ' ό,τι φαίνεται είμαστε καταδικασμέ­ νοι να συναντιόμαστε με τον πιο ανέλπιστο τρόπο». Έπειτα, δείχνοντας τον επίδεσμο που έφεγγε λευκός στο πόδι του Μάριο και την πατερίτσα που ήταν στρι­ μωγμένη κάτω από τη δεξιά του μασχάλη, ρώτησε: «Τι έγινε τελικά με τον αστράγαλο;» «Πρέπει να έχει γίνει κάποιο λάθος» ψέλλισε άτσαλα ο Μάριο, διαπιστώνοντας αυτομάτως την αστοχία της παρατήρησης του. «Είμαι σίγουρος ότι δε θα 'ναι τίποτα» εξακολού­ θησε ο Μπέρκοβιτς, σαν να μην είχε ακούσει αυτό που μόλις είχε πει ο Μάριο. «Αν και μ' αυτά τα πράγματα ποτέ δεν ξέρεις». 50

Ο

Ε ν ο ι κ ο ς

Ο Μάριο σκέφτηκε: «Τώρα θα πει ότι μερικές φο­ ρές τα πιο βλακώδη πράγματα μας δυσκολεύουν τη ζωή». Επανέλαβε: «Πρέπει να έχει γίνει κάποιο λάθος». «Α, ναι» είπε ο Μπέρκοβιτς, ίσως καταλαβαίνο­ ντας. Έκανε μεταβολή και ελευθέρωσε την είσοδο του γραφείου. «Οπωσδήποτε πρέπει να έχει γίνει λάθος. Αυτό το γραφείο είναι κανονικός στάβλος. Φαντάζομαι ότι πριν έρθω εγώ θα το είχε κανένας από αυτούς τους Ισπανούς που κάνουν μπάνιο μια φορά την εβδομάδα κι αφήνουν τις βρομιές τους όπου πάνε. Εδώ έχει απ' όλα» είπε, ανοίγοντας διά­ πλατα τα χέρια και περικλείοντας το γραφείο. «Κου­ τιά από μπίρες, κεσέδες από γιαούρτι, τασάκια γε­ μάτα γόπες μέχρι κι ένα ψυγείο μ' ένα κομμάτι μου­ χλιασμένο τυρί• και τσαλακωμένα χαρτιά παντού. Θα πρέπει να βρω κάποιον να με βοηθήσει να τα κα­ θαρίσω όλα αυτά. Μόνος μου αποκλείεται να τα κα­ ταφέρω». «Θα μιλήσω με τη γραμματέα» είπε ο Μάριο. «Ευχαριστώ πολύ, Μάριο» είπε ο Μπέρκοβιτς. «Μου φαίνεται όμως ότι δεν αξίζει να κάνεις τον κό­ πο. Δε νομίζω ότι η γραμματέας θα θελήσει να με βοηθήσει. Απ' ό,τι είδα είναι ήδη υπερβολικά απα­ σχολημένη». Όταν έφτασε στο κεντρικό γραφείο του ΤμήμαSi

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

Ο

Ε ν ο ι κ ο ς

τος, ο Μπράνστιν και ο Σουίντσικ συζητούσαν χαμη­

στον τελευταίο με σχετικό σεβασμό, ο οποίος συχνά

λόφωνα. Μόλις αντιλήφθηκαν την παρουσία του Μά­

γινόταν αντιληπτός ως συμπάθεια.

ριο, σταμάτησαν να μιλούν. Στράφηκαν προς το μέ­

0 Μπράνστιν και ο Σουίντσικ ενδιαφέρθηκαν για

ρος του και τον χαιρέτησαν. 0 Μάρίο σκέφτηκε ότι θα μιλούσαν γι' αυτόν,

τον αστράγαλο του Μάριο. Εκείνος προσπάθησε να μειώσει το συμβάν και αστειεύτηκε για τα οφέλη της άθλησης. Καθώς μιλούσε, κατά κάποιον παράξενο τρόπο, αισθάνθηκε να του εντυπώνεται υπερβολικά το χαμόγελο των δυο καθηγητών, σαν να τους φώτιζε κάποιος το πρόσωπο με προβολέα. Σκέφτηκε: «Αυ­ τό το έχω ξαναζήσει».

0 Μπράνστιν ήταν νεότερος απ' τον Μάριο, χαμη­ λού αναστήματος, με εύθραυστο δέρμα, αραιά μαλ­ λιά, αδιάφορα χαρακτηριστικά. Τα μάτια του ήταν ζωηρά, γαλανά και πρόδιδαν έναν ευφυή και ξύπνιο άνθρωπο- χωρίς καμιά αμφιβολία, παρά το νεαρό της ηλικίας του, ήταν το λαμπρότερο μέλος του Τμή­ ματος. Σε όλα αυτά τα γνωρίσματα του Μπράνστιν, ερχόταν να προστεθεί η ακέραιη εγκαρδιότητα του καθώς και η Ιταλίδα σύζυγος, η Τίνα, νέα και ωραία, η οποία έφτιαχνε θεϊκά φετουτσίνι με πέστο. Η Τίνα είχε καταφέρει ώστε η συμπάθεια που ένιωθε ο ένας για τον άλλο να αποκτήσει μια μορφή οικειότητας. Όσο για τον Σουίντσικ, ο Μάριο σπάνια είχε επαφές μαζί του πέρα από όσες επέβαλλε η ρουτίνα της δου­ λειάς, αλλά τα λοξά βλέμματα, ταυτόχρονα υποτα­ κτικά κι υπεροπτικά, τα νευρικά γελάκια και το χο­ ντροκομμένο χιούμορ που πολύ συχνά απολάμβανε να κάνει, δεν ενθουσίαζαν ιδιαίτερα τον Μάριο. Ήξε­ ρε ωστόσο ότι τον Μπράνστιν με τον Σουίντσικ τους ένωνε κάποιος δεσμός, την πραγματική έκταση του οποίου αγνοούσε, κι αυτό τον καλούσε να φέρεται 52

0 Μπράνστιν είπε: «Θα τα πούμε το βράδυ στο σπίτι του διευθυντή». «Φυσικά» είπε ο Μάριο. «Θα τα πούμε εκεί».

53

VIII

M

ΠΟΡΩ ΝΑ ΜΑΘΩ τι κάνει ο καθηγητής Μπέρκοβιτς στο γραφείο μου;» ρώτησε απότομα ο Μά-

ριο. Είχε εισβάλει χωρίς να χτυπήσει την πόρτα της γραμματείας, η οποία ήταν πάντα ανοιχτή. «Δεν ξέρετε πόσο χαίρομαι που σας βλέπω, καθη­ γητά Ρότα» αναφώνησε η Τζόις, χαμογελώντας και σηκώνοντας το σαρκίο της από την καρέκλα πίσω απ' το γραφείο, στην οποία ήταν χυμένη• στη συνέχεια, συντετριμμένη, ρώτησε: «Μα τι έπαθε το πόδι σας;» «Τίποτα» απάντησε ο Μάριο. «Πώς τίποτα; Έσπασε πουθενά; Διάστρεμμα εί­ ναι; Αχ, Θεέ μου! Πόσο πρέπει να προσέχει κανείς! Φέτος το καλοκαίρι -μην πάτε μακριά» συνέχισε η Τζόις και τα μάτια της φωτίστηκαν «μια φιλενάδα της Γουίνι μου... Υποθέτω βέβαια ξέρετε ότι τη Γουί­ νι την πήραν στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα. Είμαι τό55

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

σο ικανοποιημένη μαζί της. Φανταστείτε, κιόλας στο πανεπιστήμιο κι είναι στην ουσία μικρό κοριτσάκι... Τέλος πάντων, όπως σας έλεγα, φέτος το καλοκαίρι μια φιλενάδα της Γουίνι...» Η Τζόις ήταν η γραμματέας του διευθυντή του Τμήματος. Ώριμη γυναίκα, με μαλλί κατάξανθο σαν από οξυζενέ και δίχως φρύδια πάνω από τα μάτια. Δεν ήταν κάτω από ένα ενενήντα σε ύφος και το βά­ ρος της υπερέβαινε άνετα τα εκατόν είκοσι κιλά. Όλα αυτά της προσέδιδαν έναν φοβερό αέρα κήτους. Τα κοριτσίστικα ρούχα που φορούσε συνήθως (λου­ λουδάτα φορέματα με βολάν, μεταξωτές κορδέλες στα μαλλιά και τη μέση, καρό σκοτσέζικες φουστίτσες), οι αθώες αλογοουρές της, καθώς και η συνή­ θεια της να διασχίζει τους διαδρόμους του Τμήματος μπατάροντας δεξιά αριστερά σαν βαγόνι του μετρό και τραγουδώντας χαζά παιδικά τραγουδάκια, έρ­ χονταν σε οξεία αντίθεση με την ηλικία και τις ξεχει­ λωμένες διαστάσεις του σώματος της. Ήταν χήρα κι είχε ένα και μόνο πάθος: την κόρη της τη Γουίνι, για τους ζωτικής σημασίας άθλους της οποίας, ενημέρω­ νε με ακρίβεια ένα ένα ξεχωριστά όλα τα μέλη του Τμήματος. Στα τέλη του περασμένου χρόνου, ωστό­ σο, έκανε μια εξαίρεση. Τη μέρα που η Γουίνι τής εί­ πε ότι είχε περάσει στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, η Τζόις στήθηκε μπροστά στην πόρτα του ασανσέρ 56

0

Ε ν ο ι κ ο ς

του τετάρτου ορόφου και ανακοίνωσε φωναχτά την είδηση, σχεδόν σαν σε ραδιοφωνικό διάγγελμα. Αρ­ γότερα, όταν η αστυνομία του Πανεπιστημίου έλαβε μια κλήση ότι κάποια φονταμενταλίστρια κήρυκας αναστάτωνε το κτίριο κι έσπευσε θορυβημένη να τη συλλάβει, αναγκάστηκε να επέμβει ο Σκάνλαν για να ξεκαθαρίσει την παρεξήγηση. «Με συγχωρείτε που σας διακόπτω, Τζόις». 0 Μάριο έκοψε μεμιάς την κουβέντα της γραμματέως. Έπειτα, πιστεύοντας ότι θα έκανε μια ερώτηση η οποία θα παρέμενε αναπάντητη, πρόσθεσε: «Είμαι λίγο βιαστικός. Θα μπορούσατε να μου κάνετε τη χάρη να μου εξηγήσετε τι κάνει ο καθηγητής Μπέρκοβιτς στο γραφείο μου;» Η Τζόις φάνηκε να απογοητεύεται. Τα μάτια της έσβησαν. Απάντησε σχεδόν θυμωμένη. «Α, αυτό» είπε, γυρίζοντας πίσω στο γραφείο της. «Ο καθηγητής Σκάνλαν θέλει να σας μιλήσει. Ίσως σας εξηγήσει αυτός. Εγώ απλώς εκτελώ διατα­ γές» κατέληξε, μ' ένα χαμόγελο το οποίο του Μάριο του φάνηκε ηλίθιο ή ανησυχητικό. Χτύπησε την πόρτα του γραφείου του Σκάνλαν. «Περάστε» άκουσε από μέσα. Άνοιξε την πόρτα• ο Σκάνλαν σηκώθηκε και του έδωσε το χέρι. Θέλησε να μάθει πώς είναι ο αστρά­ γαλος του, πώς είχε συμβεί το ατύχημα. Έπειτα τον 57

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

κάλεσε να καθίσει σε μια από τις δερμάτινες καρέ­ κλες, οι οποίες βρίσκονταν μπροστά στο γραφείο και είπε:

0

Ε ν ο ι κ ο ς

«Ό,τι και να 'ναι» είπε ο Μάριο «θα προτιμούσα να γίνει τώρα». 0 Σκάνλαν χαμήλωσε το βλέμμα, ανακάθισε, άλ­

«Επιτρέψτε μου να υπο-γρά^ω αυτά τα χαρτιά και θα είμαι μαζί σας αμέσως».

λαξε στάση, τακτοποίησε σκεπτικά τα χαρτιά που

0 Σκάνλαν διηύθυνε το Τμήμα εδώ και πολλά χρόνια, με σιδερένια πυγμή, συνδυάζοντας αξιοση­ μείωτη διοικητική ικανότητα και λαμπρά σμιλεμένο ακαδημαϊκό γόητρο, με πνευματικά μέσα μάλλον παρά πολιτικά, ανέκαθεν. Ήταν προχωρημένης ηλι­ κίας, ψηλός, υπερβολικά αδύνατος, με περίπλοκες και καθωσπρέπει χειρονομίες, σχεδόν αφύσικες. Τα μαλλιά του, λευκά και συγκεντρωμένα όλα στη βάση του κρανίου και στους κροτάφους, προεκτείνονταν γκριζάροντας σε ένα μυτερό τραγίσιο γενάκι. Σαν ψάρια που κολυμπούν στο ενυδρείο, τα μάτια του τάραζαν τα κρύσταλλα των γυαλιών του. Ντυνόταν κομψά και μάλιστα με κάποια υπολογισμένη νότα εκκεντρικότητας.

ξανασήκωσε το βλέμμα, τα ψάρια πηγαινοέρχονταν

μόλις είχε υπογράψει, χάιδεψε το γενάκι του. Όταν ταραγμένα πίσω από τα κρύσταλλα. «Έχεις δίκιο, καλύτερα τώρα» παραδέχτηκε• είχε αλλάξει τόνο. «Δε γίνεται να το αναβάλουμε για άλ­ λη ώρα. Μου επιτρέπεις να μπω στο ψητό». «Σας παρακαλώ» είπε ο Μάριο.

«Η Τζόις μού είπε ότι θέλετε να μου μιλήσετε» δήλωσε ο Μάριο όταν ο Σκάνλαν έβαλε στην άκρη τα χαρτιά που είχε υπογράψει. «Καλά, δε βιαζόμαστε» είπε ο Σκάνλαν με ένα τεράστιο χαμόγελο. «Στην πραγματικότητα το ζήτη­ μα δεν είναι και τόσο σημαντικό. Μπορούμε να μιλή­ σουμε γι' αυτό άλλη μέρα πιο ήρεμα». 58

59

IX

aJ

ΠΩΣ ΠΙΣΤΕΥΩ, ΘΑ ΞΕΡΕΙΣ» άρχισε ο Σκάνλαν, ου­ δέτερα «το Τμήμα βρίσκεται σε κακή οικονομική κατάσταση. Για την ακρίβεια, όχι μόνο το Τμήμα• ολόκληρο το Πανεπιστήμιο είναι μέχρι τον λαιμό. Τα κονδύλια του κράτους για την παιδεία έχουν μειωθεί κατά πέντε τοις εκατό σε σχέση με πέρσι κι εμείς, τον τελευταίο μήνα, αναγκαστήκαμε να υποστούμε μια σειρά από έξοδα, προβλέποντας άλλα τόσα τα οποία odrpfoùv την κατάσταση στο απροχώρητο. Δε θα μπω σε λεπτομέρειες. Οι συνθήκες δε διαφέρουν πολύ από αυτές που περιέγραψα στην τελευταία συνέλευ­ ση του Ιουνίου• αν κάτι άλλαξε, αυτό ήταν προς το χειρότερο. Αγνοώ αν οι εκλογές θα βελτιώσουν το το­ πίο. Αυτό που ξέρω είναι ότι, για την ώρα, είναι απο­ γοητευτικό. Εμένα, φυσικά, το μόνο που μου μένει εί­ ναι να το αντιμετωπίσω και, πίστεψε με, δεν είναι εύ­ κολο. Το κυριότερο είναι να επαγρυπνώ για το γενικό 61

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

0

Ε ν ο ι κ ο ς

καλό του Τμήματος, ακόμα κι αν χρειάζεται να πλη­

γυαλιά του που είχαν γλιστρήσει στη μύτη του, και

γεί κάποιος. Λοιπόν». Έκανε μια παύση, πέρασε το

νιώθοντας το δεξί χέρι να μυρμηγκιάζει ελαφρά, το

δεξί χέρι ανάμεσα απ' τα μαλλιά του, χάιδεψε το γε-

ξεκόλλησε από την πατερίτσα. Όταν ξανάκουσε τη

νάκι και συνέχισε με το ίδιο ύφος. «Από την άλλη, όπως επίσης σίγουρα θα πρέπει να ξέρεις, καταφέ­ ραμε να προσελκύσουμε έναν καθηγητή του βεληνε­ κούς του Ντανιέλ Μπέρκοβιτς. Οφείλω να παραδε­ χτώ ότι δεν ήταν εύκολο. Μεταξύ μας, μέχρι τελευ­ ταία στιγμή δεν πίστευα ότι θα μπορούσαμε να τον κερδίσουμε, επειδή οι όροι που έθετε ήταν σχεδόν απαγορευτικοί. Δε σου κρύβω ότι έκανα το παν προ­ κειμένου να πετύχω τον στόχο μου. Όπως καταλα­ βαίνεις, δε θα είναι ποτέ υπερβολικό ό,τι και να πει κανείς για τη σπουδαιότητα που μπορεί να έχει η πα­ ρουσία ενός άντρα, ο οποίος όχι μόνο διαθέτει αξιοζή­ λευτο βιογραφικό, αλλά βρίσκεται και στην πρώτη γραμμή της γλωσσολογικής έρευνας. Είμαι όμως πε­ πεισμένος ότι, εκτός από τη συμβολή του στη βελ­ τίωση του κύρους του πανεπιστημίου, ο Μπέρκο­ βιτς θα αντιπροσωπεύει ένα ανεκτίμητο έναυσμα για όλους, ακόμα και για εκείνους που δημοσιεύ­ ουν ένα άρθρο ανά πενταετία σε περιοδικά τρίτης κατηγορίας».

φωνή του Σκάνλαν, αναρωτήθηκε αν είχε άραγε στα­ ματήσει να μιλάει όση ώρα αυτός άλλαζε στάση. «Επιτέλους, τώρα είναι εδώ». «Ποιο πράγμα;» «Δεν καταλαβαίνω». «Ποιο πράγμα είναι εδώ;» επέμεινε ο Μάριο. « 0 Μπέρκοβιτς, φυσικά» διευκρίνισε ο Σκάνλαν καλοκάγαθα, χωρίς να έχει πάρει είδηση προφα­ νώς τη στιγμιαία αφηρημάδα του Μάριο. «Γι' αυτό, χρειάστηκε να του κάνουμε μια προσφορά την οποία δε διστάζω να χαρακτηρίσω γοητευτική. Θα σας προφυλάξω και πάλι από περιττές λεπτομέρειες και θα σας πω την ουσία. Μεταξύ άλλων, του εξασφαλί­ σαμε ένα μίνιμουμ τριών μαθημάτων το εξάμηνο. Καταλαβαίνεις ότι αυτό σε επηρεάζει άμεσα• η κα­ τάσταση σου θα αλλάξει, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι θα μπορέσεις να δεχτείς τη θυσία για το καλό του Τμήματος». «Δε θα μπορέσω» είπε ο Μάριο. «Συντομεύετε».

Επειδή έναν τέτοιο υπαινιγμό τον περίμενε, ο Μά­ ριο ήταν προετοιμασμένος να τον υποδεχτεί χωρίς να μουδιάσει. Ανασήκωσε μόνο μ' ένα δάχτυλο τα

Ο Σκάνλαν φάνηκε να ενοχλείται. Εξήγησε: «Αυτή τη στιγμή το μόνο που είμαστε σε θέση να σου προσφέρουμε είναι ένα μάθημα το εξάμηνο. Αυ­ τό σημαίνει ότι ο μισθός σου θα μειωθεί στο ένα τρίτο

62

63

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

0

Ε ν ο ι κ ο ς

αυτού που εισέπραττες. Φυσικά, πρέπει επίσης να

τα πράγματα έχουν αλλάξει. Όσο για το συμβόλαιο

λάβεις υπόψη σου ότι έχουν αυξηθεί κι οι φόροι• αυτό

σου, μη με αναγκάζεις να σου πω ότι στην ουσία πρό­

θα το νιώσουμε όλοι. Από την άλλη, δεν απορρίπτου­

κειται για ένα παλιόχαρτο. Ήδη μου ήταν αρκετά

με την πιθανότητα, εφόσον ο αριθμός των φοιτητών μάς το επιτρέψει, να μπορέσουμε κάποια στιγμή (όχι αυτό το εξάμηνο, βέβαια) να ανοίξουμε ένα καινού­ ριο μάθημα• φυσικά, αυτό το τμήμα θα ήταν δικό σου. Επίσης, μπορείς πάντα να υποβάλεις αίτηση για κάποια από τις υποτροφίες τις οποίες προσφέρει το Πανεπιστήμιο για έρευνα, ή ακόμα και κάποια από τις διοικητικές θέσεις τις οποίες προκηρύσσει συνή­ θως η πρυτανεία, αν και φοβάμαι ότι τώρα θα έχουν καταληφθεί όλες. Ούτε χρειάζεται να σου πω ότι μπορείς να υπολογίζεις στη στήριξη του Τμήματος και στη δική μου, αν χρειαστεί».

δύσκολο να σε κρατήσω εδώ, υπομένοντας τόσες πιέσεις. Σε βεβαιώνω ότι μπορείς να είσαι ευγνώμων που δε βρήκες το συμβόλαιο σου ακυρωμένο όταν γύρισες απ' τις διακοπές».

Ο Μάριο δεν έδωσε προσοχή στα τελευταία λόγια του Σκάνλαν. Ανοιγόκλεισε τα μάτια μερικές φορές. Προσπάθησε να βάλει σε τάξη τις σκέψεις του. Προ­ σποιούμενος ότι δεν έχει ταραχτεί, άρχισε: «Ακούστε, Σκάνλαν, στο συμβόλαιο μου φαίνεται ότι το Τμήμα...»

0 Μάριο ανοιγόκλεισε πάλι τα μάτια. Ψιθύρισε κάτι που ο Σκάνλαν δεν άκουσε ή έκανε ότι δεν ά­ κουσε. «Τποθέτω ότι δε χρειάζεται επίσης να σου υπεν­ θυμίσω πως οποιαδήποτε νομική πράξη θα έφερνε αντίθετα αποτελέσματα» συμπλήρωσε ο Σκάνλαν. «Θα βρισκόσουν στον δρόμο αστραπιαία». «Καθίκια» μουρμούρισε ο Μάριο στα ιταλικά. «Πώς είπες;» ρώτησε ο Σκάνλαν. 0 Μάριο έσβησε το σχόλιο με μια χειρονομία. 0 Σκάνλαν αναστέναξε. «Τέλος πάντων» είπε «η ουσία είναι ότι πρέπει να σφίξουμε το ζωνάρι για λίγο καιρό. Είμαι σίγου­ ρος ότι αργότερα μες στην άνοιξη, αν όχι μετά τις εκλογές, τα πράγματα θ' αλλάξουν».

«Μάριο» του επιτέθηκε απαλά ο Σκάνλαν «μη μου το κάνεις πιο δύσκολο. Θέλω να πιστεύω ότι συ­ νειδητοποιείς πως δεν είσαι σε θέση να απαιτείς τί­ ποτα. Αν ως τώρα καταφέρναμε να σου προσφέρου­ με τρία μαθήματα, ήταν επειδή τα διαθέταμε. Τώρα

Ο Μάριο σηκώθηκε για να φύγει. Σαστισμένος, συνειδητοποίησε ότι δεν ήταν στεναχωρημένος. Μια παράξενη ηρεμία τον κυρίευε, λες και τίποτα απ' όσα είχε μόλις ακούσει δε θα μπορούσε στην πραγ-

64

65

Χ α β ι ε ρ

Θ ε ρ κ α ς

ματικότητα να τον επηρεάσει, ή λες και αντί να πρό­ κειται να συμβούν στον ίδιο, του τα είχαν διηγηθεί για κάποιον άλλον. Γι' αυτό δεν τον παραξένεψε η σχεδόν τρυφερή φωνή του Σκάνλαν. «Ελπίζω να έρθεις στο σπίτι το απόγευμα» είπε χαρούμενος. «Θα χαρεί να σε δει η Τζόαν. Στις πέντε είναι». «Βέβαια» είπε ο Μάριο χωρίς να το σκεφτεί. «Θα έρθω». Βγαίνοντας απ' το γραφείο συλλογίστηκε: «Έχω τρελαθεί. 0 Σκάνλαν στην ουσία μόλις με πέταξε στον δρόμο κι εγώ θα πάω στο πάρτι του. Κι αντί να σκε­ φτώ να διαμαρτυρηθώ, το βουλώνω. Έχω τρελαθεί».

66

Χ