ΩΣ ΕΔΩ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΝΕΣ (FREDERICK AUBOURG-NADIA MILA)

Ι1ολλοΙ yovάs, ι-φοσιά cπο ιιάομα wu ιιαι6ιού ΊOUS, ξειονούν Μι ιιαιχνiδL. cnελεΙcιπων διcιιιρayμαtεύσν μazl wu, οι οnοιεs ούtε ειεινο κaβησυχάzοuν ούtε έχουν κάποιο eει.6 αιιοdλεσμα. Οι σuyyρaφεls μάs δεΙχνοuν nώs να ειιβάλοuμε cπο παιδι μas ια σωcnά

6ρια, ανάλοycι με το σιόδιο uιs ανάπιυξήs wu, εξιιycίΜοs ιιοια εΙναι π διαχωρισοκή yραμιίι ανάμεσα σm yονεϊιόι εξοuαkι και τον aυιαρχισμ6.Ιε as anλts αλλά ιιολύτιμεs συμ8οuλέs ΊOUS, μas 8οιι8ούν να mαι1ά8ουμε ιι6σο οuσιπροΙ ιιράιει να εfμαιπε με ιο ποιδι μas, ιιοιεs οιιοyορεύσεJs να wu ειιι8άλουμε και n6tε. Συyχρ6νωs, αποντούν σε αιιμονuκά εpcιnι1κmι, 6nωs:

• •

Ποιο εΙνοι π ενδε6ειyμένιι cnιyμή yιο τον αιιοyαλοιηιαμ6 wu ιιαι6ιού

• •

Πώs β': οντιμειωιίαουμε τα καηρίταιο wu uιν ώρα wu φοymού

•

τι cnάσn να ιφοιήαοuμε 6ταν θυμώνει

Ποιο 6ρια πρέπει να

wu ειιβάλοuμε απ6 νωρis

Πώs μπορούμε να το παυχάοοuμε 6ταν βλέπει εφιάλιεs

Ο ρόλοs του παιδιού είναι να διαπραγματεύεται τα όριό του. Ο ρόλοs του γονιού είναι να τα επιβάλλει και να τα διατηρεί.

-

Η σειρά ΔίrtΛeι 6το neιt~{ θα σαs βοηθήσει να αντιμετωπίσετε τιs δυσκολίεs που συνεπάγεται ο ρόλοs του γονιού, ώστε να προσφέρετε στο παιδί σαs τη στήριξη, τη σιγουριά και την καθοδήγηση που τόσο έχει ανάγκη.

ISBN 978-960-218-567-4

9"789602 11 1856 7 4-

ΡΙΤΙΚΗ

Frederick Aubourg NadiaMila

«Ως εδώ, το παράκανε ς!»

•

Βάλτε τα όρια από νωρίς

Μετάφραση

ΧΡΙΠΙΝΑ ΔΡΟΥΖΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

KPITIKH

ΑnΑΓΟΡΕΥΠ ΑΙ η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του πα­

Κάθε γονιός ξεκινά ένα ταξίδι συναρπαστικό

ρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο. τμηματικά ή περιληπτικά,

και συνάμα αβέβαιο, γεμάτο απρόοπτα και

στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή χωρίς γραπτή

προκλήσεις. Τα βιβλία της σειράς Διnλα στο

άδεια του εκδότη, σύμφωνα με τον Ν.

2121/1993

Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν.

και τη Διεθνή

100/1975).

παιδί θα σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε τις δυσκολίες που συνεπάγεται ο ρόλος σας, ώστε να προσφέρετε στο παιδί σας τη στήριξη, τη σιγουριά και την καθοδήγηση που τόσο έχει ανάγκη.

ΔΙΠΛΑ ΠΟ ΠΑΙΔΙ, α. α.

Γ ραμμένα από έμπειρους ειδικούς, απαντούν

1η έκδοση:

με υπεύθυνο και απλό τρόπο στα ερωτήματα

8 Απρίλιος 2008

που σας απασχολούν, στηρίζοντας την

Frederick Aubourg- Nadia Mila, C'estcomme9a. un ρoint c'est tout!- Quelle autorite dans la ρetite enfance? Frederick Aubourg- Nadia Mila, "Ως εδώ, το παράκανεςf,- Βάλτε τα όρια από νωρίς

© 2007, Editions Albin Michel, S.A.- Paris © 2008, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο Κεντρική διάθεση: Γκυιλφόρδου e-mαίl: bίblία@krίtίkί.gr

www.krίtίkί.gr

ISBN 97 8-960-218-567-LI

3, 1OLI 3.::1 Αθήνα,

τηλ.:

21 Ο 82 11 .::170

προσπάθειά σας να γίνετε καλύτεροι γονείς.

Περιε~όμε11α Ειcrαιιωιιή

.......... .......... ... ... ... ..Ό

• • • • • • • . • • • • • • • • •

13

Κεφάιtαιο 1

•

Ειοvcrία, μιιtήcrαιε JΙΙΩ ειοvcrία; . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Ένα επίκαιρο θέμα

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.::1 Ένα βοήθημα για τη σωστή ανάπτυξη ... . . ... ....... 27 Τcι σημcιιιιιιιόιερcι σημείcι .. .. ... ... . . ....... . . .... . .. 31 Οι βασικές αρχές

•

Κεφάιtαιο

8

2

Το nροοίμιοιη' ειοvcrία'

.. .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. ..

33

Τα προληπτικά μέτρα

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 . . . . 38 Τα σημάδια που εμπνέουν ασφάλεια . . . . . . . . . . . . . . .::12 Τcι σημcιιιιιιιόιερcι σημείcι. . .. . .... . . . .. .............. .::15 Η απαγόρευση υπό το φως της ψυχανάλυσης

Κεφάιtαιο

•

3

fονεί' και ειοvcrία: crε αναzήιηcrη ιη' xρvcrή' ιομή'

.. ... ..... ..... .... ... ... .... ..... ..

Ανάμεσα σε δισταγμούς , φόβους και επιθυμίες

.. Διαφορετικές ιστορίες που σμίγουν . . . . . . . . . . . . . . . . Εμπιστοσύνη στον εαυτό σου και στο παιδί σου . . Μια μακροχρόνια. επίπονη δουλειά . . . . . . . . . . . . . . . .

.::17

.::17 53 56 61 Τcι σημcιιιιιιιόιερcι σημείcι.. .... . ..................... 63

Περιεχόμενα

1Ο «Ως εδώ, το παράκανε ς!»

Κεφcίιlcιιο

4

Έχει άσχημη στάση στο τραπέζι και κάνει μούτρα

• o-t novc:tcι ιιρώtcι όρια .................. ....... . Ένα μωρό δεν ζητά παρά τη συνεργασία

.......... Δίνουμε σημασία στο κλάμα του; ................... Αντίο, αγαπημένο στήθος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τ α καπρίτσια του ύπνου . . .. . . . .. . . .. .. . .. . . .. . . .. .. . .. Τα σημαιιιιιιόιερα σημεία ..

Κεφcίιlcιιο

. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

65 65 67 73 77 81

S

Οι μεγάλες κατακτήσεις του παιδιού

. . . . . . . . . . . . . . . 83 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Βοήθεια, το παιδί περπατάει! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Προσοχή. κίνδυνοι!

Στο τραπέζι: ατελείωτες συζητήσεις για

ένα γεύμα...............................................

93

Τα τ σ ίσα, τα κακά και το γιογιό , μια ολόκληρη ιστορία!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Όταν παίζει κρυφτούλι με τον ύπνο ................. 105 Τα σημαιιιιιιόιερα σημεία ............................ 109

6

• z-3 ετών: ιι ειιοχή τιιc cινtίcrtcιcrιιc crtην ε~ovcrίcι

.. ........ ..... ...... .... ..... ...... .. ... 111

Τα στάδια εξέλιξης του παιδιού

.. .................... 111

Είναι πολύ θυμωμένο. μπορεί να αρχίσει να δέρνει

............................... 122 Όταν οι νύχτες του μετατρέπονται σε εφιάλτες ... 127 Τα σημαιιιιιιόιερα σημεία ............................ 133 Κεφcίιlcιιο

7

• 3-S ειών: ιι εμφάνιση μιcιc νέcιc ιιροcrωιιικόtηtcιc ........... ...... ................... 135 την ανάπτυξή του

οι crωcrτέc cιρχέc ..... . ........... .......... ...... .... 83

Κεφcίιlcιιο

μπροστά στο πιάτο του

Μερικά πολύ σημαντικά "κλειδιά" για

• t-z ειών: οι cιιιcινορειίcrειc κcιι '

11

..................................... .. ........ 113

...................................... 135 .... .. . .. ......... ....... . 1.111 Λέει κακές λέξεις ...................................... 1L16 Αρχίζει να λέει ψέματα και να κλέβει ................ 150 Βλέπει πολλή τηλεόραση ........ ... ....... .. ... ..... 153 Τα σημαιιιιιιόιερα σημεία .. .......................... 156

Αρνείται να πει "καλημέρα"

Ανcικεφcιιlcιίωcrη

... ... .................. .. .. ............ 159

ΕιοαιιωJΙή ccΩς εδώ. το παράκανες!)) Η έκφραση αυτή μπο­

ρεί να φανεί προκλητική ή κάπως απότομη σε μερι­ κούς γονείς. Ωστόσο, κρύβει μέσα της κάποια σο­ φία. Η παραπάνω φράση. η οποία έχει καθιερωθεί ως το απόλυτο όπλο απέναντι στα αδιάκοπα παρα­

•

κάλια των παιδιών, δείχνει ότι υπάρχουν και όρια σε

όσα ένας ενήλικας μπορεί να ανεχτεί. Για το καλό του παιδιού. τα όρια αυτά θα πρέπει να γίνονται σε­

βαστά. Πολλοί από τους νεαρούς γονείς δίνουν ιδιαίτερα

σημαντική θέση -αν και καμιά φορά εντελώς ακατάλ­ ληλη- στις συζητήσεις με τα παιδιά τους. στις ατελεί­ ωτες εξηγήσεις και σε άλλες αναβολές. οι οποίες

συνήθως δεν καταλήγουν πουθενά και έχουν ως αποτέλεσμα να αποδυναμώσουν την εξουσία τους ή

να κάνουν τα παιδιά τους ν' αμφιβάλλουν γι· αυτήν. Όταν χρησιμοποιεί κανείς την εξουσία του. θα

πρέπει να δείχνει κάποια συνέπεια. Εξάλλου. στα

λατινικά η λέξη ccαuctorίtαS)) Cεξουσία) 1 σημαίνει

1. Στα

αρχαία ελληνικά η λέξη εξουσία προέρχεται από

το ρήμα ccέξεστι)) που σημαίνει ccεπιτρέπεται. είναι δυνα­ τόν)) CΣ . τ . Μ.)

1L1

«Ως εδώ. το παράκανε ς!»

και ccaυθεντία)). Θα φαινόταν τελείως παράλογο

Εισαγωγή

15

όταν κάνει πολύ κρύΟ))), θα πρέπει ν' αφήσετε ένα

να ισχυρίζεστε ότι έχετε πάρει μόνος σας μια από­

περιθώριο ώστε κάποιες άλλες αποφάσεις να είναι

φαση, αν ζητάτε διαρκώς και τη συγκατάθεση του

διαπραγματεύσιμες (όπως για παράδειγμα, ccμπο­

παιδιού σας. Η ίδια η ζωή. εξάλλου. θα του επιβάλει,

ρείς να φορέσεις το μπλε ή το πράσινο φόρεμα))).

αργά ή γρήγορα. όρια και υποχρεώσεις που δεν θα μπορεί να αποφύγει ...

Η

εξουσία

των γονιών αποτελεί

απαραίτητη

προϋπόθεση για την υπακοή των παιδιών από πολύ

Όταν αρχίζετε να εξηγείτε στο παιδί την ορθό­

μικρή ηλικία. Δεν πρέπει να περιμένουμε να φρο­

τητα μιας απόφασής σας. έχετε υπόψη ότι εκείνο

ντίσει το σχολείο γι' αυτό! Ωστόσο, χρειάζεται προ­

δεν αμφισβητεί αυτό που του ζητάτε να κάνει. Θέ­

σοχή: εξουσία δεν σημαίνει aυταρχισμός. ούτε τυ­

λει απλώς να ελέγξει αν υπάρχει συνέπεια ανάμε­

ραννία. Η υπακοή δεν συνεπάγεται την πλήρη υπο­

σα στα λόγια και στις πράξεις σας. Θέλει, δηλαδή,

ταγή. Δεν εννοούμε να γυρίσουμε πενήντα χρόνια

να διαπιστώσει πως κάνετε ακριβώς αυτό που είχα­

πίσω, όπως προτείνουν κάποιες εκπομπές που νο­

τε πει ότι θα κάνετε.

σταλγούν το χαμένο μας παρελθόν, στην εποχή

Καμιά φορά θα χρειαστεί να του εξηγήσετε γιατί δεν πρέπει να πίνουμε τη χλωρίνη ή να βάζουμε τα

όπου οι διαπραγματεύσεις μεταξύ γονιών και παι­ διών ήταν απαγορευμένες.

δάχτυλά μας στην πρίζα. ακριβώς επειδή πρόκειται

Σε αυτό το βιβλίο θα δούμε ότι για να δείξετε την

για έναν κίνδυνο που μας αφορά όλους -τη μαμά, τον

εξουσία σας. χρειάζεται να έχετε κάποια ευελιξία

μπαμπά. τον παππού και τη γιαγιά- οπότε και η απα­

Cτο να ασκεί εξουσία κανείς απαιτεί. έτσι κι αλλιώς.

γόρευση ισχύει για όλους. Σε άλλες περιπτώσεις.

να είναι ευέλικτος) και να λαμβάνετε υπόψη κάθε

όμως. αυτό που θα πείτε έχει αξία μόνο και μόνο

στάδιο στην ανάπτυξη του παιδιού σας. Θα δούμε,

επειδή το λέτε εσείς. Το παιδί σας πρέπει να καταλά­

επίσης, πώς να μην υποκύπτετε στις "σειρήνες" των

βει ότι ο λόγος σας έχει βαρύτητα από μόνος του.

παιδιών-τυράννων. και να παραμένετε πιστοί στις

Για να μη χρειάζεται να κάνετε διαπραγματεύ­

θέσεις που πιστεύετε ότι είναι ωφέλιμες για το παιδί

σεις για όλες τις αποφάσεις σας (όπως για παρά­

σας. Σε αυτήν και μόνο την περίπτωση: ccΩς εδώ.

δειγμα. ccδεν βγαίνουμε από το σπίτι χωρίς παλτό

το παράκανες!))

Κεφάιtαιο 1 E&ovoίa, μιιlήοαtε

JΙΙΩ ε&οvοία;

Η ι~οvσία Ίωιι νοιιιώιι έχει νιιωρίσει

•

διαφορnικέc nροσεννίσειc, αιιάιtονα με ηιιι ισΊορική nερίοδο nov διαιιvει κάβε κοιιιωιιία.

Σήμερα, νια ΊOVC μnερδεμέιιοvc αnό Ίιc αηικροvόμειιεc βεωρίεc νοιιείc, Ίο θέμα Ίηc ι~οvσίαc είιιαι nιο εnίκαιρο αnό nοΊέ. Οι nροκαΊαιlήψειc σι αwό ΊΟ zή'Ιημα

είιιαι ncίηα nαροvσεc. ΚαΊcί κvριο ιlόfΟ, εnικραΊεί η nεnοίβηση όη οι νοιιείc

δε11 έΧΟV11 «έμφVΊη» ι~οvσία ncίιιω

σΊα nαιδιcί Ίovc.

•

'Ειια εnίΝαιρο βέμα

Ο όρος ccεξουσία)) έχει γνωρίσει τόσο πολλούς ορισμούς. που σήμερα ο καθένας δίνει διαφορετι-

18

Εξουσία. μιλήσατε για εξουσία;

«Ως εδώ. το παράκανες!»

19

κή ερμηνεία σε αυτή τη λέξη . Στη αρχή. η γονεϊκή

όποια εποχή κι αν μιλάμε, για κάθε γενιά και για κά­

εξουσία ήταν αδιαμφισβήτητη. Στη συνέχεια, όμως.

θε παιδί ξεχωριστά. βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το

αποδοκιμάστηκε. μέχρι που πρόσφατα άρχισε και

ίδιο ακριβώς πρόβλημα, με την ίδια ακριβώς φράση:

πάλι να ανεμίζει δυνατά σαν τη σημαία πίσω από

«Πέρασε πια η χρυσή εποχή της υπακοής)).

την οποία τρέχουμε να συσπειρωθούμε για να βά­

Αυτό που καθιστά δύσκολη την κατανόηση της

λουμε μια τάξη σε αυτό τον χαοτικό κόσμο ... Δεν εί­

έννοιας της εξουσίας είναι το γεγονός ότι ερμη­

ναι καθόλου παράξενο ότι οι γονείς τα έχουν λίγο

νεύτηκε. και κυρίως ασκήθηκε. με διάφορους τρό­

χαμένα απέναντι στα παιδιά τους -αυτές τις νέες.

πους στη διάρκεια της ιστορίας. Με τη λέξη εξου­

υπό διαμόρφωση, προσωπικότητες- πολύ περισ­

σία. άλλωστε, αναφερόμαστε τις περισσότερες

σότερο τη στιγμή που κυριαρχεί μια τάση επιστρο­

φορές στην έννοια του αυταρχισμού. δηλαδή στην

φής στη "βέργα" και σε άλλες, παλαιότερες μεθό­

κατάχρηση εξουσίας. Επίσης, πολύ συχνά ξεχνάμε

δους

ότι εξουσία δεν σημαίνει μόνο να aπαγορεύεις·

διαπαιδαγώγησης .

Μια

πρόσφατη έρευνα

του Εθνικού Οργανισμού Υγείας και Κλινικής "Ερευ­

σημαίνει και να επιτρέπεις.

νας της Γαλλίας προκάλεσε τις έντονες αντιδρά­

Στις αρχές του 20ού αιώνα , τα πράγματα φαίνο­

σεις των παιδαγωγών . Αιτία ήταν η πρόταση του

νταν πολύ πιο απλά από όσο είναι σήμερα. Η εξου­

Οργανισμού να εντοπίζουμε, από την ηλικία του

σία ανήκε στον πατέρα της οικογένειας. Τελεία και

βρεφονηπιακού σταθμού. τα παιδιά που εξαιτίας

παύλα! Πιο συγκεκριμένα. η γυναίκα και τα παιδιά

της επιθετικής ή "εκτός ορίων" συμπεριφορά τους

υποτάσσονταν στην πατρική εξουσία, η οποία. φαι­

θα μπορούσαν , μελλοντικά. να εξελιχθούν σε κα­

νομενικά τουλάχιστον. ήταν αδιαμφισβήτητη. Τα

κοποιούς ή εγκληματίες!

παιδιά

Αλλά

τι

ακριβώς

εννοούμε όταν

μιλάμε για

αντιμετωπίζονταν

σαν

μικρά

ζωάκια

τα

οποία έπρεπε κανείς να εξημερώσει , και αυτή η



21

εποχή του Λαϊκού Μετώπου 1 , το "μονοπώλιο" αυτό

κτικό, που υπαγορεύει να απαγορεύουμε λιγότερο

θα κλονιστεί από το φεμινιστικό κίνημα που απαιτεί

και να σεβόμαστε το παιδί περισσότερο.

την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Η παντοδυνα­

Οι υποδείξεις. όμως, των ειδικών παιδαγωγών

μία του πατέρα θα παραμείνει αδιαμφισβήτη μέχρι

εκείνης της εποχής. όπως για παράδειγμα της ψυ­

τη δεκαετία του

Τ ο ζήτημα της εξουσίας που

χαναλύτριας Φρανσουάζ Ντολτό 2 και του παιδία­

έχει προκύψει στις μέρες μας εξακολουθεί να σχε­

τρου Ντόναλντ Βίνικοτ 3 , ερμηνεύτηκαν λάθος. Αν

τίζεται με αυτή την παντοδυναμία, μέσα από τη μυ­

και εκείνοι υπογράμμιζαν το σεβασμό με τον οποίο

θοποίηση της χαμένης "ψευτο-εξουσίας". Ωστόσο,

οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε αυτή τη ccμικρή προ­

το θέμα της ισότητας ανάμεσα στους άνδρες και

σωπικότητα)), δηλαδή το παιδί μας. δεν το είχαν

τις γυναίκες -οι οποίες συμμετέχουν όλο και πιο

αναγάγει στην ίδια θέση με τον ενήλικα στον οποίο

ενεργά τόσο στην αγορά εργασίας όσο και σε άλ­

μπορούμε να εμπιστευτούμε τα πάντα, ούτε το το­

λους τομείς της κοινωνικής ζωής- είναι εκείνο που

ποθετούσαν σε κάποιο ψηλό βάθρο. Τ ο παιδί δεν

έχει οδηγήσει την εξουσία στο εδώλειο του κατη­

είναι ούτε ισότιμο με τον ενήλικα ούτε 'Ή Αυτού

γορουμένου.

Μεγαλειότης, το Μωρό " , σε αντίθεση με τις λανθα­

1950.

Τα γεγονότα του Μάη του

1968,

με το περίφημο

σμένες ερμηνείες που δόθηκαν στον τομέα της

σύνθημα ccaπαγορεύεται να απαγορεύεται)), θα

παιδοψυχολογίας. Αυτή η τάση για επιείκεια κατά τη

φέρουν στο προσκήνιο ένα νέο μοντέλο οικογέ­

δεκαετία του

νειας. Ο aυταρχισμός, που προκαλούσε. τελικά.

κρή ανακατάταξη: στο πλαίσιο της ισότητας των

την περιφρόνηση των νέων. δέχεται κριτική από

δύο φύλων. δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε πια

1970 συνοδεύτηκε

επίσης από μια μι­

παντού και δίνει τη θέση του σ' ένα ρεύμα πιο ανε-

2.

Franς:oίse

Dolto (1908-1988):

Καθοριστική μορφή του

ψυχαναλυτικού κινήματος στη Γαλλία, ιδιαίτερα στον τομέα

1. Front

Populαίre (Λαϊκό Μέτωπο) : Ονομασία της γαλ ­

λικής κυβέρνησης του

1936, που

δημιουργήθηκε από το συ ­

νασπισμό των αριστερών κομμάτων και είχε ως κύριο στόχο

της ψυχανάλυσης των παιδιών. Τ ο έργο της χαρακτηρίζει η

αμεσότητα του διαλόγου με το ευρύ κοινό. CΣ.τ.Μ.)

3.

Donαld 'νΙ. 'νlίnnίcott

( 1896-1971):

Άγγλος παιδία­

τον αγώνα εναντίον της ανόδου του φασισμού και της

τρος και ψυχαναλυτής , διάσημος για το έργο του σχετικά με

ακροδεξιάς στη Γαλλία. CΣ . τ . Μ.)

την ψυχανάλυση των παιδιών . CΣ . τ . Μ.)

22

«Ως εδώ. το παράκανες!»

Εξουσία, μιλήσατε για εξουσία;

πολύ καλά ποιος είναι ο ρόλος του πατέρα. .. Συνει­

δρόμησης στο θέμα της εξουσίας.

ccMa

23

πού πήγε

δητοποιήσαμε ότι ccπατέρας. μητέρα. ίδιος αγώ­

η εξουσία;)) αναρωτιούνται εκείνοι που υποστηρί­

νας, ίδιες ευθύνες)), ενώ στην πραγματικότητα ο

ζουν την επιστροφή στον αυταρχισμό, δηλαδή στο

ένας γονιός δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον άλ­

μύθο της εξουσίας από τη δεκαετία του

λον και καθένας τους είναι διαφορετικός.

κές εκπομπές

Από τη δεκαετία του

1980 αρχίσαμε να

συνειδη­

ccΝταντά

στην

πρώτων

τηλεόραση, όπως βοηθειών)),

'50.

Μερι­

η σειρά

δείχνουν

αυτό

τοποιούμε ότι η εξουσία μπορεί να ασκηθεί με διά­

ακριβώς το πράγμα. Σε αυτά τα τηλεοπτικά προ­

φορους τρόπους. Έχουμε πια απομακρυνθεί από

γράμματα που απευθύνονται σε "ξεπερασμένους"

το στερεότυπο του παιδιού ως μικρό ζώο το οποίο

γονείς οι οποίοι δεν γνωρίζουν πώς να μεγαλώ­

πρέπει να εξημερώσουμε. Ο γονιός της εποχής

σουν τους ccμικρούς τυράννους)), εμφανίζεται η

μας γνωρίζει ότι ίσως είναι καλύτερα να εξηγεί στο

"ειδικός" που αναλαμβάνει να τους ξαναβάλει στο

παιδί τις πράξεις του και τις απαιτήσεις που έχει απ'

δρόμο προς τη χαμένη τους γονική εξουσία ...

αυτό, αντιμετωπίζοντας. την ίδια στιγμή, όλες τις

Το θέμα της εξουσίας. που αφορά τόσο την οι­

δυσκολίες τις οποίες ενδέχεται να δημιουργήσουν

κογενειακή ζωή όσο και την κοινωνία στο σύνολό

οι πολλές επεξηγήσεις (όταν θέλουμε να πούμε

της, στην εποχή μας φαίνεται να έχει και πολιτική

την αλήθεια στο παιδί, πρέπει να του λέμε μόνο

διάσταση, με κάποιες aνησυχητικές παρεκκλίσεις.

ό,τι το αφορά και να χρησιμοποιούμε πάντα τις κα­

Πράγματι, το να προσπαθεί κανείς να ανακαλύψει

τάλληλες λέξεις). Η δεκαετία του

πιθανούς εγκληματίες στην ηλικία των

'80

θα φέρει επί­

3

ετών ση­

σης έναν άλλον προβληματισμό ο οποίος απορρέ­

μαίνει ότι αρνείται τα επιστημονικά δεδομένα της

ει απ' αυτή την αναζήτηση της εξουσίας. Η αλήθεια

παιδοψυχολογίας. Επιπλέον. θα πρέπει να προβλη­

είναι ότι ο πατέρας έχει μια θέση αρκετά παράδο­

ματιστούμε σχετικά με τα μέσα τα οποία χρησιμο­

ξη: από τη μια πλευρά θέλει να αποδείξει την εξου­

ποιούμε για να διακρίνουμε την παραβατικότητα

σία του και από την άλλη αμφιβάλλει αν ο ίδιος έχει

στην παιδική ηλικία, καθώς και για τις συνέπειες που

την ικανότητα να ασκήσει αυτή την εξουσία.

θα έχει ένας τέτοιος στιγματισμός.

Στις μέρες μας διαπιστώνουμε μια τάση οπισθο-

2LI

•

«Ως εδώ, το παράκανες!»

Οι 8aeιιιέc aρ~έc

Εξουσία, μιλήσατε για εξουσία;

25

ρισσότερο ειδικό βάρος από μια γυναίκα . μόνο και μόνο επειδή είναι άνδρας . Κάποιες μητέρες. όταν

ccΕίναι απίστευτο το πόσο καλά ξέρει να επιβάλλε­

δεν έχουν τι άλλο να πουν. απειλούν τα παιδιά

ται . Είναι τόσο απλό : διαθέτει την εξουσία εκ φύσε­

τους με την περίφημη φράση

ως)). Ένα τέτοιο σχόλιο, εκφρασμένο με θαυμα­

όταν έρθει ο πατέρας σου!)). Ωστόσο , χρησιμο­

: ccθa

δεις τι θα γίνει

σμό τις περισσότερες φορές. βασίζεται σε μια

ποιώντας τη μορφή του ccπάτερ-φαμίλιας)), δεν

λανθασμένη πεποίθηση. Όχι, δεν υπάρχει καμιά

χρησιμοποιούν την εξουσία τους. Το μόνο που πε­

έμφυτη, φυσική. εξουσία την οποία διαθέτουν. σαν

τυχαίνουν με αυτόν τον τρόπο είναι να αυτο-υπο­

θείο δώρο, μόνο λίγοι και εκλεκτοί. Η ccέμφυτη))

νομεύονται στα μάτια των παιδιών τους. Ακόμη και

εξουσία απλώς δεν υφίσταται.

μια γυναίκα που μεγαλώνει μόνη τα παιδιά της μπο­

Σε ό,τι αφορά την εξουσία. ο ενήλικας είναι ση­

ρεί να στηριχθεί στη δική της εξουσία και να κατα­

μείο αναφοράς για το παιδί. Στα μάτια του παιδιού.

φέρει να γίνεται σεβαστός ο λόγος της . Στην πραγ­

είναι υπεύθυνος για οτιδήποτε λέει ή πράττει. Αυτό

ματικότητα, το παιδί δεν έχει καμία διάθεση να αμ­

ακριβώς δηλώνει και η λέξη ccεξουσίΟ)) στα λατινι­

φισβητήσει την εξουσία των γονιών του . Αυτό που

κά cccauctorίtas)) που σημαίνει ccaυθεντία))). Αυ­

πραγματικά χρειάζεται είναι ένας ενήλικας ο οποίος

τή η ικανότητα ccνa επιβάλλει κάποιος την υπακοή

θα αποτελεί το σημείο αναφοράς του. Δεν υπάρχει

στο πρόσωπό του)) φανερώνει ότι η εξουσία προ­

τίποτε που να γεμίζει με μεγαλύτερη ανασφάλεια

ϋποθέτει κάποιο άλλο πρόσωπο το οποίο την απο­

το παιδί. από τους " μεγάλους " οι οποίοι δεν μπο ­

δέχεται και την αναγνωρίζει.

ρούν να ανταποκριθούν στο ρόλο τους. Ολοι οι γο­

Σε αντίθεση με κάποια πράγματα που θεωρού­

νείς διαθέτουν μια εξουσία στην οποία το παιδί

με δεδομένα, η άσκηση της εξουσίας από τους γο­

τους θέλει να υπακούσει . Να έχετε . λοιπόν, πλήρη

νείς και η υπακοή από το παιδί δεν έχουν να κά­

εμπιστοσύνη στον εαυτό σας . Ως γονείς. διαθέτε­

νουν με το φύλο του γονιού. Πολύ συχνά συγχέου­

τε όλα όσα είναι απαραίτητα για να aσκήσετε την

με την εξουσία με την παρουσία του πατέρα στην

εξουσία σας.

οικογένεια. Κανένας άνδρας . όμως. δεν έχει πε-

Κάποιες φορές. συγκεκριμένοι φόβοι εμποδί-

26

«Ως εδώ, το παράκανες!»

Εξουσία, μιλήσατε για εξουσία;

27

ζουν τους γονείς να παίξουν το ρόλο του "σημείου

σταθμό, ακόμα. θα αρχίσουμε να παρακολουθού­

αναφοράς" για τα παιδιά τους. Έτσι. φοβούνται

με αν το παιδί έχει αυτήν ή την άλλη δεξιότητα, θα

-αδίκως- ότι το παιδί τους δεν θα τους αγαπάει πια.

το ωθήσουμε να ξεπεράσει τα όριά του. ελπίζο­

Πράγματι, όταν οι γονείς δείχνουν στο παιδί ότι το

ντας ότι θα ξυπνήσουμε τον μικρό πρωταθλητή

θεωρούν μια προσωπικότητα ισότιμη με εκείνους.

που κρύβει μέσα του. Σιγά σιγά θα του επιβάλουμε

του δίνουν ταυτόχρονα το δικαίωμα να τους κρίνει.

το ακατόρθωτο, δηλαδή θα προσπαθήσουμε να

Από εκεί ακριβώς προέρχεται ο φόβος τους μη χά­

επιταχύνουμε την ωρίμανση και την αυτονόμησή

σουν την αγάπη του παιδιού. όπως και η δυσαρέ­

του. Κάθε παιδί, όμως. έχει τον δικό του ρυθμό ανά­

σκεια που νιώθουν όταν πρέπει να ασκήσουν την

πτυξης. τον οποίο οι γονείς πρέπει να σεβαστούν.

εξουσία τους. Κάθετι που λένε και ακούγεται σαν

Είναι εξωφρενικό να θέλει κανείς ένα παιδί σε φά­

άσκηση εξουσίας μοιάζει με καταναγκαστικό έργο

ση ανάπτυξης να μοιάζει με ενήλικα σε μικρογρα­

για τους γονείς . Όμως. ένα είναι το μόνο σίγουρο:

φία. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να αφήσουμε

όλα τα παιδιά έχουν από τη φύση τους απεριόριστη

αυτό τον ανθρώπινο "σπόρο" να αναπτυχθεί μό­

αγάπη για τους γονείς τους και τη ζωτική ανάγκη να

νος του. και να μην ξεχνάμε ένα από τα πιο ουσια­

αγαπιούνται από αυτούς ... Υπάρχει κι ένας άλλος

στικά διδάγματα της Φρανσουάζ Ντολτό: το παιδί

φόβος που κάνει καμιά φορά τους γονείς να ζητάνε

είναι ccμια προσωπικότητα σε εξέλιξη)) την οποία

πολλά από τα παιδιά τους. Πρόκειται για το φόβο

οφείλουμε να σεβαστούμε.

του μέλλοντος. Μπροστά στην αβεβαιότητα που

κρύβει το μέλλον και στις δυσκολίες που αντιμετω­ πίζει κανείς όταν βγαίνει στην αγορά εργασίας , οι

• Έvcι 8οή8ημcι JΙΙCΙ τη οωοτή cιvcίnτvεη

γονείς πιστεύουν πως το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να προειδοποιήσουν και να προετοι­

Η εξουσία δεν αποσκοπεί μόνο στη σταθερότητα.

μάσουν κατάλληλα τα παιδιά τους. Σε ένα τέτοιο

Επιτρέπει. επίσης. στο παιδί να αναπτυχθεί, να πε­

ζοφερό πλαίσιο. ο πειρασμός να δείξουμε υπερβο­

ράσει σε ένα άλλο στάδιο. Στόχος της εξουσίας εί ­

λικο ζήλο δεν απέχει πολύ . Από τον βρεφονηπιακό

ναι να βοηθήσει το παιδί να συνειδητοποιήσει αυτό

28

Εξουσία. μιλήσατε για εξουσία;

«Ως εδώ, το παράκανες!>>

29

που δεν πρέπει να κάνει, ώστε να επιλέξει μόνο

ταλάντευση θα παραμείνει σε όλη τη διάρκεια της

του αυτό που πρέπει να κάνει. Αν του δίνουμε δι­

παιδικής ηλικίας, καθώς η ανάπτυξη του παιδιού

καιώματα και την ίδια στιγμή του τα παίρνουμε πί­

δεν γίνεται ποτέ σε ευθεία γραμμή. Θα περάσει σί­

σω. δεν θα καταφέρουμε τίποτε . Αντιθέτως , θα εί ­

γουρα και από φάσεις ύφεσης, που θα το βοηθή­

ναι πολύ καλύτερα αν του επιτρέπουμε, την κατάλ­

σουν να βιώσει ομαλότερα τα σημαντικά στάδια

ληλη στιγμή, να παίρνει μόνο του ορισμένες απο­

της ανάπτυξής του. Η αλήθεια, πάντως, είναι ότι

φάσεις .

στα πρώτα χρόνια της ζωής του το παιδί έχει έντο­

Για να γίνει η εξουσία σας σεβαστή και το παιδί ν'

νη επιθυμία για αυτονομία. Τ ο προτιμότερο για

αρχίσει σιγά σιγά να υπακούει στους κανόνες τούς

τους γονείς είναι να αξιοποιήσουν αυτή την πολύτι­

οποίους θέτετε. είναι σημαντικό να το καταστήσε­

μη επιθυμία και να εδραιώσουν την εξουσία τους.

τε σύμμαχο στη διαδικασία ενηλικίωσής του και να

Το παραπάνω ισχύει πολύ περισσότερο όταν μιλά ­

το αφήσετε να δει ότι μόνο κέρδος θα έχει από κά­

με για το δεύτερο παιδί της οικογένειας το οποίο,

τι τέτοιο. Τ ο παιδί θα συνειδητοποιήσει ότι θα βγει

ερχόμενο

κερδισμένο μέσα από τη διαδικασία κατάκτησης

αδερφού ή της αδερφής του. έχει την τάση να ωρι­

της αυτονομίας του. Για παράδειγμα, όταν η Καμίλ

μάζει πολύ πιο γρήγορα από ό,τι το πρώτο παιδί

που είναι

στην αντίστοιχη ηλικία.

3

ετών ντύνεται μόνη της, καταλαβαίνει

αντιμέτωπο

με

το

παράδειγμα

του

ότι συμπεριφέρεται ccσαν μεγάλη)), Καταλαβαίνει,

Αν θέλουμε να ασκούμε την εξουσία μας καλο­

επίσης, ότι οι γονείς της θα της δώσουν με χαρά

προαίρετα, είναι πολύ σημαντικό να προσέχουμε

ακόμη και το δικαίωμα να διαλέξει μόνη της το φό­

και να ακούμε το παιδί. Μόνο τότε θα καταφέρουμε

ρεμα που θα φορέσει. Ένα μικρό παιδί συχνά βρί­

να αντιληφθούμε την κατάλληλη στιγμή, αυτό το

σκεται διχασμένο ανάμεσα στην επιθυμία του να

ανύποπτα μικρό χρονικό διάστημα όπου το παιδί εί­

μεγαλώσει και στην επιθυμία του να μείνει για πά­

ναι έτοιμο να περάσει σε ένα καινούργιο στάδιο,

ντα παιδί

ωθούμενο από την ακλόνητη επιθυμία του να με ­

-

κάτι που έχει επίσης πολλά θετικά ση­

μεία, όπως για παράδειγμα τα χάδια και τα φιλιά. τα

οποία είναι σημαντικά για κάθε παιδί. Αυτή η αμφι-

γαλώσει.

Ο Λεό.

Ll

ετών, έχει ένα εντυπωσιακό ταμπερα -

30

Εξουσία. μιλήσατε για εξουσία;

«Ως εδώ, το παράκανες!»

μέντο. Εδώ και μερικές μέρες. αρνείται πεισματικά

31

Τα crημανιιιιόιερα σημεία

να μπει στο αυτοκίνητο του πατέρα του. Δεν το έχει

πει σε κανέναν. αλλά από τη στιγμή που ο συμμα­ θητής του ο Φέλιξ τού είπε ότι ένα αυτοκίνητο είχε

8

Στην εποχή μας διακρίνουμε μια τάση επιστρο­

χτυπήσει τον αδερφό του. ο Λεό έχει μια ανησυχία.

φής στον αυταρχισμό, που σημαίνει επιστροφή

Οι γονείς του, ενοχλημένοι στην αρχή από τις ακα­

στην κατάχρηση εξουσίας.

τανόητες "σκηνές " που έκανε ο μικρός. τελικά ανακάλυψαν τι έφταιγε και κατάφεραν να τον κα­

8

έχουν την ικανότητα να επιβληθούν στα παιδιά

θησυχάσουν.

τους. ώστε να τους ακούν και να τους σέβονται.

Κάθε ενήλικας που θέλει οι απαιτήσεις του να γί­ νονται αποδεκτές πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι

κάθε παιδί ζει στον δικό του κόσμο. Προκειμένου να

8

με τον αυταρχισμό, η εξουσία προϋποθέτει το

νει δίπλα του στη διαδικασία της ανεξαρτητοποίη­

σεβασμό προς την προσωπικότητα του παιδιού.

σής του. ο γονιός θα πρέπει να λάβει υπόψη ότι το

και τη δική του προσωπικότητα .

Ένα παιδί περιμένει. έτσι κι αλλιώς. από έναν ενήλικα ν' ασκήσει εξουσία. Σε αντίθεση. όμως,

ασκεί εξουσία στο παιδί του. αλλά και να παραμεί­

παιδί έχει τη δική του ιστορία, το δικό του παρελθόν

"Έμφυτη" εξουσία δεν υπάρχει. Όλοι οι γονείς

8

Ακόμη κι αν προσπαθεί να διατηρήσει τα προνό­ μια της παιδικής ηλικίας . το παιδί αναζητά πάντο­ τε την αυτονομία του. Αυτό μπορεί να φανεί πο­

λύ χρήσιμο στους γονείς που θέλουν να επιβά­ λουν την εξουσία τους.

Κεφάιlαιο

z

Το n ροοίμιο ιηc ε&ovoίac

'Οιcιν ι ο ncιιδί vnoιcίcrcrειcιι crε όριcι ιιcιι ιιcινόνεc

•

nov cιιιοιlοv8οίιν ιιιν cινcίnιv~ή ιοv ιιcιι crε cιncινορείιοειc nov cιφοροίιν όιlο ι ο ιιοινωνιιιό οίινοιlο, ιόιε δεν ncιρcιοίιρειcιι cιnό ιιc ncιρορμήοειc ιοv. Με δεδομένο όιι βρίοιιειcιι crε

ένcι ιιcι8ηοvχcιοιιιιό nεριβcίιlιlον ιιcιι όιι οι cινcίνιιεc ιοv ιιιcινοnοιοίινιcιι, ιο ncιιδί 8cι cιnοιιιήοει ιιcίnοιcι οημείcι cινcιφορcίc nov 8cι ιοv εμnνέοvν cιοφcίιlειcι

ιιcιι 8cι nροειοιμcιοιεί νcι δεχτεί ιιc cιncινορείιοειc .

•

τ cι n ροιtηnιιιιά μά ρcι

Όταν οι γονείς θέτουν όρια στο παιδί τους, προε­

τοιμάζουν το δρόμο του προς την αυτονομία και ταυτόχρονα λειτουργούν σαν ασπίδα προστασίας για να αναπτυχθε ί το παιδί φυσιολογικά . Θέτοντας

όρια και φραγμούς, ο ενήλικας διατυπώνει από την αρχή τους κανόνες του παιχνιδιού και δίνει στο παι -

3L1

«Ως εδώ. το παράκανες!»

Τ ο προοίμιο της εξουσίας

35

δί να καταλάβει ότι δεν είναι το κέντρο του κόσμου.

Με την πάροδο του χρόνου τα διάφορα όρια

Χωρίς όρια. το παιδί δεν θα μπορέσει να ξεχωρίσει

που θέτουμε στο παιδί αλλάζουν, καθώς ακολου­

τι είναι επιτρεπτό και τι όχι. Τίποτε δεν είναι πιο αγ­

θούν την ψυχοκινητική του ανάπτυξη και την εξέλιξή

χωτικό και πιο αποδιοργανωτικό για ένα παιδί, από

του γενικότερα. Οι γονείς το βλέπουν αυτό από πο­

το να αισθάνεται έρμαιο των ορμών του. χωρίς κα­

λύ νωρίς. Μερικούς μήνες μετά τη γέννηση του

θόλου περιορισμούς. Αν δεν του έχει καθοριστεί

μωρού σας, το πεδίο άσκησης της εξουσίας σας

κανένα όριο, το παιδί θα βρεθεί μπροστά σε μια ει­

θα μετακινηθεί ελαφρώς. Θα περάσετε από το

κόνα χαοτική. τόσο για τον κόσμο όσο και για τον

στάδιο ενός πολύ εξαρτημένου και ουσιαστικά ακί­

εαυτό του. Δεν θα είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει

νητου βρέφους σε μια μικρή "πηγή ενέργειας", με

την πραγματικότητα της ζωής. τους περιορισμούς

πολύ έντονες και συχνά απρόβλεπτες αντιδράσεις.

και τις δυσκολίες.

Η Λόλα στην ηλικία των

7 μηνών ήταν ήδη

μια εκ­

Η αλήθεια είναι ότι συχνά βάζουμε όρια μόνο και

πληκτική εξερευνήτρια. Δυστυχώς για τους γονείς

μόνο για να μπορούμε να τα ξεπερνάμε. Αυτό

της. δεν είχε παρά μόνο ένα πράγμα στο μυαλό

ακριβώς θα είναι μια ενδιαφέρουσα πρόκληση και

της: να κατέβει μπουσουλώντας τα τρία σκαλάκια

για το δικό σας το παιδί, από τη στιγμή που θα αρχί­

που οδηγούν στη βεράντα. Πέντε μήνες αργότε­

σει να το καταλαβαίνει ... Θα συνειδητοποιήσει ότι

ρα, απέκτησε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυ­

μπορεί να ξεπεράσει τα όρια που έχει επιβάλει ο

τό της και οι γονείς της την άφηναν να κατεβαίνει

ενήλικας. αλλά αυτό δεν θα συμβεί χωρίς κίνδυνο

τα σκαλιά χωρίς να επεμβαίνουν. Ωστόσο. σε αυτή

και χωρίς κανένα ρίσκο. Παρόλο που ο πατέρας

την ηλικία ο κίνδυνος βρίσκεται αλλού. Οι γονείς

της την προειδοποίησε. η Άννα ήθελε να αγγίξει το

της Λόλας χρειάζεται να δείχνουν μεγάλη προσο­

φλιτζάνι του καφέ που ήταν πολύ ζεστό. Την απά­

χή σε άλλα μέτωπα. Η τολμηρή Λόλα θέλει να απο­

ντηση έδωσε γρήγορα η ίδια η πραγματικότητα: η

κτά συνέχεια καινούργιες εμπειρίες. Για παράδειγ­

τολμηρή Άννα έκαψε τα δάχτυλά της και άρχισε να

μα, έχει βάλει στο μάτι την ουρά της γάτας. την

κλαίει γοερά. Είναι σίγουρο ότι δεν πρόκειται να το

οποία τραβάει με δύναμη σε κάθε ευκαιρία, καθώς

ξανακάνει!

και τα ντουλάπια της κουζίνας. τα οποία λατρεύει

36

«Ως εδώ. το παράκανες!»

Τ ο προοίμιο της εξουσίας

37

να εξερευνά ... Σε γενικές γραμμές. η διαμόρφωση

επιλογή παρά να συνηθίσουν να ζουν με τα όρια

των ορίων γίνεται κατ' εκτίμηση, ανάλογα με τις

που οι ίδιοι θέτουν και να δεχτούν ότι έτσι έχουν τα

ικανότητες του παιδιού σε μια δεδομένη στιγμή.

πράγματα. Αυτό δεν είναι καθόλου κακό! Το παιδί

Θα ήταν παράλογο να εμποδίσει κανείς ένα παιδί

σας θα αφομοιώσει τα δικά σας σημεία αναφοράς

μηνών να ανέβει μια σκάλα, τη στιγμή που μπο­

και τους δικούς σας τρόπους. Θα συνηθίσει να ζει

ρεί να το κάνει. Ενώ είναι καλό να μην εμποδίζεις

με αυτά. και κάτι τέτοιο δεν θα το εμποδίζει να με­

την ανάπτυξή του. είναι εξίσου σημαντικό να μην

γαλώσει με ηρεμία και γαλήνη ...

18

περιμένεις πάρα πολύ, δηλαδή πέρα από τις ικα­ νότητες της ηλικίας του.

Δεν υπάρχει ένας καλός ή ένας κακός τρόπος

για να είναι κανείς γονιός. Ο δικός σας τρόπος εί­

Εξάλλου, οι γονείς μαθαίνουν πολύ γρήγορα να

ναι κατάλληλος για το δικό σας παιδί. Είναι σημαντι­

μετακινούν τον "κέρσορα" και να προσαρμόζουν

κό να αισθάνεται ο ενήλικας ικανός να θέσει τα

το χώρο του σπιτιού έτσι ώστε ο μικρός εξερευνη­

όρια που ο ίδιος έχει επιλέξει για το παιδί του. Σί­

τής να έχει ελευθερία κινήσεων.

γουρα. γινόμαστε γονείς κουβαλώντας στοιχεία

Τ α όρια που βάζουμε σε ένα παιδί διαφέρουν

τόσο από την ίδια μας την οικογένεια όσο και από

από τον ένα γονιό στον άλλον. από το ένα ζευγάρι

την εμπειρία μας. Αλλά το να είναι κανείς γονιός

στο άλλο. από τη μια οικογένεια στην άλλη. Τ ο όριο

αποτελεί πάνω απ' όλα μια κατάσταση. Η τελειότη­

είναι πάντοτε υποκειμενικό. γιατί καθορίζεται κάθε

τα δεν είναι απαραίτητη ιδιότητα για έναν πατέρα ή

φορά από την υπομονή και την ανοχή των μεγά­

μια μητέρα. Για να διαμορφώσει το παιδί τη δική του

λων. Για παράδειγμα. εκεί που ένας πατέρας δεν

ταυτότητα είναι απαραίτητο να αποκτήσει εμπειρία

βλέπει παρά την πλήρη ακαταστασία, μια μητέρα

και να έρθει αντιμέτωπο με άλλες αλήθειες. όπως

θα πει απλώς ότι κάποια πράγματα βρίσκονται από

για παράδειγμα με τις επιλογές των γονιών του.

δω κι από κει. Καθένας έχει τα δικά του όρια ανο­ χής. άλλος μεγαλύτερα άλλος μικρότερα, και aντι­

δράει σύμφωνα με αυτά. Έτσι. όλοι οι γονείς αντι­ μετωπίζουν την ίδια κατάσταση: δεν έχουν άλλη

38

8

ccΩς εδώ. το παράκανες!»

Η ana)lόρεvcrη vnό το φωc ιηc ψv~a11Διtvcrηc

Το προοίμιο της εξουσίας

39

μάθει να σέβεται τη σωματική ακεραιότητα και την ιδιοκτησία του άλλου. Αν το παιδί ακολουθήσει αυ­

τό το δρόμο. θα καταλάβει ότι ο σεβασμός αυτός Αν τα όρια που θέτει ο γονιός περιορίζονται στη

είναι αμοιβαίος. Πρέπει να συμπεριφέρεται στους

σφαίρα της οικογενειακής ή της ατομικής διαπαι­

άλλους όπως ακριβώς θα ήθελε: να του συμπερι­

δαγώγησης. η απαγόρευση αγγίζει περισσότερο

φέρονται εκείνοι. Πρόκειται για μια αξεπέραστη

το συλλογικό. το καθολικό. το aνυπέρβατο. Πράγ­

αρχή, την οποία θα μάθει στο σπίτι και στη συνέχεια

ματι. όταν ο ενήλικας διατυπώνει ένα νόμο. ο νό ­

στον βρεφονηπιακό σταθμό και στο σχολείο .

μος αυτός ισχύει για όλους. Το παιδί πρέπει να κα­

Μια άλλη απαγόρευση, αυτή της αιμομιξίας, εί­

ταλάβει ότι ο νόμος αυτός αφορά τόσο το ίδιο όσο

ναι απολύτως απαραίτητη για την ψυχική ανάπτυξη

και όλους τους ανθρώπους. Είναι. άλλωστε:. σημα­

ενός μικρού παιδιού. Σύμφωνα με: τους ψυχαναλυ­

ντικό ο γονιός να απευθύνεται στο παιδί πριν εκεί­

τές, η απαγόρευση της αιμομιξίας θα επιτρέψει στο

νο αρχίσει να λέει τις πρώτες του λεξούλες. Το

παιδί να ξεπεράσει το οιδιπόδειο σύμπλεγμα. που

βρέφος μπορεί να μην καταλαβαίνει τι ακριβώς του

σημαίνει ότι θα του επιτρέψει αργότερα να μετα­

λέτε:, αλλά καταλαβαίνει πολύ καλά τις προθέσεις

θέσει τη σεξουαλική του επιθυμία σε: ένα άλλο

σας.

πρόσωπο και όχι στο γονιό του. Πιο συγκεκριμένα:

Στη διάρκεια της ψυχικής του ανάπτυξης, είναι

το αγοράκι πρέπει να ε:γκαταλε:ίψε:ι την ιδέα να πα­

σημαντικό να υπενθυμίζουμε: τακτικά στο παιδί τις

ντρευτεί τη μητέρα του και το κοριτσάκι την ιδέα να

δύο θεμελιώδεις απαγορεύσεις που χαρακτηρί­

παντρευτεί τον πατέρα του . Πρέπει να μάθει ότι η

ζουν κάθε: ανθρώπινη κοινωνία. Ας ξεκινήσουμε:

μητέρα του είναι η γυναίκα του πατέρα του και ότι

από την απαγόρευση της βίας και του φόνου, το

δεν μπορεί να ανήκει παρά μόνο σ' εκείνον. Αυτός

περίφημο ccoυ φονεύσεις)) , . Μόλις το παιδί βγει

ο νόμος έγινε: επίσης σεβαστός από τον πατέρα

από την αγκαλιά της μητέρας του και βρεθεί αντι­

του όταν ήταν παιδί, αφού ούτε: εκείνος παντρεύ­

μέτωπο με: τους κανόνες και τη ζωή στο κοινωνικό

τηκε: τη δική του μητέρα. Σύμφωνα πάντα με: την

σύνολο, ο ενήλικας έχει την υποχρέωση να του

ψυχαναλυτική θεωρία. η αφομοίωση αυτών των

LIO

«Ως εδώ. το παράκανε ς!»

Τ ο προοίμιο της εξουσίας

41

απαιτήσεων και των απαγορεύσεων, που όχι μόνο

χο, μπορεί να αφήσει ελεύθερη την επιθυμία του

καθορίζονται αλλά και τηρούνται από τους ενήλι­

να ικανοποιήσει την κόρη του και να την ερεθίσει.

κες. γίνεται στην ηλικία μεταξύ

δηλαδή

Τότε, υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθεί ανάμεσά

όταν το οιδιπόδειο σύμπλεγμα βρίσκεται στη λύση

τους μια αιμομικτική σχέση η οποία θα έχει άλλες

του. Το παιδί αποκτά τότε τον δικό του. εσωτερικό

συνέπειες ...

4 και5 ετών,

έλεγχο. Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι ο μηχανι­

Κάποιες άλλες συμπεριφορές των γονιών μπο­

σμός αυτός μπαίνει σε λειτουργία από τους πρώ­

ρεί να "φυλακίσουν" το παιδί στις δικές τους επιθυ­

τους μήνες της ζωής του παιδιού.

μίες.

Ένα παιδί εξιδανικεύει πάντα τους ενήλικες. Στα

cco πατέρας

σου κι εγώ κάνουμε τα πάντα για

σένα)), Η ιδέα αυτή, δηλαδή ότι το παιδί είναι το

μικρά του μάτια, οι "μεγάλοι" είναι ό. τι καλύτερο

μοναδικό τους ενδιαφέρον -είτε λέγεται είτε υπο­

υπάρχει. Αν οι γονείς του δεν μπουν στον κόπο να

νοείται από τους γονείς- είναι πολύ μεγάλο βάρος.

του εξηγήσουν ότι η απαγόρευση της αιμομιξίας εί­

καθώς αποτελεί το μοναδικό νόημα της ζωής τους.

ναι κανόνας aπαράβατος. ότι δηλαδή το σώμα του

Και αυτή η συμπεριφορά μπορεί να έχει χαρακτηρι­

τού ανήκει και πως οι ενήλικες δεν έχουν κανένα

στικά αιμομιξίας. Οι ενήλικες, υποσυνείδητα, θέ­

δικαίωμα πάνω σε αυτό. κινδυνεύει να μην αντι­

λουν να αποτελούν το κέντρο του κόσμου για το

δράσει καθόλου μπροστά σε έναν παιδόφιλο ... Η

παιδί τους και επιθυμούν από αυτό να είναι το κέ­

απαγόρευση δεν είναι διφορούμενη. Απλώς, καμιά

ντρο του κόσμου για τους ίδιους. Έτσι, το παιδί υπο­

φορά γίνεται λίγο δυσνόητη. Ένας γονιός δεν συ­

χρεώνεται να ικανοποιεί μονίμως τον έναν από

νειδητοποιεί πάντα ότι μπορεί και να την παραβιά­

τους δύο γονείς. αν όχι και τους δύο μαζί. Όμως. το

ζει με τις πράξεις του. Υποσυνείδητα, οι ενήλικες

παιδί έχει ανάγκη να νιώθει ότι οι γονείς του έχουν

τις περισσότερες φορές ξεχνούν ή αγνοούν ότι

και ζωή μακριά από αυτό. Μόνο τότε θα αισθανθεί

ένα παιδί διαθέτει σεξουαλικότητα. Ο μπαμπάς που

ελεύθερο να εξερευνήσει με ασφάλεια αυτό τον

γαργαλάει το κοριτσάκι του για να παίξουν μοιρά­

τεράστιο κόσμο που πρέπει να ανακαλύψει.

ζεται απλώς μια όμορφη στιγμή με την κορούλα

του. Αλλά αν κάνει κάτι τέτοιο χωρίς κανέναν έλεγ-

Ll2 «Ως εδώ, το παράκανες!»

•

Τα σημάδια nov εμn11έοv11 αcrφάιlεια

τ ο προοίμιο της εξουσίας

Ll3

ίδιο του τον εαυτό. Γενικότερα, αν εφαρμόσετε μια

συγκεκριμένη σειρά, το μωρό θα έχει την ευκαιρία

Όπως πολύ παραστατικά υπογραμμίζει ο ψυχανα­

να προετοιμαστεί για τα όρια και να αποδεχτεί

λυτής Ντόναλντ Βίνικοτ. ccστην αρχή, ένα μωρό( ... )

τους περιορισμούς. Ένα άλλο καθησυχαστικό ση­

έχει την αίσθηση ότι είναι ένα μπουκάλι που επι­

μάδι που δίνεται από τους γονείς, και ιδιαίτερα από

πλέει στα κύματα, ένα παιχνίδι των περιστάσε­

τη μητέρα, είναι το εξής: χάρη στην καλοπροαίρε­

ων)), αλλά αν η μητέρα του καταφέρει να προ­

τη προσοχή της. το παιδί αισθάνεται περιτριγυρι­

σαρμοστεί αναλόγως με τις ανάγκες του μωρού,

σμένο από φροντίδα και γεμάτο νόημα. Χωρίς την

τότε εκείνο θα μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που

αγκαλιά της μητέρας του που οριοθετεί τα σύνορα

θα του εμπνέει ασφάλεια. χωρίς να βασανίζεται

της προσωπικής του σφαίρας. δεν θα ήταν παρά το

από τις ορμές του.

στόμιο ενός χωνιού που ακολουθεί τις στοματικές

Για να αποκτήσει τα πρώτα καθησυχαστικά ση­

του αισθήσεις. Μέσα από τη μητέρα του το παιδί

μεία αναφοράς. το παιδί θα στηριχτεί στις πρώτες

αποκτά την αίσθηση ότι ο κόσμος του δεν οδηγεί

εμπειρίες που θα βιώσει. Η αναμονή για το μπιμπε­

στο απόλυτο κενό. αλλά διαθέτει προστατευτικά

ρό του είναι λιγότερο αγχωτική για ένα μωρό όταν

όρια. Πράγματι. πώς θα μπορούσαμε να ζητήσουμε

γνωρίζει ότι η μητέρα του σίγουρα θα το ταΤσει.

από ένα παιδί να υπακούσει. να αφομοιώσει αυτό

Έτσι, μαθαίνει ότι κάτι άγνωστο και κάτι αγχωτικό

που προέρχεται από κάποιον άλλον, αν αυτό το

μπορεί να διακοπεί. Αφομοιώνει. λοιπόν, την καθη­

σύνορο δεν ήταν τόσο ξεκάθαρο; Πολύ περισσό­

συχαστική ιδέα πως υπάρχει πάντοτε μια αρχή και

τερο όταν στο παιδί η συνειδητοποίηση της εικό­

ένα τέλος σε κάθε ευχαρίστηση, όπως και σε κάθε

νας του σώματός του γίνεται σταδιακά. Μέχρι την

δυσαρέσκεια. Έτσι το μωρό θα αποκτήσει γρήγορα

ηλικία των

εμπιστοσύνη στο χρόνο και στ σ περιβάλλον του.

γνωρίσει τον εαυτό του μπροστά σε έναν καθρέ­

Πρόκειται για έναν σημαντικό μηχανισμό, αφού

12

μηνών. το παιδί δεν μπορεί να ανα­

φτη. Δεν θα μπορεί παρά στην ηλικία των

2 ετών

να

σηματοδοτεί ήδη το σεβασμό σε ένα είδος εξου­

αναγνωρίσει την αντανάκλαση του εαυτού του . Τ ο

σίας που δίνει το παιδί. μέσα από το ρυθμό, στον

μωρό αισθάνεται το ρυθμό του σώματος του ενή-

44

«Ως εδώ, το παράκανες!»

Τ ο προοίμιο της εξουσίας

45

λικα να επικοινωνεί με το δικό του σώμα. Μέσα από

οι ενήλικες οι οποίοι το φροντίζουν. Με αυτή την

το σώμα του αναγνωρίζει τον εαυτό του και αισθά­

έννοια, οι πρώτοι μήνες ζωής αποτελούν την κοιτί­

νεται .... Όλες οι επαναληπτικές και καθησυχαστικές

δα της μελλοντικής σχέσης του παιδιού με την

κινήσεις που θα κάνει ο ενήλικας βοηθούν το παιδί

εξουσία. Ωστόσο. όταν ένας γονιός δεν ανταπο­

να νιώθει πιο αυτόνομο μέσα στις επιθυμίες του.

κρίνεται καθόλου ή σχεδόν καθόλου στις ανάγκες

Στην πραγματικότητα. όλες οι αλληλεπιδράσεις

του παιδιού του, μπορεί να υποφέρει από κατάθλι­

ανάμεσα στο μωρό και στους γονείς δεν είναι πα­

ψη η οποία δικαιολογεί αυτή τη συμπεριφορά. Σε

ρά η συνέχεια στις πρώτες αρχές που δόθηκαν

αυτή την περίπτωση. ο ενήλικας που αντιμετωπίζει

στο παιδί. Κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του.

ένα τέτοιο κενό πρέπει οπωσδήποτε να πει στο

το παιδί είναι πολύ εξαρτημένο από εμάς -πρέπει

παιδί ότι δεν ευθύνεται για την κατάσταση του γο­

να το χαϊδέψουμε, να το αλλάξουμε, να το ντύ­

νιού και να απευθυνθεί σε έναν ψυχολόγο ή έναν

σουμε. να το ταϊΌουμε κ.λπ. Οι φροντίδες και η

ψυχαναλυτή για τον βοηθήσουν.

στοργή που δίνουμε απλόχερα στο βρέφος. η στά­ ση μας. ακόμη και ο τόνος της φωνής μας το προε­

τοιμάζουν να αποδεχτεί την εξουσία που έχει ο γο­

Τα crημawιιιόιερa crημείa

νιός του . Αν από τη στιγμή της γέννησής του ικανο­ ποιούμε τις βασικές του ανάγκες και το καθησυχά­ ζουμε με τα λόγια και τις κινήσεις μας. τότε το παιδί

8

Τα όρια έχουν εκπαιδευτική και προληπτική αξία.

8

Κάθε γονιός επιβάλλει στο παιδί του τα δικά του

θα είναι έτοιμο να αποδεχτεί τους περιορισμούς που θα του επιβάλουμε. Αυτό θα είναι και το πρώτο

όρια. τα οποία είναι εντελώς υποκειμενικά.

βήμα για τον μελλοντικό σεβασμό προς την εξου­

σία των γονιών. Αν στις πρώτες μέρες του στον κό­ σμο δεν γνωρίσει στιγμές ανασφάλειας λόγω αρ­ νητικών συνθηκών στο περιβάλλον του, τότε θα

ακολουθήσει πολύ εύκολα τα όρια που θα θέσουν

8

Κανένας γονιός δεν μπορεί να είναι τέλειος . Αυτό είναι πολύ καλό για το παιδί, διότι μπορεί να φτιάξει τη δική του ταυτότητα.

46

8

«Ως εδώ. το παράκανες!»

Η απαγόρευση της βίας και της αιμομιξίας είναι σημαντική για την ανάπτυξη του ψυχισμού του

παιδιού.

8

Το παιδί. μέσα από τις πρώτες του εμπειρίες. θα

Κεφάιlαιο

3

fο11είc ιιαι ε&οvοία: οε , ,

,

α11αzηιηοηιηc~ρvοηcιομηc

αποκτήσει εμπιστοσύνη στο περιβάλλον του .

8

8

Οι κινήσεις . ο τόνος της φωνής και η στάση των ενηλίκων. οι φροντίδες και η στοργή που δίνου­

Οι νοιιείc δειι έιοvιι ncίιιιοιε ~ειιcί811ρη αιέαη

με σε ένα μωρό σηματοδοτούν τα σημεία ανα­

με ιηιι ε~οvαί11. fεμcίιοι φόβοvc, nεριοριαμέιιοι

φοράς του δικού του κόσμου.

11nό ιιc ΙΙιιηαvιίεc ιηc διιιήc ιovc n11ιδιιιήc

Η αφομοίωση ενός ρυθμού και η εμπειρία ενός συναισθηματικού κόσμου που του εμπνέει ασφά­ λεια προετοιμάζουν το παιδί να δεχτεί τη μελ­ λοντική σας εξουσία.

ηιtιιιίΙΙC, ιρειcίzn11ι ιι11μιcί φορά 1111 ~ΙΙ1.'ΙΙ8ροvιι ιηιι εμnιαιοαvιιη αιοιι ε11vιό ιovc ιι11ι 1111 ΗΙΙβηαvιcίαοvιι ι ο n11ιδί ιovc όιι μnορεί ιιcίιtιtιαιΙΙ \ΙΙΙειιερ)ΙείΙΙvιόιιομΙΙ.

•

Ανάμεσα οε διcnapμovc, φόβοvc ιιαι εnιβvμίεc

Όταν ασκείς εξουσία σε ένα παιδί. αναμφίβολα θα γίνεις αιτία να ζήσει και κάποιες στιγμές ματαίωσης

των επιθυμιών του. Κάποιος γονιός είναι πάντα έτοι­ μος. άλλος λιγότερο. άλλος περισσότερο , να παί ­

ξει αυτό το ρόλο . Η ματαίωση την οποία βιώνει το

48

«Ως εδώ, το παράκανες!»

Γονείς και εξουσία: σε αναζήτηση της χρυσής τομής

49

παιδί γίνεται δύσκολα κατανοητή από έναν ενήλι­

"Ενα παιδί μπορεί επίσης να γίνει θύμα της λα­

κα. διότι εκείνος συνδέει τη ματαίωση με τον απο­

τρείας που του δείχνουν οι γονείς του, διότι βγάζει

χωρισμό και τη ρήξη. Ο ενήλικας έχει τη δυσάρεστη

στην επιφάνεια όλο το ναρκισσισμό τους, χωρίς

αίσθηση ότι παίζει το ρόλο του κακού που θα τιμω­

εκείνοι να το αντιλαμβάνονται. Λίγο να ήταν δύ­

ρήσει το παιδί. Ο γονιός. για να γλιτώσει το παιδί

σκολη η γέννησή του (μια επώδυνη γέννα, μια εξω­

του από την αβάσταχτη, κατά τη γνώμη του. στενο­

σωματική γονιμοποίηση, μια εγκυμοσύνη σε μεγά­

χώρια, έχει την τάση να του δίνει ό,τι εκείνο ζητήσει

λη ηλικία -ας μην ξεχνάμε ότι περίπου

ή ό,τι νομίζει πως θα του δώσει χαρά. Με αυτό τον

ναίκες άνω των

τρόπο, όμως, το εμποδίζει να αποκτήσει μια πολύ­

μέσα στο

90.000 γυ­ 40 ετών έφεραν παιδί στον κόσμο 2004-, ένας θάνατος στην οικογένεια ... ),

τιμη εμπειρία: τη δυνατότητα να προσαρμοστεί και

και ο "μεσσίας" που τόσο περιμέναμε αποκτά μια

να αντιμετωπίσει μόνο του το γεγονός ότι δεν μπο­

αύρα εξωπραγματική. Από τη γέννησή του ακόμα,

ρεί να έχει πάντα αυτό που θέλει. Η ματαίωση αυτή,

οι γονείς θα αρχίσουν να κάνουν μεγαλόπνοα σχέ­

όταν λαμβάνει χώρα σε λογικό πλαίσιο, είναι πολύ­

δια για το μέλλον του και θα αδημονούν για την πα­

τιμη για να αποκτήσει το παιδί γερά θεμέλια, διότι

ραμικρή πρόοδό του. Όλο και περισσότεροι γονείς

του επιτρέπει να δημιουργήσει την ταυτότητά του.

αναρωτιούνται σήμερα αν το καμάρι τους δεν εί­

Ο φόβος ότι το παιδί τους δεν θα τους αγαπάει πια

ναι κάπως πιο προχωρημένο για την ηλικία του. αν

οδηγεί μερικούς γονείς στην υπερβολική αφοσίω­

όχι χαρισματικό! Βλέπουν το παιδί σαν ένα πιστό

ση. "Ετσι. θα φτάσουν σε σημείο να υποκύψουν σε

αντίγραφο του εαυτού τους, το οποίο όμως είναι

όλες τις επιθυμίες του "μικρού τυράννου". Ο Ματ­

ικανό να τα καταφέρει σε όλα όσα εκείνοι απέτυ­

θαίος απαιτούσε από τη μητέρα του «ένα ροζ

χαν. Με αυτό τον τρόπο. όμως. ασκούν στο παιδί

κουνελάκι με μαύρα αυτιά και κόκκινα ποδαρά­

ένα είδος συναισθηματικής βίας. Όταν το παιδί πά­

κια)), Η μητέρα του χρειάστηκε να κάνει φύλλο και

ει στον βρεφονηπιακό σταθμό, οι γονείς, αγχωμέ­

φτερό τους διαδρόμους πέντε μεγάλων καταστη­

νοι από το γενικότερα aσταθές κοινωνικό κλίμα,

μάτων για να ικανοποιήσει αυτή την περίεργη απαί­

αρχίζουν να δίνουν μεγαλύτερη σημασία στο πρω­

τησή του και να ξετρυπώσει το απίστευτο κουνέλι ...

ινό ξύπνημα. Η ιδέα ότι ένα "αδρανές" παιδί είναι

50

Γονείς και εξουσία: σε αναζήτηση της χρυσής τομής

«Ως εδώ. το παράκανες!»

51

πιθανότατα ένας μελλοντικός άνεργος δεν απέχει

διατηρούν μια μπερδεμένη σχέση με την εξουσία

πολύ ... Νομίζοντας ότι κάνουν το σωστό, πολλοί

και τις απαγορεύσεις. Τους είναι αδύνατο να μη

γονείς προσπαθούν να δελεάσουν με διάφορους

μοιραστούν με τα παιδιά τους κάποιες αγαπημέ­

τρόπους το παιδί τους. Στην πραγματικότητα, αυτό

νες τους δραστηριότητες. όπως για παράδειγμα

που κάνει ο ενήλικας είναι να διώχνει τις δικές του

το να δουν μια ταινία στην τηλεόραση. Ο ενήλικας.

ανησυχίες. δημιουργώντας στο παιδί μια εξάρτηση

συχνά. φέρνει το παιδί αντιμέτωπο με τις δικές του

από τα υλικά αγαθά. Χωρίς να προβληματίζεται κα­

επιθυμίες τις οποίες. όμως. εκείνο σε τόσο τρυφε­

θόλου, ο γονιός δεν δίνει στο παιδί τη δυνατότητα

ρή ηλικία δεν μπορεί να αντιληφθεί. Για το καλό των

να αντιμετωπίσει μόνο του τις σημαντικές στιγμές

παιδιών τους. οι γονείς θα πρέπει να είναι πολύ

της ζωής του. όπως για παράδειγμα ο φόβος για το

προσεκτικοί και να βάζουν όρια στις προσωπικές

σκοτάδι και ο μεσημεριανός ύπνος.

τους επιθυμίες.

Σίγουρα το παιδί αντλεί και από το ναρκισσισμό

Όταν η ίδια η κοινωνία εμπλέκεται στην άσκηση

των γονιών του για να αναπτυχθεί σωστά. Αλλά

της γονικής εξουσίας. η κατάσταση περιπλέκεται.

δεν χρειάζονται υπερβολές . Δεν πρέπει το παιδί

τ ο να είναι κανείς γονιός θα ήταν σίγουρα πολύ πιο

να γίνει το υλικό πάνω στο οποίο οι γονείς θα χτί­

εύκολο αν αυτή η μοναδική σχέση που έχετε με το

σουν τα όνειρά του. Οι γονείς θα πρέπει λοιπόν να

παιδί σας δεν επηρεαζόταν και από τα βλέμματα

απαρνούνται,

των τρίτων ...

καμιά

φορά.

τα

προσωπικά

τους

όνειρα για το βλαστάρι τους. Το παιδί έχει τη δική

Ο Ραφαήλ ουρλιάζει και σπαράζει στο κλάμα μέ­

του προσωπικότητα, την οποία πρέπει να αφήσουν

σα στο σούπερ μάρκετ μπροστά στο διάδρομο με

να αναπτυχθεί . Τότε, η μεγαλύτερη ευχαρίστησή

τα παιχνίδια. γιατί η μητέρα του αρνείται κατηγορη ­

τους θα είναι ο θαυμασμός που θα τους προκα­

ματ ι κά να του αγοράσει ένα φορτηγάκι . Τ α βλέμμα­

λούν. μέρα με την ημέρα. οι ανακαλύψεις του παι­

τα των περαστικών γύρω τους γίνονται όλο και πιο

διού τους και οι διάφορες εκπλήξεις που τους επι­

πολλά, όλο και πιο εξεταστικά. Η μητέρα του δεν

φυλάσσει.

μπορεί παρά να νιώσει ότι την κρίνουν. και ένα αί ­

Μερικοί γονείς. χωρίς να το συνειδητοποιούν ,

σθημα ντροπής την κυριεύει: ο κόσμο ς θα σκ ε φτεί

52

Γονείς και εξουσία: σε αναζήτηση της χρυσής τομής

«Ως εδώ. το παράκανες!»

ότι κακομεταχειρίζεται το αγοράκι της ή ότι ο Ρα­

•

53

Διaφορειιιιέc ιcrιορίεc nov crμίνοvν

φαήλ έχει πολύ κακή ανατροφή! Φυλακισμένη σε

αυτή την εικόνα της "κακής μητέρας". είναι έτοιμη

ccΘa πρέπει να σταματήσεις να το κανακεύεις συ­

να ενδώσει ... Η κοινωνία δίνει στους γονείς μια ιδεώ­

νέχεια. το εκνευρίζεις!)) Από τις πρώτες κιόλας

δη εικόνα του "καλού γονιού". Περιμένει από τον

μέρες μετά τη γέννηση του παιδιού, κάθε γονιός

πατέρα ή τη μητέρα να είναι άψογοι και να προ­

θα έχει να αντιμετωπίσει τις αντιδράσεις του άλ­

σφέρουν τέλεια ανατροφή χωρίς προβλήματα. Βρι­

λου γονιού. Αντιμέτωπος με το μυστήριο και την

σκόμαστε, βεβαίως. μπροστά στον απόλυτο ιδεα­

αναταραχή που προκαλεί η άφιξη του παιδιού -του

λισμό. Μια τέτοια θεώρηση των πραγμάτων δημι­

οποίου πολύ δύσκολα aποκωδικοποιούμε τη συ­

ουργεί ενοχές σε μερικούς γονείς και τους καθι­

μπεριφορά- ο καθένας έχει τη δική του γνώμη για

στά αδύναμους στην άσκηση της εξουσίας τους.

αυτό που πρέπει ή δεν πρέπει να γίνει. Πρέπει να

Δεν είναι εύκολο για ένα γονιό να αγνοήσει το επι­

aφήσεις το μωρό να κλαίει ή. αντιθέτως. να προ­

κριτικό βλέμμα που ρίχνει κάποιος τυχαίος περα­

σπαθήσεις να σταματήσεις το κλάμα του; Πρέπει

στικός σε μια μητέρα που μαλώνει το παιδί της στο

να το πάρεις στην αγκαλιά σου ή πρέπει να το βά­

δρόμο. Μπορείτε. ωστόσο. να πείσετε τον εαυτό

λεις στην κούνια του; Πρέπει να το σκεπάσεις ή όχι;

σας ότι ο συγκεκριμένος μάρτυρας δεν βλέπει πα­

Πρέπει να το aφήσεις στο καλάθι του ή να το βά­

ρά μόνο αυτό που θέλει να δει. Δεν γνωρίζει τίποτε

λεις στο πάρκο του να παίξει; Οι αφορμές για δια­

για τη σχέση που έχετε με το παιδί σας. ούτε τις

φωνίες δεν λείπουν ποτέ ... Αυτό συμβαίνει διότι

συνθήκες της συγκεκριμένης επίπληξης. Ως γονιός

δύο νέοι γονείς δεν κάνουν υποχρεωτικά και την

έχετε το δικαίωμα να μη δίνετε σημασία στα βλέμ­

ίδια "διάγνωση". Το πρόβλημα είναι ότι η άσκηση

ματα των τρίτων. Εξάλλου, τι σημασία έχει η γνώμη

της εξουσίας γίνεται από δύο άτομα. Ως ζευγάρι

ενός τελείως άγνωστου ατόμου όταν μιλάμε για

θα πρέπει να συγχρονιστούν από πολύ νωρίς. Αν

την ανατροφή που επιθυμείτε να δώσετε στο παιδί

το παιδί τους γίνει θεατής στις διάφορες διαφωνίες

σας;

τους. η εξουσία και των δύο θα υποστεί ισχυρό πλήγμα, με κίνδυνο να χάσουν κάθε αξιοπιστία. Σε

5.4

«Ως εδώ. το παράκανες!»

Γονείς και εξουσία: σε αναζήτηση της χρυσής τομής

55

περίπτωση διαφωνίας για κάποιο ζήτημα που αφο­

οποίου έχει αφήσει στα βάθη της ψυχής του. Αυτό

ρά τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού. θα ήταν καλύ­

ακριβώς το κρυμμένο παιδί βγαίνει στην επιφάνεια

τερο να περιμένετε τη στιγμή όπου εκείνο θα βρί­

όταν γινόμαστε γονείς. Συχνά. τα προβλήματα που

σκεται μακριά σας και δεν θα ακούει, για να συζη­

αντιμετωπίζουν οι γονείς στην άσκηση της εξου­

τήσετε και να βρείτε κάποιο σημείο συνεννόησης ...

σίας τους είναι συνδεδεμένα με τις προβληματι­

Κάθε γονιός μπαίνει σε αυτή την περιπέτεια με

κές καταστάσεις τις οποίες αντιμετώπισαν οι ίδιοι

τα δικά του εφόδια. Στην ψυχή κάθε ανθρώπου

όταν ήταν παιδιά. Μια μητέρα που δεν αποχωρί­

κρύβονται ανακατεμένα όλα αυτά που τον καθορί­

στηκε ποτέ τη δική της μητέρα θα έχει την τάση να

ζουν ως άνδρα ή ως γυναίκα και μαζί όλες οι σκο­

της μεταβιβάσει την εξουσία της. Κατά την άποψή

τεινές πλευρές της ζωής και της προσωπικότητάς

της, είτε είναι η ίδια είτε είναι η γιαγιά που επεμβαί­

του. Όλοι οι γονείς υπήρξαν κάποτε παιδιά .... Ο κα­

νει στη ζωή του παιδιού, δεν αλλάζουν και πολλά

θένας τους λειτουργεί σύμφωνα με τον δικό του

πράγματα .... Όταν ήταν μικρά παιδιά, οι δύο γονείς

μηχανισμό επανάληψης ή αντίθεσης που συνδέε­

έζησαν

ται με την ιστορία της οικογένειας του. Ο τρόπος

Όπως έχουμε ήδη δει, αν όλα πάνε καλά, το παιδί

με τον οποίο ανεχόταν ή όχι τη εξουσία των δικών

αυτοπειθαρχείται στην ηλικία των

του γονιών είναι καθοριστικός. Μπορεί. για παρά­

Τότε εγκαταλείπει την επιθυμία να παντρευτεί τον

δειγμα, ένας ενήλικας να είχε ένα γονιό πολύ αυ­

πατέρα ή τη μητέρα του. και ο έρωτας που νιώθει

ταρχικό και να μη θέλει να του μοιάσει, με αποτέ­

για τους γονείς του παίρνει τη μορφή της ταύτισης

λεσμα να μην ακολουθεί την ανατροφή που είχε

με τον έναν ή τον άλλον, ανάλογα πάντα με το φύ­

διαφορετικά

το

οιδιπόδειο

L1

σύμπλεγμα.

ετών περίπου.

λάβει ο ίδιος. Από την άλλη. ένας γονιός μπορεί να

λο του . Ωστόσο. αν όλη αυτή η διαδικασία δεν ρυθ­

εμπνευστεί από τα όρια που ως παιδί τού είχαν θέ­

μιστεί στη σωστή ηλικία. θα βγει στην επιφάνεια τη

σει οι γονείς του. και να θελήσει να τα μεταδώσει

στιγμή ακριβώς που γινόμαστε γονείς. Τότε θα

στο δικό του παιδί.

έχουμε να αντιμετωπίσουμε το ρίσκο μιας σύ­

Είτε είναι πατέρας είτε είναι μητέρα, κάθε γο­

γκρουσης γονιού - παιδιού ή ακόμα και το ρίσκο μιας

νιός κρύβει μέσα του ένα παιδί. την ανάμνηση του

ρήξης στη σχέση του ζευγαριού. Μερικές φορές

56

Γονείς και εξουσία: σε αναζήτηση της χρυσής τομής 57

«Ως εδώ, το παράκανες!»

συ­

προϊστάμενο με τον οποίο πάντα συνεργάζονταν

γκρουση και αμέσως εμφανίζεται η αντιζηλία ανά­

με χαρά. Πώς ακριβώς αυτή η εξουσία λειτουργού­

μεσα στο ζευγάρι. Για παράδειγμα, αν η όσμωση

σε τόσο καλά; Η απάντηση είναι ότι κατάφερε,

μητέρας-παιδιού γίνει αφόρητη για τον πατέρα.

απλώς, να εδραιώσει μια σχέση σεβασμού και ταυ­

ενεργοποιείται

μια

προσωπική

εσωτερική

μπορεί εκείνος να απομονωθεί, να παραιτηθεί και

τόχρονα έδωσε σε όσους συμμετείχαν την αυτο­

να μη θέσει κανένα όριο σε αυτή τη σχέση, αφού

νομία και την απαραίτητη ελευθερία για να την

έτσι κι αλλιώς αισθάνεται aποκλεισμένος. Ή αντί­

αποδεχτούν. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, για τη

θετα, μπορεί να αντιδράσει, χωρίζοντας πρώιμα

σχέση γονιού-παιδιού, το να έχεις εμπιστοσύνη

και με έντονο τρόπο τη μητέρα από το παιδί.

στον εαυτό σου και να δείχνεις εμπιστοσύνη στο παιδί σου αποτελεί το μυστικό για μια καλή και εποι­ κοδομητική γονεϊκή εξουσία.

•

Eμnιcrιocrvvη crιo11 εavιό crov ιιaι crιo naιδί

Ωστόσο, τα αντανακλαστικά των γονιών δεν

crov

λειτουργούν πάντοτε προς αυτή την κατεύθυνση . Η Μαρία παραπονιέται ότι «πονάει η κοιλίτσα της)) ,

Η μορφή που παίρνει η γονεϊκή εξουσία προέρχε­

Αμέσως η μητέρα της αναρωτιέται αν πρέπει να

ται

επιρροών.

τηλεφωνήσει στο γιατρό για να πάρει και μια ιατρική

Εκτός από την οικογενειακή ιστορία, την επηρεά­

γνώμη ... Με το παραμικρό χτύπημα. οι γονείς αρχί­

ζουν επίσης οι εμπειρίες από τον εργασιακό χώρο

ζουν ν' ανησυχούν. Σήμερα γίνεται κατάχρηση

ή το σχολείο. Ένας ενήλικας, από την επαφή του με

όσον αφορά τις πρώτες βοήθειες και τους παιδία­

από

ένα

συνδυασμό

διάφορων

τους καθηγητές ή τους προϊσταμένους του, έχει

τρους. Έχουμε την τάση να προσφέρουμε στο παι­

πάρει μια γεύση από την εξουσία η οποία θα επη­

δί μας ιατροφαρμακευτική περίθαλψη με το παρα­

ρεάσει και τη σχέση που χτίζει με. το παιδί του. Όταν

μικρό. Όλες οι μαμάδες, όμως. διαθέτουν τα απα­

ήταν μαθητές, όλοι οι γονείς γνώρισαν ένα δάσκα­

ραίτητα " εργαλεία " για να αντιμετωπίσουν τα μι­

λο ή μία δασκάλα που παρακολουθούσαν με εν­

κροπροβλήματα. Γνωρίζουμε ότι πολλά πονάκια

διαφέρον. Στη δουλειά τους, μπορεί να είχαν έναν

μπορούν να εξαφανιστούν ως διά μαγείας μόλις η

58

Γονείς και εξουσία: σε αναζήτηση της χρυσής τομής

«Ως εδώ. το παράκανες!»

59

μητέρα μιλήσει στο μωρό της. Τα τρυφερά λόγια, η

ληλες εγχειρίσεις. η καρδιά του ξεκίνησε και πάλι

ζεστασιά και οι αγκαλιές μπορούν να αντιμετωπί­

να χτυπάει κανονικά, αλλά εκείνος έγινε μια μόνιμη

σουν πάρα πολύ γρήγορα οποιοδήποτε προβλη­

πηγή άγχους και ανησυχίας για τους γονείς του. Η

ματάκι. Έχει αποδειχτεί. εξάλλου, ότι οι μητέρες

μητέρα του είχε πολύ μεγάλη δυσκολία στο να

έχουν εξαιρετική αντίληψη σε ό,τι αφορά τα παιδιά

αποχωριστεί τον μικρό της "επιζήσαντα", ο οποίος

τους .

δεν μπορεί να

με τη σειρά του, aντιλαμβανόμενος όλο αυτό το

στις

άγχος. αντιδρούσε με κλάματα .... Όταν κάτι στη

Κανένας

ανταποκριθεί

άλλος

με

τόση

ενήλικας οξύνοια

απαιτήσεις

ενός βρέφους όσο η ίδια του η μητέρα.

σχέση γονιού-παιδιού δεν λειτουργεί ομαλά, θα

Η αλήθεια είναι πως όταν αρχίζουμε να αναρω­

πρέπει να βάλουμε μια απόσταση και να στηρι­

τιόμαστε για την εξουσία, φτάνουμε σε σημείο να

χτούμε σε κάποια εξωτερική βοήθεια. όπως ο παι­

αμφιβάλλουμε για το αν μπορούμε να είμαστε σω­

δίατρος. το προσωπικό του βρεφονηπιακού σταθ­

στοί καθοδηγητές για τα παιδιά μας. Ωστόσο. οι

μού ή ακόμα και ο ψυχολόγος.

αντιμαχόμενες απόψεις σε αυτό το θέμα δεν πρέ­

Τ ο γεγονός αυτό από τη μια θα επιτρέψει στο

πει να σας κάνουν να αμφιβάλλετε. Μάθετε να

παιδί να καταλάβει ότι κάποιος τρίτος έχει αναλάβει

εμπιστεύεστε τη διαίσθησή σας και εξασκηθείτε

τους γονείς του και. από την άλλη, θα βοηθήσει

στην εύρεση της χρυσής τομής. Καλό θα είναι να

τους γονείς να αποκτήσουν εμπιστοσύνη στον

διατηρήσετε αυτή τη λογική. για να μη φτάσετε σε

εαυτό τους . Συχνά, το να πείσεις και να καθησυχά­

αδιέξοδο τη σχέση με το παιδί σας. Να θυμάστε ότι

σεις το παιδί ότι δεν αποτελεί το μοναδικό ενδιαφέ­

το παιδί περιμένει από εσάς να aσκήσετε την

ρον της μαμάς και του μπαμπά βάζει τα πράγματα

εξουσία σας. Η καλή εξουσία, όμως. δεν προέρχε­

στη θέση τους. Οι γονείς έχουν, αναμφίβολα. έναν

ται ποτέ από έξω. Καλύτερη εξουσία είναι πάντοτε

πολύ σημαντικό ρόλο να παίξουν: θα πρέπει να ενι­

εκείνη που πηγάζει από το γοvιό και την οποία το

σχύσουν στο παιδί τους την ικανότητα να ενεργεί

παιδί είναι έτοιμο να δεχτεί.

μόνο του, χωρίς να φύγουν από κοντά του . Τ ο παιδί,

Όταν γεννήθηκε, ο μικρός Νηλ είχε σοβαρά

μέσα από μια σειρά άλματα μπροστά και πισωγυρί­

καρδιακά προβλήματα: μετά από τρεις αλλεπάλ-

σματα, έχει μια φυσική τάση προς την ανεξαρτησία.

60

Γονείς και εξουσία: σε αναζήτηση της χρυσής τομής ό 1