ΖΕΝ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ (EUGEN HERRIGEL)

Τό ΖΕΝ στήν πράξη συνήθως συνδυάζεται μέ κάποια τέχνη. 'Όμως όνομάστηκε καί όρίστηκε σάν "τέχνη χωρίς τέχνη". Εlναι ή άναγωγή τού άν­ θρώπου άπό τό συγκεκριμένο στό άφηρημένο, άπό τήν περιορισμένη μορφή στήν i:iπειρη ίδέα. Αύστη­

ρό σέ κάθε εlδος προσκόλλησης είναι ενας δρόμος λύτρωσης καί δημιουργικότητας τού άνθρώπι νου πνεύματος• δρόμος πού όδηγεί στή χαρά καί τή σοφία της παγκόσμιας ένότητας. ΠΥΡΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Ί'

EUGEN HERRIGEL (BUNGAKU HAKUSHI)

Τό Ζέν

καί ή τέχνη της τοξοβολίας Μετάφραση aπό τά γερμανικά

Φοϊβος Πιομπϊνος

Τό οιολίο αυτό εχει μεταφραστεί μέχρι τώρα σέ όκτώ γλ&σσες. Πρωτότυπος τίτλος:

«Zen in der Kunst des Bogenschiessens», Otto Wilhelm Barth Verlag, 17η εκδοση, 1975.

© 1975, Otto Wilhelm Barth Verlag. © 1979, γιά τήν έλληνική γλώσσα, Πύρινος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΥΡΙΝΟΣ κόσμος.

ΚΟΣΜΟΣ

L

~

ί

Εiσαγωγή aπό· τόν

Daisetz

Ε

Τ.

Suzuki

ΝΑ aπό τά πιό οvσιαστικά στοιχεtα πού χαρακτηρί­ ζουν τήν εξάσκηση στήν τοξοοολία καί σέ δλες τίς αλλες τέχνες, δπως καλλιεργοiίνται στήν 'Ιαπωνία καί

πιθανώς επίσης σέ άλλες χώρες τής ΥΑπω 'Ανατολής, είναι τό

I

fι i~

!f'

δτι οί τέχνες αvτές δέν vπηρετοiίν κανέναν ωφελιμιστικό σκοπό

οvτε γίνονται γιά καθαρά αlσθητική aπόλαυση, ι:Ί.λλά δτι aποολέπουν στήν aπόκτηση τής συνείδησης διά τής επαφής μέ τήν vστατη 'Αλήθεια. 'Έτσι ό τοξότης δέν εξασκειται μόνο γιά νά πλήξει το στόχο, ό ξιφομάχος δέν χειρίζεται τό ξίφος μόνο γιά νά νικήσει τόν aντίπαλό του, ό χορευτής δέν χορεύει άπλώς καί μόνο γιά νά εκτελέσει μέ τό σώμα του ρυθμικές κινήσεις. Αvτό πού προέχει είναι νά εναρμονιστε[ τό συνειδητό μέ τό aσυνείδητο.

ΥΑν ι:Ί.ληθινά θέλει κάποιος νά γίνει εlδήμονας στήν τοξοοο­ λία, οί τεχνικές γνώσεις δέν τοiί aρκοiίν. Πρέπει νά πάει πέρα aπό τήν τεχνική, (/;στε η τέχνη αvτή νά γίνει μιά «Τέχνη χωρίς τέχνη» πού νά f.χει τίς ρίζες της στό υποσυνείδητο.

Στήν περίπτωση τής τοξοοολίας, τοiίτο σημαίνει δτι ό σκοπευ­ τής καί ό στόχος δέν είναι πιά δύο aντιμέτωπα πράγματα ι:Ί.λλά μιά aδιαίρετη πραγματικότητα. Ό τοξότης δέν συνειδητοποιεt

τόν έαυτό του σάν κάποιον πού f.χει σκοπό νά πλήξει τό στόχο του. Αvτή η κατάσταση τής μή συνείδησης δέν επιτυγχάνεται ομως Π(Χρά μόνο οταν ό τοξότης f.χει εντελώς aπελευθερωθε[ καί aπαλλαγε[ aπό τό εγώ του, δταν αvτός καί η τελειότητα τής τεχνικής sπιδεξιότητάς του aποτελοiίν μιάν ένότητα: Σ' αvτή τήν επιδεξιότητα παρεμοαίνει f.να εντελώς διαφορετικής τάξεως

-7;-

ι

ΟΥΓΚΕΝ ΧΕΡΡΙΓΚΕΛ

ΖΕΝ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ

στοιχείο πού δέν μπορεί νά επιτευχθεt μέ καμιά πραγματιστική σπουδή τής τοξοοολίας.

Αvτό τό στοιχεϊ:ο πού aνήκει σέ μιάν εντελώς διαφορετική

τάξη ονομάζεται σατόρι. Εlναι διαίσθηση, τελείως διαφορετική δμως aπό δ, τι συνήθως ονομάζουμε διαίσθηση. Γι' αvτό τήν ονομάζω διαίσθηση - gragfιa. Μπορούμε νά μεταφράσουμε τό

'~ i]

gragfιa ώς «ύπεροατική γνώση>>. 'Όμως κι αvτή ή l!κφραση δέν μπορεί νά aποδώσει δλες τίς aποχρώσεις πού παίρνει ή l!ννοια αvτή, γιατί τό gragfιa εlναι μιά διαίσθηση πού συλλαμοάνει ταυτόχρονα τήν aτομικότητα καί τήν ολότητα τών πραγμάτων.

Εlναι μιά διαίσθηση πού συλλαμοάνει χωρίς κανενός ε/:δους διαλογισμό δτι τό μηδέν εlναι aπειρο καί τό aπειρο μηδέν. Καί αvτό δέν νοείται συμοολικά η μαθηματικά, αλλά εlναι μιά εμπειρία πού προκύπτει aπό τήν aμεση aντίληψη. Γι' αvτό, μιλώντας ψυχολογικά, τό σατόρι εlναι ή ύπέροαση τών ορίων τού εγώ· λογικά, εlναι ή επίγνωση τής σύνθεσης aπό τήν κατάφαση καίτήν aρνηση· μεταφυσικά, εlναι ή διαισθητική. aντίληψη δτι τό γίγνεσθαι εlναι τό εlναι καί τό εlναι τό γίγνεσθαι.

Ή π ιό χαρακτηριστική διαφορά aνάμεσα ατό Ζέν καί δλες τίς aλλες θρησκευτικές, φιλοσοφικές η μυστικιστικές διδασκαλίες

εlναι δτι τό Ζέν δέν παρεκκλίνει aπό τήν καθημερινή μας ζωή μέ δ, τι πρακτικό καί συγκεκριμένο l!χει αvτή· κι δμως περικλείει κάτι μέσα του πού τό κάνει νά στέκεται ατό περιθώριο τής σκηνής, δπου διαδραματίζεται δ, τι aποκρουστικό καί ταραγμέ­ νο l!χει ό κόσμος. 'Εδώ aγγίζουμε τή σχέση aνάμεσα ατό Ζέν καί τήν τοξοοολία η τίς aλλες τέχνες, δπως τήν ξιφασκία, τήν aνθοδετική, τήν τελετή τού τσαγιού, τό χορό καί τίς καλές τέχνες.

Τό Ζέν εlναι ή «Καθημερινή συνείδηση», δπως τό διατύπωσε 1 ό Baso Matsu ' κι αvτή ή «Καθημερινή συνείδηση» δέν εlνω τίποτα aλλο aπό τό «νά κοιμάται κανείς δταν νυστάζει, νri τρώει δταν πεινάει»· μόλις δμως σκεφτούμε, συλλογιστοψιι: ιJ σχηματίσουμε lδέες, χάνεται τό πρωταρχικά aσυνείδητο καί

-8-

ι\,

(~

(\ 'J.!

aναδύεται μιά σκέψη. Δέν τρώμε πιά δταν τρώμε, δέν κοιμόμα­ στε πιά δταν κοιμόμαστε. Τό Όέλος l!χει τοξευτεί, άλλά δέν κατευθύνεται στό στόχο, καί ό στόχος επίσης δέν Όρίσκεται εκεί πού πρέπει νά Όρίσκεται. Ό aνθρωπος εlναι ίfνα ον πού σκέφτεται, δμως δλα τά μεγάλα του l!ργα πραγματοποιούνται δταν δέν ύπολογίζει οvτε σκέφτεται. Πρέπει νά ξαναορεί τήν παιδικότητα ϋστερα aπό μακροχρόνια εξάσκηση στήν τέχνη τής aπώλειας τού εγώ. 'Όταν αvτό επιτευχθεί, ό aνθρωπος σκέφτε­ ται κι δμως δέν σκέφτεται. Σκέφτεται δπως ή Όροχή πού πέφτει

aπό τόν οvρανό· σκέφτεται δπως τά κύματα πού ξεσπούν aτόν ωκεανό· σκέφτεται δπως τ' aστέρια πού φωτίζουν τόν νυχτερινό οvρανό· σκέφτεται δπως τό πράσινο φύλλωμα πού ξεπετιέται κάτω aπό τό άπαλό aνοιξιάτικο aεράκι. Στήν πραγματικότητα αvτός ό ίδιος εlναι ή Όροχή, ή θάλασσα, τ' aστέρια, τό φύλλωμα.

'Όταν ο aνθρωπος φτάσει σ' αvτές τίς Όαθμίδες τής πνευματι­ κής aνάπτυξης, τότε εlναι ενας ζενιστής καλλιτέχνης τής ζωής. Δέν l!χει aνάγκη δπως ό ζωγράφος aπό μουσαμά, πινέλα καί χρώματα. Δέν τού χρειάζονται δπως στόν τοξότη τό τόξο, τό Όέλος, ο στόχος καί δλα τά σχετικά εξαρτήματα. ~Εχει τά μέλη του, τό σώμα του, τό κεφάλι του. Ή ζωή του, σύμφωνη πιά πρός τό πνεύμα τού Ζέν, εκφράζεται μέ δ λα αuτά τά «έργαλεiα>>

πού εlναι σημαντικά γιά τίς διάφορες λειτουργίες της. Τά χέρια καί τά πόδια του εlναι τά πινέλα, κι όλόκληρο τό σύμπαν εlναι ό μουσαμάς, πού πάνω του θά ζωγραφίσει τή ζωή του γιά

έοδομήντα, ογδόντα η ένενήντα χρόνια. Αuτός ό πίνακας ονομάζεται . Ό Hoyen aπό τό Gosozan2 λέει: «Νά Ιfνας aνθρωπος ΠΟ1J μεταμορφώνει τό Κενό του χώρου σ' ίfνα φύλλο χαρτί, τά κύματα τής θάλασσας σ' ενα μελανοδοχείο καί τό Όουνό Sumeru σ' ίfνα πινέλο καί γράφει τά πέντε lδεογράμμα­ τα: so- shί- sαί- rαί- ρ. Μπροστά σέ ω!τόν άπλώνω τό zagu μου 4 καί του 1JΠΟΚλίνομαι Dαθιά».

Κάλλιστα μπορεί κανιψ; ν' ι'ι.ναρωτηθεί τί νά σημαίνει αvτός ο φανταστικός τρόπος γραφής. Γιατί f.1 νας ΙJ.νθρωπος πού πραγμα-

-9-

ι

ΟΥΓΚΕΝ ΧΕΡΡΙΓΚΕΛ

τοποιει ενα τέτοιο ανδραγάθημα εlναι aξιος γιά τόν vψιστο σεοασμό; 'Ένας Διδάσκαλος το11 Ζέν θά aπαντοvσε 'ίσως: . VΑν τό πνεvμα του εlναι στραμμένο στή φύση μπορεί επίσης νά πεί: «Χθές

έκανε ώραίο καιρό καί σήμερα ορέχει>>. 'Όμως γιά τόν αναγνώ­ στη θά μένει πάντα αναπάντητο τό ερώτημα γιά τό που εlναι ό τοξότης.

Στό θαυμάσιο οιολίο πού aκολουθεί, ό Ε. Herrigel, γερμανός φιλόσοφος πού ήρθε στήν 'Ιαπωνία καί επιδόθηκε στήν τέχνη

τής τοξοοολίας γιά νά κατανοήσει τό Ζέν, μάς δίνει ενα διαφωτιστικό aφήγημα τής προσωπικής τ:ου εμπειρίας. Ό τρόπος πού εκφράζεται ό συγγραφέας θά εξοικειώσει τόν δυτικό αναγνώστη μ' αvτό τόν παράξενο καί φαινομενικά aπροσπέλαστο τρόπο ανατολίτικης εμπειρίας. Ipswich Μασσαχουσέττης Μάιος

1953

Τ

Ο νά συσχετίσουμε τήν τοξοοολία μέ τό Ζέν, δποια ιδέα καί νά εχουμε γι' αυτό, πρέπει νά φανεi ΕΚ πρώτης

δψεως aνυπόφορα ύποτιμητικό γιά τό Ζέν. 'Ακόμα καί &ν ε'ίμαάτε ετοιμοι νά δεχτούμε μ' ενα πλατύ πνεύμα κατανόη­ σης τό χαρακτηρισμό της τοξοοόλίας ώς τέχνης, δύσκολα θά aποφασίζαμε νά δρούμε πίσω aπό αuτή τήν τέχνη κάτι περισσότερο aπό μιάν επίδοση καθαρά aθλητικού χαρακτήρα. 'Επομένως ό αναγνώστης θά περιμένει νά πληροφορηθεi κάτι γιά τίς εκπληκτικές επιδόσεις των ιαπώνων Διδασκάλων της τοξοοολίας, πού aπολαμοάνουν τό προνόμιο νά μπορούν νά στηρίζονται γιά τό χειρισμό τού τόξου καί τού οέλους σέ μιάν aξιοσέοαστη παράδοση, ή όποία ποτέ δέν διακόπηκε όριστικά, μιά πού στήν 'Άπω 'Ανατολή, Εδω καί μερικές μόλις γενεές, τά σύγχρονα δπλα aντικατέστησαν στίς κρίσιμες στιγμές τά πα­ λαιά της μέσα γιά μάχη. 'Εντούτοις ή χρήση τών παραδοσιακων δπλων δχι μόνο δέν εξαφανίστηκε γι' αuτόν τό λόγο, aλλά aντίθετα διαδόθηκε καί μάλιστα σέ δλο καί πιό εuρεiς κύκλους. Πρέπει λοιπόν νά aναμένει κανείς μιά περιγραφή τού ιδιαίτε­ ρου τρόπου πού aσκεiται στίς μέρες μας ή τοξοοολία ώς aθλημα

στήν Ίαπωνία; Τίποτα δέν μπορεi νά εlναι πιό εσφαλμένο aπό αuτήν aκριοως τήν προσδοκία.

Τήν τοξοοολία, μέ τήν παραδοσιακή εννοια, πού ό 'Ιάπωνας τήν εκτιμάει σάν τέχνη καί τή σέοεται σάν κληρονομιά τού παρελθόντος, δέν τή Όλέπει σάν aθλημα aλλά aκριοώς σάν

λατρευτική τελετουργία, δσο παράξενο κι &ν μάς φαίνεται αuτό στήν aρχή. 'Έτσι λοιπόν ό 'Ιάπωνας δέν aντιλαμοάνεται τήν τέχνη της τοξοοολίας σάν Μλητική ίκανότητα πού aποκτιέται μέ τή σωματική έκγίψναση, aλλά (χκριοως σάν ίκανότητα πού aπορρέει aπό πνευματικές aσκήσεις καί πού ό στόχος της

-10-

-11-

ΖΕΝ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ

ΟΥΓΚΕΝ ΧΕΡΡΙΓΚΕΛ

εlναι πνευματικός, ετσι &στε ό τοξότης σκοπεύοντας, στήν

Ή ίστορική εξέλιξη αυτης της τέχνης δίνει λοιπόν στίς μέρες

ουσία νά σημαδεύει τόν έαυτό του, πού 'ίσως καταφέρει τελικά

μας σ' εκείνον πού επιδίδεται σ' αυτή τό Cιδιαμφισοήτητο πλεονέκτημα νά μήν ύποκύψει στόν πειρασμό νά θολώσει, αν

νά τόν πετύχει.

Τούτο φαίνεται

χωρίς aμφιοολία

αινιγματικό.

Πώς,

θά

δχι νά κάνει εντελώς αδύνατη, τήν κατανόηση της > συμπλήρωσε ό Διδάσκαλος σάν σχόλιο «τό τόξο περικλείει μέσα του τό Πάν· νά γιατί aκριοώς είναι τόσο

-23-.

ΟΥΓΚΕΝ ΧΕΡΡΙΓΚΕΛ

ΖΕΝ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ

σημαντικό νά μάθουμε νά τό τεντώνουμε δπως πρέπει». 'Αμέ­ σως μετά aπ' αuτά τά λόγια, ό Διδάσκαλος πήρε τό καλύτερο καί πιό δυνατό aπό τά τόξα του καί, μ' εναν φανερά τελετουργικό τρόπο, &φησε τήν ελαφρά τεντωμένη χορδή νά τιναχτεί πολλές φορές, προξενώντας εναν ήχο σύνθετο aπό μιάν

Εuρώπη κρατάμε τό δικό

οξεία δόνηση κι ενα οαθύ οούισμα πού, δταν τόν εχει κανείς ακούσει εστω καί μερικές φορές, δέν μπορεί ποτέ πιά νά τόν ξεχάσει, τόσο χαρακτηριστικός είναι καί τόσο ακατανίκητα μάς σφίγγει τήν καρδιά. Κι &ν μιά πολύ παλιά παράδοση τού aποδίδει τή μυστική δύναμη νά εξορκίζει τά κακά πνεύματα,

Τότε δέν aπομένει παρά νά τά aπομακρύνει εξίσου πρός τά

μας ι':ιθλητικό τόξο, άJστε κατά

κάποιον τρόπο νά μπορεί νά ορεί εκεί ενα σημείο στήριξης. 'Αντί γι' αuτό, μόλις ό τοξότης τοποθετήσει τό οέλος, σηκώνει τό τόξο ψηλά, μέ σχεδόν τεντωμένους οραχίονες, μέ τέτοιον τρόπο ωστε τά χέρια του νά ορίσκονται πάνω aπό τό κεφάλι.

δεξιά καί πρός τ' aριστερά. 'Όσο πιό πολύ aπομακρύνονται τά χέρια τό

ενα

aπό τό

&λλο,

τόσο

πιό

πολύ

χαμηλώνουν

διαγράφοντας καμπύλες, μέχρις δτου τό aριστερό χέρι πού κρατάει τό τόξο μέ τεντωμένο οραχίονα ορεθεί στό ϋψος τών

μπορώ κάλλιστα νά καταλάΟω γιατί αuτή ή δοξασία ρίζωσε

ματιών, ενώ aντίθετα τό δεξί ερθει νά σταθεί πάνω aπό τήν

στόν ιαπωνικό λαό.

&ρθρωση τού δεξιού &μου, aφού ό δεξιός οραχίονας διπλωθεί

'Ύστερα aπ' αvτήν τή σημαντική προοιμιακή πράξη εξαγνι­

τραοώντας τή χορδή. 'Έτσι τό ε-δρος πού επιτυγχάνεται κατά τό

σμού καί θρησκευτικότητας, ό Διδάσκαλος μάς κάλεσε. νά τόν παρατηρήσουμε προσεχτικά. 'Έοαλε ενα οέλος στό τόξο πού τό

τέντωμα τού τόξου εlναι τόσο μεγάλο, ωστε τό οέλος πού /\χει

τέντωσε τόσο πολύ, άJστε φοοήθηκα δτι δέν θά μπορέσει νά aνταποκριθεί στήν aπαίτηση νά αγκαλιάσει μέσα του τό Πάν· καί τελικά τόξευσε. Οί ι':ιοίαστες κινήσεις του ήταν γεμάτες ομορφιά. Τότε μάς εκανε τήν ύπόδειξη: > μου εξήγησε δ

aποτελεί αυτοσκοπό. Τό ένιαίο πρόγραμμα γιά τό τέντωμα του

Διδάσκαλος. .

διαδοχικές φάσεις, σάν ενα γεγονός πού ζεί εντελώς αυθύπαρ­

"γ στερα, θέλοντας νά μου τό aποδείξει, τέντωσε τό, δυνατό

κτα μέσα του καί δέν μπορεί οuτε κaν νά συγκριθεί μέ μιάν

τόξο του καί μέ κάλεσε, πηγαίνοντας πίσω του, νά ψηλαφίσω

aσκηση γυμναστικής, στήν όποία είναι δυνατό κανείς νά

τούς μυς στούς οραχίονές του. Ήταν πραγματικά τόσο χαλαρω­

προσθέσει ή νά aφαιρέσει κατά οούληση κινήσεις, χωρίς μέ

μένοι σάν νά ήταν αδρανείς.

αυτό νά καταστραφεί τό νόημα καί δ χαρακτήρας της.

'Εξασκήθηκα πολύ στόν καινούριο τρόπο αναπνοής, στήν

'Όποτε σκέφτομαι εκείνες τίς μέρες, μου είναι αδύνατο νά μή

aρχή χωρίς τόξο καί οέλος, μέχρι πού aνέπνεα πιό aνετα. Ή

θυμηθώ πόσο δύσκολο μου φαινόταν στήν aρχή ν' aφήσω τήν

ελαφριά ζάλη πού ενιωθα στήν aρχή κατανικήθηκε γρήγορα. Ό

aναπνοή νά δράσει. 'Από τήν aποψη τής τεχνικής aνέπνεα

Διδάσκαλος επέμενε τόσο πολύ σέ μιάν εκπνοή δσο γίνεται

οέοαια σωστά· δμως δταν τεντώνοντας τό τόξο φρόντιζα νά

παρατεταμένη καί συγχρόνως σταθερή, πού νά σοήνει σιγά

κρατήσω χαλαρούς τούς μυς στούς οραχίονες καί τούς ωμους

σιγά, &στε γιά νά εξασκηθώ σ' αυτή καί νά τήν ελέγχω, μ' Ε6αλε

μου, πέτρωνε aθελά μου τό μυ'ίκό σύστημα τών μηρών μου, σάν

νά τή συνοδεύω ογάζοντας εναν χαρακτηριστικό ήχο. Κι δταν δ

νά μου ήταν aπαραίτητο νά ύπολογίζω σ' ενα σταθερό καί

ήχος αυτός εσοηνε μέ τήν τελευταία εκπνοή, τότε μόνο μου επέτρεπε νά εiσπνεύσω καί πάλι. «'Η εiσπνοή» μάς είπε μιά

σίγουρο στήριγμα καί δπως δ Άνταίος ν' aντλώ δλη τή δύναμη

μέρα δ Διδάσκαλος «δένει κι ένοποιεί·

δ,τι είναι σωστό

επέμοει aστραπιαία καί νά τσιμπήσει οδυνηρά τόν ενα η τόν

επιτυγχάνεται μέ τό κράτημα τής αναπνοής- καί ή εκπνοή

aλλο μυν του μηρου σ' ενα iδιαίτερα ευαίσθητο σημείο τους.

-26-

-27-

aπό τό εδαφος. Τότε δέν aπέμενε πιά στό Διδάσκαλο παρά νά

ΟΥΓΚΕΝ ΧΕΡΡΙΓΚΕΛ

'Όταν μιά μέρα, γιά νά δικαιολογηθώ, τού είπα δτι προσπαθού­ σα ευσυνείδητα νά μείνω χαλαρωμένος, εκείνος μού aπάντησε:

«'Ακριοώς γιά τό λόγο αυτό συμοαίνει ετσι, επειδή κοπιάζετε γι' αυτό καί τό σκέφτεστε. Συγκεντρωθείτε aποκλειστικά στήν aναπνοή σάν νά μήν εχετε τίποτε &.λλο νά κάνετε!» Χρειάστηκα

οέοαια aκόμα πολύ χρόνο μέχρι νά καταφέρω νά κάνω αυτό πού aπαιτούσε δ Διδάσκαλος. 'Όμως τά κατάφερα. Μέ τήν

aναπνοή εμαθα τόσο aοίαστα νά μήν ύπάρχω, &στε μερικές

φορές είχα τήν α'ίσθηση δτι δέν ανέπνεα εγώ δ 'ίδιος, aλλά δτι μέ aνέπνεαν, δσο παράξενα Κt &ν ηχεί αυτό. Καί δταν,aκόμα καί σέ στιγμές περισυλλογf]ς, aντιστεκόμουν σέ αυτή τήν περίεργη α'ίσθηση, δέν μπορούσα εντούτοις ν' aμφιοάλλω γιά πολύ δτι ή aναπνοή εξασφαλίζει τά οφέλη πού είχε ύποσχεθεί δ Διδάσκα­

λος. 'Όσο περνούσαν οί μέρες, πότε πότε, μολονότι δλο καί συχνότερα, μού συνέοαινε νά τεντώνω τό τόξο μέ τό κορμί aπόλυτα χαλαρωμένο καί νά τό κρατάω μέχρι τέλους τεντωμέ­ νο, χωρίς νά μπορώ νά πώ πώς συνέοαινε αυτό. Ή ποιοτική

ΖΕΝ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ

Μιά μέρα, σέ κάποια διεξοδική συζήτηση, ρώτησα τόν S. Komachiya γιατί δ Διδάσκαλος περιορίστηκε τόσον καιρό νά

παρακολουθεί τό πώς προσπαθούσα μάταια τό τόξο, aντί aπό τήν aρχή νά επιμείνει στή σωστή αναπνοή. ,/Ένας μεγάλος Διδάσκαλος πρέπει νά είναι συγχρό­ νως κι ενας μεγάλος παιδαγωγός>> μού aπάντησε. > είπα μού aπάντησε.

σαστισμένος. 'Όταν aντιλήφθηκα τί εννοούσε, δέν μπορούσα νά

Πό εχω ηδη aκούσει μερικές φορές aπό σάς. Γι' αυτό θά

συγκρατήσω τό aπότομο ξέσπασμα τής χαράς μου.

πρέπει νά ρωτήσω μέ &.λλον τρόπο: πώς γίνεται "εγώ" νά

μ' επιτίμησε ό Διδάσκαλος

περιμένω aποχωρισμένος aπό τόν έαυτό μου τήν εκτόξευση τού

aνάμεσα στή στιγμή πού aντιλή­ φθηκε τήν πράξη καί τή στιγμή πού τήν aπέφυγε. 'Εκείνο πού μετράει λοιπόν είναι αυτή ή aμεσα aστραπιαία aντίδραση πού δέν χρειάζεται πιά διόλου τήν ενσυνείδητη παρατήρηση. Καί ετσι, aπ' αυτή τήν aποψη τουλάχιστον, ό μαθητευόμενος aποδεσμεύτηκε aπό κάθε συνειδητή πρόθεση καί κέρδισε πολλά aπό αυτό τό γεγονός.

Πάρα πολύ πιό δύσκολο δμως καί ουσιαστικά iδιαίτερα aποφασιστικό γιά τήν εκοαση τού aγώνα είναι τό aπώτερο μέλημα νά εμποδιστεί ό μαθητευόμενος νά σκέφτεται καί νά καραδοκεί πως θά μπορέσει καλύτερα νά πλήξει τόν aντίπαλό

του. Στό έξης μάλιστα δέν πρέπει οvτε κaν νά σκέφτεται δτι εχει νά κάνει μ' εναν aντίπαλο καί δτι πρόκειται γιά ζήτημα ζωης καί θανάτου.

Στήν aρχή ό μαθητευόμενος aντιλαμοάνεται αυτές τίς ύποδεί­

ξεις σάν νά σημαίνουν

-

καί πως θά μπορούσε aλλωστε νά

είναι διαφορετικά;- δτι aρκεί άπλως νά πάψει νά παρατηρεί καί νά σκέφτεται δ,τι εχει σχέση μέ τή συμπεριφορά τού aντιπάλου. Παίρνει πολύ κατά γράμμα αυτό πού τού ζητaνε καί

-72-

ΖΕΝ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΤUΞUΒΟΛΙΑΣ

θέτει ύπό συνεχή ελεγχο τόν έαυτό του. 'Όμως ετσι τού διαφεύγει τό γεγονός δτι ή αυτοσυγκέντρωση τόν κάνει νά θεωρεί τόν έαυτό του ώς aτομο πού ορίσκεται μέσα σ' εναν aγώνα καί οφείλει νά συγκρατηθεί νά μή σκέφτεται τόν aντίπαλό του. 'Εντούτοις δσο καλές καί νά είναι οί προθέσεις του, δέν μπορεί νά μήν τόν παρατηρεί συνεχως στά κλεφτά. Φαινομενικά μόνον aποόεσμεύτΙJ%