ΟΙ ΘΟΛΩΤΟΙ ΤΑΦΟΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.docx

ΟΙ ΘΟΛΩΤΟΙ ΤΑΦΟΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΕΚ΢ΑΓΩΓΗ Ξατά τθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛ εποχι (1600-1400 π.Χ.), ςτο μυκθναϊκό κόςμο εμφανίηονται δφο νζοι τφποι τάφων, οι καλαμωτοί (καλαμοειδείσ ι λαξευτοί) και οι κολωτοί και για ζνα διάςτθμα χρθςιμοποιοφνται ςυγχρόνωσ με τουσ λακκοειδείσ. Σι νζεσ μεγαλοπρεπείσ και επιβλθτικζσ ταφικζσ καταςκευζσ αντικατοπτρίηουν τθν επικυμία των ανκρϊπων να τοποκετοφν το νεκρό ςε μια μνθμειϊδθ καταςκευι όμοια με τθν επίγεια κατοικία του. Τ,τι εκπροςωποφν για τθν Αίγυπτο οι πυραμίδεσ (μνθμειϊδεισ διαςτάςεισ, αντοχι ςτο χρόνο, προθγμζνθ τεχνολογία, τθν αγωνία του ανκρϊπου να χτίςει μια άφκαρτθ αιϊνια κατοικία και να προβάλει ζνα ςφμβολο επίγειασ ιςχφοσ και γοιτρου) αντιπροςωπεφουν για τθν Ελλάδα οι κολωτοί τάφοι τθσ μυκθναϊκισ εποχισ, που ςυγκαταλζγονται χωρίσ αμφιβολία ςτα πιο λαμπρά αρχιτεκτονικά επιτεφγματα του Πυκθναϊκοφ Υολιτιςμοφ. Είναι τα μεγαλφτερα κολωτά μνθμεία του αρχαίου κόςμου, που το φψοσ τουσ ξεπεράςτθκε μόνο με τθν καταςκευι του Υάνκεον ςτθ Φϊμθ. Κολωτοί τάφοι ςυναντϊνται όχι μόνο ςτισ Πυκινεσ, αλλά και ςτθ Βοιωτία, τθ Κεςςαλία, τθν Ιπειρο, τθν Αττικι, μερικά νθςιά των Ξυκλάδων, τα Επτάνθςα, τθ Φόδο. Υρόκειται για τάφουσ βαςιλζων, ευγενϊν και αρχόντων, που είναι χτιςμζνοι ςε ειδυλλιακζσ, περίοπτεσ κζςεισ, κοντά ςε μεγάλουσ προϊςτορικοφσ οικιςμοφσ που ςυχνά δεν ζχουν ακόμα αναςκαφεί. Υολλοί από αυτοφσ ζχουν κθρυχκεί ωσ προςτατευόμενοι αρχαιολογικοί χϊροι, αλλά μζχρι ςιμερα δεν ζχουν όμωσ απαλλοτριωκεί και κινδυνεφουν από τθν εγκατάλειψθ, τθ βλάςτθςθ και τθν υγραςία. Τλοι οι κολωτοί τάφοι τθσ θπειρωτικισ Ελλάδασ βρζκθκαν ςυλθμζνοι ολοκλθρωτικά ι μερικϊσ, γι’ αυτό ίςωσ δεν μποροφμε να γνωρίηουμε ακριβϊσ τα ζκιμα ταφισ, αλλά αρκετά για να βγουν ςθμαντικά ςυμπεράςματα .Από το Ζποσ αντλοφμε πολλζσ πλθροφορίεσ όπωσ ότι οι Βαςιλικοί ςωροί ζμεναν πολλζσ θμζρεσ και εβδομάδεσ κρθνοφμενεσ ςε λαϊκό προςκφνθμα πριν ταφοφν, αυτό ςθμαίνει ότι οι νεκροί υφίςταντο

κάποιου είδουσ ταρίχευςθ αλλά και θ ερευνιτρια Emily Vermeule, o ακαδθμαϊκόσ Λακωβίδθσ και ο κακ. Χρ.Ψςοφντασ υπιρξαν ερευνθτζσ των εκίμων και μάλιςτα αναπαρζςτθςαν τθν τελετι τθσ ταφισ. Ζχουμε λοιπόν πολλζσ πλθροφορίεσ από αυτοφσ ,αλλά και από τον κακ Πυλωνά και τον Παρινάτο .Χτο τζλοσ τθσ δθμοςίευςθσ αυτισ ακολουκεί πόνθμα με τα ταφικά μυκθναϊκά ζκιμα . ΚΑΣΑΓΩΓΗ Θ καταγωγι των κολωτϊν τάφων αποτελεί ωσ ςιμερα ζνα κεφάλαιο ανοιχτό ςτθν αρχαιολογικι ζρευνα. Ξατά τθν Vermeule αλλά και άλλων ,πρόκειται για τθν αυτόχκονα τάςθ των μυκθναίων προσ τα ταφικά κυκλικά οικοδομιματα και τον μεγαλικιςμό με αναφορζσ ςτθν Ξριτθ ,αλλά και ςε ςυνδυαςμό με μια νζα αίςκθςθ πολιτικοφ ανταγωνιςμοφ των μυκθναίων βαςιλζων όλα αυτά ςε ςυνδυαςμό παραγόντων. Ξάποιοι ελάχιςτοι μελετθτζσ κεωροφν ότι οι τάφοι προζρχονται από το Βορρά, ενϊ άλλοι τουσ βλζπουν ςαν απλι εξζλιξθ των καλαμωτϊν. Ψο πικανότερο όμωσ ίςωσ είναι ότι κατάγονται από τουσ κυκλικοφσ τάφουσ τθσ Πεςςαράσ ςτθν Ξριτθ. Σι τάφοι τθσ Πεςςαράσ, που χρονολογοφνται ςτθν Υρωτομινωικι περίοδο και χρθςιμοποιικθκαν για πολλζσ γενιζσ, ιταν μάλλον κολωτοί, όπωσ δείχνουν το μεγάλο πάχοσ των τοίχων και θ κλίςθ τουσ προσ τα μζςα. Ιταν υπζργειοι χωρίσ δρόμο και τφμβο και ιταν τάφοι γενϊν.

Κοντά στην πύλη των Λεόντων στα νοτιοανατολικά βρίσκεται ο ταυικός περίβολος Α, το νεκροταυείο των ηγεμόνων των Μσκηνών.

Θ ταφικι αρχιτεκτονικι των μυκθναϊκϊν κολωτϊν τάφων ακολουκεί τθ μινωικό. Σ τάφοσ ςτο Ξαμιλάρι τθσ Πεςςαράσ κεωρείται πρόδρομοσ των μεγαλόπρεπων μυκθναϊκϊν τάφων. Αντίκετα όμωσ με τουσ μινωικοφσ, που είναι υπζργειοι και δεν καλφπτονται με τφμβο, οι μυκθναϊκοί κολωτοί τάφοι τθσ Αργολίδασ είναι υπόγειοι, διακζτουν δρόμο και καλφπτονται με τεχνθτι επίχωςθ, τον τφμβο. Ανικουν ςε μια μόνο οικογζνεια και μποροφν να κεωρθκοφν τάφοι ατομικοί, προοριςμζνοι για τον θγεμόνα και τα μζλθ τθσ οικογζνειασ του. Χωρίσ αμφιβολία πρόκειται για τάφουσ βαςιλικοφσ ι για τάφουσ υψθλϊν

αξιωματοφχων και αποτελοφν ζνδειξθ εξζχουςασ κζςθσ ςτθν κοινωνικι ιεραρχία. Θ απόδοςι τουσ από τον Χλιμαν ςε ςυγκεκριμζνα μζλθ των μυκολογικϊν δυναςτειϊν είναι εντελϊσ φανταςτικι. Σι κολωτοί τάφοι ςυνδυάηουν τθ μεγαλοπρζπεια του μνθμειϊδουσ ταφικοφ οικοδομιματοσ το ςτοιχείο του τφμβου, που απαντά ιδθ από τθ Πεςοελλαδικι περίοδο ςε λακκοειδείσ τάφουσ.

Σ τάφοσ ςτο Ξαμιλάρι

Σ τάφοσ ςτο Ξαμιλάρι τθσ Πεςςαράσ –αεροφωτογραφία Σι παλαιότεροι όμωσ κολωτοί τάφοι τθσ θπειρωτικισ Ελλάδασ, που βρίςκονται ςτθ Πεςςθνία και χρονολογοφνται γφρω ςτο 1600 π.Χ. όταν δθλαδι ιταν ακόμθ ςε χριςθ οι τάφοι τθσ Πεςςαράσ, παρουςιάηουν πολλζσ ομοιότθτεσ με τουσ κρθτικοφσ: είναι υπζργειοι, οικογενειακοί, χτιςμζνοι απλά χωρίσ βαςιλικό χαρακτιρα. Εξάλλου θ επαφζσ με τθ μινωικι Ξριτθ, όπωσ και οι επιρροζσ από τθ μινωικι τζχνθ φαίνονται ςτθν Υεριςτεριά, τόςο ςε επίπεδο κινθτϊν ευρθμάτων όςο και αρχιτεκτονικισ των τάφων, ειδικά του κολωτοφ τάφου 1. Ψα ταφικά μνθμεία του λόφου τθσ Υεριςτεριάσ, ζχουν ιδιαίτερθ ςθμαςία, κακϊσ θ μορφι τουσ αποδεικνφει ότι οι Πεςςινιοι, προθγοφνταν ζναντι των υπόλοιπων επαρχιϊν του μυκθναϊκοφ κόςμου ςτθν καταςκευι του κολωτοφ ταφικοφ μνθμείου τθσ Εποχισ του Χαλκοφ, διότι ενϊ ο τφποσ αυτόσ χρθςιμοποιείτο ευρφτατα ςτθ Πεςςθνία, ςτισ Πυκινεσ ιταν ακόμθ ςε χριςθ οι λακκοειδείσ τάφοι.

Ριχϊρια -κολωτόσ τάφοσ ΧΡΟΝΟΛΟΓΚΑ

Σι περιςςότεροι τάφοι ιδρφκθκαν ςε Υρωτοελλαδικό ΛΛ περιβάλλον. Χρονολογικά ανικουν ςτθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ Α-Β περίοδο, και ςτουσ πιο πολλοφσ παρατθρικθκε μεταγενζςτερθ χριςθ ι και λατρεία (ευριματα πρωτογεωμετρικϊν, κλαςικϊν και ρωμαϊκϊν χρόνων). Κολωτοί τάφοι απαντοφν ιδθ ςτθν κεντρικι Ξριτθ κατά τθν Υρωτομινωικι Υερίοδο και ςτθ Πεςςθνία κατά τθ Πεςοελλαδικι ΛΛΛ. Χτθν Αργολίδα εμφανίηονται κατά τθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛ περίοδο. Χτθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛ χρονολογοφνται και οι κολωτοί τάφοι ςτο Βαφειό, ςτο Πυρςινοχϊρι (κζςθ Φοφτςι) και ςτα Δενδρά. Υλιρθ ςειρά κολωτϊν τάφων από διάφορεσ περιόδουσ γνωρίηουμε ςτισ Πυκινεσ. Εκεί οι πιο πρϊιμοι χρονολογοφνται επίςθσ ςτθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛ (Ψάφοσ του Αιγίςκου, Ψάφοσ Επάνω Φοφρνου, Ψάφοσ των Ξυκλϊπων). Πια δεφτερθ ομάδα χρονολογείται ςτθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ-Α (Ψάφοσ Υαναγιάσ, Ψάφοσ Ξάτω Φοφρνων, Ψάφοσ των Οεόντων). Χτθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ-Β ανικουν ο Ψάφοσ των Δαιμόνων, ο Κθςαυρόσ του Ατρζα (Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ-Β1) και ο Ψάφοσ τθσ Ξλυταιμνιςτρασ (Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ-Β2). Θ χριςθ των κολωτϊν τάφων ςταματάει κατά τθν Ωςτεροελλαδικι (1300-1200 π.Χ.) περίοδο. Από το διάςτθμα αυτό και μζχρι το τζλοσ τθσ Πυκθναϊκισ περιόδου επικρατοφν οι καλαμοειδείσ τάφοι μαηί με επιβιϊςεισ παλαιότερων ταφικϊν τφπων, μάλλον επειδι οι νζεσ οικονομικζσ ςυνκικεσ δεν επζτρεπαν τθν καταςκευι τόςο περίπλοκων ταφικϊν μνθμείων.

Σι τάφοι των Πυκθναίων παρουςιάηονται όπωσ αναφζραμε με τρεισ διαφορετικοφσ τφπουσ: τουσ λακκοειδείσ, τουσ καλαμωτοφσ και τουσ κολωτοφσ. Σι πρϊτοι, οι απλοφςτεροι, αποτελοφνται από ζνα μακρόςτενο κάκετο άνοιγμα που ςκεπαηόταν με ακατζργαςτεσ λίκινεσ πλάκεσ. Σι καλαμωτοί λαξεφονται ςτο μαλακό πζτρωμα ςτισ πλαγιζσ υψωμάτων και αποτελοφνται από δφο τμιματα, τον δρόμο και τον κυρίωσ κάλαμο και καμιά φορά και από πλευρικό ταφικό δωμάτιο. Χτουσ καλάμουσ ζφκανε κανείσ μζςα από ζναν κατθφορικό δρόμο που κατζλθγε ςτθ κφρα με το υπζρκυρο που οδθγοφςε μζςα ςτο κάλαμο. Πετά τθν ταφι ζφραηαν το ςτόμιο με ξερολικιά. Ψα λαμπρότερα αρχιτεκτονικά επιτεφγματα αποτελοφν οι κολωτοί τάφοι.

ΧΑΦΑΞΨΘΦΛΧΨΛΞΘ ΔΣΠΘΧΘ ΕΧΩΨΕΦΛΞΑ ΚΣΟΩΨΣΩ ΨΑΦΣΩ

Σ ΚΣΟΣΧ ΞΑΛ ΨΣ ΑΡΑΞΣΩΦΛΧΨΛΞΣ ΨΦΛΓΩΡΣ ΥΑΡΩ ΑΥΣ ΨΘΡ ΕΛΧΣΔΣ ΧΨΣΡ ΚΘΧΑΩΦΣ ΨΣΩ ΑΨΦΕΑ Υρόκειται για υπόγεια κυκλικά κτίςματα με ιςόδομουσ λίκουσ και ςχιμα κωνικό. Διακζτουν και αυτοί δρόμο, κφρα και ςτόμιο. Σ μακρφσ δρόμοσ είναι ςκαμμζνοσ οριηόντια ςτθ πλαγιά λόφου (όχι επικλινισ), που μζςω του ςτομίου οδθγεί ς’ ζνα κάλαμο κυκλικισ κάτοψθσ, ςτεγαςμζνο με κόλο. Σ δρόμοσ ιταν διαμορφωμζνοσ ανάλογα με το μζγεκοσ και τθν ποιότθτα τθσ καταςκευισ των τάφων, ωσ μια μικρι δίοδοσ λαξεμζνθ ςτο βράχο ι μια επιμελθμζνθ λικόκτιςτθ καταςκευι. Ψα τοιχϊματά του είναι κάκετα, ενϊ θ είςοδοσ και ο κάλαμοσ είναι οικοδομθμζνοσ με ογκόλικουσ, άλλοτε πάνω από τθν επιφάνεια του εδάφουσ (ςκεπαηόταν με χϊμα δίνοντασ τθν όψθ τφμβου) και άλλοτε ςε βακφ κυκλικό ςκάμμα ανοιγμζνο ςτθν πλαγιά ενόσ λόφου. Θ διάμετροσ ποικίλλει από τα 3,50 μ. ζωσ τα 14,50 μ. του κθςαυροφ του Ατρζωσ.

Θ κόλοσ είναι καταςκευαςμζνθ από πάνω ςαν πθγάδι και οι πλευρζσ τθσ χτίηονταν με ογκόλικουσ τοποκετθμζνουσ κατά ςτρϊςεισ με τζτοιο τρόπο, ϊςτε κάκε ςτρϊςθ να εξζχει λίγο περιςςότερο προσ το εςωτερικό τθσ κόλου από τθν αμζςωσ κατϊτερι τθσ (εκφορικό ςφςτθμα), ζτςι ϊςτε το άνοιγμα να ςτενεφει προσ τα πάνω, ζωσ ότου ζμενε μόνο μια οπι. Σ μεγάλοσ λίκοσ τθσ κορυφισ του κόλου, που ζκλεινε τθν οπι, λζγεται «κλειδί», επειδι εξαςφαλίηει τθ ςυνοχι ς’ ολόκλθρο το οικοδόμθμα. Σι κόλοι είναι κυκλικοί ςτθν κάτοψθ κι επειδι κυμίηουν εςωτερικά κυψζλθ, ςυχνά αναφζρονται και ωσ κυψελόςχθμοι. Εξαίρεςθ αποτελεί ο κολωτόσ τάφοσ του Κορικοφ με ςχιμα ελλειψοειδζσ. Γφρω από τθ κόλο ςυςςωρεφονταν χϊματα και πζτρεσ για να είναι ανκεκτικι ςτισ πιζςεισ και ενδιαμζςωσ ζμπαινε μια επίςτρωςθ πθλοφ για ςτεγανοποίθςθ. Σι λάκκοι που βρζκθκαν ςτο δάπεδό τουσ χρθςίμευαν ωσ τάφοι ι ωσ τελετουργικζσ εγκαταςτάςεισ για τθν υποδοχι νεκρικϊν ςπονδϊν και προςφορϊν. Χτθν περίμετρο των κόλων προςτίκενται μερικζσ φορζσ ορκογϊνιοι κάλαμοι. Σι χϊροι αυτοί χρθςιμοποιοφνταν ωσ νεκρικοί κάλαμοι. Πετά από κάκε ταφι ζφραηαν τθν εξωτερικι άκρθ (ςτόμιο) του δρόμου με πζτρεσ και γζμιηαν το εςωτερικό του με χϊμα. Θ είςοδοσ των κόλων ςφραγιηόταν ςυνικωσ με τοίχο και πολφ ςπάνια με κφρα. Λδιαίτερθ επιμζλεια ζδιναν ςτθν καταςκευι τθσ πρόςοψθσ, παρόλο που θ είςοδοσ ιταν μόνο για ζνα μικρό διάςτθμα ορατι, από τθ ςτιγμι τθσ αποπεράτωςθσ του τάφου μζχρι τον πρϊτο ενταφιαςμό. Σ πολυτελισ διάκοςμοσ τθσ πρόςοψθσ του κθςαυροφ του Ατρζα αποτελεί ζνα μοναδικό παράδειγμα. Θ κφρα είναι μνθμειακι, με χτιςτζσ παραςτάδεσ, μονολικικά ανϊφλια και υπζρκυρα με ανακουφιςτικό τρίγωνο που χρθςίμευε για τθν εξουδετζρωςθ των πιζςεων. Ψο υπζρκυρο ζφτανε ςχεδόν πάντα ςτο φψοσ τθσ πλαγιάσ, πράγμα που ςθμαίνει ότι θ κόλοσ προεξείχε κάπωσ από το ζδαφοσ. Σι τάφοι καλφπτονταν από ζνα τεχνθτό λοφίςκο από χϊμα και πζτρεσ, ςαν τφμβο, που προςτάτευε τθν καταςκευι από τθ φυςικι φκορά. Ψο επιβλθτικό αυτό χωμάτινο ζξαρμα, μαηί με τθ ςτιλθ που τοποκετοφςαν ςτθ ςυνζχεια, λειτουργοφςε και ωσ ταφικό ςιμα.

Κθςαυρόσ του Ατρζα, εςωτερικό ο τελειότεροσ και αρχιτεκτονικά άρτια ςχεδιαςμζνοσ που ζχει βρεκεί μζχρι ςιμερα

ΠΩΞΘΡΕΧ ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ ΕΡΑΧ ΑΥΣ ΨΣΩΧ ΥΣΟΟΣΩΧ ΥΣΩ ΑΡΑΧΞΑΦΘΞΑΡ ΧΨΛΧ ΠΩΞΘΡΕΧ.

ΣΕΧΝΚΚΗ ΚΑΚ ΔΚΑΚΟ΢ΜΗ΢Η Χυνολικά, οι κολωτοί τάφοι που ζχουν βρεκεί ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα είναι 120. Από αυτοφσ, οι 14 μεγαλφτεροι κεωροφνται ςθμαντικά αρχιτεκτονικά επιτεφγματα, κακϊσ οι κολωτζσ καταςκευζσ αντιμετϊπιηαν ςοβαρά ςτατικά προβλιματα, όταν θ διάμετρόσ τουσ ξεπερνοφςε τα 6 μ. Χυγκεκριμζνα το ςτόμιό τουσ κινδφνευε να καταρρεφςει από το υπερβολικό βάροσ του υπζρκυρου, όπωσ το ςυμπαγζσ υπζρκυρο του Ατρζα που ηυγίηει 120 τόνουσ. Πια προςτατευτικι τεχνικι που εφαρμόςτθκε για να αποφευχκεί αυτό το πρόβλθμα ιταν θ επινόθςθ του ανακουφιςτικοφ τριγϊνου που μετζφερε το βάροσ του υπζρκυρου ςτισ παραςτάδεσ και τισ πλευρζσ τθσ κόλου. Χτθν θπειρωτικι Ελλάδα ζχουν βρεκεί δφο κορυφαία παραδείγματα τζτοιων τάφων τθσ μυκθναϊκισ εποχισ, ο λεγόμενοσ «κθςαυρόσ του Ατρζα» ςτισ Πυκινεσ και ο «κθςαυρόσ του Πινφα» ςτον Σρχομενό. Χτο δεφτερο από αυτοφσ τουσ τάφουσ, θ οροφι του πλευρικοφ καλάμου είναι επενδυμζνθ με μια αςβεςτολικικι πλάκα με ανάγλυφθ διακόςμθςθ. Σριςμζνοι κολωτοί τάφοι αποκαλοφνται κθςαυροί πικανϊσ να χρθςιμεφονταν προσ αποταμίευςθ χρυςοφ, ςιτθρϊν και άλλων αναγκαίων του βίου, όπωσ ο κθςαυρόσ του Πινφα ςτον Σρχομενό. Σι κολωτοί τάφοι είναι ςυνικωσ υπόγειοι, με εξαίρεςθ το κθςαυρό του Πινφα που είναι υπζργειοσ.

ΠΑΡΟΤ΢ΚΑ΢Η ΜΝΗΜΕΚΩΝ

ΜΤΚΗΝΩΝ

ΧΧΕΔΛΑΧΨΛΞΘ ΨΣΠΘ ΨΣΩ ΚΘΧΑΩΦΣΩ ΨΣΩ ΑΨΦΕΩΧ

Σ κθςαυρόσ του Ατρζα

Εςωτερικό κολωτοφ τάφου, Ατρζα. Είςοδοσ πλευρικοφ καλάμου

Σ τάφοσ τθσ «Ξλυταιμνιςτρασ » Σ τάφοσ τθσ «Ξλυταιμνιςτρασ» βρίςκεται ζξω από τθν Ακρόπολθ των Πυκθνϊν και χτίςτθκε γφρω ςτα 1220 π. Χ. . Σ δρόμοσ του τάφου ζχει μικοσ 37 μζτρα και πλάτοσ 6. Ελάχιςτα ςτοιχεία ςϊηονται από τον γλυπτό διάκοςμο τθσ πρόςοψθσ. Θ διάμετροσ του καλάμου του τάφου είναι 13,5 μζτρα.

Ψάφοσ «Ξλυταιμνιςτρασ » Πε κόκκινο χρθματιςμό θ κζςθ του μνθμείου ςτον χϊρο

Ψάφοσ τθσ Ξλυταιμνιςτρασ, εςωτερικό

Ψάφοσ τθσ Ξλυταιμνιςτρασ, λεπτομζρεια. Σ τάφοσ που είναι γνωςτόσ με το ςυμβατικό όνομα "τάφοσ τθσ Ξλυταιμνιςτρασ" είναι ο νεότεροσ από τουσ τάφουσ των Πυκθνϊν και ο δεφτεροσ ςε μζγεκοσ μετά τον τάφο του Ατρζα. Σ κολωτόσ τάφοσ του Ατρζωσ δζςποηε ςτθ δυτικι πλαγιά τθσ ράχθσ τθσ Υαναγίτςασ, ςτα ΡΔ τθσ ακρόπολθσ των Πυκθνϊν και επάνω ςτον οδικό άξονα, που ςυνζδεε τισ Πυκινεσ με το Θραίο του Άργουσ. Υρόκειται για ζναν από τουσ μεγαλφτερουσ και τελειότερουσ μυκθναϊκοφσ κολωτοφσ τάφουσ και τον πιο

εντυπωςιακό από τουσ 9, που ςυνολικά ζχουν βρεκεί ςτισ Πυκινεσ. Χρονολογείται μεταξφ 1350-1250 π.Χ. και κεωρείται ςαν ζνα από τα ωριμότερα δείγματα του τφπου. Είναι βζβαιο ότι χρθςιμοποιικθκε για τθν ταφι κάποιου ςθμαντικοφ μζλουσ τθσ βαςιλικισ οικογζνειασ των Πυκθνϊν. Ιδθ από τθν εποχι του περιθγθτι Υαυςανία (2οσ αιϊνασ μ.Χ.), οι κάτοικοι τθσ περιοχισ γνϊριηαν το μνθμείο ωσ «κθςαυρό», δθλαδι ωσ κθςαυροφυλάκιο του ιδρυτι τθσ μυκικισ μυκθναϊκισ ακρόπολθσ, του Ατρζα. Πζχρι ςιμερα ο τάφοσ είναι γνωςτόσ και ωσ «Κθςαυρόσ του Ατρζωσ» ι «τάφοσ του Αγαμζμνονα».

Θ πρόςβαςθ ςτον τάφο γινόταν μζςω του δρόμου, μικουσ 36 μ. και πλάτουσ 6 μ, που είναι λαξευμζνοσ ςτο βράχο και επενδυμζνοσ με λείουσ επιμικεισ λίκουσ από αμυγδαλόπετρα, τοποκετθμζνουσ ςε οριηόντιεσ ςτρϊςεισ, κατά το ψευδοϊςόδομο ςφςτθμα. Χτο ανατολικό του άκρο εδράηεται ςε άνδθρο και ορίηεται από τοίχο κτιςμζνο με πϊρινουσ λίκουσ. Σ δρόμοσ οδθγεί ςτο ςτόμιο του τάφου, που ζχει μικοσ 5,40 μ. Ιταν φραγμζνο με ςυςςωρευμζνεσ μικρζσ πζτρεσ ζωσ τθν ξφλινθ, δίφυλλθ και πικανόν επενδυμζνθ με χαλκό κφρα, φψουσ 5,40 μ. και πλάτουσ 2,40 μ. Ψο υπζρκυρο τθσ ειςόδου αποτελοφν δφο εξαιρετικά μεγάλοι λίκοι, από τουσ οποίουσ ο εςωτερικόσ ζχει μικοσ 8 μ., πλάτοσ 5 μ. και βάροσ περίπου 120 τόνων. Θ πρόςοψθ του τάφου, φψουσ 10,50 μ. και πλάτουσ 6 μ., ιταν διακοςμθμζνθ με θμικίονεσ ςε δφο επίπεδα, καταςκευαςμζνουσ από πράςινο λίκο με ανάγλυφα ςτοιχεία. Από αυτοφσ ςιμερα ςϊηονται ςτθν αρχικι τουσ κζςθ μόνο οι τετράγωνεσ βάςεισ δεξιά και αριςτερά από τθν είςοδο. Αλλεπάλλθλεσ ταινίεσ από πράςινο και ερυκρό λίκο, επίςθσ με ανάγλυφθ διακόςμθςθ από ςπείρεσ και ρόδακεσ, κάλυπταν το ανακουφιςτικό τρίγωνο. Ψμιματα αυτισ τθσ διακόςμθςθσ βρίςκονται ςιμερα διάςπαρτα ςε διάφορα μουςεία, ςτο Εκνικό Αρχαιολογικό Ακθνϊν, ςτο Οονδίνο, ςτο Υαρίςι, ςτο Βερολίνο, ςτο Πόναχο και ςτθν Ξαρλςροφθ.

Ψομι τάφου του κθςαυροφ του Ατρζωσ

Σ κυκλικόσ κάλαμοσ του τάφου, διαμζτρου 14,60 μ. και φψουσ 13,40 μ., καλφπτεται με κυψελοειδι κόλο και είναι κτιςμζνοσ με 33 αλλεπάλλθλεσ ςειρζσ από λείουσ επιμικεισ αμυγδαλόλικουσ, τζλεια ςυναρμολογθμζνουσ, ϊςτε ο κακζνασ να εξζχει ελάχιςτα από τον κατϊτερο. Σ τελευταίοσ λίκοσ, το «κλειδί», φράηει τθν οπι ςτθν κορυφι τθσ κόλου εξαςφαλίηοντασ τθν ιςορροπία και τθ ςυνοχι τθσ και είναι το μόνο ςτοιχείο όλθσ τθσ καταςκευισ που ζχει αντικαταςτακεί ςτθ ςφγχρονθ εποχι. Ψο εςωτερικό τθσ κόλου διακοςμοφςαν χάλκινοι ρόδακεσ ςτουσ αρμοφσ των λίκων, από τουσ οποίουσ ζχουν παραμείνει ςτθ κζςθ τουσ μόνο τα καρφιά από τθν τρίτθ ςειρά και επάνω. Χτθ βόρεια πλευρά τθσ κόλου ανοίγεται μικρόσ, ορκογϊνιοσ, πλευρικόσ κάλαμοσ, λαξευμζνοσ ςτο βράχο (6,50Χ6 μ. και 5 μ. φψοσ), όπου ζμπαινε κανείσ από ςτενι είςοδο με ανακουφιςτικό τρίγωνο ςτο υπζρκυρο. Χτο δάπεδό του ιταν λαξευμζνοι δφο λάκκοι, ενϊ δφο λίκινεσ βάςεισ δείχνουν ότι και εδϊ υπιρχαν κίονεσ. Υικανόν από εδϊ να προζρχονται οι «ελγίνειεσ πλάκεσ» του Βρετανικοφ Πουςείου, καταςκευαςμζνεσ από γφψο και διακοςμθμζνεσ με ανάγλυφουσ ταφρουσ. Υαρόμοιο πλευρικό δωμάτιο υπάρχει μόνο ςε δφο ακόμθ βαςιλικοφσ κολωτοφσ τάφουσ, ς’ αυτόν του Πινφα ςτον Σρχομενό και ςτο κολωτό τάφο Α ςτισ Αρχάνεσ. Θ όλθ καταςκευι πάνω από τθ κόλο καλυπτόταν με τφμβο, που δθμιουργικθκε με τθ ςυςςϊρευςθ χωμάτων και ςτθριηόταν ςτθ βάςθ του περιμετρικά με τοίχο κτιςμζνο ςτθν πρόςοψθ με ορκογϊνιουσ πωρόλικουσ. Πετά τθ μυκθναϊκι εποχι, το μνθμείο δεν χρθςιμοποιικθκε πια ωσ τάφοσ. Αγγεία αρχαϊκισ εποχισ, που βρζκθκαν απζναντι από τον τοίχο που ςτιριηε τον τφμβο, αποτελοφν πικανόν ίχνθ προγονολατρείασ. Σ τάφοσ είχε ιδθ λεθλατθκεί το 2ο αιϊνα μ.Χ., όταν τον επιςκζφκθκε ο Υαυςανίασ και ιταν εν μζρει καταχωμζνοσ, όταν ςτουσ περαςμζνουσ αιϊνεσ βοςκοί τον χρθςιμοποιοφςαν ωσ καταφφγιο, αφαιρϊντασ το «κλειδί», προκειμζνου να ζχει διζξοδο ο καπνόσ από τισ φωτιζσ τουσ, που άφθςε τα ίχνθ του ςτισ παρειζσ τθσ κόλου.

Σ τάφοσ του Αιγίςκου ΩΕΛΛ περίοδοσ- Πυκινεσ.

ΑΧΑΡΝΩΝ - ΑΣΣΚΚΗ Χτισ Αχαρνζσ βρίςκεται ο επιβλθτικότεροσ και ο καλφτερα διατθρθμζνοσ μυκθναϊκόσ κολωτόσ τάφοσ τθσ Αττικισ. Σ τάφοσ των Αχαρνϊν αναςκάφθκε ςτα 1879 από Γερμανοφσ αρχαιολόγουσ, ςτθν πλαγιά τεχνθτοφ λόφου. Σ τάφοσ χρονολογείται ςτθν Ωςτεροελλαδικι III εποχι (14οσ-13οσ αιϊνασ π.Χ.). Αποτελείται από το δρόμο, δθλαδι το διάδρομο που οδθγοφςε ςτον τάφο, το ςτόμιο και το κάλαμο. Είναι υπόγειοσ, κτιςμζνοσ µε ςχετικά μικρζσ πζτρεσ ακανόνιςτου ςχιματοσ. Σ δρόμοσ ζχει μικοσ 27 μ. και πλάτοσ 3 μ. Ψο ςχιμα του καλάμου είναι κωνικό και κυμίηει τεράςτια κυψζλθ. Θ διάμετροσ τθσ κόλου είναι 8,35 µ. και το φψοσ τθσ 8,74 µ. Εξωτερικά θ κόλοσ καλφπτεται µε χϊμα ςχθματίηοντασ ζνα είδοσ τφμβου. Ψο βάκοσ του ςτοµίου είναι 3,35 µ. και το πλάτοσ του 1,55 µ. Ψο υπζρκυρο είναι από ογκϊδθ επιµικθ λίκο. Υάνω από το υπζρκυρο ςε αντίκεςθ µε άλλουσ κολωτοφσ, όπου υπάρχει το ανακουφιςτικό τρίγωνο (ζνα κενό δθλ. τριγωνικό τµιµα ), χρθςιμοποιικθκαν τζςςερισ μικρότεροι, αδοφλευτοι ογκόλικοι, παράλλθλοι μεταξφ τουσ και µε μικρά κενά ενδιάμεςα. Σ δρόμοσ ζχει μικοσ 27 μ. και πλάτοσ 3 μ. και τα τοιχϊματά του είναι κτιςμζνα µε αργζσ (ακατζργαςτεσ) πζτρεσ.

Σ ΨΑΦΣΧ ΨΩΡ ΑΧΑΦΡΩΡ

Υρόκειται για τον τάφο ςθμαντικοφ προςϊπου τθσ περιοχισ, όπωσ πιςτοποιοφν το είδοσ του τάφου και τα πολυάρικμα κοςμιματα άριςτθσ καλλιτεχνικισ ποιότθτασ. Λδιαίτερα πλοφςιοσ, ο τάφοσ περιείχε πιλινα και λίκινα αγγεία, χάλκινα όπλα, ελεφάντινα αντικείμενα, ςφραγιδόλικουσ, κοςμιματα από χρυςό, άργυρο, χαλκό, υαλόμαηα και φαγεντιανι. Ψα μοτίβα των κοςμθμάτων και των αγγείων είναι γνωςτά μυκθναϊκά-μινωικά ςχζδια. Από τα πιο ςθμαντικά ευριματα είναι μία ελεφάντινθ λφρα µε ανάγλυφεσ ςφίγγεσ ςτθ βάςθ τθσ, που βρζκθκε ςπαςμζνθ ςτον ταφικό κάλαμο. Θ λφρα αυτι, από τισ πρωιμότερεσ του είδουσ, είχε πικανότατα 7 ι 8 χορδζσ και αποτελεί ςπάνιο εφρθμα για τθ γνϊςθ τθσ μουςικισ ςτθν αρχαιότθτα.

ΠΣΩΧΛΞΣ ΣΦΛΓΑΡΣ ΟΩΦΑ ΠΕ 7 ι 8 ΧΣΦΔΕΧ - ΕΩΦΘΠΑ ΨΑΦ. 1 ΑΧΑΦΡΕΧ ΑΨΨΛΞΘΧ

Άλλο αξιόλογο εφρθμα είναι μια ελεφάντινθ κυλινδρικι πυξίδα µε πϊμα. Θ πυξίδα είναι διακοςμθμζνθ µε ανάγλυφα κριάρια ςε δφο ηϊνεσ, ενϊ το πϊμα µε τζςςερα κριάρια ςε ακτινωτι διάταξθ. Ψα ευριματα δείχνουν τθν οικονομικι ευρωςτία των κατόχων του τάφου, το επίπεδο πολιτιςμοφ και τθν υψθλι κοινωνικι τουσ κζςθ. Χτθν επίχωςθ του δρόμου του τάφου, μπροςτά από τθν είςοδο, βρζκθκαν ευριματα που μαρτυροφν λατρεία αφθρωιςµζνων νεκρϊν ζωσ τθν Ξλαςικι Εποχι (5οσ αιϊνασ π.Χ.), εποχι κατά τθν οποία ςταματά απότομα θ χριςθ του χϊρου, πικανότατα εξαιτίασ του Υελοποννθςιακοφ Υολζμου. Ψα ευριματα του κολωτοφ τάφου βρίςκονται ςτο Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο.

ΕΩΦΘΠΑ ΨΑΦ. ΑΧΑΦΡΩΡ 2

ΙΟΛΩΣΟΚ ΣΑΦΟΚ ΜΕ΢΢ΗΝΚΑ΢ Κ΢ΣΟΡΚΚΟ ΑΝΑ΢ΚΑΦΩΝ

ΧΩΦΣΨΑ΢ΛΑ ΠΡΘΠΕΛΩΡ ΠΩΞΘΡΑΝΞΘΧ ΥΕΦΛΣΔΣΩ Ρ.ΠΕΧΧΘΡΛΑΧ

Σι κολωτοί τάφοι, εμφανίςτθκαν για πρϊτθ φορά ςτθν επικράτεια του βαςιλείου του Ρζςτορα ςτθ Πεςςθνία, που κεωρείται «θ πατρίδα του κολωτοφ τάφου», πριν εξαπλωκοφν ςτθν υπόλοιπθ Ελλάδα. Χτθ Πεςςθνία υπάρχουν οι περιςςότεροι κολωτοί τάφοι όλθσ τθσ Ελλάδασ, που χρονολογοφνται από τα τζλθ του 17ου αιϊνα π.Χ. και εδϊ ςυναντάται όλθ θ αλυςίδα τθσ αρχιτεκτονικισ τουσ εξζλιξθσ ωσ το 1200 π.Χ., οπότε ζπαψε θ καταςκευι των πολυτελϊν μνθμείων. Υρόςφατεσ αρχιτεκτονικζσ μελζτεσ και φωτογραφικζσ αποτυπϊςεισ τθσ κατάςταςθσ και τθσ πακολογίασ των 33 κολωτϊν τάφων τθσ Πεςςθνίασ δεν υπάρχουν. Χε αρκετοφσ, θ εικόνα που υπάρχει είναι αποςπαςματικι και χρειάηονται πρόςκετεσ αναςκαφζσ. Είναι κτιςμζνοι κατά τον εκφορικό τρόπο, από τζλεια αρμοςμζνεσ ςτρϊςεισ πελεκθτϊν λίκων χωρίσ ςυνδετικό υλικό και κλείνουν με μια πλάκα, το «κλειδί». Σι μικροί δεν ξεπερνοφν ςε διάμετρο και φψοσ τα 4-6 μ. και άλλοι φκάνουν τα 14 μ. Σι πιο ςθμαντικοί από αυτοφσ κεωροφνται: ο κολωτόσ τάφοσ ςτθν Υφλο, ςτο όροσ Πάλκθ (Βαςιλικό)που είναι ο πιο καλοδιατθρθμζνοσ τθσ Ελλάδασ, οι 4 Κολωτοί Ψάφοι ςτθν Υεριςτεριά που χαρακτθρίηονται ωσ οι «Μυκήνες της Δυτικής Πελοποννήσου» (ςτο εςωτερικό τουσ υπιρχαν πολλά αντικείμενα, όπωσ κοςμιματα, είδθ κακθμερινισ χριςθσ κ.ά.), αυτόσ τθσ Άνκειασ, ο κολωτόσ τάφοσ του διαδόχου του Ρζςτορα Κραςυμιδθ ςτθ Βοϊδοκοιλιά, οι 2 κολωτοί τάφοι ςτον Εγκλιανό κι ο παλαιότεροσ τθσ θπειρωτικισ χϊρασ ςτθν τοποκεςία «Σςμάναγα», του Ξορυφαςίου. 1909: Αναςκαφι του ςτομίου του Κολωτοφ Ψάφου 1 ςτθ Βιγλίτςα Ψραγάνασ από τον Ανδρζα Χκιά (1861-1922). Ψο ςτόμιο αρχικά εκλαμβάνεται ωσ αυτοτελισ τάφοσ. 1912: Αναςκαφι τθσ κόλου του Κολωτοφ Ψάφου 1 Ψραγάνασ από τον Ξωνςταντίνο Ξουρουνιϊτθ (1872-1945). 1926: Αναςκαφι του κυκλικοφ καλάμου του Κολωτοφ Ψάφου του Σςμάναγα (Ξορυφαςίου) από τον Ξ. Ξουρουνιϊτθ.

1939 (4 Απριλίου); Εναρξθ των αναςκαφϊν ςτο λόφο του Επάνω Εγκλιανοφ από τον Ξ. Ξουρουνιϊτθ και τον Carl W. Blegen (1887-1971), με βοθκό τον William MacDonald. Αποκαλφπτονται τμιματα ανακτόρου, το οποίο οι αναςκαφείσ ταυτίηουν αμζςωσ με το ανάκτορο του Σμθρικοφ Ρζςτορα. Ζρχονται ςτο φωσ και εκατοντάδεσ πιλινεσ πινακίδεσ τθσ Γραμμικισ Β (Πυκθναϊκισ) Γραφισ από το αρχείο του ανακτόρου. Αναςκάπτεται, επίςθσ, ο κολωτόσ τάφοσ του Ξάτω Εγκλιανοφ (Κολ. Ψάφοσ III) από τθν Elizabeth Pierce Blegen. 1951, 1955, 1958: Υρϊτεσ δθμοςιεφςεισ, από τον Ξακθγ. Emmett L. Bennett, των πινακίδων τθσ Γραμμικισ Β από το ανάκτορο του Εγκλιανοφ. 1952; Αποκρυπτογράφθςθ τθσ Γραμμικισ Β Γραφισ από τον Michael Ventris. (1922-1956). Θ γλϊςςα των κειμζνων των πινακίδων αποδεικνφεται Ελλθνικι (μία αρχαϊκι μορφι τθσ Ελλθνικισ). Επιβεβαιϊνεται οριςτικά θ ελλθνικότθτα των δθμιουργϊν του Πυκθναϊκοφ πολιτιςμοφ. 1954: Δθμοςίευςθ, από τον Carl Blegen, του μεγαλυτζρου μζρουσ τθσ κεραμικισ από το Κολωτό Ψάφο του Σςμάναγα (Ξορυφαςίου). Επιςθμαίνεται, για πρϊτθ φορά, θ πρωιμότθτα του τάφου και θ ςθμαςία του, αν και δεν προβάλλονται τα Πινωικά ςτοιχεία τθσ κεραμικισ του. 1952-66, 1969; Υερίοδοσ ςυςτθματικϊν αναςκαφϊν τθσ αποςτολισ του Υανεπιςτθμίου του Cincinnati υπό τθ διεφκυνςθ του Carl Blegen ςτο λόφο του Εγκλιανοφ και ςτθν αμζςωσ γειτονικι περιοχι, με τθ ςυμμετοχι πολλϊν αρχαιολόγων και άλλων ειδικϊν, ςυμπεριλαμβανομζνων και Ελλινων (Δ.Φ. Κεοχάρθ, Λ. Ψραυλοφ, Δροσ Γ. Υαπακαναςοποφλου). Ξατά τθν περίοδο αυτι επιτυγχάνεται θ πλιρθσ αναςκαφι του Ανακτόρου του Ρζςτοροσ, ερευνϊνται άλλα τμιματα του λόφου, γίνονται δοκιμαςτικζσ τομζσ ςτθν ζκταςθ τθσ λεγόμενθσ Ξάτω Υόλθσ, ενϊ αναςκάπτονται δφο ακόμθ Πυκθναϊκοί κολωτοί τάφοι (Κολωτόσ Ψάφοσ IV και Κολωτόσ Ψάφοσ Βαγενά) κακϊσ και ςειρά καλαμοειδϊν, ςε κοντινά ςθμεία γφρω από το λόφο. 1952-67: Υερίοδοσ αναςκαφϊν του Χπυρίδωνοσ Παρινάτου (1901-1974) ανά τθν Υυλία και τθν Ψριφυλία (υπό τθν αιγίδα τθσ Εν Ακιναισ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ), με κφριο ςτόχο τθ διερεφνθςθ τθσ Σμθρικισ-Πυκθναϊκισ τοπογραφίασ τθσ Πεςςθνίασ. Εντόσ τθσ μείηονοσ περιοχισ τθσ Πυκθναϊκισ Υφλου, θ αναςκαφικι του δράςθ αναπτφςςεται ςτα Βολιμίδια, ςτον Αϊ-Οιά και ςτθν Ξαταβόκρα Χϊρασ, ςτο Πυρςινοχϊριον (Φοότςθ), ςτθν Ψραγάνα, ςτθ Βοϊδοκοιλιά και ςτο αρχαίο Ξορυφάςιο. Παηί με τισ προθγοφμενεσ ανακαλφψεισ του Ξουρουνιϊτθ και του Blegen και τισ επιςθμάνςεισ των Ξακθγ. William MacDonald και Richard Hope Simpson, 01 κζςεισ που εντόπιςε και ανάςκαψε ο Παρινάτοσ, από τθν επιβλθτικι ακρόπολθ τθσ Υεριςτεριάσ κοντά ςτθν Ξυπαριςςία ζωσ τον μεμονωμζνο κολωτό τάφο του Χαροκοπειοφ κοντά ςτθν Ξορϊνθ, ςυνκζτουν τον πρϊτο χάρτθ τθσ Πυκθναϊκισ Πεςςθνίασ. 1966: Ζκδοςθ του πρϊτου τόμου τθσ τελικισ δθμοςίευςθσ των αναςκαφϊν ςτον Εγκλιανό (ΦΡ Λ), από τον Carl Blegen και τθν Marion Rawson. Θ δθμοςίευςθ περιλαμβάνει τθν εξζταςθ των κτθρίων του ανακτόρου και των περιεχομζνων τουσ, κακϊσ και πλιρθ ανάλυςθ τθσ κεραμικισ που βρζκθκε ςτισ αποκικεσ και ςτα άλλα διαμερίςματά του. Χτθν κεραμεικι αναγνωρίηονται 80 διαφορετικά ςχιματα αγγείων και παραλλαγζσ . 1967: Εμφάνιςθ τθσ τρίτθσ βελτιωμζνθσ ζκδοςθσ του Σδθγοφ του Ανακτόρου του Ρζςτοροσ από τον Carl Blegen και τθν Marion Rawson. 1967-68: Δθμιουργείται το Αρχαιολογικό Πουςείο Χϊρασ, ωσ μόνιμθ ςτζγθ των πολυπλθκϊν Πυκθναϊκϊν, κυρίωσ, ευρθμάτων από τισ αναςκαφζσ του Blegen ςτον Εγκλιανό και του Παρινάτου ςτθν ευρφτερθ περιοχι. 1969; Ζκδοςθ του δευτζρου τόμου τθσ δθμοςίευςθσ των αναςκαφϊν του Εγκλιανοφ (ΦΡ Υ) από τθν Ξακθγ. Mabel Lang, ςτον οποίον παρουςιάηονται και ςυηθτοφνται διεξοδικϊσ οι τοιχογραφίεσ που κοςμοφςαν πολλά από τα διαμερίςματα του Ανακτόρου του Ρζςτοροσ. 1971-72: Αναςκαφι και πρϊτθ δθμοςίευςθ από τθν Εφορεία Αρχαιοτιτων Σλυμπίασ (Κ. Ξαράγιωργα) δφο καλαμοειδϊν τάφων τθσ ομάδοσ Ξεφαλόβρυςου ςτο Πυκθναϊκό νεκροταφείο των Βολιμιδίων Χϊρασ. (Είκοςι περίπου χρόνια αργότερα ερευνάται από τθν ίδια Εφορεία και άλλοσ τάφοσ ςτα Βολιμίδια, ο τάφοσ του οικοπζδου Φιγα). 1972: Δθμοςίευςθ από τουσ Ξακθγ. William MacDonald και George Rapp των αποτελεςμάτων των πολυετϊν επιφανειακϊν και άλλων ερευνϊν τθσ αποςτολισ του Υανεπιςτθμίου τθσ Minnesota ςτθ Πεςςθνία (ΠΠΕ). 1973: Επανάλθψθ των αναςκαφϊν τθσ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ ςε κζςεισ τθσ Υυλίασ και τθσ Ψριφυλίασ και ζναρξθ προγράμματοσ δθμοςιεφςεωσ των παλαιϊν αναςκαφϊν του Χπ. Παρινάτου υπό τθ διεφκυνςθ του Ξακθγ. Γεωργίου Χ. Ξορρζ. Αναςκαφζσ, ςυςτθματικοφ ι ςυμπλθρωματικοφ χαρακτιρα, ζχουν ζωσ ςιμερα (1994) διεξαχκεί από τον Γ. Ξορρζ ςε διάφορεσ κζςεισ ςτθ Πεςςθνία (Γουβαλάρθ-Ξουκουνάρα, Φυτιζσ, Ξαμίνια Ξρεμμυδιϊν, Αγ. Λωάννθ Υαπουλίων, Βοϊδοκοιλιά, Χπιλαιο Ρζςτοροσ, Βιγλίτςα Ψραγάνασ, Φουτςθ Πυρςινοχωρίου και Υεριςτζρια Ξυπαριςςίασ). 1973: Ζκδοςθ του τρίτου τόμου τθσ οριςτικισ δθμοςίευςθσ των αποτελεςμάτων των αναςκαφϊν ςτον Εγκλιανό (ΦΡ III) από τον Carl Blegen, τον Οόρδο William Taylour (1904-1989) και τουσ ςυνεργάτεσ τουσ. Χτον τόμο αυτό, εκτόσ των άλλων, δθμοςιεφονται οι Πυκθναϊκοί κολωτοί και καλαμοειδείσ τάφοι γφρω από τον ανακτορικό λόφο.

1980: Διοργάνωςθ από τον F. Ξορρζ ςτθν Ακινα (8-11 Δεκεμβρίου) του Υρϊτου Διεκνοφσ Πυκθναιολογικοφ Χυνεδρίου με κζμα "Υρομυκθναϊκι και Πυκθναϊκι Υφλοσ". 1984: Χφγκλθςθ από τον Ξακθγ. Thomas G. Palaima ςτο Fordham University τθσ Ρζασ Ωόρκθσ (Lincoln Center, 4-5 Παίου) Διεκνοφσ Χυμποςίου με κζμα "Θ Υφλοσ ηωντανεφει εκ νζου: Βιοτεχνία και διοίκθςθ ςε ζνα Πυκθναϊκό ανάκτορο". 1985: Δθμοςίευςθ του ζργου τθσ Ξακθγ. C.W. Shelmerdine για τθν ακμάηουςα βιοτεχνία αρωματικϊν ελαίων ςτθ Πυκθναϊκι Υφλο. 1987: Δθμοςίευςθ του ζργου του Δροσ Γ. Οϊλου για τθν Υρωτομυκθναϊκι κεραμικι τθσ Πεςςθνίασ. 1990: Ζναρξθ προγράμματοσ λεπτομεροφσ αρχιτεκτονικισ αποτφπωςθσ των κτθρίων του ανακτορικοφ ςυγκροτιματοσ του Εγκλιανοφ από ομάδα υπό τον Ξακθγ. Fred Cooper του Υανεπιςτθμίου τθσ Minnesota. 1992: Ζναρξθ εντατικισ επιφανειακισ εξερεφνθςθσ (survey) τμιματοσ τθσ Δυτικισ Πεςςθνίασ, με επίκεντρο τον ανακτορικό λόφο του Εγκλιανοφ, από Αμερικανικι αποςτολι (Pylos Regional Archaeological Project) υπό τον Ξακθγ. Jack L. Davis του Υανεπιςτθμίου του Cincinnati.

Δικ. 34. Δγκλιανός, Θαλαμοειδής ΤάθοςΔ-8. Κφνικό ρσηό (ύυοσς24,4εκ.) ηης Υζηεροελλαδικής ΙΙΑ περιόδοσ. Μοσζείο Φώρας.

ΙΕ΢ΕΚ΢ ΑΝΑ΢ΚΑΦΩΝ ΜΕ΢΢ΗΝΚΑ΢

ΜΤΡ΢ΚΝΟΧΩΡΚ

Από αναςκαφζσ ςτθ Βουφράδα. Βρζκθκε ςτο Πυρςινοχϊρι, είναι ςφραγιδόλικοσ, χρονολογείται το 1450 π.Χ. και παριςτάνει δυο πελαργοφσ που πετοφν. Θ φωτογραφία δθμοςιεφκθκε για πρϊτθ φορά ςτα «Πεςςθνιακά 1968», Πίμθ Φερζτου, τόμοσ Αϋ, ςελ.180.

ΠΩΦΧΛΡΣΧΩΦΛ - ΦΣΩΨΧΘ: Χτο Πυρςινοχϊρι και ςτο Φοφτςθ ζχουμε ευριματα τθσ περιόδου 1500 - 1450 π.Χ. Χυγκεκριμζνα, ανακαλφφτθκαν δφο κολωτοί τάφοι και πζντε τφμβοι. Βρζκθκαν ποτιρια, κφλικεσ, πρόχοι, ψευδόςτομοσ αμφορζασ, φιάλθ, τρίχερο, εγχειρίδια με ναυτίλουσ και αιλουροειδι, ςφραγίδεσ με πουλιά, ταφροι, λιοντάρια, γερανοί, ξίφθ, μαχαίρια, ταινίεσ, δαχτυλίδια, περιδζραιο, τράπεηα προςφορϊν (1). Χτισ 5 Παρτίου 2002 ο κακθγθτισ αρχαιολογίασ Γεϊργιοσ Χ. Ξορρζσ, ςε ομιλία του ςτο Πουςείο Ξυκλαδικισ Ψζχνθσ, αναφζρκθκε και ςτθν παρουςίαςθ ενόσ ςθμαντικοφ ευριματοσ γυναικείασ ταφισ, ενόσ ςτζμματοσ από το κολωτό τάφο του Φοφτςθ, το οποίο, όμωσ ζχει, δυςτυχϊσ, υποςτεί ανεπανόρκωτεσ ηθμιζσ εξαιτίασ τθσ αδικαιολόγθτθσ κακυςτζρθςθσ που ςθμειϊκθκε μζχρι να φτάςει ςτθν Ακινα για να ςυντθρθκεί.

Θ εφθμερίδα «Ελευκερία» ςτο φφλλο 6800 τθσ 6θσ Παρτίου 2002 αναφζρει για το ςτζμμα αυτό: «Υρόκειται για ζνα χάλκινο ςτζμμα με χρυςό αςτζρα και πλιρωσ ςωηόμενθ τθν επιμικθ χάλκινθ καρφίδα του. Εξάλλου, το ςτζμμα με ζνα ζωσ 5 χρυςά αςτζρια είναι χαρακτθριςτικό των γυναικείων ταφϊν, ςε αντιδιαςτολι με τισ νεκρικζσ προςωπίδεσ που ςυνοδεφουν τισ ανδρικζσ ταφζσ». Σ αρχαιολόγοσ Γεϊργιοσ Χ. Ξορρζσ αναφζρκθκε ςτθν ίδια ομιλία του ςε ζνα τάφο που ζμεινε ςτθ διάρκεια των αναςκαφϊν χωρίσ να ερευνθκεί ολοκλθρωτικά. Αργότερα ανακαλφφκθκε ότι κάτω από τα κεμζλια του κόλου του ταφικοφ καλάμου υπιρχε άλλοσ κθςαυρόσ. Χτο μζροσ αυτό είχε ςθμειωκεί ανακομιδι ταφισ. Ξάτω, δθλαδι, από το δάπεδο είχε γίνει προςπάκεια να δθμιουργθκεί χϊροσ για επόμενεσ ταφζσ. Σ κθςαυρόσ που ανακαλφφκθκε το 1989 ςε επαναλθπτικι αναςκαφι του Γεωργίου Χ. Ξορρζ, βρίςκεται ςτο μουςείο τθσ Χϊρασ. Δεν ζχει όμωσ εκτεκεί, αλλά παραμείνει ςτισ αποκικεσ, αφοφ θ ζκκεςθ του μουςείου ζχει χρόνια να ανανεωκεί, με αποτζλεςμα να μθν περιλαμβάνει τα ευριματα των νεότερων αναςκαφϊν.

ΥΕΦΛΣΧΘ «ΦΣΩΨΧΛ » 17ΣΧ ΑΛΩΡΑΧ ΥΧ- ΕΩΦΘΠΑ ΨΑΦΛΞΣΩ ΚΑΟΑΠΣΩ ΠΕΓΑΟΣ ΥΦΛΓΞΘΥΛΞΣ ΢ΛΦΣΧ

Σι αναςκαφζσ που πραγματοποιικθκαν ςτθ κζςθ αυτι κατά τα ζτθ 1956-1957 με επικεφαλισ τον Χπ. Παρινάτο, ζφεραν ςτο φϊσ δφο Πυκθναϊκοφσ κολωτοφσ τάφουσ. Χυμπλθρωματικζσ ζρευνεσ ςτο χϊρο πραγματοποιικθκαν κατά τθ δεκαετία του 1980 από τον κακθγθτι Γ. Ξορρζ. O κολωτόσ τάφοσ Λ, είχε ςυλθκεί, ωςτόςο διαςϊκθκαν κάποια ευριματα όπωσ κεραμικι, δφο ςκεφθ από χαλκό, τμιματα από αργυρό ςκεφοσ και μερικά χρυςά κοςμιματα. Αντίκετα, ο κολωτόσ τάφοσ ΛΛ αποτζλεςε ζναν από τουσ ελάχιςτουσ κολωτοφσ τάφουσ τθσ θπειρωτικισ Ελλάδασ, που βρζκθκαν άκικτοι. Από τισ πλοφςια

κτεριςμζνεσ ταφζσ του, ξεχωρίηει ο οπλιςμόσ, αποτελοφμενοσ από ξίφθ και δφο μαχαίρια με ζνκετθ διακόςμθςθ, οι ςφραγιδόλικοι, τα κοςμιματα, τα αντικείμενα από χρυςό, χαλκό, πολφτιμουσ λίκουσ και ελεφαντόδοντο κακϊσ και θ καλισ ποιότθτασ κεραμικι. Σι δφο κολωτοί τάφοι χτίςτθκαν ςτισ αρχζσ τθσ Πυκθναϊκισ περιόδου (περ.1680 π.Χ) και ςυνζχιςαν να χρθςιμοποιοφνται ωσ τον 14ο αι. π.Χ. (1400-1300 π.Χ.). Χτθν περιοχι ζχουν βρεκεί επίςθσ δφο τφμβοι με κιβωτιόςχθμουσ τάφουσ και ταφζσ ςε πίκουσ, που ανάγονται ςτθν Πεςοελλαδικι εποχι (2050-1680 π.Χ). Φαίνεται πωσ ςτθ κζςθ αυτι είχε αναπτυχκεί ιδθ κατά τον 17ο αι. π.Χ. ζνασ ιςχυρόσ οικιςμόσ θ παρακμι του οποίου τοποκετείται αργότερα, ςτον 13ο αι. π.Χ. Ψότε το νζο ιςχυρό διοικθτικό κζντρο που αναπτφςςεται ςτο Ανάκτορο του Ρζςτοροσ, επιβάλλει τθν επιρροι του ςε όλθ τθν περιοχι, θ οποία απαρτίηει πλζον τθν επικράτειά του.

ΚΑΜΚΝΚΑ ΚΡΕΜΜΤΔΚΩΝ ΠΤΛΚΑ΢

ΑΝΙΕΚΑ΢

Χρυςόσ ςφραγιςτικόσ δακτφλιοσ με παράςταςθ κεοτιτων ςε άρμα που ςφρεται από γρφπεσ. Ποναδικό κζμα που απαντά μόνο ςτθ μινωικι Ξριτθ. Άνκεια (κολωτόσ τάφοσ). 16οσ - 15οσ αι. π.Χ.

Λδιαίτερα δεςπόηουςα κζςθ ςτθν κοιλάδα του Υαμίςου, ανατολικά των κοινοτιτων Αιπείασ-Άνκειασ και 11 χλμ. περίπου ΒΔ τθσ Ξαλαμάτασ, κατζχει θ λοφοςειρά «Ελλθνικά», που εκτείνεται ςε μικοσ 1 χλμ. περίπου παράλλθλα προσ τον άξονα του δθμόςιου δρόμου Ψρίπολθσ-Ξαλαμάτασ. Υαρουςία επιφανειακϊν ευρθμάτων και μνθμείων, εντοπιςμζνων ςτισ αρχζσ του αιϊνα αλλά και αργότερα (Α. Χκιάσ, N. Valmin και R. Hope Simpson), κατζδειξε τθν ςυνεχι κατοίκθςθ και ςθμαντικότθτα του χϊρου από τα μζςα τθσ 3θσ χιλιετίασ π.Χ. μζχρι ςχεδόν τα νεϊτερα χρόνια. Από το 1984 μζχρι το 1988, θ Η' Εφορεία Υροϊςτορικϊν και Ξλαςικϊν Αρχαιοτιτων ανζςκαψε τον γνωςτό από τισ επιφανειακζσ ζρευνεσ των W. MacDonald και R. Hope Simpson (τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1960) «θγεμονικό» κολωτό μυκθναϊκό τάφο, 600μ. δυτικά τθσ λοφοςειράσ, που χρονολογείται ςτθν Ωςτεροελλαδικι Λ-ΛΛ περίοδο (1680-1060 π.Χ.).

Σ τάφοσ διατιρθςε πλικοσ αρχαιολογικϊν μαρτυριϊν, τόςο των προϊςτορικϊν-πρωτοϊςτορικϊν χρόνων, όςο και των ιςτορικϊν περιόδων τθσ ιςτορίασ τθσ Πεςςθνίασ. Σ μεγάλων διαςτάςεων κάλαμοσ διαμζτρου 10,50 μ. ςϊηεται ςε μζγιςτο φψοσ 10,25 μ. Εξαίρετθ αρχιτεκτονικι, μνθμειϊδεισ κατά το πλείςτον διαςτάςεισ, αλλά και ςθμαντικά (παρά τθν εντατικι ςφλθςθ) ευριματα από τουσ 13 τάφουσ που ζχουν ερευνθκεί τθν τελευταία δεκαετία ςτθν ανατολικι πλαγιά, φανερϊνουν τθν εξζχουςα κοινωνικι κζςθ των μυκθναίων τθσ περιοχισ. Πεταξφ των μυκθναϊκϊν ευρθμάτων ξεχωρίηουν: χρυςά κοςμιματα, τρία ςφραγιςτικά χρυςά δακτυλίδια με ζγγλυφεσ παραςτάςεισ, αγγεία με πλοφςια διακόςμθςθ, περίτεχνα μικροαντικείμενα από ελεφαντόδοντο και άλλεσ πολφτιμεσ φλεσ. Σ τάφοσ χρθςιμοποιικθκε ξανά κατά τουσ Γεωμετρικοφσ (900-700 π.Χ.) και Ελλθνιςτικοφσ χρόνουσ (323-31π.Χ.) για τθν τζλεςθ ταφικϊν τελετϊν, που ςυνδζονται με τθν προγονικι λατρεία και τθν θρωολατρεία. Ψα ςθμαντικότερα από τα ευριματα του τάφου εκτίκενται ςτο Αρχαιολογικό Πουςείο Πεςςθνίασ.

ΒΟΪΔΟΚΟΚΛΚΑ΢ -(ΒΟΟ΢ ΝΑΠΑ )- ΣΑΦΟ΢

Ιραςυμιδθ

Θ ιςτορία όλθ τθσ Πεςςθνίασ δίνει το «παρϊν» ς’ αυτόν τον όρμο, που διατθρεί ςε μετάφραςθ το ομθρικό τθσ όνομα: Βοόσ νάπα. Πε δφο εκπλθκτικοφσ τφμβουσ με λίκινουσ μανδφεσ εκπροςωπείται θ Πεςοελλαδικι εποχι (20όσ και 19οσ αιϊνασ π.Χ.). Σ ζνασ ζχει καταςκευαςκεί πάνω ςτον πρωτοελλαδικό οικιςμό ςτο βόρειο βραχίονα τθσ Βοϊδοκοιλιάσ και περιείχε ταφζσ ςε πίκουσ τοποκετθμζνουσ ακτινωτά (αναςκαφι Ξορρζ). Σ δεφτεροσ βρίςκεται κάτω ακριβϊσ από το εκκλθςάκι του Υροφιτθ Θλία ςτο λόφο του Αγ. Ρικολάου και ζχει ζλκει ςτο φωσ ζνα πολφ μικρό τμιμα του από λακραναςκαφι. Για να γίνει θ αναςκαφι του πρζπει να μεταφερκεί, ζςτω και προςωρινά, το εκκλθςάκι.

Σ ΨΩΠΒΣΧ ΨΘΧ ΒΣΝΔΣΞΣΛΟΛΑΧ ΑΥΣ ΑΕΦΣΦΩΨΣΓΦΑΦΛΑ ΥΦΩΛΠΣΛ ΠΕΧΣΕΟΟΑΔΛΞΣΛ ΧΦΣΡΣΛ

Θ διάμετροσ του μνθμείου ξεπερνοφςε τα 5 μ. Οίγο πριν από το 1500 π.Χ., ςτα πρϊτα μυκθναϊκά χρόνια, ςτο βόρειο βραχίονα τθσ Βοϊδοκοιλιάσ, οι κάτοικοι τθσ περιοχισ άνοιξαν ζνα «πθγάδι» ςτο κζντρο του

τφμβου και ζφτιαξαν ζνα κολωτό τάφο με ςτόμιο προσ νότο και με δάπεδο ςτρωμζνο από ςτρϊμα καλαςςινϊν χαλικιϊν. Σ τάφοσ μοιάηει να ξεπθδάει μζςα από τον τφμβο και κατά τον κακθγθτι Γ. Ξορρζ, προδίδει τθν προζλευςθ του μνθμείου από το προγενζςτερο μεςοελλαδικό ταφικό μνθμείο. Σ κολωτόσ τάφοσ τθσ Πυκθναϊκισ περιόδου (1680-1060 π.Χ.) είχε εντοπιςτεί ιδθ από τα τζλθ του 19ου αιϊνα από τον Άγγλο ιςτορικό G.B. Grundy, αλλά τθν πρϊτθ ςυςτθματικι αναςκαφικι ζρευνα πραγματοποίθςε κατά τθ δεκαετία του 1950 ο Χπ. Παρινάτοσ.

Σ αναςκαφζασ κεϊρθςε, ότι πρόκειται, για το ταφικό μνθμείο του Κραςυμιδθ, γιου του μυκικοφ βαςιλιά Ρζςτορα, που αναφζρει και ο Υαυςανίασ ςτισ περιθγιςεισ του. Ξαι πράγματι, πρζπει να ιταν κάποιοσ ξεχωριςτόσ ο νεκρόσ του τάφου επειδι, παρόλο που ο τάφοσ ιταν μερικϊσ ςυλθμζνοσ, από τα εναπομείναντα κτερίςματα μποροφμε να φανταςτοφμε τον πλοφτο του. Χϊκθκαν λίγα κτερίςματα: μικρά πιλινα ειδϊλια, 30 αιχμζσ λίκινων βελϊν, μια λίκινθ κικθ με μια ανακομιδι, δφο μικρά μυκθναϊκά αγγεία, 4 χρυςά ελάςματα, δφο περιδζραια από αμζκυςτο και ςάρδιο και άλλα μικροαντικείμενα.

Είχε χρθςιμοποιθκεί ωσ οικογενειακόσ τάφοσ και είχε τουλάχιςτον επτά ταφζσ. Ψα ερείπια του τάφου, όπωσ αναφζρονται από τον Υαυςανία που είδε το μνθμείο πριν από 1.800 χρόνια, πατοφν πάνω ς’ ζναν τεράςτιο αρχαίο τφμβο όπου είναι διατεταγμζνεσ ακτινωτά πολλζσ ταφζσ του 2200 π.Χ. Εντυπωςιακό εφρθμα αποτελεί ο ακζραιοσ ςκελετόσ βοδιοφ, πικανότατα από κυςία προσ τιμιν του νεκροφ. Ρεότερεσ

ζρευνεσ (1977-1979) υπό τον κακθγθτι Γ. Ξορρζ απζδειξαν ότι ο κολωτόσ τάφοσ ιδρφκθκε πάνω ςε τφμβο τθσ Πεςοελλαδικισ εποχισ (2050-1680π.Χ.) με ταφικοφσ πίκουσ, ενϊ γφρω από τον τάφο εντοπίςτθκαν ίχνθ Υρωτοελλαδικοφ οικιςμοφ (2650-2200π.Χ περίπου), αλλά και ςτοιχεία Ρεολικικισ κατοίκθςθσ (περίπου 4.000π.Χ). Ανκρϊπινθ δραςτθριότθτα, ςτθν περιοχι εντοπίηεται και ςτα Ελλθνιςτικά χρόνια (323-31 π.Χ.). Ξατά τισ αναςκαφζσ του κακθγθτι Γ. Χ. Ξορρζ, ςτα ανατολικά του τάφου, πάνω ςε μικρά διευκετθμζνα κρανία, βρζκθκαν δεκάδεσ πιλινα πλακίδια και ειδϊλια του 4ου-3ου αι. π.Χ., με παραςτάςεισ ιρωα Ζλλθνα ιππζα, νεκρόδειπνου, δεξίωςθσ κλπ. των Ελλθνιςτικϊν χρόνων, μαρτυροφν τθν άςκθςθ προγονικισ λατρείασ ςε επϊνυμο ιρωα και ςυνδζονται πικανότατα με μικρι καταςκευι, ίςωσ βωμό, Ελλθνιςτικϊν χρόνων, που ερμθνεφκθκε ωσ θρϊο.

Θ αρχαία περιοχι με τθν ομθρικι ονομαςία - ΒΣΣΧ ΡΑΥΑ ι τθν ςθμερινι ΒΣΝΔΣΞΣΛΟΛΑ .Απζναντι ςτο βάκοσ αριςτερά βρίςκεται ο τφμβοσ.

ΔΕΝΔΡΩΝ - ΜΚΔΕΑ΢ To μυκθναϊκό νεκροταφείο των Δενδρϊν εκτείνεται ςτθ ΡΔ πλαγιά ενόσ χαμθλοφ λόφου, δυτικά τθσ μυκθναϊκισ Ακρόπολθσ τθσ Πιδζασ. Ψο αναςκαμμζνο τμιμα του περιλαμβάνει ζνα κολωτό και 16 καλαμωτοφσ τάφουσ. Σι αναςκαφζσ ςτο χϊρο άρχιςαν τθν άνοιξθ του 1926 από τον Χουθδό αρχαιολόγο Axel W. Persson. Εκείνο το καλοκαίρι ερευνικθκε ο κολωτόσ τάφοσ και τθν επόμενθ χρονιά 3 καλαμωτοί. Δφο ακόμθ τάφοι που εκτείνονται ΒΑ κι ζξω από τα όρια του οργανωμζνου ςιμερα αρχαιολογικοφ χϊρου, ερευνικθκαν από τον Ρ. Ππζρτο, το φκινόπωρο του 1927. Ψο 1937 ο Persson ανάςκαψε ζναν ακόμθ καλαμωτό τάφο και το 1939 άλλουσ πζντε. Ψο 1960 ερευνικθκε ο περίφθμοσ «τάφοσ τθσ πανοπλίασ» από τον Ρ. Βερδελι και δφο ακόμθ καλαμωτοί τάφοι από τον Χουθδό αρχαιολόγο P. Åström. Ψο 1977 αναςκάφθκαν από τθν Ε. Υρωτονοταρίου–Δεϊλάκθ δφο καλαμωτοί τάφοι και οι τφμβοι που τουσ περιβάλλουν. Σι καλαμωτοί τάφοι είχαν λαξευτεί ςτο μαλακό πζτρωμα ςε πυκνι διάταξθ ςτθν πλαγιά του λόφου. Αποτελοφνται από τρία τμιματα: το δρόμο, το ςτόμιο και το κάλαμο.

Σι τάφοι διαφζρουν μεταξφ τουσ τόςο ωσ προσ το μζγεκοσ, ο μικρότεροσ ζχει μικοσ 8 κι ο μεγαλφτεροσ ςχεδόν 20 μ., όςο και ςτον τρόπο που διαμορφϊνονταν ο ταφικόσ κάλαμοσ. Ζχουν κατθφορικοφσ δρόμουσ με ςυγκλίνοντα τοιχϊματα και τετράπλευρουσ ταφικοφσ καλάμουσ. Ψθν είςοδο ζφραηαν με ξερολικιά. Επιχριςμζνοι τοίχοι και δάπεδα, δίρριχτθ ι επίπεδθ οροφι, κρανία και κόγχεσ, αλλά και πλευρικοί κάλαμοι, δίνουν τθν εντφπωςθ ότι οι τάφοι αυτοί μιμοφνται τισ κατοικίεσ των ηωντανϊν. Χτο δάπεδο των καλάμων ςυχνά άνοιγαν ςυμπλθρωματικοφσ λάκκουσ. Σι τάφοι είχαν χρθςιμοποιθκεί για πολλαπλζσ ταφζσ και για μεγάλα χρονικά διαςτιματα. Χθμαντικζσ πλθροφορίεσ για τισ ταφικζσ τελετουργίεσ τθσ μυκθναϊκισ εποχισ μασ δίνουν οι ταφζσ τριϊν ηευγϊν ίππων που βρζκθκαν ςε γειτνίαςθ με τουσ τάφουσ. Θ αναςκαφι τουσ απζδωςε πολλά και ςθμαντικά ευριματα όπωσ κοςμιματα, ςφραγιδόλικουσ, όπλα, εργαλεία και ςκεφθ από χρυςό, άργυρο, χαλκό, αλάβαςτρο γυαλί, ελεφαντοςτό, φαγεντιανι και θμιπολφτιμουσ λίκουσ, κακϊσ και ενδιαφζροντα δείγματα κεραμικισ και ειδωλοπλαςτικισ, κορυφαίο δε εφρθμα αποτελεί θ περίφθμθ πανοπλία. Ψα κτερίςματα ςε ςυνδυαςμό με τθ μνθμειακι καταςκευι των τάφων, υποδεικνφουν μια κοινωνία με ςφνκετθ κοινωνικι διάρκρωςθ.

Ψο νεκροταφείο των Δενδρϊν είναι από τα πιο πλοφςια μυκθναϊκά νεκροταφεία τθσ Υελοποννιςου και μπορεί να ςυγκρικεί με τα μεγάλα νεκροταφεία τθσ Υρόςυμνασ, τθσ Δειράδασ, τθσ Ραυπλίασ και τθσ Αςίνθσ ςτθν Αργολίδα και των Αθδονιϊν ςτθν Ξορινκία. Τπωσ βεβαιϊνουν τα ευριματα, ιταν ςε ςυνεχι χριςθ από το 1500 ζωσ το 1180 π.Χ. πρζπει δε να ανικε ςε ζναν ςθμαντικό μυκθναϊκό κζντρο, πικανϊσ τθ γειτονικι Πιδζα. Ψα κινθτά ευριματα του μυκθναϊκοφ νεκροταφείου των Δενδρϊν φυλάςςονται ςτο Αρχαιολογικό Πουςείο Ραυπλίου και ςτο Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο.

ΕΓΚΛΚΑΝΟΤ - ΠΑΛΑΣΚ ΣΟΤ ΝΕ΢ΣΩΡΑ

Εικ. 1, Ψοπογραφικό διάγραμμα του ανακτορικοφ λόφου του Εγκλιανοφ και τθσ γφρω περιοχισ (κατά Blegen κ.ά. 1973, ςχζδιο των], FantKai.J.W. Shaw). Χθμειϊνονται, εκτόσ των άλλων, οι Κζςεισ του Ανακτόρου του Ρζςτοροσ, του αναςτθλωμζνου Κολωτοφ Ψάφου TV, του Κολωτοφ Ψάφου Βαγενά ("Grave Circle"), των λαξευτϊν Καλαμοειδϊν Ψάφων (Ε 1-10, Ξ1), κακϊσ και θ κατεφκυνςθ προσ τον Κολωτό Ψάφο III (Ξάτω Εγκλιανοφ).

Ξατά τθν Υρϊιμθ Πυκθναϊκι εποχι (1550-1400 π.Χ.) ο Εγκλιανόσ εξελίςςεται ςε μείηον οικιςτικό κζντρο τθσ περιοχισ. Σ οικιςμόσ τθσ εποχισ αυτισ επάνω ςτο λόφο ζχει οχυρωματικό περίβολο, με κυρία πόλθ ςτθ βόρεια πλευρά, ενϊ διακζτει και κεραμικό κλίβανο για τθ μαηικι παραγωγι αγγείων. Ψθν πρϊιμθ

ακμι του Εγκλιανοφ μαρτυροφν και τα πλοφςια περιεχόμενα των άμεςα γειτονικϊν τάφων, κυρίωσ του Κολωτοφ Ψάφου Βαγενά, του Κολωτοφ Ψάφου IV (Επάνω Εγκλιανοφ) και του Καλαμοειδουσ Ψάφου Ε-8.

Eκ. 27. Εγκλιανόσ, Καλαμοειδισ Ψάφοσ Ξ-1. Ξάτοψθ του καλάμου με τα υπολείμματα των ταφϊν και τα αγγεία (κατά Blegen κ.ά. 1973).Ξοντά ςτο μεγάλο ανακτορικό ςυγκρότθμα του Εγκλιανοφ υπάρχουν δφο βαςιλικοί κολωτοί μυκθναϊκοί τάφοι, ςυλθμζνοι από τθν αρχαιότθτα.

Σ ζνασ (Ιολωτόσ τάφοσ ΚΚΚ), ςτον Ξάτω Εγκλιανό, είναι ορατόσ δίπλα ςε παλαιό αγροτικό οικίςκο, 35 μ. περίπου ΒΔ του δρόμου Χϊρασ-Υφλου και βρίςκεται 1 χλμ. περίπου ΡΔ του λόφου του Εγκλιανοφ. Αποκαλφφκθκε το 1939, από τθν Elizabeth Pierce-Blegen και δθμοςιεφκθκε το 1973, από τον Carl Blegen. Σ τάφοσ φαίνεται ότι κτίςκθκε το α’ ιμιςυ του 15ου αιϊνα π.Χ. και παρζμεινε ςε χριςθ, πικανότατα από τθ βαςιλικι οικογζνεια του Εγκλιανοφ μζχρι και τον 13ο αιϊνα π.Χ. Ζχει δρόμο μικουσ 8,10 μ., είςοδο φψουσ 3,10 μ. και ταφικό κάλαμο διαμζτρου 7,66 μ. Χϊηεται ςε φψοσ μόλισ 30 εκ. Θ κόλοσ του βρζκθκε πεςμζνθ και το περιεχόμενο του καλάμου διαταραγμζνο. Ωπολογίηεται ότι κα περιείχε τουλάχιςτον 16 νεκροφσ. Πζςα ςε 6 άκικτεσ λακκοειδείσ ταφζσ ςτο δάπεδό του βρζκθκαν μεταξφ άλλων πολφτιμων αντικειμζνων, 4 μεγάλοι πίκοι μ’ ζνα ςκελετό ο κακζνασ, 22 χάλκινα ξίφθ και εγχειρίδια, χάλκινα ςκεφθ και πολλά αγγεία. Χιμερα κανζνα μζροσ του τάφου δεν είναι ορατό κακϊσ το δάπεδο και οι λακκοειδείσ ταφζσ ζχουν καταχωκεί για λόγουσ προςταςίασ. Αν και ςυςτθματικά ςυλθμζνοσ, ο τάφοσ απζδωςε πολλά αξιόλογα ευριματα που ςιμερα φυλάςςονται ςτο Εκνικό Πουςείο ςτθν Ακινα. Χ’ αυτά περιλαμβάνονται χρυςά κοςμιματα, ζνασ ςφραγιδόλικοσ, ψιφοι (χάνδρεσ) κι άλλα μικροαντικείμενα από φαγεντιανι και υαλόμαηα και κομμάτια ςκευϊν ι άλλων αντικειμζνων από ελεφαντόδοντο με ςκαλιςτι διακόςμθςθ. Ανάμεςα ςτα αγγεία του τάφου, υπάρχει και ζνασ Χυρο-παλαιςτινιακόσ αμφορζασ του είδουσ που γνωρίηουμε και από άλλουσ μυκθναϊκοφσ τάφουσ και κζςεισ ςτθν Αργολίδα και ςτθν Αττικι.

Σ άλλοσ βαςιλικόσ τάφοσ (Ιολωτόσ τάφοσ IV), ςτον Άνω Εγκλιανό, βρίςκεται ςε απόςταςθ 145 μ. περίπου ΒΑ του Ανακτόρου, 70 μ. περίπου από το λόφο, ςτθν άκρθ ενόσ ελαιϊνα. Ερευνικθκε το 1953 και δθμοςιεφκθκε 20 χρόνια αργότερα από τον Οόρδο William Taylor. Θ πεςμζνθ κόλοσ του αναςτθλϊκθκε το 1957, από τθν Ελλθνικι Αρχαιολογικι Ωπθρεςία.

Κολωτόσ τάφοσ IV Σ δρόμοσ του ζχει μικοσ 10,50 μ., το ςτόμιο του ζχει φψοσ 4,55 μ. και βάκοσ 4,62 μ. και θ διάμετροσ του καλάμου του είναι 9,35 μ. Χτο δάπεδο του καλάμου βρζκθκαν ζνασ μεγάλοσ θμικυκλικόσ λάκκοσ προοριςμζνοσ για ταφζσ (ανακομιδζσ) και ζνασ κτιςτόσ τάφοσ («ςαρκοφάγοσ»). Ωπολογίηεται ότι ςτο κάλαμο κα είχαν ενταφιαςκεί τουλάχιςτον 17 άτομα τθσ άρχουςασ τάξθσ, άνδρεσ και γυναίκεσ. Σ ταφικόσ κάλαμοσ είχε βάναυςα ςυλθκεί ιδθ κατά τθν Αρχαιότθτα και τα πάντα ςτο εςωτερικό του βρζκθκαν διαςκορπιςμζνα. Σ τάφοσ καταςκευάςκθκε κατά τθν πρϊτθ Πυκθναϊκι φάςθ (1550-1500 π.Χ.) και χρθςιμοποιικθκε, αναμφίβολα για διαδοχικζσ βαςιλικζσ ταφζσ, ςε όλθ τθ διάρκεια του 15ου αιϊνα π.Χ., ίςωσ και μζχρι τον 13ο αιϊνα π.Χ. Από τα πολυάρικμα πολφτιμα αντικείμενα που διαςϊκθκαν από τον τάφο και βρίςκονται, τα περιςςότερα, ςτο Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο, μποροφμε να φανταςκοφμε τον αρχικό πλοφτο του. Υεριλαμβάνουν ζνα ςθμαντικό αρικμό κοςμθμάτων και άλλων αντικειμζνων από χρυςό, ανάμεςα τουσ 4 χρυςζσ γλαφκεσ, 4 ςφραγιδόλικουσ, μια χρυςι βαςιλικι ςφραγίδα με παράςταςθ

πτερωτοφ γρφπα εμβλθματικοφ χαρακτιρα, πλικοσ ψιφων, κυρίωσ από αμζκυςτο και ζνα χρυςό δακτυλίδι με απεικόνιςθ ιεροφ κορυφισ Πινωικοφ τφπου.

Κολωτόσ τάφοσ IV

ΕΓΞΟΛΑΡΣΧ ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ ΛΛΛ

3

ΚΟΡΤΦΑ΢ΚΟ

Θ ΥΕΦΛΣΧΘ «Ππεϊλζρ-μπζθ» ΡΣΨΛΑ ΨΣΩ ΞΣΦΩΦΑΧΛΣΩ

Εδϊ βρίςκονται οι αρχαιότερεσ μορφζσ κολωτϊν τάφων τθσ θπειρωτικισ Ελλάδασ. Σ κολωτόσ τάφοσ ςτου «Σςμάν αγά» χρονολογείται ςτα τζλθ του 17ου αιϊνα π.Χ. και δεν είναι ορατόσ, λόγω τθσ άγριασ βλάςτθςθσ. Σ ςθμαντικότατοσ αυτόσ κολωτόσ τάφοσ, που ερεφνθςε ο Ξ. Ξουρουνιϊτθσ το 1926, βρίςκεται ςτθ κζςθ Χαρατςάρι, ςε απόςταςθ 10 περίπου λεπτϊν, νότια του Ξορυφαςίου (πρϊθν Σςμάν αγά). Χτον τάφο οδθγείται κανείσ από μονοπάτι (παράλλθλο με ςφγχρονθ περίφραξθ) ςτα αριςτερά του κφριου δρόμου, ςτθν πορεία για τθν Υφλο, λίγο μετά τθν παράκαμψθ προσ Ξορυφάςιο και Μκλαινα. Σ τάφοσ ςϊηεται μερικϊσ και είναι υπόγειοσ, μεςαίου μεγζκουσ, με διάμετρο καλάμου 6 μ. περίπου.

Σ ΚΣΟΣΧ ΧΨΣ ΧΑΦΑΨΧΑΦΛ ΑΡΑΧΞΑΦΘ ΨΣΩ 1926 ΑΥΣ ΨΣΡ ΞΣΩΦΣΩΡΛΩΨΘ ΞΑΨΑΧΞΕΩΘ 17 ΑΛ. ΠΕ ΕΩΦΘΠΑΨΑ ΨΣΩ 15ου ΑΛΩΡΑ ΥΧ

Σ αρχαιότεροσ τθσ θπειρωτικισ χϊρασ κολωτόσ τάφοσ του Ξορφυφαςίου

Είναι χωρίσ αμφιβολία ζνασ από τουσ παλαιότερουσ κολωτοφσ τάφουσ που ζχουν βρεκεί ζωσ τϊρα ςτθ Πεςςθνία και ςε όλθ τθν Θπειρωτικι Ελλάδα, πικανότατα ο παλαιότεροσ, καταςκευαςμζνοσ ςτα τζλθ τθσ Πεςοελλαδικισ εποχισ ι ςτθ μετάβαςθ από τθ Πεςοελλαδικι ςτθν Ωςτεροελλαδικι εποχι. Σ τάφοσ κα πρζπει να ςυνδεκεί με τουσ άμεςα γειτονικοφσ οικιςμοφσ που ζχουν εντοπιςκεί ςτισ Υόρτεσ και ςτο «Ππεϊλζρ-μπζθ». Σ κφριοσ όγκοσ τθσ κεραμικισ που προιλκε από τον τάφο φυλάςςεται ςιμερα ςτο

Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο ςτθν Ακινα. Υεριλαμβάνει δφο ευδιάκριτεσ κατθγορίεσ αγγείων: Πια τοπικι (Πεςςθνιακι) με αγγεία φςτερθσ Πεςοελλαδικισ εμφάνιςθσ και μια Πινωικι με αγγεία πολφ γνωςτϊν Πεςομινωικϊν ΛΛΛ/Ωςτερομινωικϊν Λ-Α τφπων. Χαρακτθριςτικι είναι θ απουςία από το υλικό τυπικϊν δειγμάτων του κλαςικοφ κεραμικοφ ρυκμοφ τθσ πρϊτθσ Πυκθναϊκισ φάςθσ.

ΜΑΛΙΗ - ΒΑ΢ΚΛΚΚΟ –ΟΡΟ΢ ΡΑΜΟΒΟΤΝΚ Θ ΛΟΦΟ΢ ΜΑΛΙΗ Θ ιςτορία των αναςκαφϊν ςτο κεωροφμενο αρχαίο Δώριο άρχιςε το Υάςχα του 1926 όταν ο τότε δθμοδιδάςκαλοσ ςτο χωριό Βυδίςοβα (Ξόκλα) ΢ωτιρθσ Παπαδόπουλοσ, ευαίςκθτοσ ςτα κζματα τθσ τοπικισ Λςτορίασ, υπόδειξε ςτο Χουθδό Αρχαιολόγο Ν. Valmin, που ερευνοφςε ςτθ Πεςςθνία, τθν φπαρξθ αρχαιοτιτων ςτθν κορυφι του λόφου Πάλκθ, που βρίςκεται μεταξφ Βαςιλικοφ και Ξόκλασ, νοτίωσ του δρόμου για τθν Ξυπαριςςία. Σ Ν. Valmin, με οδθγό τισ περιθγιςεισ του Υαυςανία ,ταφτιςε το ποτάμι Θλζκτρα με το ρζμα που περνάει δυτικά του Βαςιλικοφ και το ποτάμι Ξοίο με το ρζμα που κατεβαίνει από το τωρινό χωριό Πάλκθ, για να ενωκεί με το προθγοφμενο, πλθςίον του οικιςμοφ Ακρόπολισ. Αυτό το ρζμα δζχεται τα νερά μιασ πθγισ προσ τθ δυτικι πλευρά του λόφου με τισ αρχαιότθτεσ που ο Ν. Valmin, κεϊρθςε ότι είναι θ πθγι Αχαΐα του Παυςανία. Χφμφωνα με τα παραπάνω ςε ςυνδυαςμό και με άλλεσ ενδείξεισ από αρχαία κείμενα και χωρίσ να βρεκεί καμιά γραπτι απόδειξθ ο Ν. Valmin, υποςτιριξε ότι οι αρχαιότθτεσ ςτθν κορυφι του λόφου Πάλκθ, ςχετίηονται με το αρχαίο Δϊριο. Θ άποψθ αυτι ζχει γίνει μζχρι ςιμερα γενικά αποδεκτι. Ψα ευριματα και ςυμπεράςματα των αναςκαφϊν καταγράφονται λεπτομερειακά ςτο βιβλίο-ζκκεςθ του Ν. Valmin,, προσ το Υανεπιςτιμιο τθσ LUND, που χρθματοδότθςε τισ ζρευνεσ. Ψο βιβλίο κυκλοφόρθςε ςτα Αγγλικά το 1938 με τίτλο the Swedish Messenian expedition και δυςτυχϊσ δεν ζχει μεταφραςτεί ακόμθ ςτα Ελλθνικά. Ωπάρχει όμωσ ςτθ Βιβλιοκικθ τθσ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ ςτθν Ακινα. Υεριλθπτικζσ αναφορζσ ςτο ζργο του Ν. Valmin, ςε ςυνδυαςμό με λεπτομερι ςχόλια ςτα αρχαία κείμενα, περιλαμβάνονται ςτο βιβλίο του Νικ. Παπαχατηι βραβευμζνο από τθν Ακαδθμία Ακθνϊν με τίτλο «Υαυςανίου Ελλάδοσ Υεριιγθςθσ-Πεςςθνιακά - Θλειακά» 3οσ Ψόμοσ (Εκδοτικισ Ακθνϊν). Χφμφωνα με τα παραπάνω θ κατοίκθςθ του Οόφου ζγινε όχι αργότερα από τθ φςτερθ Ρεολικικι εποχι, που για τθ περιοχι αυτι τερματίηεται ςτα 2500 π.X. Ακολουκεί θ Υρωτοελλαδικι εποχι ζωσ το 2200 π.Χ και θ Πεςοελλαδικι, ζωσ το 1800 π.Χ . Χτθ Πεςοελλαδικι περίοδο είναι γνωςτό ότι θ Υελοπόννθςοσ οικίςτθκε από τουσ Αχαιοφσ που βακμιαία τθν κατζκλυςαν τον χϊρο , άλλοτε ειρθνικά και άλλοτε βίαια, υποτάςςοντασ τουσ πρϊτουσ κατοίκουσ, τουσ Υελαςγοφσ.

Σι αναςκαφζσ του Χουθδοφ αρχαιολόγου Mattias Natan Valmin, που ξεκίνθςαν ςτο λόφο τθσ Πάλκθσ (δυτικά του χωριοφ Βαςιλικό) το 1927 και ολοκλθρϊκθκαν το 1934, ζφεραν ςτο φωσ ζναν οχυρωμζνο οικιςμό (ακρόπολθ), μικουσ 138 μ. και πλάτουσ 82 μ. Ψο όνομα Πάλκθ, όπωσ και το κοντινό ομϊνυμο χωριό, ςθμαίνει όροσ και πικανά να προζρχεται από τθν αλβανικι λζξθ Malith. Θ ακρόπολθ τθσ Πάλκθσ αποτελεί τον μεγαλφτερο και καλφτερα γνωςτό ζωσ ςιμερα αγροτικό οικιςμό τθσ Πεςοελλαδικισ εποχισ ςτθ Πεςςθνία που άκμαςε από το 2050 ζωσ το 1680 π.Χ. Χτθν πρϊτθ αυτι φάςθ του ιταν ατείχιςτθ και τα οικοδομιματα είχαν αψιδωτό ςχιμα. ΢εχωρίηει ςτθ φάςθ αυτι ζνα μεγάλο (11,35 Χ 5,70 μ.) καμπυλόγραμμο, ςχεδόν ωοειδζσ κτίςμα με δφο ειςόδουσ ςτο νότιο τμιμα. Αργότερα, ςτθν ϊριμθ Πεςοελλαδικι ΛΛ εποχι απζκτθςε οχυρωματικό περίβολο. Ψότε εγκαταλείπονται τα αψιδωτά ι καμπυλόγραμμα κτίςματα και κτίηονται τετράπλευρα-ορκογϊνια. O μεγάλοσ οχυρωματικόσ περίβολοσ με ολικό ανάπτυγμα 420 μ., χτίςτθκε από ακατζργαςτουσ ογκόλικουσ, που είχαν τοποκετθκεί ςτθν ανϊμαλθ βραχϊδθ περίμετρο του λόφου χωρίσ προθγοφμενθ επίςτρωςθ.

ΑΦΛΧΨΕΦΑ ΨΘΧ ΕΛΞΣΡΑΧ ΧΨΘΡ ΞΣΦΩΦΘ ΨΣΩ ΟΣΦΣΩ Θ ΑΞΦΣΥΣΟΘ ΠΥΦΣΧΨΑ ΨΣ ΧΩΦΛΣ ΒΑΧΛΟΛΞΣ ΧΨΣ ΒΑΚΣΧ ΔΕ΢ΛΑ ΨΣ ΧΩΦΛΣ ΔΩΦΛΣ.

Ζχει 4 ι 5 ςτενζσ διόδουσ. Σι κφριεσ πφλεσ βρίςκονται ςτα βόρεια και νότια. Ζνα μεγάλο τμιμα του τείχουσ δεν ςϊηεται: χρθςιμοποιικθκε ςαν εκ νζου υλικό ι κατρακφλθςε κάτω από το λόφο. Τ,τι ζχει απομείνει ποικίλλει ςε πάχοσ από 3,50 μ. ωσ και 1,60 μ. Χε μερικζσ ςθμεία δθλαδι το τείχοσ αποκτά

μεγαλφτερο πάχοσ ι προεξζχει ςχθματίηοντασ αιχμθρζσ προβολζσ που μάλλον χρθςιμοποιοφνταν ωσ αμυντικοί εξϊςτεσ.

Ψο τείχοσ περιζκλειε δφο οικιςτικά ςφνολα: Ζνα κεντρικό προσ τθν κορυφι τθσ ακρόπολθσ, που αποτελοφςε το διοικθτικό κζντρο, με οικίεσ και βιοτεχνικά εργαςτιρια και ζνα περιφερειακό με κατοικίεσ, αποκικεσ και ςτάβλουσ ςε επαφι με τον περίβολο. Ψα τείχθ τθσ ακρόπολθσ δεν προςτατεφουν τόςο κθςαυροφσ, όςο κοπάδια και μια γθ, που είναι ζτοιμθ να δεχτεί νζουσ κατοίκουσ από Βορρά και Ανατολι. Πζςα ςτθν ακρόπολθ, ανάμεςα ςτισ κατοικίεσ ι κάτω από αυτζσ, αποκαλφφκθκαν 47 τάφοι λακκοειδείσ και κιβωτιόςχθμοι κι ζνασ ταφικό πίκο με ςκελετό παιδιοφ. Σι πιο πολλοί από τουσ τάφουσ αυτοφσ είχαν μία ταφι, υπιρχαν όμωσ και κάποιοι με περιςςότερεσ. Χ’ ζναν τάφο μάλιςτα βρζκθκαν και τα ίχνθ από το ςάβανο του νεκροφ. Εδϊ βρζκθκε ο καλφτερα ςωηόμενοσ κολωτόσ τάφοσ, από τον Χουθδό N. Valmin, που προςτατεφεται από ξφλινο ςτζγαςτρο. Θ κατοίκθςθ τθσ ακρόπολθσ ςυνεχίςτθκε και κατά τθ Πυκθναϊκι εποχι (περίπου 1680-1060 π.Χ.), οπότε ςτο κζντρο του οικιςμοφ καταςκευάςτθκε μζγαρο, προφανϊσ ζδρα του Πυκθναίου άρχοντα τθσ περιοχισ. Ψα ςθμαντικότερα ευριματα από τθν ακρόπολθ τθσ «Πάλκθσ » εκτίκενται ςτο Αρχαιολογικό Πουςείο Πεςςθνίασ.

ΠΑΟΚΘ -ΨΑΦΣΧ 1- ΧΧΕΔΛΣ 1976 O. PELON. - PARIS

Εκτόσ από τουσ τάφουσ μζςα ςτα τείχθ, με τα πολφ φτωχά κτερίςματα, ιδιαίτερα ενδιαφζρον παρουςιάηουν οι τρεισ κολωτοί τάφοι ςτουσ δυτικοφσ πρόποδεσ του λόφου. Είναι πικανότατα οι τάφοι

των τοπικϊν θγεμόνων του βαςιλείου του Ρζςτορα. Σι τάφοι ιταν ουςιαςτικά υπζργειοι κι είχαν ςκεπαςτεί για να ςχθματιςτοφν τεχνθτοί τφμβοι. Ζχουν ςυλθκεί από τα αρχαία χρόνια και οι δφο απ’ αυτοφσ, είναι ςχεδόν κατεςτραμμζνοι. Σ καλφτερα διατθρθμζνοσ είναι ο κολωτόσ τάφοσ I, που είναι και επιςκζψιμοσ καταςκευαςτικά και κυμίηει τουσ γνωςτοφσ τάφουσ των Πυκθνϊν, χωρίσ όμωσ τθ γνωςτι μεγαλοπρζπεια με τουσ τεράςτιουσ ογκόλικουσ ςτθν είςοδο και τον εντυπωςιακό κόλο. Είναι ο καλφτερα διατθρθμζνοσ κολωτόσ τάφοσ τθσ Πεςςθνίασ, που διατθρεί ακζραιθ τθ κόλο του. Ζνασ «δρόμοσ» μικουσ 13,5 μ. επενδυμζνοσ οδθγεί ςτθν είςοδο. Σ ταφικόσ κάλαμοσ ζχει διάμετρο 6,85 μ. και φψοσ 5,8 μ.. Χιμερα όμωσ χρειάηεται υποςτφλωςθ, γι’ αυτό και είναι περιφραγμζνοσ και κλειςτόσ για το κοινό. Σ δεφτεροσ τάφοσ βορειότερα δεν διαςϊηεται ςε τόςο καλι κατάςταςθ. Ζχει κι αυτόσ επενδυμζνο δρόμο μικουσ 12,5 μ., όμωσ λείπουν το υπζρκυρο και το ανϊτερο μζροσ του κόλου.

ΕΩΦΘΠΑ 5-4 ΧΛΟΛΕΨΛΑΧ πΧ ΧΨΣ ΒΑΧΛΟΛΞΣ ΨΣΩ ΣΦΣΩΧ ΠΑΟΚΘ

Θ λεγόμενθ «Αδριατικι» κεραμικι- Σ Valmin διατφπωςε τθ κεωρία ότι τα εγχάρακτα αγγεία τθσ Πάλκθσ ανικουν ς' ζναν τφπο κεραμικισ που ονόμαςε Αδριατικι, από τα φφλα που - κατά τθ κεωρία του κατοίκθςαν ςτισ ακτζσ τθσ Αδριατικισ Κάλαςςασ μζχρι τθ Δυτικι Υελοπόννθςο από τθ Ρεολικικι ζωσ και τθ Πυκθναϊκι εποχι. Θ ανεφρεςθ όμωσ αυτισ τθσ χειροποίθτθσ εγχάρακτθσ κεραμικισ ςε ΠΕ και ΩΕ ςτρϊματα ςτα Ριχϊρια τθσ Πεςςθνίασ, ςτθν Υεριςτεριά και ςτον Εγκλιανό δείχνει τθν ταυτόχρονθ χριςθ τθσ με τθ μινυακι κεραμικι και αντικροφει τθ κεωρία του Valmin.

ΒΑΧΛΟΛΞΣ - ΠΑΟΚΘ ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ 1

ΨΑΦΣΧ ΧΨΣ ΒΑΧΛΟΛΞΣ -ΠΑΟΚΘ

ΔΚΟΔΚΑ ΜΕ΢΢ΗΝΚΑ΢

Σ μικρόσ κολωτόσ τάφοσ διαςτ υψ. 2 μ διάμετροσ 4,20 ςτθν μεςςθνιακι ενδοχϊρα ιταν αςφλθτοσ γεγονόσ που επζτρεψε να χρονολογθκεί θ διάρκεια χριςθσ τθν ΩΕ Λ-ΛΛΑ ΕΩΧ ΩΕ ΛΛΛΑ-Β 1500-1400 πΧ. Υεριείχε ταφζσ 12-15 ατόμων με χάλκινα μικροευριματα τρίωτουσ πικαμφορίςκουσ και ψευδόςτομουσ αμφορείσ.

ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ -ΔΛΣΔΛΑ- ΨΘΧ ΕΥΑΦΧΛΑΧ ΠΕΧΧΘΡΘΧ,

ΚΑΠΛΑΝΚ ΠΤΛΚΑ΢ Πεταξφ των χωριϊν Ξαπλάνι και Ηιηάνι ςτθν κορυφι του λόφου Βίγλα αναςκάφθκε κολωτόσ τάφοσ διαμζτρου 5 μ και ςωηόμενο φψοσ 2.50 περίπου κτιςμζνοσ με πλακοειδι ντόπια πζτρα. Σ διάδρομοσ του τάφου 6 μζτρα περίπου είναι επίςθσ κτιςτόσ με πζτρα. είναι ςυλθμζνοσ από τθν αρχαιότθτα διατιρθςε όμωσ τθν αδιατάρακτθ ταφι 2 νεκρϊν ςε λάκκο ςτο δάπεδο του κόλου .ςε μικρι απόςταςθ ΡΑ εντοπίςτθκε και δεφτεροσ κολωτόσ τάφοσ με τισ ίδιεσ περίπου διαςτάςεισ .τα γφρω ευριματα δεν αποκλείουν και φπαρξθ περιςςοτζρων ςτθν περιοχι.

ΜΟΤΡΚΑΣΑΔΑ ΜΕ΢΢ΗΝΚΑ΢

ΚΟΤΚΟΤΝΑΡΑ

Πσλία -ΤΑΦΟΣ 2 Ύζηερη Εποτή ηοσ Φαλκού (Υζηεροελλαδική Ι - ΙΙΙ ή Μσκηναϊκή Περίοδος, 1680 - 1060 π.Φ.)

Θ Ξουκουνάρα, 15 χλμ βορειοανατολικά τθσ Υφλου, αποτζλεςε κατά τα μυκθναϊκά χρόνια ςθμαντικό κζντρο και μια από τισ κφριεσ πόλεισ του βαςιλείου τθσ Υφλου, με αναφορζσ ςτισ πινακίδεσ τθσ Γραμμικι Βϋ. Χτθν ευρφτερθ περιοχι του ςθμερινοφ χωριοφ Ξουκουνάρα εντοπίςτθκαν και αναςκάφθκαν επτά κολωτοί τάφοι κακϊσ και κατάλοιπα οικιςμοφ, που μαρτυροφν μιαν αρκετά διευρυμζνθ οικιςτικι εγκατάςταςθ με μεγάλο πλθκυςμό. Θ χριςθ του χϊρου, οικιςτικι και ταφικι ξεκινά ιδθ από τθν Πεςοελλαδικι εποχι (2050-1680 π.Χ.) ωσ και τουσ Πυκθναϊκοφσ χρόνουσ, οπότε και ερθμϊνεται εξαιτίασ κάποιου καταςτροφικοφ γεγονότοσ.

ΞΣΩΞΣΩΡΑΦΑ (ΦΩΨΛΕΧ) ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ ΛΛ Σι κολωτοί τάφοι τθσ Ξουκουνάρασ ανικουν ςτα πρωιμότερα μνθμεία αυτοφ του ταφικοφ τφπου ςτθν Υελοπόννθςο. Σι νεκροί ενταφιάηονταν ςε μεγαλφτερουσ ι μικρότερουσ κολωτοφσ τάφουσ και ςυνοδεφονταν από πολυτελι ι φτωχά κτερίςματα ανάλογα με τθν κοινωνικι και οικονομικι τουσ κζςθ. Από τουσ τάφουσ προιλκε πλθκϊρα ευρθμάτων όπωσ χρυςά κοςμιματα, χάλκινα αγγεία και όπλα, λίκινεσ αιχμζσ βελϊν κομμάτια από κράνθ με επζνδυςθ από χαυλιόδοντεσ κάπρου.

ΠΕΡΚ΢ΣΕΡΚΑ΢

Χτον επιβλθτικό λόφο τθσ Υεριςτεριάσ, που απζχει 1-1,5 χλμ. βόρεια από το χωριό Πφρο, ΒΑ τθσ Ξυπαριςςίασ, βρίςκεται ο μεγαλφτεροσ κολωτόσ τάφοσ τθσ Πεςςθνίασ του 16ου αιϊνα π.Χ. Υρόκειται για ζνα ςπουδαίο αρχαιολογικό χϊρο τον οποίο οι αρχαιολόγοι αποκαλοφν «Μυκήνες της Δυτικής Πελοποννήσου» για τον πλοφτο των ευρθμάτων και το μζγεκοσ των κτιςμάτων του, που ανάγονται ςτθν 2θ χιλιετία π.Χ. Ανικει ςε μεγάλθ μυκθναϊκι πόλθ που δεν ζχει αναςκαφεί ακόμθ και βρίςκεται ςε κζςθ που κατοπτεφει τθ κάλαςςα.

Σ οχυρόσ λόφοσ τθσ Υεριςτεριάσ υψϊνεται απότομοσ από τισ 3 πλευρζσ του, με ομαλι πρόςβαςθ μόνον από τθ νότια, όπου δεν αποκλείεται να είχε δθμιουργθκεί οχφρωςθ ςτουσ Πυκθναϊκοφσ χρόνουσ. Πζχρι ςιμερα, ςτο λόφο ζχουν αναςκαφεί 3 κολωτοί μυκθναϊκοί τάφοι, τμιμα ανακτόρου και ζχουν αποκαλυφκεί κατάλοιπα οικιϊν και περιβόλου, ενϊ ζνασ 4οσ κολωτόσ τάφοσ, ο λεγόμενοσ Ρότιοσ Κολωτόσ τάφοσ 1, βρζκθκε ςε οικόπεδο νότια του λόφου, ζξω από τον περιφραγμζνο αρχαιολογικό χϊρο. Ψα ευριματα δείχνουν ότι ο λόφοσ με τα κτίςματά του χρθςιμοποιικθκε από τθ Πεςοελλαδικι εποχι μζχρι και το τζλοσ τθσ Ωςτεροελλαδικισ ΛΛΛ-Β φάςθσ, ενϊ ς’ ζνα ςθμείο του βρζκθκαν και κατάλοιπα οικίασ πρϊιμων ρωμαϊκϊν χρόνων. Σι τάφοι, οι οικίεσ και οι λοιπζσ καταςκευζσ δεν είναι όλα ςφγχρονα,

αλλά αλλθλοδιάδοχα χρονικά, δθλαδι χτίςτθκαν και χρθςιμοποιικθκαν ςε διαφορετικζσ φάςεισ τθσ Πεςοελλαδικισ και Ωςτεροελλαδικισ εποχισ, ωςτόςο οι φάςεισ χριςθσ κάποιων ςυμπίπτουν. Σι αρχαιότερεσ καταςκευζσ πάνω ςτο λόφο, που χρονολογοφνται ςτο τζλοσ τθσ Πεςοελλαδικισ εποχισ, εντοπίηονται ςτθν περιοχι γφρω από το μεγάλο κολωτό τάφο 1 (αναςτθλωμζνο ςιμερα).

Υρόκειται για:Ψο μικρό χρυςοφόρο τάφο, που αποκαλφφκθκε ςτα δυτικά, δίπλα και πιο χαμθλά από τθν εξωτερικι πλευρά του δυτικοφ τμιματοσ του περιβόλου του τφμβου του κολωτοφ τάφου 1, αμζςωσ κάτω από τθν επιφάνεια του εδάφουσ. Σ τάφοσ είναι μικροφ φψουσ, ακανόνιςτου ςχιματοσ, ςχεδόν τετράγωνοσ, με ςτρογγυλεμζνεσ γωνίεσ, κτιςμζνοσ με πλακωτοφσ αςβεςτολικικοφσ λίκουσ και πολφ λεπτζσ αςβεςτολικικζσ καλυπτιριεσ πλάκεσ, που υποςτθρίηονταν από ξφλινεσ δοκοφσ. Χτο Α, Β, Δ-ΡΔ τμιμα του είχαν ςυγκεντρωκεί με ανακομιδι τα οςτά των παλαιότερων ταφϊν, ενϊ το Β τμιμα του καταλάμβανε διπλι ταφι. Σ τάφοσ αυτόσ ιταν ιδιαίτερα πλοφςιοσ ςε χρυςά ευριματα γι’ αυτό και αναφζρεται ςτθν βιβλιογραφία ωσ «χρυςοφόροσ». Ανάμεςα ςτα πιο ςθμαντικά ευριματά του ξεχωρίηουν, από τθν διπλι ταφι: ζνα πυρολικικό εργαλείο υπόλευκου χρϊματοσ και γλωςςωτοφ ςχιματοσ, οκτϊ χρυςοί ρόδακεσ με εξάρτθμα και ςωλθνίςκο εξαρτιςεωσ μζςα ςε μονωτι κφλικα, και ζνα χάλκινο ξίφοσ τφπου Α, που αποτελεί το παλαιότερο παράδειγμα αυτοφ του μυκθναϊκοφ εκίμου ταφισ, που είναι γνωςτό και από άλλουσ μεςςθνιακοφσ τάφουσ (Ξακοβάτου, Φοφτςι, Εγκλιανοφ, Ριχωρίων) και από τισ ανακομιδζσ: χρυςόσ κάνκαροσ μινυακοφ τφπου με διακοςμθμζνεσ λαβζσ, χρυςζσ ατρακτοειδείσ ταινίεσ με ζκκρουςτθ διακόςμθςθ, ζνα περιδζραιο με χρυςζσ κρινοειδείσ ψιφουσ, εικοςιπζντε όμοιοι χρυςοί ρόδακεσ, ακόςμθτεσ χρυςζσ ταινίεσ, πιλινα μινυακά αγγεία του τζλουσ ακριβϊσ τθσ Πεςοελλαδικισ εποχισ. Σ τάφοσ αυτόσ, που είναι και ο παλαιότεροσ τθσ Υεριςτεριάσ ζχει ιδιαίτερθ ςθμαςία γιατί αποδεικνφει, ότι ο χρυςόσ χρθςιμοποιοφνταν ςε ςθμαντικι ποςότθτα ιδθ πριν από τα τζλθ τθσ Πεςοελλαδικισ εποχισ και ςε άλλα μζρθ τθσ θπειρωτικισ Ελλάδασ εκτόσ από τθν Αργολίδα και ότι δεν ιταν πλοφςιοι ςε χρυςό μόνο οι κάτοικοι των Πυκθνϊν τθσ Υρϊιμθσ Πυκθναϊκισ εποχισ, αλλά και οι ςφγχρονοί τουσ τθσ υπόλοιπθσ Υελοποννιςου. Αποτελεί πράγματι τθν αρχαιότερθ ομάδα χρυςϊν ευρθμάτων ςτθν περιοχι, που είναι πικανόν να αποκτικθκαν μζςω εμπορικϊν ςυναλλαγϊν με τθν Ξριτθ.

Χφγχρονθ με τον χρυςοφόρο τάφο (ςτα ανατολικά), είναι θ λεγόμενθ Ανατολικι Σικία, όπωσ δείχνουν τα ευριματα αμαυρόχρωμθσ κεραμικισ τθσ τελευταίασ φάςθσ τθσ Πεςοελλαδικισ εποχισ. Ψο κτίςμα αποτελείται από πολλοφσ χϊρουσ, που οι τοίχοι τουσ ςϊκθκαν ςε φψοσ ωσ και 1 μ., επειδι χρθςιμοποιικθκαν ωσ αναλθμματικοί τοίχοι για τον τφμβο του μεταγενζςτερου διπλανοφ κολωτοφ τάφου 1. Βαςικά, βρζκθκαν αντικείμενα οικιακισ χριςθσ ανάμεςα ςτα οποία ξεχωρίηει ζνα πιλινο κφπελλο, τφπου Ξεφτί, με γραπτι διακόςμθςθ. Ξάτω από τα δάπεδα των δωματίων και των αυλϊν τθσ, εντοπίςτθκαν 7 μικροί κιβωτιόςχθμοι τάφοι με πολλαπλζσ παιδικζσ ταφζσ, χωρίσ κτερίςματα. Θ οικία καταςτράφθκε ςτα τζλθ τθσ Υρϊιμθσ Πυκθναϊκισ περιόδου (Ωςτεροελλαδικι Λ) για να καταςκευαςτεί ο μεγάλοσ κολωτόσ τάφοσ 1. Χτισ αρχζσ τθσ Υρϊιμθσ Πυκθναϊκισ εποχισ χρονολογοφνται δφο ακόμθ οικίεσ ςτο βόρειο τμιμα του λόφου: α) θ Βόρεια Σικία, που αποτελεί το βορειότερο κτίςμα του αρχαιολογικοφ χϊρου, ςτο δάπεδο τθσ οποίασ βρζκθκαν δφο κιβωτιόςχθμοι παιδικοί τάφοι και β) κατάλοιπα οικίασ ςτο ΒΔ τμιμα, με χονδροειδι και Αδριατικι κεραμικι και πιλινα ομοιϊματα μεταλλικϊν αγγείων.

ΑΕΦΣΦΩΨΣΓΦΑΦΛΑ ΨΣΩ ΨΑΦΛΞΣΩ ΧΩΓΞΦΣΨΘΠΑΨΣΧ

Χτθν ίδια φάςθ οικοδομείται και ο αρχαιότεροσ από τουσ κολωτοφσ τάφουσ του λόφου, ο κολωτόσ τάφοσ 3, ςτθ δυτικι παρυφι του λόφου. Είναι ο μικρότεροσ ςε μζγεκοσ, αλλά διατιρθςε πολλά από τα χρυςά κτερίςματα, που είχαν εναποτεκεί ςτισ λιγοςτζσ ταφζσ του ταφικοφ του καλάμου. Ψα ευριματα και τα ςτοιχεία πρωιμότθτασ ςτθν καταςκευι του (μικροί πλακωτοί αςβεςτόλικοι ςτθν πρόςοψθ, ςτο ςτόμιο και ςτο κάλαμο, δφο μεγάλεσ πλάκεσ για κεμζλιο ςτισ γωνίεσ τθσ πρόςοψθσ, που εξείχαν ελαφρά), χρονολογοφν το μνθμείο ςτθν πρϊιμθ Ωςτεροελλαδικι Λ φάςθ. Θ διάμετροσ του ταφικοφ καλάμου είναι 6,90 μ., ενϊ από τθ κόλο του ςϊηεται, ςιμερα, μόνο το ανατολικό τθσ τμιμα ςε φψοσ 2 μ. Σ τάφοσ είχε

δφο φάςεισ χριςθσ, κατά τθν Ωςτεροελλαδικι Λ, όπωσ φαίνεται από το πεταλόςχθμο ςκάμμα, ςε βακφτερο επίπεδο, που ανοίχτθκε εμπρόσ από τθ είςοδό του και ζφτανε ωσ το κζντρο του καλάμου. Χτο ςκάμμα, που περιείχε 2 ανακομιδζσ, βρζκθκαν δφο μεγαλόςχθμοι αμφορείσ, που χρονολογοφν το ςφνολο ςτθ μεταβατικι φάςθ, από τθ Πεςοελλαδικι ςτθν Ωςτεροελλαδικι Λ εποχι. Από το τμιμα του ταφικοφ καλάμου προιλκε πλικοσ χρυςϊν ευρθμάτων ανάμεςα ςτα οποία ξεχωρίηουν: διάδθμα με ζκκρουςτθ διακόςμθςθ, κφπελλο όμοιο προσ ζνα των Πυκθνϊν, κφπελλο τφπου Ξεφτί, αβακισ μονωτόσ κφακοσ που ονομάςτθκε από τον Schachermyer «κφπελλο τφπου Υεριςτεριάσ», πλικοσ χρυςά φυλλάρια, κόςμθμα από λεπτό χρυςό ζλαςμα με παράςταςθ χρυςαλίδων, ροδάκων, τριτόνων, καρδιόςχθμων φφλλων, γλαυκϊν, χρυςοί ςωλθνίςκοι για τθν ειςαγωγι νθμάτων πολφπλοκων περιδεραίων, αλλά και ψιφοι αμζκυςτου και ςάρδιου κακϊσ κι ζνα αργυρό κφπελλο διαλυμζνο. Θ ταυτότθτα ενόσ από τουσ νεκροφσ του τάφου μαρτυρείται από τον πολεμικό εξοπλιςμό: αιχμζσ βελϊν, χαυλιόδοντεσ κάπρου από επζνδυςθ οδοντόφρακτων κρανϊν, χάλκινοι ιλοι από ξίφοσ. Σ τάφοσ ςταμάτθςε να χρθςιμοποιείται ςφντομα, κατά τθν Ωςτεροελλαδικι Λ/ΛΛ, οπότε και καταςτράφθκε, όταν χτίςτθκε το δυτικό-ΒΔ τμιμα του «Ξφκλου», δθλαδι του περιβόλου που τον διαχωρίηει από τθν παρακείμενθ Δυτικι Σικία. Σι νεότερεσ αυτζσ καταςκευζσ εξαφάνιςαν το δρόμο του τάφου. Σι λίκοι τθσ κατεςτραμμζνθσ κόλου απομακρφνκθκαν και επαναχρθςιμοποιικθκαν ωσ οικοδομικό υλικό ςε άλλα κτίςματα του λόφου. Ξατά τθν ίδια Ωςτεροελλαδικι Λ φάςθ οικοδομικθκε και ο νότιοσ κολωτόσ τάφοσ 1, ςε απόςταςθ 100 μ. νοτιότερα του «Ξφκλου». Ιταν ελεφκεροσ, δθλαδι χωρίσ τφμβο, ωςτόςο θ κόλοσ ζφερε πικανότατα επικάλυψθ από υδατοςτεγι πθλό.

Ο νεόηερος από ηοσς δσναζηικούς θολωηούς ηάθοσς είναι ο θολωηός ηάθος 1 (ΥΕ ΙΙ), ζηο κένηρο ζτεδόν ηοσ λόθοσ Είναι ο μεγαλύηερος ζε μέγεθος από ηοσς θολωηούς ηάθοσς

Σ οικογενειακόσ αυτόσ τάφοσ είχε χρθςιμοποιθκεί για παραπάνω από 15 ταφζσ, με τθν αρχαιότερθ να ανάγεται ςτθν αρχι τθσ Πυκθναϊκισ εποχισ (Ωςτεροελλαδικι Λ) και τθν τελικι φάςθ χριςθσ να εκτείνεται ωσ τθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ-Α1 φάςθ, δθλαδι χρθςιμοποιικθκε κατά το 16ο και το 15ο αιϊνα π.Χ. Εκτόσ από αγγεία δεν βρζκθκαν μεταλλικά αντικείμενα ςτον τάφο. Φαίνεται πωσ αποτζλεςε το νεκροταφείο του πλθκυςμοφ τθσ Υεριςτεριάσ. Θ διαπίςτωςθ αυτι είναι ιδιαίτερα ςθμαντικι γιατί αποδεικνφει πωσ ςυγχρόνωσ με τουσ δυνάςτεσ τθσ περιοχισ είχαν και οι απλοί άνκρωποι τθ δυνατότθτα να χτίηουν παρόμοιουσ τάφουσ και μάλιςτα ςε διαςτάςεισ ελάχιςτα μικρότερεσ. Ωπιρχε δθλαδι άρχουςα τάξθ, αλλά ο βακμόσ υποτζλειασ ιταν πολφ μικρόσ. Σι μεγαλογαιοκτιμονεσ τθσ περιοχισ με τθν κατοχι μεγαλφτερθσ ποςότθτασ χρυςοφ είχαν τθ δυνατότθτα να κτερίηουν τουσ νεκροφσ τουσ με μεταλλικά κτερίςματα και να κτίηουν μεγαλφτερουσ τάφουσ.

Χτο τζλοσ τθσ Ωςτεροελλαδικισ Λ και ςτθν αρχι τθσ Ωςτεροελλαδικισ ΛΛ, δθμιουργοφνται δφο νζα ταφικά κτίςματα καταςκευάηονται, οι κολωτοί τάφοι 1 και 2. Σ κολωτόσ τάφοσ 2 είναι λίγο προγενζςτεροσ του 1 και ανάγεται ςτα τζλθ τθσ Ωςτεροελλαδικισ Λ φάςθσ. Ιταν ςε χριςθ κατά τθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛ περίοδο, αλλά κατζρρευςε θ κόλοσ του, γεγονόσ που τερμάτιςε τθ λειτουργία του. Θ διάμετροσ τθσ κόλου, που ζχει ςωκεί ςε φψοσ 3,50 μ. ανζρχεται ςε 10,60 μ. Χτον ταφικό κάλαμο εντοπίςτθκαν κραφςματα από 3 τουλάχιςτον ειςθγμζνουσ πικαμφορείσ ανακτορικοφ ρυκμοφ και ςυλλζχκθκε πλικοσ χρυςϊν, αργυρϊν και χαλκϊν αντικειμζνων: απειράρικμα λεπτά χρυςά φυλλάρια, κοίλα κραφςματα χάλκινων αγγείων, χάλκινα ξίφθ, ςκεφοσ με ζνκετθ διακόςμθςθ χρυςϊν κρίνων, αργυρϊν δελφινιϊν και νίελο, χρυςοί κφςανοι κ.α. Λδιαίτερθσ ςθμαςίασ εφρθμα είναι οι χάνδρεσ από ιλεκτρο, που υποδθλϊνει ότι το εμπόριο του ιλεκτρου με τθ Βόρεια Κάλαςςα επεκτεινόταν ςε όλεσ τισ ςθμαντικζσ μυκθναϊκζσ κζςεισ τθσ Ροτιοδυτικισ-Δυτικισ Υελοποννιςου (Ξακόβατοσ, Εγκλιανόσ, Φοφτςι, Ψραγάνα, Ξουκουνάρα, Βοϊδοκοιλιά). Ζνα ακόμθ ςθμαντικό εφρθμα, ενδεικτικό των επαφϊν με τθ Πινωικι Ξριτθ, είναι ζνα ολόςωμο πιλινο ειδϊλιο τφπου Υετςοφά. Χτο εςωτερικό του τάφου ιδθ από τθν Πυκθναϊκι εποχι ανζβλυηε νερό, και γι’ αυτό ςχθματίςτθκε αγωγόσ με καλυπτιριεσ πλάκεσ κατά μικοσ του ςτομίου και του δρόμου ωσ το νότιο-ΡΑ τμιμα του «Ξφκλου», που καταςκευάςτθκε ςε φάςθ μεταγενζςτερθ τθσ καταςκευισ του τάφου, άγνωςτο πότε ακριβϊσ. Σ νεότεροσ από τουσ δυναςτικοφσ κολωτοφσ τάφουσ είναι ο κολωτόσ τάφοσ 1 (Ωςτεροελλαδικι ΛΛ), ςτο κζντρο ςχεδόν του λόφου. Είναι ο μεγαλφτεροσ ςε μζγεκοσ από τουσ κολωτοφσ τάφουσ. Ζχει επιμελθμζνθ πρόςοψθ με λίκινθ επζνδυςθ από πωρόλικο ςε όλο τθσ το φψοσ. Ψο ςτόμιο ιδιαίτερα επιβλθτικό, φψουσ 5,10 μ., πλάτουσ 2,33 μ., μικουσ 6 μ., ιταν κλειςτό με αργολικοδομι. Χτθν αριςτερι πλευρά τθσ πϊρινθσ πρόςοψθσ είναι χαραγμζνα 2 Ξνωςιακά λατομικά ςθμεία: κλαδί και διπλόσ πζλεκυσ. Ψο ανϊφλι του ςτομίου αποτελείται από τρία μεγάλα μζρθ βάρουσ μζχρι 22 τόνων το κακζνα (από πωρόλικο ι αμυγδαλίτθ), ενϊ πιςτεφεται ότι υπιρχε και ανακουφιςτικό τρίγωνο ϊςτε το υπερκείμενο βάροσ να κατανζμεται ςτισ δφο πλευρικζσ παραςτάδεσ. Σ τάφοσ κτίςτθκε αφοφ ςχθματίςτθκε τεράςτιοσ κφλινδροσ για τθν καταςκευι του οποίου καταςτράφθκε τμιμα τθσ παρακείμενθσ Ανατολικισ Σικίασ. Ωσ κεμζλια τθσ κόλου, που ζμοιαηε με κυψζλθ, χρθςιμοποιικθκαν μεγάλοι πλακωτοί λίκοι. Θ διάμετροσ του ταφικοφ καλάμου ανζρχεται ςε 12,04 μ. και το φψοσ του υπολογίηεται ςε περιςςότερο από 10 μ. Αν και θ κόλοσ είχε ςωκεί, ςε οριςμζνα ςθμεία, ςε φψοσ ωσ και 1,20 μ. εντοφτοισ αναςτθλϊκθκε το 1970, (αλλά με τρόπο ατυχι, κακϊσ το προεξζχον τμιμα τθσ δεν ζχει τθν επίςτρωςθ πθλοφ που ζδινε ςτεγανότθτα ςτον τάφο κατά τθ μυκθναϊκι εποχι). Σ τάφοσ δθλαδι είχε ελεφκερθ ςτεγανι κόλο και τφμβο ωσ το φψοσ του ανωφλίου μζχρι και τα Ελλθνιςτικά χρόνια. Σ τφμβοσ γφρω από τον τάφο περιβαλλόταν από αναλθμματικό περίβολο. Χτισ διαδοχικζσ ταφζσ του τάφου από τισ οποίεσ καμία δεν διατθρικθκε, είχαν εναποτεκεί τουλάχιςτον δζκα ειςθγμζνα ευμεγζκθ αγγεία και πικαμφορείσ του ανακτορικοφ ρυκμοφ. Θ χριςθ του ςυγκεκριμζνου τάφου ςυνεχίςτθκε κατά τουσ φςτατουσ Ξλαςςικοφσ χρόνουσ και κατά τθν Ελλθνιςτικι εποχι.

ΞΑΨΣΨΘ ΨΣΩ ΨΑΦΣΩ

Αν και οι τάφοι τθσ Υεριςτεριάσ είχαν ςυλθκεί ιδθ από τθ Πυκθναϊκι εποχι, όμωσ από τα διαςωκζντα αντικείμενα μποροφμε να ςυμπεράνουμε τον πλοφτο των πολφτιμων κτεριςμάτων. Χτο κολωτό τάφο 1 βρζκθκαν χρυςά φυλλάρια, χρυςά κοςμιματα, χρυςά λεπτά διςκάρια με οπι που ςυνδζονταν με άλλα καρδιόςχθμα ελάςματα με ζκτυπθ διακόςμθςθ, περιδζραια από χάνδρεσ αμζκυςτου και ςκαραβαίοσ από αμζκυςτο. Περικά από τα χρυςά αντικείμενα αποτελοφν πραγματικά κομψοτεχνιματα όπωσ: θ χρυςι ψιφοσ ςε μζγεκοσ μικροφ κεραςιοφ με καυμάςια κοκκιδωτι διακόςμθςθ, που αποτελείται από 1000 μικρότατα ςφαιρίδια χρυςοφ προςκολλθμζνα ςτθν επιφάνεια τθσ ψιφου για να απαρτίςει κοφμαρο ι το χρυςό ζλαςμα ςε ςχιμα ψαριοφ με ζκτυπθ παράςταςθ μινωικισ τελετουργικισ πομπισ. Βρζκθκαν επίςθσ κατάλοιπα από τθν επζνδυςθ οδοντόφρακτου κράνουσ, που μαρτυροφν τθν ιδιότθτα ενόσ από τουσ νεκροφσ που ετάφθςαν εκεί. Ξατά τθ Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ-Β εποχι θ Υεριςτεριά είχε μείνει ζνα απλό πόλιςμα. Ψο μεγαλόπρεπο παρελκόν τθσ μαρτυροφςε ο κολωτόσ τάφοσ 1 ςτθν κορυφι του λόφου, ενϊ πικανότατα ο 2 είχε καταρρεφςει και ο 3 είχε από πολφ πριν καλυφκεί μετά τθν καταςτροφι του.

ΑΕΦΣΦΩΨΣΓΦΑΦΛΑ ΨΣΩ ΨΑΦΛΞΣΩ ΧΩΓΞΦΣΨΘΠΑΨΣΧ

ΜΤΚΗΝΑΪΚΗ ΗΛΕΚΑ Πολιτιςτικι και πολιτικι εξζλιξθ, εκνολογικά δεδομζνα και προβλιματα

Για τθν επίτευξθ των παραπάνω βαςιςτικαμε ςτθν περιγραφι, καταγραφι και μελζτθ αδθμοςίευτου υλικοφ, κυρίωσ ακζραιων αγγείων, από πζντε ταφικά ςφνολα ι νεκροταφεία (Διάςελλα, Πακρίςια, Χτραβοκζφαλο, Ρζο Πουςείο, Χτρζφι), τθν αναδθμοςίευςθ παλαιοτζρων αναςκαφϊν, όπωσ για παράδειγμα ςτον Ξακόβατο, κακϊσ και τθν αξιοποίθςθ του ςυνόλου των βιβλιογραφικϊν πθγϊν. Επιπλζον, χρθςιμοποιικθκαν παλαιοβοτανολογικζσ αναλφςεισ, ςυντάχκθκε προκαταρκτικι οςτεολογικι ζκκεςθ για το οςτεολογικό υλικό από το Χτρζφι, ενϊ απανκρακωμζνοι καρποί από τον μερικϊσ αναςκαμμζνο οικιςμό του Ξακοβάτου αναλφκθκαν με C14 Βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ παροφςασ εργαςίασ αποτζλεςε και θ ακριβισ γνϊςθ τθσ τοπογραφίασ, θ οποία επιτεφχκθκε μζςω τθσ αυτοψίασ και τθσ περιιγθςθσ ςτο ςφνολο των αρχαιολογικϊν χϊρων ι κζςεων. Χτθ ςυνζχεια παρουςιάηονται ςυνοπτικά τα κυριότερα ςυμπεράςματα αυτισ τθσ μελζτθσ. Ξϊςτασ Ρικολζντηοσ Γεωγραφικζσ και πολιτιςτικζσ ενότθτεσ Ξατά τθν Ϊςτερθ Εποχι του Χαλκοφ, ςτθν Θλεία διαμορφϊνονται τρεισ γεωγραφικζσ και πολιτιςτικζσ ενότθτεσ: θ βόρεια Ψριφυλία, θ περιοχι τθσ Αρχαίασ Σλυμπίασ, του Υφργου και τθσ Ξεντρικισ Θλείασ και τζλοσ θ βορειοανατολικι Θλεία μαηί με τθν Αχαΐα. Ψα οικιςτικά κατάλοιπα υπιρξαν ελάχιςτα. Ωςτόςο, ο εντοπιςμόσ και θ ζρευνα δεκάδων ταφικϊν μνθμείων –τφμβων, κολωτϊν, καλαμωτϊν, λακκοειδϊν και των λεγόμενων «υβριδικϊν», δθλαδι θμιτελϊν καλαμωτϊν– παρζχει τθ δυνατότθτα εκτίμθςθσ τθσ πλθκυςμιακισ πυκνότθτασ και τθσ χωρικισ εξάπλωςθσ των οικιςμϊν κατά τθ μυκθναϊκι περίοδο. Χτθ διάρκεια τθσ Ϊςτερθσ Εποχισ του Χαλκοφ, το οικιςτικό πλζγμα διαμορφϊνεται κατά μικοσ ςθμαντικϊν ςυγκοινωνιακϊν αξόνων, που ςχετίηονται με: α) χερςαία «περάςματα», από τθ βόρεια προσ τθ νότια Υελοπόννθςο (Επιτάλιο, Χαμικό, Ξακόβατοσ, Οζπρεο). β) ποταμοφσ, οι οποίοι, κατά τθν Ϊςτερθ Χαλκοκρατία, πικανϊσ υπιρξαν ςτο ςφνολό τουσ ι εν μζρει πλωτοί. Υλθκυςμιακι ςυγκζντρωςθ παρατθρείται κατά μικοσ του Αλφειοφ (Διάςελλα, Ρζο Πουςείο, Χτρζφι, Πακρίςια, Πιράκα) ι των παραποτάμων του (Ξλαδζοσ, Χτραβοκζφαλο, Ξαυκανιά). Χθμαντικόσ ποταμόσ, κατά μικοσ του οποίου ςυγκροτικθκαν οικιςτικά ςφνολα, υπιρξε και ο Υθνειόσ (Ξλινδιάσ, Αγραπιδοχϊρι, Αγ. Ψριάδα). Ξαι ςτισ δφο περιπτϊςεισ διευκολυνόταν θ πρόςβαςθ προσ το εςωτερικό τθσ Υελοποννιςου αλλά και προσ τισ ακτζσ του Λονίου. Πρώιμοι μυκθναϊκοί χρόνοι Ωςτεροελλαδικι (ΩΕ) Λ–ΛΛ περίοδοσ: Σι πρϊιμοι μυκθναϊκοί χρόνοι περιορίηονται γεωγραφικά ςτθν περιοχι τθσ βόρειασ Ψριφυλίασ, δθλαδι τθν Θλεία ςτα νότια του Αλφειοφ. Ψα χαρακτθριςτικά τθσ περιόδου ςυνοψίηονται ςτα εξισ: α) Χυναντάται γενικευμζνθ χριςθ ταφικϊν τφμβων (Χαμικό, Υροφιτθσ Θλίασ Πακριςίων – εικ. 4, 16). Χτθν περίπτωςθ τθσ Θλείασ, όπωσ και τθσ Πεςςθνίασ, οι τφμβοι δζχονται περιςςότερεσ από μία ταφζσ, λειτουργϊντασ ωσ οικογενειακοί τάφοι. β) Χτίηονται εντυπωςιακοί, ωσ προσ το μζγεκοσ (Ξακόβατοσ) ι και μικρότεροι (Χαμικό) κολωτοί τάφοι (εικ. 4). Σ αρχιτεκτονικόσ τφποσ απαντά με αυξθμζνθ ςυχνότθτα ςτθ Πεςςθνία, όπου ςπανίηουν οι καλαμωτοί, ενϊ το ίδιο επιςθμαίνεται και ςτθν Ψριφυλία. γ) Ψα αναςκαμμζνα ταφικά μνθμεία, οι κολωτοί Α, Β και C του Ξακοβάτου (εικ. 6-10), και ιδίωσ ο C (εικ. 7, 10), παρουςιάηουν πλθκϊρα αρχιτεκτονικϊν «αρχαϊςμϊν», όπωσ θ χριςθ μικρϊν διαςτάςεων λίκων, θ απουςία δρόμου και διαμορφωμζνου ςτομίου και ζνα ελάχιςτα ςκαμμζνο όρυγμα αντιςτιριξθσ ςτο φυςικό ζδαφοσ, χαρακτθριςτικά που δθλϊνουν ότι θ περιοχι εντάςςεται ςε μία διοικθτικι ι πολιτειακι οντότθτα, ςτο πλαίςιο τθσ οποίασ ο κολωτόσ τάφοσ ζχει υιοκετθκεί ωσ πρακτικι ταφισ, και ότι ζχουν πραγματοποιθκεί πειραματιςμοί και ζχουν εξαχκεί ςυμπεράςματα για τθν εξαςφάλιςθ τθσ ςτατικότθτάσ του. Είναι φανερό πωσ θ καταςκευι των τάφων αυτϊν απαιτεί εξειδικευμζνα ςυνεργεία, απαςχόλθςθ δεκάδων ανκρϊπων και επζνδυςθ χρόνου και χριματοσ. Χτθν ουςία λοιπόν θ ανζγερςθ ενόσ μνθμείου με διάμετρο και φψοσ περίπου 12 μ., αντικατοπτρίηει τθ δφναμθ, τον πλοφτο αλλά και τθν ανάγκθ προπαγάνδασ και εμπζδωςθσ τθσ κρατικισ εξουςίασ και τθσ κοινωνικοοικονομικισ ιεραρχίασ. δ) Θ ζνταξθ τθσ βόρειασ Ψριφυλίασ ςτθ μεςςθνιακι πολιτιςμικι και πολιτικι ενότθτα μαρτυρείται όχι μόνο από τθν καταςκευι τφμβων και κολωτϊν τάφων, αλλά και από τθν εκτζλεςθ παρόμοιων ταφικϊν πρακτικϊν, όπωσ για παράδειγμα θ παρουςία κεκαμμζνου ξίφουσ ςτον τάφο Β του Ξακοβάτου, τθν

προςφορά παραπλιςιων κτεριςμάτων μικροτεχνίασ και μεταλλοτεχνίασ (χρυςό περίαπτο γλαυκόσ, ιλεκτρο, ψιφοι αμζκυςτου, ξίφοσ τφπου Α – εικ. 12-13), τθν απόκεςθ αγγείων, όμοιων είτε ωσ προσ το ςχιμα είτε ωσ προσ το διάκοςμο. Αναφζρονται ενδεικτικά θ αμφίπροχοσ κφλικα, αμφορείσ με ελλειπτικό ςτόμιο, πικοειδι, κάνκαροσ, ανακτορικοί πικαμφορείσ.

ΞΕΞΑΠΠΕΡΣ ΢ΛΦΣΧ ΠΕ ΕΥΛΠΘΟΛΣ 14- 15οσ ΑΛΩΡΑΧ -ΡΛΧΩΦΛΑ ΠΕΧΧΘΡΛΑ ε) Σ Ξακόβατοσ, κζςθ ςτρατθγικισ ςθμαςίασ, αναπτφςςεται γοργά και εξελίςςεται ςε οικονομικό και διοικθτικό κζντρο ι θγεμονία τθσ ευρφτερθσ περιοχισ. Σι κάτοικοί του κτίηουν κολωτοφσ τάφουσ, μνθμειοποιϊντασ τθν είςοδο του οικιςμοφ και διατρανϊνοντασ τθ δφναμθ του τοπικοφ θγεμόνα ι τθσ οικογζνειάσ του. Αςχολοφνται με τθ γεωργία και ιδιαίτερα με τθν εντατικι καλλιζργεια ςφκων, θ οποία υπιρξε εξαιρετικά διαδεδομζνθ ςε ολόκλθρθ τθ νοτιοδυτικι Υελοπόννθςο, και ςχθματίηεται ζνα κοινωνικό μόρφωμα με «εξειδίκευςθ εργαςίασ». Ακόμθ, από τα ταφικά κτερίςματα διαπιςτϊνεται ότι κάποιοι από τουσ κατοίκουσ αςχολικθκαν ενεργά και με το εμπόριο. Ζτςι λοιπόν εξθγείται θ πλθκϊρα αντικειμζνων, οριςμζνα εκ των οποίων αποτελοφν μοναδικά παραδείγματα για τθ μυκθναϊκι αρχαιολογία, όπωσ ζνα αγγείο από υαλόμαηα, τα περίαπτα από ιλεκτρο και χρυςό, το ειδϊλιο υαλόμαηασ. Σ Ξακόβατοσ, κοντά ςτισ ακτζσ του Λονίου και ςε ελάχιςτθ απόςταςθ από τα Λόνια νθςιά, όπωσ τθ Ηάκυνκο ι τθν Ξεφαλονιά, υπιρξε πικανότατα θ απόλθξθ ενόσ πολφπλοκου ςυςτιματοσ εμπορείων, τα οποία μετζφεραν ςτθ μυκθναϊκι επικράτεια ιλεκτρο, κατεργαςμζνο ι ακατζργαςτο. Θ ανταλλαγι προϊόντων για τθν εξαςφάλιςθ ικανοποιθτικϊν ποςοτιτων ιλεκτρου εξθγεί τθν παρουςία ςτουσ κολωτοφσ τάφουσ του Ξακοβάτου ευρθμάτων, τα οποία επιςθμαίνονται ςε ςθμαντικά ανακτορικά κζντρα όπωσ θ Αργολίδα και θ Πεςςθνία, επιβεβαιϊνοντασ τισ εμπορικζσ ςχζςεισ των κατοίκων του με το ςφνολο τθσ μυκθναϊκισ επικράτειασ. ςτ) Θ χριςθ λάκκων εντόσ των κολωτϊν ι των τφμβων ανατρζχει ςτθ Πζςθ Εποχι του Χαλκοφ και ςυνδυάηει τθν υλοποίθςθ πολλαπλϊν ενταφιαςμϊν αλλά και τθν εξαςφάλιςθ τθσ ατομικότθτασ των νεκρϊν. η) Θ Ψριφυλία είναι ενταγμζνθ ςτον μυκθναϊκό κόςμο. Δεν βρίςκεται ςτθν περιφζρειά του αλλά αποτελεί αναπόςπαςτο τμιμα τθσ όμορθσ Πεςςθνίασ, θ οποία κατζςτθ το δεφτερο, μετά τθν Αργολίδα, κζντρο διαμόρφωςθσ του αποκαλοφμενου μυκθναϊκοφ πολιτιςμοφ. Υςτεροι μυκθναϊκοί χρόνοι ΩΕ ΛΛΛΑ/Β: Ξατά τθν περίοδο αυτι θ κατάςταςθ αλλάηει και το πλθκυςμιακό, οικονομικό και πολιτικό κζντρο βάρουσ μετατοπίηεται βορειότερα. Σι οικιςμοί του Ξακοβάτου και του Χαμικοφ ςταδιακά εγκαταλείπονται. Σ τφμβοσ ςτο Χαμικό εξακολουκεί να δζχεται ταφζσ μζχρι και τθν ΩΕ ΛΛΛΒ, οι οποίεσ είναι ελάχιςτεσ και με κτερίςματα μεςςθνιακισ προζλευςθσ, όπωσ ραμφόςτομθ πρόχου και κωνικό ρυτό. Ξατά

μικοσ του Αλφειοφ και των παραπόταμων του αναδφονται νζα οικιςτικά ςφνολα, το κράτοσ τθσ Υφλου ακμάηει επεκτείνοντασ ίςωσ γεωγραφικά τον ζλεγχό του προσ τον Αλφειό, ενϊ παράλλθλα, αποκτϊντασ ςυγκεντρωτικό γραφειοκρατικό ςφςτθμα, οδθγεί ςε οικονομικό μαραςμό τα περιφερειακά «βαςίλεια– θγεμονίεσ», όπωσ για παράδειγμα τον Ξακόβατο. Πία μεταβολι των εκίμων ταφισ ι, πικανότερα, θ αντικατάςταςθ του ιλεκτρου από κάποιο άλλο, περιςςότερο προςιτό, υλικό, όπωσ θ υαλόμαηα θ οποία παράγεται μαηικά με τθ χριςθ μιτρασ, προκαλοφν τθν κατάρρευςθ του εμπορίου κεχριμπαριοφ, τθ ςχεδόν ολοκλθρωτικι εξαφάνιςι του από τουσ ενταφιαςμοφσ, αιτίεσ που ςυντείνουν ςτον οικονομικό μαραςμό του Ξακοβάτου. Θ πολιτικι κυριαρχία τθσ επικράτειασ του Ρζςτοροσ και θ αγροτοκτθνοτροφικοφ χαρακτιρα οικονομία επιβεβαιϊνονται από τισ γραπτζσ πθγζσ τθσ εποχισ, δθλαδι τισ πινακίδεσ τθσ Γραμμικισ Β και τα Σμθρικά Ζπθ, τα οποία απθχοφν τθν εποχι και κατατάςςονται ςτισ ζμμεςεσ πθγζσ πλθροφόρθςθσ. Σι νεκροί ενταφιάηονται ςε καλαμωτοφσ, λακκοειδείσ και «υβριδικοφσ» τάφουσ (δθλαδι ταφικά μνθμεία που διακζτουν ςτοιχεία των καλαμωτϊν, όπωσ ο δρόμοσ και ο κάλαμοσ, ο οποίοσ όμωσ εδϊ είναι εξαιρετικά μικρόσ, αλλά που ζμειναν θμιτελι και δεν χρθςιμοποιικθκαν όπωσ οι καλαμωτοί και των οποίων οι αιτίεσ καταςκευισ παραμζνουν αςαφείσ – αδυναμία ολοκλιρωςθσ, αιφνίδιοσ κάνατοσ πολλϊν μελϊν τθσ κοινότθτασ, καταςκευαςτικζσ αδυναμίεσ;) και όχι ςε κολωτοφσ τάφουσ. Χτθν περίπτωςθ των καλαμωτϊν τάφων εξακολουκοφν όμωσ να χρθςιμοποιοφνται ταφικοί λάκκοι ι πλευρικζσ κόγχεσ, προκειμζνου να ταφεί το ςφνολο τθσ οικογζνειασ ςε ζνα μνθμείο. Σι λακκοειδείσ είτε ςυγκροτοφνται ςε αυτόνομο νεκροταφείο, όπωσ ςτθν Ξαυκανιά, κατά τθν ΩΕ ΛΛΛΓ, είτε ανοίγονται μεταξφ νεκροταφείων καλαμωτϊν, όπωσ ςτο Χτρζφι και τον Αρβανίτθ. Χτθ δεφτερθ περίπτωςθ «διαμεριςματοποιοφνται», δθλαδι χωρίηονται ςε μικρότερα τμιματα ι κικεσ ενταφιαςμϊν ι διαιροφνται με απλό, πρόχειρα καταςκευαςμζνο τοιχάριο, όπωσ ςτο Χτρζφι, ι με επιμελθμζνθ ξερολικιά, όπωσ ςτον Αρβανίτθ. Ψα κτερίςματα δθλϊνουν ότι δεν παρατθρείται υπζρμετρθ ςυςςϊρευςθ πλοφτου ι κοινωνικισ και πολιτικισ δφναμθσ ςε ςυγκεκριμζνα άτομα ι πλθκυςμιακζσ ομάδεσ. Σι «ακρίτεσ» τθσ περιοχισ τθσ Σλυμπίασ εξακολουκοφν να διατθροφν ςτενζσ ςχζςεισ με τθ Πεςςθνία, κάποια ταφικά κτερίςματα είναι μάλλον μεςςθνιακισ προζλευςθσ, ενϊ εμφανίηονται και ςχιματα όπωσ για παράδειγμα οι τρίωτοι αμφορείσ, τα οποία επιχωριάηουν ςτθ νοτιοδυτικι Υελοπόννθςο και δεν απαντοφν ςυχνά εκτόσ αυτισ. Χτο ςχθματολόγιο τθσ περιόδου κυριαρχοφν τα αλάβαςτρα, οι ψευδόςτομοι και οι απιόςχθμοι πικαμφορίςκοι. Σ διάκοςμοσ περιορίηεται ςε γραμμικά και αφθρθμζνα ςχζδια, όπωσ αγκϊνεσ ςε ψευδοςτόμουσ και τρίωτουσ αμφορείσ, δικτυωτό ςε αλάβαςτρα και απιόςχθμουσ πικαμφορίςκουσ και ςπάνια ςε ψευδόςτομουσ, ενάλλθλεσ γωνίεσ, φυλλοφόροσ ςε πικαμφορίςκουσ, ψευδόςτομουσ και αλάβαςτρα, ςχθματοποιθμζνο μυκθναϊκό άνκοσ, αχιβάδα κ.λπ.. Χτιλιςτικά, θ Θλειακι κεραμικι κατά τθν ΩΕ ΛΛΛΑ/Β διαχωρίηεται ςε δφο κατθγορίεσ αγγείων. Θ πρϊτθ περιλαμβάνει ςχιματα κλειςτϊν, τα οποία δεν φζρουν εξεηθτθμζνθ διακόςμθςθ και ςυνικωσ αποδίδονται ολόβαφα, όπωσ οι δίωτοι αμφορείσ και τα άωτα αλαβαςτροειδι. Χτθν ίδια ομάδα πρζπει να ενςωματωκοφν και τα αγγεία πόςεωσ, όπωσ τα κυάκια. Χτθ δεφτερθ ομάδα ανικουν οι ψευδόςτομοι, οι αμφορείσ, οι απιόςχθμοι πικαμφορίςκοι. Ψα ςυγκεκριμζνα αγγεία διακοςμοφνται με τα ςυνικθ για τθν υπόλοιπθ μυκθναϊκι επικράτεια μοτίβα, ο πθλόσ και το επίχριςμά τουσ είναι καλφτερθσ ποιότθτασ, ενϊ το ςχιμα αποδίδεται προςεκτικά . ΤΕ ΚΚΚΓ: Ξατά τθν ΩΕ ΛΛΛΓ, οι κοινότθτεσ του Αλφειοφ παρακμάηουν και οριςμζνεσ εγκαταλείπονται. Ελάχιςτα νεκροταφεία δζχονται ταφζσ κατά τθν ΩΕ ΛΛΛΓ: Ρζο Πουςείο, Ξλαδζοσ, Πακρίςια, Διάςελλα. Αντίκετα, ακμάηει θ γεωγραφικι ενότθτα τθσ βορειοανατολικισ Θλείασ, αποκτϊντασ διαςυνδζςεισ με τθν Αχαΐα και τθν Αρκαδία. Χτθν Αγία Ψριάδα δθμιουργείται μεγάλο νεκροταφείο με 45 καλαμωτοφσ τάφουσ, του οποίου θ πλειονότθτα των ταφϊν εντάςςονται ςτθν ΩΕ ΛΛΛΓ. Ψαυτόχρονα, νζοι τάφοι καταςκευάηονται και ςτον Ξλαδζο, ςτθν περιοχι τθσ Αρχαίασ Σλυμπίασ. Ξατά τθν ΩΕ ΛΛΛΓ το κράτοσ τθσ Υφλου, ωσ ςυγκεντρωτικόσ γραφειοκρατικόσ και διοικθτικόσ μθχανιςμόσ και πολιτειακόσ οργανιςμόσ, ζχει καταρρεφςει. Θ πτϊςθ του πολιτικοδιοικθτικοφ κατεςτθμζνου προκαλεί αναταράξεισ ςε ολόκλθρθ τθ δυτικι Υελοπόννθςο. Θ οικονομία νεκρϊνει και πολλζσ κοινότθτεσ, που είχαν οικονομικοφσ και πολιτιςτικοφσ δεςμοφσ με το μεςςθνιακό κράτοσ, αποδομοφνται. Αντίκετα, φαίνεται πωσ δθμιουργοφνται νζεσ κοινωνικοοικονομικζσ δομζσ ςτθ βορειοανατολικι Θλεία. Σι κάτοικοι

τθσ περιοχισ εντάςςονται ςε μία πολιτιςτικι ενότθτα (βορειοδυτικι Υελοπόννθςοσ, Λόνια Ρθςιά, Ξεντρικι Χτερεά Ελλάδα) με κοινά γνωρίςματα, θ οποία δεν δείχνει ςθμάδια κατωτερότθτασ απζναντι ςε άλλεσ ευθμεροφςεσ περιοχζσ του μυκθναϊκοφ κόςμου. Χυγκεκριμζνα διακρίνονται: - Ψαυτόςθμθ ταφικι πρακτικι. Σι νεκροί ενταφιάηονται ςε καλαμωτοφσ τάφουσ, αποτίκενται επί του φυςικοφ εδάφουσ (ςποραδικά ςε λάκκουσ και ςπάνια ςε κόγχεσ του δρόμου), οι δευτερογενείσ ταφζσ (ανακομιδζσ) παραμερίηονται και εάν απαιτθκεί θ διενζργεια πρόςκετων ταφϊν, λαξεφονται παρακάλαμοι (Αγία Ψριάδα). Τςτρακα, προερχόμενα από τα νεκροταφεία τθσ Αγίασ Ψριάδασ και του Ξλαδζου, απεικονίηουν τθν πρόκεςθ και τθν εκφορά των νεκρϊν, αποκαλφπτοντασ με λεπτομζρειεσ τθν ταφικι πρακτικι. Χτο κζντρο τθσ ςκθνισ πρόκεςθσ ςτο όςτρακο από τθν Αγία Ψριάδα, εικονίηεται ανδρικι μορφι, ξαπλωμζνθ ςε νεκρικι κλίνθ. Ξάτω από τθν κλίνθ κείται, με όρκιο το κεφάλι, κάποιο κατοικίδιο, πικανϊσ ςκφλοσ ι γάτα. Χτα δεξιά τθσ κλίνθσ ζχει αποδοκεί ανδρικι μορφι, με ςαφι υποδιλωςθ του φφλου και ςε μετωπικι ςτάςθ, ενϊ ςτα αριςτερά ζχουν τοποκετθκεί δφο γυναίκεσ–κρθνωδοί, ςε μετωπικι ςτάςθ και με το κεφάλι τουσ ςτραμμζνο προσ το νεκρό. Ψο όςτρακο του Ξλαδζου ςυμπλθρϊνει κεματικά τθν προαναφερκείςα παράςταςθ, κακϊσ εικονίηει εκφορά νεκροφ. Δφο ανδρικζσ μορφζσ μεταφζρουν ςτα χζρια τθ νεκρικι κλίνθ με το νεκρό. Υίςω από αυτοφσ ακολουκεί γυναικεία μορφι με τθ χαρακτθριςτικι χειρονομία τθσ κρθνωδοφ και πικανϊσ δεφτερθ, από τθν οποία ςϊηονται μόνο τα πόδια. Θ απόδοςθ των μορφϊν είναι πανομοιότυπθ με αυτι τθσ Αγίασ Ψριάδασ. Ψόςο το κζμα όςο και θ τεχνοτροπικι απόδοςθ των μορφϊν βρίςκει παράλλθλα ςε παραςτάςεισ πρόκεςθσ τθσ γεωμετρικισ περιόδου, δθλϊνοντασ τθν αδιάςπαςτθ ςυνζχεια και τον γνιςια ςυντθρθτικό χαρακτιρα των εκίμων ταφισ. - Χτισ ορεινζσ κοινότθτεσ παραμζνει θ ζννοια τθσ κοινωνικισ διαςτρωμάτωςθσ. Σι πλουςιότεροι ςε κτερίςματα και πλζον επιμελϊσ λαξευμζνοι τάφοι καταλαμβάνουν το κζντρο του νεκροταφείου, ενϊ οι φτωχότεροι και πρόχειρα καταςκευαςμζνοι τθν περιφζρειά του. Ξάποιοι καλαμωτοί τάφοι περιζχουν αποκλειςτικά κεραμικι, ςε άλλεσ περιπτϊςεισ τα αγγεία ςυνυπάρχουν με ευριματα από υαλόμαηα, θμιπολφτιμουσ λίκουσ, φαγεντιανι, οςτό και ςπανιότερα από μζταλλο. Ψα ευριματα από το Χτραβοκζφαλο και πρόςφατα από τθ κζςθ «Ξαραβά» Ξαυκανιάσ δθλϊνουν τθ χριςθ των πλακιδίων υαλόμαηασ για τθν καταςκευι νεκρικϊν διαδθμάτων. - Σι ταφζσ «πολεμιςτϊν» είναι ςπάνιεσ. Συςιαςτικά, μόνο ζνασ τάφοσ τθσ Αγίασ Ψριάδασ μπορεί να χαρακτθριςκεί ωσ τζτοιοσ. Αντίκετα, αρκετοί τάφοι που περιζχουν ωσ κτερίςματα πλθκϊρα και ποικιλία αμυντικϊν και επικετικϊν όπλων, ζχουν εντοπιςκεί και ερευνθκεί ςτθν Αχαΐα, όπωσ ςτθν Ξρινθ και τθν Ξαλλικζα. Μςωσ λοιπόν θ ζνταξθ τθσ κοινότθτασ τθσ Αγίασ Ψριάδασ ςτο πολιτικό και διοικθτικό ςφςτθμα τθσ Αχαΐασ εξαςφάλιηε τθν αςφάλεια των κατοίκων τθσ πρϊτθσ. - Διαμορφϊνονται ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά κεραμικισ, που απαντοφν αρκετά ςυχνά ςτθ βορειοδυτικι Υελοπόννθςο, τθν Ξεφαλονιά και τθν Ξεντρικι–Ανατολικι Χτερεά Ελλάδα (εικ. 25-27), όπωσ: α) Σ εντοπιςμόσ δίωτων και τετράωτων αμφορζων μεγάλων διαςτάςεων. Αντίκετα, δεν καταςκευάηονται τρίωτοι οφτε δίωτοι αμφορείσ με τισ λαβζσ ςτον ϊμο, ςχιματα που απαντοφν ςυχνά κυρίωσ ςτθν κεντρικι Θλεία. Επιςθμαίνονται επίςθσ πτθνόςχθμοι αςκοί (μόνο ζνασ ςτθν κεντρικι Θλεία) κακϊσ και κυλινδρικά ι τριποδικά αλάβαςτρα. Επιπλζον, παρατθροφνται μικρά ποςοςτά αγγείων πόςεωσ. Θ προςφορά μεγάλων αμφορζων ςτουσ νεκροφσ ίςωσ δθλϊνει μεταβολι ςτθν οικονομία αλλά και ςτισ ταφικζσ πρακτικζσ. Τςοι βίωςαν τθν καταςτροφι των ανακτορικϊν κζντρων επικυμοφν τθν αποκθςαφριςθ υλικϊν αγακϊν, και οι αμφορείσ ςυμβάλλουν ςτθν εξαςφάλιςθ εφοδίων για το «ταξίδι» των νεκρϊν προσ τθν αιωνιότθτα. β) Θ παρουςία προχοϊκϊν κυάκων ςτθν Ξεφαλονιά, τθν Λκάκθ και τθν Θλεία (οριςμζνα θλειακά εντάςςονται ςτθν ΩΕ ΛΛΛΒ). γ) Σ διάκοςμοσ του ςϊματοσ διαφοροποιείται ζντονα ςυγκριτικά με τα αντίςτοιχα δείγματα τθσ ΩΕ ΛΛΛΑ/Β. Σ κεραμζασ τείνει είτε να αποδϊςει ολόβαφο το μζγιςτο τμιμα του αγγείου πλθν του ϊμου είτε να το καλφψει με ιςομεγζκεισ και ςε ίςεσ αποςτάςεισ τοποκετθμζνεσ ταινίεσ, όπωσ παρατθρείται ςε ψευδόςτομουσ, δίωτουσ και τετράωτουσ αμφορείσ και ςε λθκφκουσ.

δ) Σ ϊμοσ διακοςμείται με γραμμικά ι αφθρθμζνα μοτίβα, ενϊ γίνονται δθμοφιλι τα πολλαπλά επάλλθλα θμικφκλια, που αποδίδονται ςε διάφορεσ παραλλαγζσ (περίςτικτα, κροςςωτά). ε) Θ χριςθ αποκομμζνων βάςεων κυλίκων ι κρατιρων ωσ πϊματα αγγείων. Ψο φαινόμενο παρατθρείται ςτθ διάρκεια τθσ ΩΕ ΛΛΛ και επιχωριάηει ςτθν Θλεία. ςτ) Δεν εντοπίηονται ςκφφοι ι κφλικεσ, που είχαν γίνει εξαιρετικά δθμοφιλείσ ςτθ βορειοανατολικι Υελοπόννθςο. Επίλογοσ Ψο τζλοσ κάκε επιςτθμονικισ μελζτθσ αφινει ανοιχτά ερωτιματα, τα οποία κα κλθκοφν επόμενοι ερευνθτζσ να απαντιςουν, ζχοντασ πικανϊσ ςτθ διάκεςι τουσ νεότερα αρχαιολογικά δεδομζνα, πλθρζςτερθ ςτρωματογραφικι τεκμθρίωςθ και ικανοποιθτικι διεπιςτθμονικι υποςτιριξθ. Θ Θλεία τα τελευταία είκοςι χρόνια ζχει αποδϊςει ςθμαντικά ταφικά ςφνολα, τα οποία ζχουν αλλάξει τθν άποψι μασ για το ρόλο τθσ περιοχισ κατά τθ διάρκεια τθσ Ϊςτερθσ Εποχισ του Χαλκοφ. Σ Dickinson, το 1982, κεωροφςε το ρόλο τθσ αςιμαντο, τα δεδομζνα όμωσ δείχνουν ότι θ περιοχι αυτι αποτζλεςε ηωντανό, δθμιουργικό και παραγωγικό τμιμα ενόσ πολιτιςμοφ, που δεν υπιρξε ςτάςιμοσ. Σι κάτοικοι τθσ Θλείασ, εκμεταλλευόμενοι τισ άριςτεσ κλιματολογικζσ ςυνκικεσ, τθν εφφορθ γθ και τθ ςτρατθγικι τθσ κζςθ ανζπτυξαν ζναν πολιτιςμό, του οποίου τισ ιδιαιτερότθτεσ τϊρα αρχίηουμε να αντιλαμβανόμαςτε. Θ ζρευνα όμωσ, όπωσ και θ ηωι, ςυνεχίηεται προςφζροντασ πάντα νζα, επιςτθμονικά τεκμθριωμζνα αποτελζςματα.

ΞΑΞΣΒΑΨΣΩ ΘΟΕΛΑΧ Σ Ξακόβατοσ, κζςθ ςτρατθγικισ ςθμαςίασ, αναπτφςςεται γοργά και εξελίςςεται ςε οικονομικό και διοικθτικό κζντρο ι θγεμονία τθσ ευρφτερθσ περιοχισ. Σι κάτοικοί του κτίηουν κολωτοφσ τάφουσ, μνθμειοποιϊντασ τθν είςοδο του οικιςμοφ και διατρανϊνοντασ τθ δφναμθ του τοπικοφ θγεμόνα ι τθσ οικογζνειάσ του. Αςχολοφνται με τθ γεωργία και ιδιαίτερα με τθν εντατικι καλλιζργεια ςφκων, θ οποία υπιρξε εξαιρετικά διαδεδομζνθ ςε ολόκλθρθ τθ νοτιοδυτικι Υελοπόννθςο, και ςχθματίηεται ζνα κοινωνικό μόρφωμα με «εξειδίκευςθ εργαςίασ». Ακόμθ, από τα ταφικά κτερίςματα διαπιςτϊνεται ότι κάποιοι από τουσ κατοίκουσ αςχολικθκαν ενεργά και με το εμπόριο. Ζτςι λοιπόν εξθγείται θ πλθκϊρα αντικειμζνων, οριςμζνα εκ των οποίων αποτελοφν μοναδικά παραδείγματα για τθ μυκθναϊκι αρχαιολογία, όπωσ ζνα αγγείο από υαλόμαηα, τα περίαπτα από ιλεκτρο και χρυςό, το ειδϊλιο υαλόμαηασ.

ΣΛ ΨΦΕΛΧ ΚΣΟΩΨΣΛ Α ΨΣΠΘ ΞΑΨΣΨΘ Β Γ ΞΑΨΣΨΕΛΧ - ΧΨΣ ΞΑΞΣΒΑΨΣ ΞΑΨΑ DORPFELD Σ Ξακόβατοσ, κοντά ςτισ ακτζσ του Λονίου και ςε ελάχιςτθ απόςταςθ από τα Λόνια νθςιά, όπωσ τθ Ηάκυνκο ι τθν Ξεφαλονιά, υπιρξε πικανότατα θ απόλθξθ ενόσ πολφπλοκου ςυςτιματοσ εμπορείων, τα οποία μετζφεραν ςτθ μυκθναϊκι επικράτεια ιλεκτρο, κατεργαςμζνο ι ακατζργαςτο. Θ ανταλλαγι προϊόντων για τθν εξαςφάλιςθ ικανοποιθτικϊν ποςοτιτων θλζκτρου εξθγεί τθν παρουςία ςτουσ κολωτοφσ τάφουσ του Ξακοβάτου ευρθμάτων, τα οποία επιςθμαίνονται ςε ςθμαντικά ανακτορικά κζντρα όπωσ θ Αργολίδα και θ Πεςςθνία, επιβεβαιϊνοντασ τισ εμπορικζσ ςχζςεισ των κατοίκων του με το ςφνολο τθσ μυκθναϊκισ επικράτειασ.

ςτ) Θ χριςθ λάκκων εντόσ των κολωτϊν ι των τφμβων ανατρζχει ςτθ Πζςθ Εποχι του Χαλκοφ και ςυνδυάηει τθν υλοποίθςθ πολλαπλϊν ενταφιαςμϊν αλλά και τθν εξαςφάλιςθ τθσ ατομικότθτασ των νεκρϊν.

ΨΑΦΣΧ Α

ΨΑΦΣΧ Β

ΨΑΦΣΧ Γ

"ΨΦΛΑΡΨΑΦΩΟΟΛΑ". ΗΛΕΚΑ

ΑΥΣΨΕΛΧ ΨΣΩ ΨΑΦΣΩ ΨΘΧ ΨΦΛΑΡΨΑΦΩΟΟΛΑΧ Από τα μζχρι τϊρα γνωςτά ςτοιχεία, προκφπτει, ότι ο ανακαλυφκείσ τάφοσ ςτθν "Ψριανταφυλλιά" είναι τοφ εξελιγμζνου τφπου των κολωτϊν τάφων, όπωσ περιγράφθκαν προθγουμζνωσ. Ξαι μάλλον πρόκειται για τάφο κάποιου τοπικοφ άρχοντα τθσ εποχισ. Δζον να ςθμειωκεί, ότι οι Πυκθναϊκοί τάφοι, που ζχουν ανακαλυφκεί ςτθν Αγία Ψριάδα και ςτθν Δάφνθ είναι καλαμοειδείσ και όχι κολωτοί.

ΣΡΑΓΑΝΑ ΒΚΓΛΚΣ΢Α

Δικ. 10. Τραγάνα, Θολφηός Τάθος 1. Στέδιο αποησπώμαηος ζθραγίδας από ζάρδιο, με παράζηαζη γρύπα (καηά Korres, CMS, V, Suppl ΙΑ, 1992). Μοσζείο Φώρας

Εικ. 11. Βιγλίτςα Ψραγάνασ. Ψοπογραφικό ςχζδιο τθσ περιοχισ, με τον Κολωτό Ψάφο 1 (επάνω) και τον Κολωτό Ψάφο 2, κάτω (κατά Ξορρζ 1977). Δφο ςθμαντικοί κολωτοί τάφοι τθσ Πυκθναϊκισ εποχισ ζχουν ζλκει ςτο φωσ ςτθν τοποκεςία Βιγλίτςα, ςτο νότιο άκρο μιασ πλαγιάσ πάνω ςτθν οποία βρίςκεται και το χωριό Ψραγάνα, λίγο βορειότερα. Χτθ Βιγλίτςα φκάνει κανείσ ακολουκϊντασ τθν παράκαμψθ προσ Ψραγάνα, από διαςταφρωςθ πάνω ςτον κφριο δρόμο για τθν Υφλο. Σι πρϊτεσ ζρευνεσ ςτο χϊρο πραγματοποιικθκαν τθν περίοδο 1909-1912 από τουσ αρχαιολόγουσ Α. Χκιά και Ξ. Ξουρουνιϊτθ, ενϊ ςυςτθματικι αναςκαφι ζγινε αργότερα από τον Χπ. Παρινάτο (δεκαετία 1950). Χυμπλθρωματικζσ ζρευνεσ ζγιναν από τον Γ. Ξορρζ κατά τισ δεκαετίεσ 1970 και 1980. Σι δφο κολωτοί τάφοι «βαςιλικϊν διαςτάςεων», που αποκαλφφκθκαν χρονολογοφνται ςτθν Υρϊιμθ Πυκθναϊκι εποχι (γφρω ςτο 1680π.Χ.). Κα πρζπει να ςυνδεκοφν άμεςα με πικανό οικιςμό πάνω ςτο φψωμα τθσ Βιγλίτςασ ι ςφμφωνα με άλλουσ ςτο ςθμερινό χωριό τθσ Ψραγάνασ και ςτα Βοροφλια, 800 μ. περίπου βορειότερα, όπου ιλκε ςτο φωσ μια αποκικθ με 120 και πλζον αγγεία τθσ πρϊτθσ Πυκθναϊκισ φάςθσ.

ΨΑΦΣΧ ΛΛ

Σ Ψάφοσ 2, με διάμετρο καλάμου 7,20 μ., κτίςκθκε πικανότατα κατά τθν πρϊτθ Πυκθναϊκι φάςθ (15501500 π.Χ.) και χρθςιμοποιικθκε ςχεδόν μζχρι τα τζλθ τθσ Πυκθναϊκισ εποχισ. Ψο εςωτερικό του τάφου είχε διαταραχκεί από τθ μετατροπι του ςε κατοικία ι αγροικία κατά τθν Ελλθνιςτικι εποχι (323-31π.Χ.), όπωσ μαρτυροφν θ κτιςτι εςτία και τα οικιακά και αποκθκευτικά αγγεία, που βρζκθκαν ςτο εςωτερικό του. Ζνασ όμωσ από τουσ λάκκουσ του δαπζδου του περιείχε δφο άκικτεσ καφςεισ νεκρϊν του προχωρθμζνου 14ου αιϊνα π.Χ. Σ Ψάφοσ 1, με διάμετρο καλάμου 7,30 μ., είναι περιςςότερο επιμελθμζνθσ καταςκευισ. Φαίνεται να είναι ελαφρϊσ μεταγενζςτεροσ από τον Ψάφο 2, ιδρυμζνοσ λίγο μετά το 1500 π.Χ. Χρθςιμοποιικθκε, με κάποια διακοπι, μζχρι και τθν Υρωτογεωμετρικι εποχι.

ΨΑΦΣΧ Λ Ψα ευριματα των τάφων ιταν πλουςιότατα: δφο κθςαυροί χάλκινων ςκευϊν, οπλιςμόσ, ςφραγιδόλικοι, μυκθναϊκι κεραμικι, χρυςό περιδζραιο και άλλα μικροαντικείμενα. Εντυπωςιακά είναι τα ίχνθ από αρματοτροχιζσ, πικανότατα τθσ ταφικισ άμαξασ, που βρζκθκαν ςτο δρόμο του Ψάφου 1. Από τα ευριματα του Ψάφου 1 που βρίςκονται ςιμερα ςτο Πουςείο Χϊρασ, ξεχωρίηουν ζνα μεγάλο χάλκινο δίωτο αγγείο και τρεισ πικαμφορείσ με φυτικά κζματα (φυλλωςιζσ κιςςοφ, αλυςίδεσ φφλλων κιςςοφ και κρίνα) από τθν εποχι τθσ αρχικισ χριςθσ του τάφου. Από τον Ψάφο 1 προζρχεται και μια πιλινθ πυξίδα του 12ου αιϊνα π.Χ, εκτεκειμζνθ ςιμερα ςτο Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο, με ςπάνια απεικόνιςθ ιςτιοφόρου πολεμικοφ πλοίου. Ψζλοσ, ςτα ευριματα από τθν πρόςφατθ ζρευνα του ίδιου τάφου ςυγκαταλζγεται και ςφραγίδα από ςάρδιο, με ςχθματοποιθμζνο πτερωτό γρφπα.

Χε διάφορα ςθμεία του ςφγχρονου χωριοφ Ψραγάνα βρζκθκαν αποςπαςματικά λείψανα του Πυκθναϊκοφ οικιςμοφ ςτον οποίο ανικαν οι τάφοι, ενϊ ςτθ κζςθ «Βοροφλια» αποκαλφφκθκε κτίριο, ςφγχρονο των

κολωτϊν τάφων με αποκθκευτικι προφανϊσ χριςθ, αφοφ μζςα ςε αυτό βρζκθκαν περιςςότερα από 100 ακζραια αγγεία Πυκθναϊκϊν χρόνων για τθν αποκικευςθ τροφϊν.

ΨΦΑΓΑΡΑ -ΚΣΟ. ΨΑΦΣΧ 1 -ΕΨΣΧ 1956 ΧΨΘΡ ΑΡΑΧΞΑΦΘ ΠΑΦΛΡΑΨΣΩ -ΔΛΑΞΦΛΡΣΡΨΑΛ ΨΑ ΟΑ΢ΕΩΠΑΨΑ ΧΨΣ ΔΑΥΕΔΣ ΨΣΩ ΔΦΣΠΣΩ

ΠΛΑΣΑΝΟΒΡΤ΢Η Ψο 2002, ςωςτικι αναςκαφι που πραγματοποιικθκε από τθν Αρχαιολογικι Ωπθρεςία ςτο χϊρο αποκάλυψε κολωτό τάφο που χρονολογείται ςτθν Πυκθναϊκι περίοδο (1680-1060 π.Χ.). Σ τάφοσ διαμζτρου 5,16μ., με ςωηόμενο φψοσ 2,80μ. είχε ιδθ ςυλθκεί από τθν αρχαιότθτα, ωςτόςο ςτο εςωτερικό του διαςϊκθκαν λίγα από τα άλλοτε πλοφςια κτερίςματά του: ψιφοι από φαγεντιανι και κορναλίνθ, φυλλάρια χρυςοφ, αιχμι βζλουσ, ςφραγιδόλικοσ από ορεία κρφςταλλο και διακοςμθμζνα πιλινα αγγεία τθσ Πυκθναϊκισ εποχισ. Χε μικρι απόςταςθ ςτα δυτικά του τάφου διακρίνεται άλλοσ κολωτόσ τάφοσ μικρϊν διαςτάςεων του οποίου θ κορυφι τθσ κόλου είχε καταρρεφςει.

Σ τάφοσ αυτόσ ερευνικθκε ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1960 αλλά δεν απζδωςε ευριματα. Από τα καταςκευαςτικά του ςτοιχεία όμωσ πικανόν χρονολογείται ςτουσ Υρωτογεωμετρικοφσ χρόνουσ (1060-900 π.Χ.). Υροφανϊσ ςτθν ευρφτερθ περιοχι υπάρχει εκτεταμζνο νεκροταφείο, που ίςωσ κα μποροφςε να ςυςχετιςτεί με τθν προϊςτορικι οικιςτικι εγκατάςταςθ που ζχει εντοπιςτεί ςτθν περιοχι του Χανδρινοφ.

ΨΑΡΚ Πυκθναϊκό κζντρο ςτθ ΒΑ Ψριφυλία με μεγάλων διαςτάςεων κολωτοφσ τάφουσ, terra incognita μζχρι το 1980. Εντοπίηεται ςτο μακρόςτενο και επιβλθτικό φψωμα "Πετςίκι", 4 χλμ. βόρεια τθσ κοινότθτασ Δωρίου, ανάμεςα ςτο Ξάτω (ςθμερινό) και ςτο Υάνω (παλιό) Ψάρι τθσ πεδιάδασ Χουλιμά, που κατοικικθκε από αλβανόφωνουσ χριςτιανοφσ Ζλλθνεσ. Σ κολωτόσ τάφοσ 1, ςυλθμζνοσ από τθν αρχαιότθτα, αποτελεί τυπικό δείγμα θπειρωτικοφ κολωτοφ τάφου τθσ πρϊιμθσ υςτεροελλαδικισ (ΩΕ) περιόδου, ςφμφωνα και με τα λίγα ευριματα που απζδωςε. Ζχει ςωηόμενο φψοσ 3,5μ., ταφικό κάλαμο διαμζτρου 9,10μ., είςοδο κτιςτι (δρόμοσ και ςτόμιο) ςυνολικοφ μικουσ 11μ. και λικενδυμζνο τφμβο με αναλθμματικό περίβολο ςε οριςμζνα ςθμεία.

Χτο επιβλθτικό φψωμα Πετςίκι, φυςικά οχυρωμζνθ κζςθ με εποπτεία ωσ το Λόνιο πζλαγοσ, ζχουν εντοπιςτεί δφο μυκθναϊκοί κολωτοί τάφοι. Θ αναςκαφικι ζρευνα αποκάλυψε ζναν από τουσ μεγαλφτερουσ κολωτοφσ τάφουσ τθσ Πεςςθνίασ τον κολωτό τάφο 1 που χρονολογείται ςτθν περίοδο 1600-1400 π.Χ.

Οικόχτιςτθ κόλοσ διαμζτρου 10μ. ςκζπαηε τον ταφικό κάλαμο και δρόμοσ μικουσ 11μ. οδθγοφςε ςτθν είςοδό του. Σ τάφοσ είχε ςυλθκεί ιδθ από τθν αρχαιότθτα και μόνο τα λιγοςτά ευριματα μαρτυροφν το άλλοτε πλοφςιο περιεχόμενό του. Σ δεφτεροσ τάφοσ ςε απόςταςθ 100μ από τον τάφο 1 δεν ζχει ερευνθκεί ακόμα. Ωςτόςο διακρίνεται ςτθ κζςθ του το ανϊφλι του. Από τθν επιφανειακι ζρευνα τθσ γφρω περιοχισ μαρτυρείται ανκρϊπινθ δραςτθριότθτα από τουσ προϊςτορικοφσ ζωσ και τουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ (2050π.Χ. -400μ.Χ. )

ΒΟΛΙΜΙΓΙΑ (ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΔΚΡΟΤΑΦΔΙΟ) Υθγι ηωισ για τθν Ξοινότθτα τθσ Χϊρασ, με άφκονα νερά, ευριςκόμενθ ςε απόςταςθ 3 χλμ. περίπου βορειοανατολικά τθσ κωμόπολθσ, ανάμεςα ςε αιωνόβια πλατάνια και λεφκεσ. Δυςτυχϊσ, θ μορφι τθσ πθγισ υπζςτθ κατά τα τελευταία χρόνια "διαρκείσ" αλλοιϊςεισ από ωμζσ "ςτιγμιαίεσ" επεμβάςεισ. Θ φπαρξθ του Ξεφαλόβρυςου ςυνετζλεςε ςθμαντικά ςτθν ίδρυςθ του Πυκθναϊκοφ οικιςμοφ των Βολιμιδίων. Ψο όνομα του χρθςιμοποιικθκε από τον Παρινάτο για τον οριςμό τθσ παλαιότερθσ ομάδασ τάφων του νεκροταφείου που ερεφνθςε ςτθν περιοχι.

ΞΕΦΑΟΣΒΦΩΧΣ ΕΩΦΘΠΑ 15 – 14 ΑΛΩΡΑΧ ΥΧ

Ψα Βολιμίδια είναι περιοχι 800 μ. περίπου βορειοανατολικά τθσ Χϊρασ όπου είχε αναπτυχκεί ςθμαντικόσ Πυκθναϊκόσ οικιςμόσ, με εκτεταμζνο νεκροταφείο. Αναςκαφζσ ςτα Βολιμίδια ζγιναν από τον Χπ. Παρινάτο (1952-54, I960,1964-65) και τθν Εφορεία Αρχαιοτιτων Σλυμπίασ (1971-72,1990). Θ περιοχι, ςτθν οποία θ κατοίκθςθ ςυνεχίςκθκε, ςχεδόν χωρίσ διακοπι, 4θ χιλιετία πΧ μζχρι και τα Φωμαϊκά χρόνια, ζχει ταυτιςκεί από τον Παρινάτο με τθν παλαιά Υφλο (Υαλαίπυλο), πόλθ που αναφζρει ο Χτράβων (8,359) ότι βριςκόταν κάτω από το Σροσ Αιγάλεω. Από τον John Chadwick και άλλουσ ταυτίηεται με τθ κζςθ pa-ki-ja-ne, κζντρο κρθςκευτικισ δραςτθριότθτασ άμεςα εξαρτθμζνο από το Ανάκτορο του Εγκλιανου που αναφζρεται ςτα κείμενα των πινακίδων τθσ Γραμμικισ Β από το Ανάκτορο. Εκτόσ από ζνα τάφο πρϊιμου λακκοειδοφσ τόπου που χρονολογείται ςτθν φςτερθ Πεςοελλαδικι εποχι (Ξεφαλόβρυςου Ψ. 1), οι τάφοι του Πυκθναϊκοφ νεκροταφείου είναι όλοι καλαμωτοί, λαξευμζνοι με επιδεξιότθτα ςτο μαλακό πζτρωμα τθσ περιοχισ. Από το νεκροταφείο, ζχουν μζχρι ςτιγμισ ερευνθκεί 35 τάφοι, ενϊ είναι γνωςτι θ κζςθ και αρκετϊν άλλων. Παηί με εκείνο ςτθν αρχαία Κουρία (ςθμερινι κζςθ Ελλθνικά) κοντά ςτθν Ξαλαμάτα, είναι το μεγαλφτερο ςε ζκταςθ νεκροταφείο καλαμωτϊν τάφων ςτθ Πεςςθνία. Σι τάφοι είναι διευκετθμζνοι ςε ςυςτάδεσ που είναι γνωςτζσ από τα ονόματα των ιδιοκτθτϊν των αγρϊν ι τισ τοποκεςίεσ. Σι τάφοι κάκε ςυςτάδασ, οι περιςςότεροι ςε χριςθ για μεγάλο χρονικό διάςτθμα, πρζπει να ανικαν ςε οικογζνειεσ ι γζνθ του γειτονικοφ ςυνοικιςμοφ. Εφκολα προςιτι ςτον επιςκζπτθ ςιμερα είναι θ ομάδα τάφων Αγγελοποφλου (π.χ. Εικ. 9). Σδθγείται εκεί από μικρι παράκαμψθ ςτθν αριςτερι πλευρά τθσ κεντρικισ Οεωφόρου Βολιμιδίων ςτθν πορεία για τθ Πεταμόρφωςθ.

Ξεφαλόβρυςο 1600 πχ ,ο τάφοσ αυτόσ είναι ο δεφτεροσ κατά ςειράν αρχαιότθτασ ςτθ Πεςςθνία από αυτοφσ που ζχουν ανακαλυφκεί. Σ πρϊτοσ είναι ο κολωτόσ τάφοσ του Ξορυφαςίου.

Χε μικρι απόςταςθ, ΡΑ του χωριοφ Ξεφαλόβρυςο (πρϊθν Χαλβάτςου), βρζκθκε τυχαία ςε εργαςίεσ διαμόρφωςθσ ζνασ νεομυκθναϊκόσ Κολωτόσ τάφοσ ςτθν τοποκεςία «Υαλιόμυλοσ».Σ μικρόσ κολωτόσ τάφοσ του Ξεφαλόβρυςου ζχει κτιςτό ςαν κυψζλθ νεκρικό κάλαμο, με διάμετρο 3,20 μ. και μζγιςτο φφοσ 2,50 μ. Δεν είχε δρόμο και ςτόμιο, όπωσ άλλοι μεςςθνιακοί τάφοι του είδουσ του. Είχε χρθςιμοποιθκεί για ταφζσ μιασ οικογζνειασ ι ενόσ γζνουσ, όπωσ φάνθκε από τουσ ςχεδόν διαλυμζνουσ από τθν υγραςία τθσ περιοχισ ςκελετοφσ που βρζκθκαν ςτο δάπεδο του, Από τον πρϊτο

κακαριςμό των πενιχρϊν του κτεριςμάτων (λίγα χειροποίθτα και τροχιλατα αγγεία, μερικζσ χάλκινεσ χάντρεσ, πιλινα ςφονδφλια και οριςμζνα οςτζινα αντικείμενα) φαίνεται να ανικει χρονολογικά γφρω ςτο 1500 π.Χ. (ΩΕII περίοδοσ). Ψο πιο ςθμαντικό ςτοιχείο που κερδικθκε από τθν αποκάλυψθ του τάφου αυτοφ είναι θ μορφι του. Χϊηεται ακζραιοσ ωσ τθν κορυφι του και ζχει κφρα χαμθλι, φφουσ μόλισ 2,98 μ. Δφο μεγάλεσ πλακοειδείσ αςβεςτολικικζσ πζτρεσ χρθςιμοποιικθκαν ωσ κατϊφλι και ανϊφλι. Υάνω από το ανϊφλι υπάρχει επίςτεψθ από 8 περίπου ςειρζσ μικρότερων πλακωτϊν λίκων, που εντάςςονται ςε ζνα νοθτό ορκογϊνιο πλαίςιο. Πε τθν πάροδο του χρόνου οι πζτρεσ μετατοπίςτθκαν ςε οριςμζνα ςθμεία, ϊςτε το λίκινο αυτό ςφνολο να ζχει τθ μορφι τραπεηίου που εδράηεται με τθ μικρότερθ πλευρά ςτο μζςον του ανωφλιοφ τάφου. Χφμφωνα με τισ πρϊτεσ εκτιμιςεισ μασ, θ καταςκευι αυτι φαίνεται πωσ αποτελοφςε διακοςμθτικό ςτοιχείο τθσ πρόςοψθσ του μνθμείου. Ενασ λίκινοσ περίβολοσ φαίνεται πωσ περιζβαλε το μνθμείο, όμωσ επιβάλλεται ςυμπλθρωματικι ζρευνα ςτα ενδεδειγμζνα ςθμεία για πιο ςυγκεκριμζνεσ διαπιςτϊςεισ. Σ νζοσ μυκθναϊκόσ τάφοσ ανικει ςτθν ομάδα των μικρϊν μεςςθνιακϊν κολωτϊν, που ζχουν αναςκαφεί και ςε άλλεσ περιοχζσ τθσ Πεςςθνίασ (Ξουκουνάρα, Ξαρποφόρα, Βλαχόπουλο, Υαποφλια Υυλίασ και Χαλκιάσ Ψριφυλίασ), και ίςωσ μασ δίνει μια ιδζα για τθ διαμόρφωςθ τθσ ανωδομισ και τθσ πρόςοψθσ που πικανόν είχαν οι μικροί κολωτοί ι κάποιοι από αυτοφσ, οι οποίοι όντωσ πολυπλθκείσ ςτθ Πεςςθνία, ζχουν βρεκεί γκρεμιςμζνοι τουλάχιςτον μζχρι το φψοσ του ανωφλιοφ τουσ, Σ κολωτόσ τάφοσ του Ξεφαλόβρυςου, καίτοι μικρόσ, είναι ο δεφτεροσ ςτθ Πεςςθνία που βρζκθκε ακζραιοσ μζχρι τθν κορυφι του μετά τον κολωτό τάφο τθσ Πάλκθσ, που αναςκάφθκε κοντά ςτο Βαςιλικό το 1926 από τον Χουθδό αρχαιολόγο Π. Ρ. Valmin, Σι μόνοι άλλοι ακζραιοι κολωτοί ςτθν υπόλοιπθ θπειρωτικι Ελλάδα, είναι ο «τάφοσ του Ατρζωσ» ςτισ Πυκινεσ και ζνασ ακόμθ κολωτόσ κοντά ςτθν Ξαρδίτςα. Θ περιοχι ςτθν οποία βρζκθκε το μνθμείο ιταν περιςςότερο γνωςτι για τθν μεςαιωνικι εγκατάςταςθ, που εντοπίηεται ςτο λόφο «Ξάςτρο», ςε μικρι απόςταςθ από τον κολωτό, ο οποίοσ περιβάλλεται από πλικοσ κεραμικϊν καταλοίπων τουλάχιςτον τθσ φςτερθσ Φωμαιοκρατίασ. Πε τον εντοπιςμό και τθν αναςκαφι του νζου κολωτοφ είναι βζβαιο ότι και ςε αυτι τθν εφφορθ και πλοφςια ςε πθγζσ νεροφ περιοχι τθσ Πεςςθνίασ, υπιρξε μια μυκθναϊκι εγκατάςταςθ μάλλον αγροτικοφ χαρακτιρα, πάντωσ πρωιμότερθ από εκείνεσ ςτισ οποίεσ ανικουν οι κοντινοί προσ το μνθμείο μυκθναϊκοί τάφοι των Διοδίων (κολωτόσ) και του Αριςτομζνθ (καλαμωτόσ). Θ κζςθ προςτίκεται ςτον ιδθ μακρφ κατάλογο των προανακτορικϊν εγκαταςτάςεων που διαμορφϊνουν τθν τοπογραφία τθσ Πυκθναϊκισ Πεςςθνίασ, και ο ίδιοσ ο κολωτόσ τάφοσ με τθν ενδιαφζρουςα αρχιτεκτονικι μορφι, επιβεβαιϊνει αυτό που είναι ιδθ γνωςτό από τθν αρχαιολογικι ζρευνα: Στι αυτόσ ο τφποσ ταφικοφ μνθμείου τθσ Πυκθναϊκισ εποχισ, παρουςιάηει εξαιρετικι ποικιλία ςτθ Πεςςθνία ωσ προσ τθ ςφλλθψθ, δομι και εξζλιξθ με πρόγονο τον τφμβο των Πεςοελλαδικϊν χρόνων. Σι παλαιότεροι Πυκθναϊκοί τάφοι τθσ ομάδοσ Ξεφαλόβρυςου είναι του ςπθλαιϊδουσ τφπου, με καλάμουσ ακανόνιςτου ελλειψοειδοφσ ςχιματοσ. Σι κάλαμοι, όμωσ, των περιςςοτζρων τάφων είναι κυκλικοί με κόλωςθ, ςε μίμθςθ προφανϊσ τθσ μορφισ των ςυγχρόνων Πεςςθνιακϊν κτιςτϊν κολωτϊν τάφων και ςχετικά μεγάλοι, με διάμετρο κατά μζςο όρο 4-5 μ.. Σι δρόμοι τουσ είναι κατά κανόνα βραχείσ, ςχετικά ευρείσ και κατθφορικοί και οδθγοφν ςε καλοδιαμορφωμζνθ είςοδο που φραηόταν με ξερολικιά. Οόγω του ειδικοφ ςχιματοσ τουσ, οι τάφοι των Βολιμιδίων μποροφν να ςυγκρικοφν με τουσ λαξευτοφσ κολοειδείσ τάφουσ ςτθν Υελλάνα τθσ Οακωνίασ και άλλουσ ανάλογθσ μορφισ ςτθν Κάψο τθσ Χικελίασ. Σι τάφοι, ςτθ πλειονότθτα τουσ, βρζκθκαν να περιζχουν μεγάλο αρικμό ταφϊν ςτο εςωτερικό τουσ. Τπωσ δείχνει και το χρονολογικό εφροσ τθσ κεραμεικισ που περιείχαν, χρθςιμοποιικθκαν για μακρά χρονικι περίοδο από τα ίδια, πικανότατα, γζνθ τθσ Υαλαιπφλου. Λδιαίτερα χαρακτθριςτικι είναι θ φπαρξθ ςτουσ κυκλικοφσ τάφουσ μικρϊν βόκρων (λάκκων) ανοιγμζνων ςτθν περιφζρεια του δαπζδου ι κογχϊν ςτα τοιχϊματα του καλάμου για τθν τοποκζτθςθ των οςτϊν των παλαιοτζρων νεκρϊν (ανακομιδϊν).

Σ ΨΑΦΣΧ 3 ΨΣΩ 16 ΑΛΩΡΑ ΥΧ Ψα περιεχόμενα των Πυκθναϊκϊν τάφων των Βολιμιδίων δεν ιταν ιδιαίτερα πλοφςια. Σι τάφοι είναι ςαφϊσ πτωχότεροι ςε κτερίςματα από τουσ αντίςτοιχουσ καλαμωτοφσ τάφουσ των Πυκθνϊν. Χαρακτθριςτικι είναι θ απουςία, ανάμεςα ςτα κτερίςματα, αντικειμζνων από πολφτιμα υλικά. Σ κφριοσ όγκοσ των ευρθμάτων αποτελείται από διακοςμθμζνα αγγεία που καλφπτουν ςτο ςφνολο τουσ το διάςτθμα από τα μζςα του 16ου ζωσ τα τζλθ του 13ου αιϊνα π.Χ. Υζρα από τισ διάφορεσ ομάδεσ κεραμεικισ, ανάμεςα ςτα Πυκθναϊκά ευριματα των Βολιμιδίων που εκτίκενται ςε προκικεσ τθσ πρϊτθσ αίκουςασ του Πουςείου Χϊρασ, ξεχωρίηουν ζνα αςυνικιςτο τριποδικό αγγείο για προςφορά ςπονδϊν, χάλκινα μαχαιρίδια, χάλκινεσ και λίκινεσ αιχμζσ βελϊν, πιλινα ειδϊλια των ςυνικων τφπων, λίγοι θμιπολφτιμοι λίκοι και ζνασ μικρόσ χάλκινοσ αφιερωματικόσ διπλοφσ πζλεκυσ Ξρθτικοφ τφπου, μοναδικόσ ςτθ Πεςςθνία. Από τισ αναςκαφζσ, τζλοσ, προζκυψαν άφκονα ςτοιχεία για εντατικι χριςθ των Πυκθναϊκϊν τάφων ςτα μεταγενζςτερα ιςτορικά χρόνια, για νζουσ ενταφιαςμοφσ και για τθν άςκθςθ, κατά περιόδουσ, ταφικισ λατρείασ

Δικ. 9. Βολιμίδια Φώρας. Κάηουη και ηομή Θαλαμοειδρσς Τάθοσ 8 ηης ομάδος Αγγελοπούλοσ (καηά Ιακφβίδη 1966).

ΧΑΛΚΚΑ΢ -ΙΕ΢ΕΚ΢ «ΑΗΛΚΑ΢» ΚΑΚ «ΚΡΟΪΚΑΝΟΩ»

ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ 1 -ΧΑΟΞΛΑΧ -ΠΕΓΑΟΩΨΕΦΣ ΧΩΗΣΠΕΡΣ ΩΨΣΧ 2,50 Π

ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ 2 -ΧΑΟΞΛΑΧ

Χτα μζςα τθσ δεκαετίασ του 1990 εντοπίςτθκε από ντόπιο βοςκό ο ζνασ εκ των τριϊν μυκθναϊκϊν κολωτϊν τάφων, ο κολωτόσ τάφοσ 1 (κζςθ «Αθλιάσ»). Θ ςωςτικι αναςκαφικι ζρευνα που διενεργικθκε, από τθν Αρχαιολογικι Ωπθρεςία, αποκάλυψε τον παρακείμενο κολωτό τάφο 2 (κζςθ «Αθλιάσ») κακϊσ και τον κολωτό τάφο 3 ςτον γειτονικό λοφίςκο (κζςθ «Ξροϊκάνου»).

ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ 3 - ΧΑΟΞΛΑΧ

Σι τρείσ μικροί λικόκτιςτοι κολωτοί τάφοι τθσ Πυκθναϊκισ περιόδου (1680-1060π.Χ.), υποδθλϊνουν τθν φπαρξθ Πυκθναϊκοφ ςυνοικιςμοφ ςτθν περιοχι. Είχαν ςυλθκεί ιδθ από τθν αρχαιότθτα, ωςτόςο ςτο διαταραγμζνο εςωτερικό τουσ βρζκθκαν καλισ ποιότθτασ πιλινα αγγεία, λίκινεσ αιχμζσ βελϊν, ειδϊλια, ςφραγιδόλικοι, χάνδρεσ από θμιπολφτιμουσ λίκουσ και υαλόμαηα κακϊσ και κζρασ ελαφιοφ. Ψα ςθμαντικότερα από αυτά τα ευριματα εκτίκενται ςτο Αρχαιολογικό Πουςείο Πεςςθνίασ.

ΒΑΦΕΚΟ ΢ΠΑΡΣΗ

ΕΩΦΘΠΑ ΑΥΣ ΨΣ ΒΑΦΕΛΣ ΠΩΞΘΡΑΝΞΣ

Σ κολωτόσ τάφοσ του Βαφειοφ ανεςκάφθ από τον αρχαιολόγο Χριςτο Ψςοφντα, το ζτοσ 1889. Χρονολογείται ςτθν πρϊιμθ μυκθναϊκι εποχι (1500 π.Χ. περίπου).

Σ τάφοσ ιταν ςυλθμζνοσ αλλά περιείχε ζνα ςτενόμακρο λάκκο, μζςα ςτον οποίο βρζκθκαν ςπουδαία ταφικά ευριματα (κτερίςματα): όπλα, ςφραγιδόλικοι, τα δφο περίφθμα χρυςά κφπελλα με ςκθνζσ κυνθγιοφ ταφρου κλπ. Θ ταφι αποδόκθκε ςτο λεγόμενο Υρίγκθπα του Βαφειοφ, ο οποίοσ είχε κθςαυρίςει αντικείμενα πολυτελείασ, ειςθγμζνα, με ανταλλαγι το περίφθμο μάρμαρο τθσ περιοχισ, γνωςτό ωσ Lapis Lacedaemonius.

"Σ Χριςτοσ Ψςοφντασ ςτο Βαφειό, κοντά ςτο Αμυκλαίο τθσ Χπάρτθσ ςτθ Οακωνία, ολοκλιρωςε τισ ζρευνεσ ενόσ κολωτοφ τάφου που είχε ανακαλυφτεί δεκαετίεσ ολόκλθρεσ πριν, και ανακάλυψε μζςα ς' αυτόν ολόκλθρο κθςαυρό: χάλκινα ξίφθ, μαχαίρια, ςφραγιδόλικουσ από κάκε λογισ πολφτιμουσ λίκουσ, λυχνάρια, ςκεφθ και πολλά άλλα. Τμωσ τα πιο καυμαςτά ιταν δυο χρυςά κφπελλα, τα "ποτιρια του Βαφειοφ" που χρονολογοφνται ςτο 15ο αι. π.Χ. Είναι και τα δυο φτιαγμζνα με μοναδικι τζχνθ, από τον ίδιο τεχνίτθ και αποτελοφν ηευγάρι. Αν και τα δυο ςτολίηονται με ανάγλυφεσ παραςτάςεισ βοδιϊν, οι ςκθνζσ είναι πολφ αντίκετεσ. Θ μια είναι ιρεμθ και ειδυλλιακι ενϊ θ άλλθ ζντονθ και άγρια. Χτο ζνα κφπελο, με τθν ιρεμθ ςκθνι, ζνασ άντρασ ζχει δζςει το πόδι ενόσ ταφρου με ςκοινί και τον απομακρφνει, ενϊ ςτθ μζςθ ζνασ ταφροσ και μια αγελάδα, ςυναντιοφνται. Χτθ δεξιά άκρθ ζνασ άλλοσ ταφροσ φαίνεται ςα να 'ρχεται εκείνθ τθ ςτιγμι. Χτο άλλο κφπελο παριςτάνεται το κυνιγι τριϊν άγριων ταφρων. Σ ζνασ ζχει πιαςτεί κιόλασ ςτο δίχτυ τθσ παγίδασ, ενϊ οι άλλοι τρζχουν να ξεφφγουν. Ξαι ςτα δυο ποτιρια ζχουν παραςτακεί με εξαιρετικι τζχνθ οι κάμνοι, τα δζντρα, τα φυλλϊματα, οι βράχοι. Ψα λυγερά και νευρϊδθ ςϊματα των αντρϊν και θ απεικόνιςθ τθσ φφςθσ και του βίου των ηϊων, όπωσ λζει ο Χρ. Ψςοφντασ, φανερϊνουν γνωρίςματα κρθτικισ τζχνθσ. Σ επιδζξιοσ τεχνίτθσ αυτϊν των περίφθμων ποτθριϊν πρζπει να ιταν Πινωίτθσ."

ΑΓ. ΚΩΑΝΝΗ΢ ΠΑΠΟΤΛΚΩΝ

Σ τφμβοσ ςτθ κζςθ Αγ. Λωάννθσ Υαπουλίων (Εικόνα 22) αναςκάφθκε από τον Χπ. Παρινάτο κατά τα ζτθ 1954-1955. Εργαςίεσ ζγιναν επίςθσ υπό τθν εποπτεία του Γ. Ξορρζ κατά τα ζτθ 1978 και 1980. Πε βάςθ τα ευριματα των ετϊν 1954 και 1980 ο τφμβοσ φαίνεται να είχε δφο καταςκευαςτικζσ φάςεισ (αρχζσ ΠΕ και Ψζλθ ΠΕ). Υεριείχε ταφζσ μζςα ςε πίκουσ, τοποκετθμζνουσ ςε οριηόντια διάταξθ και ακτινωτά ς τθν περιφζρεια του. Χτο κζντρο περίπου του τφμβου, υπιρχε πεταλόςχθμθ καταςκευι που ερμθνεφτθκε ωσ κενοτάφιο ςε ςχιμα οικίασ. Ψο κενοτάφιο, ς το κζντρο του τφμβου και οι ταφζσ ς τουσ πίκουσ ανικουν ςφμφωνα με τον Παρινάτο, ςτθν φςτερθ μεςοελλαδικι φάςθ.

Ξατά Mee & Cavabagh 1998 Αγ. Λωάννθσ Υαποφλια Υυλζασ Σ Ξορρζσ ωςτόςο αναφζρει ότι πρόκειται για μεταγενζςτερθ καταςκευι που άλλαξε τθν αρχικι μορφι του εςωτερικοφ του ΠΕ τφμβου (Ξορρζσ, 1980: 149). Κεωρεί ότι πρόκειται για ανάλογθ περίπτωςθ με

αυτι τθσ Βοϊδοκοιλιάσ αλλά ςτθ κζςθ του κολωτοφ ζχουμε αυτό το κενοτάφιο το οποίο μοιάηει με κόλο και κα μποροφςε να αποτελεί τον πρόδρομο του Πεςςθνιακοφ κολωτοφ τάφου (Korres, 1990: 9). Χε κοντινι απόςταςθ με τον τφμβο, ςτθν είςοδο του χωριοφ Υαποφλια, βρζκθκε μικρόσ κολωτόσ τάφοσ που περιείχε δφο λάκκουσ και ίχνθ πυρράσ ς το δάπεδο του. Από τα λίγα μυκθναϊκά όςτρακα που βρζκθκαν ςτο εςωτερικό του ο τάφοσ χρονολογείται ςτθν ΩΕ περίοδο (ΥΑΕ, 1955: 255 & Antonaccio, 1995: 73)

ΚΑΜΠΟ΢ ΑΒΚΑ΢

ΑΡΧΑΚΑ ΓΕΡΗΝΚΑ,

Πυκθναϊκόσ κολωτόσ τάφοσ του Παχάονα, 1250 π.Χ. Βρίςκεται δίπλα ςτον πφργο Ξουμουνδοφρου

Σ Ρζςτορασ μετζφερε τα οςτά του Παχάονα και τα ενταφίαςε ςτθ κζςθ "Φόγιο"’ ι "Φόδο"’, όπου υπιρχε το Λερό ¨Αδον¨. Χτθ κζςθ αυτι ςτικθκε χάλκινο άγαλμα του Παχάονα με ςτεφάνι, ενϊ ζχει εντοπιςκεί ο Πυκθναϊκόσ κολωτόσ τάφοσ του Παχάονα του 1250 π.Χ. και ερείπια αρχαίου ναοφ.

ΠΡΟΑ΢ΣΚΟ

Προάςτιο (Πραςτείο): Βρίςκεται ςε υψόμετρο 230μ., μετά τθ Ξαρδαμφλθ, ανατολικά και αριςτερά του δρόμου, ενϊ απζχει 43 χλμ. από τθ Ξαλαμάτα. Παηί με τουσ οικιςμοφσ Οάκκο και το παρακαλάςςιο Ρζο Υροάςτιο (ι Υόρτο Ξαλαμίτςι)Χτθ ςυγκρότθςθ και δόμθςθ του ςθμερινοφ χωριοφ διακρίνουμε προεπαναςτατικά και μετεπαναςτατικά τοξωτά ςπίτια, των οποίων θ επιμελθμζνθ καταςκευι οφείλεται και ςτα λατομεία τθσ περιοχισ, που ζχουν επιφανειακά ςτρϊματα πωρόλικου. Χτθ περιοχι των λατομείων διακρίνουμε τα ςθμεία εξόρυξθσ, ενϊ ζχει βρεκεί, πίςω από το Χχολείο, ζνασ Πυκθναϊκόσ τάφοσ.

ΜΚΝΤΑ- ΟΡΧΟΜΕΝΟ΢ Σ μυκθναϊκόσ κολωτόσ τάφοσ, γνωςτόσ ωσ τάφοσ του Πινφα, του μυκικοφ βαςιλιά του Σρχομενοφ, είναι ζνα από τα μεγαλφτερα και πιο ςθμαντικά μνθμεία του είδουσ του. Βρίςκεται κοντά ςτα ερείπια του προϊςτορικοφ οικιςμοφ που αναπτφχκθκε ςτον Σρχομενό και κοντά ςτο μεταγενζςτερο κζατρο τθσ πόλθσ. Ωπολογίηεται ότι καταςκευάςκθκε κατά τθ 2θ χιλιετθρίδα π.Χ. και ςε αυτόν πρζπει να είχαν ταφεί μζλθ τθσ βαςιλικισ οικογζνειασ του μυκθναϊκοφ οικιςμοφ. Ψο μνθμείο ιταν ορατό και φθμιςμζνο για πολλοφσ αιϊνεσ μετά τθν αρχικι του χριςθ και φαίνεται ότι χρθςιμοποιικθκε ωσ τόποσ λατρείασ κατά τουσ ελλθνιςτικοφσ χρόνουσ. Σ τάφοσ ιταν άκικτοσ και πρζπει να αποτελοφςε αξιοκζατο τθσ περιοχισ τουλάχιςτον μζχρι και το 2ο αιϊνα μ.Χ., όταν επιςκζφκθκε τον Σρχομενό ο περιθγθτισ Υαυςανίασ και με καυμαςμό περιζγραψε τθν καταςκευι τθσ κόλου (9.38.2-3). Χτουσ αιϊνεσ που ακολοφκθςαν, το μνθμείο ςταδιακά καλφφκθκε με επιχϊςεισ, αλλά εξακολουκοφςε να είναι ορατό. Χτισ αρχζσ του 19ου αιϊνα οι περιθγθτζσ που επιςκζπτονταν τον Σρχομενό αναφζρουν τθ κόλο του κατεςτραμμζνθ.

Ψο μνθμείο ζφεραν ςτο φωσ οι αναςκαφζσ του Ερρίκου Χλιμαν ςτα 1881-1885, αν και πρϊτοσ επιχείρθςε το 1803, χωρίσ επιτυχία, ο γνωςτόσ Άγγλοσ Ζλγιν. Τταν αναςκάφθκε από τον Χλιμαν δεν είχε γλυτϊςει από τουσ τυμβωρφχουσ και γι’ αυτό δεν βρζκθκαν αντικείμενα χάλκινα ι αςθμζνια ι χρυςά, όπωσ ςε άλλουσ κολωτοφσ μινυακοφσ τάφουσ. Πετά τον Χλιμαν αναςκαφζσ ζκαναν το 1893 θ Γαλλικι Αρχαιολογικι Χχολι και ςτθ ςυνζχεια θ Βαυαρικι Ακαδθμία Επιςτθμϊν με επικεφαλείσ τουσ Γερμανοφσ αρχαιολόγουσ H. Bulle και A. Furtwängler, ςτα 1903 και 1905, ενϊ το 1914 ζγινε θ αναςτιλωςθ του μνθμείου από τον Αναςτάςιο Σρλάνδο. Καταςκευαςτζσ του τάφου φζρονται οι Σροφώνιοσ και Αγαμιδθσ, γιοι του βαςιλιά του Ορχομενοφ Εργίνου. Σ Υαυςανίασ χαρακτθρίηει το μνθμείο «κθςαυρό», αλλά κατά τον αρχαιολόγο Χ. Ψςοφντα, είναι τάφοσ. Ξατά τον Υαπαρρθγόπουλο όμωσ δεν αποκλείεται να χτίςτθκε αρχικά για τάφοσ, και φςτερα, λόγω ιερότθτασ και κφρουσ του χϊρου, να χρθςιμοποιικθκε και για τθ φφλαξθ κθςαυρϊν. Ανεξάρτθτα από το ςκοπό για τον οποίο είχε καταςκευαςτεί το μνθμείο, πρόκειται για ζργο εφγλωττο μάρτυρα τθσ δόξασ και του μεγαλείου των Πινυϊν και όπωσ γράφει ο Υαυςανίασ «ο κθςαυρόσ του Πινφα, ςωςτό καφμα, δεν υςτερεί από κανζνα άλλο πράγμα απ’ όςα είναι μζςα ι ζξω από τθν Ελλάδα». Για τουσ αρχαιολόγουσ ο τάφοσ του Πινφα, τόςο για τθν τεχνικι του τελειότθτα, όςο και για τθν εςωτερικι του διακόςμθςθ, κεωρείται ανϊτεροσ από τον τάφο του Ατρζα των Πυκθνϊν κι ζνα από τα πιο ζξοχα μνθμεία τθσ παγκόςμιασ αρχιτεκτονικισ.

Σ τάφοσ είναι υπζργειοσ, μαρμάρινοσ και αποτελείται από 4 μζρθ, το δρόμο (μία τάφρο), το ςτόμιο (είςοδοσ), τθ κόλο (πελϊριο κυκλικό οικοδόμθμα με κωνικι ςτζγθ), και το κάλαμο (ορκογϊνιο πλευρικό μικρό δωμάτιο). Σ δρόμοσ του αρχικά είχε μικοσ 30 μ. Θ είςοδοσ, μεγαλοπρεπισ και επιβλθτικι, είναι καταςκευαςμζνθ από αςβεςτόλικο. Θ πόρτα τθσ μεγάλθσ αίκουςασ ζχει φψοσ 5,46 μ., πλάτοσ 2,70 μ. ςτο κατϊτερο και 2,43 μ. ςτο ανϊτερο μζροσ και ζκλεινε με ξφλινθ κφρα. Ψο υπζρκυρό τθσ, που διατθρείται ςτθ κζςθ του, είναι καταςκευαςμζνο από μόνο ζνα ογκόλικο μικουσ περίπου 6 μ. και βάρουσ πάνω από 120 τόνουσ. Θ κόλοσ, το πιο ςθμαντικότερο από τα 4 μζρθ, είναι μια τεράςτια κυκλικι αίκουςα με διάμετρο δαπζδου 14 μ. και περίπου το ίδιο φψοσ. Ζχει τοιχϊματα από πελεκθμζνα μάρμαρα ιςοδομικά τοποκετθμζνα ζτςι ϊςτε να ςχθματίηουν δακτυλίδια. Ψα δακτυλίδια αυτά όςο ανεβαίνουν γίνονται διαρκϊσ μικρότερα, ϊςπου κλείνουν τθν κορυφι και ςχθματίηουν ζτςι μια κολωτι κυψζλθ.

Θ είςοδοσ του τάφου και το εςωτερικό του τάφου πρζπει να είχαν διακοςμθκεί με χάλκινα και χρυςά κοςμιματα και χαλκοςτρωμζνο δάπεδο, όπωσ βεβαιϊνεται από τισ οπζσ ςτουσ τοίχουσ για τθν

προςάρτθςι τουσ κι από ζνα απομεινάρι πλάκασ χαλκοφ ςφθνωμζνο ανάμεςα ςτο δάπεδο και τον τοίχο αριςτερά τθσ ειςόδου. Χτθ κόλο γίνονταν οι κυςίεσ και οι νεκρικζσ τελετζσ. Χτθ ΒΑ πλευρά τθσ κόλου υπάρχει μικρι πόρτα φψουσ 2,12 μ. και πλάτουσ 1,44 μ. που ςυγκοινωνεί με το κάλαμο (μικρό ορκογϊνιο τετράπλευρο δωμάτιο) όπου γινόταν θ ταφι των νεκρϊν. Υαρόμοιο πλευρικό δωμάτιο υπάρχει ςε δφο ακόμθ περιπτϊςεισ βαςιλικϊν τάφων: ςτο κολωτό τάφο του Ατρζα ςτισ Πυκινεσ, που ιταν ςφγχρονοσ με τον τάφο του Πινφα, και ςτο κολωτό τάφο Α ςτισ Αρχάνεσ τθσ Ξριτθσ. Θ οροφι του καλάμου είναι καλυμμζνθ με 4 πραςινωπζσ λεπτζσ αςβεςτολικικζσ τετράγωνεσ πλάκεσ, με ανάγλυφθ διακόςμθςθ από άνκθ παπφρου, χάλκινουσ ρόδακεσ και ςπειροειδι κοςμιματα. Από απομεινάρια που βρζκθκαν, φαίνεται ότι και οι 4 κατακόρυφοι τοίχοι του καλάμου, ιταν καλυμμζνοι με παρόμοιεσ πλάκεσ που ζφεραν περίτεχνθ και πλοφςια διακόςμθςθ. Χτο κζντρο του καλάμου ςϊηεται μαρμάρινο βάκρο μικουσ 5,73 μ., που προςτζκθκε κατά τθν ελλθνιςτικι εποχι και επάνω του ιταν ςτθμζνα αγάλματα των κεϊν.

ΠΟΡΟΤ ΚΕΦΑΛΛΗΝΚΑ΢ Χτα Ψηαννάτα Υόρου Ξεφαλονιάσ ζχει αποκαλυφκεί ο μεγαλφτεροσ μζχρι ςιμερα γνωςτόσ κολωτόσ τάφοσ τθσ δυτικισ Ελλάδασ, ο οποίοσ αποκαλφφκθκε μετά από αναςκαφικι ζρευνα που διενεργικθκε ςτο χρονικό διάςτθμα 1992-1994 από τον επίτιμο Γενικό Διευκυντι Αρχαιοτιτων του Ωπουργείου Υολιτιςμοφ, διδάκτορα Ο. Ξολϊνα. Υρόκειται για υπόγειο ταφικό κτίςμα καταςκευαςμζνο από πζτρεσ. Σ τάφοσ είναι κεμελιωμζνοσ ςτο επικλινζσ και βραχϊδεσ άνδθρο ςτο Ππόρηι, με προςανατολιςμό από Ρ προσ Β και είναι καταςκευαςμζνοσ ςτθ κζςθ ενόσ άλλου μικρότερου, που είχε καταρρεφςει για άγνωςτθ αιτία γφρω ςτο 1350 π.Χ. Για τθν καταςκευι του νεότερου τάφου χρθςιμοποιικθκε το πωρολικικό υλικό του παλαιότερου, που μπορεί να το διακρίνει κανείσ ενςωματωμζνο ςτο κόλο του νεότερου τάφου.

Θ πρόςβαςθ ςτο τάφο γινόταν μζςω ενόσ δρόμου μεγάλου μικουσ, που οδθγοφςε ςτο ςτόμιο και ςτθ ςυνζχεια ςτο ταφικό κάλαμο. Ψο ςτόμιο είναι μακρφ και ςτεγαςμζνο, ζχει μικοσ 3,35 μ., πλάτοσ 0,90-1 μ. και φψοσ 1,90 μ. Σ κάλαμοσ είναι κυκλικόσ με διάμετρο 6,80 μ. και ςωηόμενο φψοσ 3,95 μ., ςτεγάηεται με κόλο που είναι κτιςμζνθ με αλλεπάλλθλεσ ςειρζσ λίκων, ϊςτε ο κακζνασ να εξζχει ελάχιςτα από τον κατϊτερο. Χτθν κορυφι μζνει ζνα μικρό άνοιγμα που φράηεται με λίκο, το λεγόμενο «κλειδί», που τθροφςε τθν ιςορροπία και τθ ςυνοχι του κόλου. Αυτό το ςφςτθμα καταςκευισ ονομάηεται εκφορικό. Θ κορυφι του κόλου δε διατθρείται, κακϊσ κατζρρευςε ςτα χρόνια τθσ Ενετοκρατίασ, όταν ο τάφοσ χρθςιμοποιικθκε ωσ κατάλυμα. Τπωσ ςυμβαίνει ςυνικωσ με τουσ κολωτοφσ τάφουσ, είχε ςυλθκεί ιδθ από τθν αρχαιότθτα. Από τα κτερίςματα που διαςϊκθκαν ςυνάγεται ότι θ ταφικι του χριςθ διιρκεςε από τα μυκθναϊκά ζωσ και τθν Ελλθνιςτικι εποχι.

Οόγω τθσ διαχρονικισ χριςθσ του τάφου, ενδιαφζρον παρουςιάηουν τα ταφικά ζκιμα, κακϊσ και τα λίγα, αλλά πολφτιμα μικροαντικείμενα-κτερίςματα που ζφερε ςτο φωσ θ αναςκαφικι ζρευνα. Χτο

Αρχαιολογικό Πουςείο Αργοςτολίου εκτίκενται τα λίγα, αλλά πολφτιμα κτερίςματα του τάφου. Υαρουςιάηονται ςπουδαία δείγματα τθσ κεραμικισ, ενϊ ιδιαίτερα ενδιαφζρουςα είναι θ πολφτιμθ μικροτεχνία, θ οποία μεταξφ των άλλων περιλαμβάνει χρυςά περιδζραια, χάντρεσ, ζνα μικρό χρυςό ανακθματικό διπλό πζλεκυ, επίχρυςα κζρατα ταφρου και μοναδικοφσ ωσ προσ το κεματολόγιο ςφραγιδόλικουσ. Σι δφο ςιδερζνιεσ ςτλεγγίδεσ, που αποτζκθκαν ςτον τάφο κατά τουσ ιςτορικοφσ χρόνουσ αποτελοφν πικανι ζνδειξθ προγονολατρείασ, ι θρωολατρείασ. Σι ενταφιαςμοί είχαν γίνει ςε κτιςτζσ κικεσ, ςε λάκκουσ και ςε μεγάλο πίκο. Πεγάλο ενδιαφζρον παρουςιάηουν οι ταφζσ ςε κτιςτζσ κικεσ, κεμελιωμζνεσ ςε μεγάλο βάκοσ κάτω από το δάπεδό του, ενϊ ακόμθ μεγαλφτερο ενδιαφζρον παρουςιάηει λυκοειδισ τάφοσ ςε βάκοσ 4 μ. περίπου, που μάλλον πρζπει να ανικει ςτον παλαιότερο, μικρότερο τάφο. Χτθν κεντρικι κτιςτι κικθ ενταφιάςτθκε ο θγεμόνασ τθσ περιοχισ, για τον οποίο χτίςτθκε και ο τάφοσ, ενϊ ςτισ υπόλοιπεσ μιςοκατεςτραμμζνεσ και χτιςμζνεσ από μικρζσ αςβεςτολικικζσ λευκζσ πζτρεσ κικεσ, άλλοι αξιωματοφχοι τθσ περιοχισ, που ζηθςαν γφρω ςτο α' τζταρτο του 12ου αιϊνα π.Χ.

Ξοντά ςτο κολωτό εντοπίςτθκε και ερευνικθκε άλλοσ κτιςτόσ τετράπλευροσ καλαμοειδισ τάφοσ, που χρθςιμοποιικθκε ωσ οςτεοφυλάκιο. Ψο δάπεδό του ιταν επιςτρωμζνο με λευκά βότςαλα. Σι μακρζσ πλευρζσ του ςυγκλίνουν προσ τα άνω, θ δε ςτζγθ κα ιταν από μεγάλεσ πλάκεσ ςε οριηόντια δόμθςθ. Ξατά τθν ζρευνα αποκαλφφκθκαν ςκελετικά λείψανα 72 ατόμων, τα οποία είχαν μεταφερκεί εκεί με λίγα από τα κτερίςματά τουσ, όταν κατά τισ εργαςίεσ ανζγερςθσ του νεότερου κολωτοφ κακαρίςτθκε ο χϊροσ (ανακομιδι). Ψα ευριματα και αυτοφ του τάφου εκτίκενται ςτο Αρχαιολογικό Πουςείο Αργοςτολίου. Από τα κτερίςματα αναφζρουμε λίγα, αλλά ςπουδαία δείγματα κεραμικισ, οριςμζνα κοςμιματα και τισ μοναδικζσ ςε κζματα ςφραγίδεσ. Ψα αρχαιολογικά ευριματα του τάφου και θ ζνταξι του ςτθν Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ Α-Β περίοδο (1350 π.Χ.) ςθματοδοτοφν τθν φπαρξθ ενόσ ιςχυροφ μυκθναϊκοφ κζντρου.

ΦΑΡ΢ΑΛΩΝ Σ κολωτόσ τάφοσ των Φαρςάλων ανικει ςτο εκτεταμζνο δυτικό νεκροταφείο τθσ αρχαίασ πόλθσ, που εκτεινόταν δεξιά και αριςτερά του δρόμου, που οδθγοφςε ςτθ νότια Ελλάδα και περιείχε τάφουσ διαφόρων τφπων, που χρονολογοφνται από τθ Πυκθναϊκι ωσ και τθν Ελλθνιςτικι εποχι. Σ τάφοσ κτίςτθκε ςτθν Ωςτεροελλαδικι εποχι και ςυνζχιςε να χρθςιμοποιείται ωσ και τα Ελλθνιςτικά χρόνια. Ωςτόςο, αμζςωσ ΒΔ τθσ κόλου του βρζκθκε ςε βακφτερο επίπεδο ζνασ καλαμοειδισ τάφοσ των μυκθναϊκϊν χρόνων, τον οποίο, αυτοί που καταςκεφαςαν το κολωτό μνθμείο, διατιρθςαν από ςεβαςμό. Ψο βόρειο τμιμα τθσ κόλου κτίςκθκε πάνω ςτο δρόμο του καλαμοειδοφσ και ζτςι ο νότιοσ τοίχοσ του μυκθναϊκοφ δρόμου εγκλωβίςκθκε μζςα ςτθν ζκταςθ του καλάμου του νεότερου τάφου και διατθρικθκε κάτω από το δάπεδό του.

Ξαι οι δφο τάφοι είναι καταςκευαςμζνοι από ντόπιο γκριηωπό αςβεςτόλικο, ενϊ θ οροφι τουσ είχε καταρρεφςει από παλιά. Σ καλαμοειδισ διατθρείται ςε φψοσ 1,50 μ., ενϊ το μζγιςτο φψοσ τθσ κόλου του αρχαϊκοφ φκάνει μόνο ςε οριςμζνα ςθμεία τα 2 μ. Ψο μνθμείο καλυπτόταν με τφμβο, που οριηόταν από περίβολο, κτιςμζνο κατά το πολυγωνικό (με τάςεισ λζςβιου) ςφςτθμα τοιχοποιίασ, από λίκουσ που πατοφν ςε πλάκεσ ευκυντιριασ. Ψο ίδιο ςφςτθμα δόμθςθσ ςυναντάται και ςε ςωηόμενο τμιμα τθσ οχφρωςθσ τθσ αρχαίασ πόλθσ, του α’ μιςοφ του 5ου αιϊνα π.Χ. Ψο ςθμαντικότερο κτζριςμα, που βρζκθκε ςτο εςωτερικό του κολωτοφ τάφου, είναι ο μελανόμορφοσ κρατιρασ του ηωγράφου του Εξθκία, που θ κφρια όψθ του κοςμείται με τθν παράςταςθ τθσ μάχθσ μεταξφ Ελλινων και Ψρϊων γφρω από το ςϊμα του νεκροφ Υατρόκλου. Αντίκετα, ο μυκθναϊκόσ τάφοσ βρζκθκε ςυλθμζνοσ.

Ψο μνθμείο αναςκάφθκε το διάςτθμα 1951-1954 από τον τότε Ζφορο Αρχαιοτιτων Ρ.Π. Βερδελι. Ψα τελευταία χρόνια, παράλλθλα με τισ εργαςίεσ ςυντιρθςισ του, πραγματοποιικθκαν και εργαςίεσ ανάδειξθσ του περιβάλλοντοσ χϊρου του, που διαμορφϊκθκε με κλίςθ προσ τουσ γφρω δρόμουσ, ϊςτε να αποπνζει τθν αίςκθςθ του τφμβου, που κάλυπτε αρχικά τον τάφο.

ΦΟΤΡΝΚ -ΚΡΗΣΗ Χε μια ζκταςθ περίπου 20 ςτρεμμάτων, γεμάτθ από αμπζλια, ελιζσ, κυπαρίςςια, πεφκα και δάφνεσ, εκτείνεται θ νεκρόπολθ του Φουρνιοφ, όπου αποκαλφφκθκαν ςυνολικά 26 κτίρια, τα περιςςότερα ταφικά. H χριςθ του νεκροταφείου, που είχε ιδρυκεί ςτο νότιο και ανατολικό τμιμα και ςτθν κορυφι του λόφου, χρονολογείται από το 2400 μζχρι το 1200 π.X. Ψα περιςςότερα ταφικά κτίρια χρθςιμοποιικθκαν για πολλζσ δεκαετίεσ και χαρακτθρίηονται από αλλεπάλλθλεσ ταφζσ. Ξάκε ςυγκρότθμα ζχει πάνω από μία χρονικζσ φάςεισ. Χτο βόρειο τμιμα τθσ νεκρόπολθσ ανακαλφφκθκε ο μυκθναϊκόσ περίβολοσ, ενϊ νοτιότερα βρίςκονται οι κολωτοί τάφοι και τα υπόλοιπα ταφικά και κοςμικά κτίρια. Σ μυκθναϊκόσ ταφικόσ περίβολοσ αποτελεί ταφικό ςυγκρότθμα ςτο βόρειο τμιμα του νεκροταφείου που περιζβαλε 7 ταφζσ τθσ Yςτερομυκθναϊκισ III-A περιόδου (14οσ αιϊνασ π.X.). O περίβολοσ ζχει ορκογϊνιο ςχιμα, όπωσ και οι τάφοι που είναι λαξευτοί ςτο φυςικό βράχο και ιταν πλοφςια κτεριςμζνοι. Πζςα ςε κάκε λάκκο ζχει τοποκετθκεί μία ςαρκοφάγοσ.

Αμζςωσ νοτιότερα ακολουκεί ο κολωτόσ τάφοσ A, που καταςκευάςτθκε ςτο α' μιςό του 14ου αιϊνα π.X. Αποτελείται από το δρόμο, τθ κόλο και το πλευρικό δωμάτιο, όπου αποκαλφφκθκε μία αςφλθτθ βαςιλικι ταφι μζςα ςε ςαρκοφάγο με πλοφςια κτερίςματα (χρυςά περιδζραια, ψιφοι από ςάρδιο και υαλόμαηα, χρυςά ςφραγιςτικά δακτυλίδια, χάλκινα και ελεφάντινα αγγεία). Ψο κτίριο 4, το λεγόμενο «κοςμικό», βρίςκεται ςτο κζντρο ςχεδόν τθσ ανατολικισ πλευράσ του νεκροταφείου. Είναι ζνα πολφπλοκο ορκογϊνιο ςυγκρότθμα κτιςμζνο ςε διάφορα επίπεδα, με δφο ξεχωριςτζσ πτζρυγεσ. Χρθςιμοποιικθκε πικανότατα για τθ φροντίδα των νεκρϊν κατά τθν Yςτερομινωικι I-A περίοδο (1550-1500 π.X.).

O κολωτόσ τάφοσ B είναι το μεγαλφτερο και πιο πολφπλοκο αρχιτεκτόνθμα του νεκροταφείου. Ξτίςτθκε πριν το 2000 π.X. και χρθςιμοποιικθκε ζωσ το α' μιςό του 14ου αιϊνα π.X. Ξατά τθ μεγάλθ διάρκεια χριςθσ του, ζγιναν προςκικεσ με αποτζλεςμα να αποτελείται από 12 ςυνολικά χϊρουσ. Είναι ορκογϊνιο εξωτερικά με εγγεγραμμζνθ κόλο ςτο κζντρο. Ψο ταφικό κτίριο 6, που βρίςκεται ςτα δυτικά του κολωτοφ τάφου Β, είναι οςτεοφυλάκιο με 6 παράλλθλα, επιμικθ ορκογϊνια δωμάτια κτιςμζνο κατά τθ Πεςομινωικι I-A περίοδο (20όσ αιϊνασ π.X.). Σι αποκζςεισ προζρχονται από τον κακαριςμό των γειτονικϊν τάφων. Βρζκθκαν κυρίωσ κρανία και πολλά κτερίςματα. Ψο ταφικό κτίριο 3, που εκτείνεται ςτα νότια και αμζςωσ μετά από το κολωτό τάφο Β, είναι τετράγωνο, καλοκτιςμζνο, ςυμμετρικό κτίριο, ενϊ ζχει διατθρθκεί πολφ καλά. Θ καταςκευι του μιμείται οικιακι αρχιτεκτονικι (κφρεσ, παραςτάδεσ, κατϊφλια). Βρζκθκαν ςθμαντικά κτερίςματα και χρονολογείται από τθν Πεςομινωικι I-A περίοδο (20όσ αιϊνασ π.X.) ζωσ και μετά το 1400 π.X.

Πετά το κτίριο 3 ακολουκεί ο κολωτόσ τάφοσ Γ, που είναι υπζργειοσ με είςοδο ςτα ανατολικά, διακζτει παράκυρο ςτα νότια και κτιςτι εςτία ςτο ΡΔ τμιμα τθσ κόλου. Σι ταφζσ είχαν γίνει ςε ςαρκοφάγουσ, αλλά και ςτο δάπεδο. Βρζκθκαν πάρα πολλά κτερίςματα και χρονολογείται ςτθν Υρωτομινωικι III περίοδο (2300/2150-2160/2025 π.X.). Ψο ταφικό κτίριο 19, που βρίςκεται μεταξφ των κολωτϊν τάφων Γ και Ε, είναι το μοναδικό αψιδωτό ταφικό κτίριο τθσ Ξριτθσ. Χρθςιμοποιικθκε για ταφζσ και αποκζςεισ

ςτθ Πεςομινωικι I-A - Πεςομινωικι I-B (19οσ αιϊνασ π.X.). Σι τοίχοι που περιβάλλουν τθν αψίδα είναι αρκετά παχείσ προφανϊσ για τθν ενίςχυςθ του κτθρίου που ιταν ςτεγαςμζνο κατά το εκφορικό ςφςτθμα. Σι ταφζσ ςυνοδεφονταν από πολλά κτερίςματα. O κολωτόσ τάφοσ E, ςτο νοτιότερο τμιμα τθσ νεκρόπολθσ, είναι πικανότατα το πρϊτο ταφικό κτίριο που ιδρφκθκε ςτο Φουρνί, αφοφ οι πρϊτεσ ταφζσ χρονολογοφνται μεταξφ 2400-2300 π.X., ενϊ χρθςιμοποιικθκε και πάλι δφο αιϊνεσ αργότερα (2100-2000 π.X.). Είναι υπζργειοσ με κφρα ςτα ανατολικά, παραςτάδεσ και υπζρκυρο με αρκετζσ ταφζσ και πολλά κτερίςματα. Ψζλοσ, ο Κολωτόσ τάφοσ Δ, το νοτιότερο κτίςμα, αποκάλυψε μία αςφλθτθ πλοφςια κτεριςμζνθ γυναικεία ταφι που χρονολογείται ςτον 14ο αιϊνα π.Χ. Σ τάφοσ είναι λαξευμζνοσ ςτο ςκλθρό βράχο, τμιμα του οποίου χρθςιμοποιικθκε ςαν τοίχωμα κόλου, ενϊ το υπόλοιπο κτίςτθκε με πζτρεσ ςε ακανόνιςτουσ δακτυλίουσ. H νεκρι είχε τοποκετθκεί πάνω ςε ξφλινο φορείο.

΢ΣΤΛΟΤ -ΚΡΗΣΗ Σ τάφοσ βρίςκεται ςτο δυτικότερο τμιμα του λόφου Αηοϊρζσ, νότια τθσ Απτζρασ και ανατολικά του επαρχιακοφ δρόμου που οδθγεί ςτο ςφγχρονο χωριό Χτφλοσ Αποκορϊνου. Πετά από υπόδειξθ ιδιϊτθ, αναςκάφτθκε το 1961 από τουσ Ρ. Υλάτωνα και Ξ. Δαβάρα. Υρόκειται για μνθμειακό κολωτό τάφο τοπάρχθ τθσ περιοχισ, με κυκλικό, λικόκτιςτο κάλαμο και μακρφ, κτιςτό δρόμο. Αρχικά ερευνικθκε ο κόλοσ του τάφου με τον κυκλικό λικόκτιςτο κάλαμο, διαμζτρου 4.30 μ., που βρζκθκε ςυλθμζνοσ. Από τα όςτρακα του κατϊτατου ςτρϊματοσ του καλάμου, ο τάφοσ χρονολογικθκε ςτθν Yςτερομινωικι ΛΛΛ-Β περίοδο (περίπου 1390-1190 π.Χ.).

Χτο ανακουφιςτικό τρίγωνο, πάνω από το υπζρκυρο τθσ ειςόδου, φψουσ 0.70 μ., βρζκθκαν 12 κφπελλα τθσ όψιμθσ ελλθνιςτικισ περιόδου, ςτοιχείο που δθλϊνει τθν τζλεςθ εναγιςμϊν εκεί. Ανάλογα αγγεία ελλθνιςτικϊν χρόνων βρζκθκαν και ςτο δρόμο, αλλά και ςε διαταραγμζνα ςτρϊματα και μζςα ςτθν επίχωςι του. Σ τάφοσ κατζςτθ επιςκζψιμοσ το 1970, όταν ερευνικθκε από τον Ξ. Δαβάρα ο λικόκτιςτοσ δρόμοσ του, μικουσ 20.80 μ. και αφαιρζκθκε το ςωηόμενο τμιμα του φράγματοσ τθσ ειςόδου. Ψθν ίδια χρονιά, ο Ξ. Δαβάρασ ανάςκαψε ςτθ ΡΑ πλευρά του λόφου Αηοϊρζσ, τμιμα ςθμαντικοφ μινωικοφ

οικιςμοφ. Σ οικιςμόσ, ςτον οποίο φαίνεται ότι ανικει και ο κολωτόσ τάφοσ, ςυνδζεται ίςωσ με τθν Απτζρα τθσ μινωικισ περιόδου, γνωςτι από τισ πινακίδεσ τθσ Γραμμικισ γραφισ Β με τθν ονομαςία A-pa-ta-wa. Θ ίδρυςθ του οικιςμοφ τοποκετείται ςτα Υρωτομινωικά χρόνια και θ εγκατάλειψι του ςτθν Yςτερομινωικι ΛΛΛ-Γ περίοδο (περίπου 1190-1070 π.Χ.).

ΨΦΣΛΗΘΡΑ Υάνω ςτο λόφο τθσ Πεγάλθσ Παγοφλασ ζχει βρεκεί Πεςοελλαδικι Ακρόπολθ μικρισ ζκταςθσ. Σι τάφοι βρίςκονται ςτο δυτικό άκρο τθσ. Σ παλιότεροσ (16ου αι. π.Χ.) ςχθματίηει εςωτερικά ζναν κφκλο με διάμετρο 5 μ. και ζχει μεγαλικικι είςοδο χωρίσ τον χαρακτθριςτικό δρόμο των κολωτϊν μυκθναϊκϊν τάφων. Σ δεφτεροσ είναι μικρότεροσ (3,80 μ.) και ο τρίτοσ είναι πολφ μεγάλοσ (11 μ.). Σ τφμβοσ που τον ςκζπαηε είχε διάμετρο 60 μ. «Για να κτιςτεί ζνα τζτοιο οικοδόμθμα κολωτό, που αναλογεί ςε μια τριϊροφθ πολυκατοικία, χρειαηόταν εξειδικευμζνουσ τεχνίτεσ, ακόμθ και αρχιτζκτονεσ», λζει θ αρχαιολόγοσ ηης ΚΣΤ' Εθορείας Προϊζηορικών και Κλαζικών Αρταιοηήηων Ελένη Κονζολάκη-Γιαννοπούλοσ. «Είναι ςαφζσ ότι ανικει ςε κάποιον τοπικό θγεμόνα». Αν και ςυλθμζνοσ, θ ζρευνα αποκάλυψε εντόσ αυτοφ χρυςά κοςμιματα εξαιρετικισ τζχνθσ και ζναν αμφορζα από τθ Χαναάν, που φανερϊνει τθ διακίνθςθ αγακϊν από τθν Ανατολι και τθν Ξριτθ.

Πυκθναϊκοί κολωτοί τάφοι και Πεςοελλαδικι ακρόπολθ ςτθ Παγοφλα Γαλατά. Σι Βαςιλικοί τάφοι τθσ Παγουλάσ ςτο νθςί Υόροσ είναι ζνα από τα πιο αξιόλογα ιςτορικά αξιοκζατα και αρχαιολογικά ευριματα που αφοροφν τθν αρχαία Ελλάδα. ΢εκινϊντασ από το Γαλατά και παίρνοντασ το δρόμο για τθν Ψροιηινα ςε τρία χιλιόμετρα περίπου βρίςκονται οι Βαςιλικοί τάφοι τθσ Παγουλάσ. Υρόκειται για τάφουσ των Πυκθναϊκϊν χρόνων, οι οποίοι είναι κολωτοί. Χυνεχίηοντασ, ζξω από το χωριό τθσ Ψροιηινασ, βρίςκονται τα ερείπια τθσ Αρχαίασ Ψροιηινασ, πατρίδασ του μυκολογικοφ ιρωα Κθςζα. Ψα αρχαιολογικά ευριματα βρίςκονται ςτο Πουςείο του Υόρου.

Χτθ Παγοφλα Γαλατά βρζκθκαν τρεισ μυκθναϊκοί κολωτοί τάφοι. Σ παλαιότεροσ είναι του 16ου αιϊνα π.Χ., ο δεφτεροσ ανικει ςτθν Υρϊιμθ Πυκθναϊκι περίοδο του 15ου π.Χ.. και ο τρίτοσ είναι του 13ου π.Χ. Πζςα υπιρχαν πολλά αντικείμενα των περιόδων εκείνων.

Χτουσ Αδζρεσ ερείπια του αρχαίου Φορβαντίου (1400 -1300 π.Χ.) -Χτο Πόδι εντοπίςτθκαν ερείπια κτιςμάτων μυκθναϊκισ εποχισ (1300 - 1200 π.Χ). και τάφοι μικρϊν παιδιϊν

Μσκηναϊκός ηάθος με ηην ζσμβαηική ονομαζία «ηοσ Θηζέα»

ΛΕΤΚΑΔΑ Σ κολωτόσ μυκθναϊκόσ τάφοσ, που αποκαλφφκθκε ςε επαρχιακό δρόμο του νθςιοφ και καταςτράφθκε εν μζρει, είναι μικρϊν διαςτάςεων, αλλά περιείχε πολλζσ ταφζσ. Πε τθν αναςκαφι του ιρκαν ςτο φωσ ςθμαντικά ευριματα, μεταξφ των οποίων κρυμματιςμζνα αγγεία, δφο ςφραγιδόλικοι από ςτεατίτθ, χάντρεσ από διάφορα υλικά, χάλκινθ ςτρεβλωμζνθ φυλλόςχθμθ απόλθξθ, πιλινα ςφονδφλια κ.ά.

ΣΚΡΤΝΙΑ Υλθςιάηοντασ ςτο Δθμοτικό Διαμζριςμα Ρζασ Ψίρυνκασ (Ξοφίνι), ζδρα του ομϊνυμου Διμου, ςυναντάμε μια πινακίδα, που μασ κατευκφνει προσ το ςθμείο που βρίςκεται κολωτόσ Πυκθναϊκόσ τάφοσ. Ψο 1913 αναςκάφθκε ζνασ κολωτόσ τάφοσ ςτθ δυτικι κλιτφ του λόφου του Υροφιτθ Θλία, ςε απόςταςθ 1 περίπου χιλιομζτρου από τθν ακρόπολθ τθσ Ψίρυνκασ. Σ δρόμοσ του τάφου, που καταςκευάςτθκε μετά τθν ανζγερςθ τθσ κόλου ζχει 13 μ. μικοσ και ςχεδόν 3 μ. πλάτοσ. Ψα τοιχϊματα του δρόμου ζχουν επενδυκεί από αδρά λαξευμζνεσ αςβεςτολικικζσ πλάκεσ. Θ είςοδοσ - κφρα του τάφου ζφερε διακόςμθςθ από τοιχογραφίεσ με ςπείρεσ. Ψο υπζρκυρο αποτελείται από μονολικικι πλάκα διαςτάςεων 3x2x0,40 μ., ενϊ το κατϊφλι δεν ςϊηεται. Ψο ςτόμιο ςφράγιηε δίφυλλθ πόρτα. Θ κόλοσ είναι κυκλικι, διαμζτρου 8,45-8,50 μ. Σι δφο κατϊτερεσ ςτρϊςεισ ζχουν χτιςτεί από μεγάλεσ πζτρεσ, οι υπόλοιπεσ από αςβεςτολικικζσ πλάκεσ, όπωσ του δρόμου. Χτθ βόρεια πλευρά βρζκθκε λάκκοσ τάφου χωρίσ διακόςμθςθ.

ΣΟ Ε΢ΩΣΕΡΙΚΟ ΕΙ΢ΕΡΧΟΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΣΗΝ ΕΙ΢ΟΔΟ.

Χτον τάφο δεν βρζκθκε κακόλου μυκθναϊκι κεραμικι. Είναι πικανό πωσ το περιεχόμενό του απομακρφνκθκε κατά τθ ρωμαϊκι εποχι χωρίσ να αποκλείεται και το ενδεχόμενο να μθν χρθςιμοποιικθκε ποτζ. Τπωσ βεβαιϊνουν πρωτοκορινκιακά και μελανόμορφα όςτρακα που βρζκθκαν ςτο λάκκο του τάφου και ςτο δρόμο, ο τάφοσ πρζπει να ιταν ιδθ ανοιχτόσ ς' αυτι τθν εποχι. Ψο είδοσ των ευρθμάτων ςυνθγορεί για μια λατρεία ιρωα. Χτθ ρωμαϊκι αυτοκρατορικι περίοδο το εςωτερικό του μετατράπθκε ςε ελαιοτριβείο. Ψο μαρτυρά το αρχαίο πζτρινο τριβείο – ςυλλεκτιρασ, που βρίςκεται εντόσ του. Ζνασ δεφτεροσ κολωτόσ τάφοσ, που ο δρόμοσ του προφανϊσ είχε ιδθ εντοπιςκεί το 1913(!) ζχει… εν μζρει αναςκαφεί από τθν Δ' Εφορεία Αρχαιοτιτων ςτθ δεκαετία του 1980, ςτα ΡΔ του πρϊτου.

ΑΚΑΡΝΑΝΚΑ

,

Σ Πυκθναϊκόσ τάφοσ ςτο Οουτράκι τθσ Ξατοφνασ – Ακαρνανία -ΕΧΩΨΕΦΛΞΑ.

Ζνασ μυκθναϊκόσ κιβωτιόςχθμοσ τάφοσ διαςτάςεων 1,48 x 0,78 μζτρων και πλοφςιοσ ςε ανακιματα ιρκε ςτο φωσ κατά τθ διάρκεια εργαςιϊν εκςκαφισ για τθν καταςκευι τθσ Λόνιασ οδοφ ςτθν Αιτωλοακαρνανία . Χτο εςωτερικό του τάφου , ο οποίοσ είναι καταςκευαςμζνοσ από αδρζσ αςβεςτολικικζσ πλάκεσ βρζκθκε ζνασ νεκρόσ ςε ςυνεςταλμζνθ ςτάςθ , τα οςτά του οποίου ιταν αποςακρωμζνα . Ψον νεκρό ςυνόδευαν : χρυςι κφλικα με ψθλό πόδι , χάλκινο ξίφοσ μικουσ 0,88 μ . με λαβι περιελιγμζνθ με χρυςό ςφρμα , χάλκινο εγχειρίδιο μικουσ 0,40 μ . , χάλκινθ αιχμι δόρατοσ , χάλκινοσ τριποδικόσ λζβθτασ και ζνα ακόμθ άγνωςτο αντικείμενο , πικανϊσ κνθμίδα , ανακιματα που κεωροφνται από τουσ αρχαιολόγουσ ιδιαίτερα ςθμαντικά . Χτον ίδιο τάφο βρζκθκαν 2 πιλινα αγγεία - δίωτοσ αμφορζασ και αγγείο ανοιχτοφ ςχιματοσ που χρονολογοφνται ςτθν Ωςτεροελλαδικι περίοδο . Θ περιοχι που βρζκθκε ο τάφοσ - Ξουβαράσ του Διμου Φυτειϊν - βρίςκεται περίπου 10 χλμ . ΒΔ τθσ αρχαίασ Ακαρνανικισ πόλθσ Χτράτοσ .

Σ ΚΣΟΩΨΣΧ ΨΑΦΣΧ ΟΣΩΨΦΑΞΛ ΞΑΨΣΩΡΑΧ 1480/1450 ΥΧ Σ ΚΣΟΣΧ ΕΧΩΨΕΦΛΞΑ ΔΛΑΨΘΦΕΛΨΑΛ ΧΕ 27 ΧΨΦΩΧΕΛΧ

Σ ςκελετόσ που βρζκθκε πικανόν ανικει ςε ςτρατιωτικό αξιωματοφχο τθσ εποχισ αυτισ . « Ψο ςϊμα είναι τοποκετθμζνο ςτον τάφο ςε εμβρυακι ςτάςθ , γι αυτό τα οςτά είναι αποκολλθμζνα και αποςακρωμζνα , όμωσ όλα τα ανευρεκζντα αντικείμενα βρίςκονται ςε πολφ καλι κατάςταςθ και ζχουν ςθμαντικι αρχαιολογικι αξία » διλωςε ο εκπρόςωποσ του Ωπουργείου Υολιτιςμοφ . « Είναι πολφ ςθμαντικι ανακάλυψθ , θ οποία δίνει το κλειδί , πωσ ςυγκεκριμζνοι άνκρωποι αυτοφ του πολιτιςμοφ κατείχαν ςθμαντικι κοινωνικι και ςτρατιωτικι υπεροχι » τονίηει θ αρχαιολόγοσ Παρία Γάτςθ . Τπωσ είναι γνωςτό τα χάλκινα αντικείμενα των προϊςτορικϊν χρόνων αναςφρονται ςυνικωσ ςε κατάςταςθ προχωρθμζνθσ διάβρωςθσ . Χυνεπϊσ , τεχνολογικζσ μελζτεσ ςε μθ διαβρωμζνα αντικείμενα όπωσ αυτά που βρζκθκαν ςτον Ξουβαρά τθσ Ακαρνανίασ , μποροφν να δϊςουν ςθμαντικζσ πλθροφορίεσ για τισ μεταλλουργικζσ και μεταλλοτεχνικζσ πρακτικζσ που εφαρμόηονταν ςτισ αντίςτοιχεσ εποχζσ και περιοχζσ

ΚΑΖΑΡΜΑ΢ ΑΡΓΟΛΚΔΑ΢

Θολωτός Σάυος τοσ 12οσ αι. π.Χ. στο Αρκαδικό Αργολίδας.

Πυκθναϊκόσ Κολωτόσ Ψάφοσ Ξαηάρμασ Χτο 15ο χλμ. του δρόμου Ραυπλίου - Επιδαφρου πολφ κοντά ςτθν Πυκθναϊκι Γζφυρα τθσ Ξαηάρμασ και δίπλα ςτον δρόμο βρζκθκε τμιμα ενόσ Πυκθναϊκοφ Κολωτοφ Ψάφου που χρονολογείται τον 12ο αι. π.Χ.

ΔΚΜΗΝΚ ΙΟΛΩΣΟ΢ ΣΑΦΟ΢ «ΣΟΤΜΠΑ» Σ επιβλθτικόσ κολωτόσ τάφοσ, που είναι γνωςτόσ και ωσ «Ψοφμπα», βρίςκεται ςτο Διμινι, ςτισ δυτικζσ παρυφζσ του λόφου με τα νεολικικά ερείπια. Παηί με το δεφτερο, μικρότερο κολωτό τάφο, που φζρει τθν ονομαςία «Οαμιόςπιτο», αποτελοφν ςπουδαία μνθμεία ςτθν περιοχι και αποδίδονται χωρίσ καμία αμφιβολία ςτουσ βαςιλείσ του μυκθναϊκοφ οικιςμοφ του Διμθνίου. Χφμφωνα με τθν αρχιτεκτονικι του μορφι, αλλά και με βάςθ τα ελάχιςτα δείγματα κεραμικισ που βρζκθκαν κατά τον κακαριςμό του δρόμου του, ο τάφοσ «Ψοφμπα» χρονολογείται λίγο αργότερα από τον τάφο «Οαμιόςπιτο», ςτο 13ο αιϊνα π.Χ. (Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ-Β περίοδοσ).

Ψο μνθμείο είναι μεγάλο ςε διαςτάςεισ και αποτελείται από το μακρφ δρόμο, το ςτόμιο και τθ κόλο. Σ δρόμοσ ζχει μικοσ 16,5 μ. και πλάτοσ 2,30 μ. και οι άκρεσ του ςυγκρατοφνται από λικόκτιςτουσ αναλθμματικοφσ τοίχουσ, που ςυγκλίνουν ελαφρά προσ το ςτόμιο. Χτθ ςυμβολι τουσ με τθ κόλο ζχουν φψοσ 4 μ. και ςϊηονται ςε άριςτθ κατάςταςθ. Χτο τζλοσ του δρόμου ςϊηεται ο τοίχοσ φραγισ του τάφου. Θ είςοδοσ ςτθ κόλο του τάφου γινόταν μζςω ενόσ ςτομίου με μικοσ 3,25 μ., φψοσ 3,15 μ. και πλάτοσ 1,60 μ., που καλφπτεται από 3 μεγάλεσ λαξευμζνεσ πζτρεσ πάχουσ 0,45 μ., που αποτελοφν το υπζρκυρό του. Θ τελευταία προσ τθ κόλο πζτρα είναι λαξευμζνθ ςτθν εςωτερικι όψθ για να ακολουκεί τθν καμπφλθ τθσ κόλου. Υάνω από το υπζρκυρο διαμορφϊνεται το ανακουφιςτικό τρίγωνο. Θ είςοδοσ του ςτομίου είναι κτιςμζνθ από μεγάλουσ λαξευμζνουσ λίκουσ, που δθμιουργοφν υποδοχζσ για κφρα, πικανότατα ξφλινθ. Θ κόλοσ ζχει καταρρεφςει ςτο ανϊτερο τμιμα. Ψο ςωηόμενο φψοσ τθσ είναι 3,80 μ. και θ διάμετρόσ τθσ 8,30 μ. Ζχει καταςκευαςκεί με το εκφορικό ςφςτθμα, από μικρζσ αςβεςτολικικζσ πζτρεσ χωρίσ ςυνδετικό υλικό, ενϊ ςτθ βάςθ τθσ ζχουν χρθςιμοποιθκεί μεγάλεσ πζτρεσ, λαξευμζνοι κυβόλικοι, κεμελιωμζνοι πάνω ςτον αςβεςτολικικό βράχο, που ζχει ιςοπεδωκεί για να αποτελζςει το δάπεδο του ταφικοφ καλάμου. Χτθ βόρεια πλευρά τθσ κόλου υπάρχει ορκογϊνιο κτίςμα (μικοσ 3,62 μ., πλάτοσ 1,40 μ. και ςωηόμενο φψοσ 1,08 μ.). Χφμφωνα με τισ παρατθριςεισ του αναςκαφζα, Β. Χτάθ, το κτίςμα ςκεπαηόταν με λίκινεσ πλάκεσ που ςτθρίηονταν ςτουσ πλαϊνοφσ τοίχουσ και ςε μία ξφλινθ δοκό, που πατοφςε ςτο μζςο των ςτενϊν πλευρϊν του. Υρόκειται για κτιςτι λάρνακα, που χρθςιμοποιικθκε για τθν τοποκζτθςθ τθσ νεκρικισ κλίνθσ. Σ τάφοσ βρζκθκε ςυλθμζνοσ, αλλά μερικά ςπουδαία ευριματα, κυρίωσ μικρά χρυςά και γυάλινα κοςμιματα, διζφυγαν τθσ προςοχισ των αρχαιοκαπιλων και ςιμερα εκτίκενται ςτο Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο ςτθν Ακινα.

Σ κολωτόσ τάφοσ «Ψοφμπα» αναςκάφθκε το 1892 από το Β. Χτάθ. Σι εργαςίεσ για τθν ανάδειξθ του μνθμείου (δενδροφφτευςθ, διάδρομοι πρόςβαςθσ, ενθμερωτικζσ πινακίδεσ) εντάςςονται ςτισ εργαςίεσ ανάδειξθσ, που αφοροφν ολόκλθρο τον αρχαιολογικό χϊρο του Διμθνίου.

ΙΟΛΩΣΟ΢ ΣΑΦΟ΢ «ΛΑΜΚΟ΢ΠΚΣΟ» Σ μικρότεροσ και αρχαιότεροσ από τουσ δφο ςθμαντικοφσ μυκθναϊκοφσ κολωτοφσ τάφουσ που ζχουν βρεκεί ςτο Διμινι είναι ο λεγόμενοσ «Οαμιόςπιτο». Βρίςκεται 300 μ. δυτικά του λόφου με τα ερείπια του νεολικικοφ οικιςμοφ, κτιςμζνοσ ςε επικλινι βουνοπλαγιά. Πε βάςθ τθν αρχιτεκτονικι του μορφι χρονολογείται ςτο 14ο αιϊνα π.Χ. (Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛ-Α2 περίοδοσ).

Θ πρόςβαςθ ςτον τάφο γινόταν μζςω ενόσ ελαφρϊσ κατθφορικοφ δρόμου, με μικοσ 14,50 μ. και πλάτοσ 3,30 μ. Σι παρειζσ του δρόμου ςυγκρατοφνται από λικόκτιςτουσ αναλθμματικοφσ τοίχουσ πλάτουσ 1 μ., που ςυγκλίνουν ελαφρϊσ προσ το ςτόμιο του τάφου και ςτθ ςυμβολι τουσ με τθ κόλο φκάνουν τα 5,70 μ. ςε φψοσ. Ψο τζλοσ του δρόμου, μετά τθν ταφι φραςςόταν με λικόκτιςτο τοίχο, πλάτουσ 2,00 μ. Θ είςοδοσ ςτθ κόλο γινόταν μζςω του ςτομίου (φψουσ 3 μ., μικουσ 2,20 μ. και πλάτουσ 1,90 μ.), που ςτενεφει εςωτερικά και καλφπτεται με τζςςερισ μεγάλεσ πλάκεσ, που αποτελοφν το υπζρκυρό του, επάνω από το οποίο υπιρχε το ανακουφιςτικό τρίγωνο. Θ κόλοσ, με διάμετρο 8,20 μ. και φψοσ 8,10 μ., ζχει καταςκευαςκεί με το εκφορικό ςφςτθμα, πικανϊσ με τθ χριςθ ξυλοτφπων, τα ίχνθ των οποίων δεν είναι ορατά. Είναι κτιςμζνθ με μικρζσ ακανόνιςτεσ αςβεςτολικικζσ πζτρεσ χωρίσ ςυνδετικό υλικό, οι οποίεσ ςτθ βάςθ τθσ είναι ιδιαίτερα ενιςχυμζνεσ. Ψο δάπεδο ζχει διαμορφωκεί με ιςοπζδωςθ του αςβεςτολικικοφ βράχου. Ψο άνω τμιμα τθσ κόλου ζφραςςε μεγάλθ ςτρογγυλι πλάκα, «το κλειδί», που είχε καταρρεφςει παλαιότερα ςτο δάπεδο και το οποίο πρόςφατα τοποκετικθκε ξανά ςτθ κζςθ του. Αν και ο τάφοσ βρζκθκε ςυλθμζνοσ, απζδωςε λίγα αλλά ςπουδαία ευριματα, κυρίωσ γυάλινα κοςμιματα, ελεφάντινα αντικείμενα και χάλκινα όπλα, τα οποία μεταφζρκθκαν και εκτίκενται ςιμερα ςτο Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο. Χφμφωνα με τουσ πρϊτουσ αναςκαφείσ του μνθμείου, P. Wolter και H. Lolling, αμζςωσ δεξιά τθσ ειςόδου, ςτο εςωτερικό τθσ κόλου, υπιρχε χαμθλό κρανίο, φψουσ 0,55 μ. και πλάτουσ 0,50 μ. που περιζτρεχε τον τοίχο τθσ κόλου και ιταν κτιςμζνο από πζντε ςειρζσ ωμϊν πλίνκων. Ψο κρανίο αυτό δε ςϊηεται ςιμερα οφτε υπάρχει ςχζδιό του. Σ Χρ. Ψςοφντασ κεωροφςε ότι θ καταςκευι αυτι αποτελοφςε χϊρο εναπόκεςθσ του νεκροφ και των κτεριςμάτων. Ξάτω από το κρανίο, κατά τον πρόςφατο κακαριςμό του δαπζδου, βρζκθκε ζνα διπλό λάξευμα βάκουσ 0,60 μ. με διαμορφωμζνο αναβακμό, όπου είχαν ταφεί τζςςερα ςκυλιά.

Ιολωτόσ μυκθναϊκόσ τάφοσ Βρίςκεται ςτα ΒΔ του λόφου με το νεολικικό οικιςμό. Υρζπει αςφαλϊσ να αποδοκεί ςτουσ βαςιλείσ του μυκθναϊκοφ οικιςμοφ. Αρκετά μεγάλοσ, καλοκτιςμζνοσ, με ανακουφιςτικό τρίγωνο και κτιςτι λάρνακα ςτο εςωτερικό του. Οείπει το άνω μζροσ του τάφου που ζχει καταρρεφςει. Χρονολογείται ςτθν ΩΕ ΛΛΛΒ2 περίοδο (δεφτερο μιςό του 13ου αιϊνα π.Χ.).

Χτθ ρωμαϊκι εποχι, ςτθν κορυφι του τφμβου και ςε επαφι με τθ λικοδομι τθσ κόλου καταςκευάςκθκε μία αςβεςτοκάμινοσ για τισ ανάγκεσ του ρωμαϊκοφ αγωγοφ φδρευςθσ, που μετζφερε νερό ςτθν αρχαία Δθμθτριάδα. Θ αςβεςτοκάμινοσ αποκαλφφκθκε κατά τισ πρόςφατεσ εργαςίεσ ςτερζωςθσ τθσ κόλου και επικαλφφκθκε με χϊμα, αφοφ πρϊτα ζγιναν εργαςίεσ ςτεγανοποίθςθσ. Είναι πικανόν να ευκφνεται αυτι για τισ φκορζσ του τάφου με τθ διζλευςθ όμβριων υδάτων ςτο χϊρο τθσ κόλου.

Ψο μνθμείο ερευνικθκε αρχικά το 1886 με πρωτοβουλία του τότε νομάρχθ Παγνθςίασ Λ. Ξονδάκθ και του γυμναςιάρχθ Ε. Ξοφςθ, και με τθ ςυνεργαςία των αρχαιολόγων Υ. Ξαββαδία, P. Wolter και H. Lolling. Για τθν ανάδειξι του ζχουν γίνει κατά καιροφσ διάφορεσ εργαςίεσ ςτερζωςθσ και αναςτιλωςθσ.

Ιολωτόσ μυκθναϊκόσ τάφοσ ("Λαμιόςπιτο") Βρίςκεται 300μ. δυτικά του λόφου με το νεολικικό οικιςμό. Χϊηεται ςε καλφτερθ κατάςταςθ από τον προθγοφμενο. Αν και ςυλθμζνοσ είχε αρκετά πλοφςια ευριματα, όπωσ χρυςά κοςμιματα, χάντρεσ και περιδζραια από υαλόμαηα, ελεφαντοςτϊν εξαρτιματα και χάλκινα όπλα. Χρονολογείται ςτθν ΩΕ ΛΛΛΑ2 περίοδο (δεφτερο μιςό του 14ου αιϊνα π.Χ

ΝΑΞΟ΢ Ψα πρϊτα ίχνθ κατοίκθςθσ τθσ Ράξου ζχουν εντοπιςτεί ςτο Χπιλαιο του Ηα και ανάγονται ςτθ Ρεότερθ Ρεολικικι εποχι (4θ χιλιετία), ενϊ θ χριςθ του ςπθλαίου ςυνεχίηεται απρόςκοπτα ωσ και τα φςτερα ιςτορικά χρόνια. Ξατά τθν Υρωτοκυκλαδικι περίοδο (3θ χιλιετία) θ Ράξοσ αναδεικνφεται ςε ζνα από τα κζντρα του κυκλαδικοφ πολιτιςμοφ, με αποτζλεςμα θ πρϊτθ φάςθ εξζλιξισ του, θ Υρωτοκυκλαδικι Λ, να οριςτεί ωσ φάςθ Γρόττα-Υθλόσ από τα ςθμαντικά ευριματα τθσ πόλθσ τθσ Γρόττασ, ςτο βόρειο όριο τθσ ςθμερινισ Χϊρασ. Θ κεντρικι κζςθ τθσ Ράξου ςτισ καλάςςιεσ επικοινωνίεσ, αλλά και το μάρμαρο και θ ςμφριδα αποτελοφν τουσ βαςικοφσ παράγοντεσ τθσ πολιτιςτικισ και οικονομικισ ανάπτυξισ τθσ τθν περίοδο αυτι, θ οποία εκφράηεται κυρίωσ από τα λίκινα ειδϊλια και τθν εξζλιξθ τθσ λικοτεχνίασ γενικότερα.

Ξατα τθ Πυκθναϊκι περίοδο (1600-1100 π.Χ.), μζςω τθσ πόλθσ τθσ Γρόττασ και των νεκροταφείων τθσ ςτο Ξαμίνι και τα Απλϊματα, θ Ράξοσ διατθρεί το ςθμαίνοντα ρόλο τθσ ςτθν εξάπλωςθ του μυκθναϊκοφ πολιτιςμοφ ςτισ Ξυκλάδεσ.

Κολωτόσ Πυκθναϊκόσ Ψάφοσ ςτθν κοιλάδα του Αξοφ ΞΩΠΛΑΞΘΧ ΡΑ΢ΣΩ

ΑΓΚΑ ΙΕΚΛΑ ΣΗΝΟ΢ Θ Ψινοσ, όπωσ µαρτυροφν τα αρχαιολογικά ευριµατα, κατοικείται από τα προϊςτορικά χρόνια και είναι ζνα από τα νθςιά τθσ Ελλάδασ που παρουςιάηουν ςθµάδια ςυνεχοφσ κατοίκθςθσ. Ξατά τθν παράδοςθ, πρϊτοι κάτοικοι ιταν οι Ξάρεσ και οι Οζλεγεσ. Σ παλαιότεροσ οικιςµόσ που υπάρχει ςτο νθςί είναι ςτθ κζςθ «Βρυόκαςτρο» ι «Βρζκαςτρο». Από τα όςτρακα που ζχουν βρεκεί ςτθν περιοχι, µαρτυρείται κατοίκθςθ που ανάγεται ςτθν Εποχι του Χαλκοφ ι Υρωτο-Ξυκλαδικι Εποχι (3000-2300 π.Χ.), ενϊ ο οικιςµόσ οχυρϊνεται κατά τθ Πζςθ Εποχι του Χαλκοφ ι Πεςο-Ξυκλαδικι (2300-1600 π.Χ.). Γενικότερα, τθν περίοδο εκείνθ απαντάται ςυχνά το φαινόμενο ςυγκζντρωςθσ πλθκυςμοφ ςε ςτρατθγικζσ κζςεισ (όπωσ είναι και το Βρυόκαςτρο). Θ ιςτορία του νθςιοφ ςυνεχίηεται και κατά τθ Πυκθναϊκι Εποχι, όπωσ µαρτυρεί ο µυκθναϊκόσ κολωτόσ τάφοσ ςτθν Αγία Κζκλα (κοντά ςτο χωριό Υφργοσ) (13οσ αι π.Χ.). Ψθν περίοδο των Χκοτεινϊν Αιϊνων (12οσ-10οσ αι π.Χ.) πειρατείεσ και επιδροµζσ των «Οαϊν τθσ Καλάςςθσ» παρατθροφνται ςε όλθ τθ Πεςόγειο, οι οποίεσ αποφεφγονται µε τθ µετατόπιςθ των οικιςµϊν ςε κζςεισ-φυςικά οχυρά. Άλλωςτε, αυτιν τθν εποχι χρονολογείται το Ξυκλϊπειο τείχοσ ςτο ΢ϊµπουργο.

΢ΤΚΚΑ΢ ΟΚΚΚ΢ΜΟ΢ ΔΕ΢ΦΚΝΑ΢ ΦΩΚΚΔΑ΢ Θ Δεςφίνα κατοικικθκε από τθν αρχαιότθτα με τθν ονομαςία Εχεδάμεια. Θ Εχεδάμεια ιταν αρχαία πόλθ θ οποία βριςκόταν περίπου ςτθν περιοχι που ςιμερα είναι κτιςμζνοσ ο οικιςμόσ τθσ Δεςφίνασ. Χυγκεκριμζνα από αναφορζσ αρχαίων περιθγθτϊν (Υαυςανίασ 2οσ μ.Χ. αιϊνασ) ςτθ κζςθ μεταξφ "Υλατφ Φρεάρ" ζωσ τθν "Αγία Ειρινθ" του νομοφ Φωκίδασ, όπου και βρζκθκαν από μικρζσ αναςκαφζσ που πραγματοποιικθκαν διάφορα πιλινα ςκεφθ όπωσ λαξευτοί τάφοι ςτουσ βράχουσ του Υροφιτθ Θλία και ζνασ Πυκθναϊκόσ τάφοσ ςτον οικιςμό Χυκιά, ςθμάδι τθσ διαβίωςθσ ανκρϊπων ςτθν περιοχι από τότε. Θ Εχεδάμεια όπωσ και άλλεσ πόλεισ τθσ περιοχισ (Αντίκυρα, Οιλαία, Δαφλεια κ.α.) καταςτράφθκε και ερειπϊκθκε από το βαςιλιά Φίλιππο τθσ Πακεδονίασ 355-346 π.Χ. κατά τον τρίτο Λερό Υόλεμο επειδι ζλαβε μζροσ με τισ υπόλοιπεσ Φωκικζσ Υόλεισ ςτθν Λεροςυλία του Λεροφ Ραοφ του Απόλλωνα ςτουσ Δελφοφσ.

ΑΘΔΣΡΛΑ ΡΕΠΕΑΧ Ψο μυκθναϊκό νεκροταφείο Αθδονίων βρίςκεται ςτο χωριό Αθδόνια τθσ Ρεμζασ και αποτελεί ζνα από τα ςθμαντικότερα νεκροταφεία των μυκθναϊκϊν χρόνων. Υεριλαμβάνει 21 κολωτοφσ τάφουσ οι οποίοι τοποκετοφνται χρονικά μεταξφ 16ου και 13ου αιϊνα π.Χ. Εδϊ βρζκθκε και θ ςυλλογι του Κυςαυροφ των Αθδονιϊν που γιλοξενείται ςιμερα ςτο Αρχαιολογικό Πουςείο τθσ Ρεμζασ

ΑΥΣ ΑΦΛΧΨΕΦΑ -Υζντε χρυςοί ρόδακεσ από το μυκθναϊκό νεκροταφείο ςτο χωριό Αθδόνια Ρεμζασ. (15οσ αιϊνασ π.Χ.) Χρυςό δακτυλίδι με τελετουργικι παράςταςθ ιεροφ χοροφ τριϊν γυναικϊν, από το μυκθναϊκό νεκροταφείο ςτο χωριό Αθδόνια Ρεμζασ. (15οσ αιϊνασ π.Χ.) Ψιφοι χρυςοφ περιδεραίου από το μυκθναϊκό νεκροταφείο καλαμωτϊν τάφων ςτο χωριό Αθδόνια Ρεμζασ. (15οσ αιϊνασ π.Χ.)

ΛΑΤΡΚΟ ΑΣΣΚΚΗ Θ περιοχι του Οαυρίου ςυνδζεται με αρκετοφσ μφκουσ. Σ Κορικόσ υπιρξε ζνασ από τουσ πιο ςθμαντικοφσ οικιςμοφσ τθσ Οαυρεωτικισ και ζνα από τα μυκθναϊκά βαςίλεια τθσ Αττικισ. Γνωςτόσ

βαςιλιάσ του Κορικοφ ιταν ο Ξζφαλοσ που ςκότωςε κατά λάκοσ τθ γυναίκα του Υροκρίδα με ζνα δόρυ που δεν ζχανε ποτζ τον ςτόχο, δϊρο του Δία. Χιμερα, από τον αρχαίο αυτό διμο ςϊηονται αρκετά κατάλοιπα. Από τα πιο εντυπωςιακά, είναι θ ςτοά, θ αρχαιότερθ μεταλλευτικι ςτοά τθσ περιοχισ (3000 π.Χ.), ο οικιςμόσ, γνωςτόσ και ωσ «βιομθχανικι πόλθ», κακϊσ και το κζατρο που κεωρείται μοναδικό για το ιδιόμορφο ελλειψοειδζσ ςχιμα του (τζλθ 6ου-5ου αι. π.Χ.).

Κολωτόσ μυκθναϊκόσ τάφοσ ςτο Κορικό

Σ διμοσ τθσ Ξερατζασ απλϊνεται ςε μεγάλο μζροσ τθσ Ρ. Αττικισ και διακζτει πλικοσ μνθμείων όλων ςχεδόν των περιόδων του πολιτιςμοφ που αναπτφχκθκε ςτον Ελλαδικό χϊρο. Θ αρχαιότερθ κατοίκθςθ ςτθν περιοχι ζχει εντοπιςτεί ςτο Χπιλαιο του Ξίτςου, ςτθν ανατολικι πλευρά του υψϊματοσ Πικρό Φιμπάρι, του οποίου θ πρϊτθ χριςθ και κατοίκθςθ χρονολογείται ςτθ νεολικικι περίοδο (5300 - 4300 π.Χ.).Χτο Βελατοφρι, ςτο μικρό λόφο δυτικά του δθμοτικοφ ςταδίου και απζναντι από τθν εκκλθςία τθσ Αγίασ Ψριάδασ ιδθ από το 1962, Βρετανοί αρχαιολόγοι εντόπιςαν κεραμικι τθσ ΥΕ ( Υρωτοελλαδικισ 3500 - 2000 π.Χ.) και ΠΕ (Πεςοελλαδικισ 2000 - 1600 π.Χ.) περιόδου. Ξατά τθν επόμενθ περίοδο, τθν μυκθναϊκι (1600 - 1100) τα ευριματα μασ είναι περαςμζνου αιϊνα αναφζρεται θ ανεφρεςθ μυκθναϊκοφ καλαμοειδοφσ τάφου, ςτουσ πρόποδεσ του βουνοφ, ενϊ ζνασ ακόμα τάφοσ ερευνικθκε ςτθ βόρεια πλευρά τθσ κοιλάδασ. Πυκθναϊκά όςτρακα ζχουν βρεκεί ςτο ςπιλαιο τθσ Ξακισ Κάλαςςασ και ςτο ςπιλαιο ςτο Ξερατοβοφνι. Χτο Φουτηζρι ζχουν βρεκεί αγγεία τθσ γεωμετρικισ εποχισ (900 - 700 π.Χ.),τα οποία βρίςκονται ςε ιδιωτικι ςυλλογι ςτο εξωτερικό, ενϊ ςτθν ίδια εποχι χρονολογείται βωμόσ αφιερωμζνοσ ςτον Δία Τμβριο. Ξατά τα αρχαϊκά χρόνια (700-500) τεκμθριϊνεται θ φπαρξθ ςτθν περιοχι ιςχυρϊν και πλοφςιων οικογενειϊν, που ζςτθςαν ςτουσ τάφουσ των νεκρϊν τουσ μεγάλα γλυπτά. Ψα ςθμαντικότερα είναι ο Ξοφροσ τθσ Ξερατζασ που αποκαλφφκθκε ςτθ κζςθ Ρτάρδεηα, ζνα γυναικείο άγαλμα κεότθτασ, εξαιρετικισ τεχνικισ και διατιρθςθσ, το οποίο ζχει επικρατιςει ςτθ βιβλιογραφία ωσ «κεά του Βερολίνου» και ο περίφθμοσ Αριςτόδικοσ Ξοφροσ που βρίςκεται ςτο Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο. Αλλά και ο Κορικόσ υπιρξε ζνασ από τουσ ςθμαντικότερουσ και αρχαιότερουσ οικιςμοφσ τθσ Αττικισ. Ψο κζντρο του Κορικοφ είναι ο διπλόσ λόφοσ Βελατοφρι όπου θ κατοίκθςθ υπιρξε μακραίωνθ και πυκνι. Χτθν κορυφι του ςϊηονται τα ερείπια τθσ ακρόπολθσ με ίχνθ εγκατάςταςθσ από τα τζλθ τθσ νεολικικισ, ςπίτια τθσ ΥΕ και ΠΕ περιόδου και 5 κολωτοί και καλαμωτοί τάφοι τθσ μυκθναϊκισ περιόδου. Θ κατοίκθςθ ςυνεχίςτθκε ωσ τθν φςτερθ κλαςικι περίοδο. Θ ηωι ςτον αρχαίο διμο ιταν άρρθκτα ςυνδεδεμζνθ με τθν μεταλλουργία. Ανάμεςα ςτα ςπίτια ςυναντά κανείσ εργαςτιρια με πλυντιρια μεταλλεφματοσ, ςτοζσ εξόρυξθσ και μεταλλευτικά φρζατα. Ψο κζατρο του Κορικοφ ανικει ςτον 6° αιϊνα, αποτελεί το αρχαιότερο κζατρο και είναι μοναδικό για το ιδιόμορφο ελλειψοειδζσ ςχιμα του. Ψθν περίοδο ακμισ του αρχαίου Διμου Ξεφαλισ, αποτελοφν οι κλαςικοί χρόνοι. Χτθ Πεγάλθ Αυλι, υπάρχει άφκονο οικοδομικό υλικό και τμιματα αγγείων κλαςικϊν χρόνων, ενϊ από νεκροταφείο ςτο Φουτηζρι προζρχονται μαρμάρινεσ λικυκοι, μια λουτροφόροσ και επιτφμβια ςτιλθ. Χτισ ίδιεσ περιοχζσ, όπου άνκιςε θ ηωι κατά τουσ κλαςικοφσ χρόνουσ, ςυνεχίςκθκε θ κατοίκθςθ και ςτουσ ελλθνιςτικοφσ και ρωμαϊκοφσ που ακολοφκθςαν. Είναι φανερό ότι θ περιοχι τθσ Ξερατζασ, όπωσ και θ ευρφτερθ Οαυρεωτικι είναι ζνασ τόποσ πλοφςιοσ ςε ιςτορία και μνθμεία. Δυςτυχϊσ όμωσ κανζνα μνθμείο

δεν ζχει αναδειχκεί. Ελάχιςτεσ ζρευνεσ ζχουν γίνει και λίγα ζχουν γραφτεί και το κυριότερο, ζχουν γίνει πολλζσ καταςτροφζσ ςτο διάβα των αιϊνων..

ΜΑΡΑΙΩΝΑ΢ Χε απόςταςθ 400 μ. από το μεςοελλαδικό νεκροταφείο του Βρανά ςϊηεται πλιρθσ κολωτόσ μυκθναϊκόσ τάφοσ εςωτερικοφ φψουσ 7,20 μ., αναςτθλωμζνοσ και ςτεγαςμζνοσ. Χτο εςωτερικό του βρζκθκαν χρυςό αγγείο και κφπελλο, κακϊσ επίςθσ και τάφοσ με δφο ςκελετοφσ αλόγων ςε πλάγια ςτάςθ. Σ κολωτόσ τάφοσ του Παρακϊνα είναι μια ςπάνια ταφικι καταςκευι ςτθν Αττικι και χρονολογείται ςτο 1450-1380 π.Χ. Είχε ερευνθκεί το 1933-1935 από τον κακθγθτι Γ. Χωτθριάδθ και αναςτθλϊκθκε το 1958. Χτθν ίδια περιοχι βρζκθκε κλαςικόσ τφμβοσ φψουσ άνω των 3 μ. και διαμζτρου 30 μ., που ερευνικθκε μερικϊσ από τον Χπ. Παρινάτο. Βρζκθκαν 11 ταφζσ, από τισ οποίεσ οι δφο ιταν καφςεισ. Σ Παρινάτοσ υπζκεςε ότι ο τφμβοσ ανικει ςτουσ πεςόντεσ Υλαταιείσ τθσ μάχθσ του Παρακϊνα.

ΠΩΞΘΡΑΝΞΣΧ ΨΑΦΣΧ ΧΨΣΡ ΠΑΦΑΚΩΡΑ – ΚΕΧΘ ΑΦΡΣΧ

Σ κολωτόσ τάφοσ του Αρνοφ, ςτθν πεδιάδα του Βρανά ςτο Παρακϊνα είναι ζνασ από τουσ εντυπωςιακότερουσ μυκθναϊκόσ κολωτοφσ τάφουσ ςτθν Ελλάδα, αποδεικνφοντασ ζτςι τθν παρουςία ενόσ τοπικοφ ιςχυροφ Πυκθναίου Θγεμόνα.

Σι κολωτοί τάφοι χτιηόντουςαν ςυνικωσ κοντά ςτο ανάκτορο του θγεμόνα ωσ ςφμβολο τθσ δφναμθσ και του πλοφτου του. Ατυχϊσ δεν ζχει εντοπιςτεί μζχρι ςιμερα ο ςχετικόσ οικιςμόσ ι ανάκτορο. Ζχει εντοπιςτεί όμωσ ςτουσ πρόποδεσ του λόφου Ξοράκι, τοίχοσ φψουσ 1,5μ, μυκθναϊκό αντιπλθμμυρικό ζργο που διοχζτευε κατάλλθλα τα νερά του κάμπου. Σ κολωτόσ τάφοσ βρίςκεται 400μ μακριά από το Αρχαιολογικό Πουςείο του Παρακϊνα. Εκτόσ από αυτόν, ςτθν Αττικι ζχουν εντοπιςτεί μόνο άλλοι 2 κολωτοί τάφοι ςτο Πενίδι και ςτο Κορικό. Ανακαλφφκθκε και αναςκάφθκε από τον Γζωργιο Χωτθριάδθ κατά τα ζτθ 1933-35 και αναςκάφθκε εκ νζου, αναςτθλϊκθκε και ςτεγάςτθκε το 1958 από τον Λωάννθ Υαπαδθμθτρίου. Θ χριςθ του χρονολογείται μεταξφ 1450-1380 κατά τθν φςτερθ εποχι του Χαλκοφ (Ωςτεροελλαδικι ΛΛΛΑ και ΛΛΛΒ). Είναι κτιςτόσ και όχι λαξευμζνοσ και ζχει μνθμειακζσ διαςτάςεισ: 7μ διάμετρο και 7,20μ φψοσ. Ψθν μεγαλειϊδθ είςοδο του τάφου κοςμοφν ιδιαίτερα το μονόλικο υπζρκυρο και το ανακουφιςτικό τθσ τρίγωνο. Χτθν είςοδο οδθγοφςε μακρφσ 25μ επικλθνισ διάδρομοσ ( με μικρι κλίςθ) ο οποίοσ μετά τθν ταφι επιχωνϊταν.

Ξάτοψθ του μυκθναϊκοφ κολωτοφ τάφου ςτον Αρνό

Σ κολωτόσ τάφοσ του Αρνοφ κοςμείται από ζνα μοναδικό ςτον Ελλαδικό χϊρο εφρθμα (1958): ςτθν είςοδο του διαδρόμου 2 άλογα ζχουν ταφεί αντικρυςτά, πικανϊσ από το άρμα του θγεμόνα που τον ςυνόδευςε ςτο κάνατο. Ψο ζκιμο απαντάται ςτουσ βαςιλικοφσ τάφουσ τθσ Πεςςοποταμίασ και ςτθν Ξφπρο και δεν μπορεί παρά να ςυςχετιςτεί με τον Τμθρο, όπου ςτθ νεκρικι πυρά του Υατρόκλου ο Αχιλλζασ κυςιάηει 12 Ψρωαδίτεσ νζουσ, πρόβατα, βόδια, ςκυλιά και φυςικά άλογα. Θ ταφι του Υατρόκλου ίςωσ να είναι ζνασ καλόσ οδθγόσ τθσ τελετισ που προθγικθκε του εντιαφιαςμοφ των Πυκθναίων θγεμόνων ςτον Αρνό: τθν ετοιμαςία του νεκροφ ακολουκεί θ εκφορά του με μεγαλοπρεπι πομπι. Σι Πυριμιδόνεσ ςκεπάηουν τον νεκρό με βοςτρφχουσ από τα μαλλιά τουσ και ο Αχιλλζασ αφινει τα ξανκά μαλλία του ςτα χζρια του αγαπθμζνου του ςυντρόφου. Ακολουκεί θ νεκρικι πυρά, θ ξαγρφπνια και ο κρινοσ του Αχιλλζα δίπλα ςτθ φωτιά. Ψελευταία πράξθ, τθν επόμενθ θμζρα, θ περιςυλλογι των οςτϊν, θ καταςκευι του τάφου και θ διοργάνωςθ των επικιδειων ακλθτικϊν αγϊνων.

Ροτιοανατολικά του Αρχαιολογικοφ Πουςείου Παρακϊνοσ, κοντά ςτθ ςθμερινι αγροτικι οδό Αργικζασ, βρίςκεται ςτεγαςμζνοσ και αναςτθλωμζνοσ ζωσ από τουσ εντυπωςιακότερουσ μυκθναϊκοφσ κολωτοφσ τάφουσ.

Χτο εςωτερικό τθσ κόλου βρζκθκαν 2 λακκοειδισ τάφοι που ςκεπάηονταν από μεγάλεσ λίκινεσ πλάκεσ. Ξόκκαλα και κάρβουνα βρζκθκαν πάνω ςτισ λίκινεσ πλάκεσ δείγμα τζλεςθσ κυςιϊν και ςυνεπϊσ πικανισ απόδοςθσ κεικϊν τιμϊν ςτουσ ιρωεσ τθσ Πυκθναικισ εποχισ. Χε ζναν από τουσ τάφουσ βρζκθκε ζνα ολόχρυςο ακόςμθτο κφπελλο (Εκνικό Αρχαιολογικό Πουςείο), αδιάψευςτο δείγμα του πλοφτου και τθσ δφναμθσ του τοπικοφ θγεμόνα. Εκτόσ αυτοφ ευρζκθςαν τυπικά μυκθναϊκά αγγεία και ψευδόςτομοι αμφορείσ που εκτίκενται ςτο Αρχαιολογικό Πουςείο Παρακϊνα .

Παρακϊνασ .Πυκθναϊκόσ κολωτόσ τάφοσ ςτο Αρνό ςτθν πεδιάδα του Βρανά εξωτερικά.

Η ΜΤΚΗΝΑΪΚΗ ΚΟΚΝΩΝΚΑ ΜΕ ΒΑ΢Η ΣΗ ΜΕΛΕΣΗ ΣΟΤ ΣΑΦΚΚΟΤ ΤΛΚΚΟΤ

΢ΧΕΣΚΚΗ ΚΑΚ ΑΠΟΛΤΣΗ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗ΢Η

ΒΚΒΛΚΟΓΡΑΦΚΚΟ΢ ΟΔΗΓΟ΢ Αναπλιϊτθσ Γ. (επιμ. εκδ.), 1970 Ψουριςτικόσ Σδθγόσ Πεςςθνίασ, Εκδοςισ περιοδικοφ Ρομαρχίασ Πεςςθνίασ "Αριςτομζνθσ", Ξαλαμάτα. Bennett E.L.KG1 Olivier J.-P., 1973 ThePylos Tablets in Transcription, Rome. Blegen C.W., 1954 "An Early Tho-los Tomb in Western Messenia", • Hesperia 23, 158-162. Blegen C.W. και Rawson M., 1966 The Palace of Nestor at Pylos in Western Messenia, J, Princeton. Blegen C.W. και Rawson M., 1967 A Guide to the Palace of Nestor, The University of Cincinnati (και μετάφραςθ ςτα ελλθνικά από τον ΓΑ. Υαπακαναςόπουλο, Ακιναι, 1983). Blegen C.W., Rawson M., Taylonr W. και Donovan W.P., 1973 The Palace of Nestor at Pylos in Western Messenia, III, Princeton. ChadwickJ., 1976 The Mycenaean World, Cambridge, 200 (Index: Pylos). Coldstream J.R, 1976 "Hero Cults in the Age of Homer", Journal of Hellenic Studies, 96, 8-17. CoulsonW.D.E., 1986 The Dark Age Pottery of Messenia, Gote-borg. Davis J.L, Alcock S.E., Bennet J., Lolos Y.G., Shelmerdine GW. KoiZanggerE., 1993-94 "The Pylos Regional Archaeological Project: Preliminary Report on the 1992 Season, American Journal ofArchaeology (AJA), 97, 330-331, επίςθσ AJA, 98, 287-288. Graham W.J., 1967 "A Banquet Hall at Mycenaean Pylos", AJA, 71, 353-360. Hagg R., 1982 "On the Nature of the Minoan Influence in Early Mycenaean Messenia", Opuscula Atheniensia (Op. Ath), XIV, 2737. Hope Simpson R., 1981 Mycenaean Greece, Park Ridge, New Jersey. Λακωβίδθσ Χπ», 1966 "Υερί του ςχιματοσ των λαξευτϊν τάφων εισ τα Βολιμίδια Πεςςθνίασ", Χα-ριςτάριονεισΑ,Ξ. Σρλάνδον, Β, Ακιναι, 98 κ.ε.

KilianK., 1987 "L'architecture des residences myceniennes: origine et extension d'une structure du pou-voir politique pendant l'age du bronze recent", ςτο Levy Ε. (επιμ. ζκδ.), Le systeme palatial en Orient, en Grece eta Rome, Leiden, 203-217. ΞορρζσΓ.Χτ., 1974-1988 Ετιςιεσ εκκζςεισ αναςκαφϊν και εργαςιϊν ανά τθν Υυλία και Ψριφυ-λία, Υρακτικά τθσ εν Ακιναισ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ (ΥΑΕ), 1974-88. Ξορρζσ Γ.Χτ., 1976α "Ψφμβοι, κόλοι και ταφικοί κφκλοι Πεςςθνίασ", Υρακτικά Α Διεκνοφσ Χυνεδρίου Υελοποννθςιακϊν Χπουδϊν, Β, Ακιναι, 337-369. Ξορρζσ Γ.Χτ., 1982α "Θ προβλθματικι δια τθν μεταγενεςτζραν νρ>ιςιν των Πυκθναϊκϊν τάφων Πεςςθνίασ", Υρακτικά Β Διεκνοφσ Χυνεδρίου Υελοποννθςιακϊν Χπουδϊν, Β, Ακιναι, 363-450. Korres G.S., 1984a "The Relations Between Crete and Messenia in the Late Middle Helladic and Early Late Helladic Period", ςτο R. Hagg και Ρ. Marinatos (επιμ. ζκδ.), TheMinoan Thala.ssocra.cy, Stockholm, 141-152. Ξορρζσ Γ.Χτ., 1989 "Ρζαι παρατθριςεισ επί τθσ παραςτάςεωσ πλοίου τθσ Ω.Ε. ΥΛΓ: 1/2 πυξίδοσ εκ Ψραγάνασ Υφλου" Tropis Λ, Ακινα, 177-199. Ξορρζσ Γ.Χτ., Οιμματα "Βολιμί-δια", "Ξορυφάςιον", "Πεςςθνία", "Σςμάναγα", "Υφλοσ" ςτθ Πεγάλθ Χοβιετικι Εγκυκλοπαίδεια, επίςθσ "Βολιμίδια", Ζγκλι-ανόσ" ςτθν Εγκυκλοπαίδεια Υά-πυροσ-Ααρο φσ-Ππριτάννικα. Ξουρουνιϊχθσ Ξ., 1914 "Υφλου Πεςςθνιακισ κολωτόσ τάφοσ", Αρχαιολογικι Εφθμερίσ, 1914, 99κ.ε. Ξουρουνιϊτθσ Ξ., 1925-26 "Υερί του κολωτοφ τάφου Σςμάναγα Υφλου", ΥΑΕ, 1925-26, 140-141. Lang Π., 1969 The Palace of Nestor at Pylos in Western Messenia, Vol. II: The Frescoes, Princeton Lindgren M.51973 The People of Pylos, ΛΜ1, Uppsala. Οϊλοσ Γ., 1972 To Ανάκτορον του Ρζςτοροσ, Ακιναι. Lolos Y.G., 1981 "An Unpublished Keftiu Cup from Pylos", Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Ακθνϊν (AAA), XIV, 54-57. Lolos Y.G., 1987 The Late HeUadic I Pottery of the Southwestern Pe-loponnesos and its Local Characteristics (SIMA, Pocket-book 50), I-II, Goteborg. Οϊλοσ Γ., 1987α Ι Πεςςθνία και το Αιγαίο: Θ εξζλιξθ τθσ Ωςτερο-ελλαδικισ Λ τθσ Πεςςθνίασ και οι ςυςχετιςμοί τθσ με το Αιγαίο", Υρακτικά 6ου Διεκνοφσ Χυνζδριο υ Υροϊςτορικό φ Αιγαίο υ, "Ψο Υροϊςτορικό Αιγαίο και οι ςχζςεισ με τισ γφρω περιοχζσ", Ακινα, 30 Αυγ.-5 Χεπτ. 1987. Lolos Y.G., 1989 "TheTholos Tomb at Koryphasion: Evidence for the Transition from Middle to Late Helladic in Messenia", Transition: Le monde egeen du Bronze moyen au Bronze recent, Actes de la deuxieme Rencontre egeenne Internationale de TUniversite de Liege, 18-20 Avril 1988 (Aegae-um 3, Annales d'archeologie egeenne de FUniversite de Liege), 171-175. Lolos Y.G., 1992 "Messenians in the Mare Tirreno?" Convegno Internazionale: "Dinamiche ed incontri di culture marinare nel Basso Tirreno nei sec. XVI e XV a. C.", Le presenze micenee nel Golfo di Napoli, Napoli-Isole Flegree, 26-28 Giugno 1992. Loy W.G., 1972 The Land of Nestor, Office of Naval Research, Report No. 34, Washington McCallum L.R., 1987 Decorative Program in the Mycenaean Palace ofPylos: The Megaron Frescoes, Ph.D. thesis, University of Pennsylvania. MacDonald"W.A.5 1967 Progress Into the Past: The Rediscovery of Mycenaean Civilization, New York. MacDonald WA και Rapp G.R. (επιμ. ζκδ.) 1972 The Minnesota Messenia Expedition: Reconstructing a Bronze Age Regional Environment, Minneapolis. Παρινάτοσ Χπ.3 1952-1966 Ετιςιεσ εκκζςεισ αναςκαφϊν ςτθν Υυ-λία και Ψριφυλία, ΥΑΖ, 1952-1966. Marinates S., 1955α "Υαλαίπυ-λοσ", DasAltertum, Λ,140-163. Marinatos S., 1958α "Mykenentum und Griechentum: Aus den neuen Forschungen in Pylos (Zusammenfassung)", Acta Congressus Madvigiani, Proceedings of the Second International Congress of Classical Studies, Hafniae 1954,1,317-323. Marinatos S., 1961a "Problemi o-merici e preomerici in Pilo", La Parola delPassato, Fasc. 78, 219-232. Παρινάτοσ Χπ., 1965α Οιμμα "Υφλοσ" ςτθ Πεγάλθ Ελλθνικι Εγκυκλοπαίδεια, Χυμπλιρωμα, Δ, 287-292. Παρινάτοσ Χθ. και Χίρρερ Π., 1959, Ξριτθ και Πυκθναϊκι Ελλάσ, Ακιναι. Meyer Ε., 1978 Οιμμα "Messe-nien", RE, Suppl. XV, 155-289. Ρικχφόροσ ο Χίοσ (ιερομόναχοσ), Παρτφριο ν του Ρεομάρτυροσ Δθμθτρίου του Υελοποννθςίου και αςματικι ακολουκία, ςτο Ρζον Αειμωνάριον, 124-146. Palaima Th.G. και Shelmerdine C.W. (επιμ. ζκδ.) 1984 Pylos Comes Alive, New York. Υαπαχατηάσ Ρ.Δ., 1979 Υαυςα-νίου Ελλάδοσ Υεριιγθςισ: Πεςςθνιακά και Θλιακά, Εκδοτικι Ακθνϊν. Pelon Σβ5 1976 Tholoi, Tumuli et Cercles Funeraires, Paris. PophamM., 1991 "Pylos: Reflections on die Date of its Destruction and on its Iron Age Reoccu-pation", Oxford Journal of Archaeology, 10, 315-324. SaflundG., 1980 "Sacrificial Banquets in the Palace of Nestor", Op. AtL, XIII, 237-246. Shelmerdine C.W., 1985 The Perfume Industry at Mycenaean Pylos, Goteborg. Χκιάσ A.N., 1909 "Αναςκαφι εν Υφλω τθ Πεςςθνιακι", ΥΑΕ, 1909,274-292. Χτοιχεία ςυςτάςεωσ και εξελίξεωσ των Διμων και Ξοινοτιτων, 35: Ρομόσ Πεςςθνίασ, Εκδοςισ τθσ Ξεντρικισ Ενϊςεωσ Διμων και Ξοινοτιτων τθσ Ελλάδοσ, Λανουάριοσ 1962, Ακιναι, 592-593. Ψηεδάκισ Γ., 1970 "Πινωικόσ κικαρωδόσ", AAA, III, 111-112. Χαπουνά - Χακελλαράκθ Ε., 1973 "Χυμβολι ςτθν μελζτθ των τοιχογραφιϊν τθσ Υφλου", Υεπραγμζνα του Ψρίτου Διεκνοφσ Ξρθτο-λογικο φ Χυνζδριο υ (Φζκυμνον 18-23 Χεπτ. 1971), Ψόμοσ Α', Εν Ακιναισ, 295-302. -Σ Γιάννοσ Λώλοσ από όπου αντλιςαμε πλθροφορίεσ αυτζσ γεννικθκε ςτθν Ακινα το 1953. Χποφδαςε Αρχαιολογία ςτο Υανεπιςτιμιο του Cincinnati και ζλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα (Ph.D.) από το Υανεπιςτιμιο του Οονδίνου. Είναι εταίροσ τθσ Εν Ακιναισ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ και ειδικόσ γραμματζασ του Λνςτιτοφτου Εναλίων Αρχαιολογικϊν Ερευνϊν. Χτισ

δθμοςιεφςεισ του για τθν Πυκθναϊκι Πεςςθνία περιλαμβάνονται τα ζργα Ψο Ανάκτορον του Ρζςτοροσ (Ακιναι 1972) και The Late Helladic I Pottery of the Southwestern Peloponnesos and its Local Characteristics (Goteborg 1987). -΢τουσ φφλακεσ Αρχαιοτιτων τθσ περιοχισ του Νζςτοροσ, 1969-1994. Βαςιλικοφ, Ρ., 1995, Σ Πυκθναϊκόσ Υολιτιςμόσ, Βιβλιοκικθ τθσ εν Ακιναισ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ, Ακινα. Πεγάλθ Χοβιετικι Εγκυκλοπαίδεια, 1982, τόμοσ 27, ςελ. 379-382. ΥΑΕ, 1960, 1961, 1962, 1963, 1964, 1965, 1976, 1977,1978. Davis, J., 2005: Υφλοσ θ Αμμουδερι, Εκδόςεισ Υαπαδιμα, Ακινα. Pelon, O., 1976, Tholoi, Tumuli et Cercle Funéraires, École Française d’ Athènes.

2-Κώςτασ Νικολζντηοσ, Μυκθναϊκι Ηλεία: Πολιτιςτικι και πολιτικι εξζλιξθ, εκνολογικά δεδομζνα και προβλιματα ΔΚΑΣΡΚΒΗ αναςφςταςθ του υλικοφ πολιτιςμοφ και τθσ κοινωνίασ τθσ Θλείασ κατά τθν Ϊςτερθ Εποχι του Χαλκοφ. Επιμζρουσ ηθτοφμενα υπιρξαν θ ζνταξθ τθσ Θλείασ ςτο ευρφτερο πλαίςιο του μυκθναϊκοφ κόςμου, θ διερεφνθςθ των εμπορικϊν επαφϊν, θ διακρίβωςθ τθσ πολιτικισ τθσ δομισ και θ διοικθτικι ζκφραςι τθσ. Ενδεικτικι βιβλιογραφία - Βικάτου Σ., «Ψο μυκθναϊκό νεκροταφείο τθσ Αγ. Ψριάδασ Ρ. Θλείασ», ςτο Ε. Φροφςςου (επιμ.), Θ περιφζρεια του μυκθναϊκοφ κόςμου, Υρακτικά Αϋ Διεκνοφσ Διεπιςτθμονικοφ Χυμποςίου, Οαμία 25-29 Χεπτεμβρίου 1994, Οαμία 1999, ς. 237-255. - Βικάτου Σ., «Χυςτάδα μυκθναϊκϊν τάφων ςτισ Υεφκεσ Θλείασ», Αρχαιολογικό Δελτίο 56 (2001), Πελζτεσ, ς. 83-126. - Boyd M., Middle Helladic and Early Mycenaean Mortuary Practices in the Southern and Western Peloponnese, British Archaeological Reports 1009, Σξφόρδθ 2002. - Γιαλοφρθσ Ρ., «Πυκθναϊκόσ τφμβοσ Χαμικοφ», Αρχαιολογικό Δελτίο 20 (1965), Πελζτεσ, ς. 6-40. - Cavanagh W. / C. Mee, A Private Place: Death in Prehistoric Greece, Studies in Mediterranean Archaeology 125, Jonsered 1998. - Darcque P., L’habitat mycenien: formes et fonctions de l’espace bati en Grece continentale a la fin du IIe millenaire avant J.-C., Bibliotheque des Ecoles Francaises d’Athenes et de Rome 319, Ακινα 2005. - Dorpfeld W., «Tiryns, Olympia und Pylos», Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts, Athenische Abteilung 32 (1907), ς. 1-18. - Dorpfeld W., «Alt-Pylos», Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts, Athenische Abteilung 33 (1908), ς. 295-318. - Dorpfeld W., «Die Homerische Stadt Arene», Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts, Athenische Abteilung 33 (1908), ς. 320-322. - Eder B., Argolis, Lakonien, Messenien. Vom Ende der mykenischen Palastzeit bis zur Einwanderung der Dorier, Βιζννθ 1998. - Eder B., Die submykenischen und protogeometrischen Graber von Elis, Βιβλιοκικθ τθσ εν Ακιναισ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ 209, Ακινα 2001. - Gallou C., The Mycenaean Cult of the Dead, British Archaeological Reports 1372, Σξφόρδθ 2005. - Kalogeropoulos K., Die fruhmykenischen Grabfunde von Analipsis (sudostliches Arkadien), mit einem Beitrag zu den palatialen Amphoren des griechischen Festlandes, Βιβλιοκικθ τθσ εν Ακιναισ Αρχαιολογικισ Εταιρείασ 175, Ακινα 1998. - Ξοκοτάκθ Ρ., «Καλαμοειδισ μυκθναϊκόσ τάφοσ ςτο Αλεποχϊρι Θλείασ», ςτο Α. Φιηάκθσ (επιμ.), Αρχαία Αχαΐα και Θλεία, Ανακοινϊςεισ κατά το πρϊτο διεκνζσ ςυμπόςιο, Ακινα 19-21 Παΐου 1989, Πελετιματα 13, Ακινα 1991, ς. 39-43. - Lolos Y., Late Helladic I Pottery of the Southwestern Peloponnesos and its Local Characteristics, Goteborg 1987. - Mountjoy P., Regional Mycenaean Decorated Pottery, Rahden/Westf. 1999. - Muller K., «Alt-Pylos», Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts, Athenische Abteilung 34 (1909), ς. 269-328. - Papadopoulos A., Mycenaean Achaea, Studies in Mediterranean Αrchaeology 55, Goteborg 1979. - Υαπακωνςταντίνου Ελ., «Σλυμπία: Χτάδια εξζλιξθσ και οργάνωςθσ του χϊρου», Υρακτικά Χυμποςίου Σλυμπιακϊν Aγϊνων, Ακινα 1988, ς. 51-66. - Υαπακωνςταντίνου-Χαρίτου Ε., «Υεριοχι Χαμικοφ – Αρχαιολογικζσ ενδείξεισ κατοικιςεωσ ςτα ιςτορικά χρόνια», Επετθρίσ Εταιρείασ Θλειακϊν Πελετϊν 2 (1983), ς. 287–306. - Υαπανδρζου Γ., Θ Θλεία διαμζςου των αιϊνων, 1924. - Ο. Υαρλαμά, «Πυκθναϊκά Θλείασ», Αρχαιολογικό Δελτίο 29 (1974), Πελζτεσ, ς. 25-58. - Υαρλαμά Ο., «Καλαμοειδισ τάφοσ εισ Αγραπιδοχϊρι Θλείασ», Αρχαιολογικι Εφθμερίσ (1971), ς. 52-60. - Sgouritsa N., «The Aegean in the Central Mediterranean», ςτο R. Laffineur / E. Greco (επιμ.), EMPORIA - Aegeans in the Central and Eastern Mediterranean, Aegaeum 25, Liege 2005, ς. 515–526. - Souyoudzoglou-Haywood C., The Ionian Islands in the Bronze Age and Early Iron Age 3000-800 B.C., Liverpool 1999. - Χχοινάσ Χ., «Εικονιςτικι παράςταςθ ςε όςτρακα κρατιρα από τθν Αγ. Ψριάδα Θλείασ», ςτο Ε. Φροφςςου (επιμ.), Θ περιφζρεια του μυκθναϊκοφ κόςμου, Υρακτικά Αϋ Διεκνοφσ Διεπιςτθμονικοφ Χυμποςίου, Οαμία 25-29 Χεπτεμβρίου 1994, Οαμία 1999, ς. 257–262.

ΕΡΓΑ΢ΚΑ - ΑΡΧΑΚΟΓΝΩΜΩΝΑ

ΠΘΓΕΧ ΟΘ' ΕΦΣΦΕΛΑ ΥΦΣΝΧΨΣΦΛΞΩΡ & ΞΟΑΧΛΞΩΡ ΑΦΧΑΛΣΨΘΨΩΡ

ΧΕΟΛΔΕΧ ΛΧΨΣΦΛΑΧ ΞΑΛ ΕΥΛΧΨΘΠΘΧ - Ψ.ΥΑΧΧΣΧ (ΛΑΨΦ.ΧΕΛΦ.) HISTORY-PAGES.BLOGSPOT.GR ΓΕΩΦΓΛΑ ΧΑΨΗΘ ΧΥΘΟΛΣΥΣΩΟΣΩ ΑΦΧΑΛΣΟΣΓΣΧ ΨΘΧ Η' ΕΦΣΦΕΛΑΧ ΥΦΣΝΧΨΣΦΛΞΩΡ ΞΑΛ ΞΟΑΧΛΞΩΡ ΑΦΧΑΛΣΨΘΨΩΡ - ΑΦΧΑΛΑ ΣΟΩΠΥΛΑ ΕΞΔΣΧΘ – ΥΕΦΛΣΔΛΞΣΩ ΑΦΧΑΛΣΟΣΓΛΑ ΞΑΛ ΨΕΧΡΕΧ ΛΓ' ΕΦΣΦΕΛΑ ΥΦΣΝΧΨΣΦΛΞΩΡ ΞΑΛ ΞΟΑΧΛΞΩΡ ΑΦΧΑΛΣΨΘΨΩΡ -ΔΛΠΘΡΛ ΞΧΨϋ ΕΦΣΦΕΛΑ ΥΦΣΝΧΨΣΦΛΞΩΡ ΞΑΛ ΞΟΑΧΛΞΩΡ ΑΦΧΑΛΣΨΘΨΩΡ ΓΕΩΦΓΛΣΧ ΧΨΩΟ.ΞΣΦΦΕΧ ΑΦΧΑΛΣΟΣΓΣΧ ΞΑΚΘΓ ΥΑΡΕΥΛΧΨΘΠΛΣΩ .ΑΚΘΡΩΡ

ΞΩΧΨΑΧ ΡΛΞΣΟΕΡΨΗΣΧ, ΠΩΞΘΡΑΝΞΘ ΘΟΕΛΑ ΕΦΘΠΕΦΛΔΑ «ΞΑΚΘΠΕΦΛΡΘ -ΦΩΨΣΓΦΑΦΛΑ ΥΕΦΛΣΧΘΧ ΞΣΦΩΦΑΧΛΣΩ ΓΕΩΦΓ. ΞΑΨΧΛΑΒΣΧ -ΦΩΨΣΓΦΑΦΛΕΧ ΨΣΠΥΛΑΧ @METHANA.DE -ΦΩΨ. ΒΑΦΕΛΣ ΧΥΑΦΨΘ ΥΑΡΣΦΑΠΛΣΡ & ΣΠΑΔΑ ΥΑΩΧΑΡΛΑΧ - ΒΑΦΕΛΣ ΧΥΑΦΨΘ educandus.forumotion.com-ΠΕΟΣΧ -ΔΑΡΑΘ ΦΩΨΣΓΦΑΦΛΕΧ ΨΑΦ.ΠΑΧΑΣΡΑ Γ ΒΕΡΛΗΕΟΕΑΧ

http://www.kalamata.gr/ ΨΑΦ.ΠΑΧΑΣΡΑ http://www.mani.org.gr/horia/davias/kampos/kampos.htm HTTP://GYM-DORIOU.MES.SCH.GR/HOME.HTML ΕΦΓΑΧΛΑΧ ΓΩΠΡ.ΔΩΦΛΣΩ HTTP://ANODORIO.BLOGSPOT.COM ΠΕΦΣΧ ΦΩΨΣΓΦΑΦΛΩΡ ΠΩΞΘΡΕΧ- ΧΦΘΧΨΣΧ ΞΩΡΧΨΑΡΨΣΥΣΩΟΣΧ http://www.keratea.gr/dimos ΟΑΩΦΛΣ http://palaixthon.wordpress.com ΟΑΩΦΛΣ http://www.opheltes.gr/nemea ΡΕΠΕΑ http://www.gianniskofinas.com ΧΩΞΛΑ http://koronida.blogspot.com/ ΡΑ΢ΣΧ http://www.tinos360.gr/istoria.html ΨΘΡΣΧ http://www.visitmarathon.gr ΠΑΦΑΚΩΡΑΧ ΠΕΦΣΧ ΦΩΨΣΓΦΑΦΛΩΡ ΑΡΨΩΡΘΧ ΞΑΨΑΡΣΧ ΥΑΡΣΦΑΠΛΣΡ

ΑΦΧΑΛΣΓΡΩΠΩΡ ΣΥΣΛΑΔΘΥΣΨΕ ΑΡΨΛΓΦΑΦΘ ΠΕΦΣΩΧ Θ ΣΟΣΞΟΘΦΣΩ ΨΘΧ ΕΦΓΑΧΛΑΧ ΠΥΣΦΕΛ ΡΑ ΑΡΨΛΓΦΑΦΕΛ ΠΣΡΣ ΠΕ ΑΡΑΦΣΦΑ ΥΘΓΘΧ ΠΕ ΧΩΡΔΕΧΠΣ