Περί του Τυπικού της Βυζαντινής Αυλής.docx

Περί τοσ Σσπικού της Βσζαντινής Ασλής

Ο Καλλιγάσ αναφζρει ότι δοκίμαςε να ςυλλζξει «ολίγα» περί του Συπικοφ τθσ Αυλισ του Βυηαντίου, ωσ ενδεικτικά ςτοιχεία για τθν αναπαράςταςθ του κοινωνικοφ βίου τθσ εποχισ (διότι εντόσ αυτισ δυςτυχϊσ υπιρχε ςχεδόν όλθ θ ηωι τθσ τότε κοινωνίασ, όπωσ χαρακτθριςτικά αναφζρεται). Σισ περιςςότερεσ πλθροφορίεσ του, όπωσ αναφζρει, τισ αντλεί από το «΢φνταγμα τθσ περί τθσ βαςιλείου τάξεωσ», του Κωνςταντίνου του Πορφυρογζννθτου. ΢το Βυηάντιο υπιρχαν πάρα πολλά βιβλία, τα «τακτικά» λεγόμενα, τα οποία ιςαν ςτρατιωτικά και αναφζρονταν ςτθ διοίκθςθ του ςτρατοφ και ςτισ ακολοκοφμενεσ ςτρατθγικζσ. Σα «Βαςιλικά», περί του τυπικοφ τθσ αυλισ και τα «Κλθτωρολόγια», τα οποία περιείχαν το τυπικό των προςκλιςεων. Σο «΢φνταγμα», αυτό, του Πορφυρογζννθτου, ςχθματίςτθκε από τα Βαςιλικά και τα Κλθτωρολόγια. Περιλαμβάνει δε, δφο μζρθ, τθν παράςταςθ του αυτοκράτορα προςευχομζνου ςτθν Εκκλθςία και οτιδιποτε διαδραματιηότανε ςτθν Αυλι. Όταν τα παραβάλλουμε μεταξφ των ελάχιςτθ διαφορά βρίςκουμε. Όςα γίνονται ςτθν αυλι είναι ςχεδόν τελετουργικά, όπωσ φμνοι ςτον αυτοκράτορα ωσ κεοπρόβλθτου, κεοφροφρθτου, κεόςεπτου και αγίου. Σο ότι δεν ζφκαςε ο αυτοκράτορασ να γίνει θ ορατι κεφαλι τθσ εκκλθςίασ, παρά το γεγονόσ ότι οι κεοκρατικζσ ιδζεσ επικράτθςαν, ςυντρίβοντασ κάκε ανεξαρτθςία του πνεφματοσ μζχρι τζλειασ απονάρκωςθσ, οφείλεται ςτθ ςκεναρι ςτάςθ ενόσ ςπουδαίου επιςκόπου, του Αμβροςίου Μεδιολάνων, ο οποίοσ μετά τθ ςφαγι τθσ Θεςςαλονίκθσ υπό του Μεγάλου Θεοδοςίου, όταν ο αυτοκράτοτρασ ηιτθςε να μεταλάβει τθν κεία κοινωνία, ο Αμβρόςιοσ τον απζκρουςε λζγοντασ: «φονζα και μάλιςτα τοςοφτων ομοφφλων χριςτιανϊν, θ Εκκλθςία του Θεοφ ου δζχεται». Σα ανάκτορα των βυηαντινϊν αυτοκρατόρων περιγράφονται ωσ απζραντα. Ζνασ λαβφρινκοσ διαφόρων μεγάρων, ςτρατϊνων, εκκλθςιϊν, κιπων και ςτάβλων, που εκτείνονταν από τον Ιππόδρομο μζχρι τθν Αγία ΢οφία και από εκεί μζχρι τθ κάλαςςα. Ο Ιππόδρομοσ, άλλωςτε, ςυνδζονταν με τα ανάκτορα. Σα κφρια ενδιαιτιματα του αυτοκράτορα ιταν το χρυςοτρίκλινο και το παλάτι. Σο χρυςοτρίκλινο αποτελείτο από αναρίκμθτουσ καλάμουσ, ςτουσ οποίουσ ζλαμπε ο χρυςόσ και τα καυμάςια ψθφιδωτά, διακοςμθμζνα με άνκθ ανάλογα τθσ εποχισ του ζτουσ. Οι αυτοκράτορεσ ςυνικιηαν να αλλάηουν δωμάτιο (κάλαμο) ςφμφωνα με τα πολφχρωμα άνκθ των ψθφιδωτϊν, όπωσ άλλαηαν ζςκθτα(επίςθμο ζνδυμα, φόρεμα). Μεταξφ των καλάμων υπιρχε «ο ιερόσ κοιτϊν» και θ αίκουςα τθσ υποδοχισ. Απζναντι από το χρυςοτρίκλινο υπιρχε το μζγαρο τθσ αυτοκρατόριςςασ, εκεί υπιρχε και θ λεγόμενθ «Πορφφρα.». Όςοι δε γεννιόταν ςε αυτι τθν αίκουςα ονομάηονταν Πορφυρογζννθτοι.

΢το χρυςοτρίκλινο και το παλάτι εκτόσ του αυτοκράτορα και τθσ οικογενείασ του κατοικοφςαν και απειράρικμοι ακόλουκοι(εργαηόμενοι). Κατα το αρχαίο ζκιμο, ςτθν αυλι του Βυηαντίου το πρόςωπο του αυτοκράτορα και τθσ αυτοκρατόριςςασ υπθρετοφςαν μονο ευνοφχοι. Εκτόσ αυτϊν θ αυτοκρατόριςςα, όμωσ, απολάμβανε και των υπθρεςιϊν των κεραπαινίδων (υπθρετριϊν). Οι ευνοφχοι ιταν καλαμθπόλοι τθσ θμζρασ και τθσ νφχτασ. Εκείνοι τθσ θμζρασ είχαν πλείςτα κακικοντα, μεταξφ αυτϊν, τθσ ευταξίασ και τθσ ψυχαγωγίασ. Οι καλαμθπόλοι τθσ νφχτασ υπθρετοφςαν τισ ανάγκεσ του βαςιλζα κατά τθ διάρκεια τθσ νφχτασ, εκτόσ δε αυτϊν υπιρχαν και οι ςωματοφφλακεσ. Επικεφαλισ των ευνοφχων ιταν ο αρχιευνοφχοσ. Άλλθ τάξθ αυλικϊν αςφγκριτα πολυαρικμότερθ ιταν εκείνοι των αξιωματοφχων τθσ αυλισ. Προεξζχων ςτθν τάξθ, μετά τθ βαςιλικι οικογζνεια, ιταν ο Κουροπαλάτθσ, ο Πρωτοςεβαςτοσ, ο γενικόσ Λογοκζτθσ, ο μζγασ Παππίασ, ο ζπαρχοσ, κτλ. Σθν υπθρεςία δε του αυλάρχθ εκτελοφςε ο Πριμμθκιριοσ τθσ αυλισ. ΢πουδαία υπθρεςία προςζφερε ο μζγασ Δομζςτικοσ, Πρωκυπουργόσ ι αρχιγραμματζασ του αυτοκράτορα. Οι Λογοκζτεσ ιταν πολλοί (ο Λογοκζτθσ του δρόμου- διευκυντισ των ταχυδρομείων, ο Λογοκζτθσ των αγελϊν, ο οποίοσ φρόντιηε τα αυτοκρατορικά κοπάδια, κ.α) , ο δε γενικόσ είχε τθ φροντίδα του Δθμόςιου ταμείου. Άλλα αξιοςθμείωτα αξιϊματα που αναφζρονται, ιταν του Πρωτοβεςτιαρίου, που είχε τθ φροντίδα του Ιματιςμοφ, του μεγάλου εταιριάρχου, προιςταμζνου τθσ ςωματοφυλακισ, κ.ά. Σο προςωπικό που ιταν υπό τισ διαταγζσ του μεγάλου Εταιριάρχου αποτελοφνταν από Πζρςεσ, Βαρδαριϊτεσ, Χαηάρουσ, φράγκουσ, μεταξφ των οποίων αρχθγικι κζςθ είχε ο μζγασ Κοντόςταυλοσ, όπωσ και από Άγγλουσ (οι οποίοι είχαν τθ φιμθ των περιςςότερο πιςτϊν). ΢ε όλουσ αυτοφσ ςτο τζλοσ προςετζκθςαν και Σοφρκοι, τηαοφςοι. Οι υπόλοιποι πολίτεσ - εκτόσ του βαςιλικοφ ςυρφετοφ -, όπωσ χαρακτθριςτικά γράφει ο Καλλιγάσ, ιταν οι Άρχοντεσ, οι οποίοι ςυνικωσ υπθρετοφςαν ςτθν Αυλι, οι κτιτορεσ, δθλαδι οι κτθματίεσ, οι επιτθδευματίεσ δθλ.οι ιδιοκτιτεσ εργαςτθρίων και ο όχλοσ. Σθν περίοδο πριν τθ ςτάςθ του Νίκα άπαντεσ μετείχαν ςτισ δφο φατρίεσ του Ιπποδρόμου, Πραςίνων και Βενζτων. Περιγράφοντασ τθν ζξοδο του αυτοκράτορα από τα ανάκτορα, κατα τθ διάρκεια μεγάλων εκκλθςιαςτικϊν τελετϊν, εκ των οποίων θ κάκε μία είχε ιδιαίτερο τυπικό, παρατθροφμε ότι οι δρόμοι και λεωφόροι, από τισ οποίεσ κα διιρχετο θ πομπι, να είναι ευπρεπιςμζνοι, δαφνοςτολιςμζνοι και με όλα τα άνκθ τθσ εποχισ ςτολιςμζνοι. Οι Βζνετοι παρατεταγμζνοι ςτισ κζςεισ τουσ και ο λαόσ επευφθμοφςαν τον αυτοκράτορα. Ακοφγονταν υμνωδίεσ, επευφθμίεσ, ίαμβοι και διάφορα αυτοςχζδια ςτιχουργιματα ςτα οποία δεν υπιρχε κανζνασ αυκορμθτιςμόσ αλλά όλα ιταν καλά προγραμματιςμζνα. Για όλα, για τθν ςτάςθ, τθν κίνθςθ, τουσ ςχθματιςμοφσ, φρόντιηε ο κράχτθσ του διμου ι των φατριϊν, ο οποίοσ ζδινε το ςφνκθμα για να ψαλλοφν ίαμβοι και να απαντιςει ο λαόσ «πολλά, πολλά», «πολλά ζτθ εισ πολλά», κτλ. Ο αυτοκράτορασ δεχόταν τουσ διάφορουσ αξιωματοφχουσ εντόσ των ανακτόρων, όπου επικρατοφςε μια αςιατικι δουλοπρζπεια, αφοφ ακόμθ και αυτοί οι μεγιςτάνεσ τον προςκυνοφςαν. Ζκτακτο ςυμβάν αποτελοφςε θ γζννθςθ βαςιλοπαίδοσ. Ζνα τζτοιο γεγονόσ ακολουκοφνταν από αυςτθρό τυπικό ςε όλεσ

τισ εκφάνςεισ, όπωσ και ςτθν προςζλευςθ των αξιωματοφχων για να ευχθκοφν (μετά τθ ςυμπλιρωςθ επτά θμερϊν από τθ γζννθςθ και αφοφ προθγοφνταν ςυννενόθςθ, οι πρϊτοι που πιγαιναν ιταν οι ςυγκλθτικοί). ΢τθ ςυνζχεια, ο Καλλιγάσ αναφζρεται ςτθν παράκεςθ δείπνων και ιδιαίτερα εκείνων του δωδεκαιμερου των Χριςτουγζννων. ΢υνικωσ οι βυηαντινοί κάκονταν ςτο τραπζηι του μζγα εςτιάτορα των 19 ακουβιτϊν, ο οποίοσ ονομάςτθκε ζτςι εξαιτίασ του ότι είχε ανάκλιντρα με μαλακά ςτρϊματα ςτα οποία ξάπλωναν ςφμφωνα με τα αρχαία ζκιμα οι προςκεκλθμζνοι(όπωσ ςτα ςυμπόςια). Εκτόσ από τουσ αξιωματοφχουσ καλεςμζνοι ιταν και δζκα πζνθτεσ (φτωχοί αδερφοί). Ακολουκεί θ περιγραφι του δείπνου. Ωσ πρϊτο πιάτο ςερβίνανε το ωραίο ι κράμα, που ιταν κυκεϊνασ από χοιρινό, ςκόρδα, κρεμμφδια αλάντων, λάδι και πθχτόσ ηωμόσ. ΢ε τροχοκίνθτο φορείο μεταφζρονταν όλα μπροςτά ςτον αυτοκράτορα ςερβιριςμζνα ςε χρυςά πινάκια ενϊ ςυνικωσ τα ςκεφθ ιταν αργυρά. Ο αυτοκράτορασ ιταν αυτόσ, που κατόπιν εντολισ του, ζςτελνε τα φαγθτά ςτα 18 τραπζηια. Ο ίδιοσ, για να δείξει ςε κάποιον τθν εφνοιά του, ζςτελνε με τον τερπνό ιδιαίτερθ μερίδα. Μετά τθν πρϊτθ πράξθ ακολουκοφςε το «κυμελικό», δθλαδι οι ακόλουκοι του δθμάρχου ζψαλλαν προσ τιμιν του αυτοκράτορα. Ζπειτα άλλα εδζςματα παρατίκονταν με τα τροχοκίνθτα φορεία : το λεγόμενο οπτόμινςον, τα οπτά και άλλα οψά κερμά. Σα εδζςματα αυτά ςυνοδεφονταν από κραςί. Επειδι δεν ιταν ςε χριςθ τα πιροφνια , τθ ςτιγμι που μάηευαν τα πινάκια και τα μαχαίρια, γινότανε το χειρόνιπτρον (πλζνανε τα χζρια), για να ακολουκιςει το επιδόρπιο, το λεγόμενο δουλκι. Με το πζρασ του εξαίςιου δείπνου ο αυτοκράτορασ, ζδεινε ςιμα ότι αποχωρεί και όλοι ςθκϊνονταν, ενϊ οι πζντε καλλίφωνοι ζψελναν λατινικά (Bono Domino sit simper Gloria). Σα δείπνα εξακολουκοφςαν όλο το δωδεκαιμαρο. Καλείτο και ο Πατριάρχθσ με τον κλιρο άλλοτε τθν Πζμπτθ και άλλοτε τθν ζβδομθ θμζρα για να μθ ςυμπζςει Κυριακι ι θμζρα των Φϊτων. Χαρακτθριςτικά, καταλιγει ο Καλλιγάσ, « ςε αυτζσ τισ λαμπρζσ και περιπόκθτεσ ςυνεςτιάςεισ ζβριςκε κανείσ τα πάντα ανάμικτα, δουλικό πικθκιςμό και μθχανικι κίνθςθ νευρόςπαςτων, να ςθκϊνονται και να ξαπλϊνουν, να ψζλνουν ακόμα και λατινικά προσ τιμιν του αυτοκράτορα, αςιατικι χλιδι και άλλα πολλά το μόνο δε χαρακτθριςτικό του χριςτιανιςμοφ ιταν θ παρουςία των φτωχϊν αδερφϊν θ οποία οικτρά εκμθδενιηότανε από τθν παρουςία τόςων βαρβάρων, Χαηάρων, Περςϊν Αγαρθνϊν, Σοφρκων και όλων εκείνων υπό των οποίων ζμελλε να εξοντωκεί θ Βυηαντινι Αυτοκρατορία.

ΠΕΡΘ ΣΟΤ ΣΤΠΘΚΟΤ ΣΗ΢ ΒΤΖΑΝΣΘΝΗ΢ ΑΤΛΗ΢ ΚΑΣΑ Π . ΚΑΛΛΙΓΑΝ 4 12 1867 ΜΕΣΑ ΣΟ ΠΡΩΣΟ ΜΕΡΟ΢ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟ ΦΤΛΟΤ 2297 ΑΚΟΛΟΤΘΕΙ ΔΗΜΟ΢ΙΕΤ΢Η ΢ΣΟ ΑΙΩΝ ΑΡ. ΦΤΛΟΤ 2298

ΤΕΛΟΣ