Η φαιά πανούκλα, του Daniel Guérin

Ντανιέλ Γκερέν 1. 0 0

e 0 9«C" > •ω Q.

ω 2L

l_,

.< -ω > D

•-

H

z Β

Δρ. 30

Κείμενα"

ΝΤΑΝΙΕΛ ΓΚΕΡΕΝ

πάνω σζό

1

φασισμό

Η ΦΑΙΑ μετάφραση άττο τα γαλλικά ΜΠΑΜΠΗ ΛΥΚΟΥΔΗ

"ΚΕΙΜΕΝΑ,,

ΠΑΝΟΥΚΛΑ

εισαγωγή

'Otav μας υποσκέλιζε ό φασισμός

Το κείμενο πού ακολουθεί και πού χρησι­ μεύει σάν εισαγωγή στο σύνολο των άλλων κειμένων πού συγκεντρώθηκαν σ' αυτό το βι­ βλίο, έχει ξαναδημοσιευθεϊ το φθινόπωρο τοϋ 1954. Ή επιθεώρηση Μοντέρνοι Καιροί, ετοι­ μάζοντας ενα ειδικό τεύχος για την «Αρι­ στερά», μοϋ ζήτησε νά περιγράψω τη μοι­ ραία εκείνη δεκαετία πού δ φασισμός υποσκέ­ λιζε ασταμάτητα τις εργατικές και δημοκρατι­ κές δυνάμεις. 'Αλλά, παρ' δλο πού γράφτηκε •τελικά το άρθρο, δεν δημοσιεύθηκε απ' την επι­ θεώρηση. Βγήκε κατόπιν, δυό φορές, σε μπρο­ σούρα α. 'Αλλαγές δεν έκανα Λαρά μόνο στις λίγες συμπερασματικές γραμμές, για νά τις προσαρμόσω περισσότερο στη σύγχρονη εποχή.

Στην αρχή της δεκαετίας 1930 - 1940, δταν έπρεπε ή νά συγκρουστεί μέ τον φασισμό καΐ να τόν νικήσει ή να κα­ ταποντιστεί άπ' αυτόν, ή γαλλική 'Αριστερά παρουσίαζε Ινα θλιβερό θέαμα: το θέαμα της διχόνοιας, της απολίθωσης καΐ της αδυναμίας. "Όχι πώς εΐταν στην ίδια κατάσταση μ° αυτή που είναι σήμερα. Είχε ακόμα ζωντάνια καί πολλούς ανθρώ­ πους πού •δέν τους έλειπε ούτε ή προσωπικότητα, οΰτε δ εν­ θουσιασμός, ούτε ή πείρα. 'Μέσα της.αντιφέγγιζαν ακόμα, οί τελευταίες αχτίδες ενός έ'νδοξου παρελθόντος. Ακόμα δεν είχε αφήσει νά γα^οΰν ol παραδόσεις τοϋ κλασικού σοσια­ λισμού καί κομμουνισμού* άλλοι άπ' τους οπαδούς της δια­ ποτίζονταν ακόμα άπ' τή σκέψη τοϋ Γκέσντ καί τοΰ Ζωρρές κι άλλοι έμπνέονταν άπ' τήν επιβλητική εποποιία της Ρωσι­ κής επανάστασης καί της πρώτης εποχής της Κομμουνιστι­ κής Διεθνούς, μιά άπ' τίς γονιμότερες εμπειρίες τής ανθρώ­ πινης ιστορίας. Όμως ή γαλλική 'Αριστερά είχε χωθεί, είχε βουτηχτεΐ βαθειά, μέσα στην εργατική διάσπαση. Ή εξη τής άδελφοσφαγής της είχε γίνει δεύτερη φύση. Τό καθένα άπό τα δυό της κομμάτια εμοΊαζε σά νάχε πήξει σέ στερεοτυπεϊο. 'Απ' τή μιά μεριά, ή παλιά S.F.I.O.,* διατηρούσε άκό* Γαλλικό τμήμα Εργατικής Διεθνούς (σ.τ.μ.).

μα τήν επιρροή της σέ ορισμένα εργατικά στρώματα κ' εΐταν βέβαια πολύ πιό «αριστερή» — στα λόγια τουλάχιστον — άπ' το σημερινό κόμμα τοϋ Γκύ Μολλέ, πολύ πιο πιστή άπ* αότό στην «εσωκομματική δημοκρατία» και δεν •είχε ακόμα εκφυλιστεί άπό τήν άσκηση της εξουσίας, άλλα έχοντας κι­ όλας κατολισθήσει στην πολιτική της συνεργασίας τών τά­ ξεων καΐ στή μυωπική έκλογομανία, σπαταλούσε τΙς τελευ­ ταίες δυνάμεις της στην επανάληψη τών μονότονων λιτανει­ ών της πολεμικής της μέ τους «διασπαστές της Τουρ».* Ά π ' τήν άλλη μεριά τό κομμουνιστικό κόμμα, πολύ πιό αδύναμο αριθμητικά άπό σήμερα, ά,χολοϋΒοϋαε άριστερίστικη καΐ σεχταριστική, δηλαδή τυχοδιωκτική πολιτική, χωμένο μέχρι τό -λαιμό στις καθημερινές καταγγελίες τών «σοσιαλπροδοτών» καΐ προσπαθώντας νά συγκαλύψει κάτω άπ' τά θορύβώδικα κ' εξτρεμιστικά συνθήματα της «Τρίτης περιό­ δου», τήν ειρηνική συνύπαρξη μέ τόν αστικό κόσμο πού χρεια­ ζόταν ή Μόσχα γιά νά «οικοδομήσει τό σοσιαλισμό» πάνω στό ενα έκτο της γης •— στή θεωρία — , γιά νά σταθερο­ ποιήσει τήν εξουσία μιας νέας γραφειοκρατίας — στην πράξη. Αυτό τό διχασμένο, άποστεωμένο καΐ αρνητικό κίνη­ μα, μέ τήν ορατότητα περιορισμένη άπό τεράστιες παρωπί­ δες, έμελλε νά δέχεται, σ' δλη τή διάρκεια της δεκαετίας, ξαφνικά τραντάγματα άπό μιά σειρά απρόσμενα συμβάντα καΐ νά* αιφνιδιάζεται άπό γιγαντιαία γεγονότα πού ούτε νά -τά-προβλέψει-οϋτε-καΐ-'νάτά Ιλέγξει-μποροϋσε' κροποτε^ά-"" ναγκαζόταν νά βγαίνει άπ' τήν παθητικότητα του, αυτό γι­ νόταν κάτω άπ' τήν πίεση επιθετικότερων αντίπαλων δυνά­ μεων.

* Στην πόλη Τουρ, τι) Δεκέμβρη τοϋ 1920 έγινε τ6 συνέδριο τοϋ Γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος, δπου εκδηλώθηκε ή διάσπαση ανάμεσα στους οπαδούς της επίσημης πολιτικής τοϋ κόμματος καϊ στην αριστερή του πτέρυγα πού αποσχίστηκε καϊ σέ συνέχεια απο­ τέλεσε τό Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, προσχωρώντας στην Κομ­ μουνιστική Διεθνή (σ.τ.μ.).

Πρώτα - πρώτα, τό αναπάντεχο γεγονός της , παγκό­ σμιας οικονομικής κρίσης πού ξέσπασε στο τέλος τοΰ 1929 καΐ πού, άν καί στα χαρτιά πρόσφερε στην Αριστερά έναν ε^%όλο θρίαμβο, μιά καλόδεχτη, δν καί απρόσμενη, επαλή­ θευση της θεωρίας της, στην πραγματικότητα ωστόσο τή βρήκε απόλυτα ανέτοιμη: ή έκπληξη τών ηγετών τοΰ Κρεμ­ λίνου, πού είχαν «στά κρυφά» ποντάρει σε μιά παροδική στα­ θεροποίηση τοΰ καπιταλισμοΰ, στάθηκε τό ίδιο μεγάλη — παρ' δλες τΙς διαβεβαιώσεις τους γιά τό αντίθετο — 'όσο καί των αφελών σοσιαλδημοκρατών πού είχαν αίχμαλωτι:':;. στεϊ άπό, τή.γοητεία.της «αμερικανικής ευημερίας». Καί, μερικούς μήνες αργότερα, τό άλλο μεγάλο ανα­ πάντεχο γεγονός τών γερμανικών εκλογών της 14ης Σεπτέμ­ βρη τοΰ 1930, οπού οί ναζιστές κέρδισαν 107 έδρες ατό Ράιχσταγκ — αντί γιά τΙς 12 πού εϊχαν πρίν — μέσα σ' ενα τεράστιο πανδαιμόνιο άπό ποδοκροτήματα με μπόττες καί Sieg Heill Ξαφνικά, χωρίς κάν νά προλάβει νά τό δει νάρχεται καί νά τό ξορκίσει, ή γαλλική 'Αριστερά, σχολαστική καί δέσμια τών παλιών θεωρητικών συνταγών της, είχε μπρο­ στά της τό σχεδόν άγνωστο φάσμα τοΰ φασισμού. Κι δμως, ή απειλητική αυτή εμφάνιση δέν είταν κάτι τό εντελώς καινούριο. Έδώ κι οχτώ χρόνια, ή πάθηση αύτη, πού δέν τήν είχε ακόμα αναλύσει σ' δλο της τό βάθος ή κοι­ νωνιολογική Ιατρική, είχε κατακλύσει τή γειτονική 'Ιταλία καί τή•ν είχε ισοπεδώσει. Ή Αριστερά δμως δέν πήρε ποτέ στά σοβαρά αυτό τό «εκείθεν τών "Αλπεων» φαινόμενο. Άφοϋ καυτηρίασε τους δολοφόνους τοΰ Ματτεότι, δπως οφείλε άλ­ λωστε, ξαναβρήκε γρήγορα τόν τόνο της διακωμώδησης. Ό Πώλ Μπονκούρ έξακόντισε εκείνο τό: ο 'Αποκριάτικος Καίύαρας!* Δέ θέλησαν νά δεχτούν δτι εδώ είχαν νά κάψουν μέ μιά επιδημική ασθένεια κι δτι τά ίδια αίτια μπορούσαν νά παράγουν άλλου τά ίδια αποτελέσματα. 'Ακόμα καί στην 'Αναφερόμενος στον Μουσσολίνι (σ.τ.μ.).

Ιταλία, οί σοσιαλιστές, λίγο πρίν άπ' τήν Πορεία στή Ρώ­ μη, είχαν καγχάσει. "Οσο για τους κομμουνιστές, ε'ίταν κα­ ταδικασμένοι ν' αρνούνται το φασιστικό κίνδυνο, διακηρύσ­ σοντας δτι υπάρχει απόλυτη ταύτιση ανάμεσα στίς διάφορες μορψίς της αστικής κυριαρχίας, είτε τή «δημοκρατική» είτε τη «φασιστική» ετικέτα έχει αύτη. Μετά τήν ήττα, οί νικημ-ένοι Ιταλοί ειταν οί πρώτοι πού προσπάθησαν νά πείσουν τα αδέλφια τους τών άλλων, χωρών δτι δέν έπρεπε νά φο­ βούνται παρόμοια απειλή: πορεία στό Βερολίνο :δέ γινόταν ποτέ" ή δημοκρατία της Βαϊμάρης ε'ίταν άτρωτη άπδ κάθε κίνδυνο. Κ' οί αγαθοί Γερμανοί, •στή μακάρια υπεροψία τους, πείθονταν εύκολα: σοσιαλδημοκράτες καί κομμουνιστές μ-αζί, διακήρυξαν δτι ή γερμανική εργατική τάξη είχε υψηλή πο­ λιτική διαπαιδαγώγηση: «ένας τόσο κτηνώδικος σφαγιασμός της δημοκρατίας» είταν αδιανόητος για τή χώρα τοϋ Γκαίτε. Ό φασισμός δέν είχε πιθανότητες επιτυχίας παρά μόνο στίς καθυστερημένες μισοαγροτικές χώρες κλπ., κλπ. Ή έκπληξη της 14ης Σεπτέμβρη 1930 δέν άρκεσε γιά ν' ανοίξει τά μάτια αυτών τών τυφλών. Τήν παραμονή α­ κόμα της χιτλερικής νίκης, προς τό τέλος τοϋ 1932, οί 'ί­ διοι οί συντάχτες τοϋ Vonvarts, όπως και της Rote Fahne έδιναν χρησμούς δπου παρουσίαζαν τον Ιθνικοσοσιαλισμό νά αναδίνει τή μυρουδιά τοϋ «σαπισμένου πτώματος». Ό Αεόν Μπλούμ*εΐταν λοιπόν δικαιολογημένος δταν, τόν ϊδιο καιρό, -σ°-ενα-περίφημο άρθρο, πρόβλεψε τήν~παρακμή~καί~τήν τε­ λική αποτυχία τοϋ Φύρερ. "Ομως οί «αλυσιδωτές αντιδράσεις», δπως θά λέγαμε σήμερα, συνέχιζαν νά ξαφνιάζουν τήν 'Αριστερά μας μ' έ­ ναν αδυσώπητο ρυθμό. Στίς 30 Γενάρη 1933, είχε τήν έκ­ πληξη της κατάληψης της εξουσίας άπ' τόν έθνικοσοσιαλισμό, πού τήν ακολούθησαν άπό κοντά ή πρόκληση τής πυρ­ πόλησης τοϋ Ράιχσταγκ καί ή θέση εκτός νόμου καί Ικτός μάχης τοϋ γερμανικοΰ έργατικοΰ κινήματος. 'Επιτέλους αότή τή φορά ή γαλλική Αριστερά αίσθάνθηκε νά πιάνεται άπ' τό λα&μό. Τό φράξιμο τοϋ δρόμου στή

10

φασιστική επιδημία γινόταν γι' αυτή ζήτημα ζωής καΐ θα­ νάτου. Τό ψευτοπαίγνβδο της καταγγελίας τοΰ καπιταλιστι­ κού συστήματος στή θεωρία — ενώ ή ανατροπή του ανα­ βαλλόταν για τΙς ελληνικές καλένδες -καί τό βόλεμα της μέ μια λεπτή φέτα απ' αυτό, έπαψε πια νά της χρησιμεύει. "Επρεπε ή νά νοιαστεί για τήν άμυνα της ή να χαθεί. Ει αυτήν ακόμα τήν ώρα τοΰ πανικού, βρέθηκαν ανά­ μεσα μας στενοκέφαλοι αγωνιστές πού ή μακαριότητα τους δέν διαταράχτηκε καί πολύ απ' τό γολγοθα της μακρινής Γερμανίας: οι 'Ιταλοί ..«μακαρονάδες» παραδόθηκαν στον u Μουσσολίνι γιατί έχουν κλίση σέ κάθε τί τό χτυπητά cpav ταχτερό καί στή μεγαλαυχία" οί «μπός»* ύπόκυψαν στον Χίτλερ γιατί τους άρεσε τό βήμα τής χήνας" έμεϊς όμως ο? Γάλλοι είμαστε πολύ «ξύπνιοι» για νά πέσουμε στή παγίδα. "Ύστερα, ή 'Αριστερά είχε ακόμα καί τους μικροαστούς της πού δέν τους άρεσε καθόλου νά τους ανησυχούν. 'Ακούω α­ κόμα τή μακαρίτισσα Σουζάνα Μπυισόν, τής Σοσιαλιστικής "Ομοσπονδίας τοΰ Σηκουάνα, νά φωνάζει: «Μικροί μου φί­ λοι, φωνάζοντας διαρκώς γιά τό φασιστικά κίνδυνο, θά τόν κάνετε στό τέλος νά γεννηθεί!». Αίγα χρόνια αργότερα έ­ μελλε νά πεθάνει στά χέρια τών ναζιστών δημίων.

Ή ίλιγγιώδικη κατάρρευση τής γερμανικής δημοκρα­ τίας %' ή καινούρια αλυσιδωτή αντίδραση πού στάθηκε, τήν επόμενη χρονιά, ή αίματηρή εξόντωση τοΰ βιεννέζικου , προλεταριάτου.' .κ' ή φριχτή καί ασταμάτητη'. επέκταση τής φασιστικής κηλίδας, δλα αδτά απαιτούσαν, δλα αυτά έκα­ ναν απαραίτητη καί επείγουσα τήν ανανέωση τών αντιλή­ ψεων καθώς καί τών μεθόδων πάλης τής γαλλικής Άριστε* Β Ο c h e : περιφρονητική ονομασία πού δίνεται στους Γερ­ μανούς άπ' τους Γάλλους, άπ' τη λέξη της αργκό alboche = Γερ­ μανός (σ.τ.μ.).

11

ρας. "Επρεπε νά απαλλαχτεί, πρίν είναι ακόμα αργά, δχι μόνο απ' τή στασιμότητα καΐ τήν αποστέωση τών θεωρητι­ κών της αποσκευών, άλλα ακόμα κι άπ' τή διαίρεση: γιά. νά επιβιώσει, έπρεπε νά σπεύσει νά αποκαταστήσει τήν ενό­ τητα τών εργατών. Δέν υπάρχει δμως δυσκολότερο πράγμα άπό τδ ξανάκόλλημα κομματιών πού, άπό πολλά χρόνια, είχαν συνηθί­ σει νά είναι χωρισμένα. "Η μάλλον, δέν υπάρχει δυσκολό­ τερο πράγμα άπ' το νά θυσιάσουν στ' δνομα της εργατικής ενότητας κατακτημένες θέσεις οί κάτοχοι εκλογικών καΐ συν­ δικαλιστικών φέουδων. Γιατί, σ' δ,τι άφορα το ίδιο το προ­ λεταριάτο, τό στοιχειακό ταξικό του ένστικτο δέν τό απα­ τούσε- ποτέ δέν έπαψε νά θέλει τήν αποκατάσταση αυτής της ένωσης πού κάνει τή δύναμη. 'Αλλά μιά ακόμα δυσκο­ λία υπήρχε: τό πρόβλημα τής ενότητας είχε τό κλειδί του εξω άπ° τή Γαλλία. Δέν υπήρχε πιθανότητα επανένωσης τοϋ γαλλικού εργατικού κινήματος παρά μόνο αν αότό άρεσε στους ηγέτες τοϋ Κρεμλίνου. Κι αυτοί, στην περίοδο πού προηγήθηκε άπ' τή γερμανική ήττα καΐ γιά λόγους τόσοσκοτεινούς καί τόσο ανομολόγητους' πού, κατά βάθος, ποτέ δέν ξεκαθαρίστηκαν απόλυτα, έσπρωξαν τά πράγματα μέχρι, τό σημείο νά χαραχτηρίζουν τή σοσιαλδημοκρατία καί τό•' φασισμό «δίδυμα αδέλφια» καί μέχρι τό σημείο νά υποχρεώ­ σουν τσύς γερμανούς κομμουνιστές, κάποτε, νά ενώσουν τις •ψήφους τους με τΙς"ψήφοΰςΤών ναζιστών".""ΑραγΧτά~σκληρά μαθήματα τής ήττας, πού ανάλυσε ή αστραφτερή πέννα τοϋΤρότσκυ,2 τους έκαναν νά εγκαταλείψουν άύτήν τήν ταχτι­ κή αυτοκτονίας;

Μερικές μεμονωμένες προσπάθειες πού έγιναν στή Γαλ­ λία γιά νά βγει τό κίνημα άπ' τήν αδυναμία καί τή διχό­ νοια, έμειναν χωρίς επιτυχία.

12

Ά π ' τά 1931 κιόλας, μια επιτροπή άπδ είκοσιδύο συν­ δικαλιστικές προσωπικότητες πού άνηκαν στή μειοψηφία της C.G.T.* καί της C.G.T.U.** καθώς καΐ σέ αυτόνομες οργα­ νώσεις, είχαν βγάλει μιά διακήρυξη ζητώντας τήν αποκατά­ σταση της συνδικαλιστικής ενότητας. Ή δράση της επιτρο­ πής αυτής, πού προβαλλόταν κάθε βδομάδα άπ' τήν εφημε­ ρίδα Cri du Peuple δέν έμεινε χωρίς απήχηση. Τελικά ό­ μως συνθλίφτηκε ανάμεσα στίς παντοδύναμες ηγεσίες των δυό μεγάλων αντιμαχόμενων εργατικών οργανώσεων: ή μή κομμουνιστική μειοψηφία διώχτηκε νέτα-σκέτα άπ' τήν C.G^T.U., βρέθηκε αιωρούμενη στδ κενό καΐ περιμαζεύτηκε άπ' τή γραφειοκρατία τοϋ Λεδν Ζουώ, περνώντας έτσι, μέ θλιβερή ταχύτητα, τό Ρουβίκωνα τοϋ ρεφορμισμοϋ.3 Κατόπιν, στά 1933, μετά τή γερμανική καταστροφή, μερικοί γάλλοι επαναστάτες αγωνιστές, σοσιαλιστές ή συνδι­ καλιστές τής αριστεράς καί πρώην κομμουνιστές, συγκεντρώ­ θηκαν μαζί μέ τους πιό αντιπροσωπευτικούς άπ' τους γερ­ μανούς φυγάδες, πού άνηκαν σέ παρόμοιες πολιτικές τάσεις. Μαζί προσπάθησαν νά βγάλουν συμπεράσματα άπ' τήν ήττα καί νά «ξανασκεφτούν» τις θεωρητικές βάσεις καΐ τΙς πραχτικές μορφές τής δράσης τους, χωρίς δμως απτά ή τουλά­ χιστον άμεσα αποτελέσματα. Ή ήττα εΐταν ακόμα πολύ κον­ τά καί ζητήματα προσωπικά καΙ στενόμυαλες μνησικακίες όξυναν τή μυωπικότητα τών έμιγκρέδων τής άλλης πλευράς τοϋ Ρήνου. Δέν μπορούσαν νά μας πουν καθαρά γιατί νική­ θηκαν καί τί μέτρα θάπρεπε νά πάρουμε 'έμεϊς γιά νά μήν •έρθει κ' ή δική μας σειρά."1

Και τότε ακριβώς, Ινώ ol «αλυσιδωτές αντιδράσεις» συνέ­ χιζαν νά μας αιφνιδιάζουν, ξέσπασαν τά γεγονότα τής 6ης * Γενική Συνομοσπονδία 'Εργατών (σ.τ.μ.). ** Γενική Συνομοσπονδία 'Ενωμένων 'Εργατών (σ-τ.μ.).

13

Φλεβάρη 1934. Τή φορά αυτή, ό φασισμός εΐταν προ τών πυλών μας. Κυριαρχούσε στο πεζοδρόμιο. Προσπαθούσε νά. καταλάβει τδ Παρίσι μας. Τό αίμα έτρεξε. Ή πλατεία ντε λά Κονκόρντ καΐ τά Ηλύσια Πεδία έγιναν πεδίο μάχης.. Στις γραμμές μας επικράτησε απερίγραπτη σύγχιση καΐ κα­ τάπληξη. Οί σοσιαλιστές είχαν κιόλας δυσφημιστεί με τόν Λεόν Μπλούμ πού την παραμονή ακόμα ερωτοτροποϋσε μέ τους ψα,ύλοοζ ριζοσπαστικούς πολιτικούς, τους προστάτες τοΰ κα­ ταχραστή Σταβίσκυ, μέ τους «κλέφτες» πού είχαν δώσει τήν αφορμή για τή φασιστική εξέγερση. Οί κομμουνιστές δεν είχαν λιγότερο συμβιβαστεί κραυ­ γάζοντας «κάτω οί κλέφτες» μαζί μέ τΙς συμμορίες τοΰ συν­ ταγματάρχη ντε λά Ροκ* καΐ παρελαύνοντας στην ίδια γραμ­ μή .μ', αυτές στο πλάτος της όδοϋ Ρουαγιάλ — εΐμουν αυτό­ πτης μάρτυρας σ' αυτό. Διαπιστώνοντας αργότερα δτι εί­ χαν φυσήξει κι αυτοί στή φασιστική πυροστιά, έκαναν μια ακροβατική προσπάθεια αποκατάστασης των πραγμάτων ρί­ χνοντας, στις 9 Φλεβάρη, τΙς ομάδες κρούσης τους — πού τΙς αποτελούσαν εξαιρετικά θαρραλέοι εργάτες — ενάντια στή παρισινή αστυνομία. . Μέσα σ' δλη αυτή τή σύγχιση, ή οργανωμένη εργατι­ κή τάξη. δέν έχασε τή ψυχραιμία της. Κι δταν ό πονηρός Ζουώ δστερα άπό προτροπή, δπως λένε, κάποιου άπ' τους "υπουργούς πού"παραιτήΘηκαν ατΙς"~6" Φλεβάρη"~καΙ για νά" κατευθύνει σέ ανώδυνους δρόμους τή λαϊκή αγανάκτηση, Ιριξε τό σύνθημα της γενικής εικοσιτετράωρης απεργίας στίς 12 Φλεβάρη, οί εργαζόμενοι, χωρίς τή παραμικρή τα­ λάντευση, εί'παν μέ μιά πειθαρχημένη ομοφωνία «δχι» στό φασισμό. "Ετσι δμως, απλά καΐ μόνο είχε προληφθεί τό χειρό* 'Αρχηγός καΐ ιδρυτής τοΰ Γαλλικού Κοινωνικού Κόμματος (Parti Social Francais), ύπερδεξιδς καΐ εθνικιστικής κατεύθυνσης, συγκροτημένου πάνω στα πρότυπα τοϋ φασιστικού κόμματος τοΰ Μουσσολίνι (σ.τ.μ.).

14

': ϊ ι j

τερο. Ό δρόμος γιά τήν εξουσία είχε κλείσει για τους φα­ σίστες για το άμεσο μέλλον, αλλ' άπ' αυτό επωφελήθηκε μια κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» πού δεν εΐταν απόλυτα ελεύθερη απέναντι στους Πυροσταυρίτες* Ή ρωγμή είχε σκεπαστεί, ό κίνδυνος δμως παράμενε ό ίδιος. Παρ' δλ' αυτά, ή 'Αριστερά συνερχόταν. Είχε πια συνει­ δητοποιήσει στην πράξη τή σοβαρότητα τοΰ φασιστικού κιν­ δύνου. Κι δ συνταγματάρχης ντέ λά Ροκ — που δπως απο­ δείχτηκε δεν είταν παρά Ινα ανδρείκελο της Παντέν κ' εμείς στριμώξαμε στό πίσω μέρος, ανάμεσα σέ δυό επιβλητικού δγκου ρολλά άπό λαδόπανο, τά ξεθεωμένα κορμιά μας καΐ τους φουσκωμένους κι ασουλούπωτους σάκκους μας. Στό τιμόνι μπροστά κάθον­ ται, ψιλοκουβεντιάζοντας πού καΐ ποϋ μαζί μας, καλοκάγαθα παιδιά της 'Αλσατίας, μεγαλόσωμα καΐ ξανθά. Γιά νά βλέ­ πουμε Ιξω τό τοπίο, δέν έχουμε παρά νά σηκώσουμε τό σκέ­ πασμα. Την περισσότερη ώρα όμως τήν περνάμε ξαπλωμέ­ νοι μέ βασιλικό ραχάτι πάνω σέ χοντρά δέματα. Ει δταν νυχτώνει κ° οί κουρασμένοι οδηγοί σταματάνε στην άκρη τοϋ 5ρύ\ιου, τρέχουμε στό κοντινό κάμπο καΐ φέρνουμε νοτισμένο χόρτο άπό νιόκοπο στάρι πού τό στρώνουμε στίς γωνιές καΐ μαλακώνουμε έτσι τά τραντάγματα της διαδρομής. Μπαίνοντας στό Μέλανα Δρυμό, νιώθω νά μέ πλημ­ μυρίζει μιά αισιοδοξία πού, παρ' δλες τΙς αντιξοότητες της κοινωνικής πάλης, δέν έχει ακόμα χαθεί καΐ πού δ συντα­ ξιδιώτης μου, αδιάφορος καΐ σκεπτικιστής μικροαστός, δέ δείχνει καθόλου νά τή συμμερίζεται. Μετά άπό μιά τόσο μεγάλη περίσοΌ στείρας απραξίας σέ μιά γέρικη κ' εκφυ­ λισμένη χώρα, μπορεί, δέν ξέρεις, νά βρεθώ μέσ' στην καρδιά της δράσης, σ' αότή τή νεαρή, μοντέρνα καΐ δυναμική Γερ­ μανία πού δέν έπαψα ποτέ, άπ' τά μικρά μου χρόνια, νά θαυ­ μάζω. * 0 σοσιαλισμός 6ά θριαμβεύσει ή έδώ ή πουθενά. 'Εδώ -είναι πού-συγκροτήθηκ£"~ή"καλύτερα 'Ίδργανωμένη-κ' ή πιό καλλιεργημένη εργατική τάξη τοϋ κόσμου. Έδώ είναι πού οί κοινωνικές καΐ οικονομικές αντιθέσεις έχουν φτάσει σέ ση­ μείο μεγάλης έντασης. Έδώ είναι πού θά χτυπήσει, ή ώρα της αποφασιστικής εξήγησης ανάμεσα στό γιγάντιο συνασπι­ σμό της μισθωτής εργασίας καΐ τους μισθοφόρους τοϋ μεγά­ λου κεφαλαίου.

Κι όμως τά σπέρματα μιας θανατηφόρας ασθένειας κα­ ταστρέφουν σιγά-σιγά τή φαινομενικά εδρωστη σάρκα. Ή

40

r ατμόσφαιρα είναι βαριά, τά πουλιά πετάνε χαμηλά, .όπως πρίν άπ' τή θύελλα. "Οσο βαθύτερα θά μπαίνω στή χώρα, τόσο περισσότερο θ' απογοητεύομαι. Γιατί, έχτός άπό μερι­ κά απατηλά φαινόμενα έδώ καΐ κει, τά πάντα φωνάζουν, τά πάντα δείχνουν χωρίς νά το εχω ακόμα συνειδητοποιήσει α­ πόλυτα — τή 'μελλοντική νίκη τοΰ χιτλερικού φασισμού. "Ενα όμορφο δειλινό, κάνουμε τόν πρώτο σταθμό τοΰ ταξιδιού μας πέρ' άπ' τό Ρήνο. "Εχουμε κάνει κιόλας εικο­ σιπέντε χιλιόμετρα περπατώντας καί, στους ώμους μας, παρ' δλη τήν προπόνηση πού κάναμε, τά λουριά μας σφίγγουν λι­ γάκι. Περνάμε'Ινα χωρίο- πού φαίνεται πολύ κόκέτικο σέ σύγκριση μέ τά δικά μας, με τ' άσπρα φρεσκοβαμμένα' σπι­ τάκια του καί τά στολισμένα μέ γεράνια παράθυρα του. Κι δπως τό &λογο σταν νιώθει τή •μυρσυδιά τοΰ σταύλου, κάνουμε κ° έμεϊς τό βήμα μας πιά ζωηρό μόλις, βγαίνοντας άπ' τό μικρό συνοικισμό, λίγο πιό πέρα καί μ,έσα σέ δέντρα, βλέ­ πουμε τή φωλιά πού ζητούσαμε: τον ξενώνα νεότητος. Κάθε βράδυ, μέ τόν 'ίδιο τρόπο, θά βρισκόμαστε σά στό σπίτι μας.

Ή μεγάλη αίθουσα είναι κιόλας γεμάτη: ξανθομάλληδες έφηβοι δεκαπέντε μέ είκοσι χρονών, μ' άντρίκιες φωνές καί θεληματικά πρόσωπα. Φοράνε χακί ή πράσινα σπορ που­ κάμισα μέ άνασκουμπωμένα μανίκια κ' έχουν τά μπράτσα μαυρισμένα άπ' τόν ήλιο. Τά γόνατα τους, καλοφτιαγμένα, ξεπροβάλλουν άπ' τά κοντά βελούδινα ή δερμάτινα παντελο­ νάκια τους, πού τά κρατάει συχνά Ινα ζευγάρι τυρολέζικες τιράντες μέ τή φαρδειά δερμάτινη ορθογώνια πλάκα πού μοιάζει σά γεφύρι ανάμεσα στά στήθια τους. Οί γάμπες τους είναι λιοκαμένες, μέ γερά μούσκουλα. Χοντρές κάλτσες χώ­ νονται μέσα σέ βαριά καί σκληρά παπούτσια. Μερικοί φο­ ράνε στο κεφάλι, ριγμένο προς τά πίσω μέ άλάνικο τρόπο, Ι­ να μικρό καπελάκι, σάν τό σκιάδιο των παπάδων, άπό γκρί-

41

ζο δφασμα, ν,ομγ,ένο στο φόντο άλλου παλιοϋ καπέλου. Δέν &ργοίψε νά γνωριστούμε. Μόλις μαθαίνουν πώς εί­ μαστε Γάλλοι, μας δέχονται μέ μεγάλη εγκαρδιότητα. —•Franzose ; Μπά! Δέν είναι δυνατό! Βλέπουμε τόσο •σπάνια Γάλλους. Κ' ΰστερα, μιά θύελλα από ερωτήσεις: •—"Εχετε πολλή ανεργία έσεϊς εκεί πέρα; — Είναι αλήθεια αυτό πού λένε, δτι οί Γάλλοι είναι "ζάπλουτοι, βτι, έχουνε σωρό τό χρυσάφι; —"Εχετε υποχρεωτική στρατιωτική θητεία; — ΚαΙ πως μας λέτε; ε... Ι... Μπός; 'Απαντάμε όπως μπορούμε. Γύρω μας σχηματίστηκε κύ­ κλος" νιώθω μέσα μου άνετα. Βλέπω στό βλέμμα τους μιά ανάγκη άμεσης επικοινωνίας, πέρα απ' τά τεχνητά σύνορα -καΐ τΙς ψευτιές των πολιτικών καΐ τών εφημερίδων, μιά έκ­ πληξη πού είμαστε τόσο δμοιαι. Πάνω σ' Ινα τραπέζι, μιά «χρυσή βίβλος». Ό καθένας μπορεί νά γράψει τ' δνομά του καΐ ν' αφήσει §να χνάρι — σκέψη, ποίημα ή σκίτσο — τοΰ περάσματος του άπό κει. .Μπροστά, είναι γραμμένη μιά μάταιη παράκληση: «Σας πα­ ρακαλούμε νά ξεχάσετε τήν πολιτική ανοίγοντας αυτό τό βι'βλίο». Κι δμως, ξεφυλλίζοντας το, βλέπω τήν πολιτική νά ξε­ χύνεται σέ κάθε σελίδα. Συνταράζει τους νέους αυτούς τόσο πολύ ώστε νά μή μπορούν, παρά τό ουδέτερο κλίμα τοΰ ξε-_ ΐ»ώνα, ν'~απάλλαγοϋν άπ' αυτή. "Ενα χέρι Ιχει γράψει:•• «Προλετάριοι δλων των χωρών ενωθείτε». "Ενα άλλο δμως Ιχει τραβήξει μιά οργισμένη γραμμή άπό πάνω σβύνοντάς το. 'Αλλου βλέπω τά σοσιαλιστικά τρία βέλη νά διαπερνούν Jvav άγκυλωτό σταυρό. Μάς εξηγούν δτι αυτό τό πάθος εί­ ναι μάλλον, πρόσφατο. Ή μεγάλη αίθουσα άδειασε λίγο-λίγο. "Ομως, στά δυό •άκρα, μένουν ακόμα δυό δμάδες. Στό μισόφωτο, μερικοί μα­ θητές κρατάνε δ καθένας μιά συλλογή τραγουδιών στό χέρι. Κάτω άπ' τή διεύθυνση τοΰ δασκάλου τους, τραγουδάνε παλεμικούς σκοπούς δπου γίνεται λόγος γιά νικηφόρους ήρωες

-42

καΐ για εχθρούς πού τρέπονται σέ φυγή. Τρία μεγαλόσωμα παλληκάρια της Βεστφαλίας, προλετάριοι χωρίς αμφιβολία, τους ακούνε μ° ευχαρίστηση κ 3 δστερα παίρνουν κι αυτοί, μα­ ζί τους, τό ρεφραίν. Στην άλλη άκρη της αίθουσας, άλλοι «άζίστες»,* ενοχλημένοι Απ* αυτή τήν επίδειξη, τους κοι­ τάζουν σιωπηλοί καΐ κατσουφιασμένοι. "Ενας άπ° αυτούς σφίγγει στα δάχτυλα του τή Rote Fahne, τήν καθημερινή κομμουνιστική εφημερίδα. ΚαΙ καθώς προαπαββ, μάταια, να τον κάνω νά μοΰ μιλήσει, μοϋ δείχνει, με μιά κίνηση τοϋ κε•φαλιοΰ,.τό αντίπαλο στρατόπεδο καΐ σηκώνει-τούς ώμους. Μέ­ χρι τήν καθορισμένη ώρα της εκκαθάρισης των λογαριασμών, ναζιστές κ' επαναστάτες θα μείνουν Ιτσι πρόσωπο με πρόσω­ πο•, σέ μια ένοπλη επαγρύπνηση.

"Ενας νεαρός, πιο εΰγλωττος ή πιδ Ιξυπνος, μοΰ μουρ­ μουρίζει στ' αότί, ενώ πάμε για δπνο: — Βλέπεις, είμαστε αντιμέτωποι μεταξύ μας. Τα πάθη Ιχουν φτάσει σέ τέτοιο βαθμό, ώστε μάς έρχεται ν' αλληλο­ σκοτωθούμε" στο βάθος δμως θέλουμε τό Ιδιο πράγμα... — Σοβαρά; — Ναί, τό ϊδιο πράγμα, έναν καινούργιο κόσμο, ριζι­ κά διαφορετικό άπ* τό σημερινό, Ιναν κόσμο OTCOU δέν θα καταστρέφεται ό καφές καΐ τό στάρι δταν εκατομμύρια άν­ θρωποι πεινάνε, ενα καινούριο σύστημα. "Αλλοι άπό μάς δμως πιστεύουν ακράδαντα δτι θά μας τό φέρει δ Χίτλερ κι άλλοι βτι θά μάς τό φέρει δ Στάλιν. Αυτή είναι ή διαφορά μας... Νά γιατί μέσα στό θάλαμο, πρϊν σβήσουν τά φώτα, θ' αντηχήσει, 6γαλ\ιίνο άπό πενήντα ηρωικά στήθια, τό τρα­ γούδι πού τραγουδούσαν ol πλανήτες τών δρόμων καΐ πού τό * Ajisme: Νεολαιίστικο κίνημα τοΰ μεσοπολέμου πού αναπτύ­ χθηκε ίδαιίτερα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης μέ φυσιολατρικό καΐ φιλελεύθερο χαραχτήρα.

43

F"

τραγουδάει ό ναζιστής με την ϊδια πίστη δπως κι δ σοσιαλι­ στής κι δ κομμουνιστής: "Οταν βαδίζουμε στους δρόμους πλάι - πλάι καΙ τραγουδάμε τους παλιούς άκοπους και αντηχούν τά δάση απ' τη φωνή μας τότε, το νιώθουμε πώς πρέπει Λιά νά γίνει: Μαζί μας έρχονται οι καινούριοι οι καιροί! Μαζί μας έρχονται οι καινούριοι οι καιροί! Μια ομοφωνία πού ραγίζεται λιγάκι άπ' τήν ασυμφωνία τών τριών αντίθετων κραυγών, πού τΙς φωνάζουν μαζί, σα μια καληνύχτα ή μια τελική πρόκληση : — Heil Hitler! — Freiheit I — Rot Front! Κι δμως ol ντιλεττάντηδες, οι ποιητές καΙ τά ρομαντι­ κά και φιλολογικά υπολείμματα της Jugendbewegung («κί­ νημα νεολαίας») πριν άπ' τό 1914, δέν εξαφανίστηκαν α­ κόμα ολοκληρωτικά. 'Απόδειξη αυτή ή φοιτητική ομάδα, πού συναντάμε τήν άλλη μέρα στό δρόμο" είναι ντυμένοι μ' Ινα απλό σορτ, γυμνοί σχεδόν κάτω άπό Ιναν. ήλιο μολυβέ­ νιο. Πάνω στή λιοκαμένη ράχη τους κουβαλάνε ενα απίθανο "νοΤκοκϋρϊδΤ Μοιάζουν μέ καραβάνι γκαμήλες φορτωμένες μπαχαρικά. Οί εδθυμοι αυτοί τολμητίες επιμένουν νά προτι­ μάνε τή φυσιολατρεία άπ' τις πολιτικές διαμάχες. ΚαΙ σιγο­ τραγουδάνε, μέ τή συντροφιά μιας κιθάρας, τους στίχους αυ­ τούς, τους τόσο ειρηνικούς, ενός ποιητή πού σκοτώθηκε στό μέτωπα:10 Κ' ή καρδιά μου, ή καρδιά μου τραγουδάει ενα σκοπό πού πετάει ψηλά στον ουρανό, ενα σκοπό πολύ απαλό, πολύ γλυκό, ένα σκοπό τόσο ανάλαφρο και τόσο τρυφερό

44

πού μοιάζει συννεφάκι που ταξιδεύει σα χνούδι απαλό μέσα στην ανρα.

ψηλά,

' "Ομως, στή Γερμανία αυτή τοϋ 1932, οι «άζίστες» πού περιπλανιώνται για τήν ευχαρίστηση τους, είναι πολύ λιγό­ τεροι άπ' αυτούς πού αλητεύουν από ανάγκη. Μισό εκατομ­ μύριο νεαροί άνεργοι περιπλανιώνται ατούς δρόμους. Δέν τους δίνεται καμιά βοήθεια; τϊς περισσότερες φορές γΐάτί Ι­ να μέλος της οικογένειας τους είναι κάπου. βολεμένο. Παρά νά κυνηγάνε μύγες στή γειτονιά τους καΐ νάναι φόρτωμα στην οικογένεια τους, παρατάνε τήν πατρική Ιστία τήν ά­ νοιξη καΐ γυρίζουν εδώ κ' έκεϊ μέχρι νά τελειώσει τό φθι­ νόπωρο. Μερικοί αλητεύουν έτσι γιά χρόνια, ζώντας μέ τή ζητιανιά, περνώντας τή νύχτα τους σέ άσυλα καΐ σέ σταύλους. Συνήθως πάνε δυό-δυό, μ' ένα χοντρό καλάμι ή μπα­ στούνι στο χέρι, λεηλατώντας τά καρποφόρα δέντρα κ' εφαρ­ μόζοντας αυτό πού είπανε αργότερα «ώτο-στόπ». "Όταν γί­ νονται μεγάλη παρέα, ό ένας παίζει κάποιο όργανο, Ινώ ol άλλοι, γεννημένοι μουσικοί καθώς είναι ol Γερμανοί, τραγου­ δάνε δλοι μαζί. Είναι καλαμπουριτζήδες καΐ μοιρολάτρες, με­ ρικοί μάλιστα κυνικοί καΐ γλύφτες: δταν πρέπει νά γεμίσεις τό στομάχι σου, πρέπει νάσαι ευχάριστος σέ 'όλους. "Ολοι αύχοί, κάποια μέρα •— κι ακόμα δέ ξέρουμε βτι ή μέρα αυτή είναι τόσο κοντά — θά πουληθούν σ' αυτόν πού θά δίνει τα περισσότερα' ή ακόμα τό μίσος τους, άπό πολύ καιρό μαζε­ μένο μέσα τους, θά εκραγεί μέ βιαιότητα καί θά πέσουν μέ μανία πάνω στους αποδιοπομπαίους τράγους πού άλλοι θά τους δείξουν.

Στην οχΰη τοϋ ποταμού, δπου λουζόμαστε, κάναμε τή γνωριμία ενός ζευγαριού άπ' αυτούς. Ό ένας, δταν υπήρχε

45

δουλειά, εΐταν τσαγγάρης, δ άλλος εΐταν μπογιατζής. Δεν έ­ χουν γιά νά ντυθούν πάρα, ενα σακκάκι κουρελιασμένο ατή1 ράχη" μοϋ δείχνουν γελώντας τά σκισμένα τους πέδιλα άπ* δπου τά δάχτυλα βγαίνουν έ'ξω, μεγάλα καΐ ροδαλά. Άπό μια τσέπη ξηλωμένη, βγάζουν μέ προσοχή Ινα λερωμένο ση­ μειωματάριο, τό επίσημο «βιβλιάριο περιπλανώμενου» πού τους έχουν δώσει. ΣτΙς αναρίθμητες σελίδες του, Ι'χει ση­ μειωθεί μια σειρά άπό τοποθεσίες, μέ μελάνι ή μολύβι, πε­ ρασμένα μέ ταμπόν. Πολλά ονόματα είναι γραμμένα δυό καΐ τρεις φορές καί, χφρίς αμφιβολία, στίς σελίδες πού είναι α­ κόμα λευκές, θά ξαναγραφτούν. "Ενας φαύλος κύκλος. Δέ θά τελειώσει παρά μέ τή στρατολογία τους στους «φαιοχίτωνες» ή την επιστράτευση τους στά πολεμικά εργοστάσια. 'Αλλά, ώς τότε, ή προφασιστική κυβέρνηση παίρνει με­ ρικούς άπ' αυτούς τους πειναλέους, σάν «εθελοντές» σέ στρατιωτικοποιημένα στρατόπεδα εργασίας. Ή γερμανική νεο­ λαία τοΰ 1932 δέν έχει νά διαλέξει παρά ανάμεσα σέ 8υό λύσεις: νά πεθάνει άπ' τήν πείνα ή νά καταταχτεί σ' αυτά.

'Απ' τό γεφύρι τοΰ Κέλ μέχρι τήν είσοδο της Σαξωνίας — μεγάλη διαίρομή_πού..τήν...περάσαμε άλλοτε...μέ-τά πό-δια κι άλλοτε μέ τό τραίνο — μιά εντύπωση μας κυριάρχη­ σε: δ πληθυσμός έχει πιά περάσει μέ τό μέρος των ναζί. Εί­ ναι μιά επιδημία πού απλώθηκε παντού, στίς πόλεις καί στην ύπαιθρο. •' . . Σέ κάθε πλατεία χωριού, άπό Ινα ψηλό κοντάρι, δρατό άπό μακριά, κρέμεται μιά τεράστια κόκκινη σημαία, μέ κραυ­ γαλέο κόκκινο χρώμα, μ' ένα μαύρο άγκυλωτό σταυρό πάνω της. Στους τοίχους της δημαρχίας ή τοϋ σχρλ-είοΌ είναι κολ­ λημένες κάθε μέρα οι σελίδες τής καθημερινής έθνικοσοσιαλιστικής. εφημερίδας. ΣτΙς μπυραρίες, πάνω στά τραπέζια,,

46

βρίσκονται μ,έσα σε πολυτελή καλύμματα, τά έντυπα τοϋ κόμ­ ματος.

Μπήκα σ° ενα άγρστόσπιτο y* αγοράσω γάλα καΐ αυγά. Στους χοίγρυς, εικόνες τοϋ Φύρερ κομμένες άπό κάποιο ει­ κονογραφημένο περιοδικό καΐ κολλημένες πρόχειρα. — Ό σωτήρας μας! βεβαιώνει ό πατέρας μέ μεγάλη σι­ γουριά. Μοϋ ξετυλίγουν τό σωρό τών χιτλερικών φέϊγ-βολάν της •. τελευταίας εκλογικής εκστρατείας. Υπάρχουν σ* δλα τά σχή­ ματα καΐ σ' όλα τά χρώματα. Ό γιος μοΰ δηλώνει μέ κο­ φτερή φωνή πού δε δέχεται οδτε φαντάζεται αντίρρηση: •— Τό Ιθνικοσοσιαλιστικό ψηφοδέλτιο είχε στην περιοχή• μας τήν απόλυτη πλειοψηφία! Ή μητέρα ψάχνει με φούρια σ' ενα ντουλάπι. Τέλος βγάζει άπό μέσα και μοΰ δείχνει ενα πακέτο τσιγάρα. Αρ­ νιέμαι, της λέω δτι •δέν• είμαι καπνιστής. Τότε τ' ανοίγει, βγάζει ενα μάτσο κίτρινα τραπεζογραμμάτια, και μοϋ φωνά­ ζει, ένώ δ γιος μοΰ ρίχνει ενα σκληρό βλέμμα: —"Ολο τό εχει_μας! "Ο,τι μαζέψαμε μέσα σέ είκοσι χρόνια σκυλίσιας δουλείας. Σήμερα δέν αξίζουνε τίποτα... οδτε ενα πφένιχ κύριε! ΟΙ σοσιαλδημοκράτες, μέ τόν πληθω­ ρισμό τονς, μάς τά πήρανε δλα! ΣτΙς πόλεις, βροντοχτυπώντας τό πεζοδρόμιο, μέ και­ νούριες καΐ καλογυαλισμένες μπόττες καΐ ζώνες, τριγυρίζουν οί νεαροί S.A. Γύρω άπ° τά κομματικά χτίρια, δπου εδρεύ­ ουν πολυάριθμοι υπάλληλοι, ενα ολόκληρο κράτος έν κράτει. πού είναι κιόλας τό ίμβρυο ενός καινούριου κράτους, βασι. λεύει μιά Ιντονη κίνηση: άνθρωποι πάνε κ' έρχονται, πλήθη περίεργων καΐ συμπαθούντων.

Στό Ρότενμπουργκ, μιά μικρή πόλη τής Βαυαρίας, πού διατήρησε τό μεσαιωνικό χρώμα τόσο τέλεια ώστε μοιάζει σά.

47

w νάναι άπό χαρτόνι, είχα τήν πρώτη μου συζήτηση μ' ενα μέλος τοϋ ναζιστικού κόμματος. Παθιασμένος, μιλώντας δυ­ νατά, με τα μάτια γουρλωμένα, αλλά μέ μιά καθαρά γερμα­ νική ευγένεια, μ' ανοίγει τήν καρδιά του σά νάχε μιά πιε­ στική ανάγκη νά τήν ανακουφίσει. Μικροαστός άγαναχτισμένος, μοΰ εξηγεί δτι, οδηγός τα­ ξί το επάγγελμα (κ' ιδιοκτήτης τοϋ αυτοκινήτου), γιά πολύ καιρό εΐταν μέλος τοϋ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. "Εφυγε όμως άπό κει μέ αηδία. Κατηγορεί τό «μαρξισμό» δτι πρό­ δωσε ταυτόχρονα τή Γερμανία καΐ τό προλεταριάτο. Νά τον λοιπόν αρχηγό τάγματος έφόδόϋ'στό καινούριο κόμμα του όπου μάλιστα ανήκει καΐ στην εξτρεμιστική πτέρυγα. — Θά συμμετάσχει δ Χίτλερ στην κυβέρνηση; — " Ο χ ι ! "Οχι! Χίλιες φορές δχι! ουρλιάζει, σά νά καθησύχαζαν τά ουρλιαχτά τΙς ανησυχίες του σχετικά μέ τό θέμα. "Ολα ή τίποτα! Τό πανδοχείο δπου μας καλεί νά πιούμε ενα κύπελλο μπύρα εϊναι ή τοπική έδρα τοϋ κόμματος. Ανοίγοντας ξα­ φνικά καΐ χτυπώντας μέ θόρυβο τήν πόρτα, ορμάνε μέσα μο-τοσυκλετιστές μέ στολή, εύρωστοι παλληκαράδες, αλαζονι­ κοί, μέ μπόττες καΐ πέτσινες κάσκες. Μέ παιδιάστικη σιγου­ ριά, ό δδηγός μας καί ή διευθύντρια μας έξηγοΰν δτι δ Χίτλερ θά εξαλείψει τήν ανεργία καί τήν ανέχεια καί θά έγκαθιδρύ-.σει_τό καινούριο σύστημα — —

Τά ίδια συναντάμε καί σ' ενα μικρό μέρος της φραγκονικής 'Ελβετίας, κοντά στό Μπάροτ. Πηγαίνουμε σέ'μιά υπαί­ θρια πισίνα περιτριγυρισμένη άπό βράχια σκεπασμένα μ° Iλατα. Γύρω μας, ενα πλήθος άπό κορμιά μαυρισμένα, ξα­ πλωμένα κ' ελευθερωμένα. 'Αλλά γιά μιά φορά, ακόμα, ή πο­ λιτική κυριαρχεί πάνω στή φύση. Μ' ενα μικρό φτυαράκι, Ινα μωρά γυμνό σά σκουλήκι, μας πετάει άμμο στά μάτια καί παίζει μαζί μας. Είναι τόσο 6\).ορφο, τόσο ξανθό, μ' ενα

48

Γ τύπο τόσο καθαρά γερμανικό, πού ζητάω άπ' τδν πατέρα του τήν άδεια να τό φωτογραφήσω. — Πολύ ευχαρίστως! θά δείξετε στους Γάλλους τό πορ­ τραίτο ενός μικρού Γερμανού καΐ θά τους παρακαλέσετε νάναι λιγότερο άδικοι απέναντι στή χώρα του... Κι δ φυσιολάτρης αυτός ξεσπάει σε μιά βίαιη Εερεμιάδα ενάντια στή συνθήκη τών Βερσαλλιών κ' ενάντια στην ιμπε­ ριαλιστική Γαλλία. Ξαπλωμένος κάτω άπ' τδν καφτερδ ήλιο, μέ τά μάτια κλειστά καί τά χέρια πίσω άπ' τό σβέρκο, ζη­ τάει τό δικαίωμα της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, ..δχι,-.μοϋ. εξηγεί, γιά νά γίνει πόλεμος, άλλα γι'ά: νά πειθαρ­ χηθεί ή'νεολαία. Καθώς προσπαθώ νά τόϋ αντιτάξω επιχει­ ρήματα άπ' δπου διαφαίνεται μιά πνοή «μαρξισμού», τά βά­ ζει μέ τους σοσιαλδημοκράτες αρχηγούς πού, έδώ καί δεκα­ τέσσερα χρόνια, μοϋ λέει, δουλεύουν, δχι γιά τήν εργατική τάξη, άλλα γιά νά γεμίσουν τΙς τσέπες τους. Καί ξαφνικά: — Στδ κάτω-κάτω, πέστε μου καθαρά: μιά κι δπως φαίνεται, ενδιαφέρεστε γιά τό γερμανικό προλεταριάτο, θά ευχόσαστε γι' αυτό Ινα σταλινικό καθεστώς;

Σ' ένα βαγόνι, έβγαλα άπ' τδ σάκκο μου ενα μάτσο κομ­ μουνιστικά έντυπα κι άρχισα νά τά διαβάζω. Δίπλα μου, έρ­ χεται μέ βαρύ βάδισμα καί κάθεται ένας εργάτης μέ τή φόρ­ μα τής δουλειάς. Βλέποντας τον νά ρίχνει κλεφτές ματιές στίς εφημερί­ δες, μου, τοΰ τΙς δίνω. Ρίχνεται προσεχτικά στο διάβασμα τους, μία-μία, χωρίς νά λέει κουβέντα. Δέν είχα προσέξει ό­ μως δυδ νεαρούς στην άλλη άκρη τοΰ βαγονιοϋ. Κάνω στό κομψό σακκάκι τους γυάλιζε δ άγκυλωτός σταυρός. Δέν κά­ νουν καμιά κίνηση, άλλα κοιτάζουν τό θήραμα τους μέ τήν άκρη τοΰ ματιοϋ.

49

Γ

Κι δταν, φτάνοντας έκεϊ πού ήθελε, δ εργάτης σηκώ­ νεται καΐ βγάζει τό μικρό του σάκκο άπ° τό φιλέ, δ Ινας άπ° αυτούς τόν πλησιάζει, του απλώνει τή Voelkischer Beobachter καΐ τόν παρακαλεί, ευγενικά άλλα επιτακτικά, να τήν πάρει. "Γστερ* άπό ενα 'δευτερόλεπτο δισταγμού, δ άνθρωπος, φοβισμένος, αποφασίζει να τήν πάρει, χαιρετάει βιαστικά με τό κασκέτο του κ' εξαφανίζεται.

Στή μεγάλη πλατεία της μικρής πόλης πού σταματάμε, ενα απόγευμα, γίνεται μιά παιδική γιορτή. Ειδυλλιακό τό θέαμα. Γιοι καί κόρες εργαζομένων, μέ στεφάνια άπό λου­ λούδια στό κεφάλι, χορεύουν σέ κύκλο καΐ τραγουδάνε δλοι μαζί, με κρυστάλλινες φωνές. .Ψιθυρίζω στό σύντροφο μου: —Όπωσδήποτε, Αάναι κάποια εργατική γιορτή! Κουνάει τό κεφάλι μέ αμφιβολία καΐ δεν έχει άδικο. "Όταν νύχτωσε, ξαναείδαμε τά 'ίδια τά παιδιά σέ μακριές σειρές, στό 5ρό\ίο της επιστροφής. Οί γονείς τους, προλετά­ ριοι ντυμένοι μέ τά κυριακάτικα τους, τά δδηγοϋν. Κάθε μι­ κρό σηκώνει περήφανα, στην άκρη ενός ξύλινου κονταριοΰ, ενα λαμπιόνι μέ κόκκινες λάμψεις, πού Ιχει χαραγμένο πάνω του~μέ-χοντρές'μαύρες γραμμές, τόν αγκϋλώτό σταυρό.

Παρ' δλ* αυτά, στά βιομηχανικά κέντρα, βρίσκουμε καί κόκκινους. Μιά Κυριακή, τήν ώρα πού μπαίναμε σ° ενα με­ γάλο προάστιο τής Στουτγάρδης — οί δρόμοι άδειοι, πλήξη κυριακάτικη, τροπάρια καί κωδωνοκρουσίες — τό άκουσμα τής Διεθνούς άπό μακριά .μ' Ικανέ ν' αναπηδήσω. Ό φί­ λος μου γελάει μέ τή συγκίνηση μου. Στέκομαι κοιτάζοντας

50

Μ

γύρω μου, σαν κυνηγόσκυλο, μυρίζοντας, ψάχνοντας τό μέρος απ' δπου έρχεται τό τραγούδι. Ό ήχος μας φέρνει στή πί­ σω αίθουσα μιας μπυραρίας, δπου αγόρια καί κορίτσια μας υποδέχονται μέ μεγάλη εγκαρδιότητα, μέ σηκωμένες γροθιές και με Rot Front! Είναι τμήμα μιας προλεταριακής αθλη­ τικής λέσχης της Στουτγάρδης καί, μιά καί γυρίζουν στή Στουτγάρδη, υστέρα άπό μιά κυριακάτικη εκδρομή, μας προ­ τείνουν ν' ανέβουμε καί μεΐς •στήν καμιονέττα τους. Οί κο­ πέλες έχουν τα μαλλιά κομμένα κοντά καί τα μπράτσα μαυ­ ρισμένα απ' τόν.:ήλ.ιο κάίγερά σάν άντρίκια. Τ ' αγόρια μέ κοντή κυλόττα καί ρωμαλέα, μοιάζουν μ° επαναστάτες ιστο­ ρικών τοιχογραφιών. Σ' ολη τή διαδρομή, μέσ' άπ° τΙς ατέλειωτες συνοι­ κίες της Στουτγάρδης, τραγουδάνε ολόκληρο τό ρεπερτόριο τών κόκκινων τραγουδιών, ξεσηκώνοντας παντοϋ τδν ενθου­ σιασμό. Οικογένειες πού βγήκαν περίπατο, χαρούμενοι ερω­ τευμένοι, γυναίκες στό κατώφλι τοΰ σπιτιού τους, μωρά στό ρέμα, ευγενικοί ποδηλατιστές μέ λουλουδιαστή σημαιούλα, δλοι, μέ ενθουσιασμό στό πρόσωπο, σηκώνουν τή γροθιά καί μας φωνάζουν μέ πάθος:

— Rot Front! Αισθάνομαι καλύτερα. Παίρνω ξανά θάρρος. "Ενιωσα, μέ φυσικότητα, αυτό πού πιστεύω οτι είναι ή δύναμη τοΰ γερμανικού επαναστατικού προλεταριάτου.

• ? Αλλά τό θέαμα πού προσφέρει τό συνδικαλιστικό κί­ νημα, Ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, είναι συχνά πολύ λι­ γότερο ευχάριστο. Πήγαμε στό «Σπίτι τοΰ Λαοϋ» στή Δρέσ­ δη. Σπίτι τό λέει ό λόγος. Μπροστά μας έχουμε ενα κο­ λοσσιαίο πολυόροφο οικοδόμημα, έ"ργο αρχιτέκτονα τής τε­ λευταίας 'εσοδείας. Μπήκαμε στην αρχή στην αίθουσα τής μπυραρίας,

51

μέ τα μεγάλα παράθυρα. Κάτω άπ' τά φτωχά οδοιπορικά μας πέδιλα, ενα παχύ χαλί μετριάζει το θόρυβο τών βημά­ των. Ατμόσφαιρα σιωπηλή κι ακριβή ταπετσαρία. Ένας μαΙτρ ντ* ότέλ μέ κομψό λευκό ένδυμα προχωρε.1 προς τδ \ιέρος μας, περιποιητικός. Ή ασυνήθιστη δμως γι' αυτόν τόν πολυτελή χώρο εμφάνιση μας δίνει στή φωνή του κάπως ειρωνική χροιά. Μας δείχνει τον κατάλογο: μεγάλη λίστα άπό ραφινάτα φαγητά, μέ τιμές ολοκληρωτικά απρόσιτες στά εργατικά βαλάντια, Στό διπλανό τραπέζι, δυο - τρεις χοντροί καταναλωτές παίζουν μια τρομερή παρτίδα χαρτιά, καταπίνοντας τεράστια κύπελλα μπύρα καΐ δίνοντας τρομε. ρές γροθιές στό τραπέζι.

ΚαΙ ξαφνικά, ή έννοια της λέξης bonze *: πού χρησισιμοποιοϋν ο! κομμουνιστές κ' οί ναζιστές μαζί, γιά νά χα­ ρακτηρίσουν τοός ρεφορμιστές ηγέτες, παίρνει γιά μένα δλη της τή σημασία. Οί χαρτοπαΐχτε,ς, οί διπλανοί μας, είναι bonzes. Είναι καΐ καλόκαρδοι άνθρωποι. Μόλις μαθαίνουν πώς είμαστε Γάλλοι σύντροφοι, μας προσκαλούν εγκάρδια νά πάρουμε γ.έρος στην ευωχία τους. "Ετσι δπως είναι μέ τό πάχος τους, τήν άσπράδα τους, χωρίς καμιά φλόγα, πε­ ρικλεισμένοι στό μικρό γραφειοκρατικό καΐ συντεχνιακό κό­ σμο τους, μούρχεται ή •έπιθυμία νά τους αρπάξω άπ° τδ γιακά καΐ νά τους ^ταρακουνήσω^^^ Εφτά.„ή._.οχτώ..έκατομμύ-, ρια Γερμανοί προλετάριοι πεθαίνουν άπ' τήν πείνα κι άλλα εκατομμύρια δουλεύουν σέ συνθήκες υποσιτισμού. Ό φασι­ στικός κίνδυνος είναι στην πόρτα. Οί bonzes δμως της Δρέσδης δέ νοιάζονται γιά τίποτα. Καθώς έχουν δλη τήν ευγενή καλωσύνη νά μας δεί­ ξουν αυτό τό «Σπίτι τοϋ Λαοϋ» πού 'δεν ανήκει πιά στό λαό, μπαίνουμε στους ασταμάτητα κινούμενους ανελκυστή­ ρες' πηδάμε δηλαδή μέσα, χωρίς νά σταματήσουνε τό σιω* Bonze, κάτι ανάλογο μέ τδ ελληνικό έργατοπατέρας (σ.τ.μ.).

52

πηλό πηγαινέλα τους. Μέ μιά ανάβαση, πιάνουμε χόρυψ^: μια ταράτσα στη στέγη, άπ' 'όπου ξαφνικά βλέπουμε ν5 α­ πλώνεται μπροστά μας ή απέραντη πόλη λαμποκοπώντας κάτω άπ5 τον ήλιο. Πουθενά δέν υπάρχει φειδώ, οΰτε στίς αίθουσες συγ­ κεντρώσεων, μεγάλες καΐ φωτεινές μέ ζωηρά καΐ τολμηρά χρώματα δπου οί συνδικαλισμένοι εργάτες, σάν επηρεασμέ­ νοι άπ' τό περιβάλλον, κρατάνε μιά επιτηδευμένη σιωπή, οΰτε στο ξενοδοχείο πού τά πανάκριβα δωμάτια του, επι­ πλωμένα σέ στυλ Λουί Κένζ, ανοίγουν σε σπάνιες• ευκαιρίες, γιά τους σοσιαλδημοκράτες βουλευτές, δταν κάνουν τΙς προ­ εκλογικές τους περιοδείες. Τρίβω τά μάτια μου. Μήπως έχει κιόλας γίνει ή επα­ νάσταση; Μά δχι, πίσω άπ' αυτή τήν ανακτορική βιτρίνα, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι χωρίς ψωμί καΐ χωρίς ελπίδα, κι άλλοι πού βυσσσδομούν γιά ν' αρπάξουν άπ' τήν εργατική τάξη καΐ τις τελευταίες της κατακτήσεις. Ό πα­ λιός κόσμος είναι σέ αποσύνθεση. Ίίρθε ή ώρα νά τά παί­ ξουμε δλα γιά δλα. Κι όμως ό θόρυβος της μάχης δέ δια­ περνάει αυτούς τους τοίχους' δλη αυτή ή χλιδή δέν αφήνει ν' ακουστεί τίποτα. Τό «Σπίτι τοΰ Λαοϋ» της Δρέσδης εΐναι τό σύνολο καΐ τό προϊόν ενός μαζικού παραλογισμού. Μιά μεγαλομα­ νία έξαμερικανισμού έχει πάρει τά μυαλά ολόκληρης της Γερμανίας. "Οταν οί μεγαλοκαρχαρίες της βιομηχανίας έ­ χτιζαν εργοστάσια τρεις φορές ωραιότερα καί μέ παρα­ γωγικότητα τρεις φορές μεγαλύτερη άπ' τΙς ανάγκες, δταν οί δήμοι κ' οί δημόσιοι μηχανισμοί έχτιζαν σταθμούς, τα­ χυδρομεία καί ξενώνες νεότητας πού έπασχαν άπό γιγαν­ τισμό, οί bonzes των συνδικάτων, γιά νά μή φανούν πιό «λίγοι», δαπανούσαν μεγάλα ποσά άπ' τΙς εργατικές εισφο­ ρές σέ πολυτελέστατα οικοδομήματα. 'Αλλά, άπ' τήν κρίση κ' Ιπειτα, ή χλιδή αυτή δέν εμποδίζει τά εισοδήματα των μισθωτών νά λιγοστεύουν ασταμάτητα καί, τήν ώρα πού θάπρεπε νά συγκρούονται μέ τους φαιοχίτωνες, οί ηγέτες

53

των συνδικάτων ζουν ναρκωμένοι μέσα στην άνεση και στην πολυτέλεια. Καθώς τολμάω νά εκφράσω, μέ προσεγμένο λεξιλόγιο, τή 'δυσαρέσκεια πού νιώθω, ό οδηγός μοϋ εξηγεί μ' ενα λυ­ ρικό πείσμα: — Θέλουμε νάχουν οί ηγέτες μας όμορφα καΐ καλοβαλμένα γραφεία γιατί είναι οι δικοί μας ηγέτες... Κάθε εργαζόμενος είναι περ-ήψανος πού ή οργανωμένη εργατική τάξη μπόρεσε νά πραγματοποιήσει τέτοια θαύματα. Μιά φόροι, νά μπει μέσα στό ώραΐο μας «Σπίτι τοϋ Λάου», βγαί­ νει άπ' αυτό μέ την ίδέα νά βελτιώσει τή θέση του... Δεν κρατιέμαι πιά: — Δέ νομίζετε δτι, Ιτσι, δέ θάχει πιά παρά μιά καΐ μόνη σκέψη: γιά νά ζήσει καλύτερα νά γίνει κι αότός μέ τή σειρά του bonze ; 'Αναμφίβολα, ό μακάριος αυτός γραφειοκράτης δέν εί­ χε ποτέ του ξανακούσει λιγότερο κονφορμιστικά λόγια. Ψά­ χνει, μάταια, νά βρει απάντηση. — Κι ακόμα, γιά πέστε μου, αν οί φαιοχίτωνες εισ­ βάλουν καμιά μέρα στό Σπίτι τοΰ Ααοϋ σας, πώς θά α­ μυνθείτε; Ή γλώσσα τοΰ συνομιλητή μου πλαταγίζει ανήσυχα μέσα στά σαγόνια του: — " Α ν οί...; Πιστεύετε... "Αν οΣ...; "~ ΞέρεΓάπέξώ κι ανακατωτά πόσο στοίχισαν οί τηλεφωνι­ κές εγκαταστάσεις πού ξεδιπλώνονται σάν άκκορντεόν, τά με­ ταλλικά κουτιά κ' οΣ πολυθρόνες τών γραφείων, τόσο βα­ θιές πού μέσα τους χάνει τήν Ιννοια τοΰ χώρου καΐ τοΰ χρόνου. Αυτό όμως... Αλήθεια, δεν τόχε ποτέ σκεφτεί.

"Οσο γιά τους κομμουνιστές, έχουν άπό τώρα ξεγρά­ ψει' ocal παραδώσει στό Χίτλερ βλο αυτό τό ρεφορμιστικό εξοπλισμό. Ένα αγόρι ψηλό, μέ ίεροεξεταστικό κι ορθόδοξο

54

βλέμμα πού μέ κόβει άπ' τό δψος των ενα κ5 ενενήντα του, μοϋ λέει: — Πολύ λίγο σκοτιζόμαστε άν ol ναζί βάλουν χέρι στους έργατοπατέρες αυτούς καΐ τα παλάτια τους... Έμεϊς δέν έχουμε τίποτα νά χάσουμε. 'Αντίθετα! Έμεϊς οί κομ­ μουνιστές, θα δουλέψουμε πολύ καλύτερα στην παρανομία παρά στή νομιμότητα. . Αύριο, πανούργοι πλιατσικολόγοι, εκμεταλλευόμενοι τή διάλυση καΐ τή λαϊκή αδιαφορία, θα καταλάβουν, χωρίς ν' ανοίξει ρουθούνι, δλο αότό τό μάταιο πλούτο. ΚαΙ τότε, θά εγκαταστήσουν μέσα σ' αυτά τά παλάτια, στή θέση των bonzes πού ανατράπηκαν^ τους δικούς τους bonzes.

Τό ίδιο βράδυ, στή Δρέσδη, δ έθνικοσοσιαλισμός κά­ νει μπροστά μας μιά επίδειξη της αυξανόμενης δύναμης του. "Αρχισε! άπ' τό απόγευμα, μέ πτήση, πάνω άπ' τήν πόλη, ενός σμήνους αεροπλάνων γρήγορων καΐ θορυβώδικων, πού κατέβαιναν ορμητικά αφήνοντας μιά βροχή άπό χαρτάκια κ' υστέρα ξανανέβαιναν πάνω σε διάταξη μάχης. ΚαΙ στους δρόμους πού έφερναν στή σαξωνική πρωτεύουσα, πλήθος ναζί άπ' τά γύρω χωριά, κατευθυνόταν μέ τά πόδια, μέ ποδήλατα ή μέ καμιόνια πρδς τήν πόλη. ΣτΙς κερκίδες τοϋ απέραντου αθλητικού σταδίου, ενα άλλο πλήθος περιμένει όρθιο. Μιά μάζα λαϊκής προέλευσης, δπου υπερτερούν ol μικροαστοί. Στην αρχή 'έχουμε μιά ατέλειωτη στρατιωτική παρέλαση. Κάτω άπ' τό αδύναμο φώς τών προβολέων, στον ήχο μιας μουσικής απελπιστικά κακής, πού ξεκούφαινε, τά τάγματα εφόδου βάδιζαν, £να-Ινα, μέ τή σημαία μπροστά. "Οταν τό βάδισμα γινόταν πιό αργό, πατούσαν μηχανικά μέσα στή σκόνη, κουνώντας ρυθμικά τά χέρια, μέ βήμα βαρύ. Τέλος, ο αρχηγός πού'περίμεναν, εμφανίζεται χωρίς

55

'τίποτα, στο κεφάλι καΐ περιτριγυρισμένος από σωματοφύ­ λακες' τόν υποδέχονται 'ενθουσιαστικά χάύ. Μέ μπόττες καΐ στρατιωτικό ζωστήρα, μαύρη γραβάτα πάνω στό φαιό του χιτώνα, κοντούλης, φαλακρός, λίγο παχύς, μέ τό κάτω χείλος εξογκωμένο, δ Γκρέγκορ Στράσσερ, δίνει πιό πολύ τήν εντύπωση κωμικού παρά μαχητή. «Πολίτης», εΐταν α­ ποθηκάριος κ' ή πανοπλία πού έχει ψορτωθζϊ τώρα δέν αρ­ κεί για να καμουφλάρει τή λαουτζίδικη μικροαστική του κοψιά. Δέν είναι δμως καθόλου κουτός. Τόν Qkmpou^ σάν τόν πιό έ'ξυπνο καΐ τόν πιό «αριστερό» ναζιστή ηγέτη. Με­ ρικοί μάλιστα λένε πώς είναι δ πραγματικός αρχηγός τοϋ κόμματος. Πραγματικά, ή ισχυρή του προσωπικότητα επι­ σκιάζει τό Χίτλερ, πού θα τόν σκοτώσει σα σκυλί, στίς 30 'Ιουνίου 1934. Για δυό ώρες συνέχεια, τα μεγάφωνα μας μεταδίνουν μια πολύ εύγλωττη δημαγωγία μέ πολύ μεγάλη πειστική ικανότητα: — Τό ουσιαστικό γεγονός της στιγμής αυτής είναι δτι παραπάνω άπ* τα 90% τοΰ γερμανικού πληΰυσμοϋ θεω­ ρούν τό κεφαλαιοκρατικό σύστημα ξεπερασμένο καΐ ζητάνε κάτι άλλο... μιά καινούρια οικονομία... ενα καινούριο σύ­ στημα... (Φωνές άπό παντού: Ναι, έτσι είναι, JawoH). Κι^. δλες αυτές ol χιλιάδες αρχίζουν να τραγουδάνε, σάν ένας άνθρωπος, τ6 Horst Wessel.Lied:.ai^iW-%Xi]La.~ συλλογικής ύπνωσης. "Οταν φτάνουμε στό Βερολίνο, στίς 5 τοϋ Σεπτέμβρη, μέ τήν ελαφριά αυτή ταραχή πού συνοδεύει τήν ανακάλυψη μιας μεγάλης πρωτεύουσας, γινόμαστε μάρτυρες μιας τόσο απότομης ΰσο κι απρόσμενης αλλαγής κλίματος. θάλεγε κανείς πώς βρίσκεται σέ μιά επαρχιακή πόλη, έδρα φρουράς, όπου δλες οι μονάδες της Ιχουν ταυτόχρονη ϊξοοΌ. Σ' αντίθεση μέ τους νεαρούς S.A. τούτη δω ή φανταρία είναι μαρκαρισμένη άπ' τα σημάδια τής ηλικίας. Εί­ ναι άραγε «έφεδροι», δπως θά λέγαμε στή Γαλλία, δλοι αυτοί οί χοντρομπαλάδες μέ τά μνημειακά καπούλια, μέ τή

56

φουσκωμένη κοιλιά καΐ τίς φθαρμένες λίγο στολές; "Οταν σηκώνουν την πράσινη κάσκα τους, μ* ενα πράσινο χρώμα απαίσιο, δ ί•δρώτας κυλάει στο τσιτωμένο δέρμα τοΰ προ­ σώπου τους' τόν σκουπίζουν με τά καρώ μαντήλια τους βιαστικά. Βαδίζουν, σέ συμπαγείς δμάδες, κρατώντας δλο τό πλάτος τοϋ πεζοδρομίου, φωτογραφίζονται μπροστά στο κολοσσιαίο Ι'φιππο άγαλμα τοΰ Γουλιέλμου Ιου, συναθροί­ ζονται κάτω άπ' το θόλο ρωμαϊκού ρυθμοϋ πού σκεπάζει τδν «άγνωστο στρατιώτη». Τά χρυσά γυαλιά τοϋ Herr Όοktor είναι πλάι ατό μονόκλ τοΰ Junker.* Πλήθη άπό α­ γρότες, πού ακόμα βρίσκονται σέ κατάσταση μισοδουλοπαροικίας, σέρνουν τά 'βαριά τους πέδιλα. Ή αριστοκρα­ τική 'έπαρση των πρώτων συνυπάρχει με τήν κραυγαλέα κακομοιριά των άλλων. Άπό ποιο καβούκι ξετρύπωσε τούτη ή παλιά στρατιω­ τική κι αυτοκρατορική Γερμανία; 'Αναστήθηκε, μέσα σ' ενα πρωί, επειδή έτσι τόθελε δ καγκελάριος φόν Πάπεν. Επειδή οί κύριοι τοϋ παλιοΰ καθεστώτος, οί τσιφλικάδες, ο! στρατηγοί, οί βιομήχανοι, οί βαρώνοι τοϋ Herrenklub («ή λέσχη των Αρχόντων») δεν τρέφουν καμιά συμπάθεια γιά τΙς πληβειακές δμάδες τοΰ Αδόλφου Χίτλερ. Πιστεύ­ ουν δτι θά τις ύπερφαλαγγίσουν μέ πιό έμπειρες λεγεώνες, συγκροτημένες πάνω στην παλιά πρωσσική πειθαρχία, θά δέχονταν Ίσως νά μοιραστούν τήν εξουσία μ' αυτόν τόν τυχάρπαστο πού έκανε το ντεμποΰτο του σάν ελαιοχρωματι­ στής, άλλα δχι καΐ νά τοΰ τήν αφήσουν ολόκληρη. "Εχουν αρκετούς τίτλους γιά νά κυβερνήσουν τό Ράιχ' σ' αυτούς τους αμόρφωτους κι άπειρους αναιδείς στην ανάγκη, θά δώσουν μερικά δευτερεύοντα υπουργεία' τους μοχλούς δμως θά τους κρατήσουν αυτοί. Νά γιατί, μέ τήν ευκαιρία ενός ετήσιου συνεδρίου, μά­ ζεψαν στην πρωτεύουσα 150.000 παλιούς πολεμιστές της * Junkers. 'Ονομάζονταν οί μεγαλογαιοκτήμονες της Πρωσσίας (σ.τ.μ.).

L

'!'-.K>->.WH's?ri-"•'"

•οργάνωσης Stahl - helm («Χαλυβδόκρανοι») , φέρνοντας τους κι άπ' τις τέσσερις γωνιές της χώρας, Πιθηκίζοντας τήν τεχνική της ναζιστικής προπαγάνδας, ελπίζουν νά υποσκε­ λίσουν το Χίτλερ μ' Ινα μεγάλο πάταγο, μέ μια γιγαντιαία •παρέλαση. Τί γυρεύει στή σκηνή αυτό τό σκιάχτρο ενός πεθα­ μένου παρελθόντος, τήν ώρα πού αναμένεται ή αποφασι­ στική σύγκρουση ανάμεσα στό φασισμό καΐ στην επανά­ σταση; Μολοντούτο, παρ' δλο πού πρόκειται για μιά ιστο­ ρική αναπαράσταση ή γιά ενα ίντερμέντζο χωρίς συνέχεια, ό σκηνοθέτης έκανε πολύ καλά τή δουλειά του.

Τους βλέπω από πολύ κοντά τους πρασινοντυμένους •τούτους χοντρούς. Πάνω στην πλατφόρμα ενός αυτοκίνητου, είμαι κολλημένος ανάμεσα στίς καμπυλότητες τους καΐ στους Σιδερένιους Σταυρούς τους. Ό «Χαλυβδόκρανος» •ειναΐ ή 'σκουριασμένη, αργοκίνητη, ζωώδικη αντίδραση, ό στενό­ μυαλος μικροαστός, δ κοιμισμένος χωριάτης, δ σκληροτρά­ χηλος ρεβανσιστής, ή ακατάλυτη αντίδραση. : Τό Πότσνταμ, οί Βερσαλλίες τοΰ μεγάλου Φρειδερί­ κου, ξαναζωντάνεψε γιά μιά μέρα. Σ' δλα τά παράθυρα κυ. •ματίζουν-οί-σημαΐες~μέ-τ°- αυτοκρατορικά -χρώματα* Παλιοί δραγόνοι έβγαλαν απ' τήν καμφορά τή χρυσοκόκκινη κι αρ­ χαϊκή στολή τους καΐ φόρεσαν μέ καμάρι τή μυτερή-κάσκα —-πού τή ζωγραφίζαμε, βταν είμαστε μικροί τρέμον­ τας, σά νάταν τά κέρατα τοΰ διαβόλου. Μές στό απέραντο •π&ρχο μέ τις ψηλές φυλλωσιές, τοϋτοι οί λιπαροί γεροφαντάροι • προσβάλλουν τή φύση, βιάζουν τήν δράση, τήν ακοή •καί τήν όσφρηση. Βαδίζουν στοιχημένοι πυκνά μέ βήμα ρυθμικό κάτω άπ' τίς δεντροστοιχίες καί γύρω άπ' τά συντριβάνια, σταματώντας ξαφνικά μέ τό παράγγελμα, μέσα •σ' ενα θόρυβο άπό τακουνοχτυπήματα. Χωριάτες, μέ τήν

-58

τραχιά επαρχιώτικη προφορά, δείχνουν δ Ινας στον άλλο μέ τό δάχτυλο, μισογελώντας πονηρά, τά σμιλεμένα μέ φι­ νέτσα βυζιά των αγαλμάτων. "Αλλοι μέ φαρδιές κοιλιές, •παρ' 'όλο πού ό γυλιός διπλασιάζει μέ πολύ κωμικό τρόπο τόν όγκο της πλάτης τους, διασκεδάζουν• προσπαθώντας νά πιάσουν• •μέ τό χέρι τά ψάρια μέσ' άπό τις δεξαμενές. Γύρω•γύρω, είναι σταματημένα κινητά μαγειρεία, μέ τις καμινά­ δες τους πού θυμίζουν προϊστορική ατμομηχανή, έτοιμα νά ταίσουν δλους αυτούς τους κοιλαράδες. Μπροστά στον τάφο της «τελευταίας αυτοκράτειρας της Γερμανίας» (μικρό παμπάλαιο τέμπλο,.•σκεπασμένο μέ: κισ­ σό και μέ κιγκλίδωμα γύρω), ol πρασινοντυμένοι μαζεύον­ ται κάνοντας lyay κούφιο θόρυβο: •—'Ορκιστείτε Ιδώ μπροστά δτι θά ξανακάνετε τή Γερ­ μανία ήγέτνΰα, τών λαών! ουρλιάζει Ινας γιγαντόσωμος μέ σκληρό βλέμμα καΐ πολεμόχαρη φωνή. —'Ορκιζόμαστε!

Οί κύριοι όμως θάδειχναν έλλειψη φρονιμάδας δν προ­ εξοφλούσαν τή νίκη τους. "Αν έχουν στό πλευρό τους τους παλιούς πολεμιστές κ' Ινα μέρος άπ' τά στελέχη τοΰ στρα­ τού, τά σημεία στήριξης τους στίς μάζες καΐ στό κοινοβού­ λιο είναι ασθενικά. Προσπαθούν τώρα νά σταθεροποιήσουν τΙς εδθραυστες θέσεις τους. Στις 12 Σεπτέμβρη 1932 τό Ράιχσταγκ συγκαλείται γιά μια συνεδρίαση πού, δπως ψιθυρίζεται, δέν αποκλείεται νά μείνει «Εστορική». Δέ θάθελα νά απουσιάσω άπ' αότή τήν παράσταση καΐ ή πεζοπορική μου εμφάνιση μ' εμποδί­ ζει νά πάω έκεΐ. Κάποιος εξυπηρετικός σοσιαλδημοκράτης μοΰ δανείζει Ινα ολόκληρο κοστούμι, τόσο φαρδύ πού πλέω μέσα σ° αυτό. Καί, καθώς εφοδιάστηκα καΐ μέ μιά κάρτα δημοσιογραφική, κάνω μιά πολύ αξιοπρεπή ΐϊσοΒο στό άνά-

••! 59

ι

SOTS*ppS5P??H r ^ r

κτορο τοϋ κοινοβουλίου, με ταξί, ενώ οί Schupos* της φρου­ ράς μέ χαιρετούσαν στρατιωτικά. Ή ατμόσφαιρα ατό αμφιθέατρο μοϋ φαίνεται σκυθρω­ πή σέ σύγκριση μέ τό γαλλικό κοινοβούλιο. Ή προσωπικό­ τητα 'δέ μετράει έδώ. Πάνω ατούς πάγκους, δε διακρίνον­ ται παρά συμπαγείς καΐ ξεκάθαρα χωρισμένοι μεταξύ τους δγκοι: οί κοινοβουλευτικές ομάδες τών κομμάτων. Ή καθε­ μιά έχει τό δικό της τόνο, τα μέλη της μοιάζουν νά έχουν χυθεί στό ίδιο καλούπι. Πρώτα-πρώτα, νά . ή . σοσιαλδημοκρατία, μεγαλόπρεπη στους λεπτούς της τρόπους: στυλ επαρχιακού γεροκαθηγητή, αστείοι, σάν περασμένες στά χρόνια οωρίες μέ λιγάκι ψηλό χολλέτο. Δύσκολα μπορεί νά φανταστεί κανείς δτι αυτό τό κόμμα εί'ταν τό κόμμα τοϋ Μπέμπελ και τοϋ Λήμπκνεχτ. Οί κομμουνιστές είναι πιό νέοι, πιο δυναμικοί, μέ πιό ανοιχτές στους τρόπους γυναίκες, τό ίδιο αξιοπρεπείς δμως και προσεχτικές. 'Απέναντι σ' δλες τις άλλες δμάδες, οί 89 αντιπρόσωποι της Γ ' Διεθνούς δίνουν τήν εντύπωση, ή, άς ποΰμε, τήν αυταπάτη ενός σχηματισμοϋ χωρίς ρωγμές. "Ύ­ στερα είναι οί άνθρωποι τοϋ Zentrum, ιερωμένοι μέ πολι­ τικά, μέ μαΰρες ζακέττες καΐ μέ φάτσες άτριχες καί δπουλες. ^Έπειτα οί σφιχτοκουμπωμένοι βαρωνοι τοϋ συντηρη_τ„ικρϋ κόμματος„τοΰ Χούγκενμπεργκ-—καί,-δεξιότερα-άκόματ" ή προκλητική, πληβειακή καί φασαριόζικη μάζα τών 230 χιτλερικών. Ανάμεσα τους πολλοί νέοι, καλοκαμωμένοι. καΐ θρασεϊς. Δέν τολμάνε ακόμα νά φορέσουν μέσα έδώ τό φαιό χιτώνα. Οί διάδρομοι δμως καΐ τά προαύλια τοϋ Ράιχσταγκ είναι γεμάτα από φαιρχίτωνες. . Στην προεδρική έδρα, ψηλό κάθισμα γοτθικοϋ τύπου, κάθεται, ντυμένο μέ αστικό καφετί κοστούμι καΐ άσπρο κολλάρο, κομψό καΐ υπεροπτικός ένα πράγμα, σάν παχύ μωρό, * Schupos. Σύντμηση τοϋ γερμανικού δίΛζίίζρο/ιζϊδί,^άστυφύλακας προστασίας (σ.τ.μ.).

60

Γ κουνώντας διαρκώς τα σαγόνια του, μισο-δήμιος καΐ μισοκλόουν μαζί. "Οταν δμως ανοίγει τό στόμα του, ή φωνή του είναι τό ίδιο 'δηλητηριασμένη δσο καΐ τοϋ γιγαντόσωμου ομιλητή τοϋ Πότσνταμ" καί, στο βάθος τών θολών, άπ' τή χρήση της μορφίνης, ματιών του, περνάνε λάμψεις αγριό­ τητας. Ό πρόεδρος Χέρμαν Γκαίριγκ δίνει τώρα τό λόγο στον κομμουνιστή βουλευτή Τόργκλερ. Μέ λίγες σύντομες, βίαιες χα,Ι καλοζυγιασμένες λέξεις, ό σταλινικός αρχίζει τήν επίθεση ενάντια στην κυβέρνηση. Στριμωγμένοι πίσω άπό ενα τραπέζι, δεξιά άπ° τό βήμα, οί υπουργοί κοιτά­ ζουν απαθείς. Δίνουν τήν ..εντύπωση ενός σεβαστού .διοικη­ τικού συμβουλίου.ανώνυμης εταιρίας. '' Ό Γκαίριγκ, δστερ' άπό μια σύντομη διακοπή της συνεδρίασης, βάζει, μέ κοφτή φωνή, σε ψηφοφορία τήν κομ­ μουνιστική πρόταση. Ό καγκελάριος φόν ϋάπεν σηκώνε­ ται, κομψός, αντιπαθητικός καί κατάχλωμος. Μέ μια σχε­ δόν αδιόρατη κίνηση, ζητάει τό λόγο. 'Αλλά τό τρομερό προεδρικό μωρό γυρνάει τό κεφάλι άλλου, αγνοώντας τον. Ό Πάπεν σηκώνει για δεύτερη φορά τό δάχτυλο του. Μά­ ταια. Τέτοια ιεροσυλία δεν είχε ξαναγίνει στό γερμανικό κοινοβούλιο. Τότε, μόλις συγκρατώντας τήν οργή του, ο καγκελάριος παίρνει ενα ρόζ χαρτοφύλακα, κατευθύνεται μέ γρήγορο βήμα προς τό προεδρείο, πετάει στον Γκαίριγκ Ινα μικρό χαρτάκι κ' υστέρα αποχωρεί άπ' τήν. αίθουσα μαζί μέ Όλους τους βαρώνους του πού τόν ακολούθησαν σχηματίζοντας γραμμή πίσω του. Τό μωρό αρπάζει στον αέρα τό χαρτάκι, τό πετάει περιφρονητικά στην άλλη άκρη τοϋ γραφείου του καί δη­ λώνει, σαρκαστικά, δτι ή ψηφοφορία γιά τήν κομμουνιστική πρόταση• συνεχίζεται. Οί κάλπες περιφέρονται κιόλας. Τό αποτέλεσμα θά δείξει βτι τό σκιάχτρο της παλιάς Γερμανίας δέ συγκέν­ τρωσε πάρα μόνο 33 ψήφους. Ό φασισμός κι δ μαρξισμός συνασπίστηκαν ενάντια της. Ξαφνικά, άπ' τόν πάγκο του, Ινας κοντός καί κουτσός

61

ISif)1?!»

πίθηκος κινείται. Μέ δυό πηδήματα φτάνει στή γοτθική' έδρα καΐ μέ πειστικότητα καΐ ζωηρές χειρονομίες, δίνει στο μορφινομανή συμβουλές. Κ° έτσι, δστερα από υπόδειξητοϋ Γκαίμπελς, ό Γκαίριγκ αναγγέλλει δτι ή κυβέρνηση α­ νατράπηκε καΐ συνακόλουθα, τό διάταγμα της διάλυσης τοϋΡάιχσταγκ πού ό Πάπεν έβγαλε άπ' τό ροζ χαρτοφύλακα, του θεωρείται άκυρο καΐ σαν «μή ύπάρξαν». Ε ° ένας ψίθυρος απλώνεται μέ μεγάλη ταχύτητα σ* δλο τό Βερολίνο: αδριο δ στρατός θα καταλάβει τό &ν&χτορο τοϋ Ράιχσταγκ — ένας επαγγελματικός στρατός άπό100.000 άντρες, μέ άρτια εκπαίδευση καΐ μοντέρνο οπλισμό. Ό Γκαίριγκ άραγε θά παραστήσει τό Μιραμπώ; CK δυόπαρατάξεις της δεξιάς θ° -αλληλοσπαραχτούν; Μπά, δέν αρ­ γούν να τά συμφωνήσουν μεταξύ τους. Μιά ώρα μετά τήσυνεδρίαση μαθεύτηκε δτι δ Γκαίριγκ ξεφούσκωσε καΐ υπέ­ κυψε στή συνταγματική νομιμότητα. Τό Ράιχσταγκ, δπου δ εθνικοσοσιαλισμάς είχε 230 έδρες, έτσι ή αλλιώς διαλύ­ θηκε. Οί χιτλερικοί φανφαρόνοι δέν τόλμησαν να τά βά­ λουν μέ τή Ράιχσβερ. Ή παλιά Γερμανία, για σύντομο διάστημα, κυριάρ­ χησε. 'Αλλά, δπως κι δ έθνικοσοσιαλισμός, έτσι κι αυτή δέ 'θέλει ανοιχτή ρήξη μαζί του. Μάταια τά κόμματα της αριστεράς, αντί νά ένωθοΰν, προσπάθησαν, πιστεύοντας δτι κάνουν ευφυέστατο χειρισμό τοϋ. ζητ75ματος,_νά_οξύναυν ..τήι~: διχόνοια ανάμεσα στΐς δυό αντίπαλες παρατάξεις. Τό αό-" ριανό Τρίτο Ράιχ θά γεννηθεί ταυτόχρονα άπ' τήν προλε­ ταριακή διάσπαση κι άπ' τό συμβιβασμό ανάμεσα στους πα­ λιούς καΐ στους καινούριους κυρίους. ΣτΙς 12 Σεπτέμβρη, άρχισε κιόλας νά επωάζεται. j

Μιά Κυριακή, στά περίχωρα τοϋ Βερολίνου, συναντάμε τυχαία, στό δρόμο, Ινα περίεργο μπουλούκι. Δέν είναι τόσο

62

Γ τα κοντά παντελονάκια τους, ο! γυμνές γάμπες τους χωμέ­ νες σέ μάλλινες κάλτσες, το τεράστιο κ' ετερόκλιτο φορτίοπού τραμπαλίζει πάνω στις πλάτες τους και ή βαριά τους πόδεση, πού τους ξεχωρίζουν απ3 τους συνηθισμένους ψωμσζήτες. Τό ιδιαίτερο πού έχουν είναι οτι μοιάζουν, δπως θά λέγαμε σήμερα πολύ «μπλουζόν νουάρ».* "Εκφυλα, τα­ ραγμένα, άλήτικα πρόσωπα μέ τά πιό περίεργα καπέλλα.. πού θά μπορούσε κανείς νά φανταστεί: μαϋρα ή γκρίζα κα­ βουράκια α λά Σαρλώ, παλιά γυναικεία καπέλλα, μέ μπορ σηκωμένα-σέ,' στυλ «αμαζόνας» μέ φτερά καΐ πόρπες, σκού­ φους εργατικούς στολισμένους, πάνω άπ° τό γεϊσο, μ° ενα. τεράστιο έντελβάις, μαντήλι ή φουλάρι μέ φανταχτερό χρώ­ μα τυλιγμένο ανέμελα γύρω άπ' τό λαιμό, μισόγυμνες πλά­ τες μέ χαρακωμένο δέρμα, μπράτσα γεμάτα τατουάζ μέ• παράδοξα ή αίσχρά σχέδια, αυτιά μέ μεγάλα κρεμαστάρια και σκουλαρίκια,.πέτσινες κυλόττες μέ φαρδιές τριγωνικές ζώνες, μέ ζωγραφισμένα απάνω τους διάφορα καββαλιστικά σχέδια, ανθρώπινα πρόσωπα, επιγραφές δπως Wild-Frei (άγριος καΐ λεύτερος) ή Rauber (ληστές). Στο χέρι, Ινα τεράστιο πέτσινο βραχιόλι. Μέ λίγα λόγια, Ινα θρασύ ανα­ κάτεμα άντρισμοΰ καΐ θηλυπρέπειας. Μπροστά-μπροστά, Ινας ψηλός Ιφηβος, μ' αισθησιακά, χείλη, μέ τά μάτια βαμμένα γύρω-γύρω μαϋρα, κρατάει μιά σημαία. Είναι ό Βιννετού, ό «κάιντ» της συμμορίας. Δέν τοϋ αρέσουν ol πολλές κουβέντες. Μας λέει δμως αρκετά γιά. νά πληροφορηθούμε αότό πού θέλουμε: έχουμε νά κάνουμε μέ μιά Wild - clique, μιά άγρια συμμορία, μιά σπείρα πα­ ραστρατημένων κι άκοινώνητων έφηβων, μια κοινότητα νέ­ ων διωγμένων άπ' τήν κοινότητα. Μόλις γυρίζω στό Βερολίνο, τρέχω ατή σύνταξη τύπου* της άκρας αριστεράς νά βρω κάποιον πού νά μπορέσει νά * Μπλουζόν νονάρ. «Μαύρες μπλούζες». "Ετσι ονομάζονταν ol τέντυ-μπόυς της δεκαετίας 1955-65 (σ.τ.μ.).

63

j 11

fww^^^w

μέ ενημερώσει σχετικά μ' αυτές τΙς συμμορίες. Μέ στέλ­ νουν στην Κριστίν Φουρνιέ, πρώην σύζυγο τοϋ φιλελεύθε­ ρου συγγραφέα Ρούντολφ "Ολντεν καΐ συνεργάτρια τοϋ Α.Ι.Ζ., εικονογραφημένης εβδομαδιαίας επιθεώρησης πού βγάζει ό Βίλλυ Μύζενμπεργκ, πανέξυπνος επιχειρηματίας καί σταλινικός προπαγανδιστής. Ή Κριστίν συναναστράφηκε τους νεαρούς αυτούς ρέμπελους μέ στοργή καΐ υπο­ μονή. Σιγά-σιγά κατάφερε νά κερδίσει τήν εμπιστοσύνη τους, να μπει στή συντροφιά τους καΐ νά μυηθεί στά πιό απόκρυφα μυστικά τους. Στή Neueweltbiihne, στίς 20 Γε­ νάρη 1931, δημοσίευσε, σε μιά έξοχη μελέτη, τους καρ­ πούς της τολμηρής της έρευνας. Μπροστά μου έχω μιά 45χρονη περίπου γυναίκα, μέ νεανικό καί γοητευτικό ακόμα πρόσωπο παρά τήν πρόωρη άσπράδα των μαλλιών της καί μέ βλέμμα καθάριο πίσω άπ' τόν κοκκάλινο σκελετό των γυαλιών της. Τό κωμικό ντύσιμο μου — ντύσιμο πλάνητα — δε φαίνεται νά τή στενοχωρεί καθόλου: "Εχει πιά συνηθίσει. ' — Πώς ξεφύτρωσαν αδτές οί συμμορίες; •—Οί cliques, στή Γερμανία, δέν είναι κάτι τό και­ νούριο. Γεννήθηκαν άπ' τό χάος τοϋ πολέμου καί τοϋ μεταπολέμου... Ά π ' τό 1916 καί τό 1917 κιόλας μπορούσες νά συναντήσεις στά περίχωρα καί στά προάστια τών μεγάλων •πόλεων τέτοιας μορφής μπουλούκια. Είτανε παιδιά πού οί "'πατεράδες' τους βρίσκονταν στο μέτωπο κ' οί μανάδες τους στό εργοστάσιο. Στό σπίτι δέν υπήρχε κανένας νά φροντί­ σει γι' αδτά. Ό πληθωρισμός τοϋ μεταπολέμου κ' έδώ'καΐ χρόνια ή Ανεργία., πλήθυναν αυτές τις σπείρες. .•Μ' αυτό τόν τρόπο, μιά ξερριζωμένη νεολαία, συχνά χωρίς στέγη, βρίσκει τήν κοινή συμβίωση, τή συντροφικότητα, τή γεύση τοϋ κίνδυνου καί τής περιπέτειας. Γιά νά γλυτώσουν άπ' τόν πειρασμό τής αυτοκτονίας, πλάθουν ένα φανταστικό κό­ σμο, έναν κόσμο πού βασίζεται σέ αξίες ολοκληρωτικά δια­ φορετικές άπ' αυτές πού δέχεται ή τρέχουσα ηθική, έναν

64

κόσμο μίσους ενάντια στην κοινωνία πού τους εγκατέλειψε. — Τί σημαίνει το έμβλημα τους: Wild-Frei; —Wild-Frei, άγριοι καΐ λεύτεροι, άρνητές κάθε εξου­ σίας: επαναστατημένοι, οχι επαναστάτες. Κι άπδ μόνα τους τα ονόματα πού δίνουν στις συμμορίες τους, •είναι χαραχτηριστικά: Ταρτάρικο αίμα, Κοζάκικο αίμα, "Αγριο Ιγκλημα, Τρόμος τών κοριτσιών, Κόκκινοι Άπατοι, Μαϋρος έ­ ρωτας, Αιματοβαμμένοι σκελετοί, Πειρατές των δασών, Κρασωμένα λαρύγγια. "Ολοι τους έχουνε διαβάσει τδν Κάρλ Μάυ καΐ τό δικό μας τδν Γκουστάβ Αίμάρ καΐ τδ παρα­ τσούκλι Βιννετού, πού τδ συνηθίζουν πολύ, είναι, τδ δνομα τοϋ τελευταίου 'Ινδιάνου Άπάτσι... — Κ ή σεξουαλική τους ζωή; — Κάθε συμμορία έχει τδ καταφύγιο της, σέ κάποια σιταπΰθήκη, σέ κάποιο κελάρι, σέ κάποια τρύπα" τδ μόνο έπιπλο σ' αυτές τις μυστικές κρυψώνες είναι τδ Stosi-sofa ο σοφάς δπου γίνεται ή συνουσία. Δέν είναι μόνο αότδ δμως... Ή συνομιλήτρια μου χαμηλώνει τη φωνή: •— ... Γίνονται μυστικές μυητικές τελετουργίες... Τή νύχτα, σέ κάποιο Ιρημο δάσος, στίς δχθες μιας άπδ τΙς πολ­ λές λίμνες πού βρίσκονται γύρω άπ' τδ Βερολίνο. Οι δοκι­ μασίες είναι πολλές ψορες τρομερές: μονομαχία μέ μαχαίρι, βούτηγμα, μέ δλα τά ροϋχα, μέσ' στή λίμνη' δοκιμασία της φωτιάς" έχτέλεση σεξουαλικής πράξης μπροστά σ' δλη τή συμμορία απ' τδν υποψήφιο μέσα σέ ορισμένο χρόνο πού ελέγχεται άπ' τδν «κάιντ» με τδ χρονόμετρο στδ χέρι. Κι άλλα ακόμα χειρότερα... Στδ σημείο αδτό, φωνάζουν τήν κυρία "Ολντεν στδ τηλέφωνο στδ διπλανδ δωμάτιο καΐ μένω γιά λίγο μόνος. Εκμεταλλεύομαι τήν ευκαιρία για. νά κοιτάξω ενα φάκελλο μέ φωτογραφίες πού ή κυρία "Ολντεν δέν τόλμησε νά μοΰ δείξει παρ' δλο πού μοϋ μίλησε γι' αυτόν. Πέφτω πάνω σέ μιά συλλογή άπδ φωτογραφίες δπου γυμνοί, έφη­ βοι κρέμονται μέ τά χέρια άπδ κλαδιά δέντρων ί) είναι δε­ μένοι, τά χέρια πίσω άπ' τήν πλάτη, στην κορφή ένδς δέν-

65

RPP

τρου, Ινώ γύρω άπ' τό δοκιμαζόμενο τα. μέλη της συμμο­ ρίας, γυμνά κι αότά, κραδαίνουν φαλλικά σύμβολα. "Οταν ξαναγυρίζει ή κυρία "Ολντεν, οι εικόνες Ιχουν ξαναμπεί μέσα στό φάκελλο. — Ή γιορτή της μύησης, μοϋ λέει τελειώνοντας, κατα­ λήγει πάντοτε σ' ενα άγριο μεθύσι και σε άκατανόμαστα ορ­ γιά. Σ' αυτά έπαιξαν βέβαια τό ρόλο τους καΐ τά βιβλία πού προτιμάνε α,ύτοί οί νέοι: μιμούνται ίσως πρωτόγονες τελετουργίες. 'Αλλά μοϋ φαίνεται δτι εδώ πολύ περισσό­ τερο έχουμε μιά αυθόρμητη επιστροφή στή βαρβαρότητα. "Αλλωστε δ πολιτισμός •δέν είναι παρά Ινα λεπτό, πρόσφατο κ' εύθραυστο βερνίκι.

'Αφήνοντας τήν ΚριστΙν Φσυρνιέ, δέν καταφέρνω ν' απαλλαγώ, άπδ μιά ενδόμυχη αγωνία: οποίος μπορέσει νά τους στρατολογήσει, θά είναι σέ θέση νά κάνει αυτούς τους 'Απάτσι τοϋ γλυκού νεροϋ αληθινούς ληστές. Δυο χρόνια αργότερα, ή δημοσιογράφος της Neueweltbiihne — πού εί­ χε γίνει πιά πεθερά μου — μοϋ είπε οτι μετά τήν δνοδο τοϋ Χίτλερ στην εξουσία, διασταυρώθηκε μιά μέρα σ' Ινα δρόμο τοϋ Βερολίνου μ' Ιναν ισχυρό καΐ διαβόητο SΑ. Μέ μεγάλη της , έκπληξη, δ ναζί τή φώναξε φιλικότατα, μέ μεγάλη εγκαρδιότητα μάλιστα. Εΐταν δ παλιός «κάιντ» της _ συμμορίας-.πού -μαζί της είχε"φιλικές" σχέσΤιςΤΈιτάν δ Βιννετού. Ά π ' τή Wild-clique μέχρι τά Kuhle Wampe, υπάρ­ χει, ή ίδια απόσταση πού χωρίζει δυό κόσμους μεταξύ τους. Κι δμως, κι δ Ινας κι δ άλλος είναι αποτελέσματα της ανεργίας χαΐ της φτώχειας τών καιρών. Έδώ πιά δέν έ­ χουμε άπέναντί μας επαναστατημένους άλλα επαναστάτες. To Kuhle Wampe, στην δχθη τοϋ Μύγκελσε, είναι μιά κατασκήνωση άνεργων Βερολινέζων. 'Απ' αυτήν εμπνεύ­ στηκε δ κομμουνιστής σκηνοθέτης Σλάταν Ντοϋντοβ καί, σέ συνεργασία μέ τόν Μπέρτολντ Μπρεχτ, γύρισε ενά πε-

66

ρίψΎ]\ιο και ωραιότατο φίλμ' έτσι, τοϋτο τό καλοκαίρι τοϋ 1932, Ινα ασταμάτητο κύμα άπό επισκέπτες βρίσκεται κα­ θημερινά στην κατασκήνωση. Σκορπισμένα στην δχθη της λίμνης, κάτω άπ' τά πεϋκα, τά μικρά σπιτάκια μοιάζουν μεταξύ τους: άπλες ξύλινες καλύβες, σκεπασμένες μέ άσπρες ή ραβδωτές πάνινες τέντες. "Ολα είναι φωτεινά, καθαρά καί συγυρισμένα. Οί κατασκευαστές τους συναγωνίστηκαν ό ένας τον άλλο σέ έμπνευση καΐ "{οϋΰτο. Τά ομορφότερα άπ' αυτά περιτριγυρίζονται άπο ενα μικροσκοπικό κηπάκο. ,Τή-στιγμή πού φτάνω, ενα γέρικο:,.ζεύγαρι άνεργων, μέ τδ ποτιστήρι στό χέρι, κοιτάζουν εκστατικοί τρία γεράνια πού ακόμα δροσοσταλάζουν.

'Αρχίζει όμως νά ψιλοβρέχει κ' ένα αγόρι μοϋ φωνά­ ζει να μπώ στο καλύβι του. Μοϋ προσφέρουν εκεί τή μονα­ δική τους πολυθρόνα γιά νά κάτσω. "Αλλοι κάθονται σέ ξύλινα χωριάτικα σκαμνάκια κι άλλοι ανεβαίνουν στίς κουκέττες τους. Γύρω μου μαζεύονται άλλοι σύντροφοι γεροφτιαγμένοι, μέ σταθερό βλέμμα, ντυμένοι μέ μπλε ναυτικά πανωφόρια κ' οί γυναίκες τους, χαμογελαστές καΐ προσε­ κτικές. Μοϋ έξηγοϋν: — Καθώς βλέπεις καΐ σύ, ό αέρας xofiKuhleWampe είναι καλύτερος άπ' τον αέρα των προαστίων' ύστερα «ίναι καί διακοπές πού δε μας στοιχίζουν τίποτα... Προτιμάμε νά κατεβαίνουμε μέ τό ποδήλατο κάθε βδομάδα στό Βερο­ λίνο καί νά παίρνουμε τά επιδόματα ανεργίας μας. 'Ακόμα, θέλουμε έτσι νά δείξουμε οτι οί προλετάριοι ξέρουν νά ζή­ σουν μιά υγιεινή καί χειραφετημένη ζωή... Μόλις σταμάτησε ή δρογ^, κατεβαίνουμε στην δχθη' βλέπουμε νέους καί γέρους νά παραδίνονται στις χαρές της θάλασσας καί τοϋ ήλιου, ενώ οί περισσότερο εγκεφαλικοί, ξαπλωμένοι στίς πετσέτες τους, είναι βυθισμένοι σέ σοβα­ ρές μελέτες. Καί καθώς ακουμπάω πάνω στό σάκκο μου, ένας ψηλόλιγνος αθλητής μέ πυρρόξανθη χαίτη, βγάζει μέ

67

ω

*«^*^*,*7T?.-H

μια βίαιη κίνηση το σλίπ του καΐ προσφέρεται ολόγυμνος στον καφτερό ήλιο: — Για διαμαρτυρία ενάντια στο διάταγμα τοϋ καγκε­ λάριου φόν Πάπεν! φωνάζει σκάζοντας στα .γέλια. Πραγματικά, ή 'Αντίδραση βλέπει μέ πολύ κακό μάτι αυτές τΙς ελεύθερες προλεταριακές κατασκηνώσεις, άπ' δπου έχουν εκτοπιστεί οί αστικές προλήψεις. Πολλές τέτοιες αποικίες έχουν απαγορευτεί κ' ένα πουριτανικό διάταγμα εκδόθηκε πού απαγορεύει τό γυμνισμό. ΌΙ Άνεργοι τοϋ Kuhle Wampe δεν είναι οδτε παράνομοι, οδτε αντικοινω­ νικοί τύποι" είναι υγιείς παΐ αποφασιστικοί άνθρωποι πού θέλουν να χρησιμοποιήσουν δσο τό δυνατό καλύτερα αότή τήν περίοδο υποχρεωτικής αργίας. Ή φυσιολατρεία κι δ γυ­ μνισμός δέν είναι γι' αυτούς ένα πρόσχημα έπιδειξιομανίας οδτε υποκατάστατο τής κοινωνικής πάλης. Άγαποϋν τον ή­ λιο πού τους κάνει γερούς καΐ τα ροϋχα τους πού πετάνε, προκαλώντας έτσι τους βαρώνους τοϋ Herrenklub, συμβο­ λίζουν γι' αυτούς τΙς προλήψεις πού ρίχνουν άπό πάνω τους. ΟΙ κομμουνιστές τοϋ Βέντινγκ, τής κόκκινης συνοικίας τοϋ Βερολίνου, είναι πολυάριθμοι στό Kuhle Wampe καΐ κά­ νουν έναν επίμονο αγώνα, εξηγώντας υπομονετικά, ενάν­ τια στό μικροαστικό, ατομικιστικό πνεϋμα πού απειλεί πάν­ τοτε, λίγο-πολύ, μια αποικία κατασκηνωτών. Χαμένη νησίδα, μέσα στή σπαραγμένη Γερμανία, τό KuhleWampeQaaaptoezZ σε λίγο άπ'~τή ~χΐτλερίκ~ή~καται- " γίδα καί δέ θά μείνει άπ' αυτό τίποτ' άλλο εξω άπ' τΙς άφθαρτες εικόνες πού €ά διατηρηθούν στίς κινηματοθήκες.

Για νά μπορέσω νά δώ όλους τους αγωνιστές καί «θεω­ ρητικούς» πού εχω στό πρόγραμμα μου, διατρέχω τό GrossBerlin κατά μήκος καί κατά πλάτος. Ή εναέρια S-Bahn μέ γυρίζει μέσ' άπό τό γιγάντιο αότόν όγκο τετραγώνων ή

68

τεράστιων κύκλων. Βρίσκομαι έτσι παρών σέ μιά συγκέν­ τρωση μιας οργάνωσης τοϋ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Παλιοί αγωνιστές, βουτηγμένοι στη ρουτίνα, νερουλιασμένοι καΐ παθητικοί' φλύαρες γιαγιάδες πού μοΰ θυμίζουν κυ­ ρίες των εράνων ή κυρίες τοϋ Έρυθροϋ Σταύρου" μπαγιατεμένοι μικροαστοί μέ προκοίλια καΐ προγούλια. Στο βάθος δμως της αίθουσας, μιά ανυπόμονη νεολαία ασφυχτια καΐ προσπαθεί ν' ανασηκώσει τό καπάκι πού της έχουν φορέσει. Όί αντιπρόσωποι της καταφέρνουν ν3 ακου­ στεί ενα κατηγορητήριο onou αναδίνεται ή οργή της. Ή νέα γενιά χειροκροτάει μέ πάταγο" ή παλιά, κατσουφιασμένη σωπαίνει: υπάρχει ρήξη. Κι όμως, δταν πρόκειται να στιγματίσουν τους υπουργούς πού, στίς 20 Ιούλη, διώχτη­ καν άπ' τήν πρωσσική κυβέρνηση απ' τον φόν Πάπεν χω­ ρίς να προδάΐοον τήν παραμικρή αντίσταση, δλοι ot ρή­ τορες, μαζί κ' ένας βουλευτής τοϋ Λάντσταγκ, ξαναβρίσκον­ ται σύμφωνοι: γιά ενα σοσιαλιστή, τό χάσιμο της μάσσας του ή μιας κοινοβουλευτικής έδρας είναι μεγάλο πλήγμα.

Μιά άλλη βραδιά, είμαι προσκαλεσμένος άπό μιά ο­ μάδα τής κομμουνιστικής νεολαίας, στην κόκκινη συνοικία. Βέντινγκ. Στην πίσω αίθουσα ενός καφενείου, γύρω από• Ινα μεγάλο τραπέζι, αγόρια καΐ κορίτσια κάνουν κύκλοΘαυμάζω τή σοβαρότητα τους, τό μορφωτικό τους επίπεδο,, τήν αγωνιστική τους πνοή. "Ενας νεαρούλης, στά δεκαεφτά περίπου, μέ γυαλιά καΐ θεληματικές κινήσεις, ανοίγει σο­ βαρά τή συζήτηση. Μέ ευστροφία κ' επιδεξιότητα πού μ" αφήνουν άναυδο προσπαθεί νά 'δικαιολογήσει (χωρίς άμφι- • δολία, γιά νά πείσει καΐ τάν εαυτό του) τή γραμμή τοϋΚόμματος. Θά προτιμούσα δμως νά μήν είχε τόση εΰγλωττία γιατί εξωραΐζοντας έτσι τό σεχταρισμό του, άντΙ νά δυσαρεστήσει τό ακροατήριο, τό καθησυχάζει καΐ τό υπνω­ τίζει. Μοΰ φαίνεται πώς δλη αυτή ή αδελφική αφοσίωση,

69

Mh^-'Sijftte-s*

ολη αυτή ή επαναστατική πίστη ξοδεύονται χωρίς κανένα δφελος. Για να λέμε τήν αλήθεια, δε μπόρεσα νά βρω ούτε έναν κομμουνιστή πού, αποκτώντας εμπιστοσύνη απέναντι μου δστερ' άπό Ινα λεπτό συζήτηση, να είναι πραγματικά σύμφωνος μέ τή ταχτική τοΰ Κόμματος. ΟΕ πιό ορθόδο­ ξοι λένε καΐ ξαναλένε μέσα τους οτι «ή γραμμή είναι σω­ στή», άλλα τό κάνουν μέ τήν αγωνία τοϋ πιστοϋ πού κλο­ νίζεται ή πίστη του απ' τήν αμφιβολία. "Οσο γιά τους πιό θαρραλέους, αυτοί πιά μέ κόπο κρύβουν τήν ανησυχία τους.

Μπαίνω στό γραφείο άνεργων μιας εργατικής συνοι­ κίας. Σέ μιά ευρύχωρη, καθαρή κι αερισμένη αίθουσα, μα­ κριές σειρές άπό κατσούφηδες καΐ σιωπηλούς άνεργους πε­ ριμένουν. Στην Ιξοδο οΣ άνεργοι μένουν δσο τό δυνατό πε­ ρισσότερο στό πεζοδρόμιο. Γιατί νά •6ιαστοϋν; 'Εδώ δεν εί­ ναι, άς ποϋμε, τό «τελευταίο μέρος όπου μπορούν νά κου­ βεντιάσουν»; ΚαΙ τό κουβεντολόι αρχίζει, μέχρι πού γίνε­ ται σφοδρή πολιτική συζήτηση. Τά τρία κόμματα δέ δί­ νουν πια τή μάχη στό εργοστάσιο, άλλα έδώ. Προκηρύξεις καΐ πολυγραφημένες μικροεφημερίδες μοιράζονται αδιάκοπα. Συχνά, ανάμεσα στους-κόκκινους κα! στους- ναζί, γίνονται" αιματηρές συμπλοκές. Νά, γιά παράδειγμα, Ινας κύκλος πού σχηματίζεται έδω μπροστά μου καΐ γίνεται αρκετά μεγάλος μέσα σ* Ινα λεπτό. Εργάτες μέ μπλε κασκέτα, αδυνατισμένοι, νέοι,,μέ ζωηρή ματιά. Δυό άπ' αυτούς λογομαχούν ζωηρά. Ουρ­ λιάζουν δυνατά καΐ είναι έτοιμοι ν* αρπαχτούν στά χέρια. Στην αρχή σκέφτομαι οτι θάναι καυγάς ανάμεσα σέ κομ­ μουνιστή κάΙ σέ ναζιστή. "Οχι* είναι δυό άδελφοί-έχθροί. Ό Ινας έ'χει τήν• τυπική δψη τοϋ σοσιαλδημοκράτη: σοβαρός καΐ συγκρατημένος εργαζόμενος, μεσόκοπος, λίγο

70

παχουλός. Ό κομμουνιστής είναι νεότερος, πιό μποέμικος, ζωηρότερος καΐ πιό λιπόσαρκος. Μπροστά σ° ενα ακροατή­ ριο πού μετράει τα χτυπήματα, ρίχνουν κατάμουτρα δ Ινας στον άλλο δλα τα σφάλματα, περασμένα καΐ τωρινά, πού έχουν κάνει τά κόμματα καΐ τών δυό τους. Ή πλειοψηφία τών θεατών είναι φανερά μέ τό μέρος τοΰ κομμουνιστή. 'Αλλά δ σοσιαλιστής δεν αφήνει να τόν πάρουν φαλάγγι, υπερασπίζεται τους ά,ργ^γούζ του μέ μεγάλο πείσμα. Τους χωρίζουν τελικά μέ δυσκολία.

Κι δμως, παρά τήν αντίσταση τών γραφειοκρατών πού διευθύνουν, στή «βάση» άρχισε νά γεννιέται ενα ενωτικό ρεϋμα. Πολλοί εργάτες άρχισαν νά διακρίνουν 8τι ή ενό­ τητα τους μπροστά στο φασιστικό κίνδυνο είναι γι' αυτούς ζήτημα ζωής καΐ θανάτου. Τον 'Ιούλιο καΐ τόν Αύγουστο, μετά τό πρωσσικό πραξικόπημα,* τό ενιαίο μέτωπο στην «κορυφή» •— δηλαδή ανάμεσα σέ οργανώσεις — πραγματο­ ποιήθηκε αυθόρμητα σέ πολλά μέρη. Κάθε φορά όμως, λίγο μετά τήν πραγματοποίηση του, διαλυόταν. 'Αλλου, πού εί­ χαν αρχίσει -διαπραγματεύσεις, διακόπηκε απότομα κάθε προσπάθεια. Οι κεντρικές καθοδηγήσεις καΐ τών δυό ερ­ γατικών κομμάτων — παρά τήν ισχυρή πίεση τής βάσης — στέκονταν αδιάλλακτοι εχθροί τής ενότητας •δράσης: οί σο­ σιαλδημοκράτες γιατί φοβόνταν μή χάσουν τόν έλεγχο τής αγέλης τους κ' οί κομμουνιστές γιατί υπάκουαν δουλικά στις 'διαταγές τής Μόσχας κι ακόμα γιατί φοβόνταν μήν έκτεθοϋν κάνοντας διαπραγματεύσεις μέ τους «σοσιαλφασίστες». ΚαΙ κάθε φορά, τό πρόσχημα γιά τήν άρνηση τοΰ ε­ νιαίου μετώπου καΐ Ιδιαίτερα γιά τήν απόρριψη τής πρό­ τασης γιά κοινή γενική απεργία πού έγινε •δυό φορές απ* * 'Αναφέρεται στην εκδίωξη τών σοσιαλδημοκρατών υπουργών άπ' τήν τοπική κυβέρνηση της Πρωσσίας (σ.τ.μ.).

71

ΐ ' ~ ? * ? ! ~ ? ? Κ ? η ? Π ' > " ' ' - -

. -

"λ

••••..••

~

-••

•

^ ~ ~

τό 'Κομμουνιστικό Κόμμα στο Σοσιαλδημοκρατικό, είτα ν τό περιβόητο ζήτημα «νά πάψει ή κριτική»: οί κομμουνιστές αρνιόνταν νά σταματήσουν τίς ιδεολογικές τους επιθέσεις ενάντια στό ρεφορμισμό κ3 οί ρεφορμιστές δεν αποδέχον­ ταν τό ενιαίο μέτωπο παρά μέ τή μορφή μιας άνετης «συμ­ φωνίας με τό Θεό» δπου καμιά .εκδήλωση αντίθετης άποψης δέ θά ερέθιζε τήν υπερευαίσθητη 'επιδερμίδα τους. Κι όμως τό Κομμουνιστικό Κόμμα, μετά τήν απεργία του στίς 20 Ίοολίου πού τελικά δεν έγινε, έπρεπε νά βγάλει τά συμπεράσματα του γιά τήν ήττα. Πώς εί'ταν δυνατό, χωρίς καμιά προπαρασκευή, νά παρατήσουν τή δουλειά ερ­ γάτες μαθημένοι νά μισούν τό «σοσιαλφασισμό», επειδή διώ­ χτηκαν άπ' τήν κυβέρνηση «σοσιαλφασίστες» υπουργοί; "Αλ­ λά, πράγμα ακόμα πιό σοβαρό, αποδείχτηκε δτι ή επιρροή τοϋ κόμματος, ισχυρή ανάμεσα στους άνεργους, εϊταν σχε­ δόν μηδαμινή ανάμεσα στους οργανωμένους εργάτες: είναι φανερό δτι ή πραγματοποίηση μιας γενικής απεργίας, χω­ ρίς τή συμμετοχή των ρεφορμιστών εργατών, είναι αδύ­ νατη. Τί περιμένει λοιπόν τό Κόμμα, άπ' τόν καιρό πού υ­ ποστηρίζει δτι τό αντιλήφθηκε αυτό, γιά νά βρει τό σωστό μονοπάτι πού θά τό οδηγήσει στά εκατομμύρια τών συνδι­ καλισμένων ;

— Θά "χρειαστεί™ή τραγική λύση των άρχων τοΰ 1933: τό ανέβασμα τοΰ Χίτλερ στην εξουσία, ή πυρπόληση τοϋ Ράιχσταγκ κ' ή θέση εκτός νόμου τοϋ Κομμούνιστικοΰ Κόμ­ ματος γιά νά επιτρέψει, πολύ αργά πιά, ή Μόσχα στους υπηκόους της νά «σταματήσουν τήν πολεμική ενάντια στίς σοσιαλιστι-κές οργανώσεις δσο διαρκεί ή κοινή δράση». 'Ε­ κείνη τήν ώρα όμως ή φαιά πανούκλα θά ε'χει κατακλύσει τά πάντα.

72

,;;j

Γ

Βλέποντας τήν τελική ήττα νάρχεται με μεγάλες δρα­ σκελιές, οί δύστυχοι Γερμανοί εργαζόμενοι βυθίζονται στην απόγνωση καΐ τή σύγχιση. 'Ακούω συνέχεια κουβέντες τέ­ τοιας μορφής: — Μα για ποιο λόγο εγώ, ένας σοσιαλδημοκράτης ερ­ γάτης, θα πρέπει να 'θεωρώ σαν κυριότερο εχθρό μου τον εργάτη πού δουλεύει πλάι μου καΐ πού εϊναι κομμουνιστής; — Μα για ποιο λόγο εγώ, ένας κομμουνιστής εργάτης, θά πρέπει να γροθοκοπιέμαι, συχνά μέχρι σκοτωμού, μέ τό .ναζιστή εργάτη • πού-στέκεται μαζί μου στην '.ούρα• ^ιά το επίδομα ανεργίας ; Στην πραγματικότητα κανένας δεν ξέρει τώρα πιά τό γιατί. Κ' έτσι βλέπουμε ναζιστές εργάτες να παίρνουν μέ­ ρος στις απεργίες ενάντια στα νομοσχέδια τοϋ φόν Πάπεν. Κι ακόμα άλλους να περνάνε μέ καταπληχτική άνεση άπ° τή μια παράταξη -στην άλλη: σοσιαλδημοκράτες γίνονται ναζί, ναζί γίνονται κομμουνιστές ή τό αντίθετο. Υπάρχουν ναζί καΐ κομμουνιστές πού τους προσεγγίζει τό κοινό μίσος για τή σοσιαλδημοκρατία καΐ τό δηλητηριασμένο σύνθημα της «εθνικής απελευθέρωσης». Υπάρχουν σοσιαλιστές και φασίστες πού τους ενώνει δ μύθος μιας διευθυνόμενης οι­ κονομίας κ' ενός συνδικαλιστικού γενικού συμφέροντος εν­ σωματωμένου στο Κράτος.

Κι ακόμα, ή αποτελμάτωση κάνει τή δουλειά της. Κα­ νένα σημάδι οικονομικής ανάρρωσης. Θάμαστε άνεργοι στην αιωνιότητα; Τά πολιτικά κόμματα μας έδωσαν ένα σωρό υποσχέσεις.•,"Εγιναν τόσες καΐ τόσες προεκλογικές εκστρα­ τείες. Διαβάστηκαν ενα σωρό άφίσσες καΐ προκηρύξεις. Σω­ ροί ψηφοδέλτια ρίχτηκαν τσάμπα και βερεσέ μέσα στις κάλπες. ΚαΙ τίποτα δέν άλλαξε. 'Αντίθετα δλα πάνε προς τό χειρότερο. Κ' οί τελευταίες ελευθερίες καταργήθηκαν" οί εργατικές εφημερίδες απαγορεύτηκαν' στίς δημόσιες συγ­ κεντρώσεις, τό είδα μέ τά μάτια μου, ένας θρασύς Schupo

73

αφαιρεί το λόγο άπ' τους ομιλητές πού δέν τοϋ αρέσουν. ΚαΙ ανάμεσα στους πιο σαστισμένους εργάτες, ακού­ γεται αδτός ό μονόλογος πού θα μπορούσε κάλλιστα νά χτυ­ πήσει τήν καμπάνα για τή δημοκρατική Γερμανία: " Α χ ! καΐ νά συμφωνούσαν μεταξύ τους ol αρχηγοί! Ή προοπτι­ κή δμως αυτή είναι αμυδρή καΐ μακρινή... Γιατί λοιπόν νά μήν ακούσω καλόπιστα τούτους τους καινούριους σωτή­ ρες πού μοϋ υπόσχονται ψωμί καΐ δουλειά καΐ πού λένε δτι θά μ' απελευθερώσουν άπ' τΙς αλυσίδες της συνθήκης των Βερσαλλιών καΐ πού μοϋ ορκίζονται δτι κι αότοί είναι κόμ­ μα εργατικό, επαναστατικό και σοσιαλιστικό; Χάιλ Χίτλερ!

Μολοντούτο, τό φθινόπωρο τοϋ 193•2, ό επιφανειακός παρατηρητής θά μποροΰσε νά πιστέψει δτι ή φασιστική πλημμυρίδα ανακόπηκε ή ακόμα'δτι υποχωρεί. Ο! άρχοντες τοϋ «Herrenklub», μέ τήν υποστήριξη τοϋ προέδρου Χίντεμπουργκ καΐ τοϋ στρατοΰ, φαίνονται γιά λίγο βτι σταθεροποιοΰν τήν εξουσία τους. ΣτΙς εκλογές της 6ης Νοέμ­ βρη, πού διενεργήθηκαν άπ' τόν Πάπεν γιά νά αντικατα­ σταθεί τό διαλυμένο Ράιχσταγκ, οί εθνικοσοσιαλιστές χά­ νουν έδρες. Ό άσυλλόγιστος Αεόν Μπλοΰμ βιάζεται νά προ-φητέψει, arbv-Populaireu-:-«'Q~ Χίτλερ^άποκλείστηκε γιά πάντα άπ' τήν εξουσία. 'Αποκλείστηκε, πιστεύω κι άπ' τήν ελπίδα γιά εξουσία. 'Ανάμεσα στο Χίτλερ καΐ στην εξου­ σία στάθηκε Ινα αδιαπέραστο φράγμα». Τόν Πάπεν διαδέχεται δ πρώην αντιπρόεδρος του, ένας πανούργος στρατιωτικός. Ό , στρατηγός φόν Σλάιχερ έχει κατανοήσει βαθιά δτι μιά απλή αποκατάσταση της παλιάς αυτοκρατορικής Γερμανίας, δηλαδή μιά, μοναρχική παλινόρθωση, δέν έχεικαμιά προοπτική διάρκειας. Ό στρα­ τός, άν θέλει νά ποδηγετήσει ή νά ουδετεροποιήσει ή καΐ νά παραμερίσει τό Χίτλερ, πρέπει νά κάνει κάτι καινούριο.

74

"Ετσι λοιπόν δ στρατηγός ονειρεύεται νά εγκαθιδρύσει μέ τή συνδυασμένη υποστήριξη τών εργατικών συνδικάτων καΐ της αριστερής πτέρυγας τοϋ Ιθνικοσοσιαλισμοϋ, Ινα είδος «βοναπαρτισμοΰ» ή εμβρυακού φασισμού" ενα μείγμα κρα­ τικού καπιταλισμού πρωσσικοϋ στυλ και μουσσολινικοΰ κορπορατισμοΰ.* Λεηλατεί άπ' τό πρόγραμμα τοϋ ναζισμοΰ καΐ τών σοσιαλιστών δ,τι μπορεί νά τόν εξυπηρετήσει" παίρνει άπ' τΙς δυό παρατάξεις όχι μόνο δδέες, άλλα καί ανθρώ­ πους. Έρωτοτροπεϊ μέ τό Γκρέγκορ Στράσσερ, τόν δημα­ γωγικό ανταγωνιστή τοϋ Φύρερ καΐ διαπραγματεύεται μέ τό γενικό γραμματέα της γερμανικής: Γενικής Συνομοσπονδί­ ας 'Εργατών, τόν αμφίβολης ποιότητας Λέιπαρντ, άξιο αν­ τίτυπο τοϋ δικοΰ μας Ζουώ. -Μιλάει γιά εθνικοποίηση τών τραπεζών καί μερικών μεγάλων βιομηχανιών. Μ' αυτό τόν τρόπο, δ κρατικός μηχανισμός θ' απορροφούσε μερικούς κα­ λοπροαίρετους χιτλερικούς πού βιάζονται κι ανυπομονούν ν' αποδείξουν τό βαθμό τοϋ ταλέντου τους καΐ ταυτόχρονα θά ενσωμάτωνε τους έργατοπατέρες τών συνδικάτων καΐ τών συνεργατικών δίνοντας τους τήν ούρανοκατέβατη ευ­ καιρία νά περισώσουν τά επιχρυσωμένα τους φέουδα. "Όλη αύτη όμως ή 'δολοπλοκία είναι πολύ βυζαντινή κι ακόμα πολύ αργοπορημένη γιά νά πετύχει. Τό μόνο πού καταφέρνει δ Σλάιχερ είναι νά συγκεντρώσει ενάντια του Ινα συνασπισμό αντιπάλων άπ' όλα τά κόμματα, ϋώς .άλλωστε ή «βάση» τοϋ συνδικαλιστικού κινήματος θ' άφηνε τό Λέιπαρντ νά τή σύρει στό άρμα τοϋ στρατηγοϋ καί, προ­ πάντων, πώς θά μπορούσε αυτός δ «βοναπαρτισμός» τής τε­ λευταίας ώρας, ακόμη καί μέ τήν υποστήριξη τοϋ στρατού, νά διατηρηθεί στην εξουσία ενάντια σ' έναν ολόκληρο λαό πού ανυπομονούσε γιά ριζικές αλλαγές;

* Κορπορατισμός. Θεωρία τοϋ συντεχνιακού κράτους. Συντε­ χνιακό χαραχτήρισαν οί θεωρητικοί τοϋ Ιταλικού φασισμού τ6 κρά-

75

Πλάι στή μεγάλη, έρχεται νά προστεθεί -κ' ή μικρή ιστορία πού δ Μπρεχτ, μ,έ μιά απογοητευτική μυωπικότητα, έβαλε σέ πρώτη μ,οίρα στόν'Αρτοϋρο Οϋιτου. Ό γέρο πρό­ εδρος Χίντεμπουργκ, για νά πνίξει ενα σκάνδαλο δωροδο­ κίας πού κινδυνεύει νά τον διασύρει, καθαιρεί τόν καγκελά­ ριο φόν Σλάιχερ, πού δέν τόν είχε απόλυτα τοϋ χεριοϋ του, καί, στις 30 Γενάρη 1933, δστερα άπό συμβουλή τοϋ Πάπεν καί τών βαρώνων του, ανεβάζει στην εξουσία τό Χίτλερ. Τό ανεπανόρθωτο επιτελέστηκε. "Ενας νεαρός κομμουνιστής σύντροφος, πού τδν είχα γνωρίσει στην κόκκινη συνοικία Βέντινγκ, μοϋ στέλνει στή Γαλλία, στίς 28 Φλεβάρη 1934, ενα τελευταίο μήνυμα: ή κυβέρνηση τοϋ Χίτλερ, μοΰ γράφει, ετοιμάζει μιά θεαματι­ κή επίθεση ενάντια στό Κόμμα" μετά τις εκλογές που θά γίνουν στίς 5 τοϋ Μάρτη, το Κόμμα θά διαλυθεί καί θ' ά%υρ(ύθοΰν οί εντολές τών βουλευτών του. 'Από τώρα κιόλας προετοιμάζουν τήν κοινή γνώμη γι' αυτό τό χτύπημα. Τό προλεταριάτο είναι πολύ αποδυναμωμένο γιά νά μπορέσει ν* αντισταθεί. Ό φίλος μου προσθέτει στό γράμμα του ενα πολύ θλιβερό υστερόγραφο: μόλις αυτή τή στιγμή έμαθε γιά τήν πυρπόληση τοϋ Ράιχσταγκ πού Ιγινε τήν προηγού­ μενη νύχτα. Οί έκτακτες εκδόσεις δημοσιεύουν κιόλας τήν επίσημη εκδοχή: δράστες της απόπειρας είναι οί κομμου­ νιστές. Πολύ θάθελα νά δω αυτόν τόν ηλίθω πού πυρ­ πόλησε τό Ράιχαταγκ νομίζοντας δτι δουλεύει γΐά τό ϋυμψέρον τον προλεταριάτου ! απορεί δ φίλος μου. Καί συνε­ χίζει: ή 16νικοσοσιαλιστική κυβέρνηση, χωρίς νά χάσει λεφτό, πήρε αποφασιστικά μέτρα ενάντια στό Κόμμα' έγιναν αναρίθμητες έρευνες καί συλλήψεις" ή βοηθητική αστυνο­ μία τών ναζί κλήθηκε στά όπλα' κηρύχτηκε κατάσταση πο­ λιορκίας" τό Βερολίνο μοιάζει μέ στρατόπεδο' δε θ' άργήτος οπού τα βασικά κύτταρα της οικονομικής ζωής είναι οί επαγ­ γελματικές ενώσεις (corporationi) πού λειτουργούν κάτω άπ' τόν έλεγχο τοϋ κράτους.

76

σουν ol μαζικές εκτελέσεις. 'Ενάντια στην εργατική .τάξη εξαπολύθηκε μια φοβερή τρομοκρατία" καί, καθώς σέ λίγο θα καταργηθεί χωρίς αμφιβολία το απόρρητο τών επιστο­ λών, δ φίλος μου τελειώνει τό τελευταίο του μήνυμα μέ τα λόγια: Αυτό τό γράμμα είναι πιθανότατα το τελευταίο, Έ νύχτα έπεσε πάνω στή Γερμανία.

77

|Γ~

π Μετά ιήν καταστροφή (1933) Γύρω ατό τέλος τοϋ 'Απρίλη και αρχές τοϋ Μάη τοϋ 1933, όταν ό Χίτλερ είχε πια θρο­ νιαστεί στην εξουσία, ξανακάνω Sva δεύτερο ταξίδι στη Γερμανία, δχι πια με τά πόδια, άλλα με ποδήλατο. Είχα επισκεφτεί τον Αεόν Μπλούμ και τοϋ εκθεσα το πρόγραμμα μου. Μούδωσε, χωρίς να διστάσει, άδεια να κάνω δ,τι νομίζω. Παρόλο πού σε μερικά από τά αισιόδοξα προγνωστικά του είχε απατηθεί, το καλοκαίρι τοϋ 1932, από τότε είχε καταλάβει δλη την έκταση τοϋ ολέθρου. Το ρεπορτάζ μου εμφανίστηκε, μερικές βδομάδες ύστερότερα, ατό καθημερινό όργανο της S.F.I.O. Le Ροpulaire. T Στη διήγηση πού ακολουθεί, προσθέτω εδώ δυο γραφικές λεπτομέρειες πού δέν τόλμησα ν' αναφέρω στο κείμενο μου τοϋ 1933. Στο δρόμο, συνήθιζα νά κρύβω στο σωλήνα της μη­ χανής παράνομα έντυπα πού μοϋ εμπιστεύον­ ταν παράνομοι αγωνιστές. Μια μέρα, στο Βε­ ρολίνο, κάνοντας μέ τό ποδήλατο μιά στροφή, έπεσα πάνω στο ποδήλατο μιας κυρίας πού ερχόταν αντίθετα σε μένα. Μέ τη σύγκρουση

79

vtV.' ihfWrK!• w-rif ί-'Λ^

έσπασε ή μηχανή μον βλέποντας μακριά τη μαύρη κάσκα ενός αστυνομικού, τόβαλα στα πόδια, κουβαλώντας στον ώμο το επικίνδυνο μου όχημα. Στην κλειστή συγκέντρωση ναζιστών πού κατάφερα νά παρευρεθώ, στη Λειψία, έκανα κ' εγώ, γιά νά μη δώσω λαβή σε υποψίες, το ρωμαϊκό χαιρετισμό μαζί με τους άλλους καί, μέ κατακόκκινο πρόσωπο, ούρλιαζα κ' εγώ κάθε φορά πού δινόταν το, σύνθημα: Χάϊλ Χί­ τλερ! Αυτός 6 αποκρουστικός πιθηκισμός μοϋ επέτρεψε νά φέρω σε πέρας μέχρι τέλος τη δη­ μοσιογραφική μου αποστολή. "Οταν γύρισα στη Γαλλία, με έκπληξη δια­ πίστωσα δτι ή μαρτυρία μου, ακόμα και μέσα στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, συναντούσε δυσπι­ στία. Ό μακαρίτης 'Ορέστης Ροζενφέλντ, αρ­ χισυντάκτης τότε τοΰ Populaire, μοϋ φανέ­ ρωσε μετά δτι έλαβε από αναγνώστες, πολλές επιστολές διαμαρτυρίας, συχνά οργισμένες. Εϊμουνα υπερβολικός. Εϊμουνα προκατειλημμέ­ νος. Ή γαλλική 'Αριστερά είχε ακόμα πολλά να μάθεΤ.8

80

ΙΙρόλογος

στην

επανέκδοση

τον

1945

Οί σημερινοί Γάλλοι δέν χρειάζονται πιά, αλίμονο, πλη­ ροφορίες για τή ναζιστική βαρβαρότητα. Ή φαιά πανούκλα πού απλώθηκε ατή Γερμανία στά 1933, πέρασε κατόπι στο δικό μας έδαφος. Έδώ καί μόλις λίγο καιρό μπορέσαμε νά γλυτώσουμε άπ' αυτή. 'Ακόμα είμαστε τσακισμένοι άπ' τό βάρος της. Ό αναγνώστης δέ θα βρει, λοιπόν, σ' αυτή τή μαρτυ­ ρία, λόγους για νά μισήσει περισσότερο. "Εχει αρκετούς άπ' αυτούς. Οί εικόνες πού θά παρελάσουν μπροστά του θά τον ο­ δηγήσουν ϊσως σέ άλλους στοχασμούς. Γιά τέσσερα χρόνια, δέν είδαμε άπ' τή Γερμανία παρά μονάχα τήν κτηνώδικη βψη τοϋ χιτλερισμού. Τίποτα το περίεργο λοιπόν αν τελικά ταυτίσαμε αυτά τά κτήνη με τό γερμανικό λαό. Ή περιγρα­ φή πού θ' ακολουθήσει θά μας θυμίσει δτι υπάρχει καΐ μιά άλλη Γερμανία. Θά προσκομίσει τήν απόδειξη δτι τά καλύ­ τερα τέκνα της γερμανικής εργατικής τάξης, δχι μόνο δέ συμπαραστάθηκαν στον Χίτλερ, άλλα στάθηκαν τά πρώτα θύ­ ματα της ναζιστικής βαρβαρότητας. Μας ξαναθυμίζει οτι αότή ή άλλη Γερμανία, άφοϋ προσπάθησε μάταια ν' αποσοβήσει τό χιτλερικό χείμαρο, συ­ νέχισε, κάτω άπ' τήν τρομοκρατία, μέσα στην παρανομία καΐ μέσα στά στρατόπεδα καΐ στίς φυλακές, μιά ηρωική πάλη παράλληλη μ' αυτή πού κ' εμείς κάτω άπ' τήν τρομοκρα­ τία καΐ μέσα στην παρανομία, κάναμε στή χώρα μας.

81

Ό γάλλος εργάτης Τεμπώ είχε την ϊδια γνώμη δτάν, μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, φώναξε: «Ζήτω ή αν­ τιφασιστική Γερμανία!». Οι κρατούμενοι τοϋ Μπούχενβαλντ συμμερίζονταν αυτή τήν άποψη όταν τήν έπαύριο της απελευθέρωσης τους έγρα­ ψαν σε μια πολυγραφημένη Ονμανιτέ: «Ξέρουμε πώς υπάρ­ χουν δυό Γερμανίες — ή μιά τοϋ Χίτλερ πού πρέπει νά εξον­ τώσουμε κ' ή άλλη, ή αντιφασιστική, πού πρέπει νά βοηθή­ σουμε». Με τή βοήθεια πού πήραν, μέ τή σωτηρία τους άπ" το θάνατο πολλές ψορές, άπ' τους γερμανούς κομμουνιστές, συντρόφους τους στην αιχμαλωσία, οι γάλλοι αυτοί μπόρε­ σαν νά επαληθεύσουν, στην πράξη, τί σημαίνει διεθνής αλ­ ληλεγγύη τοϋ προλεταριάτου κι αρνήθηκαν γι' αότό νά ταυ­ τίσουν τή μιά Γερμανία μ έ τ ή ν άλλη, νά βάλουν στο ίδιο σακκΐ ναζιστές καΐ άντιναζιστές, θύτες καΐ 'θύματα. Κ° έδώ ακόμα, στην κατοχή, παρά τή σιδερένια πει­ θαρχία τοϋ πρωσσικοΰ μιλιταρισμού, και τήν τρομοκρατία των S.S., στρατιώτες της Βέρμαχτ απάντησαν στις εκκλή­ σεις πού τους απεύθυναν, στή γλώσσα τους, οί παράνομες ομάδες γάλλων εργαζομένων καΐ γερμανών προσφύγων. Πολ­ λές φορές, Γάλλοι καΐ Γερμανοί, πολίτες καΐ στρατιωτικοί, βρέθηκαν κάτω άπ' τό ίδιο άγριο κύμα δίωξης. "Ετσι, παρ' όλες τις κραυγές γιά «μή συναδέλφωση» πού ακούστηκαν κι άπ' τά •δυό εμπόλεμα επιτελεία, εργατικά -χέρια απλώθηκαν καΙ -κατόρθωσαν ν'~άνταμωθοϋν. ~~ Μέσα στην παγκόσμια αποχαλίνωση της βαρβαρότητας ή Διεθνής δεν είναι πια σήμερα παρά μιά μικρή φλόγα. Καίει δμως ακόμα κι αυτό είναι πολύ, είναι κιόλας αρκετό γιά νά μήν απελπίζεται γιά τό μέλλον του τό ανθρώπινο γένος.

'Αφιερώνω αυτές τΙς λίγες σελίδες στή μνήμη τών Γερ­ μανών εργαζομένων πού Ιδωσαν τή ζωή τους στην πάλη κατά τοϋ φασισμοΰ καΐ ιδιαίτερα στή μνήμη τοϋ συντρόφου

82

μου "Αρνο Μπαρ, άπ° τή Λειψία, επαναστάτη αγωνιστή. Ό "Αρνο με βοήθησε να γράψω τή Φαιά Πανούκλα. α'Η Μα­ δρίτη, μούγραφε λίγες μέρες πρίν, θα γίνει δ τάφος τοϋ φα­ σισμού». "Εκανε λάθος μονάχα στον τόπο καΐ στην ημερο­ μηνία. Το τρομερό καθεστώς πού ασέλγησε πάνω στή Γερμα­ νία, κ' υστέρα πάνω στην Ευρώπη, δέν είναι πια παρά μιά κακή ανάμνηση. Έ πάλη δμως δέν τέλειωσε, ή καταπίεση τοϋ άνθρωπου άπ' τον άνθρωπο δέν έπαψε. Στην ϊδια τή Γερμανία, ol εργαζόμενοι βγαίνουν άπ'.τή' μιά'σκλαβιά για νά πέσουν στην άλλη. Άλλου, τά αεροπλάνα καΐ τα τάνκς των «απελευθερωτών» χρησιμοποιήθηκαν γιά νά κρατήσουν τους λαούς στό ζυγό. Κ' έτσι τό πέπλο ξεσχίζεται καΐ βλέπουμε λίγο καθα­ ρότερα. Βλέπουμε καί νιώθουμε καθημερινά πώς ή πραγμα­ τική πάλη δέ γίνεται ανάμεσα σέ έθνη, ανάμεσα σε λαούς, άλλα ανάμεσα σέ τάξεις. Αΰριο, τά εθνικά .μίση, πού χτες εϊταν σέ έξαρση, θά παραχωρήσουν τή θέση τους στή διεθνή αλληλεγγύη των εκμεταλλευόμενων, στό κοινό μίσος των λαών ενάντια στους εκμεταλλευτές. Στή θέση της παλιάς αναχρονιστικής κραυ­ γής: «Ό καθένας τό Γερμαναρά του», θά μπει, σ' δλες τΙς χώρες, ή κραυγή τοϋ αίώνα μας: «Ό καθένας τόν εκμεταλ­ λευτή του». Καί τότε, μαζί μέ τους Γερμανούς εργαζόμενους, θά χτίσουμε τΙς Ενωμένες Δημοκρατικές Σοσιαλιστικές Πολι­ τείες τής Ευρώπης. Κοιμήσου έν ειρήνη, "Αρνο.

83

tWHi^!i^jf»tti!«^•.'•.'.-.-....

:

Ή

πλημμνρίδα

Μερικές εκατοντάδες, χιλιόμετρα άπό δώ, άνθρωποι σάν καΐ μάς ζουν μέσα σ' έναν αλλιώτικο κόσμο, έναν κόσμο κλει­ στό, δπου τίποτα άπ' οσα συγκροτούν τόν τρόπο πού σκε­ φτόμαστε, πού αίσθανόμαστε καΐ πού αγωνιζόμαστε, δε γί­ νεται 'δεχτό. Τήν περασμένη χρονιά, προβλέποντας τήν κατα­ στροφή, θέλησα να γνωρίσω τή σοσιαλιστική κ° επαναστα­ τική εκείνη Γερμανία πού σήμερα κείτεται κομματιασμένη καΐ δολοφονημένη. Κλείνω τά μάτια καΐ ξαναβλέπω τ' άπειρα εκείνα ερ­ γατικά πλήθη, φλογερά καΐ πειθαρχημένα, εκείνα τά τόσο όμορφα, τόσο πολύ όμορφα, Σπίτια τοϋ Λαοϋ. Ξανακούω τά Θριαμβικά τραγούδια της προλεταριακής νεολαίας. 'Αναπολώ τήν αργή καΐ νεανίες, πόσο καιρό ακόμα θά μποροΟν νά τους S " νά τους τρέφουν; Νά κάτι ακόμα άγνωστο! * ^ ^ Βλέπετε, οί μεγάλοι ναζιστές apyowol κινδι.^,'. »•5. Γβφχουν φ))μ ί ς Τ , ά τ » ρ Ι , χ έ . „

δ

„

»»γχάΓ ,« ,i SpT,rat, Λ ξ « ^ » ρ » , « ι Λ ΐ Λ ΐ

174

1

IS™ ?

1

I 'Εγώ μια φορά, δέν θα εκπλαγώ αν επιταχυνθεί τό• ρεϋμα: ίσως τότε άλλοι, δπως ας ποΰμε δ Γκρέγκορ Στράσσερ, να έρθουν στην επιφάνεια... ΚαΙ τότε, λίγο νά 6ρε%ϋγ στο δψος τους ο! σύντροφοι μας, θα δοϋμε ανθρώπους ν° αλ­ λάζουν τδ φαιό σέ κόκκινο, πολύ πιο γρήγορα απ' δσο χρειάστηκε για ν' αφήσουν το κόκκινο για χάρη του ψαιοϋ !' Κ' υστέρα 6 φασιο\ίος μπλέχτηκε μέσα σέ άλυτες αντι­ φάσεις: Τοϋ είναι αδύνατο νά πραγματοποιήσει το άντικαπιταλιστικό του πρόγραμμα... οΰτε κάν το αντισημιτικό του. Κοιτάξτε πώς συμπεριφέρεται μέ το γάντι απέναντι στους• μεγαλοκαταστηματάρχες, ατούς εβραίους μεγαλοεπιχειρημα­ τίες! 'Απόφυγε νά θίξει τό μεγάλο εμπορικό και βιομηχα­ νικό κεφάλαιο. Ό διορισμός τοϋ διάδοχου τοϋ Χούγκενμπεργκ στό υπουργείο τών οικονομικών δέν είναι αρκετά συμβολι­ κός; Αυτός δ κύριος Κούρτ ΣμΙντ είναι ό άνθρωπος τών με­ γάλων ασφαλιστικών εταιριών! Πιστεύετε δτι οι μικροαστοί θα υποστηρίξουν τό Χίτλερ μέχρι τέλους; Ναί, άλλα μόνο αν χτυπήσει τους μεγάλους, τους ανταγωνιστές τους, αν υποτάξει τους χρηματιστές... Καί, τέλος, άν ξαναρχίσουν οί 'δουλειές. Νά λοιπόν Spot πού• πρέπει νά εκπληρωθούν! Υπάρχει βέβαια αυτή ή περίφημη «εσωτερική άποικιοποίηση». 'Αντικατάστησαν τό Χούγκενμπεργκ στό υπουργείο Γεωργίας μέ κάποιο φανατικό οπαδό τοϋ τεμαχισμού της γης. "Γστερα, για λόγους εξωτερικής πολιτικής, θέλουν νά. δυναμώσουν τόν πληθυσμό τών συνοριακών περιοχών... Θά κάνουν κάτι, βέβαια. Θά τολμήσουν νά θυσιάσουν δμως αρ­ κετούς μεγαλοφεουδάρχες γιά νά ικανοποιήσουν τήν αγρο­ τική μάζα τής 'Ανατολής; 'Αμφιβάλλω! .. Παρά τΙς ψεύτικες στατιστικές τους, ή ανεργία δέν• μειώθηκε οδτε κατά έ'να τοις εκατό. "Εδωσαν δουλειά στους μέν παίρνοντας την άπ' τους δέ. Πώς θά τηρήσουν αυτά πού υποσχέθηκαν; Πώς θά μπορέσουν ν' απορροφήσουν, μέσα σέ τέσσερα χρόνια, οχτώ εκατομμύρια άνεργους; Πώς θ' απο­ φύγουν τόν πληθωρισμό;

175

Παίρνοντας εδάφη άπ' τήν 'Ανατολή, άπ' τήν Ε.Σ.Σ'.Δ.; Είναι ή παλιά άποψη τοϋ "Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ κι άλλων «λευκορώσων» πού, άπ° τήν αρχή, κράτησαν τον έθνικοσοσιαλισμό στην κολυμπήθρα. Θεωρητικά, είναι μεγάλος πει­ ρασμός. Στην πράξη δμως, είναι άλλη υπόθεση! Έν τώ με­ ταξύ, οί οίκονομικές σχέσεις μέ τα Σοβιέτ, παραμένουν εξαί­ ρετες... Ό άπαΐϋιόδοξος: — Σας άκουσα, φίλε μου, χωρίς νά σας διακόψω. Θα πρέπει δμως νά παρατηρήσατε στά χείλη μου, περισσότερο άπό μια φορά,, ενα χαμόγελο. "Οχι δτι δλα τά επιχειρήματα σας είναι παράλογα. Δεν. υπάρχει αμφιβο­ λία δτι τό Τρίτο Ράιχ έχει τεράστιες δυσκολίες ν' αντιμε­ τωπίσει. 'Αλλά μήπως κ' ή 'Ιταλία κ' ή Ε.Σ.Σ.Δ. δέ γνώ­ ρισαν τέτοιες οίκονομικές αντιξοότητες , εδώ καΐ δέκα χρό­ νια; ΚαΙ τά δυο καθεστώτα στέκουν πάντοτε όρθια. Μη ξε­ χνάτε δτι ό Ιθνικοσοσιαλισμός είναι ή σύνθεση, ή ολοκλή­ ρωση, ό καρπός τών δυά αυτών εμπειριών. Ό Χίτλερ, πού δεν είναι ηλίθιος, έμαθε άπ' τό' Στάλιν καΐ τό Μουσσολίνι τήν τέχνη τοϋ νά κυβερνάει. Προετοιμαζόταν γι' αυτό άπό πολύ καιρό. Έδώ καί πολλά χρόνια τό κόμμα του εϊταν ενα Ράιχ μέσα στό Ράιχ, μέ τά υπουργεία του καί τίς υπηρε­ σίες του. Παρατηρήσατε μέ τί μεθοδικότητα, άπ' τό τέλος τοϋ Γενάρη μέχρι τέλος τοϋ Φλεβάρη, εγκαταστάθηκε στην εξου­ σία ; Τίποτα δεν αφέθηκε στην τύχη: πιό οργανωμένο σχέ­ διο- δέν -έχει ξαναγίνει" ~οί σύντροφ&ί~μας"αίφΤΰδ'Γάστηκάν μ,'"' δλη τή σημασία της λέξης. Κ' δατερα, μή ξεχνάς ποτέ δτι ή Γερμανία είναΓμιά χώρα ουσιαστικά γραφειοκρατική. Μια φορά νά κυριαρχήσει κάποιος πάνω σ' αυτή τήν απέραντη μάζα τών υπαλλήλων, τών αστυνομικών καί τών στρατιωτικών, τήν έχει καβαλλήσει γιά πάντα. 'Βέβαια, υπάρχουν κ' ενα σωρό οπαδοί πού πρέπει νά βολευτούν θά τους βολέψουν. Κι αυτοί πού θ' απο­ λυθούν θά μείνουν στα νύχια τους: στά στρατόπεδα εργασίας, •στά κρατικά ναυπηγεία. Φτιάχνουν μιά τρα\ιερ•}ι μυστική α­ στυνομία. Όλοένα καί πιό πολύ, ή παράνομη δράση θά γί-

176

J

[Γ

νεται ατελέσφορη καΐ επιζήμια. Συλλαμβάνοντας, αφήνον­ τας, τρομοκρατώντας, τελικά θά καταφέρουν να εξουδετερώ­ σουν πολλούς αγωνιστές... Λέτε :δτι ή μάζα θέλει τδ σοσιαλισμό; "Οχι τον ίδιο σο­ σιαλισμό δμως: αυτόν πού θέλει δ μικροαστός δεν είναι δ ί­ διος μ' αυτόν πού θέλει δ αγρότης ή δ εργάτης. Θα παίξουν μ' αότές τΙς διαφορές καΐ τελικά θά δώσουν σ' δλους .άπό ενα κόκκαλο νά ροκανίσουν. Γιά τους μικροϊδιοκτήτες αγρό­ τες δ Χίτλερ εΐναι ένας νέος Ναπολέων... "Αν τά επεισό­ δια συνεχιστούν, θά φανοϋν αμείλικτοι. "Αν χρειαστεί νά ξα­ ναβάλουν κάτω άπ' τόγ απόλυτο Ιλεγχό τους τά πλήθη.τους ή ν° αποκαταστήσουν μιά διασαλευμένη τάξη, δεν θά υπο­ χωρήσουν μπροστά σε τίποτα. Ό μαρξισμός, δδρα χιλιοκέφαλη; Πηγαίνετε λοιπόν νά δείτε τά μωρά των κόκκινων προλετάριων στην 'Αλτόνα, πώς τραγουδάνε το Χόρστ Βέσαελ, βγαίνοντας απ' τό σχο­ λείο τους! Θά πάρουν τά παιδιά άπ' τήν κούνια, θά διαμορ­ φώσουν καινούριες γενιές! Ό πληθωρισμός; Ή απορρόφηση τών προϊόντων; Μπο­ ρούν νά τά καταφέρουν με τήν αυτάρκεια τους, τό μονοπώ­ λιο των ανταλλαγών, τό εικονικό τους νόμισμα. Είδατε μέ πόση άνεση αρνήθηκαν νά πληρώσουν τή μισή εξωτερική τους οφειλή! "Αν χρειαστούν λεφτά, θά πάρουν άπ' τά τα­ μεία τών τραπεζών, όπως ό Μουσσολίνι. "Ενας φιλελεύθε­ ρος οικονομολόγος μπορεί νά φωνάζει άχ καί ώχ! 'Αλλά πιστέψτε με, δέν εξάντλησαν ακόμα τΙς πηγές τους. Κ' ύ­ στερα, αποφύγατε νά μιλήσετε γιά τό ουσιαστικό πρόβλημα: τήν ανάρρωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Μήπως αγνοείτε δτι στην 'Αμερική ή οικονομία αναστηλώνεται; Βέβαια, δ καπιταλισμός δέ μπορεί νά επιβιώσει παρά μέ τό απαίσιο καρκίνωμα της ανεργίας. "Αν δμως δ Χίτλερ κατα­ φέρει ν' απασχολήσει δυό-τρία εκατομμύρια άπ' τους άνερ­ γους, τότε, ποιος στή χάρη του!

12

177

Τελειώνοντας τήν ερευνά μου καΐ τό ταξίδι μου, θα πώ μόνο αυτό για τό όποιο είμαι βέβαιος. Εϊδα τή φαιά πανούκλα νά περνάει άπό κει. Είδα πώς Ικανέ μιά πολιτισμένη χώρα. Ή μαρτυρία μου είναι απαλ­ λαγμένη άπό κάθε σωβινισμό. Δεν μ° ακούσατε νά πώ καΐ έγώ αυτό πού μουρμουρίζεται ακόμα χαϊ στίς δικές μας σο­ σιαλιστικές γραγ.\ιές, εδώ στή Γαλλία: «δλ' αυτά γίνανε... γιατί είναι Μπός».• Ούτε καΐ πρόκειται πολύ περισσότερο νά πώ μαζί μέ τό σοσιαλδημοκράτη ηγέτη Βέλς δτι ή γερμανική εργατική τάξη δέ στάθηκε ατό υψος των περίϋτάαεων... "Αν τήν πρό­ δωσαν οί αρχηγοί της αυτό δέ σημαίνει δτι της έλειψε καΐ της λείπει ή διάθεση γιά πάλη. Είδα μέ τά μάτια μου τό φασισμό. Ξέρω τώρα τί είναι. ΚαΙ πιστεύω δτι, πρίν είναι αργά, πρέπει νά κάνουμε μιά εξέταση της συνείδησης μας. Έδώ καΐ δέκα χρόνια, 'δέν εν­ νοούμε νά δώσουμε αρκετή προσοχή στό φαινόμενο. 'Απο­ κριάτικος καίσαρας, ειρωνευόταν δ Πώλ Μπονκούρ. "Οχι, δ φασισμός δέν είναι μασκαράτα. 'Ό φασισμός είναι ένα σύστημα, μιά ίδεολογία, μιά διέξοδος. Δέ λύνει βέβαια τί­ ποτα, άλλα διαρκεί. Είναι ή απάντηση της αστικής τάξης στην εργατική ολιγωρία, μιά προσπάθεια νά βγεϊ άπ' τό χάος γιά νά πραγματοποιήσει, χωρίς νά θέσει σε κίνδυνο τά προ­ νόμια τών αστών, καινούρια διαχείριση της οικονομίας, Ινα έρζάτς .σοσιαλισμού. __Έκεΐνο πού έμαθα στή,Γερμανία είναι~'δτι -γιά νά ν ι ­ κήσουμε τό φασισμό, πρέπει νά τοΰ αντιτάξουμε ενα ζωντανό παράδειγμα, ενα ιδανικό μέ σάρκα... " Α χ ! Νά μπορούσε ή Ε.Σ.Σ.Δ. νά ξαναγίνει, δπως μετά τό 1917, πόλος ακατανί­ κητης έλξης, μέ τό ξαναγέννημα της δημοκρατίας των Σο βιέτ Ι "Εμαθα ακόμα δτι, αν ή εργατική ολιγωρία παραταθεί, δ φασισμός θά ξαπλω'θεϊ σ' δλο τόν κόσμο. Θά δούμε π' εδώ τά ρόποι,ΐά. τους; Ό φασισμός είναι ουσιαστικά επιθετικός: άν τόν αφήσουμε νά ανδρωθεί, άν μείνουμε στην άμυνα, θά

178

μας εξοντώσει. Χρησιμοποιεί καινούρια, δημαγωγική κ' επα­ ναστατική γλώσσα: αν συνεχίσουμε να παπαγαλίζουμε, χω­ ρίς να τά αναζωογονούμε στην πράξη, τα χιλιοειπωμένα παλιά κλισέ, αν δέν εισχωρήσουμε μέχρι τδ βάθος τών άπαίσιων θεωριών του, αν δε μάθουμε νά τοϋ απαντάμε, θά υπο­ στούμε τή μοίρα τών Ιταλών καΐ τών γερμανών. Τέλος, δ φασισμός είναι ουσιαστικά ένα κίνημα νεολαίας. "Αν δέν τραβήξουμε μαζί μας τή νεολαία, άν δεν Ικανοποιήσουμε τήν ; επιθυμία της γιά δράση καΐ ιδανικά, υπάρχει κίνδυνος δχι ; μόνο νά ξεφύγει άπ* τά χέρια μας άλλα νά στραφεί ενάντια μας. "Αν δέν ξεκαθαρίσουμε τή δράση μας άπδ κάθε ίχνος εθνικισμού, στρώνουμε κ' έμεϊς χωρίς νά τδ θέλουμε, τδ στρώμα γιά ενα έΟνικοαοσιαλιαμο, Ποιος ξέρει, ίσως αύτδ τδ στρώμα νά έ'χει κιόλας στρωθεί...

Στδ νεκροταφείο τοϋ Φρίντριχσφελντ, στδ Βερολίνα, έ­ νας ταπεινός πλίθινος τοίχος. Τριγυρισμένοι άπδ επαναστά­ τες καί ναύτες τοϋ 1919, ό Κάρλ Λήμπκνεχτ %' ή Ρόζα Λούξεμπουργκ κοιμούνται τον τελευταίο τους ΰπνο. Τήν εί­ σοδο τοϋ ταπεινού χώρου τή φράζει ένα ψηλδ διάζωμα με τήν επιγραφή: 'Απαγορεύεται ή εϊαοδοςΙ Ή μοναδική γωνιά της Γερμανίας πού μας ανήκει α­ κόμα. Ξεραμένα άνθη. Μιά γυναίκα μέ κοιτάζει μέ κακό­ βουλη περιέργεια. Πιδ μακριά οι φαιοχίτωνες κάνουν ασκή­ σεις και κραυγάζουν τΙς τρεις τελετουργικές κραυγές: -Χάιλ! Χάιλ! Χάιλ! "Ολα φωτίζονται τώρα. Οί δολοφόνοι τοϋ Κάρλ και της Ρόζας, οί εμπρηστές τοϋ Ράιχσταγκ είναι ή ορδή πού πάνω της γαντζώθηκε δ ετοιμοθάνατος αστισμός γιά νά μπο­ ρέσει νά διατηρήσει τήν κυριαρχία της. "Οχι μονάχα δ γερ­ μανικός αλλά ολόκληρος δ αστισμός. Δέν είναι τυχαίο δτι ή

179

αφρόκρεμα τών «διανοουμένων» μας στή Γαλλία κάνει τεμε­ νάδες σήμερα μπροστά στον «ισχυρό άνδρα» της άλλης όχθης τοϋ Ρήνου. Κι απαντάμε, εμείς, στό τριπλό μουγκά νητό τους: —Ελεύθεροι άνθρωποι δλων των χωρών, ενωθείτε!

180

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΟΤΑΝ ΜΑΣ ΥΠΟΣΚΕΛΙΖΕ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ (εισαγωγικό ση­ μείωμα) . α. Ν τ . Γ κ . , "Οταν μας υποσκέλιζε ό φασισμός, 1 9 5 5 . "Οταν μας υποσκέλιζαν ό φασισμός κι ό πόλεμος, 1960. Η ΦΑΙΑ Ι . Πριν

ΠΑΝΟΥΚΛΑ άπ'την

καταστροφή

(εισαγωγικό σημείωμα).

β . Ν τ . Γ κ . , «Στους δρόμους με τη γερμανική νεολαία», Vu 7 Δεκέμβρη 1932. 'Επιστροφή ατό βαρβαρισμό, στο ϊδιο, 8 Μάρτη 1933. «Εικόνες άπ' τη Γερμανία», Ι καΐ Π . «Δυό σχολές της Γερ­ μανίας», Ι και I I , Monde, 'Οκτώβρης, Νοέμβρης 1932. «Το γράμμα αυτό ίσως είναι το τελευταίο» (επιστολή άπ' τή Γερμανία, 28 Φλε­ βάρη 1932), στο ϊδιο, 11 Μάρτη 1933, «Σλάιχερ; Χίτλερ; ή επα­ νάσταση;». "Ή προλεταριακή επανάστασης, 10 'Οκτώβρη 1932. «Νικηφόρα αντίσταση τοϋ γερμανικού προλεταριάτου», στο ίδιο, 10 Νοέμβρη 1932. «Στό Kuhle W a m p e μέ τους επαναστάτες άνερ­ γους», Ματιές, Δεκέμβρης 1932. I I . Μετά τήν καταστροφή

(εισαγωγικό σημείωμα).

γ . Ν τ . Γ κ . , Le Populaire άπό 25 'Ιουνίου μέχρι 13 'Ιουλίου 1933. δ. Β λ . Ν τ . Γ κ . , Front Populaire, revolution manquee, 1963, σελ. 3 6 - 3 9 .

1. Μερικοί πιστεύουν δτι, άπ' αύτη την εποχή ακόμα, ή Ε.Σ.Σ.Δ., δυσπιστώντας πρωταρχικά στίς δυτικές «δημοκρατίες», έχτιζε τά πρώτα σκαλοπάτια πού έμελλαν νά οδηγήσουν στό γερμανοσοβιετικό σύμφωνο τοΰ 1939. 2. Βλ. Προβλήματα της Γερμανικής επανάστασης, 1931. Ό μό­ νος δρόμος, 1932. Και τώρα ; 1932, στά Merits, τ. ΠΙ, 1959. 3. Αυτή εί'ταν ή κατηγορία πού απεύθυνε ενάντια της καΐ ιδιαί­ τερα ενάντια στδν Πιέρ Μονάτ, ό Τρότσκυ. 4. 'Αργότερα μόνο, στό τέλος τοΰ 1935, έκαναν εκμεταλλεύσιμη για μας τήν πείρα τους, δταν μας βοήθησαν νά ιδρύσουμε τήν 'Επα­ ναστατική 'Αριστερά τοΰ Σοσιαλιστικού Κόμματος. Βλ. D. G. Front populaire, La rivolution manqude, 1963. 5. 'Ελπίδες πού εκφράστηκαν άπ' τον Τρότσκυ στό τέλος τοΰ 'Οκτώβρη τοΰ 1934, στό περίφημο άρθρο : «Ποϋ βαδίζει ή Γαλ­ λία ;» (ficrits, τ. II, 1958). 6. Αυτό έγινε τελικά στά 1940, δταν ή μεσαία τάξη, ταλαιπω­ ρημένη άπ' τά οίκονομικά καΐ χρηματιστικά ημίμετρα των λεγομέ­ νων λαϊκομετωπικών κυβερνήσεων, κατέφυγε στίς αγκάλες τοϋ ~στράτάρχή~~Πεταίν. ~ 7. Βλ. Henri Claude, 'Από τήν οικονομική κρίση ατάν κόσμιο πόλεμο.

παγ­

8. Curzio Malaparte, Technique du Coup d'Etat (Ή τεχνική τοϋ πραξικοπήματος), 1931. 9. Θυμάμαι ένα κύριο όφθρο τοϋ Πώλ Φώρ, στό Populaire, δπου αναπτυσσόταν με μεγάλη ακρίβεια δλη ή απίθανη επιχειρημα­ τολογία πού συνοψίζεται παραπάνω. 10. Hermann Lohne. 11. Populaire, 9 Νοέμβρη 1932. 12. Μετά, τό χιτλερικό καθεστώς ισοπέδωσε γιά λόγους α­ σφαλείας τίς παλιές συνοικίες τοϋ 'Αμβούργου.

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: "Οταν μας υποσκέλιζε δ φασισμός Π ρ Ι ν ά π' τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή (1932) Μ ε τ ά τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή (1933) Πρόλογος στην έκδοση τοΰ 1945 1. Ή πλημμυρίδα 2. Νεολαία σε παραφροσύνη 3. Χιτλερικές Κυριακές 4. Ή προπαγάνδα τους 5. Ό Χόρστ Βέσσελ καΐ ό κόσμος 6. Θάνατος στο πνεύμα 7. Σ ε κοιτάζουν 'Εβραίοι 8. Πόλεμος ή ειρήνη; 9. Προς τύν «άθνικομπολσεβικισμό» 10. Άγκυλωτός σταυρός στά συνδικάτα 11. Στην κατάκτηση τοΰ προλεταριάτου 12. Ή άλλη Γερμανία 13. ΟΙ φυλακές τους 14. Καινούργιο ξεκίνημα 15. Στην παρανομία 16. Προς τήν ενότητα δράσης 17. ΚαΙ τώρα; Παραπομπές.

Σελ δ 37 79 81 85 90 95 100 105 110 115 121 125 131 137 142 147 153 160 1G6 173