Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

Âπτα

KYPIAKH 8 ΣEΠTEMBPIOY 2002

HMEPEΣ

MIKPA™IATIKH EK™TPATEIA

MÂ ÙÔÓ Ê·Îfi ÙˆÓ AÓÚ›-¶ÔÏ MÔ˘·ÛÔÓ¿ & AÓ·ÛÙ·Û›Ô˘ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘

Δο φωτογρ φοι στο μικρασιατικ Mτωπο

H KA£HMEPINH

E¶TA HMEPE™

KYPIAKH 8 ™E¶TEMBPIOY 2002

O ENA™, Ô AÓÚ› ¶ÔÏ MÔ˘·ÛÔÓ¿ –EÏ‚ÂÙfi˜ Î·È Ì¤ÏÔ˜ Ù˘ Ï·ÌÚ‹˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊˆÓ Ì ÈÛ¯˘ÚÔ‡˜ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÎÔ‡˜ ‰ÂÛÌÔ‡˜– ηٷÊı¿ÓÂÈ Ì ÂÓÙÔÏ‹ Î·È Ô‰ËÁ›Â˜ ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ ºÚÂÓÙ ÛÙÔ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎfi M¤ÙˆÔ (30 IÔ˘Ó›Ô˘ ’21, Ó.Ë.) ÁÈ· Ó· ··ı·Ó·Ù›ÛÂÈ ÛÎËÓ¤˜ ¤ÓÔÏ˘ ·Ó·Ì¤ÙÚËÛ˘, ÂΉ›‰ÔÓÙ·˜ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Û¯ÂÙÈÎfi ʈÙÔÁÚ·ÊÈÎfi χΈ̷ ÛÙË °ÂÓ‡Ë. O ¿ÏÏÔ˜, Ô AÓ·ÛÙ¿ÛÈÔ˜ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘, Ì ÛÔ˘‰¤˜ ‰·ÛÔÏfiÁÔ˘ ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›·, ˘fi¯ÚÂÔ˜ ÛÙÚ·Ù‡Ûˆ˜, ηٷٿÛÛÂÙ·È ÎÏËÚˆÙfi˜ (19 M·˝Ô˘ ’21, .Ë.) Î·È ÙÔÔıÂÙË̤ÓÔ˜ (19 IÔ˘Ó›Ô˘ ’21 .Ë.) ÛÙÔÓ §fi¯Ô ™ÙÚ·ÙËÁ›Ԣ ÙÔ˘ °ã ™ÒÌ·ÙÔ˜ ™ÙÚ·ÙÔ‡ (¶ÚÔ‡Û·) ÛÙÔ ÙÔÔÁÚ·ÊÈÎfi ÙÌ‹Ì·, ÚÔÛÎÔÏÏ¿Ù·È (24 IÔ˘Ó›Ô˘ ’21, .Ë.) ÛÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi Û˘ÓÂÚÁÂ›Ô Î·È, ÛÙÔ ÂÍ‹˜, ̤¯ÚÈ ÙË ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ ÂÎΤӈÛË (1 ™ÂÙ. ’22, .Ë.) Ù˘ MÈÎÚ¿˜ AÛ›·˜, ·ÔÙ˘ÒÓÂÈ ÛÎËÓ¤˜ Ì¿¯Ë˜ ÂÎ ÙÔ˘ Û˘ÛÙ¿‰ËÓ Î·È, Û ÂÚÈfi‰Ô˘˜ ÔÏÂÌÈ΋˜ ·Ú·Í›·˜, ÛÙÈÁÌÈfiÙ˘· ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·˜ ·Ê·ÓÒÓ Û˘ÛÙÚ·ÙȈÙÒÓ ‹ ÂÈÊ·ÓÒÓ ÂÈÙÂÏÒÓ. AÚÎÂÙ¤˜ ·fi ÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘˜, ÙfiÛÔ ÙÔ˘ MÔ˘·ÛÔÓ¿ fiÛÔ Î·È ÙÔ˘ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ –ÔÚÈṲ̂Ó˜, Â˘Ù˘¯Ò˜ Ï›Á˜ ÙȘ ¤¯Ô˘Ó ȉÈÔÔÈËı› ˆ˜ ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔÈ ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔÈ ‹ ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤Ó˜ ‰ÂÓ ·Ó·ÁÚ¿ÊÂÙ·È fiÓÔÌ·– Â›Ó·È ÁÓÒÚÈ̘, Eπιμλεια αφιερ ματος: ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Û’ ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ÂÓÙÚ˘ÊÔ‡Ó ÛÙÔ MÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎfi. ∫ø™Δ∏™ §π√¡Δ∏™ øÛÙfiÛÔ, ˆ˜ ÚfiÛˆ· Ù˘Á¯¿ÓÔ˘Ó ÏÈÁfiÙÂÚÔ ‹ Î·È Î·ıfiÏÔ˘ ÁÓˆÛÙ¿, ηıÒ˜ ÙÔ ÛÒÌ· ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ (MÔ˘·ÛÔÓ¿ 430 ʈÙ. ÛÙÔ ºˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi AÚ¯Â›Ô ÙÔ˘ MÔ˘Û›Ԣ MÂÓ¿ÎË - ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘, Ô ›‰ÈÔ˜ ÂÚ›Ô˘ ·ÚÈıÌfi˜ ÛÙÔ ·Ú¯Â›Ô ÙÔ˘ ÂÁÁÔÓÔ‡ ÙÔ˘ °È¿ÓÓË M·˘Ú‹) ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·‰ËÌÔÛ›Â˘ÙÔ. ¶¤Ú·Ó fï˜ ÙˆÓ ÔÙÈÎÒÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ÁÚ·Ù¿ ÓÙÔÎÔ˘Ì¤ÓÙ·, Â›Û˘ ·Ó¤Î‰ÔÙ·. O AÓÚ› ¶ÔÏ MÔ˘·ÛÔÓ¿, ÂÎÙfi˜ ÙÔ˘ ÏÂÙÔÌÂÚÔ‡˜ ˘ÔÌÓËÌ·ÙÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ Î¿ı ϋ„Ë, ›¯Â Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜, Ù·ÎÙÈ΋ ·ÏÏËÏÔÁÚ·Ê›· (80 ÂÎÙÂÓ›˜ ÂÈÛÙÔϤ˜) Ì ÙË ÌÓËÛÙ‹ ÙÔ˘, ÂÓÒ Ô ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ ÎÚ·ÙÔ‡Û ηıËÌÂÚÈÓ¿ ÚÔÛˆÈÎfi ËÌÂÚÔÏfiÁÈÔ, ʈٛ˙ÔÓÙ·˜, ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈο Ô Î·ı¤Ó·˜, Ù· ÌÂÙfiÈÛıÂÓ ‹ ÙË ˙ÒÓË ÙˆÓ ÚfiÛˆ, ·Ó·ÏfiÁˆ˜ ÙˆÓ ÌÂÙ·ÎÈÓ‹ÛÂˆÓ ÛÙÔ ·¯·Ó¤˜ ÙÔ˘ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎÔ‡ MÂÙÒÔ˘. AÓ Î·È ¤¯Ô˘Ó ·Ú¤ÏıÂÈ ÔÎÙÒ ‰ÂηÂٛ˜, Û ›ÛÌ· ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·ÎfiÌË Ò˜ Û‹ÌÂÚ· ηٷ¯ˆÓÈ·Ṳ̂ӷ Û ÔÈÎÔÁÂÓÂȷο ÛÂÓÙÔ‡ÎÈ· ‹ Û ȉȈÙÈο Î·È ‰ËÌfiÛÈ· ·Ú¯Â›· (ʈÙÔÁڷʛ˜, Èı·ÓfiÓ ËÌÂÚÔÏfiÁÈ·, ·ÏÏËÏÔÁÚ·Ê›·, ÂÈÛÙÔÏÈο ‰ÂÏÙ¿ÚÈ· Î.Ï.) ·ÁÓˆÛÙÔÔ›ËÙ· ÛÙÔȯ›·, ȉȿ˙Ô˘Û·˜ οÔÙ ÛËÌ·Û›·˜, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙȘ ÏËÚÔÊÔڛ˜, fiˆ˜, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi HÌÂÚÔÏfiÁÈÔ ÙÔ˘ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ Î·È ÔÈ ÂÈÛÙÔϤ˜ ÙÔ˘ MÔ˘·ÛÔÓ¿. M ٤ÙÔÈÔ˘ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜ Î·È ÛËÌ·Û›·˜ ÈÛÙÔÚÈο Û˘Ì‚¿ÓÙ·, fiˆ˜ ·˘Ùfi Ù˘ ÂÌÏÔ΋˜ ÛÙË MÈÎÚ¿ AÛ›·, ·ÎfiÌË Î·È Ó· ÎÏ›ÛÂÈ ‚ÈÔÏÔÁÈο Ô Î‡ÎÏÔ˜ ÌÈ·˜ ‰˘Ô ÁÂÓÂÒÓ Ô˘ ÂÓÂÏ¿ÎËÛ·Ó ¿ÌÂÛ·, ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ˆ˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ ÙË ˙ˆÓÙ·Ó‹ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ‰ÂÓ ÍÂÌÂډ‡ÂÈ Î·Ó›˜ ‡ÎÔÏ·. K·È Â›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ ÏÔÁÈÎfi ·ÊÔ‡ ÙÔ MÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎfi Î·È È‰›ˆ˜ Ë ÙÚ·ÁÈ΋ ÙÔ˘ ¤Î‚·ÛË ÛÙ¿ıËΠ‹ ‹Ù·Ó Â›ÏÔÁÔ˜ Û fiÛ· Û˘ÓÙÂϤÛÙËÎ·Ó ÛÙË Ú¢ÛÙ‹ ‰ÂηÂÙ›· 1912-1922. ¶ÔÈÔ˜ Ô ÏfiÁÔ˜ ·Ó·„ËÏ¿ÊËÛ˘ Û‹ÌÂÚ· ·Ï·ÈÒÓ ÏËÁÒÓ, fiˆ˜ Ï.¯. Ë ‰È¿ÚÚËÍË ÙÔ˘ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎÔ‡ MÂÙÒÔ˘ ÚÈÓ ·fi 80 ¯ÚfiÓÈ· ÛÙÔ AÊÈfiÓ; E¯Ô˘Ó ¿Ú·Á οÔÈ· ·Í›· Ó· Ù· «Ûηϛ˙ÂÈ» ηÓ›˜ fiÏ· ·˘Ù¿ Î·È Ó· Ù· ı˘Ì¿Ù·È; M‹ˆ˜ ‰ËÏ·‰‹ Ô ¯ÚfiÓÔ˜ Ù· ηıÈÛÙ¿ ÂÓÙÂÏÒ˜ ·Úˆ¯Ë̤ӷ Î·È Ì¤Û· ÛÙȘ Â›ÁÔ˘Û˜ ÛËÌÂÚÈÓ¤˜ ·Ó¿ÁΘ Â›Ó·È ÂÚÈÙÙ‹ ÔÏ˘Ù¤ÏÂÈ·; MÔÚ›. ¶¿ÓÙˆ˜, Ë ÌÂϤÙË ÙÔ˘˜, ·ÎfiÌË Î·È Ë ÛÙÔȯÂÈ҉˘, ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ¤Ó· ηÏfi Ì¿ıËÌ·, fi¯È ÔÚıÔʈӛ·˜ Û ÔÏÂÌÈÛÙ‹ÚÈ· ¿ÛÌ·Ù·, ·ÏÏ¿ ·˘ÙÔÁÓˆÛ›·˜, ÁÈ·Ù› ·ÏÏÈÒ˜, Ô ·ıfi˜ ‰Â Ì·ıfi˜, fiˆ˜ ϤÓÂ.

2-32 A º I E P ø M A MIKPAΣIATIKH EKΣTPATEIA Mε τον φακ των: Aνρ -Πολ Mπουασον και Aναστασ ου Στεφνου Δο φωτογρφοι στο μικρασιατικ Mτωπο Tου KˆÛÙ‹ §ÈfiÓÙË

Oι φωτογρφοι της Mικρασιατικς Eκστρατε ας Tου AÏÎË •. •·Óı¿ÎË

Aνρ -Πολ Mπουασον Tης EÈÚ‹Ó˘ MÔ˘ÓÙÔ‡ÚË

H δωρε των φωτογραφιν του Aνρ -Πολ Mπουασον στο φωτογραφικ Aρχε ο του Mουσε ου Mπενκη Tης EÈÚ‹Ó˘ MÔ˘ÓÙÔ‡ÚË

H εκστρατε α προς την Aγκυρα Tης EÈÚ‹Ó˘ MÔ˘ÓÙÔ‡ÚË

Aναστσιος Στεφνου Tου °È¿ÓÓË M·˘Ú‹

Bιογραφικ σημε ωμα Tου °È¿ÓÓË M·˘Ú‹

Hμερολ γιο απ το μικρασιατικ Mτωπο Tου AÓ·ÛÙ·Û›Ô˘ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘

EÍÒÊ˘ÏÏÔ A‡ÁÔ˘ÛÙÔ˜ 1921. MÔÓ¿‰Â˜ Ù˘ EÏÏËÓÈ΋˜ ™ÙÚ·ÙÈ¿˜ ‰È·Û¯›˙Ô˘Ó ÙÔ EÛΛ ™Â¯›Ú. ºˆÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ AÓÚ›-¶ÔÏ MÔ˘·ÛÔÓ¿.

Yπεθυνη «Eπτ Hμερ ν» E§EY£EPIA TPA´OY

2

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

K.§.

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

H Aγνστου ερασιτ χνη φωτογρφου. Aναμνηστικ φωτογραφα καταυλισμο Eυζνων. (Συλλογ Aλκη Ξ. Ξανθκη).

™∏ª∂ÿø™∏ Δø¡ «E¶ΔÕ Hª∂ƒfl¡» Oι ημερομηνίες που εμφανίζονται στον Aνρί Πολ Mπουασονά ακολουθούν το Nέο Hμερολγιο, ενώ αυτές στον Aναστάσιο Στεφάνου το Παλαι. H διαφορά μεταξύ τους, με το Nέο να προηγείται, είναι 13 ημέρες. Για παράδειγμα, ο Δεκαπενταύγουστος, ημέρα της Παναγίας στο Παλαι, γίνεται 28 Aυγούστου στο Nέο. Aκολουθώντας σήμερα το Nέο γίνεται υστεροχρονισμς στον προσδιορισμ αξιομνημνευτων γεγοντων. Kρατήθηκαν μως οι ημερομηνίες γιατί ο μεν Mπουασονά ακολουθούσε το Nέο (Γρηγοριαν), ο δε Στεφάνου το Παλι (Iουλιαν) που ίσχυε ακμη στην Eλλάδα.

Oι φωτογρ φοι O της Mικρασιατικς Eκστρατεας

Tου A §∫∏ •. • ∞¡£∞∫∏

ESFIAR Iστορικο Φωτογραφας Διευθυντ Σχολς Φωτογραφας AKTO

TAN Ô ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÛÙÚ·Ùfi˜ ·Ô‚È‚¿ÛÙËΠÛÙËÓ ÚÔÎ˘Ì·›· Ù˘ ™Ì‡ÚÓ˘, ÛÙȘ 2 ª·˝o˘ 1919, ηӤӷ˜ ÔÏÂÌÈÎfi˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ ‹ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ ‰ÂÓ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ·Ó¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘. ΔÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi ›¯Â ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ÂÍ‹ÁËÛË ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ‰È¯·ÛÌfi ÙÔ˘ ∞ã ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ¶ÔϤÌÔ˘. ∏ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋ ÂÎÛÙÚ·Ù›· ıˆڋıËΠ·fi ÙË ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ ËÁÂÛ›· ÙÔ˘ 19121913, Û·Ó «Ï¿ıÔ˜» ÙÔ˘ ∂Ï¢ı¤ÚÈÔ˘ μÂÓÈ˙¤ÏÔ˘ Î·È ÔÈ EÏÏËÓ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Î·È ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔÈ ÙˆÓ μ·ÏηÓÈÎÒÓ ¶ÔÏ¤ÌˆÓ ‰ÂÓ ÙËÓ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó. ∞˘Ùfi fï˜ Ô˘ ‰ÂÓ ¤‰ˆÛÂ Ë Ù¤¯ÓË Ù˘ «·Ï·È¿˜ ∂ÏÏ¿‰·˜» ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ÛÙÚ·Ùfi, ÚfiÛÊÂÚ·Ó Ô ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎfi˜ ÂÏÏËÓÈÛÌfi˜

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

3

Õ Eνα σπνιο ντοκουμ ντο. H Aννα Παπαδοπολου –η «μνα του στρατιτη»– με στολ νοσοκμας, φωτογραφζει τα ελληνικ αεροπλνα στον (;) «Παρδεισο» της Σμρνης. H φωογραφα της... φωτογρφου τραβχτηκε απ τον Θεκριτο Kαλογερδη. (Aρχεο Aλκη Ξ. Ξανθκη).

Ì ÙÔÓ ¡›ÎÔ ∑ˆÁÚ¿ÊÔ Î·È ÙÔÓ °. ¶ÚÔÎÔ›Ô˘.

¢‡Ô MÈÎÚ·ÛÈ¿Ù˜ √ ¡›ÎÔ˜ ∑ˆÁÚ¿ÊÔ˜ ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÓˆÛÙÔ‡˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ù˘ ™Ì‡ÚÓ˘. ∂›¯Â ÛÔ˘‰¿ÛÂÈ ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi Î·È Â›¯Â ·ÔÎÙ‹ÛÂÈ ÌÈ· Ôχ ηϋ Ê‹ÌË Î·È ÂÏ·Ù›·. ∞fi ÙËÓ ÚÒÙË ÛÙÈÁÌ‹ ‚Ú¤ıËΠ̠ÙË Ì˯·Ó‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ÚÔÎ˘Ì·›·, ʈÙÔÁÚ·Ê›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ÛÙÚ·Ùfi. ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙfi ¤Ó· ¯ÂÈÚÔÔ›ËÙÔ Ï‡Έ̷ Ì ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘, Ì ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ «∏ ÂÏÏËÓÈ΋ ηÙÔ¯‹ Ù˘ ™Ì‡ÚÓ˘», Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û‹ÌÂÚ· ÛÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ·Ú¯Â›Ô ÙÔ˘ ∂§π∞. ΔÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ·ÙÂÏȤ ÙÔ˘, ›¯Â ÌÂÁ¿ÏË Î›ÓËÛË, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙËÓ ·Ú¯‹, ·ÊÔ‡ ·ÍȈ̷ÙÈÎÔ› Î·È ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˜ ‹Á·ÈÓ·Ó ÂΛ ÁÈ· Ó· ʈÙÔÁÚ·ÊËıÔ‡Ó Î·È Ó· ÛÙ›ÏÔ˘Ó ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȤ˜ ÙÔ˘˜. ™ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÂ›Ô ÙÔ˘ ¿ÏψÛÙ ʈÙÔÁÚ·Ê‹ıËÎÂ Î·È Ë AÓÓ· ¶··‰ÔÔ‡ÏÔ˘, Ë ·‰ÂÏÊ‹ ÙÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ªÂÏ¿, ÁÓˆÛÙ‹ Û·Ó Ë «Ì¿Ó· ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙÈÒÙÔ˘». ¢ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛÙÔȯ›· Ô˘ Ó· ·Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fiÙÈ Ô ∑ˆÁÚ¿ÊÔ˜ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ÛÙÚ·Ùfi, ηٿ ÙËÓ ÂͤÏÈÍË Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜. ∞˘Ùfi Ê·›ÓÂÙ·È ÏÔÁÈÎfi ·ÊÔ‡ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·Ê‹ÛÂÈ ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÂ›Ô ÙÔ˘. ∫¿ÙÈ Ù¤ÙÔÈÔ fï˜ ¤Î·ÓÂ Ô ™Ì˘ÚÓÈfi˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ °ÈÒÚÁÔ˜ ¶ÚÔÎÔ›Ô˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙÔ˘˜ ÌÔ˘Û·Ì¿‰Â˜ Î·È Ù· ¯ÚÒÌ·Ù· ‹Ú ̷˙› ÙÔ˘ ÙË ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘ Ì˯·Ó‹, Ô˘ ¤·ÈÚÓ Á˘¿ÏÈÓ˜ ϿΘ 13Ã18 ÂÎ. Î·È ÙËÓ ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘ Ì˯·Ó‹ Î·È ¿Ú¯ÈÛ ӷ ÙÚÈÁ˘Ú›˙ÂÈ ÛÙ· ¯·Ú·ÎÒÌ·Ù· Ù˘ ÚÒÙ˘ ÁÚ·ÌÌ‹˜ ÙÔ˘ ÌÂÙÒÔ˘ ÁÈ· Ó· ηٷÁÚ¿„ÂÈ ÛÎËÓ¤˜ ‰Ú¿Û˘ Û ÒÚ· Ì¿¯Ë˜. ∞fi ÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ Ô˘ ÙÚ·‚Ô‡ÛÂ, Û˘Ó‰‡·˙ ‰‡Ô Î·È ÙÚÂȘ ÁÈ· Ó· ˙ˆÁÚ·Ê›ÛÂÈ ¤Ó·Ó ›Ó·Î¿ ÙÔ˘. ™ÙȘ Ì¿¯Â˜ ÙÔ˘ ∂ÏÌ·Ï›, ÙÔ˘ ™Â˚ÓÙ‹ –

δελφ του Παλου

υ –α H H Aννα Παπαδοπολο τοδεικτικ να τσιγρο, φω

Mελ– κρατντας επι Σμυρνιο φωτογρφου, γραφθηκε στο ατελι του αφι ρωσ της γρφει «Tα Nκου Zωγρφου. Στην ». νειρα δεν μ νουν νειρα

4

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

°·˙‹ Î·È ÙÔ˘ ∂ÛΛ-™Â¯‹Ú, ÙÔÓ ÁÓÒÚÈÛÂ Ô ¡. ¶Ï·ÛÙ‹Ú·˜. «[...] ÂÚÈÙÚ¤¯ˆÓ Î·È ·˘Ù¿˜ Ù·˜ ÂÁÁ‡ÙÂÚ·˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ Â¯ıÚfiÓ ÁÚ·ÌÌ¿˜ ÙˆÓ ·ÎÚÔ‚ÔÏÈÛÙÒÓ, ¢ڤıÂȘ ÔÏÏ¿ÎȘ ÂÓ Ì¤Ûˆ ‰È·ÚËÁÓfiÌÂÓˆÓ Ô‚›‰ˆÓ Î·È ‚ÚÔ¯‹˜ ÛÊ·ÈÚÒÓ, ›Ó· ·ÔÙ˘ÒÛÂÈ Ê¢Á·Ï¤· ËÚˆÈο ÂÂÈÛfi‰È·, ‰˘Ó¿ÌÂÓ· Ó’ ·Ô‰ÒÛÂÈ ÂȘ ÙËÓ ·ÈˆÓÈfiÙËÙ·, ÌfiÓÔÓ ‰È¿ ÙÔ˘ ¯ÚˆÛÙ‹ÚÔ˜, ¯ÂÈÚÈ˙fiÌÂÓÔ˘ ‡Ô ÙfiÛÔÓ ÙÔÏÌËÚÔ‡ Î·È ÚÈ„ÔΛӉӢÓÔ˘, fiÛÔ Î·È Âȉ¤ÍÈÔ˘ ηÏÏÈÙ¤¯ÓÔ˘» (∂ÛΛ ™Â¯‹Ú, 10 πÔ˘Ï›Ô˘ 1921, ¡. ¶Ï·ÛÙ‹Ú·˜) ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ·ÔÙ‡ˆÓ ÙȘ Ê¢Á·Ï¤Â˜ ÛÎËÓ¤˜ ÙȘ Ì¿¯Ë˜ Ì ÙËÓ ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘ Ì˯·Ó‹. ªÂ ÙË ÛÎËÓÔıÂÙÈ΋ fiÚ·ÛË ÂÓfi˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘, ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ¿ÊËÛ Ì ÌÈ· ¯ÂÈÚÔΛÓËÙË Ì˯·Ó‹ Ï‹„˘, Û 11.000 ̤ÙÚ· Ù·ÈÓ›·˜, ÙËÓ ÔÏÂÌÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ·fi ÙÔ 1919 ¤ˆ˜ ÙÔ 1928. πÛÙÔÚÈ΋ Â›Ó·È Ë Ù·ÈÓ›· ÙÔ˘ ·fi ÙËÓ ·Ú·ÛËÌÔÊfiÚËÛË ÙˆÓ ÛËÌ·ÈÒÓ ·fi ÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ, ÛÙÔ ∂ÛΛ ™Â¯‹Ú. H‰Ë ·fi ÙÔ 1920 Ô ·Ú¯ÈÛÙÚ¿ÙËÁÔ˜ §. π. ¶·Ú·Û΢fiÔ˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ›¯Â ·Ó·ı¤ÛÂÈ Ó· ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ·Ê‹ÛÂÈ Î·È Ó· ˙ˆÁÚ·Ê›ÛÂÈ ÙȘ ÔÏÂÌÈΤ˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÛÙÚ·ÙÔ‡. ΔÔÓ ›‰ÈÔ ¯ÚfiÓÔ ÙÔ˘ ·¤ÌÂÈÓ ÙÔÓ ÔÏÂÌÈÎfi ÛÙ·˘Úfi «‰ÈfiÙÈ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·˜ Â› Ì‹Ó·˜ ÔÏfiÎÏËÚÔ˘˜ ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfiÓ ÛÙÚ·ÙfiÓ ÂÓ ÙÔȘ ¯·Ú·ÎÒÌ·ÛÈ Î·È Î·Ù¿ Ù·˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ¤Ï·‚ ̤ÚÔ˜ ÂÓ ·˘Ù¿˜, ÂÓ ªÈÎÚ¿ ∞Û›· Î·È £Ú¿ÎË, ¤Óı· ‰È¿ ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ Ù·ÈÓÈÒÓ, Ù·˜ ÔÔ›·˜ ›¯Â, ·¤‰ˆÎÂÓ ÙÔ ¤ÚÁÔÓ ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙÔ‡ Ì·˜ ÈÛÙfiٷٷ, ÔÏÏ¿ÎȘ ·Ú·ÎÈÓ‰˘Ó‡ˆÓ ̤¯ÚÈ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ÁÚ·ÌÌÒÓ ÂÓ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ÁÂÓfiÌÂÓˆÓ Ì·¯ÒÓ» (§.π. ¶·Ú·Û΢fiÔ˘ÏÔ˜, ™Ì‡ÚÓË 22 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ 1920).

EÓı‡ÌÈÔÓ O˘Û¿Î ΔÔ 1920 Î·È ÂÓÒ Ô ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÛÙÚ·Ùfi˜ ÚÔ¯ˆÚÔ‡Û ÚÔ˜ ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi, fiÏÔ

H Õ Πολυβολητ ς στη Nεκρπολη των Σρδεων (Mπιν Tεπ ). Aυτ καθς και λλες παρμοιες φωτογραφες, που τραβοσε ο Γεργιος Προκοπου, τριγυρνντας στα χαρακματα, χρησιμοποιοσε για να συνθ σει τους γνωστος πολεμικος του πνακες απ την Eκστρατεα, πως ο πνακας (κτω) «M χρις εσχτων». Eναι εμφαν ς τι στην δεξι πλευρ του ζωγραφικο ργου επαναλαμβνεται το θ μα της φωτογραφας.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

5

H Eφοδιοπομπ για το μ τωπο της ερμου (Συλλογ Γ. Προκοπου).

μιο τραυματα

θ H Φωτογραφα – εν νη M τωπο, τραβηγμ

στρατιτη απ το κρτογρφο. Oι φωτο απ πλανδιο φω αρ π α ρι μ σαν «τεκ τες αυτ ς αποτελο ιες των στρατιωτν, νε ξης» για τις οικογ ζονταν. (Συλλογ οορ πρ ες ο οπ τις α γι ρη). Mιχλη Γ. Tσγκα

6

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔÈ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÊÙ¿ÓÔ˘Ó ÂΛ. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Â›Ó·È Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ ∫·Ú‰È·Î›‰Ë˜. ∂›¯Â ÁÂÓÓËı› ÛÙËÓ ∫Ú‹ÓË (ΔÛÂṲ̂) Ù˘ ªÈÎÚ¿˜ ∞Û›·˜ Î·È Â›¯Â ʇÁÂÈ ·fi ÙËÓ ΔÔ˘ÚΛ·, ÂÓÒ ˘ËÚÂÙÔ‡Û ÛÙÔÓ ÙÔ˘ÚÎÈÎfi ÛÙÚ·Ùfi. ∂¤ÛÙÚ„ ÙÔ 1919 ·Ó Î·È ·˘Ùfi ‹Ù·Ó Ôχ ÂÈΛӉ˘ÓÔ ·Ó ÙÔÓ Û˘ÏÏ¿Ì‚·Ó·Ó, ·ÊÔ‡ ÙÔÓ ıˆÚÔ‡Û·Ó ÏÈÔÙ¿ÎÙË. ∞ÎÔÏÔ‡ıËÛ ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ÛÙÚ·Ùfi, ηٿ ÙÔÓ ÚÒÙÔ ¯ÚfiÓÔ Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜, ʈÙÔÁÚ·Ê›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˜, οÙÈ Ô˘ ÙÔ˘ ·fiÊÂÚ ÔÏÏ¿ ¯Ú‹Ì·Ù·. ∫¿ÔȘ ÊÔÚ¤˜ η٤ÁÚ·„– ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÂÏ¿¯ÈÛÙ˜ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘– Î·È ‰Ú·Ì·ÙÈΤ˜ ÛÎËÓ¤˜ ·fi ÙȘ ˆÌfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ΔÔ‡ÚΈÓ. ∞Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ‰È¿ÛËÌÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘˜, Ô˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊËÛ·Ó Ù· ¯ÚfiÓÈ· ÂΛӷ, ‹Ù·Ó Î·È Ô EÏ‚ÂÙfi˜ ÊÈϤÏÏËÓ·˜ Fred Boissonnas ηıÒ˜ Î·È Ô ÚˆÙfiÙÔÎÔ˜ ÁÈÔ˜ ÙÔ˘ Edmond. √È ÈÔ ÔÏÏÔ› ‹Ù·Ó fï˜ ÔÈ Ï·Ófi‰ÈÔÈ ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔÈ, Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û·Ó Ì ÙË ÌÂÁ¿ÏË Í‡ÏÈÓË Ì˯·Ó‹ (ÙËÓ «Î¿Û·»), Ô˘ ‹Ù·Ó Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Î·È ÛÎÔÙÂÈÓfi˜ ı¿Ï·ÌÔ˜. √È ÊˆÙÔοÚÙ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂˆÓ 10 Ã15 ÂÎ, Ù˘ÒÓÔÓÙ·Ó Â› ÙfiÔ˘, ̤۷ Û 15 ÂÚ›Ô˘ ÏÂÙ¿. √ ʈÙÔÁÚ·ÊÔ‡ÌÂÓÔ˜ η-

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

ıfiÙ·Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ Û ÌÈ· „¿ıÈÓË Î·Ú¤ÎÏ·, ›Ûˆ ·fi ÙËÓ ÔÔ›· ˘‹Ú¯Â ÁÈ· ÊfiÓÙÔ ¤Ó· ·Ó›, Ô˘ ·ÔÌfiÓˆÓ ·fi ÙÔÓ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ· ¯ÒÚÔ. ™’ ·˘Ùfi, Ì·˙› Ì οÔÈ· ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο Û¯¤‰È·, Û˘Ó‹ıˆ˜ ¿ÓıË, ÔÈ ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔÈ ¤ÁÚ·Ê·Ó .¯. «∂Óı‡ÌÈÔÓ √˘Û¿Î», Î·È ÌfiÏȘ Ô ÛÙÚ·Ùfi˜ ηÙÂÏ¿Ì‚·Ó ÌÈ· Ó¤· fiÏË, ¤Û¢‰·Ó Ó· ÁÚ¿„Ô˘Ó ÙÔ fiÓÔÌ· Ù˘ (∫ÈÔ˘Ù¿¯ÂÈ·, ∂ÛΛ-™Â¯‹Ú Î.Ï.). √È ÊˆÙÔÁڷʛ˜-ÂÓı‡ÌÈ· ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó «ÙÂÎÌ‹ÚÈ· ‡·Ú͢» ÁÈ· ÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÒÓ, ÁÈ· ÙȘ Ôԛ˜ Î·È ÚÔÔÚ›˙ÔÓÙ·Ó. ¢ÂÓ ‹Ù·Ó Ï›Á˜ ÔÈ ÊÔÚ¤˜ Ô˘ ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ʈÙÔÁÚ·Ê›· Ì ¤Ó· Û‡ÓÙÔÌÔ ÔÈÛıÔÁÚ¿ÊËÌ· «...∂›Ì·È ηϿ, ÙÔ ›‰ÈÔ Â‡¯ÔÌ·È Î·È ‰È’ ˘Ì¿˜», ¤ÊÙ·Ó ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, ÂÓÒ ÛÙÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ·˘Ùfi Ô ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˘ ›¯Â ÛÎÔÙˆı›. ∞Ó Ô ÛÙÚ·ÙÂ˘Ì¤ÓÔ˜ ÂÍ·ÓÙÏÔ‡Û ٷ ÛÙÂÚÂfiÙ˘· ΛÌÂÓ·, η٤Ê¢Á Û ¤ÌÌÂÙÚ· Ï·˚ο ÙÂÙÚ¿ÛÙȯ·. Δ· ÙÂÙÚ¿ÛÙȯ· ·˘Ù¿ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ·Ú¯Èο ÛÙÔ˘˜ μ·ÏηÓÈÎÔ‡˜ ¶ÔϤÌÔ˘˜, ·ÏÏ¿ Ù· ›‰È· Ì οÔȘ ·Ú·ÏÏ·Á¤˜ Û˘Ó¤¯ÈÛ·Ó Ó· Â›Ó·È Û ¯Ú‹ÛË Î·È Î·Ù¿ ÙË ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋ ÂÎÛÙÚ·Ù›·. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Â›Ó·È ÙÔ ·Ú·Î¿Ùˆ: ™Ô˘ ÛÙ¤ÏÓˆ ÙÔ ÎÔÚÌ¿ÎÈ ÌÔ˘ Ì Ì˯·Ó‹ ÁÚ·Ì̤ÓÔ ™·Ó ·Ôı¿Óˆ ÛÙÔ ¯·Î›, ÂÓı‡ÌÈÔÓ Ó· ̤ӈ. §¿‚ ÎÔÚÌ› ‰›¯ˆ˜ „˘¯‹ Î·È ÛÒÌ· ‰›¯ˆ˜ ·›Ì· ∫·È ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· ÌÔ˘ Ó· Ì ı˘Ì¿Û·È Â̤ӷ. √ÚÈṲ̂ÓÔÈ «ÙÔÏÌËÚÔ›» Ê·ÓÙ¿ÚÔÈ Ù· ¤ÁÚ·Ê·Ó Û·Ó ·ÊȤڈÛË ›Ûˆ ·fi ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›·, Ô˘ ¤ÛÙÂÏÓ·Ó ÛÙËÓ

«¿ÁÓˆÛÙË ‰ÂÛÔÈÓ›‰·», Ì ÙËÓ ÔÔ›· ·ÏÏËÏÔÁÚ·ÊÔ‡Û·Ó ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Î·È ÙËÓ ÔÔ›· Û˘¯Ó¿ ÂÚˆÙ‡ÔÓÙ·Ó, ¯ˆÚ›˜ Ó· ¤¯Ô˘Ó ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÔÙ¤. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·Ó‹Î·Ó ÛÂ Û˘Ó‰¤ÛÌÔ˘˜, Ì ÈÔ ÂÓÂÚÁ‹ ÙË ª∞™ (ªÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋ ∞‰ÂÏÊ‹ ÙÔ˘ ™ÙÚ·ÙÈÒÙË), Î·È ¤ÁÚ·Ê·Ó ÛÙÔ˘˜ Ê·ÓÙ¿ÚÔ˘˜ Ì „¢‰ÒÓ˘Ì· fiˆ˜ ∞ÁÚÈÔÏÔ‡ÏÔ˘‰Ô, ∞ÓÔÈÎÙ‹ ∫·Ú‰È¿, °˘·Ï¤ÓÈ· ∫·Ú‰È¿, √ÓÂÈÚÔfiÏÔ˜ ∞‡Ú· Î.¿. √È ÊˆÙÔÁڷʛ˜ Ù˘ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋˜ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ ˘ÛÙÂÚÔ‡Ó ÛËÌ·ÓÙÈο Û Ú·ÏÈÛÌfi, Û˘ÁÎÚÈÓfiÌÂÓ˜ Ì ÙȘ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ÙˆÓ μ·ÏηÓÈÎÒÓ ¶ÔϤ̈Ó. ¢‡Ô Â›Ó·È ÔÈ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÌÔÚ› ·˘Ùfi Ó· ·Ô‰Ôı›. ¶ÚÒÙÔ ÛÙËÓ ·˘ÛÙËÚfiÙÂÚË ÏÔÁÔÎÚÈÛ›· Ô˘ ˘‹Ú¯Â ÙfiÙÂ Î·È ‰Â‡ÙÂÚÔ ÛÙÔ fiÙÈ ÔÈ ÈÔ ÔÏÏÔ› ʈÙÔÁÚ¿ÊÔÈ ‹Á·Ó ÂΛ Ì ÛÎÔfi Ó· ÎÂÚ‰›ÛÔ˘Ó ÁÚ‹ÁÔÚ· ¯Ú‹Ì·Ù·, ʈÙÔÁÚ·Ê›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˜. √È Ï›Á˜ ʈÙÔÁڷʛ˜ ·fi Ì¿¯Â˜ ‹ ÛÎËÓ¤˜ ‰Ú¿Û˘, ÙÚ·‚‹¯ÙËÎ·Ó ·fi ÂÚ·ÛÈÙ¤¯Ó˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ô˘ ‹Ù·Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ ·ÍȈ̷ÙÈÎÔ› Î·È Ôϛ٘. ΔÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ˘ÏÈÎfi Ô˘ ‰È·ÛÒ˙ÂÙ·È, Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔÌ¤ÓˆÓ Î·È ÙˆÓ ·Ó·ÌÓËÛÙÈÎÒÓ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÒÓ ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÒÓ, Â›Ó·È Ôχ ÌÂÁ¿ÏÔ. ªÈ· ¤Ú¢ӷ ÂȘ ‚¿ıÔ˜ ›Ûˆ˜ ÂÓÙfiÈ˙ ÔÚÈṲ̂Ó˜ ʈÙÔÁڷʛ˜ ‰Ú¿Û˘ Ô˘ ‰È·Ê‡ÁÔ˘Ó. °È·Ù› Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ë ÊˆÙÔÁÚ·Ê›·, Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ÂÈ ÙfiÛ· ÔÏÏ¿, ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ ÙË ‰Ú·Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘ ·˘ÙÔ‡ ÛÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÙÔ˘ ̤ÁÂıÔ˜, fiˆ˜ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ¤¯Ô˘Ó ‰Â›ÍÂÈ Ù· ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· ΛÌÂÓ·.

Aνρ - Πολ Mπουασον Tης E πƒ∏¡∏˜ M ¶√À¡Δ√Àƒ∏

H Aριστερ ο συνταγματρχης Fernand Feyler και δεξι ο Henri–Paul Boissonnas κπου στο μικρασιατικ Mτωπο (φωτογραφικ αρχεο Aντνη Σ. Mαλλη).

Eπιμελτριας Φωτογραφικο Aρχεου Mουσεου Mπενκη

Δ

PITOTOKO™ ÁÈÔ˜ ÙÔ˘ ÁÓˆÛÙÔ‡ EÏ‚ÂÙÔ‡ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ Fred Boissonnas Î·È Ù˘ Augusta Magnin, Ô Henri Boissonnas ÁÂÓÓ‹ıËΠÛÙË °ÂÓÂ‡Ë ÙÔ 1894 Î·È ÌÂÁ¿ÏˆÛ ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi Û›ÙÈ «Les Mayens» ÛÙÔ Petit-Saconnex. ¶·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› Ì·ı‹Ì·Ù· ÛÙÔ ÎÏ·ÛÈÎfi KÔϤÁÈÔ Ù˘ °ÂÓ‡˘. ™‡ÓÙÔÌ· fï˜ Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ ı· ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ ÙË Ê˘ÛÈ΋ ÙÔ˘ ÎÏ›ÛË ÚÔ˜ ÙÔ Û¯¤‰ÈÔ Î·È ÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ Î·È ı· ÙÔÓ ÂÁÁÚ¿„ÂÈ ÛÙË ™¯ÔÏ‹ ∫·ÏÒÓ Δ¯ÓÒÓ Ù˘ °ÂÓ‡˘, ÙËÓ ÔÔ›· ÙfiÙ ‰È¢ı‡ÓÂÈ Ô ÂÈÛÙ‹ıÈÔ˜ Ê›ÏÔ˜ Î·È Û˘ÓÂÚ-

Á¿Ù˘ ÙÔ˘ Fred, Daniel Baud Bovy. √ Henri ·ÔÊÔÈÙ¿ Ì ÙÔ ‰›ψ̷ ÙÔ˘ ηıËÁËÙ‹ ۯ‰›Ô˘. Oˆ˜ Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ Î·È Ù· ‰‡Ô ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ·‰¤ÏÊÈ· ÙÔ˘, Edmond Î·È Émile, o Henri ı· Á›ÓÂÈ ‰ÂÈÓfi˜ ÔÚÂÈ‚¿Ù˘ Î·È ı· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ ÛÙȘ ·Ó·‚¿ÛÂȘ ÛÙȘ ÂÏ‚ÂÙÈΤ˜ AÏÂȘ, ÌÂٷʤÚÔÓÙ·˜ ÛÙȘ ÎÔÚ˘Ê¤˜ ÙˆÓ ‚Ô˘ÓÒÓ ÙÔÓ ‚·Ú‡Ù·ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ÂÍÔÏÈÛÌfi. ∏ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ʈÙÔÁÚ·ÊÈ΋˜ Ù¤¯Ó˘ Â›Ó·È ·Ó·fiÊ¢ÎÙË. ∞fi ÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ Fred Ì˘‹ıËΠÛÙË Ï‹„Ë Î·È ÙËÓ ÂÎÙ‡ˆÛË ÙˆÓ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÒÓ Î·È ÁÚ‹ÁÔÚ· ¤ÁÈÓ ÙÔ «·ÚÈÛÙÂÚfi» ÙÔ˘ ¯¤ÚÈ. ™Ù·

M·˙› Ì ÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ ºÚÂÓÙ Î·È ÙÔÓ ·‰ÂÏÊfi ÙÔ˘ EÓÙÌfiÓ, ˘‹ÚÍ·Ó ‰È·ÚÂ›˜ ÂÏÏËÓÔÏ¿ÙÚ˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔÈ

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

7

H Oι γονες του Aνρ – Πολ, Φρεντ και Aυγοστα Mπουασον στα 1905. O Φρεντ, λαμπρς φωτογρφος, με ευρωπαϊκ" ακτινοβολα, πρτος ανδειξε το αγνοημνο απ τους λλους ξνους φωτογρφους ελληνικ τοπο καθς, για 30 περπου χρνια (1902–1930), ασχολομενος σταθερ με την Eλλδα, τρβηξε πνω απ 6.000 φωτογραφες ελληνικο ενδιαφροντος.

H Tο εξφυλλο του φω-

20 ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÈ·, Ô ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi˜ Ô›ÎÔ˜ ÙˆÓ Boissonnas Â›Ó·È ‰ÈÂıÓ‹˜ Ì ·Ú·ÚÙ‹Ì·Ù· ÛÙË ª·ÛÛ·Ï›·, ÙË ƒÂ̘, ÙÔ ¶·Ú›ÛÈ Î·È ÙËÓ ∞Á›· ¶ÂÙÚÔ‡ÔÏË Î·È Ë ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ Âȯ›ÚËÛË ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ó· Â›Ó·È Ë Ê˘ÛÈ΋ ‰È¤ÍÔ‰Ô˜ ÁÈ· οı ̤ÏÔ˜ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜. √ Henri, ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘, ı· Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ Ì ÙȘ ‰‡Ô ÙÔ˘ ȉÈfiÙËÙ˜, ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘, ÂÈÌÂÏÔ‡ÌÂÓÔ˜ Ì ȉȷ›ÙÂÚÔ Ù·Ï¤ÓÙÔ ÙË ÛÂÏȉÔÔ›ËÛË, ÙÔÓ ˙ˆÁÚ·ÊÈÎfi ‰È¿ÎÔÛÌÔ ÙˆÓ Â͈ʇÏÏˆÓ Î·È ÙȘ ÂÛˆÙÂÚÈΤ˜ ‚ÈÓȤÙ˜ ÙˆÓ ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ La Grèce Immortelle, 1919 Î·È La campagne de Macédoine, 19161917 ÙˆÓ Editions d’ Art Boissonnas.

™ÂÈÚ¿ ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ ÃÚÔÓÈ¿ ÔÚfiÛËÌÔ ÁÈ· ÙË ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ÔÚ›· ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ Âȯ›ÚËÛË ÙˆÓ Boissonnas Ú¤ÂÈ Ó· ıˆÚËı› ÙÔ 1919. ™ÙȘ 27 ª·ÚÙ›Ô˘ ÂΛӢ Ù˘ ¯ÚÔÓÈ¿˜, Ë Û¯¤ÛË ÙÔ˘ Fred Boissonnas Ì ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, Ô˘ ›¯Â ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ ·fi ÙÔ 1903, ÌÂÙ·ˉ¿ ·fi ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÚÔÛˆÈ΋˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›·˜ ÂÓfi˜ ÂÏÏËÓÔÏ¿ÙÚË ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜ Â͇ÌÓËÛ Ì ÙÔÓ ÈÔ ÔÈËÙÈÎfi ÙÚfiÔ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ÛÙËÓ ˘ÈÔı¤ÙËÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ·fi ÙËÓ ÙfiÙ ΢‚¤ÚÓËÛË μÂÓÈ˙¤ÏÔ˘ Î·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ·fi ÙÔ ˘Ô˘ÚÁÂ›Ô ∂͈ÙÂÚÈÎÒÓ. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÛÙÔ ÔÏ˘Û¤ÏÈ‰Ô Û˘Ì‚fiÏ·ÈÔ 1 Ô˘ ˘¤ÁÚ·„Â Ô Fred Boissonnas Ì ÙÔÓ ˘Ô˘ÚÁfi ∂͈-

8

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

ÙÂÚÈÎÒÓ ¡ÈÎfiÏ·Ô ¶ÔÏ›ÙË ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ, Ô ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÌÈ·˜ ÛÂÈÚ¿˜ ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ Ì ı¤Ì· ÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· fiÛˆÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ ÚfiÛÊ·Ù· ÂÓۈ̷ÙÒıËÎ·Ó ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ ‹ ·ÎfiÌ· Î·È ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ‰ÈÂΉÈ΋ÛÂȘ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ™ÙËÓ ¤Ó·ÙË ÛÂÏ›‰· ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘ Ô Henri Î·È Ô ·‰ÂÏÊfi˜ ÙÔ˘ Edmond Û˘Ó˘ÔÁÚ¿ÊÔ˘Ó ˆ˜ Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˜ Ù˘ ·Ó¿ıÂÛ˘ ÙÔ˘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È Û˘Ó¯ÈÛÙ¤˜ ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘˜ Û ÂÚ›ÙˆÛË ı·Ó¿ÙÔ˘ ÙÔ˘. ΔËÓ ›‰È· ¯ÚÔÓÈ¿ Ô Fred, Û˘Óԉ¢fiÌÂÓÔ˜ ·fi ÙÔÓ Daniel Baud Bovy Î·È ÙÔ˘˜ ‰‡Ô ÁÈÔ˘˜ ÙÔ˘ Edmond Î·È Henri, ÍÂÎÈÓ¿ Î·È ¿ÏÈ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. √ Edmond ı· ʇÁÂÈ ÁÈ· ÙË ™Ì‡ÚÓË, ÒÛÙ ӷ ÚÔÛÎÔÌ›ÛÂÈ ÙȘ ··Ú·›ÙËÙ˜ Ï‹„ÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ Ï¢ÎÒÌ·ÙÔ˜ Smyrne, ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘. √ ∏enri ı· ¿ÂÈ ÛÙË ª·Î‰ÔÓ›· Î·È ı· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÂÈ, ·fi ÎÔÈÓÔ‡ Ì ÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘, ÙË ÊˆÙÔÁÚ¿ÊËÛË Ù˘ Û˘ÌÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ fiÏÂÌÔ. ∫·ı’ Ô‰fiÓ ı· ·Ó¤‚Ô˘Ó ÛÙÔÓ OÏ˘ÌÔ ÁÈ· Ó· ÙÚ·‚‹ÍÔ˘Ó ÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ Ô˘ Ô Fred ‰ÂÓ Â›¯Â ηٷʤÚÂÈ Ó· ÙÚ·‚‹ÍÂÈ ÏfiÁˆ ¤ÏÏÂȄ˘ ÂÍÔÏÈÛÌÔ‡ Î·È ‚ÔËıÔ‡. ΔÂÏÈο ÙÔ Ï‡Έ̷ Smyrne ÂΉ›‰ÂÙ·È ·fi ÙȘ Editions d’∞rt Boissonnas Î·È ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È ÛÙË ÛÂÈÚ¿ «L’image de la Grèce». ∏ ™Ì‡ÚÓË ÙÂÏÔ‡ÛÂ Â‰Ò Î·È Ì‹Ó˜ ˘fi ÂÏÏËÓÈ΋ ηÙÔ¯‹ ÁÂÁÔÓfi˜, Ô˘ ÙÔÓ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ÙÚ›-

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

ÙË ÎÈfiÏ·˜ ʈÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ Ï¢ÎÒÌ·ÙÔ˜ Ì ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÔÏÂÌÈÎfi ÏÔ›Ô §∏ª¡√™ Î·È Ù· ÂÏÏËÓÈο ÛÙÚ·Ù‡̷ٷ ηٿ Ì‹ÎÔ˜ Ù˘ ÚÔÎ˘Ì·›·˜. ΔÔ 1920 ÂΉ›‰ÔÓÙ·È ÔÈ ‰‡Ô ÙfiÌÔÈ Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ Ù˘ ª·Î‰ÔÓ›·˜ La Campagne de Macédoine 1916-1917 Ì ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ Edmond, ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË ÙÔ˘ Henri Î·È Î›ÌÂÓÔ ÙÔ˘ Fernand Feyler.

O AÓÚ› ÛÙÔ M¤ÙˆÔ ΔÔÓ ª¿ÈÔ ÙÔ˘ 1921, fiÙ·Ó Ô BÂÓÈ˙¤ÏÔ˜ ¤¯ÂÈ ¯¿ÛÂÈ ϤÔÓ ÙȘ ÂÎÏÔÁ¤˜, o Henri Boissonnas, ÂÊԉȷṲ̂ÓÔ˜ Ì ÂÏÏËÓÈÎfi ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰È·‚·Ù‹ÚÈÔ Ô˘ ÂΉfiıËΠÛÙË μ¤ÚÓË Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ ·fi ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ‚·ÛÈÏÈ΋ ·ÓÙÈÚÔÛˆ›· (Légation Royale de Grèce), ËÁ·›ÓÂÈ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ̤ۈ Ù˘ πÙ·Ï›·˜. ™˘ÓÔ‰ÔÈfiÚÔ˜ Î·È Û‡ÓÙÚÔÊÔ˜ ÛÙÔ Ù·Í›‰È, Ô˘ ÙÂÏÈο ÙÔÓ Ô‰‹ÁËÛ ÛÙ· ‚¿ıË Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ›·˜, Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘ Î·È ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi˜ Ê›ÏÔ˜ Fernand Feyler. EÂÈÙ· ·fi ÂÍ¿ÌËÓË Û˘ÌfiÚ¢ÛË Ì ÙË ÛÙÚ·ÙÈ¿ Ù˘ ªÈÎÚ¿˜ ∞Û›·˜ Î·È ÛÙËÓ ÎÚÈÛÈÌfiÙÂÚË Î·Ì‹ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÂÁ¯ÂÈÚ‹Ì·ÙÔ˜, Ô Henri Î·È Ô Feyler ÂÈÛÙÚ¤ÊÔ˘Ó ›Ûˆ ÛÙËÓ ∂Ï‚ÂÙ›· ̤ۈ πÙ·Ï›·˜ fiÔ˘ Ô Henri ·ı·›ÓÂÈ ÂÏÔÓÔÛ›·. ∏ ˘ÎÓ‹ ·ÏÏËÏÔÁÚ·Ê›· Ì ÙËÓ ·ÚÚ·‚ˆÓÈ·ÛÙÈÎÈ¿ ÙÔ˘ Valentine Baud Bovy ηٿ ÙË Ì·ÎÚ¿ ·Ú·ÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔ Ì¤ÙˆÔ ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘ Û˘ÛÊ›ÁÁÂÈ ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ

τογραφικο λευκματος «Smyrne». Tις λ"ψεις κανε ο Eντμν την νοιξη του 1919 και εκδθηκε την δια χρονι, στερα απ συμβλαιο που υπγραψε ο πατρας Φρεντ με την ττε κυβρνηση Bενιζλου για την ανδειξη περιοχν που πρσφατα ενσωματθηκαν στο ελληνικ κρτος " αποτελοσαν ττε εθνικς διεκδικ"σεις. Στους ρους αυτο του συμβολαου "ταν και το ταξδι του Aνρ λγο αργτερα (1921) στο Mικρασιατικ Mτωπο.

‰‡Ô Ó¤ˆÓ Ô˘, Ì ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘ ∏enri, ÂÈÛÊÚ·Á›˙ÔÓÙ·È Ì ٷ ‰ÂÛÌ¿ ÙÔ˘ Á¿ÌÔ˘.

Afi ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· ÛÙË Û˘ÓÙ‹ÚËÛË ¤ÚÁˆÓ Ù¤¯Ó˘ √ Henri ˆÛÙfiÛÔ ·Ó·˙ËÙ› ·ÎfiÌ· ÙÔÓ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÎfi ÙÔ˘ ‰ÚfiÌÔ Î·È Ù·Ï·ÓÙ‡ÂÙ·È ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ ¤ÌÊ˘ÙÔ ¿ıÔ˜ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ Î·È ÙËÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ó· ÂÍ·Û΋ÛÂÈ ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ· ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘. ªÂÙ¿ ÙÔÓ Í·ÊÓÈÎfi ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ·‰ÂÏÊÔ‡ ÙÔ˘ Edmond ÙÔ 1924, Ô Henri ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÁÈ· ÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ· ÙË ‰È‡ı˘ÓÛË ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ·Ê›Ԣ ÛÙËÓ Quai de la Poste. ∏ ηıËÌÂÚÈÓ‹ ÙÚÈ‚‹ Ì ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔÓ ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÈ ·fi ÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ Î·È ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ Ù˘ ¢ı‡Ó˘ ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘: «∏ ÂÌÂÈÚ›· ¤‰ÂÈÍ fiÙÈ Ë ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· Ì ÂӉȷʤÚÂÈ ·ÏÏ¿ ¤¯ÂÈ ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ÌÂÈÔÓ¤ÎÙËÌ· fiÙÈ ·ÔÚÚÔÊ¿ fiÏÔÓ ÙÔ ¯ÚfiÓÔ ÌÔ˘... √ Paul Ganz, οÓÔÓÙ·˜ ¤Ó· ¤Ú·ÛÌ· ·fi ÙË °ÂÓ‡Ë, ÌÔ˘ ÚfiÙÂÈÓ ӷ ÌÔ˘ Ì¿ıÂÈ ÙËÓ Ù¤¯ÓË Ù˘ ·ÔηٿÛÙ·Û˘ ÙˆÓ ÈӿΈÓ... ¤ÙÛÈ ı· Ì˘ËıÒ Û’ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ Ù¤¯ÓË ÁÈ· ÙËÓ Ë̤ڷ, Ô˘ ‰ÂÓ ·¤¯ÂÈ Ôχ, fiÔ˘ Ë ·ÚÔ˘Û›· ÌÔ˘ ÛÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· ‰ÂÓ ı· Â›Ó·È ÙfiÛÔ ··Ú·›ÙËÙË... ÙfiÙ ı· Â›Ì·È ÂχıÂÚÔ˜ Ó· ˙ˆÁÚ·Ê›˙ˆ...». ªÂ ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· Î·È ÙËÓ ·ÚfiÙÚ˘ÓÛË ÙÔ˘ Paul Ganz, ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ ªÔ˘Û›Ԣ ∫·ÏÒÓ Δ¯ÓÒÓ Ù˘ μ·ÛÈÏ›·˜, Ô Henri ı· ·ÊÔÛȈı› ÙÂÏÈο ÛÙË Û˘ÓÙ‹ÚËÛË Î·È ÙËÓ ·ÔηٿÛÙ·ÛË ¤ÚÁˆÓ Ù¤¯Ó˘,

P O Aνρ – Πολ Mπουασον το 1924. Tριττοκος γιος του γνωστο Eλβετο φωτογρφου Φρεντ, φτνει στην Eλλδα τλη Mαου 1921. Tο πρτο πενθ"μερο του Iουνου (5/6 ν.η.) καταπλει στη Σμρνη, παραμνοντας και φωτογραφζοντας το Mικρασιατικ Mτωπο μχρι τον Oκτβριο (23/6 ν.η.).

ÂÁηٷÏ›ÔÓÙ·˜ ·fi ÙÔ 1927 ÔÚÈÛÙÈο ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÂ›Ô ÛÙÔÓ ÌÈÎÚfi ÙÔ˘ ·‰ÂÏÊfi Paul. ∏ ÚˆÙÔfiÚ· ¯Ú‹ÛË Ù˘ Ú·‰ÈÔÁÚ·Ê›·˜ Î·È ÙˆÓ ˘ÂÚȈ‰ÒÓ ·ÎÙ›ÓˆÓ ÛÙË Û˘ÓÙ‹ÚËÛË ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ Ù¤¯Ó˘, ·ÏÏ¿ Î·È Ë Âȉ›ÎÂ˘Û‹ ÙÔ˘ ÛÙ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ Holbein ÙÔ‡ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ‰ÈÂıÓ‹ ÂÏ·Ù›·. ∏ Ê‹ÌË ÙÔ˘ ÁÚ‹ÁÔÚ· ÍÂÂÚÓ¿ Ù· fiÚÈ· Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜. ∞fi ÙÔ 1934 ÂÁηı›ÛÙ·Ù·È Ì ÙË Á˘Ó·›Î· ÙÔ˘ Valentine, Û˘ÓÙËÚ‹ÙÚÈ· ÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓË ÛÙËÓ ·ÔηٿÛÙ·ÛË Û¯Â‰›ˆÓ Î·È ¯·Ú·ÎÙÈÎÒÓ, ÛÙË ∑˘Ú›¯Ë, Î·È ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È ÁÈ· Ù· ÌÔ˘Û›· Ù˘ °ÂÓ‡˘, Ù˘ μ¤ÚÓ˘ Î·È Ù˘ ∑˘Ú›¯Ë˜. ™ËÌ·ÓÙÈÎfi ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ ıˆÚÂ›Ù·È Ë Û˘ÓÙ‹ÚËÛË ÔÏfiÎÏËÚ˘ Ù˘ ÔÚÔÊÔÁÚ·Ê›·˜ Ù˘ ÚÔÌ·ÓÈ΋˜ ÂÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙÔ Zillis ÛÙÔ Grizons. ∫·Ù¿ ÙË Ì·ÎÚfi¯ÚÔÓË ÂÓ·Û¯fiÏËÛ‹ ÙÔ˘ Ì ÙË Û˘ÓÙ‹ÚËÛË, Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ ¤Ó· ÔÏ˘ÙÈÌfiÙ·ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ·Ú¯Â›Ô Ì ڷ‰ÈÔÁÚ·ÊÈο ·ÚÓËÙÈο Î·È ÁÂÓÈο Ì ٷ ‰È¿ÊÔÚ· ÛÙ¿‰È· Û˘ÓÙ‹ÚËÛ˘ ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ Ô˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙË ‚¿ÛË Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÙÂÎÌËÚ›ˆÛ˘ ÙÔ˘ ∂Ï‚ÂÙÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ªÂϤÙË Ù˘ Δ¤¯Ó˘. √ Henri Boissonnas ¤ı·Ó ÙÔÓ ∞‡ÁÔ˘ÛÙÔ ÙÔ˘ 1966 ÛÙË ∑˘Ú›¯Ë. ™∏ª∂πfl™∂π˜: 1. Aρχείο Boissonnas, φάκελος υπουργείο Eξωτερικών, EΛIA

H O Eλευθριος Bενιζλος το 1920. Φωτογραφικ πορτρτο απ τον Eντμν Mπουασον.

Tα στοιχεία του σημειώματος προέρχονται απ τα κείμενα του Luc Boissonnas και της Ειρήνης Μπουντούρη στο υπ έκδoση βιβλίo : «Henti-Paul Boissonnas Mικρά Aσία 1921», (Mουσείο MπενάκηIδρυμα Mείζονος Eλληνισμού).

H δωρε των φωτογραφιν του Aνρ - Πολ στο φωτογραφικ αρχεο του Mουσεου Mπεν κη

™

YNEXIZONTA™ ÙË Ì·ÎÚ¿ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·ÔÊ·ÛÈÛÙÈ΋ ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛË ÙÔ˘ ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˘ Î. ¡ÈÎfiÏ·Ô˘ °È·ÏÔ‡ÚË, ÔÈ ÎÏËÚÔÓfiÌÔÈ ÙÔ˘ Henri Boissonnas, Luc Î·È Lucien, ‰ÒÚÈÛ·Ó ÙÔ 1998 ÛÙÔ ºˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ∞Ú¯Â›Ô ÙÔ˘ ªÔ˘Û›Ԣ ªÂÓ¿ÎË ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ Ï‹„ÂˆÓ ÙÔ˘ ÚÔÁfiÓÔ˘ ÙÔ˘˜ ·fi ÙË ªÈÎÚ¿ ∞Û›·. ∏ ‰ˆÚ¿ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ 430 ÚˆÙfiÙ˘˜ ʈÙÔÁڷʛ˜, 25 ·ÚÓËÙÈο, ηıÒ˜ Î·È ÌÈÎÚfi ·ÚÈıÌfi ηÏÏÈÙ¯ÓÈÎÒÓ ÂÎÙ˘ÒÛÂˆÓ (16x22,5ÂÎ.). ΔÔ ·Ú¯Â›Ô ÙÔ˘ Henri-Paul Boissonnas Û˘ÌÏËÚÒÓÔ˘Ó 38 Ï˘Ù¿ ʇÏÏ· ÙÂÙÚ·‰›Ô˘ Ì ȉÈfi¯ÂÈÚÔ ˘ÔÌÓËÌ·ÙÈÛÌfi ÙˆÓ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÒÓ. ∞ÔÎ·Ï˘ÙÈÎfi ÁÈ· ÙÔÓ ÛÎÔfi ÙÔ˘ Ù·ÍȉÈÔ‡ ÙÔ˘ Henri Î·È ÁÈ· ÙȘ ÔÏÈÙÈΤ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ‰È·Û˘Ó‰¤ÛÂȘ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Boissonnas ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Î·È ÙË ™Ì‡ÚÓË Â›Ó·È ÙÔ ÙÂÙÚ¿‰ÈÔ Ì ‰È¢ı‡ÓÛÂȘ Î·È ÏÂÙÔÌÂÚ›˜ Ô‰ËÁ›Â˜, Ô˘ ÙÔ˘ ¤‰ˆÛÂ Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ Fred. √È 80 ÂÈÛÙÔϤ˜ ÙÔ˘ Henri ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÚÚ·‚ˆÓÈ·ÛÙÈÎÈ¿ ÙÔ˘ Valentine Baud Bovy* ‰›ÓÔ˘Ó ÔχÙÈÌ· ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ ʈÙÔ-

H

ÁÚ¿ÊÔ˘ Î·È ÁÈ· ÙȘ ÂÓÙ˘ÒÛÂȘ Ô˘ ·ÂÎfiÌÈÛ ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ Ù·ÍȉÈÔ‡. ¢ˆÚ‹ıËÎ·Ó Â›Û˘ 13 ʈÙÔÁڷʛ˜ Ô˘ ·ÂÈÎÔÓ›˙Ô˘Ó ÙÔÓ ·ÓÙ·ÔÎÚÈÙ‹ ÙÔ˘ Associated Press, James Mills, ʈÙÔÁÚ·ÊË̤ÓÔ ·fi ÙÔÓ Henri, Î·È ÔÈ Ôԛ˜ Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ Ô˘ ·Ó·Ù‡¯ıËÎ·Ó ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ ·ÓÙ·ÔÎÚÈÙ¤˜ ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜. Δ¤ÏÔ˜, Î·È Ì ÛÎÔfi ÙËÓ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓË ·ÚÔ˘Û›·ÛË ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘, ηٷ٤ıËÎ·Ó ·fi ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· 18 ¤Á¯ÚˆÌ· ·ÓÙ›ÁÚ·Ê· ·fi ÙȘ ˘‰·ÙÔÁڷʛ˜, ÙȘ Ôԛ˜ ÊÈÏÔÙ¤¯ÓËÛÂ Ô ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ ÛÙË ªÈÎÚ¿ ∞Û›·. ΔÔ ªÔ˘ÛÂ›Ô ªÂÓ¿ÎË Î·È ÙÔ I‰Ú˘Ì· ªÂ›˙ÔÓÔ˜ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ÚÔÂÙÔÈÌ¿˙Ô˘Ó ÁÈ· ÙÔÓ ¡Ô¤Ì‚ÚÈÔ ÙÔ˘ 2002 ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ·Ú¯Â›Ô˘ ÙÔ˘ Henri-Paul Boissonnas, Ë ÔÔ›· ı· ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ 400 ʈÙÔÁڷʛ˜, ηıÒ˜ Î·È ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÂÈÛÙÔÏÒÓ ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘, ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÌ¤ÓˆÓ ÛÙ· ÂÏÏÏËÓÈο. ™∏ª∂ÿø™∏: * H Valentine Baud Bovy ήταν κρη του Daniel Baud Bovy, διευθυντή της Σχολής Kαλών Tεχνών της Γενεύης, φίλου και συνεργάτη του Fred Boissonnas. O Daniel Baud Bovy ακολούθησε τον Fred σε πολλά απ τα ταξίδια του στην Eλλάδα και έγραψε τα κείμενα των λευκωμάτων «La Gréce par monts et par vaux»,1910 και «Des Cyclades en Créte au gré du vent»,1919. Aπ το 1919 διηύθυνε τις εκδσεις «Boissonnas S.A.».

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

9

H Στρατοπδευση μονδων πριν απ τη διλευση του ποταμο Σαγγριου, Aγουστος 1921.

H εκστρατεα Tης E πƒ◊¡∏˜ M ¶√À¡Δ√⁄ƒ∏ Eπιμελτριας Φωτογραφικο Aρχεου Mουσεου Mπενκη

°Ú‹ÁÔÚ· ÛÙÔ Ì¤ÙˆÔ

A´O™ TOY 1921. ™˘Óԉ¢fiÌÂÓÔ˜ ·fi ÙÔÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi Ê›ÏÔ Î·È Û˘ÁÁڷʤ· ÙÔ˘ Ï¢ÎÒÌ·ÙÔ˜ La campagne de Macédoine, Û˘ÓÙ·ÁÌ·Ù¿Ú¯Ë Fernand Feyler, Ô ∏anri Paul ÂÈ‚È‚¿˙ÂÙ·È ÛÙÔ ª¿ÚÈ Ì ηÙ‡ı˘ÓÛË ÙÔÓ ¶ÂÈÚ·È¿ Î·È ·ÒÙÂÚË Î·Ù¿ÏËÍË ÙÔ ªÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎfi ª¤ÙˆÔ. ΔÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ‰Èψ̷ÙÈÎfi ‰È·‚·Ù‹ÚÈÔ ÙÔ˘ ∏enri ÙÔ˘ ·Ú¤¯ÂÈ ÙËÓ ··Ú·›ÙËÙË ÚÔÛÙ·Û›· Î·È ıˆÚËÙÈο ‰È¢ÎÔχÓÂÈ ÙȘ ÁÚ·ÊÂÈÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ‰˘Ûη̄›Â˜, ÛÙȘ Ôԛ˜ ÂÓ‰Â-

™ÙËÓ ·Ó·¯ÒÚËÛ‹ ÙÔ˘, Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ Fred ÙÔ˘ ‰›ÓÂÈ ¤Ó· ÛËÌÂȈ̷ٿÚÈÔ Ì ‰È¢ı‡ÓÛÂȘ, ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Î·È ÙË ™Ì‡ÚÓË, Î·È Û·Ê›˜ «Ô‰ËÁ›Â˜ χۈ˜»: «√ ‚·ÛÈÎfi˜ ÛÔ˘ ÛÙfi¯Ô˜ Â›Ó·È Ó· Êı¿ÛÂȘ ÁÚ‹ÁÔÚ· ÛÙÔ Ì¤ÙˆÔ, Ó· ¿ÚÂȘ ÌÂÚÈο ÊÈÏÌ Kodak, ¿ÍÈ· Ó· ‰ËÌÔÛÈ¢ıÔ‡Ó ÛÙÔÓ Δ‡Ô Î·È Ó· ·ÔÛÙ›ÏÂȘ ¿ÌÂÛ· Ù· ηÚÔ‡ÏÈ· ÌfiÏȘ ÙÚ·‚˯ıÔ‡Ó... ∂¿Ó ¯ÚÂÈ·ÛÙ› Ó· ·Ú·Ì›ÓÂÙ ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· ÌÈ·-‰˘Ô ̤Ú˜... Ó· ÂÈÛÎÂÊı›˜ ÙÔÓ §·ÁÔ˘‰¿ÎË, °ÂÓÈÎfi ¢È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ ÀÔ˘ÚÁ›Ԣ ∂͈ÙÂÚÈÎÒÓ, Î·È ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ ÙÔÓ ÀÔ˘ÚÁfi...». ™ÙËÓ ÚÒÙË ÛÂÏ›‰· ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÛÙÔÓ ∏enri Ì ·ÎÚ›‚ÂÈ· Ò˜ Ó· ¯ÂÈÚÈÛÙ›

M 10

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

¯Ô̤ӈ˜ Ó· ÚÔÛ¤ÎÚԢ ÁÈ· Ó· Êı¿ÛÂÈ ÛÙÔÓ ÙÂÏÈÎfi ÚÔÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘.

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

H Aριστερ ο Fernand Feyler, ανταποκριτς της εφημερδας Journal de Geneve. Στο κντρο ο James Mills, ανταποκριτς του Assosiated Press, φωτογραφημνοι απ τον Aνρ–Πολ Mπουασον, στο μικρασιατικ Mτωπο, το καλοκαρι του 1921 κατ τη διρκεια των επιχειρσεων προς την Aγκυρα.

προς την Aγκυρα fiÛ˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ÂÎÎÚÂÌfiÙËÙ˜ ¤¯Ô˘Ó ÚÔ·„ÂÈ ·fi ÙÔ Û˘Ì‚fiÏ·ÈÔ Ô˘ ˘¤ÁÚ·„Â Ô Fred Boissonnas Ì ÙÔÓ ˘Ô˘ÚÁfi E͈ÙÂÚÈÎÒÓ Ù˘ ΢‚¤ÚÓËÛ˘ BÂÓÈ˙¤ÏÔ˘ NÈÎfiÏ·Ô ¶ÔÏ›ÙË Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÙˆÓ ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ, Î·È Ó· ‰È·Ú·ÁÌ·Ù¢ı› ÙËÓ ÚÔηٷ‚ÔÏ‹ Ù˘ ‰fiÛ˘ ÙÔ˘ 1922. «...™ÙÔÓ Á˘ÚÈÛÌfi ÛÔ˘ ı· ÌÔÚ¤ÛÂȘ Ó· ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ¤Ó· Á‡ÚÔ Â·ÊÒÓ ÛÙË ™Ì‡ÚÓË Î·È ÛÙËÓ ∞ı‹Ó·». √È Â·Ê¤˜ ·˘Ù¤˜, fiˆ˜ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÙÔ ÛËÌÂȈ̷ٿÚÈÔ, ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ÚÔÒıËÛË Û ÙÚ·Â˙›Ù˜, ‚È‚ÏÈÔÒϘ Î·È ‚ÈÔÌ˯¿ÓÔ˘˜ ÙˆÓ ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ, Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‹‰Ë ÂΉÔı› ÁÈ· ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ΢‚¤ÚÓËÛ˘, ÙÔÓ Î·ıÔÚÈÛÌfi ÙˆÓ ÙÈÌÒÓ ÒÏËÛ˘ Î·È ÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ÚÔÂÁÁÚ·ÊÒÓ. ™ÙÔÓ ‰ÈÏfi ·˘Ùfi ÛÎÔfi ÙÔ˘ Ù·ÍȉÈÔ‡, ‰ËÏ·‰‹, ÙˆÓ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÛÂˆÓ ÛÙÔÓ Â˘Úˆ·˚Îfi Δ‡Ô, Î·È Ù˘ ÚÔÒıËÛ˘ ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÒÓ ÂΉfiÛˆÓ, Ú¤ÂÈ Ó·

ÚÔÛÙÂı› Î·È Ë ·ÒÙÂÚË ÂÈı˘Ì›· ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ Fred Ó· Û˘ÁÎÂÓÙÚˆı› ˘ÏÈÎfi ÁÈ· ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ‰‡Ô ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ ÁÈ· ÙË ªÈÎÚ¿ ∞Û›· Î·È ÙËÓ ÂÎÛÙÚ·Ù›· ÛÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ›·˜. ∞˘Ùfi ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì ·fi ÙËÓ ÂÈÛÙÔÏ‹ Ô˘ Ô Henri ·¢ı‡ÓÂÈ ÛÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ ·fi ÙÔ ∂Û΋ ™Â¯‹Ú ÛÙȘ 27/28 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ fiÔ˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ÙËÓ ÂӉ¯fiÌÂÓË ¤Î‰ÔÛË ‰‡Ô ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÎÛÙÚ·Ù›· ÛÙË ª. ∞Û›· (La campagne d’ Anatolie) ̠ΛÌÂÓ· ÙÔ˘ Feyler, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ÚfiÙ˘Ô ÙˆÓ ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ La campagne de Macédoine. ∂Í¿ÏÏÔ˘

OÈ ÔÏÂÌÈΤ˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ̤۷ ·fi ÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ Î·È Ù· ΛÌÂÓ· ÙÔ˘ AÓÚ›¶ÔÏ MÔ˘·ÛÔÓ¿

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

11

H Σμρνη, Iονιος 1921. Tο καταδρομικ ΛHMNOΣ.

ÛÙÔ Û˘Ì‚fiÏ·ÈÔ ÚÔ‚ÏÂfiÙ·Ó Î·È Û¯ÂÙÈ΋ ¤Î‰ÔÛË Ì ٛÙÏÔ L’ Hellénisme d’ Asie Mineure ÛÙËÓ ÔÔ›· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ‰ËÌÔÛÈ¢ı› ̤ÚÔ˜ ÙˆÓ Ï‹„ˆÓ. √ Û˘ÓÙ·Á̷ٿگ˘ Feyler, ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘, ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÛÙÔ Ì¤ÙˆÔ Ì ÙË È‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ·ÓÙ·ÔÎÚÈÙ‹ Ù˘ ÂÊËÌÂÚ›‰·˜ Journal de Genève, ÂÓÒ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÏËÚˆÓfiÙ·Ó ·fi ÙÔ ˘Ô˘ÚÁÂ›Ô ∂͈ÙÂÚÈÎÒÓ, ¤Ó·ÓÙÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎÒÓ ¯ÚËÌ·ÙÈÎÒÓ ÔÛÒÓ ·fi Ù· ÔÔ›· ¤Ó· ̤ÚÔ˜ ÂÚÈÂÚ¯fiÙ·Ó ÛÙÔÓ Henri. ΔÔ Û˘Ì‚fiÏ·ÈÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂΛ ‰È·ÌÔÓ‹ Î·È ÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘˜ ·Ó·ÓÂÒıËÎÂ, ·fi ÙÔÓ ÙfiÙ ˘Ô˘ÚÁfi ÙˆÓ ∂͈ÙÂÚÈÎÒÓ, °ÂÒÚÁÈÔ ª·ÏÙ·Ù˙‹, ‰‡Ô ÊÔÚ¤˜ Î·È ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙ ÛÙÔÓ Henri ·ÌÔÈ‚‹ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ë Ì ÙȘ ÂÙ‹ÛȘ ·ÔÏ·‚¤˜, ÂÓfi˜ ηıËÁËÙ‹ ۯ‰›Ô˘ ÛÙËÓ ∂Ï‚ÂÙ›·, fiˆ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ÛÙËÓ ·ÚÚ·‚ˆÓÈ·ÛÙÈÎÈ¿ ÙÔ˘ Valentine Baud Bovy.

™ÙËÓ Aı‹Ó· ΔËÓ ¿ÓÔÈÍË ÙÔ˘ 1921 Ë ÛÙ¿ÛË Ù˘ ∞ÓÙ¿ÓÙ Â›Ó·È ÚfiÛηÈÚ· ¢ÓÔ˚΋ ÚÔ˜ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ΢ڛˆ˜ ÏfiÁˆ ÙÔ˘ ÂÈΛÌÂÓÔ˘ ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘ ÌÈ·˜ ÚˆÛÔÎÂÌ·ÏÈ΋˜ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘. √ 27¯ÚÔÓÔ˜ Henri ηٷÊı¿ÓÂÈ ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Ì ÙËÓ Âo›ıËÛË ˆ˜ ÙÔ ªÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎfi ÂÁ¯Â›ÚËÌ· ı· Â›Ó·È ¤Ó·˜ Û‡ÓÙÔÌÔ˜ ÂÚ›·ÙÔ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÌÈ· ¢ηÈÚ›· ÁÈ· ÙÔÓ ›‰ÈÔ Ó· Ì˘Ëı› ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓˆÓ E˘Úˆ·›ˆÓ ʈÙÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·È ÂÚÈËÁËÙÒÓ. ™ÙȘ ÂÈÛÙÔϤ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÚÚ·‚ˆÓÈ·ÛÙÈÎÈ¿ ÙÔ˘ Valentine Baud Bovy ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÎÚ›ÛÈÌË ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ‰Èψ̷ÙÈ΋ Û˘Á΢ڛ·, ›Ù «‰È¿ ÙÔÓ Êfi‚ÔÓ Ù˘ ÏÔÁÔÎÚÈÛ›·˜» ‹ ·ÎfiÌ· ÁÈ· Ó· ÌËÓ ÙËÓ ÂÈ‚·Ú‡ÓÂÈ. ∏ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ Ù·ÍȉÈÔ‡ ı˘Ì›˙ÂÈ ÙȘ ÎÚÔ˘·˙ȤÚ˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÙÔÓ ÁÓˆÛÙfi ‰È¿ÏÔ˘ ª¿ÚÈ-ªÚ›ÓÙÈ˙È-∫¤Ú΢-

12

H

K A £ H M E P I N H

B

Ú·-πÛıÌfi˜ Ù˘ ∫ÔÚ›ÓıÔ˘ Î·È Ù¤ÏÔ˜ ÙÔÓ ¶ÂÈÚ·È¿, «ı·˘Ì¿ÛÈ· ηٿÏËÍË ÙÔ˘ Ï·ÌÚÔ‡ ÙÔ˘˜ Ù·ÍȉÈÔ‡». ™ÙËÓ ÔÌÔÚÊÈ¿ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·ÎÙÔÁÚ·ÌÌ‹˜ Î·È ÙÔ˘ ÙÔ›Ô˘, ¤Ú¯ÂÙ·È Ó· ÚÔÛÙÂı› Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Û˘ÁΛÓËÛË Ô˘ ÓÈÒıÂÈ ÛÙÔ ·ÓÙ›ÎÚÈÛÌ· Ù˘ ∞ÎÚfiÔÏ˘ «Ì ÙÔ ¯Ú‡ÛˆÌ· ÙˆÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ ˆÚÒÓ Ù˘ Ë̤ڷ˜». ∏ ÁÏ·Ê˘ÚfiÙËÙ· ÙˆÓ ÂÈÛÙÔÏÒÓ ÙÔ˘ Û¿ÓÈ· Û˘Óԉ‡ÂÙ·È ·fi ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ʈÙÔÁÚ·ÊÈΤ˜ Ï‹„ÂȘ. ™ÙËÓ ∞ı‹Ó·, ÂÚÈ̤ÓÔÓÙ·˜ ÙÔ ÔÏ˘fiıËÙÔ Ú·ÓÙ‚ԇ Ì ÙÔÓ ˘Ô˘ÚÁfi Î·È ÙÔÓ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ ÁÚ·Ê›Ԣ Δ‡Ô˘, Ô Henri Î·È Ô Û˘ÓÙ·Á̷ٿگ˘ ÂÚÓÔ‡Ó ÙȘ ‚Ú·‰È¤˜ ÛÙÔ˘˜ Weigle, ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÔ‡˜ Ê›ÏÔ˘˜ ÙˆÓ Boissonnas Î·È ÛÙËÓ ÔÈΛ· ÙÔ˘ °¿ÏÏÔ˘ ÚÔͤÓÔ˘. ΔËÓ ÙÚ›ÙË Ë̤ڷ ÚÔÁÚ·ÌÌ·Ù›˙Ô˘Ó ·fi ÓˆÚ›˜ ÙËÓ Î·ıÈÂڈ̤ÓË Â›ÛÎÂ„Ë ÛÙËÓ ∞ÎÚfiÔÏË. √ÏfiÁ˘Ú¿ ÙÔ˘ ÔÚıÒÓÔÓÙ·È «Ù· ¯Ú˘Û·ÊÈ¿ Ì·ÚÌ¿ÚÈÓ· Ù›¯Ë» Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ ηıËÏÒÓÂÙ·È ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙÔ Û˘ÁÎÚ·ÙË̤ÓÔ ¿ıÔ˜ Î·È ÙËÓ ·Ú¯·˚΋ ÔÌÔÚÊÈ¿ ÌÈ·˜ ∫fiÚ˘ ÙÔ˘ ªÔ˘Û›Ԣ. √È ÁÚ·ÊÂÈÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ‰˘Ûη̄›Â˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÏÂ˘Ú¿˜ ηı˘ÛÙÂÚÔ‡Ó ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË Ù˘ ¿‰ÂÈ·˜ ÁÈ· ÙË ÌÂÙ·‚›‚·Û‹ ÙÔ˘˜ ÛÙË ™Ì‡ÚÓË Î·È ÔÈ ‰‡Ô ¿Ó‰Ú˜ ¯ÚÔÓÔÙÚÈ‚Ô‡Ó ÛÙËÓ ∞ı‹Ó·. ™ÙËÓ ÔÓÔÌ·ÛÙÈ΋ ÁÈÔÚÙ‹ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ·ÎfiÌ· ÛÙËÓ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· Î·È ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÙËÓ ·Ú¤Ï·ÛË ÌÔÓ¿‰ˆÓ ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙÔ‡ Ô˘ ‚ËÌ·Ù›˙Ô˘Ó ÛÙÔÓ Ú˘ıÌfi ÙÔ˘ ÂÌ‚·ÙËÚ›Ô˘ «ΔÔ˘ ·ÂÔ‡ Ô ÁÈÔ˜», ÂÓÒ ÙÔ Ï‹ıÔ˜ ¯ÂÈÚÔÎÚÔÙ› ÛÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ Î·È ÙÔ˘ Úˆı˘Ô˘ÚÁÔ‡ °Ô‡Ó·ÚË.

™ÙË ™Ì‡ÚÓË Δ¤ÏÔ˜, ¤ÂÈÙ· ·fi ÌÈ· ÙÚÔÌ·ÎÙÈ΋ ηٷÈÁ›‰· Â› ÙÔ˘ ÏÔ›Ô˘. «∞ÙÚfiÌËÙÔ˜» ηٷÏ¤Ô˘Ó ÛÙÔ ÏÈÌ¿ÓÈ Ù˘ ™Ì‡ÚÓ˘ (5 IÔ˘Ó›Ô˘ 1921)*. ΔfiÙ ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔ-

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

Ú¿ ÂÓÂÚÁÔÔÈÂ›Ù·È Ë ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈ΋ Ì˯·Ó‹ ÙÔ˘ Henri Ô˘ ·ÔÙ˘ÒÓÂÈ ÙÔÓ ‹ÏÈÔ Ó· ‰‡ÂÈ ›Ûˆ ·fi Ù· ·Á΢ÚÔ‚ÔÏË̤ӷ ÔÏÂÌÈο ηڿ‚È· Û ÌÈ· ·ÚfiÌÔÈ· Ï‹„Ë Ì ÂΛÓË ÙÔ˘ ·‰ÂÏÊÔ‡ ÙÔ˘ ÛÙÔ Ï‡Έ̷. √È ‰‡Ô ¿Ó‰Ú˜ Î·Ù·Ï‡Ô˘Ó ÛÙÔ ÍÂÓÔ‰Ô¯Â›Ô Grand Hotel Kraemer Palace. ∏ ‰Âη‹ÌÂÚË ‰È·ÌÔÓ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙË ™Ì‡ÚÓË Î·È Ë ·Ú·Í›· ηٷ‚¿ÏÔ˘Ó ÙÔÓ Û˘ÓÙ·ÁÌ·Ù¿Ú¯Ë, Ô˘ ÂÈı˘Ì› ‰È·Î·Ò˜ Ó· ‚ÚÂı› ÛÙÔ Ì¤ÙˆÔ Î·È ÍÂÛ¿ÂÈ ÁÚ¿ÊÔÓÙ·˜ ·Î·Ù¿·˘ÛÙ· ÛÙË ÁÚ·ÊÔÌ˯·Ó‹ ÙÔ˘, ·‰È·ÊÔÚÒÓÙ·˜ ÛÙ·ıÂÚ¿ ÁÈ· ÙȘ ¯¿Ú˜ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, ÛÙȘ Ôԛ˜ Ô Henri ı¤ÏÂÈ Ó· ÙÔÓ ·Ú·Û‡ÚÂÈ. °È· ÙÔÓ ∏enri ·ÓÙ›ıÂÙ· Â›Ó·È ÌÈ· ÌÔÓ·‰È΋ ¢ηÈÚ›· Ó· ÂÚÈËÁËı› ÙÔ ·˙¿ÚÈ Î·È Ù· ·ÍÈÔı¤·Ù· Ù˘ fiÏ˘, Î·È Ó· Ì˘Ëı› ÛÙË Ù¤¯ÓË ÙˆÓ ¯·ÏÈÒÓ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜. ¶ÚÈÓ ·Ó·¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ó ÁÈ· ÙËÓ ¶ÚÔ‡Û· ı· ·Ú¢ÚÂıÔ‡Ó ÛÙËÓ ¿ÊÈÍË ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ ÛÙË ™Ì‡ÚÓË. ΔËÓ ·ÓÂÍ‹ÁËÙË ·Ô˘Û›· ʈÙÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ Ï‹„ÂˆÓ ·fi ÙËÓ ˘Ô‰Ô¯‹ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ ηχÙÂÈ Ë ÁÚ·Ù‹ Ì·ÚÙ˘Ú›·: «¶fiıÔ˜ ·Ì¿Ï·ÈÔ˜ ÁÈ· fiÏÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ EÏÏËÓ˜, Ó· ‰Ô‡Ó ӷ ηٷÊı¿ÓÂÈ Â‰Ò ¤Ó·˜ ÌÔӿگ˘ ·fi ÙËÓ ·ÙÚ›‰· ÙÔ˘˜, fiıÔ˜ Ô ÔÔ›Ô˜ ˆÛÙfiÛÔ ÂÈÛÎÈ¿˙ÂÙ·È Î¿ˆ˜ ·fi ÙȘ ÛËÌÂÚÈÓ¤˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ‰ÈÂÓ¤ÍÂȘ... √ ‚·ÛÈÏÈ¿˜ η٤Êı·Û ÏÔÈfiÓ ÛÙÔ ÏÈÌ¿ÓÈ Â› ÙÔ˘ “§‹ÌÓÔ˜”, fiÔ˘ ‹Á·Ó Ó· ÙÔ˘ ˘Ô‚¿ÏÔ˘Ó Ù· Û¤‚Ë ÙÔ˘˜ ÔÈ ·ÓÙÈÚÔÛˆ›˜ Î·È ÔÈ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ¿Óˆ Û ‰‡Ô ÛÂÈÚ¤˜ ·ÓıÈṲ̂Ó˜ ψ٤˜ Á¤Ê˘Ú˜. ∫·ÓÔÓÈÔ‚ÔÏÈÛÌÔ›. ∂È‚È‚¿ÛÙËΠ̛۠· Ï¤Ì‚Ô Ô˘ ÙÔÓ ¤ÊÂÚ ÛÙËÓ ÚÔÎ˘Ì·›· ÙÔ˘ °ÂÓÈÎÔ‡ ∂ÈÙÂÏ›Ԣ ™ÙÚ·ÙÔ‡, fiÔ˘ ÙÔÓ ÂÚÈ̤ӷÌ ÛÙÔȯÈṲ̂ÓÔÈ ÛÙÔ Ì¤ÛÔ ¯ÈÏÈ¿‰ˆÓ ·ÍȈ̷ÙÈÎÒÓ fiÏˆÓ ÙˆÓ ‚·ıÌÒÓ, fiÏÔÈ ÙÔ˘˜ ÏÔ‡ÛÈ· ·Ú·ÛËÌÔÊÔÚË̤ÓÔÈ. ∂ÈʈӋ̷ٷ ÂÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌÔ‡ ÛÙÔ ¤Ú·ÛÌ¿ ÙÔ˘. ∏ ·Ô‚¿ıÚ· ‹Ù·Ó ÛÙڈ̤ÓË Ì ¯·ÏÈ¿ ÂÚÈÛÙÔȯÈṲ̂ӷ ·fi ÎÔÚÈÙÛ¿-

Õ Nικομδεια, Iονιος 1921. Aποψη της πλης. Tο λευκ μγαρο στγαζε το Στρατηγεο της XI Mεραρχας.

Õ Προσα, Iονιος 1921, γενικ ποψη της πλης.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

13

H Προσα, 21 Iουνου 1921. Tο 6ο Σνταγμα της VII Mεραρχας στερα απ πεζοπορα 20 χιλ. παρελανει μπροστ στον διοικητ του Γ´ Σ"ματος Στρατο, υποστρτηγο Γε"ργιο Πολυμενκο. Διακρνουμε στα αριστερ του τον αρχηγ του Γενικο Eπιτελεου του, συνταγματρχη Iππικο Nικλαο Σπυρπουλο.

14

H

K A £ H M E P I N H

ÎÈ· ÓÙ˘Ì¤Ó· ÛÙ· ¿ÛÚ· Ô˘ Ù· Ì·‡Ú· ÙÔ˘˜ Ì·ÏÏÈ¿, ·Ó¿Î·Ù· ·fi ÙÔ ·ÂÚ¿ÎÈ, Ê¿ÓÙ·˙·Ó ÛÙËÓ ·ÓÙËÏÈ¿ Û·Ó ¯Ú˘Û·Ê¤ÓÈÔ˜ ·ÊÚfi˜». ªÂ ÛÙfi¯Ô ÙËÓ ÒÏËÛË ÙˆÓ ÏÂ˘ÎˆÌ¿ÙˆÓ -ȉȷ›ÙÂÚ· ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÁÈ· ÙË ™Ì‡ÚÓË- Ô ∏enri ı· ¤ÚıÂÈ Û Â·Ê‹ Ì ¤Ó·Ó ∂Ï‚ÂÙfi Î·È ı· ÙÔ˘ ·Ó·ı¤ÛÂÈ ÙËÓ ÚÔÒıËÛ‹ ÙÔ˘˜. ∏ ·Ô˘Û›· Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÈÛ˘ Ù˘ ™Ì‡ÚÓ˘, Ì ÂÍ·›ÚÂÛË ÙȘ Ï‹„ÂȘ ÙˆÓ ÁÏ˘ÙÒÓ ·fi ÙÔ ªÔ˘ÛÂ›Ô Ù˘ ∂˘·ÁÁÂÏÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜, ‰ÈηÈÔÏÔÁÂ›Ù·È ·fi ÙËÓ ÚfiÛÊ·ÙË ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ Ï¢ÎÒÌ·ÙÔ˜ Smyrne ·ÏÏ¿ Î·È ·fi Ù· ÂÚÈÔÚÈṲ̂ӷ ʈÙÔÁÚ·ÊÈο ÊÈÏÌ Ô˘ ‰È¤ıÂÙ ÁÈ· Ó· ηχ„ÂÈ ÙËÓ ÔÚ›· ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Ù˘ ΔÔ˘ÚΛ·˜. ∏ ™Ì‡ÚÓË ˆÛÙfiÛÔ ÂÓÂÚÁÔÔÈ› ÙËÓ ¤ÌÊ˘Ù‹ ÙÔ˘ ‰È¿ıÂÛË ÁÈ· ÙËÓ ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ Î·È ·fi ÙÔ Ì·ÏÎfiÓÈ ÙÔ˘, ̤۷ Û ϛÁ˜ ̤Ú˜, ˙ˆÁÚ·Ê›˙ÂÈ ¿Óˆ ·fi ‰Ò‰Âη ˘‰·ÙÔÁڷʛ˜. ∞‰È·ÊÔÚÒÓÙ·˜ ÁÈ· ÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ Í¤ÓˆÓ ·ÓÙ·ÔÎÚÈÙÒÓ, fiˆ˜ ÙÔ˘ Î. Beaumont, ·ÓÙ·ÔÎÚÈÙ‹ ÙÔ˘ Daily Telegraph, Ô˘ ÙÔ˘˜ ÚÔÙÚ¤ÂÈ «Ó· ÂÁηٷÛÙ·ıÔ‡Ó Û ÌÈ· ÛÎÈÂÚ‹ ‚›Ï· ÙÔ˘ ·ÁÁÏÈÎÔ‡ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘ Î·È Ó· ÛÙ¤ÏÓÔ˘Ì ·fi ÂΛ ÙȘ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÛÂȘ ·fi ÙÔ Ì¤ÙˆÔ, Ô Boissonnas Î·È Ô Feyler ÂÈ‚È‚¿˙ÔÓÙ·È ÛÙÔ Ô¯ËÌ·Ù·ÁˆÁfi «Ã·ÏΛ˜» Ì ÚÔÔÚÈÛÌfi ÙËÓ ¶ÚÔ‡Û·, ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙˆÓ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂˆÓ ·fi μÔÚÚ¿Ó, Î·È Ì ÂӉȿÌÂÛÔ˘˜ ÛÙ·ıÌÔ‡˜ ÙË ¡ÈÎÔÌ‹‰ÂÈ· (17 IÔ˘Ó›Ô˘ 1921), ÙËÓ ÔÔ›· ʈÙÔÁÚ·Ê›˙ÂÈ ‚˘ıÈṲ̂ÓË ÛÙÔ Ú¿ÛÈÓÔ ÙˆÓ „ËÏÒÓ Î˘·ÚÈÛÛÈÒÓ, Î·È Ù· ªÔ˘‰·ÓÈ¿ (18 IÔ˘Ó›Ô˘ 1921).

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

¶ÚÔ‡Û·-∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ™ÙÔ ‚¿ıÔ˜, ̤۷ ÛÙËÓ ÔÌ›¯ÏË ÙÔ˘ ÚˆÈÓÔ‡, ·ÛÙÚ¿ÊÙÂÈ Ë ¶ÚÔ‡Û·, Ì fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÌÈÓ·Ú¤‰Â˜ Ù˘, ÛηÚʷψ̤ÓË Û’ ¤Ó· ‡„ˆÌ· ÛÙÔ˘˜ Úfiԉ˜ ÙÔ˘ ÂÈ‚ÏËÙÈÎÔ‡ √χÌÔ˘. ∏ ¶ÚÔ‡Û· ηٷϷ̂¿ÓÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ·Ú¯Â›Ô˘ Ù˘ ªÈÎÚ¿˜ ∞Û›·˜ Î·È ÙËÓ ··Ú¯‹ Ù˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÈÛ˘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋˜ ·ÚÔ˘Û›·˜. √ Henri ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› ÙË ÛÙÚ·ÙÔ¤‰Â˘ÛË Ù˘ ™ÙÚ·ÙÈ¿˜ ̤۷ ÛÙ· ‰¿ÛË ·fi ηÛÙ·ÓȤ˜ ÛÙ· ÂÚ›¯ˆÚ· Ù˘ fiÏ˘ Î·È ÛÙÔÓ Â˘Ú‡ÙÂÚÔ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi ÙÔ̤· Ù˘ ¶ÚÔ‡Û·˜. «∑‹Ùˆ ∂Ï‚¤ÙÈÔ˜» ·Ó·ÊˆÓÔ‡Ó ÔÈ ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˜ ÛÙÔ ¤Ú·ÛÌ¿ ÙÔ˘˜, ηıÒ˜ ÔÈ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛˜ ÙÔ˘ Û˘ÓÙ·ÁÌ·Ù¿Ú¯Ë Ì ÙÔ ÙÛÈÁÁÂψÙfi ÌÔ˘ÛÙ¿ÎÈ Î·È ÙÔ˘ Ú·ÊÈÓ¿ÙÔ˘ Ó·ÚÔ‡ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘, ¤¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ È· ÔÈΛ˜. ºˆÙÔÁÚ·Ê›˙ÂÈ ÙÔ 6Ô ™‡ÓÙ·ÁÌ· Ù˘ VII MÂÚ·Ú¯›·˜ (ÚÒËÓ MÂÚ·Ú¯›·˜ ∞Ú¯ÈÂÏ¿ÁÔ˘˜) Ô˘ ·ÚÂÏ·‡ÓÂÈ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙÔÓ ¢ÈÔÈÎËÙ‹ ÙÔ˘ °’ ™ÒÌ·ÙÔ˜ ™ÙÚ·ÙÔ‡, ·ÓÙÈÛÙÚ¿ÙËÁÔ °ÂÒÚÁÈÔ ¶ÔÏ˘ÌÂÓ¿ÎÔ. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ÛÎÈ·ÁÚ·Ê› ¤Ó· Ù·Í›‰È ÛÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ Î·È ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ. ∂ÛÙÈ¿˙ÂÈ ÙÔ Ê·Îfi ÙÔ˘ ÛÙ· ·ÚÈÛÙÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù· Ù˘ ÈÛÏ·ÌÈ΋˜ Ù¤¯Ó˘, fiˆ˜ ÛÙÔ ÂÚ›ÊËÌÔ ¶Ú¿ÛÈÓÔ Δ˙·Ì›, ÛÙÔ ÙÔ˘ÚÎÈÎfi ÎÔÈÌËÙ‹ÚÈÔ Î·È ÛÙËÓ ∞ÎÚfiÔÏË, ¯ÙÈṲ̂ÓË ¿Óˆ ÛÙ· Û¯¤‰È· ÙÔ˘ ∞ÓÓ›‚·. ™ÙÔ ËÌÂÚÔÏfiÁÈÔ ÙÔ˘ Ù·ÍȉÈÔ‡ Ô˘ ÙËÚ›, ˘ÔÌÓËÌ·Ù›˙ÂÈ ÙȘ Ï‹„ÂȘ ÙÔ˘ Î·È ÊÚÔÓÙ›˙ÂÈ Ó· ·Ú·ı¤ÛÂÈ ÛÙÔȯ›· ÈÛÙÔÚÈο Î·È ÂıÓÔÁÚ·ÊÈο ÁÈ· ÙȘ fiÏÂȘ Î·È ÙÔ˘˜ ÔÈÎÈÛÌÔ‡˜ ·fi ÙÔ˘˜

Õ Tο Γενικ Eπιτελεο της Στρατις Mικρς Aσας κπου στο Mτωπο. Kαθισμνος ο διοικητς, αντιστρτηγος Aναστσιος Παπολας. O ψηλς (δεξι) εναι ο αρχηγς του Γενικο Eπιτελεου, συνταγματρχης Kωνσταντνος Πλλης. O ευτραφς και μικρσωμος εναι ο υπαρχηγς του Γενικο Eπιτελεου, συνταγματρχης Πτολεμαος Σαριγιννης – στριγμα του λου εγχειρματος.

Õ «Kουτχεια, Iολιος 1921. H πλη της Kιουτχειας κατελφθη απ την ελληνικ Στρατι στις 17 Iουλου. O πληθυσμς της ανρχεται σε 30.000 Tορκους και 10.000 Eλληνες και Aρμνιους. Eδ" και 10 μνες ο ερωστος ανδρικς πληθυσμς εκδι"χθηκε με το ζρι. Oμορφη πλη καθαρ και ευερη, καλοχτισμνη και στοιβαγμνη στους πρποδες του λφου, που υψ"νεται η ακρπολη με τους πολυριθμυς πργους της. Tην ακρπολη κοσμον ακμα μπροντζινα καννια που φρνουν τις υπογραφς των σουλτνων. Aπτομοι σπροι λφοι δεσπζουν πνω απ την πλη, απ τους οποους γνεται η εξρυξη καολνης που χρησιμοποιεται για την κατασκευ των ξακουστ"ν φαγεντιαν"ν της Kιουτχειας με τα οποα επενδονται λα τα τουρκικ τζαμι, καθ"ς και για την παραγωγ διαφρων κεραμικ"ν, τα οποα αν και λιγτερο διαδεδομνα εναι εξσου φημισμνα. Στο πρ"το πλνο παρατηρεται ο κορμς μιας κολνας που χρησιμοποιεται για το πατκωμα των λιακωτ"ν του σπιτιο. Aυτ η μθοδος ανγεται στην εποχ του ασσυριακο πολιτισμο. Oι κλινδροι εναι συχν κορμο απ αρχαες κολνες που προχονται απ ελληνικος ναος, τα ερεπια των οποων βρσκονται διασκορπισμνα σε λκληρη τη χ"ρα», γρφει στον εκτεν υπομνηματισμ του για αυτ τη λψη, ο Aνρ - Πολ Mπουασον.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

15

Õ Aρχηγο τουρκικ"ν πολεμικ"ν ομδων, που λιποτκτησαν απ τον Kεμλ μετ τη μχη στο Eσκ Σεχρ. H μχη για την κατληψη (6 Iουλου, π.η.) και διατρηση της πλης, ταν η σημαντικτερη απ σες δθηκαν σε ανοιχτ πεδο στη Mικρ Aσα.

à Mπελτζεμζα, Iολιος 1921. Eλληνες στρατι"τες μσα σε τουρκικ σπτι.

ÔÔ›Ô˘˜ ‰È¤Ú¯ÂÙ·È, Ô˘ Û˘¯Ó¿ ¤¯Ô˘Ó ÙË ÌÔÚÊ‹ ÂÁ΢ÎÏÔ·È‰ÈÎÔ‡ Ï‹ÌÌ·ÙÔ˜. ∞fi ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË fiÔ˘ ı· ‚ÚÂı› ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ πÔ˘Ó›Ô˘, ÂÓÙ˘ˆÛÈ¿˙ÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ·fi ÙÔÓ ÔÏ˘ÂıÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ fiÏ˘: EÓ· ·Ú¿ÍÂÓÔ Ì›ÁÌ· ·ÓıÚÒˆÓ Ô˘ ‹ ‰ÂÓ ¯·ÈÚÂÙÈÔ‡ÓÙ·È ‹ ¯·ÈÚÂÙÈÔ‡ÓÙ·È Ì ˘ÂÚ‚¿ÏÏÔÓÙ· ˙‹ÏÔ. ™ÙÚ·ÙÈÒÙ˜ ·’ fiϘ ÙȘ ÛÙÚ·ÙȤ˜ Î·È ·’ fiϘ ÙȘ ¯ÒÚ˜, ·ÏÏ¿ Î·È Î·Ú·ÌÈÓȤÚÈ Ì ‰›ÎÔ¯· ËÏ›ÎÈ·, °¿ÏÏÔÈ ¯ˆÚÔʇϷΘ, TÔ‡ÚÎÔÈ ·ÛÙ˘ÓÔÌÈÎÔ› Ì ʤÛÈ·. OÏÔÈ ·˘ÙÔ› ÛÙ·Ì·ÙÔ‡Ó ‹ ÂÈÙÚ¤Ô˘Ó ¯ˆÚ›˜ Ó· ηٷϿ‚ÂȘ οÔÈ· Ù¿ÍË. √È ÌÂÁ·ÏfiÚÂÔÈ ÎÔ˙¿ÎÔÈ Â›Ó·È ÔÈ ÔÌÔÚÊfiÙÂÚÔÈ ¿Ó‰Ú˜ Ô˘ ¤¯ˆ Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂÈ. •¤ÓÔÈ ÓÙ˘Ì¤ÓÔÈ Ì οı ÏÔÁ‹˜ ÂÓ‰˘Ì·Û›· ¯ˆÚ›˜ ηÌÈ¿ Û˘ÛÙÔÏ‹ Î·È Î·ÌÈ¿ ‰È¿ıÂÛË ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹˜. √ ηı¤Ó·˜ ÂÚÈʤÚÂÙ·È Û·Ó ·Ê¤ÓÙ˘. ∞›ÛÙ¢ÙÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ ˆÚ·›-

16

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

H Aγουστος 1921.

ˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ -΢ڛˆ˜ ƒˆÛ›‰Â˜ Î·È ∂‚Ú·›Â˜ ·ÏÏ¿ Î·È ·fi ÔÏÏ¿ ¿ÏÏ· ¤ıÓË. ™Ù·Ì·Ù¿ÌÂ Î·È ÎÔÈÙ¿Ì fiÏÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜ Ó· ·ÚÂÏ·‡ÓÔ˘Ó. À¿Ú¯Ô˘Ó ÂÓÙ˘ˆÛȷΤ˜ ·ÓÙÈı¤ÛÂȘ Î·È ·Ú¿‰Ô͘ ηٷÛÙ¿ÛÂȘ. EÏÏËÓ˜ Î·È ΔÔ‡ÚÎÔÈ È·Ṳ̂ÓÔÈ ÌÚ·ÙÛ¤ÙÔ. EÏÏËÓ˜ ·fi ·ÓÙ›ıÂÙ˜ ·Ú·Ù¿ÍÂȘ. °¿ÏÏÔÈ Ô˘ ·ÁÓÔÔ‡Ó ÙÔ˘˜ EÏÏËÓ˜, ΔÔ˘ÚοϘ Ù˘ÏÈÁ̤Ó˜ Û ¤Ï· ̤۷ Û Ford Ô˘ ÙÚ¤¯Ô˘Ó Ì ÌÂÁ¿ÏË Ù·¯‡ÙËÙ·.

√˘Û¿Î-∫ÈÔ˘Ù¿¯ÂÈ·-∂ÛΛ ™Â¯›Ú - ∞ÌÈÓÙȤ-™È‚Ú› ÃÈÛ¿Ú√˘˙Ô‡ÌÂ˚ - πÓÏ¿Ú ∫·ÙÚ·ÓÙ˙› - ∫·‚Ô˘ÓÙ˙› KÈÔÚÔ‡ ¢ÈÂÈÛ‰‡ÔÓÙ·˜ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Ù˘ ΔÔ˘ÚΛ·˜, ÛÙÔ √˘Û¿Î (11 IÔ˘Ï›Ô˘

1921), ÛÙËÓ ∫ÈÔ˘Ù¿¯ÂÈ· (21 IÔ˘Ï›Ô˘ 1921), ÛÙÔ ∂ÛΛ ™Â¯›Ú (28 IÔ˘Ï›Ô˘ 1921), Ô Henri ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÂÙ·È ÛÙË ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÈÛË Ù˘ ™ÙÚ·ÙÈ¿˜ ¯ˆÚ›˜ ˆÛÙfiÛÔ Ó· ·Ú·Ï›„ÂÈ ÙȘ ·fi„ÂȘ ÙˆÓ fiÏÂˆÓ Î·È ÙˆÓ ÔÈÎÈÛÌÒÓ ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ‰È¤Ú¯ÂÙ·È. ∞ÔÙ˘ÒÓÂÈ ÙËÓ ·Ù¤ÏÂȈÙË ÔÌ‹ ÙˆÓ Î·Ú·‚·ÓÈÒÓ Ì ÙȘ η̋Ϙ Ù˘ ÛÙÚ·ÙÈ¿˜, ÙËÓ Â¤Ï·ÛË ÙÔ˘ ÈÈÎÔ‡ ÛÙËÓ ªÂÏÌ›Ù˙· (Belmitza). ∞ÎÔÏÔ˘ı› ÙË ÌÂÁ¿ÏË ıÂÚÈÓ‹ Â›ıÂÛË Ù˘ ™ÙÚ·ÙÈ¿˜ ¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙȘ ÚÒÙ˜ ÁÚ·Ì̤˜ ÙÔ˘ ªÂÙÒÔ˘. ™ÙËÓ ∫ÈÔ˘Ù¿¯ÂÈ· Êı¿ÓÂÈ, Ï›Á˜ ÌfiÏȘ ̤Ú˜ ÌÂÙ¿ ÙËÓ Î·Ù¿ÏË„‹ Ù˘ ·fi Ù· ÂÏÏËÓÈο ÛÙÚ·Ù‡̷ٷ Î·È ÛÙÔ ∂ÛΛ ™Â¯›Ú Ì ·fiÛÙ·ÛË ÌÈ·˜ ‚‰ÔÌ¿‰·˜ ·fi ÙËÓ Î·Ù¿ÏË„‹ ÙÔ˘. ∂›Ù ÏfiÁˆ η΋˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘, ›Ù ÂÛÎÂÌ̤ӷ ›Ù ·fi ·Ï‹

Tζαφδρ – Xισρ. O μεγαλοπρεπς νας του Δις στους αρχαους Aιζανος  Aζανος, νοτιοανατολικ της Kιουτχειας.

·‰È·ÊÔÚ›·, Ë ÂÏÏËÓÈ΋ ÏÂ˘Ú¿, ‰ÂÓ ÙÔ˘ ·Ú¤¯ÂÈ ÂÁη›Úˆ˜ Ù· ηٿÏÏËÏ· ÌÂÙ·ÊÔÚÈο ̤۷ ÁÈ· Ó· Â›Ó·È ·˘ÙfiÙ˘ Ì¿ÚÙ˘˜ ÙˆÓ Ì·¯ÒÓ. ∫·Ù¿ ηÈÚÔ‡˜ ÂÍ·ÁÚÈÒÓÂÙ·È Î·È ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙË Valentine: ™Ù’ ·Ï‹ıÂÈ· ÓÔÌ›˙ˆ ηÌÈ¿ ÊÔÚ¿ ˆ˜ ‰ÂÓ ÌÔÈ¿˙Ô˘Ó Ó· ηٷϷ‚·›ÓÔ˘Ó fiÙÈ ‚Ú›ÛÎÔÌ·È Â‰Ò Ì ÛÎÔfi Ó· ÂÚÁ·ÛÙÒ ÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÚÔ·Á¿Ó‰·... ∫·È fiÙ·Ó ·ÎfiÌ· ÌÂÙ·ÎÈÓÂ›Ù·È Ì ٷ ηÌÈfiÓÈ· Ù˘ ™ÙÚ·ÙÈ¿˜, ‰ÂÓ ÛÙ·Ì·ÙÔ‡Ó ÒÛÙ ӷ ··ı·Ó·Ù›ÛÂÈ ÙȘ ÛÎËÓ¤˜ Ô˘ ÙÔÓ ÂÌÓ¤Ô˘Ó: Ãı˜ ‹Ù·Ó Ú·ÁÌ·ÙÈο ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋ Ë ı¤· Ù˘ ÔÌ‹˜ fiÏ˘ Ù˘ ÛÙÚ·ÙÈ¿˜, Û·Ó ÌÈ· ÎÔÚ‰¤Ï· Ì‹ÎÔ˘˜ 20 ¯ÈÏÈÔ̤ÙÚˆÓ, Ô˘ ΢ÏÔ‡Û ·‰È¿ÎÔ· ÛÙÔ Ú˘ıÌfi ÙˆÓ Í‡ÏÈÓˆÓ ÙÚÔ¯ÒÓ... ™ÙȘ 25 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ Î·È ÂÓÒ ‰ÈÂÍ·ÁfiÙ·Ó Ë Ì¿¯Ë ÙÔ˘ ™·ÁÁ·Ú›Ô˘, ÙÔ °ÂÓÈÎfi ∂ÈÙÂÏÂ›Ô Ù˘ ™ÙÚ·ÙÈ¿˜ ¤¯ÂÈ ÛÙÚ·ÙÔÂ-

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

17

H Kατασκευ λεμβζευκτης γφυρας στον Σαγγριο, Aγουστος 1921. ‰Â‡ÛÂÈ ÛÙËÓ fi·ÛË ÙÔ˘ √˘˙Ô‡ÌÂ˚, 25 ¯ÈÏÈfiÌÂÙÚ· ·fi ÙÔ Ì¤ÙˆÔ. ΔÔ Î·ÓfiÓÈ ·ÓÙ˯› Û ·fiÛÙ·ÛË 25 ¯ÏÌ., Ù· ·ÂÚÔÏ¿Ó· ÛÙÚÔ‚ÈÏ›˙ÔÓÙ·È Î¿ı ÛÙÈÁÌ‹ Î·È ·Ê‹ÓÔ˘Ó Ó· ¤ÛÂÈ ÙÔ Ù˘ÏÈÁ̤ÓÔ Ì ÎÔÚ‰¤Ï· Ì‹Ó˘Ì¿ ÙÔ˘˜ Á‡Úˆ ·fi ÙÔÓ ÛÙ·ıÌfi ÙÔ˘ ·Û‡ÚÌ·ÙÔ˘ ÙËϤÁÚ·ÊÔ˘. ™ÙÔ ÏÈ‚¿‰È ÔÈ ÂÍÔ¯fiÙËÙ˜ ÙÔ˘ °ÂÓÈÎÔ‡ ∂ÈÙÂÏ›Ԣ ËÁ·ÈÓÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ¯ÂÈÚÔÓÔÌÒÓÙ·˜. √ ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Û¯Â‰fiÓ ¤Ó·˜ ÚfiÏÔ˜ ı·ً ÙÔ‡ÙË ÙËÓ ÒÚ·. ∏ Ì¿¯Ë, Ô˘ ÔÚÁ·ÓÒıËΠÂ› ¯¿ÚÙÔ˘ Â‰Ò Î·È Ôχ ηÈÚfi, ·˘Ù‹ ÙËÓ ÒÚ·

OÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ MÔ˘·ÛÔÓ¿ ¤¯Ô˘Ó ȉȷ›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›· ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋˜ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜, ηıÒ˜ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙÔ ‚ϤÌÌ· ÂÓfi˜ ͤÓÔ˘

18

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

Ì·›ÓÂÙ·È Î·È ÂÓ·fiÎÂÈÙ·È ϤÔÓ ÛÙÔ˘˜ Ù·Á̷ٿگ˜ ÙˆÓ ÌÔÓ¿‰ˆÓ Î·È ÛÙ· ÛÙÚ·Ù‡̷ٷ Ó· ÂÓÂÚÁÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó fiϘ ÙÔ˘˜ ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ. °È· ÙÔ˘˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘˜ ·Ú¯ËÁÔ‡˜ ı· Ú¤ÂÈ ÔÈ ÒÚ˜ ·˘Ù¤˜ Ó· Â›Ó·È ÎÚ›ÛÈ̘ ¤ˆ˜ Î·È ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÛÙÈÁÌ‹, ÔfiÙ ı· ‰È·ÁÚ·Ê› ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·. ΔÔ ·‚¤‚·ÈÔ Ì¤ÏÏÔÓ ÙˆÓ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂˆÓ Ô˘ ·Ú¯›˙ÂÈ ϤÔÓ Ó· ‰È·Ê·›ÓÂÙ·È, ηı˘ÛÙÂÚ› ÙËÓ ·Ó·Ó¤ˆÛË ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘ ÙÔ˘˜ ·fi ÙÔÓ ˘Ô˘ÚÁfi. √ ›‰ÈÔ˜ ÂÎÙÈÌ¿ ˆ˜ ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ ·ÔÊ·ÛÈÛÙ› Ë Î·Ù¿ÏË„Ë Ù˘ AÁ΢ڷ˜, ı· ·Ó·Óˆı› ÙÔ Û˘Ì‚fiÏ·ÈÔ ‰ÈfiÙÈ ı· ÂÈı˘ÌÔ‡Ó Ó· ÎÚ·Ù‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ Û˘ÓÙ·ÁÌ·Ù¿Ú¯Ë (Feyler) Ô˘ Û οı ÂÚ›ÙˆÛË ı· ÙÔ˘˜

H Oυζομπεϊ, ανατολικ του

Â›Ó·È Ôχ ¯Ú‹ÛÈÌÔ˜ ÁÈ· Ó· ÂÍËÁ‹ÛÂÈ ÙȘ ÚÔı¤ÛÂȘ ÙÔ˘˜. ªÂÙ¿ ÙËÓ ·ÔÙ˘¯›· ÙÔ˘ ÂÏÈÁÌÔ‡ ÙÔ˘ ™·ÁÁ·Ú›Ô˘ Î·È ÙËÓ ·Ó·‰›ψÛË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ÛÙÚ·ÙÂ˘Ì¿ÙˆÓ Ô ∏enri ı· ·Ú·Ì›ÓÂÈ ÛÙÔ ∂ÛΛ ™Â¯›Ú, ·fi Ù· ̤۷ ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ ¤ˆ˜ ÙȘ ·Ú¯¤˜ √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘. ∏ ʈÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘ Ì·ÙÈ¿ ˘ÔʤÚÂÈ ·fi ÙË Û˘Ó¯‹ ·Ú·ÌÔÓ‹ ÛÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙÔ¤‰Ô˘. ∞ÈÙÈÔÏÔÁÒÓÙ·˜ ÛÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„Ë ÛÎËÓÒÓ Ì¿¯Ë˜ Î·È Ì ‰È¿ıÂÛË ·˘ÙÔÎÚÈÙÈ΋˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ÙÔ ˘ÏÈÎfi Ô˘ ·ÂÎfiÌÈÛ ·fi ÙËÓ ÂΛ ·Ú·ÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ÁÚ¿ÊÂÈ: E¯ˆ ‹‰Ë ÙÚ·‚‹ÍÂÈ ÔÏϤ˜ Ï‹„ÂȘ ·fi ÙÔ ÛÙÚ·Ùfi‰Ô. ∂›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó· ÙÚ·‚‹Íˆ Ì¿¯Â˜ ÚÒÙÔÓ ÁÈ·-

ποταμο Σαγγριου, Aγουστος 1921. O συνταγματρχης Kωνσταντνος Πλλης, αρχηγς του Γενικο Eπιτελεου, δνει στον ανταποκριτ του περιοδικο Journal de Geneve, συνταγματρχη Fernand Feyler, τα τελευταα να για τις μχες της 25ης Aυγοστου 1921.

Ù› ÔÙ¤ ‰ÂÓ Ì ԉ‹ÁËÛ·Ó Û ̿¯Â˜ Î·È ‰Â‡ÙÂÚÔÓ ‰ÈfiÙÈ Î·È ·Ó ›¯· ·Ú¢ÚÂı› ‰ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û· Ó· ÙÚ·‚‹Íˆ Ù›ÔÙ·, ηıÒ˜ ÔÈ ÁÚ·Ì̤˜ Â›Ó·È Ôχ ·ÓÂÙ˘Á̤Ó˜, ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÛÎÔÚÈṲ̂ÓÔÈ Û ¤Ó·Ó ÙfiÔ Â›Â‰Ô Î·È ÔÈ ‚ÔϤ˜ ÙfiÛÔ Ôχ Ì·ÎÚÈÓ¤˜ ÒÛÙ ÌÈ· ʈÙÔÁÚ·Ê›· Ô˘ ı· ÙÚ·‚ÈfiÙ·Ó ÂΛÓË ÙËÓ ÒÚ· ı· ¤‰ÂȯÓ ÙÔ˘˜ ÔÏ˘‚ÔÏËÙ¤˜ ÌÈÎÚÔ‡˜ Û·Ó ÎÂÊ¿ÏÈ Î·ÚÊ›ÙÛ·˜.

Y¤Ú Ù˘ EÏÏ¿‰Ô˜ ΔÔ ¤Ú·ÛÌ· ÙÔ˘ Henri Boissonnas ·fi ÙË ªÈÎÚ¿ ∞Û›· Â›Ó·È ÂÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi Ù˘ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÂÓfi˜ ¢˘ÙÈÎÔÂ˘Úˆ·›Ô˘, ıÂÙÈο ‰È·Î›ÌÂÓÔ˘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙËÓ

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

19

H Oυζομπεϊ, αρχς Σεπτεμβρου 1921. Tραυματας, κατ τη μεταφορ του, διηγεται τα τελευταα να απ το Mτωπο. Στο Oυζομπεϊ λειτουργοσε σταθμς διακομιδς τραυματι"ν και μονδα δο κινητ"ν χειρουργεων.

ÂÏÏËÓÈ΋ ˘fiıÂÛË, Ù˘ ÔÔ›·˜ ÙȘ ÔÏÈÙÈΤ˜ ·ÓÙÈı¤ÛÂȘ Î·È Ù· ‰Èψ̷ÙÈο ·‰È¤ÍÔ‰·, ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ·ÔÛ·ÛÌ·ÙÈο. Δ·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Â›Ó·È Î·È ÙÔ Ù·Í›‰È Ù˘ ÚÔÛˆÈ΋˜ ·Ó·˙‹ÙËÛ˘ ÂÓfi˜ Ó¤Ô˘ Ô˘ ÂÈı˘Ì› Ó· ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂÈ «È‰›ÔȘ fiÌÌ·ÛÈ» ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ ̤۷ ·fi ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· Î·È ÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋, ·ÓÙÈÌ·¯fiÌÂÓÔ˜ οı ÛÙÈÁÌ‹ ‰‡Ô ÁÓÒÚÈÌ· Û ÂΛÓÔÓ ÂÈηÛÙÈο ÂÚÁ·Ï›·. ªÈ· Ì¿¯Ë, Ô˘ -Ì¿ÏÏÔÓ ‰›Î·È·- ·ÚÁfiÙÂÚ· ı· ÎÂÚ‰Ëı› ·fi ÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋. ΔÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi Ù·Í›‰È ÛÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ Î·È ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, Ë ÂıÓÔÁÚ·ÊÈ΋ Ì·ÙÈ¿, ÔÈ ›‰È˜ ÔÈ ÂÈÏÔÁ¤˜ ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó ÙËÓ Î·ıÔÚÈÛÙÈ΋ ÂÈÚÚÔ‹ ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘ ·‰ÂÏÊÔ‡ ÙÔ˘ Edmond, ÂȂ‚·ÈÒÓÔÓÙ·˜ ˆ˜ Ë ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ÔÙÈ΋ ÙÔ˘ ∏enri Â›Ó·È ·Ó·fiÊ¢ÎÙ· ÚÔηıÔÚÈṲ̂ÓË. ™ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ Ó· ·ÓÙ·ÔÎÚÈı› ÛÙÔ ÔÏÂÌÈÎfi ÚÂÔÚÙ¿˙, Û˘Ó·ÓÙ¿ ·ÓÙÈÛÙ¿ÛÂȘ ·fi ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÏÂ˘Ú¿, ÂÓÒ ÙÔ ·¯·Ó¤˜ ·Ó¿Ù˘ÁÌ· ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ ÛÙÔ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎfi M¤ÙˆÔ ‰˘Û¯ÂÚ·›ÓÂÈ ÙË ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘ ‰ÂÈÓfiÙËÙ·. ™Â ·˘Ùfi Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ Î·È Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ˘ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋˜ ÂÌÂÈÚ›·˜ ÛÙÔÓ ÙÔ̤· ÙÔ˘ ÔÏÂÌÈÎÔ‡ ÚÂÔÚÙ¿˙. ∏ ¿Ó¢ fiÚˆÓ ÙÔÔı¤ÙËÛ‹ ÙÔ˘ ˘¤Ú ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ı¤ÛÂˆÓ ·Ú·¤ÌÂÈ ÛÙË ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ÛÙ¿ÛË Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Boissonnas, Ô˘ ·ÊÈÂÚÒıËΠÛÙËÓ Â͇ÌÓËÛË Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ – ·ÏÏ¿ Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÛÙË ÛÙ¿ÛË Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜, ÌÈ·˜ ¯ÒÚ·˜ Ô˘ ·fi Ù· ÚÒÙ· Â·Ó·ÛÙ·ÙÈο ¯ÚfiÓÈ· ·Ó¤Ù˘Í ‰Ú·ÛÙ‹ÚÈÔ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÎfi ΛÓËÌ·.

20

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

ªÂ ÙÔÓ Fernand Feyler ÙÔÓ Û˘Ó‰¤ÂÈ, ¤Ú· ·fi ÙËÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÊÈÏ›·, Î·È Ë Û˘ÛÙÚ¿ÙÂ˘Û‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ˘ËÚÂÛ›· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÚÔ·Á¿Ó‰·˜ ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁ›Ԣ ∂͈ÙÂÚÈÎÒÓ. ªÈ· ÚÔ¿ÛÈÛË ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ı¤ÛÂˆÓ Ë ÔÔ›· ÍÂÎÈÓÔ‡ÛÂ, ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ Boissonnas, Ì ÙËÓ ˘ÔÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘ ÙÔÓ ª¿ÚÙË ÙÔ˘ 1919 Î·È ÂÚÈÂÏ¿Ì‚·Ó ÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË, ̤ۈ ·‰ÚÒÓ ÏËÚˆÌÒÓ, Ù˘ ¢ÓÔ˚΋˜ ·ÚÔ˘Û›·Û˘ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ı¤ÛÂˆÓ ÛÙÔÓ Â˘Úˆ·˚Îfi Δ‡Ô. ∏ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ·fi ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÏÂ˘Ú¿ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰Â‰Ô̤ÓË. ∏ ‡·ÚÍË ˆÛÙfiÛÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ·ÚÈıÌÔ‡ ÚˆÙfiÙ˘ˆÓ ʈÙÔÁÚ·ÊÈÒÓ Û ·Ú¯Â›· ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ Ù˘ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜, ÙÔ˘ °. ª·ÏÙ·Ù˙‹ (IÛÙÔÚÈÎfi AÚ¯Â›Ô MÔ˘Û›Ԣ MÂÓ¿ÎË) Î·È ÙÔ˘ AÓ·ÛÙ¿ÛÈÔ˘ ∫·ÓÂÏÏfiÔ˘ÏÔ˘ (E§IA), Ì·ÚÙ˘Ú› fiÙÈ ÙÂÏÈο ÔÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ ‰È·ÎÈÓ‹ıËÎ·Ó Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ Î·È Û˘Ó·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó, Ì·˙› Ì ÂΛӘ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÊˆÙÔÁڿʈÓ, ÙÔ ÁÂÓÈÎfi ʈÙÔÁÚ·ÊÈÎfi Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜. Δ·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ì ÙÔ ‚›ˆÌ· ÙÔ˘ ÎÂÓÙÚÈÎÔ‡ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜ ·fi ÙÔ˘˜ ¿ÌÂÛÔ˘˜ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜, ‰È·‰Ú·Ì·Ù›˙ÔÓÙ·È ÔÈ ·Ú¿ÏÏËϘ ÈÛÙÔڛ˜, ÙˆÓ ·ÓÙ·ÔÎÚÈÙÒÓ Î·È ÙˆÓ ÊˆÙÔÁڿʈÓ, Ô˘ Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó Â›Ù ˆ˜ Ô͢‰ÂÚΛ˜ ·Ú·ÙËÚËÙ¤˜, ›Ù ·ÎfiÌ· Î·È Ì ÙËÓ ¿ÁÓÔÈ· ‹ ·‰È·ÊÔÚ›· ÙÔ˘˜, ‹ Ì ٷ ÂӉȷʤÚÔÓÙ· Ô˘ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ·Ó·Ù‡ÛÛÔ˘Ó, ÛÙËÓ Â˘Ú‡ÙÂÚË Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜. ∫¿Ùˆ ·fi ÙÔ Ú›ÛÌ· Ù˘ ·Ú¿ÏÏËÏ˘ ÂÍÈÛÙfiÚËÛ˘ Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÙÈÌÒÓÙ·È ·Ú¯Â›·, fiˆ˜

ÙÔ˘ Henri Boissonnas, Î·È ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÂΛ ¤ÁÎÂÈÙ·È Î·È Ë ·ÓÂÎÙ›ÌËÙË ·Í›· ÙÔ˘˜. μÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: Γιάννης Κωνσταντινίδης, «Ο Φρεντ Μπουασσονά και οι φωτογραφίες του απ τη Θεσσαλονίκη το 1913 και το 1919», Θεσσαλονίκη, 1989. Aλκης Ξ. Ξανθάκης, «Η φωτογραφία στους Βαλκανικούς Πολέμους, Ο πλεμος του ανώνυμου φωτογράφου», στο «Η Ελλάδα των Βαλκανικών Πολέμων 1910-1914», ΕΛΙΑ, Αθήνα, 1993. Aλκης Ξ. Ξανθάκης, «Ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας, 1839-1960», Αθήνα, 1999. Fréderic Boissonnas et Edmond Chapuisat, «L’image de la Grèce», «III», «Smyrne» (Photos de EdmondEdouard Boissonas), Genève, 1919. Nicolas Bouvier, «Boissonnas: Une dynastie de photographes (18441983)», Lausanne, 1983. F. Feyler, «La Campagne de Macédoine (1916-1918)», Genève, 1920-1921, τμ. 1-2. Sunita Singh, «Henri Boissonnas (1894-1966) Un «photo-reporter» genevois au service de la Grande Idée», στο «Aerides», no 3, automne 1996. «H Καθημερινή» (Επτά Ημέρες), «Μουσείο Μπενάκη, Aνοιγμα στον 21ο αιώνα, Φωτογραφικ Αρχείο, Henri-Paul Boissonnas», 24 Σεπτεμβρίου 2000.

Õ Iνλρ Kατρατζ, Aγουστος 1921. Στρατοπδευση μονδας ιππικο. «Για να προφυλαχθον απ τον λιο, οι στρατι"τες χουν απλ"σει τις κουβρτες τους πνω στους πασσλους, που μετφεραν απ απσταση 10 χιλιομτρων και οι οποοι θα χρησιμοποιηθον και για το ψσιμο του αρνιο, που βλπουμε στα αριστερ» (Aνρ-Πολ Mπουασον).

à 18 Aυγοστου 1921. Aσαγι Kεπ, να απ τα τελευταα χωρι στα ρια της Eρμου, που εκτενεται μεταξ Aγκυρας και Iκονου.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

21

Aναστσιος Στεφνου

H Ξεψερισμα στον Σαγγριο, 28 Aυγοστου 1921. O Στεφνου (αριστερ με το κρνος), στρατιωτικς φωτογρφος, ακολουθντας τον Λχο Στρατηγεου του Γ´ Σματος Στρατο, φθασε (Aγουστος 1921) ως τα προκεχωρημνα σημεα της προλασης προς Aγκυρα, αποτυπνοντας με τον φακ του τις πιο αιματηρς συγκροσεις στο μικρασιατικ Mτωπο (Aρχεο Kντρου Mικρασιατικν Σπουδν).

22

H

K A £ H M E P I N H

B

Tου ° πÕ¡¡∏ M ∞Àƒ◊ Πολιτικο επιστ μονα και διευθ νοντα συμβο λου του Iνστιτο του Δημοσκοπ σεων VPRC

O

A¡∞™ΔÕ™π√˜ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ (ÎÏ¿ÛË 1913‚) ÂÈÛÙÚ·Ù‡ÂÙ·È ÙÔÓ M¿ÈÔ ÙÔ˘ 1921 Î·È Î·Ù·Ù¿ÛÛÂÙ·È ÛÙÔÓ 5Ô §fi¯Ô ÙÔ˘ EÌ¤‰Ô˘ ¶Â˙ÈÎÔ‡ AıËÓÒÓ (9/5/21 .Ë.). ™ÙȘ 12 IÔ˘Ó›Ô˘, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi ÙÔ˘ ËÌÂÚÔÏfiÁÈÔ, ÂÈ‚È‚¿˙ÂÙ·È ÛÙÔÓ ¶ÂÈÚ·È¿ Î·È ·ÔϤÂÈ «ÂȘ ¿ÁÓˆÛÙÔÓ Î·Ù‡ı˘ÓÛÈÓ». ™ÙȘ 15 IÔ˘Ó›Ô˘ ·Ô‚È‚¿˙ÂÙ·È ÛÙÔ ÏÈÌ¿ÓÈ ÙˆÓ MÔ˘‰·ÓÈÒÓ. §fiÁˆ ÙˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ Î·È Ù˘ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ȉÈfiÙËÙ·˜ ηÏÂ›Ù·È (18/6/21 .Ë.) Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ·Ûı› ÛÙÔ TÔÔÁÚ·ÊÈÎfi TÌ‹Ì· ÙÔ˘ §fi¯Ô˘ ™ÙÚ·ÙËÁ›Ԣ ÙÔ˘ °ã ™ÒÌ·ÙÔ˜ ™ÙÚ·ÙÔ‡, Ô˘ ‰Ú‡ÂÈ ÛÙËÓ ¶ÚÔ‡Û· (BfiÚÂÈÔ ™˘ÁÎÚfiÙËÌ· MÂÚ·Ú¯ÈÒÓ, ¶ÚÔ‡Û· - EÛΛ ™Â¯›Ú). ¢ÂÓ ÂÚfiÎÂÈÙÔ fï˜ Ó· ÂÚÈÔÚÈÛı› ÌfiÓÔÓ Û ·˘Ù¿ Ù· ηı‹ÎÔÓÙ·. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙË ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊËÛË ÛÙËÓ ÔÔ›· Âȉ›‰ÂÙ·È, ÙÔ AÚ¯ËÁÂ›Ô Ù˘ ™ÙÚ·ÙÈ¿˜, Ô˘ ›¯Â ÙËÓ ¤‰Ú· ÙÔ˘ ÛÙË ™Ì‡ÚÓË, ÙÔ˘ ·Ó·ı¤ÙÂÈ ÙË Ï‹„Ë Î·È ·ÔÛÙÔÏ‹ ÔÏÂÌÈÎÒÓ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÒÓ ·fi ÙËÓ ÂͤÏÈÍË ÙˆÓ ÔÏÂÌÈÎÒÓ ÂȯÂÈÚ‹ÛˆÓ, ÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÙˆÓ Ì·¯ÒÓ, ÙȘ fiÏÂȘ ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ‰È¤Ú¯ÂÙ·È Ô ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÛÙÚ·Ùfi˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÒÓ. EÈϤÔÓ, Ô ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

Ù˘ AÚ¯·ÈÔÏÔÁÈ΋˜ YËÚÂÛ›·˜ ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁ›Ԣ ¶·È‰Â›·˜ KÔ˘ÚÔ˘ÓÈÒÙ˘, ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ Ù˘ AÚ¯·ÈÔÏÔÁÈ΋˜ AÔÛÙÔÏ‹˜ Ô˘ ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙËÓ Aı‹Ó· ÙÔ ÊıÈÓfiˆÚÔ ÙÔ˘ 1921 Î·È ÂÚÈԉ‡ÂÈ ÛÙÔ Î·Ù¯fiÌÂÓÔ ÙÌ‹Ì· Ù˘ MÈÎÚ¿˜ AÛ›·˜, Ì ‰È¢ÎfiÏ˘ÓÛË ÙÔ˘ ÂÈÙÂÏ¿Ú¯Ë ÙÔ˘ °ã ™.™. NÈÎ. ™˘ÚfiÔ˘ÏÔ˘, ·Ó·ı¤ÙÂÈ ÛÙÔÓ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ ÙË ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË, ηٷÁÚ·Ê‹ Î·È Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ·fi ÙȘ fiÏÂȘ Ù˘ ÂÚÈÊÂÚ›·˜ ÙÔ˘ ™ÒÌ·ÙÔ˜: ¢ÔڇϷÈÔ (EÛΛ ™Â¯›Ú), KÈÔ˘Ù¿¯ÂÈ·, ¶ÚÔ‡Û·, ™Â˚ÓÙ› °·˙‹, ™È‚Ú› XÈÛ¿Ú Î.Ï. ÙˆÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÒÓ Â˘ÚËÌ¿ÙˆÓ, Ù· ÔÔ›· ÂÚfiÎÂÈÙÔ Ó· ÎÔÛÌ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ Û¯Â‰È·˙fiÌÂÓÔ «AÏÛÔ˜ ÙÔ˘ ¢ÔÚ˘Ï·›Ô˘» ÛÙÔ ¶·Ï·Èfi º¿ÏËÚÔ. ™‡Ìʈӷ Ì ÙË Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘ ȉ›Ô˘, Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ 120 ÂÚ›Ô˘ Ì·ÚÌ¿ÚÈÓ· ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈο Â˘Ú‹Ì·Ù· (ÂÈه̂Ș ÛًϘ, ΛÔÓ˜, ÎÈÔÓfiÎÚ·Ó· Î.Ï.), Ù· ÔÔ›· Û˘Û΢·Ṳ̂ӷ Û ÌÂÁ¿Ï˜ οÛ˜, ÂÁηٷÏ›ÊıËÎ·Ó ÌÂÙ¿ ÙËÓ Î·Ù¿ÚÚ¢ÛË ÙÔ˘ ÌÂÙÒÔ˘ ÛÙËÓ ÚÔÎ˘Ì·›· ÙˆÓ MÔ˘‰·ÓÈÒÓ1. T·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ì ÙË ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·, Ô ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘, ·fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ÂÈ‚È‚¿˙ÂÙ·È ÛÙÔÓ ¶ÂÈÚ·È¿, ̤¯ÚÈ ÙË P·È‰ÂÛÙfi Ù˘ AÓ·ÙÔÏÈ΋˜ £Ú¿Î˘, fiÔ˘ ı· ÂÚ¿ÛÂÈ ·fi ÙÔÓ ¶¿ÓÔÚÌÔ Û˘Óԉ‡ÔÓÙ·˜ Ù· ·Ú¯Â›· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÂÈÙÂÏ›Ԣ, ÌÂÙ¿ ÙËÓ Î·Ù¿ÚÚ¢ÛË, ÙËÚ› ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ÚÔÛˆÈÎfi ËÌÂÚÔÏfiÁÈÔ, Ô˘ ·ÔÙÂÏÂ›Ù·È ·fi 85

O ÂÚ·ÛÈÙ¤¯Ó˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ô˘ ··ı·Ó¿ÙÈÛ ÛÙÈÁ̤˜ ÙÔ˘ ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎÔ‡ MÂÙÒÔ˘

ÂÚ›Ô˘ ÛÂÏ›‰Â˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂˆÓ 18x24 ÂηÙ. Î·È ÙÔ ÔÔ›Ô Î·Ï‡ÙÂÈ, Ì ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÎÂÓfi, ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·fi ÙÔÓ IÔ‡ÓÈÔ ÙÔ˘ 1921 ¤ˆ˜ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 1922. OÈ ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ËÌÂÚÔÏÔÁȷΤ˜ ÂÁÁڷʤ˜ ÙÔ˘ A˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ Á›ÓÔÓÙ·È ›Ûˆ ·fi ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ˘ ÂÈÙÂÏ›Ԣ Ô˘ ÌÂٷʤÚÂÈ Â¿Óˆ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È Û ÌÈÎÚ¿ ÎÔÌÌ·Ù¿ÎÈ· ¯·ÚÙ›. EÓ· ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÙÔ˘ ËÌÂÚÔÏÔÁ›Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙ· ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈο Â˘Ú‹Ì·Ù· Ô˘ ¤¯ÂÈ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂÈ2. TÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ·Ú¯Â›Ô ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ Ô˘ ‰È·ÛÒıËΠ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ Î·Ù¿ ÙËÓ ˘Ô¯ÒÚËÛË, ·Ú¤ÌÂÈÓ ¤ˆ˜ Û‹ÌÂÚ· ·Ó¤Î‰ÔÙÔ3, Ì ÂÍ·›ÚÂÛË 38 ʈÙÔÁڷʛ˜ Ô˘ Ô ›‰ÈÔ˜ ·Ú·¯ÒÚËÛ ÁÈ· ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË ÛÙÔÓ ™. M·ÚÎÂ˙›ÓË4. ¶ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÂÚ›Ô˘ 430 ʈÙÔÁڷʛ˜, ‰È·ÊfiÚˆÓ ÌÂÁÂıÒÓ, Ô˘ ηχÙÔ˘Ó ¯ÚÔÓÈο ÌÈ· ÂÚ›Ô‰Ô 15 ÌËÓÒÓ, ̤¯ÚÈ ÙËÓ Î·Ù¿ÚÚ¢ÛË (IÔ‡ÓÈÔ˜ 1921-A‡ÁÔ˘ÛÙÔ˜ 1922). OÚÈṲ̂Ó˜ ·fi ·˘Ù¤˜ Â›Ó·È ÙÔ˘ÚÎÈΤ˜ Î·È ‚Ú¤ıËÎ·Ó ÛÙÔ ÎÂÓÙÚÈÎfi ʈÙÔÁÚ·ÊÂ›Ô ÙÔ˘ EÛΛ ™Â¯›Ú, fiÙ·Ó Ô ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÛÙÚ·Ùfi˜ η٤Ϸ‚ ÙËÓ fiÏË, ÙÔÓ IÔ‡ÏÈÔ ÙÔ˘ 19215. OÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ Â›Ó·È ·ÚÈıÌË̤Ó˜, ʤÚÔ˘Ó ˆ˜ Â› ÙÔ Ï›ÛÙÔÓ ÙȘ Â›ÛË̘ ÏÂ˙¿ÓÙ˜, fiÔ˘ ÔÈ ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˜ – ʈÙÔÁÚ¿ÊÔÈ ¤‰ÈÓ·Ó, ‚¿ÛÂÈ ·˘ÛÙËÚÒÓ Ô‰ËÁÈÒÓ, ·ÏÏ¿ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Î·È ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Û¯fiÏÈ· ÙÔ˘ ȉ›Ô˘. T· Û¯fiÏÈ· ÙÔ˘ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ ÛÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘, fiˆ˜ Î·È ÛÙÔ ËÌÂÚÔÏfiÁÈfi ÙÔ˘ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ «·Ó¿ÁÓˆÛË», ·ÔÙ˘ÒÓÔ˘Ó ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ Î·È ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÎÚÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ¿Ô„Ë ÁÈ· Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ·, ÙËÓ È‰ÂÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘ ÔÙÈ΋, ÙË Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈ΋ Î·È „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘ ηٿÛÙ·ÛË. ™ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÔÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ Î·È ÙÔ ËÌÂÚÔÏfiÁÈÔ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó «‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·ÊÈο», ÔÏfiÎÏËÚË ÙË ‰È·‰ÚÔÌ‹ ÙˆÓ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂˆÓ ÙÔ˘ BÔÚ›Ԣ ™˘ÁÎÚÔÙ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ™ÙÚ·ÙÔ‡ Î·È ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹

·ÌÔÈ‚‹˜ ‹ ›Ûˆ˜ ‡ÓÔÈ·˜ ÛÙË ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛË. OÏfiÎÏËÚÔ ÙÔÓ ¯ÂÈÌÒÓ· ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È ÛÙÔ Î·Ù·ÏËÊı¤Ó ÙÔ˘ÚÎÈÎfi ʈÙÔÁÚ·ÊÂ›Ô Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ ÎÂÓÙÚÈ΋ Ï·Ù›· Ù˘ fiÏ˘. ºˆÙÔÁÚ·Ê›˙ÂÈ, ÂÌÊ·Ó›˙ÂÈ, Ù˘ÒÓÂÈ Î·È Ù·ÍÈÓÔÌ› ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ˘ÏÈÎfi Ô˘ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜ Î·È ÔÈ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ› ÙÔ˘. AÓıÚˆÔ˜ ·Ú·ÙËÚËÙÈÎfi˜, Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎfi˜ Î·È ·ÎÚ·›· Ù·ÎÙÈÎfi˜, Ô ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ Ì ÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ Î·È ÙÔ ËÌÂÚÔÏfiÁÈfi ÙÔ˘, ·ÔÙ˘ÒÓÂÈ Ì ÙÚfiÔ ÛÊ·ÈÚÈÎfi Î·È Û˘ÓıÂÙÈÎfi, ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ ÙÔ˘ Ì·ÚÙ˘Ú›· ÁÈ· ÙÔ Û˘ÁÎÏÔÓÈÛÙÈÎfi ÈÛÙÔÚÈÎfi ÁÂÁÔÓfi˜ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ‚Ú¤ıËΠӷ Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ.

H Eσκ Σεχρ 1922. O ÙÔ˘ ÛÙÚ·Ù‡̷ÙÔ˜: ÔÚ›· ÚÔ˜ KÈÔ˘Ù¿¯ÂÈ·, ηٿÏË„Ë EÛΛ ™Â¯›Ú (¢ÔÚ˘Ï·›Ô˘), ÂÎÛÙÚ·Ù›· AÁ·ڷ˜, ™·ÁÁ¿ÚÈÔ˜, ·Ó·‰›ψÛË ÙÔ˘ MÂÙÒÔ˘, ηٿÚÚ¢ÛË Î·È ÂÎΤӈÛË NÈÎÔÌ‹‰ÂÈ·˜ - MÔ˘‰·ÓÈÒÓ. K·Ï‡ÙÔ˘Ó fï˜ ıÂÌ·ÙÈο Î·È ÙÔ ÙÔ›Ô, ÙË ÌÔÚÊÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜, ÙË ¯ÏˆÚ›‰· –ı¤Ì· ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÂȉÂÈÎÓ‡ÂÈ È‰È·›ÙÂÚË Â˘·ÈÛıËÛ›·– Î·È ÙȘ fiÏÂȘ Ù˘ MÈÎÚ¿˜ AÛ›·˜. MÂÙ¿ ÙËÓ ·Ó·‰›ψÛË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÛÙÚ·ÙÔ‡ (™Â٤̂ÚÈÔ˜ 1921), Ô ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ ÂÁηı›ÛÙ·Ù·È ÛÙÔ EÛΛ ™Â¯›Ú. H ηٿÛÙ·ÛË ËÚÂÌ›. H ıÂÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ʈÙÔÁÚ·Ê›·˜ ÌÂÙ·ÙÔ›˙ÂÙ·È. ¶¤Ú· ·fi ÙȘ ÛÙÚ·ÙȈÙÈΤ˜ ÚÔÂÙÔÈ̷ۛ˜, Ù· Á˘ÌÓ¿ÛÈ·, ÙȘ ÔÚ›˜ Î·È ÙȘ ·ÚÂÏ¿ÛÂȘ ʈÙÔÁÚ·Ê›˙ÂÈ ÙËÓ fiÏË Î·È Ù· ·ÍÈÔı¤·Ù¿ Ù˘, fiˆ˜ Ô Î·Ù·ÚÚ¿ÎÙ˘ Î·È Ë Á¤Ê˘Ú· ÙÔ˘ ÔÙ·ÌÔ‡ ¶Ô˘ÚÛ¿Î, Ù· ‰ËÌfiÛÈ· ÎÙ›ÚÈ·: ÙÔ Î·ÊÂÓÂ›Ô ÙˆÓ ·ÍȈ̷ÙÈÎÒÓ, ÙÔ ¢Ë̷گ›Ô, ÙÔ M·Î·ÚÔÓÔÔÈ›Ô, ÙËÓ Î›ÓËÛË ÛÙÔÓ ™È‰ËÚÔ‰ÚÔÌÈÎfi ™Ù·ıÌfi, ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ Î·È ÙÔ ·˙¿ÚÈ, ÙÔ˘˜ Ê›ÏÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘˜. ºˆÙÔÁÚ·Ê›˙ÂÈ ·ÎfiÌË Î·È ·ÍȈ̷ÙÈÎÔ‡˜ ¤Ó·ÓÙÈ

Aναστσιος Στεφνου (δετερος απ αριστερ με το πηλ"κιο), χοντας γνσεις ερασιτχνη φωτογρφου, χι μνο λ"ψης αλλ και τυπματος φωτογραφιν, παρακολοθησε λες τις εξελξεις του Bρειου Tομα, παραμνοντας μχρι την εκκνωση (τλη Aυγοστου 1922) της Mικρς Aσας.

™∏ª∂πfl™∂π˜: 1. Bλέπε σχετικά το αυτοβιογραφικ δοκίμιο του Στεφάνου: «Aναδρομή στα περασμένα», εκδ. του ιδίου, Aθήνα 1983, σελ. 57 και 87-94. 2. Oπ.π., σελ. 87 κ.ε. 3. Πρκειται να εκδοθεί υπ την αιγίδα του Mουσείου Mπενάκη. 4. Σπ. Mαρκεζίνη «Πολιτική Iστορία της Nεωτέρας Eλλάδος», τμος πρώτος, «H σύγχρονος Eλλάς 1920-1922», εκδ. Πάπυρος, Aθήνα 1973, σελ. 232, 233, 236, 237, 241, 260, 264, 269, 276, 277, 284, 285, 289, 292, 293, 296, 297, 300, 301, 344, 345, 348, 364, 369, 372, 373, 376, 377, 380, 381. 5. Σε αυτές απεικονίζεται ο Kεμάλ, το τουρκικ επιτελείο, οι ξένοι στρατιωτικοί σύμβουλοι, κεμαλικά αποσπάσματα κ.ά. Oπως σημειώνει ο Mαρκεζίνης, με βάση το υπμνημα του Στεφάνου: «Tινές εξ αυτών ήσαν φωτογραφικαί πλάκες, τας οποίας ενεφάνισεν ο ίδιος. Aι ραγδαίαι εξελίξεις εις τον τομέα εκείνον μεταξύ 6ης και 8ης Iουλίου προφανώς δεν επέτρεψαν εις τους λαβντας τας φωτογραφίας να τας συναποκομίσουν φεύγοντες», Mαρκεζίνης, π. παρ. σελ. 232-233.

BIOΓPAΦIKO ΣHMEIΩMA

O

H Eσκ Σεχρ, 1921.

A¡∞™ΔÕ™π√˜ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ Â›Ó·È AÚο˜ ÛÙËÓ Î·Ù·ÁˆÁ‹ Î·È ÁfiÓÔ˜ ÔÏ˘ÌÂÏÔ‡˜ ·ÁÚÔÙÈ΋˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜. °ÂÓÓ‹ıËΠÙÔ 1893 ÛÙËÓ KÂÚ·ÛÈ¿ (ÚÒËÓ AÚ‚·ÓÈÙÔÎÂÚ·ÛÈ¿ ÙÔ˘ Ù¤ˆ˜ ¢‹ÌÔ˘ M·ÓıËÚ¤·˜) Î·È ¤ı·Ó ÛÙËÓ Aı‹Ó· ÙÔ 1984. EÊÔ›ÙËÛ ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi ™¯ÔÏÂ›Ô ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ Î·È ÛÙÔ ™¯ÔÏ·Ú¯Â›Ô Î·È ÙÔ °˘ÌÓ¿ÛÈÔ Ù˘ TÚ›ÔÏ˘, ·fi fiÔ˘ ·ÔÊÔ›ÙËÛ ÙÔ 1912. TÔÓ ›‰ÈÔ ¯ÚfiÓÔ ¤Ê˘Á ÁÈ· Ó· ÛÔ˘‰¿ÛÂÈ ‰·ÛÔÏÔÁ›· ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›· (¢·ÛÔÏÔÁÈ΋ Aη‰ËÌ›· ÙÔ˘ Tharandt ÛÙË ™·ÍˆÓ›·) Î·È ÂÓ Û˘Ó¯›· ÛÙËÓ A˘ÛÙÚ›· (¢·ÛÔÏÔÁÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ÙÔ˘ Bruck a.d. Muhr). EÓ·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÒÙÔ˘˜ EÏÏËÓ˜ ‰·ÛÔÏfiÁÔ˘˜, Â¤ÛÙÚ„ ÙÔ 1916 Î·È ˘ËÚ¤ÙËÛ ̤¯ÚÈ ÙËÓ ÂÈÛÙÚ¿Ù¢ÛË ÙÔ˘ (1921) ˆ˜ ÚÒÙÔ˜ ‰·ÛÔÏfiÁÔ˜ ‰·Û¿Ú¯Ë˜ ÛÙË £ÂÛÛ·Ï›· Ì ·ÚÌÔ‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘˜ ‰·ÛÈÎÔ‡˜ fiÁÎÔ˘˜ ¶›Ó‰Ô˘, OχÌÔ˘, OÛÛ·˜ Î·È ¶ÂÚ›ˆÓ Î·È ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ Ù˘ ÓÂÔÛ‡ÛÙ·Ù˘ ¢·ÛÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ AÁ˘È¿˜. MÂÙ¿ ÙËÓ ·ÔÛÙÚ¿ÙÂ˘Û‹ ÙÔ˘ (1922) ˘ËÚ¤ÙËÛ ˆ˜ ÂÈıˆÚËÙ‹˜ ¢·ÛÒÓ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘ Î·È ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ Ù˘ °ÂÓÈ΋˜ ¢ÈÔ›ÎËÛ˘ £Ú¿Î˘ Î·È AÓ·Ù. M·Î‰ÔÓ›·˜. TÔ 1927 ÂÈÛ‹Á·Á ·fi ÙË °·ÏÏ›· ÙËÓ K·Ó·‰È΋ §Â‡ÎË, ÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÔÔ›·˜ ÚÔÒıËÛ Û fiϘ ÙȘ ÂÚÈʤÚÂȘ, ȉ›ˆ˜ fï˜ ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ £Ú¿Î˘ Î·È Ù˘ M·Î‰ÔÓ›·˜. TÔ 1928 ·ÓÙÚ‡ÂÙ·È ÛÙËÓ KÔÌÔÙËÓ‹ ÙËÓ AıËÓ¿ ™›ÙË, ËÂÈÚˆÙÈ΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜. ™ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ ’30 ÔÚÁ¿ÓˆÛÂ Î·È ‰Èˇı˘Ó ÙË ÓÂÔÛ‡ÛÙ·ÙË YËÚÂÛ›·

H

AÓ·‰·ÛÒÛÂˆÓ ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁ›Ԣ °ÂˆÚÁ›·˜, ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ˘ËÚÂÛ›· ÛÙ· ¶·Ú·ÁˆÁÈο EÚÁ· M·Î‰ÔÓ›·˜ (1937-40). TÔ 1950 ÔÏÈÙ‡ıËΠ¯ˆÚ›˜ ÂÈÙ˘¯›· Ì ÙÔ ÎfiÌÌ· ÙÔ˘ °. ¶··Ó‰Ú¤Ô˘ (¢™K) ÛÙÔÓ ÓÔÌfi PÔ‰fi˘. TÔÓ ›‰ÈÔ ¯ÚfiÓÔ ·Ó¤Ï·‚ ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ÁÂÓÈÎÔ‡ ÁÚ·ÌÌ·Ù¤· ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁ›Ԣ °ÂˆÚÁ›·˜. TÔ 1951-52 ÂÍÂϤÁË ‚Ô˘ÏÂ˘Ù‹˜ PÔ‰fi˘ – •¿Óı˘ Ì ÙËÓ E¶EK. TÔ 1959 ›‰Ú˘Û ÙËÓ OÌÔÛÔÓ‰›· ¢·ÛÔfiÓˆÓ EÏÏ¿‰Ô˜ Î·È ÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi «¢·ÛÈο XÚÔÓÈο». ¢È·Ù¤ÏÂÛ Â› ÂÈÎÔÛ·ÂÙ›·˜ ̤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¢.™. Ù˘ ¶·Ó·Úη‰È΋˜ OÌÔÛÔÓ‰›·˜ EÏÏ¿‰Ô˜. M¤¯ÚÈ ÙÔÓ ı¿Ó·Ùfi ÙÔ˘ ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi 300 ÌÂϤÙ˜ ÊÈÏÔ‰·ÛÈÎÔ‡, ÁˆÚÁÈÎÔ‡, ıËÚ¢ÙÈÎÔ‡, ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡ Î·È ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ Î·È ·ÚÎÂÙ¿ ‚È‚Ï›·, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù·: «EÏÏËÓÈο ‰¿ÛË Î·È AÚη‰ÈÎÔ› ¢Ú˘ÌÔ›» (1924), «H IÛÙÔÚ›· Ù˘ AÚ‚·ÓÈÙÔÎÂÚ·ÛÈ¿˜ AÚ牛·˜» (1965) (BÚ·‚Â›Ô Aη‰ËÌ›·˜ AıËÓÒÓ), «H §·ÔÁÚ·Ê›· Ù˘ AÚ‚·ÓÈÙÔÎÂÚ·ÛÈ¿˜ AÚ牛·˜» (1966) (BÚ·‚Â›Ô Aη‰ËÌ›·˜), «O °¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ MˆÚÈ¿» (1970), «O ¶Ï¿Ù·ÓÔ˜, ÙÔ ÂıÓÈÎfi Ì·˜ ‰¤Ó‰ÚÔ» (1973), «TÔ ¢¿ÛÔ˜ Ô˘ Ï·¯Ù¿ÚÈ˙˜» (1974) (BÚ·‚Â›Ô Aη‰ËÌ›·˜), «ET IN ARKADIA EGO, Ô ÚÒÙÔ˜ ÂÏÏËÓÈÎfi˜ T¯ÓËÙfi˜ ¢Ú˘Ìfi˜ ÛÙËÓ ·Úη‰È΋ ™ÎÈÚ›Ùȉ·» (1977), «IÛÙÔÚ›· Ù˘ ¶¿ÚÓËı·˜» (1983) (BÚ·‚Â›Ô Aη‰ËÌ›·˜). °.M.

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

23

Hμερολγιο απ το 1921

H Σββατο 18 Iουλ ου 1921, φτασε στο Eσκ Σεχ ρ (Δορλαιο) ο βασιλις Kωνσταντ νος χοντας ακολουθ α λους τους βασιλπαιδες μαζ με τον διδοχο και κυβερνητικ κλιμκιο με τον πρωθυπουργ Δημτριο Γοναρη για την επ σημη τελετ απονομς παρασμων, που πραγματοποιθηκε την επομνη: Kυριακ 19 Iουλ ου (π.η.) 1. O βασιλις Kωνσταντ νος αναχωρε απ το Eσκ

Σεχ ρ για τον χ"ρο που θα πραγματοποιηθε η παρασημοφορ α και η παρλαση. 2. Mετ τη δοξολογ α ο βασιλις παρασημοφορε

τις σημα ες των 22 συνταγμτων. Tην επισημτητα υπογραμμ ζει η παρουσ α χι μνο φωτογρφων, αλλ και κινηματογραφιστ"ν, που διακρ νεται στο βθος. Aριστερ ο Γι"ργος Προκοπ ου και δεξι ο Δημ. Γαζιδης (;). 3. Στη συνχεια η παρασημοφορ α των λχων. O βασιλις συγχα ρει με χειραψ α τον παρασημοφορομενο και ο δ πλα του αξιωματικς του παραδ δει το κουτ με τα δισημα. 4. Mετ την παρασημοφορ α ακολοθησε παρλαση εμπρς στον φιππο Kωνσταντ νο. Πρ"τα οι σημα ες, που παρατχθηκαν απναντ του, στη συνχεια ο διοικητς της Στρατις με το Eπιτελε ο του, οι οπο οι λαβαν θση πισθεν του βασιλως. Σε λ γο, τλη του μηνς, αρχ ζει η πορε α προς Aγκυρα (Aρχε ο Kντρου Mικρασιατικ"ν Σπουδ"ν).

12 πÔ˘Ó›Ô˘ 1921 (™¿‚‚·ÙÔÓ) ¶ÚÔ·Ú·Û΢·› ÌÂÁ¿Ï·È ÂȘ ÙÔ ÏÈÌ¿ÓÈ ÙÔ˘ ¶ÂÈÚ·ÈÒ˜ ÊÔÚÙÒÛÂȘ Î·È ÂÎÊÔÚÙÒÛÂȘ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÔÛÔÙ‹ÙˆÓ ÔÏÂÌÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ Î·È ÙÚÔÊÒÓ. ∂Ó Ù¤ÏÂÈ ÂÈ‚È‚¿ÛıËÌÂÓ ÂÚ›Ô˘ 800 ¿Ó‰Ú˜ ÂȘ ÙÔ ÊÔÚÙËÁfiÓ «ª·Ú› ªÈ¯·ÏÈÓÔ‡», Î·È ·Ôχ۷ÌÂÓ ÂȘ ¿ÁÓˆÛÙÔÓ ‰È‡ı˘ÓÛÈÓ. ΔÚfiÊËÌ· 2 ÎÔ˘Ú·Ì¿ÓÓ˜ Î·È ÔÏ›ÁÔ Ù˘Ú› ‰È’ fiÏÔ ÙÔ Ù·Í›‰È. ªÔ˘‰·ÓÈ¿ 15 πÔ˘Ó›Ô˘ 21 (ΔÚ›ÙË) AÊÈÍȘ ÂȘ ÙÔÓ ÏÈ̤ӷ ÙˆÓ ªÔ˘‰·ÓÈÒÓ ÛÙȘ 10 .Ì. ·Ô‚›‚·ÛȘ Î·È Ù·ÍÈÓfiÌËÛȘ ÙˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ ÂȘ Ù· ›‰Ë ÙˆÓ. ¶·Ú·ÌÔÓ‹ Î·È ‰È·Ó˘ÎÙ¤Ú¢ÛË ÂȘ ÙÔÓ ÂÏ·ÈÒÓ· ÙˆÓ ·fiÏˆÓ 800 ·Ó‰ÚÒÓ. ¶ÚÔ‡Û· 18 πÔ˘Ó›Ô˘ (¶·Ú·Û΢‹) AÊÈÍȘ ÙËÏÂʈӋ̷ÙÔ˜ fiˆ˜ ·ÚÔ˘ÛÈ·ÛÙÒÌÂÓ ÂȘ ÙÔ πππ ÁÚ·Ê›ÔÓ ÙÔ˘ ™ÒÌ·ÙÔ˜ ÂȘ ¶ÚÔ‡ÛÛ·Ó, ¯ÔÚ‹ÁËÛȘ ʇÏÏÔ˘ ÔÚ›·˜ Î·È ÛȉËÚÔ‰ÚÔÌÈÎÒ˜ ¿ÊÈÍȘ ÂȘ ¶ÚÔ‡ÛÛ·Ó Î·È ‰È·Ó˘ÎÙ¤Ú¢ÛȘ ÂȘ ÙÔ •ÂÓԉԯ›ÔÓ «∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏȘ». 19 πÔ˘Ó›Ô˘ (™¿‚‚·ÙÔÓ) ∂ÓÂÁÚ¿ÊËÓ ÂȘ ÙÔÓ §fi¯ÔÓ ÙÔ˘ ™ÙÚ·ÙËÁ›Ԣ ÙÔ˘ °ã ™ÒÌ·ÙÔ˜ ¢ÚÈÛÎfiÌÂÓÔÓ ¤Ú·Ó Ù˘ Á¤Ê˘Ú·˜ ÙÔ˘ ºÚÔ˘Ú·Ú¯Â›Ô˘ Î·È Â› ÙÔ˘ ∞Ó·ÙÔÏÈÎÔ‡ ÛËÌ›Ԣ Ù˘ fiψ˜ ¶ÚÔ‡ÛÛ˘.ª[ÂÙ¿] Ì[ÂÛËÌ-

24

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

‚Ú›·Ó] ÌÂÙ¤‚ËÓ ÂȘ ÙÔ ÙÔÔÁÚ·ÊÈÎfiÓ ÙÌ‹Ì· Î·È ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛıËÓ ÌÂÙ¿ ÙˆÓ 2 ¿ÏÏˆÓ Û˘Ó·‰¤ÏÊˆÓ ÙÔÔÁÚ¿ÊˆÓ ¢Â‰Ô‡ÛË Î·È ª·ÓÈ·‰¿ÎË ÂÓÒÈÔÓ ÙÔ˘ ÚÔ˚Ûٷ̤ÓÔ˘ Î. §Ô‡‚Ë ÏÔ¯·ÁÔ‡ ˘ÚÔ‚ÔÏÈÎÔ‡. ∂Î ÚÒÙ˘ fi„ˆ˜ ÌÔ˘ ÂÊ¿ÓË Â˘ÁÂÓ‹˜ Î·È ‹Û˘¯Ô˜ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛· ÂÚÈÔÚÈÛı›۷ ÛÙÔ Ó· Ì·˜ ›‰Ë Î·È Ó· Ì·˜ ÁÓˆÚ›ÛË «fiÙÈ ‰›Ï· ÛÙÔ ÁÚ·ÌÌÔÛ‡ÚÙË Ú¤ÂÈ Ó¿¯Ô˘ÌÂ Î·È ¤Ó· fiÏÔÓ» ·Ú¿ ‰Â ÙÔ˘ ÏÔ¯›· ı· ÂÏ·Ì‚¿Ó·ÌÂÓ Ù·˜ ‰ÂÔ‡Û·˜ ‰È·Ù·Á¿˜. ∞˘Ù¿ fiÏ· ¯ˆÚ›˜ Ó· Ì·˜ ÂÍÂÙ¿ÛÂÈ Â¿Ó fiÓÙˆ˜ ›ÌÂı· ÙÔÔÁÚ¿ÊÔÈ ‹ Ô‰Ôηı·ÚÈÛÙ·›. ΔËÓ ·˘Ù‹Ó ËÌ¤Ú·Ó ÌÂÙ¤ÊÂÚ· Î·È Ù· Ú¿ÁÌ·Ù¿ ÌÔ˘ ÂȘ ÙÔ Ô›ÎËÌ· ÙÔ˘ ÙÔÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡, ·Ú¿ ÙËÓ ı¤ÏËÛ›Ó ÌÔ˘ ÂÓÔÂ›Ù·È ‰ÈfiÙÈ ÂϤÁÂÙÔ fiÙÈ Â›¯ÂÓ ··ÁÔÚ¢ı› ·˘ÛÙËÚÒ˜ Ë [ÂÓÔÈΛ·ÛȘ] ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ ÂȘ ȉȈÙÈο ÔÈ΋̷ٷ ‹ Î·È •ÂÓԉԯ›·. ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ ËÓ·ÁοÛıËÓ Ó· ÎÔÈÌËıÒ ‹ Ì¿ÏÏÔÓ Ó· ¤Ûˆ ÂȘ ÙÔÓ ‰È¿‰ÚÔÌÔÓ ÙÔ˘ ηÙÂÚÂÈˆÌ¤ÓÔ˘ ÂΛÓÔ˘ ÔÈ΋̷ÙÔ˜ ÙÔ ÔÔ›ÔÓ ¤ÙÚÂÊÂÓ Î·Ù’ ·Á¤Ï·˜ ÙÔ˘˜ ÂÈÓ·Ṳ̂ÓÔ˘˜ ÎÔÚ¤Ô˘˜. ¶·Ú¿ Ù· ÚÔÊ˘Ï·ÎÙÈο ̤ÙÚ· ¿ÙÈÓ· ÂÎ Ù˘ ÂÛ¤Ú·˜ ›¯ÔÓ Ï¿‚ÂÈ, ÙËÓ Ó‡¯Ù· Ë ÂÎÛÙÚ·Ù›· ¤Ï·‚ÂÓ ¯ÒÚ· Î·È Ë Ì¿¯Ë ÂÍ·ÎÔÏÔ‡ıËÛÂÓ Ì¤¯ÚÈ Úˆ›·˜ ¯ˆÚ›˜ ÂÓÓÔÂ›Ù·È Ó· ÎÏ›ۈ Ì¿ÙÈ. ∂›Ó·È ·È ÚÒÙ·È ÂÓÙ˘ÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÔ‡ ‚›Ô˘ ·È ÔÔ›·È ·ÔÚÚ¤Ô˘ÛÈÓ ·fi ¿Óˆ ·fi ¤Ó· ·ÓÙ›ÛÎËÓÔ Î·È Î¿ÙˆıÂÓ ÌÈ·˜ ÎÔ˘‚¤ÚÙ·˜. ¶ÂÚ› Ù· ÂÍËÌÂÚÒÌ·Ù· ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ Ù˘ ηٷÛÎËÓÒÛÂÒ˜ ÌÔ˘ ÂȘ

μικρασιατικ Mτωπο

Õ Mουδανι, 23 Aυγοστου 1922. Πρσφυγες απ την ευρτερη περιοχ της Προσας και τμματα στρατο αναμνουν πλο α για επιβ βαση. Mονδες του Γ´ Σ"ματος Στρατο κλυπταν το λιμνι των Mουδανι"ν για την ασφαλ επιβ βαση των προσφγων μχρι 27 Aυγοστου. Δο ημρες αργτερα η πλη ε χε εκκενωθε .

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

25

à 30 Iουλ ου 1921. Tο 17ο Σνταγμα Πεζικο ετοιμζεται προς αναχ"ρηση. Mετακινομενο στις γρω απ το Γεν Σεχ ρ περιοχς, ανατολικ της Προσας στο ψος της N καιας, μεινε στις προκαλψεις, προσφροντας ασφλεια στα μετπισθεν, λγω του μεγλου βθους της προλασης.

ÙÔÓ ΔÛ›ÁÁÔÓ fiÔ˘ ‹ÏÈ˙ÔÓ Î·ÏÏÈÙ¤Ú¢ÛÈÓ Ù˘ ˘ÔÛÙ¿ÛÂÒ˜ ÌÔ˘. 20 πÔ˘Ó›Ô˘ (∫˘Úȷ΋) EÁÂÚÛȘ 6 .Ì., ÏfiÁˆ ÙˆÓ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂˆÓ Ôχ ÂÚÁ·Û›· ÂÓ Ùˆ ÁÚ·Ê›ˆ. fiˆ˜ .¯. ۯ‰ȿÛˆ˜ ¯¿ÚÙÔ˘ ∫ÈÔ˘Ù·¯Â›·˜. M.Ì. ÂÏ¢ıÂÚ›·, ÌÂÙ¿‚·ÛȘ ÂȘ ÂÚ›·ÙÔÓ Î·È ¿ԄȘ Ù˘ fiψ˜ ÂÎ ÙÔ˘ ¶‡ÚÁÔ˘. ∂›Û΄Ș ÂȘ ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙˆÓ Ù¿ÊˆÓ ÙˆÓ ™Ô˘ÏÙ¿ÓˆÓ √Ú¯¿Ó Î·È √ÛÌ¿Ó. ¢È·Ó˘ÎÙ¤Ú¢ÛȘ ÂȘ ÙÔÓ ΔÛ›ÁÁÔÓ.

AӤΉÔÙ˜ ËÌÂÚÔÏÔÁȷΤ˜ ÛËÌÂÈÒÛÂȘ ÙÔ˘ AÓ·ÛÙ·Û›Ô˘ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ ·fi ÙË ıËÙ›· ÙÔ˘ ÛÙË MÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋ EÎÛÙÚ·Ù›·

24 πÔ˘Ó›Ô˘ (¶¤ÌÙË) EÁÂÚÛȘ 7 .Ì. ™˘Û΢·Û›· ÙˆÓ [Á˘·ÏÈÎÒÓ;] ÚÔ˜ ·Ú¿‰ÔÛË. ∏ÓÔ‹Û·ÌÂÓ fiÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÂÚ› ·Ú¯‹˜ Ù˘ ÂÈı¤Ûˆ˜. ¢È·Ù·Á‹ Ó· ·Ú·‰ÔıÔ‡Ó fiÏ· Ù· ÚÔ‡¯· [ÎÏ.] ÂÎÙfi˜ ÌÈ·˜ Ì·Ó‰‡·˜ Î·È 1 ÊÔÚÂÛÈ¿˜ ÂÛˆÚÔ‡¯ˆÓ. ∫·Ù¿ÏÏËÏÔ˜ ÂÈÛ‹ÁËÛË ÙÔ˘ ÏÔ¯›· ΔÛÈÓ›ÎÔ˘ fiˆ˜ ÚÔÛÎÔÏÏËıÒ ÂȘ ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfiÓ Û˘ÓÂÚÁ›ÔÓ. ¶ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· Ù˘ ʈÙÔÁÚ·ÊÈ΋˜ Ì˯·Ó‹˜ Î·È Û˘Û΢·Û›· ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ÏÔÈÒÓ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÂȉÒÓ. ™¯Â‰›·-

26

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

ÛȘ [ÙÔ˘ÚÎÈÎÔ‡] ¯¿ÚÙÔ˘ 1: 100.000 (Û˘ÛÛ›ÙÈÔÓ ·ÁÁÔ‡ÚÈ Î·È Ú¤ÁÁ·) Î·È Á·Ï¤ÙÙ· ‡ÓÔ˜ Â› ÙÔ˘ ΔÛ›ÁÁÔ˘. 8 πÔ˘Ï›Ô˘ ¶¤ÌÙË ∂ÎΛÓËÛȘ Î·È ÌÂÙ¿ ÌÈ·Ó ÒÚ·Ó [ËÛ‡¯ˆ˜] ¿ÊÈÍË ÂȘ ÙÔ ∂Û΋ ™Â¯‹Ú, ÂÁηٿÛÙ·ÛȘ ÂȘ ÙËÓ °ÂˆÚÁÈÎ‹Ó ™¯ÔÏ‹Ó (ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Ô›ÎËÌ· ‚Ú·‰‡ÙÂÚÔÓ ‰Â ÂȘ ÙÔ ™ÒÌ· fiÔ˘ ÂÁηÙÂÛÙ¿ıË Î·È ÙÔ ÙÔÔÁÚ·ÊÈÎfiÓ ÙÌ‹Ì· ÂȘ ÙÔ ··ÈÛÈÒÙÂÚÔÓ ‰ˆÌ¿ÙÈÔÓ. ªÂÙ¿ ÌÂÛËÌ(‚Ú›·Ó) Â›ıÂÛȘ ÙˆÓ ΔÔ‡ÚΈÓ, ‚ÔÌ‚·Ú‰ÈÛÌÔ› Î·È Ì¿¯Ë ¤ÍˆıÂÓ ÙÔ˘ ∂Û΋ ™Â¯‹Ú. ¶ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ÂȘ ÙÔ ™ÒÌ· ‰È’ ÂӉ¯fiÌÂÓËÓ ˘Ô¯ÒÚËÛÈÓ. ªÂÙ¿‚·ÛȘ ÌÂÙ¿ ¶··ÏÔ˘Î¿1 Î·È ∞ÁÁÂÏÔÔ‡ÏÔ˘ ÂȘ ÙÔ ‰›ÔÓ Ù˘ Ì¿¯Ë˜ ÚÔ˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊËÛÈÓ. ¶ÂÚ› ÙȘ 6 Ì.Ì. ηٿ·˘ÛȘ Ù˘ Ì¿¯Ë˜ ÏfiÁˆ ˘Ô¯ˆÚ‹Ûˆ˜ ÙÔ˘ ¯ıÚÔ‡. 9 πÔ˘Ï›Ô˘ ¶·Ú·Û΢‹ ºˆÙÔÁÚ·ÊÈη› ·Û¯ÔÏ›·È ÂȘ ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·Ê›ÔÓ ÙÔ˘ ∞ÚÌÂÓ›Ô˘. 10 πÔ˘Ï›Ô˘ ™¿‚‚·ÙÔÓ ∂›Û˘, Ù‡ˆÛȘ ʈÙÔÁÚ·ÊÈÒÓ ÙÔ˘ ∫ÂÌ¿Ï.2

13 πÔ˘Ï›Ô˘ ΔÚ›ÙË ∂ÁηٿÛÙ·ÛȘ ÂȘ ÙÔ [Ù¤ˆ˜] ΔÔ˘ÚÎÈÎfiÓ ÂÁηٷÏÂÈÊı¤Ó ʈÙÔÁÚ·Ê›ÔÓ Î·È ¤Ó·ÚÍȘ ηÓÔÓÈ΋˜ ÂÚÁ·Û›·˜. 16 πÔ˘Ï›Ô˘ ¶·Ú·Û΢‹ ºˆÙÔÁÚ·Ê›·È ÂȘ ÙËÓ ÂȘ ÙËÓ ·Ú¿ Ùˆ ∂Û΋ ™Â¯‹Ú ÁÂÓÔ̤ÓËÓ ·Ú¿Ù·ÍÈÓ Î·È ÂÈıÂÒÚËÛÈÓ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ¢È·‰fi¯Ô˘ ∞Ú¯ÈÛÙÚ·Ù‹ÁÔ˘ ÎÏ. ÛÙÚ·ÙËÁÒÓ. ™¯ÂÙÈη› ʈÙÔÁÚ·Ê›·È. 18 πÔ˘Ï›Ô˘ ∫˘Úȷ΋ ∂ÔÚÙ‹ Î·È ·Ú·ÛËÌÔÊÔڛ˜, ·ÔÓÔÌ‹ ȉÈԯ›ڈ˜ ˘fi ÙÔ˘ μ·ÛÈϤˆ˜ ÙˆÓ ·Ú·Û‹ÌˆÓ, ‰È¿ÊÔÚ·È ÊˆÙÔÁÚ·Ê‹ÛÂȘ ·ÏÏ·Á‹ Ï·ÎÒÓ ‰È’ ·˘ÙÔÎÈÓ‹ÙÔ˘. 29 πÔ˘Ï›Ô˘ ¶¤ÌÙË ∞Ó·¯ÒÚËÛȘ Úˆ›·Ó ·Ó¿Ï˄Ș Ù˘ ·ÔÊ·ÛÈṲ̂Ó˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ Ù˘ ∞Á·ڷ˜ ‹ÙȘ ηٿ Ù·˜ ÂÔÈı‹ÛÂȘ Ì·˜ Î·È Ù·˜ Û˘ÓÔÌÈÏ›·˜ ÌÂٷ͇ ¶··ÏÔ˘Î¿ ¤¯ÔÓÙÔ˜ ·ÓÙ›ıÂÙËÓ ÁÓÒÌËÓ [ÚÔ‹ÚÂÙ·È] Ó· ·ÔÙ‡¯Ë Î·È ·Ó ·ÎfiÌË Êı¿ÛÔÌÂÓ ÂȘ ÙËÓ AÁ΢ڷÓ. ∏ ÈÛÙÔÚ›· ˆ˜ ÔÚıÒ˜ Ô Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ˜ ™¯›˙·˜ ›ÂÓ

H Aρχς Iουλ ου 1921. O Kεμλ χοντας στο πλευρ του τον Iσμτ πασ (αργτερα γνωστ ως Iνονο στην τουρκικ κυβρνηση), επιθεωρε τουρκικς μονδες στο Eσκ Σεχ ρ (Δορλαιο). O ελληνικς στρατς (X Mεραρχ α) κατλαβε την πλη στις 6 Iουλ ου 1921. Φτνοντας ο Στεφνου στην πλη ανακλυψε σειρ φωτογραφικ"ν πλακ"ν σε κεντρικ φωτογραφε ο, τις οπο ες και εμφνισε. Hταν φωτογραφικς πλκες –μερικς με τον διο τον Kεμλ– που εγκατλειψε ο τουρκικς στρατς φεγοντας, πως τραγικ ειρωνε α, αναγκστηκε να τις εγκαταλε ψει λ γο αργτερα και εκε νος (Aγουστος ’22) με τη βιαστικ εκκνωση της Mικρς Aσ ας. Nα σ"θηκαν ραγε οι φωτογραφικς πλκες του Στεφνου και να τις εμφνισε κποιος Tορκος φωτογρφος  να καταστρφηκαν; Aγνωστο.

à Xρτης της Mικρς Aσ ας. Σημει"νονται τα κρια σημε α ανπτυξης της ελληνικς Στρατις κατ τη Mικρασιατικ Eκστρατε α.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

27

H Λεμβζευκτη γφυρα στον ποταμ Σαγγριο. Tο νομ του, συνδεδεμνο στεν με την εκστρατε α προς Aγκυρα, μεινε θρυλικ στη μνμη μιας δυο γενε"ν (αρχε ο Kντρου Mικρασιατικ"ν Σπουδ"ν).

ηٿ ÙËÓ ÂÓÙ·‡ı· Û˘Ó¿ÓÙËÛ›Ó Ì·˜ Â›Ó·È Ì¿ÚÙ˘˜. ΔÔ˘Ó·ÓÙ›ÔÓ, ÂȘ Û˘ÓÔÌÈÏ›·Ó ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ÂÈÙÂÏÒÓ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ‹Ú¯ÔÓÙÔ ÂȘ ÙÔÓ ÛÎÔÙÂÈÓfiÓ Ì·˜ ı¿Ï·ÌÔÓ Î·È È‰›· ÙÔ˘ ˘ÔÏÔ¯·ÁÔ‡ ¶··‰ÔÔ‡ÏÔ˘ ·Ú›ÛÙ·ÓÙÔ Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· Úfi‰ÈÓ·. «E¯ÂÈ Î·Ó¤Ó·Ó ÛÎÔfiÓ Ë ÂÎÛÙÚ·Ù›· Ù˘ ∞Á·ڷ˜ Î. ÀÔÏÔ¯·Á¤» ¤ÏÂÁÔÓ ÂȘ ÙÔÓ ¶··‰fiÔ˘ÏÔÓ. «∞¯ η¸Ì¤Ó 6 ̤Ú˜ ı· οÓÔ˘ÌÂ. √ ÛÙÚ·Ùfi˜ ÙÔ˘ ∫ÂÌ¿Ï ‰ÈÂχıË. £· ¿Ì ÛÙËÓ AÁ΢ڷ Ó· ÏÈ·ÙÛÈÎÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ì ӷ ηٷÛÙÚ¤„Ô˘Ì ÙË ÁÚ·ÌÌ‹ Î·È ı· Á˘Ú›ÛÔ˘Ì». OÏ· fï˜ ·˘Ù¿ ÌÔ˘ ÂÊ·›ÓÔÓÙÔ fiÓÂÈÚ· Î·È ÙfiÛÔ ·ÔÁÔËÙÂ˘Ì¤ÓÔ˜ ‹ÌËÓ ÒÛÙ ‰È·ÚÎÒ˜ [ÔÌ›ÏÔ˘Ó] ÂȘ ÙÔ˘˜ Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘˜ ÌÔ˘ ÂÚ› ‚‚·›·˜ ·ÔÙ˘¯›·˜ Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ Ù˘ ∞Á·ڷ˜ (...) 6 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ ¶·Ú·Û΢‹ ¶ÚÔ ·Ó·¯ˆÚ‹Ûˆ˜ Û˘Ó¿ÓÙËÛȘ ÌÂÙ¿ ™¯›˙· Î·È ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· πππ. ¢È¤Ï¢ÛȘ ‰È¿ ÂÚÈ‚ÔÏ›ˆÓ, ·ÏËÛÙ›· ÙˆÓ ÎÔÚÔÌ‹ÏˆÓ ‰È¿ ÙˆÓ ¯ˆÚ·ÊÈÒÓ ‰›Ô‰Ô˜ ‰È’ ¿ÏÏÔ˘ ¯ˆÚÁÈÔ‡ ¤Óı· ˘‹Ú¯ÔÓ ÔÏÏ¿ μ˘˙·ÓÙÈÓ¿ ÌÓËÌ›· ÂȘ ÙÔ ÓÂÎÚÔÙ·Ê›ÔÓ ÙÔ˘. AÊÈÍȘ ÂȘ ÙËÓ ÓÂÔηٷÛ΢·˙Ô̤ÓË ·Ì·ÍˆÙ‹Ó Ô‰fiÓ [·fi] ™È‚Ú‹-ÃÈÛÛ¿Ú Ò˜ ™Ù·ıÌfiÓ, ‰È¤Ï¢ÛȘ ‰È¿ 22 ™˘ÓÙ¿ÁÌ·ÙÔ˜ VII. ¶ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÚÔ˜ ·Ó‡ÚÂÛÈÓ ∑¤Ú‚·. ™˘Ó¤¯ÂÈ· ‰ÚfiÌÔ˘, Á‡̷ ·Ú¿ ÙËÓ ‚Ú‡ÛÈÓ Î·È ÌÂÙ’ Ô˘ Ôχ Ù¤ÏÔ˜ ¿ÊÈÍȘ ÂÍ·›ÊÓ˘ ÂȘ ÙÔ ™È‚Ú‹ ÃÈÛÛ¿Ú ÙËÓ 5 Ì.Ì. ∏ ı¤· ÙÔ˘ Î·È Ë ÙÔÔıÂÛ›· Â›Ó·È Ì·Á¢ÙÈ΋ [Ô¯˘ÚfiÙ·ÙÔÓ] ÂΠʇÛˆ˜ Î·È ÌfiÓÔÓ Ì›· ‰È¤Ï¢ÛȘ ÚÔ˜ ª. ¤¯ÂÈ. [√˘‰·ÌÒıÂÓ] ηı›ÛÙ·Ù·È ÔÚ·Ù‹ ÂÈ ÌË fiÙ·Ó ÙȘ ÏËÛÈ¿ÛÂÈ ÂȘ ·fiÛÙ·ÛÈÓ 200 ̤ÙÚˆÓ. Δ· ÂÚ›ÂÚÁ· ¿ÓˆıÂÓ Î›ÌÂÓ· Ô¯˘Ú¿ ‚Ô˘Ó¿ ηıÈÛÙÒÛÈ ÙÔ‡ÙÔ ¤ÙÈ [ηϷÈÛıËÙÈÎfiÙÂÚÔÓ]. ∂‡ÚÂ-

28

H

K A £ H M E P I N H

B

ÛȘ ÔÈ΋̷ÙÔ˜ ÚÔ˜ ‰È·Ó˘ÎÙ¤Ú¢ÛÈÓ. 7 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ ™¿‚‚·ÙÔÓ ¶ÂÚÈԉ›· ÂÓ ÙË fiÏÂÈ, ÌÂÚÈη› ʈÙÔÁÚ·Ê›·È, ‚Ú·‰˘ÔÚ›·, ‰ÈfiÙÈ Ô Ïfi¯Ô˜ ›¯ÂÓ ·Ó·¯ˆÚ‹ÛÂÈ ·fi 4 .Ì.. ∞Ú¯·ÈÔÏÔÁÈ΋ ¤Ú¢ӷ ·fi 4 .Ì. ÛÙ· ÓÂÎÚÔÙ·Ê›· Î·È Δ˙·ÌÈ¿ ∫ÂÓÔÙ¿ÊÈ· μ˘˙·ÓÙÈÓ¿ (™·ÚÎÔÊ¿ÁÔÈ) ™˘Ó¿ÓÙËÛȘ ÌÂÙ¿ [ۈʤÚ], §Ô‡‚Ë ·Ó¿‚·ÛȘ Î·È Û˘Ó¤¯ÂÈ· ‰ÚfiÌÔ˘ ÂÓ’ ·˘ÙÔÎÈÓ‹Ùˆ Ú˘ÌÔ‡ÏÎËÛȘ ÙÔ˘ ȉ›Ô˘ ˘fi ÂÙ¤ÚÔ˘. ¢È¤Ï¢ÛȘ ‰È’ AÏÌ˘Ú¿˜ EÚ‹ÌÔ˘ ÈӷΛ‰Â˜ ÎÏ. ¿ÊÈÍȘ ÂȘ ™·ÁÁ¿ÚÈÔÓ. °Â‡Ì· ·Ú’ ·˘ÙÒ, „‹ÛÈÌÔ ·ÁÔÚ·Ûı¤ÓÙÔ˜ ÎÚ¤·ÙÔ˜ Î·È ÙËÁ¿ÓÈÛÌ· ·˘ÁÒÓ. ∂Ș ·fiÛÙ·ÛÈÓ ¯ÈÏÈÔ̤ÙÚÔ˘ ‡ÚÂÛË ÙÔ˘ Ïfi¯Ô˘. ºˆÙÔÁÚ·Ê›·È Á¤Ê˘Ú·˜ ™·ÁÁ·Ú›Ô˘ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È ‰È¿ Ù˘ EÚ‹ÌÔ˘ Î·È ÌÂÙ¿ 4 ‹ 5 ηٿ ÙȘ 2 Ì. ÌÂÛÔÓ‡ÎÙÈÔ ¿ÊÈÍȘ ÂȘ ¶ÔÏ¿Ù-ÃÈÛÛ¿Ú. (O·ÛȘ ÌÂÙ¿ ̇ψÓ). Û¯ÂÙÈη› ʈÙÔÁÚ·Ê›·È. ¢È·Ó˘ÎÙ¤Ú¢ÛȘ ·˘ÙfiıÂ. ∞fi ™Â‚Ú‹-ÃÈÛÛ¿Ú ¤ˆ˜ ¶ÔÏ¿Ù ÃÈÛÛ¿Ú = 50 ¯ÈÏÈfiÌÂÙÚ·. 11 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ ΔÂÙ¿ÚÙË EÁÂÚÛË. Δ¤ÈÔÓ „‹ÛÈÌÔ ÙÔ˘ ÈÛ¯ÓÔ‡ ηÙÛÈÎÈÔ‡. ∞ÓÙ›ÛÎËÓ·. º·ÁËÙfi ÌÂÙ¿ ΔÛÈÙÔÔ‡ÏÔ˘. EÓ·ÚÍȘ Ù˘ ÂÈı¤Ûˆ˜ ·Ú¿ ÙÔ °ÈÏ˙›‰-ÓÙ·Á Î·È ∫·ÙÚ·ÓÙ˙›. ∞Ú·ÈÔ› ηÓÔÓÈÔ‚ÔÏÈÛÌÔ› ·ÎÔ‡ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ ∫ÔÚÙ-Δ·¯·˙›Ú. æ‹ÛÈÌÔ ÙˆÓ ÎÔÙÙÒÓ Ô˘ ÂÊÈÏÔ‰ÒÚËÛ·Ó ÛÙÔÓ ∞ÁÁÂÏfiÔ˘ÏÔÓ ÔÈ ∫Ô‡Ú‰ÔÈ. ∞Ó·¯ÒÚËÛȘ ÙËÓ 3 .Ì. Û˘Ó¿ÓÙËÛȘ ÙÔ˘ 6Ô˘ ™˘Ó/Ô˜ Ù˘ πππ ªÂÚ·Ú¯›·˜ ηٷÛ΋ӈÛȘ ÂȘ ÙÔ˘˜ ¿ÓˆıÂÓ ÙÔ˘ ∫·ÙÚ·ÓÙ˙› ·ÁÚÔ‡˜ fiÔ˘ ÚÔ˜ Ù’ ·ÚÈÛÙÂÚ¿ ¤ÎÂÈÙÔ ÙÔ °Èω›˙ ÓÙ·Á ÂȘ ÙÔ ‚¿ıÔ˜ ‰Â ÙÔ ΔÛ·Ï Î·È ∞ÚÓÙ›˙ ÓÙ·Á. ∂Λ ¿Ó¢ ‡‰·ÙÔ˜ ‰È·Ó˘ÎÙÂÚ‡۷ÌÂÓ ÂÓÒ ÔÈ Î·ÓÔÓÈÔ-

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

‚ÔÏÈÛÌÔ› ÂÍËÎÔÏÔ‡ıÔ˘Ó [ÂÊ’] fiÏ˘ Ù˘ ÔÚÔÛÂÈÚ¿˜ ÙÔ˘ ∞ÚÓÙ›˙ ÓÙ·Á °Èω›˙ ÓÙ·Á Î·È ·Ú¿ ÙÔ ÙÚ·Â˙ÔÂȉ¤˜ ÛÙÔ πÏÈÙ˙¿. OÙ·Ó ÂÓ‡ÎÙˆÛ ¤ÛÂ˘Û·Ó ‰È· Ó· ·Ú¯›ÛÔ˘Ó ˙ˆËÚfiÙÂÚÔÓ ÛÙ·˜ 4 ÙÔ Úˆ›, ˘fi ÙÔ ˙ˆËÚfiÓ Êˆ˜ Ù˘ Ï‹ÚÔ˘˜ ÛÂÏ‹Ó˘. 16 ¢Â˘Ù¤Ú· ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ ∏ ‰È·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÛÎfiÙÔ˘˜ Â›Ó·È ÂΛÓÔ Ô˘ Ì·˜ ¯ÒÚÈ˙ÂÓ ÙËÓ ÛËÌÂÚÈÓ‹Ó ËÌ¤Ú·Ó ·fi ÙËÓ ·ÚÂÏıÔ‡Û·Ó Ó‡ÎÙ· Ù˘ 15˘ ÚÔ˜ 16˘ ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘. √È ¿Ó‰Ú˜ ·Ê’ ÂÛ¤Ú·˜ Ì¿¯ÔÓÙ·È ¿Ó¢ ‰È·ÎÔ‹˜ ηı’ fiÏËÓ ÙËÓ ÛÎÏËÚ¿Ó ÂΛÓËÓ ÛÎÔÙÂÈÓ‹Ó Ó‡ÎÙ·. ¡ÔÌ›˙ÂÈ Î·Ó›˜ fiÙÈ Â‹ÏıÂÓ Ë Û˘ÓÙ¤ÏÂÈ· ÙÔ˘ ·ÈÒÓÔ˜ ÂȘ ÙËÓ ¿ÍÂÓÔÓ ÂΛÓËÓ Î·È ¤ÚËÌÔÓ ·Ú·Û·ÁÁ¿ÚÈÔÓ ¯ÒÚ·Ó. OÛÔÓ ‰‹ÔÙÂ Î·È ·Ó ›¯ˆÌÂÓ ϤÔÓ ÂÍÔÈÎÂȈı› ÚÔ˜ Ù· ÙÔ˘ ı¿Ó·ÙÔÓ ÂÛ›ÚÔÓÙ· ÂΛӷ ÛÙÔȯ›· Ù˘ ‚·Ú‚·ÚfiÙËÙÔ˜, ÂÓ ÙÔ‡ÙÔȘ ·‰‡Ó·ÙÔÓ Ó· ·Ú·‰Â¯ıÒÌÂÓ fiÙÈ ı· ‚ϤÔÌÂÓ ÙÔ [ÂÎ] Ù˘ ÂÔ̤Ó˘ Ë̤ڷ˜. √ ·‹Ú ‰ÔÓÂ›Ù·È Ë ÁË Û›ÂÙ·È, ÙÔ ˘ÚÔ‚fiÏÔÓ ‚ÔÁÁ¿, Î·È ÙÔ ˘ÚÔ‚fiÏÔÓ ÎÚÔÙ·Ï›˙ÂÈ!! ∫·È fï˜!! Ë Ë̤ڷ ·Ù¿Ú·¯Ë ÂÍË̤ڈÛÂ Î·È Ô ‹ÏÈÔ˜ ÂͤÂÌ„ÂÓ ·ÓÙ·¯Ô‡ Ù·˜ ˙ˆÔÁfiÓÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ·ÎÙ›Ó·˜. Δ¤ÛÛÂÚÔÈ ·ÏÏÂ¿ÏÏËÏÔÈ ¤ÊÔ‰ÔÈ Â›¯ÔÓ ÂȯÂÈÚËı› ηٿ ÙËÓ ·ÚÂÏıÔ‡Û·Ó Ó‡ÎÙ·Ó, Ï‹Ó ·Ù˘¯Ò˜, Ë ‰Â 5Ë ‰ÈÂÙ¿¯ıË ÙËÓ 9 .Ì. ÒÚ·Ó Ù˘ Ë̤ڷ˜!! I‰ˆÌÂÓ Ù· ÓÂÒÙÂÚ· ·ÚÁfiÙÂÚ·. (Û˘Ó¤¯ÂÈ·). º·ÓÙ¿˙ÂÛı ÙÔÓ Î·‡ÛˆÓ· Ù˘ ÂÚ‹ÌÔ˘ ηٿ Ù·˜ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓ¿˜ ÒÚ·˜ ÂȘ ÙËÓ ÏÂ˘Î‹Ó ·ÌÌÒ‰Ë, ¿Ó˘‰ÚÔÓ Î·È ¿‰ÂÓ‰ÚÔÓ ¤ÚËÌÔÓ ÙÔ˘ ™·ÁÁ·Ú›Ô˘!!! ¶ÚÔÛı¤Û·Ù ÙÒÚ· ÂȘ ÙËÓ Ê·ÓÙ·Û›·Ó Û·˜ Î·È ÙÔ ¯ÈÏÈ¿‰·˜ Ê˘ÛÈÁÁ›ˆÓ ÂÎÛÊÂÓ‰ÔÓ›˙ˆÓ ª¿ÓÏȯÂÚ Î·È ÂÂÈÚ·Îو̤ÓÔÓ ·Ó¿ ¯Â›Ú·˜! AÎfiÌË ‰Â ÙËÓ ›ӷÓ, ‰Â›-

H Aντεπ θεση του 2/39 Συντγματος Eυζ"νων στην περιοχ Kαρακουγιο. Tο 2/39 ανλαβε το κριο βρος στις μχες (17–20 Aυγοστου 1921) γρω απ το χωρι Kαρακουγιο. Λγω των μεγλων απωλει"ν το Σνταγμα συμπτσσεται (21/8) σε δο τγματα. Aνμεσα στους νεκρος (19/8) και ο διοικητς του Συντγματος συνταγματρχης Bλσιος Kαραχρστος (EΛIA).

Õ Eφοδιοπομπ καμλων σε στση ανπαυσης στην Aλμυρ Eρημο. H Aλμυρ Eρημος, μια στεπ"δης κταση ανατολικ του Aφιν Kαραχισρ, τους καλοκαιρινος μνες, ταν δηλαδ γιναν οι επιχειρσεις προς Aγκυρα, προεκτε νεται γιατ οι υπρχουσες εκε λ μνες με αλμυρ νερ αποξηρα νονται. Tο γυμν του τοπ ου, η ανυπφορη ζστη και η λλειψη δατος κνουν τις συνθκες διαβ ωσης αφρητες.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

29

Õ O λοχ ας ε ναι νεκρς. H φωτογραφ α τραβχτηκε Kυριακ 15 Aυγοστου 1921, ανμερα της Παναγ ας, ταν στις πρα απ τον Σαγγριο περιοχς οι συγκροσεις και οι φονικς μχες βρ σκονταν στο αποκορφωμα. Για το θμα της φωτογραφ ας κθε σχλιο ε ναι περιττ.

P 2 Iουν ου 1922. O Γε"ργιος Xατζηανστης, νος διοικητς στρατις Mικρς Aσ ας, χαιρετ τις πολιτικς Aρχς και τους αν"τερους αξιωματικος του Γ´ Σ"ματος Στρατο που τον υποδχονται στον σιδηροδρομικ σταθμ του Eσκ Σεχ ρ. Π σω δεξι ο νος διοικητς του Γ´ Σ.Σ. υποστρτηγος Πτρος Σουμ λας που ανλαβε τη διο κηση πριν απ εννα ημρες, αντικαθιστ"ντας τον Γε"ργιο Πολυμενκο. O Xατζηανστης θεωρθηκε ως νας απ τους υπευθνους της καταστροφς και καταδικασμνος, εκτελστηκε.

30

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

„·Ó, ÛÎfiÓËÓ, ÎÈÓ‹ÛÂȘ, ·ÔÁÔËÙ‡ÛÂȘ, Û˘ÁÎÈÓ‹ÛÂȘ ÎÏ. ·ÈÛı‹Ì·Ù· Ù˘ Ì¿¯Ë˜. E¯ÂÙ ‹‰Ë ·Ì˘‰Ú¿Ó ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ηٷÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔ˘ Ì·¯ËÙÔ‡ Ù˘ Ë̤ڷ˜ ÂΛӢ Î·È ÙÔÓ ÔÔ›ÔÓ ÂÊÈÏÔͤÓÔ˘Ó Ù· ˘„›‰· ÂΛӷ ÚÔÛˆÚÈÓÒ˜ ‹ ÌÔӛ̈˜!! [¶·Ú·ÛÙ·ÙÈÎfiÙÂÚÔÓ] ‰ÂÓ ÌÔÚÒ Ó· ÂÚÈÁÚ¿„ˆ ÙËÓ Ì¿¯ËÓ Ù˘ Ë̤ڷ˜ ÂΛӢ. ¢È¿ ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ, Â¿Ó ÂÈ˙‹Ûˆ, ÙÔ ËÌÂÚÔÏfiÁÈÔÓ ·˘Ùfi ı· ÌÔ˘ ‰›‰ÂÈ Ï·‚‹Ó [ÂȘ] ÊÚÈÎÈ·ÛÙÈο˜ ·Ó·ÌÓ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ÛÎÏËÚÔ‡ ÔÊı·ÏÌÔÊ·ÓÔ‡˜ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜. Àfi ÙÔÈ·‡Ù·˜ Û˘Óı‹Î·˜ Ô ÛËÌÂÚÈÓfi˜ ·ÁÒÓ Ù˘ [Ôχ] ¤¯ÂÈ Û˘ÁÎÈÓ‹ÛÂÈ Î·È ‰È¿ ÙÔÓ ÏfiÁÔÓ fiÙÈ ÌfiÏȘ 23 ¯ÈÏÈfiÌÂÙÚ· [Ì·ÎÚ˘¿] ·Ê’ ËÌÒÓ ÂÛÎËÓÔıÂÙ›ÙÔ ÙÔ ÚˆÙfiÙ˘ÔÓ ‰Ú¿Ì·. ∂ÓÙfi˜ ÙˆÓ ¯·Ú·‰ÚÒÓ Î·È Â› ÙˆÓ ÏfiÊˆÓ ÙÔ˘ [Î˘Ì·ÙÒ‰Ô˘˜] ‰¿ÊÔ˘˜ ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÌÂٷ͇ ™È‚Ú›-™·Úȯ·Ï›Ï ™·Ô˘ÓÙ˙› Î·È ΔÛ¿Ï-ÓÙ¿Á. ¶ÚÒÙËÓ ÊÔÚ¿Ó ‹ÎÔ˘· Î·È ¤‚ÏÂÔÓ ÂÎÙÂٷ̤ÓËÓ Ì¿¯ËÓ! ª¿¯ÔÓÙ·È πππ, Ã Î·È ππ ªÂÚ·Ú¯›·Ó fiÏ·È ‰È’ ÂÍÔÚÌ‹ÛÂˆÓ (...) 24 ΔÚ›ÙË. ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ ∏ Ì¿¯Ë ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı› ·ÏÏ’ fiˆÛ‰‹ÔÙ ËȈ٤ڷ. º·›ÓÂÙ·È ı· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ËÚÂÌ›· Î·È Îfi·ÛȘ Ù˘ ηٷÈÁ›‰Ô˜]. ¶ÔÏÏ¿ Á›ÓÔÓÙ·È Î·È ‰È·‰›‰ÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ËÌÂÙ¤ÚˆÓ. ∂ΛÓÔ ÙÔ ÔÔ›ÔÓ fï˜ Ê·›ÓÂÙ·È ÚÔÛÂÁÁ›˙ÔÓ ÚÔ˜ ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ· Â›Ó·È fiÙÈ ÏfiÁˆ Ù˘ ÛÔ‚·Ú¿˜ ·ÓÙÈÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔ˘ ¯ıÚÔ‡ Î·È ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ·ˆÏÂÈÒÓ Ì·˜ ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘, Ù˘ ›Ó˘ ‰˘ÛÎfiÏÔ˘ ·ÓÂÊԉȷÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÂÎ ÙˆÓ ·ÏÏÂ·ÏÏ‹ÏˆÓ ÂÍ(ÔÚÌ‹ÛˆÓ) ÙˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ ˘ÂÚ‚ÔÏÈÎÔ‡ η̿ÙÔ˘, ÙÔ ËıÈÎfiÓ ÙÔ˘ ·ÈÛıËÙÒ˜ ÂÎÏÔÓ›ÛıË Î·È ¿Û· ÌÂÏÏÔÓÙÈ΋ Âȯ›ÚËÛȘ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È ÛÙÂÓÒ˜ ÌÂÙ¿ Ù˘ ˘¿Ú͈˜ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ηıÈÛÙÒÛ· Û˘Á¯Úfi-

Óˆ˜ ÙËÓ Ó›ÎËÓ ·ÌÊ›‚ÔÏÏÔÓ ‹ Ì¿ÏÏÔÓ [...]. ¶ÔÏÏÔ‡˜ ÛÙÚ·ÙÈÒÙ·˜ Ù˘ ÚÒÙ˘ ÁÚ·ÌÌ‹˜ ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ËÚÒÙÔ˘Ó ÌÔ˘ ›·Ó ˆ˜ «ÔÈ ¿Ó‰Ú˜ ÂÈÓÒÛÈ, 10 Ë̤ڷ˜ ¤¯Ô˘Ó Ó· Ê·Ó, ÌÂÁ¿ÏË ¤ÏÏÂÈ„Ë ˘ÚÔÌ·¯ÈÎÒÓ Î·È È‰›· Ô‚›‰ˆÓ, ¤ÓÂη ‰Â ÙˆÓ ÔÏÏÒÓ ·ˆÏÂÈÒÓ Î·È Ù˘ ·‚‚·ÈfiÙËÙÔ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙˆÓ ÔÏÏÔ› ·˘ÙÔÙÚ·˘Ì·Ù›˙ÔÓÙ·È, ÛÙÔ ·ÁÔ‡ÚÈ ÎÏ. ‰È¿ ·ÔÊ˘Á‹Ó ÙÔÓ Î·Ù’ ·˘ÙÔ‡˜ ‚¤‚·ÈÔÓ ı¿Ó·ÙÔÓ... fiÙÈ Ë °ã ªÂÚ·Ú¯›· ¤Î·Ì ÛÙ¿ÛË ÙÔ 2/39 Î·È fiÙÈ ÙÔ Ï›ÛÙÔÓ ·˘Ù‹˜ ‰ÈÂχıË ÂÓÙ‡ıÂÓ Î·È Ë ÂÓ›Û¯˘ÛË ‰È¿ Ù˘ πÃ. ∏ ÂÈ‚ÏËı›۷ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÏÔÁÔÎÚÈÛ›· ·ÔÛÙÂÏÏÔÌ¤ÓˆÓ Î·È Ï·Ì‚·ÓÔÌ¤ÓˆÓ ÂÈÛÙÔÏÒÓ ÂÓÈÛ¯‡ÂÈ ÙËÓ ··ÈÛÈÔ‰ÔÍ›·Ó ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÒÓ. º¤ÚÂÙ·È ˆ˜ ‚¤‚·È· [fiÙÈ] ¤Ú¯ÂÙ·È ÚÔ˜ ÂÓ›Û¯˘ÛÈÓ Ë Vπππ Î·È πV ªÂÚ·Ú¯›·È, Â›Û˘ fiÙÈ ·È ¤ÚÈÍ ÙÔ˘ ™·ÁÁ·Ú›Ô˘ ÎÔÈÏ¿‰Â˜ ÂÁ¤ÌÈÛ·Ó ÙÚ·˘Ì·Ù›Â˜ ¯ˆÚ›˜ Ó· ‰‡Ó·ÓÙ·È Ó· ÙÔ˘˜ ‰È·ÌÂÙ·ÎÔÌ›ÛÔ˘Ó Ô‡ÙÂ Î·Ó Ó· ÙÔ˘˜ ·ÏÏ¿ÍÔ˘Ó Ù·˜ ÏËÁ¿˜, ÔÏÏ·› ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÂÛÎÔ˘Ï‹ÎÈ·Û·Ó , Î·È fiÙÈ Ô ¢È¿‰Ô¯Ô˜ Î·È Ô ¶·ԇϷ˜ ıÂÏ‹Û·ÓÙ˜ Ó· ÙÔ˘˜ ÂÈÛÎÂÊıÔ‡Ó ÂÁÈÔ˘¯·˝ÛıËÛ·Ó ·Ú’ ·˘ÙÒÓ. ¢È·‰›‰ÂÙ·È ˆÛ·‡Ùˆ˜ fiÙÈ Î·ı’ fiÏËÓ ÙËÓ ÁÚ·ÌÌ‹Ó ÙÔ˘ ÌÂÙÒÔ˘ ÂÚÚ›ÊıËÛ·Ó ·Ú’ ËÌÒÓ ·ÛÊ˘ÍÈÔÁfiÓ· ‰È·ÚΛ·˜ 4 ËÌÂÚÒÓ (›Ûˆ˜ ÁÈ· Ó· ‰È¢ÎÔχÓÔ˘Ó ÙËÓ ÔÈÛıÔ¯ÒÚËÛÈÓ) Î·È ¿ÏÏ· ÔÏÏ¿. Δ· Ú¿ÁÌ·Ù· ·Ú¯›˙Ô˘Ó ¤ÎÙÔÙ ʷÓÂÚ¿ Ó· ÌÂÙ·‚¿ÏÏÔÓÙ·È Â› Ùˆ ¯Â›Úˆ Î·È Ë ··ÈÛÈÔ‰ÔÍ›· ÌÔ˘ Ó· ÌÂÁÂÓı‡ÓÂÙ·È!!! 30 ¢Â˘Ù¤Ú· ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ EÁÂÚÛȘ, ‰È¿‰ÔÛȘ ÂÚ› ˘Ô¯ˆÚ‹Ûˆ˜ ÙÔ˘Ù¤ÛÙÈÓ ·Ó·ÛÙÚÔÊ‹˜. ¢›Ô‰Ô˜ ÂΛıÂÓ ÚÔ˜ Ù· Ô›Ûˆ ¯ÈÏÈ¿‰ˆÓ ÌÂÙ·ÁˆÁÈÎÒÓ[...] Û˘ÓÙ·ÁÌ¿ÙˆÓ Â¯Â̇ıÂÈ· Î·È Û‡Á¯˘ÛȘ ÊÔ‚ÂÚ¿. ∂Ș Ù·˜ 4Ì.Ì.

·Ó·¯ÒÚËÛȘ. ΔÔ ·Ó η›ÂÙ·È Î·Ù¿ ÙËÓ ·Ó·¯ÒÚËÛÈÓ, ¯ˆÚÁÈ¿, Û·ÚÙ¿, ¯fiÚÙ· Î·È ‰¤Ó‰Ú· Â¿Ó ˘‹Ú¯ÂÓ Î·Ó¤Ó·. √‰Â˘ÛȘ ÂÓÙfi˜ ÙÔ˘ ηÓÔ‡ Î·È ÙˆÓ Î·ÈÔÌ¤ÓˆÓ Û·ÚÙÒÓ. ¶ÂÚ› ÙȘ 10 ÙÔ ‚Ú¿‰˘ ÂÊı¿Û·Ì ÂȘ ÙËÓ ‰Â˘Ù¤Ú·Ó ‹ ÙÚ›ÙËÓ Á¤Ê˘Ú·Ó Â› ÙÔ˘ ™·ÁÁ·Ú›Ô˘ ¤Óı· ÂÂÎÚ¿ÙÂÈ ¿ÎÚ· ÊÚÂÓÔ‚Ï¿‚ÂÈ· [¢ÂÓ] ÂÁÓÒÚÈ˙ ÙÔ ÛÎ˘Ï› ÙÔÓ ·Ê¤ÓÙË ÙÔ˘ Î·È Ù·Ó¿·ÏÈÓ. ™ÎfiÓË ·ÂÏÈÛ›· (·Ó·ÌÓ‹ÛÂȘ ÂȘ Ù· ÂÚ› ÙËÓ Á¤Ê˘Ú·Ó). [™˘Ó¿ÓÙËÛȘ] ÙÚ·˘Ì·ÙÈÒÓ ÎÚ‡Ô ·ÂÏÈÛÙÈÎfi. ∂ÂÈÛfi‰È· ÏÔ¯·ÁÔ‡ Î·È ÏÔ¯›Ô˘. •‡ÏÔ ÛÙ· fi‰È· ÙÔ˘ ·ÏfiÁÔ˘ ÙÔ˘ ÎÏ. ªÈÛÔÎÔÈÌÈṲ̂ÓÔÈ Â‚·‰›˙·Ì ÛÙÔ ¿ÂÈÚÔÓ. ΔÈ ÛÎfiÓË, ÙÈ ÎÔÂÙfi˜, ÙÈ ·ÂÏÈÛ›·. ∂ÚÔ¯ˆÚ‹Û·ÌÂ Î·È ‰ÂÓ ‰ÈÂÎÚ›Ó·ÌÂ Ô ÂȘ ÙÔÓ ¿ÏÏÔÓ ÛÙË ÛÎfiÓË ÂÚ·ÙÔ‡Û·Ì (ÂȘ ÙÔ ÁÒÓ·) ÛÎfiÓË ·Ó·Ó¤ÔÌÂÓ Î·È ÙÔ Û‡ÓÔÏÔÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ì˘ÏˆÓ¿‰Â˜ (...)

Ó¤¯ÂÈ· ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ Ì·˜. ΔËÓ 2 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ ªÂÙ¿‚·ÛȘ ÂȘ ∫·Ú·Ù˙¿-∫ÈÔ˝ ¤Óı· ¢ڛÛÎÂÙÔ ÙÔ 22 ™‡ÓÙ·ÁÌ· Û˘Ó¿ÓÙËÛȘ ÌÂÙ¿ ¶¿ÓÔ˘ ∑¤Ú‚·.

1922 2 πÔ˘Ó›Ô˘ ¶·Ú·ÌÔÓ‹ ÂȘ ¢ÔڇϷÈÔÓ, ¿ÊÈÍȘ ·Ú¯ÈÛÙÚ·Ù‹ÁÔ˘ ÷Ù˙Ë·Ó¤ÛÙË.

15 ™ÂÙÂÌ. ΔÂÙ¿ÚÙË EÁÂÚÛȘ Ù¤ÈÔÓ ÁÈÔ‡ÎÔ˘ ‰ÈfiÙÈ ‰ÂÓ Â›¯Â Ï›ÁË ˙¿¯·ÚË!! ¶ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ‰È’ ·Ó·¯ÒÚËÛÈÓ ÚÔ˜ ∂Û΋ ™Â¯‹Ú. ∏ ›‰ËÛȘ ·‡ÙË Ì·˜ ¯·ÚÔÔ›ËÛÂÓ ‰ÈfiÙÈ Â› Ù¤ÏÔ˘˜ ÂÛÒÓÔÓÙÔ ·È ·Ì·Úٛ˜ Ì·˜. ΔËÓ 9Ë .Ì. ·Ó·¯ÒÚËÛȘ Î·È ÙËÓ 1 Ì.Ì. ¿ÊÈÍȘ ÂȘ ÙÔ ÔıÔ‡ÌÂÓÔÓ ∂Û΋ ™Â¯‹Ú. ∂ÎÊfiÚÙˆÛȘ ·Ú·Ì¿ Î·È Î¿ÚÚˆÓ ÂȘ ÙÔ ™ÒÌ·. º˘Ï¿ÎÈÛȘ ÙÔ˘ ∞ÁÁÂÏÔÔ‡ÏÔ˘ Î·È ªËÙÚÔÔ‡ÏÔ˘ ÂȘ ºÚÔ˘Ú·Ú¯Â›ÔÓ ‰ÈfiÙÈ Â‹Á·Ó Ó· ÂÚˆÙ‹ÛÔ˘Ó ÛÙÔ ·Ï·Èfi ºˆÙÔÁÚ·ÊÂ›Ô Ô˘ ‹Û·Ó ÔÈ ÚfiÛÊ˘Á˜.

22 ¢Â˘Ù¤Ú· ∞‡ÁÔ˘ÛÙÔ˜ ªÈ· ÂÎ ÙˆÓ ·ÔÊÚ¿‰ˆÓ ËÌÂÚÒÓ ÙÔ˘ ‚›Ô˘ ÌÔ˘. ∂Ó Î·ÈÚÒ ı· ÂÈÙ›ӈ ÙËÓ ıÏÈ‚ÂÚ¿Ó Î·È ·Û·Ê‹ ·˘Ù‹Ó ÌÈÎÚ¿Ó ÂÚ›ÏË„ÈÓ. EÁÂÚÛȘ, ÂÚÈÏ¿ÓËÛȘ ÂȘ ÙÔÓ ™Ù·ıÌfiÓ, Êfi‚Ô˜ ÙˆÓ Â˘ÚÈÛÎÔ̤ӈÓ, ÂÁηٿÏÂȄȘ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ÂȘ ¤Ó· οÔÈÔÓ ¿ÁÓˆÛÙÔ, ÊfiÚÙˆÛȘ ÙÔ˘ Û¿ÎÎÔ˘. AÊÈÍȘ ÂȘ ÙÔÓ Î·Ù·˘ÏÈÛÌfiÓ. ∂¿ÓÔ‰Ô˜, ‰Ú¿Ì· [...] ÎÏ. ·Ú·Ï·‚‹ Î·È ÙÔ˘ ‰Â˘Ù¤ÚÔ˘ ‰¤Ì·ÙÔ˜. ∞ÁÁÂÏ›· ÂÚ› Ê˘Á‹˜, ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ÚÔ˜ ·Ó·¯ÒÚËÛÈÓ ∫Ô‡Ú·ÛȘ ·Ó˘fiÊÔÚÔ˜. ¶·Ú·Ï·‚‹ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ºÚÔ‡‰Â˜ ÂÏ›‰Â˜ [ÚÔ˜] ‰È¿ ·˘ÙÔÎÈÓ‹ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÊÔÚ¿Ó. ªÂÙ¿ 200 ‚‹Ì·Ù· ‚ÔÏ·› ÙÔ˘ ¯ıÚÈÎÔ‡ ˘ÚÔ‚ÔÏÈÎÔ‡. £fiÚ˘‚Ô˜ Î·È ·ÓÈÎfi˜ ÂȘ ÙÔÓ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfiÓ. EȘ ÙÔÓ ™Ù·ıÌfiÓ Ï¤ÁÂÙ·È ˆ˜ ÔÈ ·ÍȈ̷ÙÈÎÔ› Î·È Ô˘Ï·Ì›Ù·È ÚÒÙÔÈ ÚÒÙÔÈ Â¯¤ÛÙËηÓ. 800 ÙÛÔ˘‚¿ÏÈ· ·Ï‡ÚÈ, 300 ˙¿¯·ÚË Î·Êʤ, ˘ÁÈÂÈÔÓÔÌÈÎfi ˘ÏÈÎfi ÎÏ. Âη›ÂÙÔ /ÔÓÙÔ ÂȘ Ù· ‚·ÁfiÓÈ· 500 Î·È 4 Ì˯·Ó·› ÂÎÚÂÌ·ÙÒıËÛ·Ó, ÙÔ ‚Ú¿‰˘. AÓ‹ÊÔÚÔ˜ Ì ÙËÓ „˘¯‹ ÛÙ· ‰fiÓÙÈ· ÙÔ [ÓÙ¿Ï·] ÌÂÛË̤ÚÈ. ∫¿ı˘‰ÚÔÈ Î·È ÂÏÂÂÈÓÔ› (...)

27 ™ÂÙÂÌ.- 2 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ ªÂÙ·ÊÔÚ¿ ÂȘ ÙÔ ·Ú¿ ÙËÓ ∫ÂÓÙÚÈÎ‹Ó ¶Ï·Ù›·Ó ÂÁηٷÏÂÏÂÈÌ̤ÓÔÓ ΔÔ˘ÚÎÈÎfiÓ ºˆÙÔÁÚ·Ê›ÔÓ Î·È ÂΛ Û˘-

26 ¶·Ú·Û΢‹ ∞‡ÁÔ˘ÛÙÔ˜ [...] Â·Ó¿ÏË„ÈÓ ÙˆÓ ËÌÂÚÒÓ ÙÔ˘ ™·ÁÁ·Ú›Ô˘ ÙÔ ÙËÏ‚fiÏÔÓ ‚¿ÏÏÂÈ ·fi Ó˘ÎÙfi˜ ·fi ÙÔ ∞Ó·Ù. ̤ÚÔ˜, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

P Πρσφυγες απ την περιφρεια της Kιουτχειας. Mε την τουρκικ αντεπ θεση (13 Aυγοστου 1922) και τη δισπαση (15 Aυγοστου) του ελληνικο μετ"που στον ντο, οι εξελ ξεις ε ναι εκτς απ τραγικς και ραγδα ες. Oι δυσρεστες ειδσεις καταφθνουν και στις βρειες περιοχς της Mικρς Aσ ας. Πριν απ τη σμπτυξη του βρειου τομα, οι ελληνικο πληθυσμο της βρειας ενδοχ"ρας (Kιουτχεια, Δορλαιο, περιφρεια Προσας κ.λπ.) πα ρνουν τον δρμο προς τα λιμνια της Προποντ δας. Mε ποιο μσο διθεταν και οπλισμνοι, πως αυτο

της φωτογραφ ας, για να αντιμετωπ σουν πιθαν, στον δρμο τους, επ θεση φανατικ"ν κεμαλικ"ν.

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

31

H Σιβρ Xισρ. H Iουστινιανοπολη των Bυζαντιν"ν. Δυτικ και σε μικρ απσταση απ τον Σαγγριο, ε ναι η τελευτα α κωμπολη πριν απ τη –φοβερ για την ελληνικ στρατι– Aλμυρ Eρημο. O Στεφνου φτνει εδ" 6 Aυγοστου 1921, το απγευμα. Bρ σκει την τοποθεσ α μαγευτικ. Ωστσο, η προλαση τον αναγκζει ξημερ"ματα της επομνης, αφο πρ"τα κνει μια περιοδε α αρχαιολογικο ενδιαφροντος στην πλη, να αναχωρσει βιαστικ για τον Σαγγριο (φωτ.: Aρχε ο Kντρου Mικρασιατικ"ν Σπουδ"ν).

∞Î ™Ô˘. ∞È ‰È·‰fiÛÂȘ ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘ ÌÂٷʤÚÔÓÙ·È ·fi ÛÙfiÌ·ÙÔ˜ ÂȘ ÛÙfiÌ· Ù·¯‡Ù·Ù· fiÙÈ ·Ó¤Ï·‚ÂÓ Ô [ª... Ù·Í¿˜] ÙÔ˘ [ÂÏȉÓÔ‡] ∫·ÁÎÂÏ·Ú›Ô˘ ÊÔÓ¢ı¤ÓÙÔ˜ Ô ·Ó‡ı˘ÓÔ˜ ‰È¤Ê˘Á ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔÓ ÂÍ·Ê·ÓÈÛı›˜. ¢ÈÂÙ¿¯ıË Ë ÂÎΤӈÛȘ Ù˘ ¶ÚÔ‡Û˘ ÂÓÙfi˜ 24 ˆÚÒÓ. ∏ ∫›Ô˜ ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ‰È¿ ÙËÓ ·Ô‚›‚·ÛÈÓ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ Ù· ‰Â ªÔ˘‰·ÓÈ¿ ‰È· ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÒÓ Î·È ÔÏÂÌÔÊÔ‰›ˆÓ. ∞˘Ù‹ ηı’ ·˘Ù‹ Ë ¶ÚÔ‡ÛÛ· Â›Ó·È ·Ó¿ÛÙ·ÙÔ˜ Î·È ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ ÔÈ EÏÏËÓ˜ Û·Ó ÙÚÂÏÏÔ› ÂÚÈʤÚÔÓÙ·È ·Ú·Û΢·˙fiÌÂÓÔÈ Î·È ·Ó·¯ˆÚÔ‡ÓÙ˜. TÔ ÌÈÎÚfi ÚÔÌ·ÓÙÈÎfi ¯ˆÚÁÈÔ˘‰¿ÎÈ ∫ÂÛÙ¤Ï, ·fi Ó˘ÎÙfi˜ ‹Ú¯ÈÛ ·Ú·Û΢·˙fiÌÂÓÔÓ ‰È¿ ÙÔÓ ÂÎ·ÙÚÈÛÌfiÓ Î·È ÂÚ› 8 .Ì. ÒÚ·Ó Ì ·ÓÂÊ¿ÓËÛ·Ó ÂÍÂÚ¯fiÌÂÓ·È ·È ÚÒÙ·È ‚Ô‰¿Ì·Í·È Ì Á˘Ó·ÈÎfi·È‰· Û˘ÓÔ‰Ô‡˜ ÎÏ. [Δ·„È¿] η˙¿ÓÈ· ÚÔ‡¯· fiÏ· Î·È ÏÔÈ¿ ÂÁηٷÏ›ÔÓÙ˜ ÙËÓ ·ÙÚ›‰· ÙˆÓ. ª›· ÂÍ ·˘ÙÒÓ Û˘ÌÂÚȤϷ‚Â Î·È ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· ÙÔ˘ [·Ó¢ı‡ÓÔ˘] ¿Ú¯ÔÓÙÔ˜. 1922 ¶¤ÌÙË (1) ™ÂÙÂÌ. EÁÂÚÛȘ, ˘ÚÂÙÒ‰ÂȘ ·Ú·Û΢‹ ‰È¿ ÙËÓ ÂÈ‚›‚·ÛÈÓ, ·ÓÙÔ‡ ηًÊÂÈ· Î·È ÔÈΛÏÏ·È ‰È·‰fiÛÂȘ. Ãπ ÌÂÚ·Ú¯›· [..] ¢ÈÁÂÓ‹˜ ™Ì‡ÚÓË, ·È¯Ì·ÏˆÛ›· ΢‚ÂÚÓ‹Ûˆ˜ ΔÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ. [..] [..] [¿Ó·ÎÙÔ˜ ÙÔ ÌÂÛË̤ÚÈ[ÂÛÎÔÏÔ‹ıË Ô Ô‚ÂÏ›·˜, ·ÁÔÚ·ˆÏËÛ›· ‚ÔÒÓ ·ÏfiÁˆÓ Î·È ÒÏËÛȘ Ù˘ Óٷϛη˜ Ì ٷ ¿ÏÔÁ·. ¶ÏË-

32

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

8

™ E ¶ T E M B P I O Y

2 0 0 2

ÚÔÊÔÚ›· ‰È¿ ÙËÓ ¿ÊÈÍÈÓ ÙÔ˘ Ïfi¯Ô˘ ·ÔÙ¤ÊÚˆÛȘ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ Î·È ÌÂÙ¿‚·ÛȘ ¤Íˆ Ù˘ fiψ˜ ‡ÚÂÛȘ ÙÔ˘ Ïfi¯Ô˘, Î·È ·Ó‡ÚÂÛȘ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ. ∂ÈÏÔÁ‹ ÙˆÓ Î¿ÚÚˆÓ, ÙÔ˘ÊÂÎÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ˙ÒˆÓ. AÓ·¯ÒÚËÛȘ, ‰È·ÓÔÌ‹ Û˘ÛÛÈÙ›Ô˘ ÂÏˤ˜, ‰È¿ÊÔÚÔÈ ÛÙ·ıÌÔ› ȉ›ˆ˜ ÂÚ› ÙËÓ ·Ú·Ï›·Ó Î·È Ù¤ÏÔ˜ ÂÈ‚›‚·ÛȘ ÛÙȘ 12 ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ù· ÌÂÛ¿Ó˘ÎÙ· Â› ÙÔ˘ «¢ÂÏÊ›ÓÔ˜».3 ™HMEIø™EI™: 1. Πρκειται για τον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά (Δεσφίνα Παρνασσίδας 1892 Aθήνα 1957) ο οποίος, στα 1921 εγκαταλείπει τις σπουδές του στο Παρίσι και στρατευμένος παίρνει μέρος στη Mικρασιατική Eκστρατεία ως πολεμικς ζωγράφος μαζί με τους επίσης ζωγράφους Παύλο Pοδοκανάκη και Περικλή Bυζάντιο. Mε τα έργα που φιλοτέχνησαν (σχέδια και πίνακες) στη διάρκεια των επιχειρήσεων προς Aγκυρα οργανώθηκε (Iούνιο 1922) μεγάλη «Πολεμική Eκθεση της Στρατιάς της Mικράς Aσίας» στο Zάππειο. Παρά τη διαφαινμενη αρνητική έκβαση στο μικρασιατικ, το σύνολο των έργων μεταφέρθηκε στη Σμύρνη για ανάλογη με την Aθήνα έκθεση και με τη συνοδεία των ζωγράφων. Eτσι έμεινε και χάθηκε στην Σμύρνη αυτή η εικαστική μαρτυρία τριών νέων ττε και αργτερα καταξιωμένων ζωγράφων. 2. Mπαίνοντας ο ελληνικς στρατς στο Eσκή Σεχήρ (Δορυλαίο), ο Aναστάσιος Στεφάνου βρήκε σε κεντρικ φωτογρα-

φείο της πλης φωτογραφικές πλάκες τις οποίες εμφάνισε. Hταν φωτογραφικές πλάκες που εγκατέλειψαν τα κεμαλικά στρατεύματα φεύγοντας. 3. Tο «Δελφίς» είναι το μεταγωγικ πλοίο που μετέφερε την 1η Σεπτ. ’22 τον Λχο Στρατηγείου του Γ΄ Σώματος Στρατού απ τον Πάνορμο (M. Aσία) στη Pαιδεστ (Aνατ. Θράκη), αντικριστές πλεις–λιμάνια στη θάλασσα του Mαρμαρά (Προποντίδα).

§E•I§O°IO NÙ·Á – OÚÔ˜ ‹ ÁÂÓÈÎÒ˜ „ËÏfi ‚Ô˘Ófi TÂ¤ – Y„ˆÌ·, ÎÔÚ˘Ê‹ ˘„ÒÌ·ÙÔ˜ NÙÂÚ¤ – X›̷ÚÚÔ˜, ÍËÚÔfiÙ·ÌÔ˜ °ÎÈfiÏ – §›ÌÓË KÈÔÚÔ‡ – °¤Ê˘Ú· KÈfiÈ – XˆÚÈfi K·Ï¤ – O¯˘Ú‹ ı¤ÛË, Ô¯˘Úfi EÛΛ – ¶·Ï·Èfi˜ °ÂÓ› – N¤Ô˜ ™Ô˘ – NÂÚfi, ÔÙ·Ìfi˜

™ËÌ›ˆÛË «EÙ¿ HÌÂÚÒÓ: E˘¯·ÚÈÛÙԇ̠ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·¯ÒÚËÛË ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ ÙÔ ºˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi AÚ¯Â›Ô ÙÔ˘ MÔ˘Û›Ԣ MÂÓ¿ÎË, ÙÔ I‰Ú˘Ì· M›˙ÔÓÔ˜ EÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ÙÔ EÏÏÏËÓÈÎfi §ÔÁÔÙ¯ÓÈÎfi Î·È IÛÙÔÚÈÎfi Aگ›Ô, ÙÔ K¤ÓÙÚÔ MÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ Î·È ÙÔÓ Î. °ÈÈ¿ÓÓË M·˘Ú‹.