اداره او مدیریت

‫هغه ټولنیز سازمان دی چي یو شمیر کسان د یو لړ ګډو موخو ته د رسیدو په خاطر په ګډه کار کوي او د هر یووه ددوده‬ ‫ځادګړي وي‪.‬‬ ‫یوه اداره په درو (‪ )۳‬الملودو سره منځته راځي‪.‬‬ ‫‪ .1‬موخه‬ ‫‪ .2‬همکاري (په ګډه کار کول)‬ ‫‪ .3‬سلسله مراتب‬ ‫اداره پر دوه (‪ )۲‬ډوله ده‪.‬‬ ‫‪ .1‬رسمي ادره‬ ‫‪ .2‬غیر رسمي اداره‬ ‫د ادارې اړین عناصر پنځه (‪ )۵‬دي‪.‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬

‫موخي‬ ‫سرچینې‬ ‫اغیزمنتوب‬ ‫ګټورتوب‬ ‫ګډ اړخوده‬

‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.6‬‬

‫د مقرراتو د اصولو او قوادینو پیروي کول‪.‬‬ ‫د یوي اداري تشکیل باید د اړودده اداري د اړتیا برابر وي‪.‬‬ ‫اداره په ټاکنه‪ ،‬بدلون‪ ،‬تبدیل او د کارکودکي د ادارې د اړینو اصولو پر بنسټ منځته راغلي ده‪.‬‬ ‫اداره باید د کاغذ پرادی‪ ،‬بډي اخیستني‪ ،‬او د درغلۍ څخه پاکه وي‪.‬‬ ‫د کار وړ خلکو ته د کار سپارل‬ ‫په اداره کي یووالۍ ‪ ،‬د کنترول او مشری ښه سیستم او د مدیریت د اصولو څخه پیروي کول‪.‬‬

‫د یوې سالمي ادارې ښه صفتوده او ځادګړتیاوي شپږ دي‪.‬‬

‫د یوي ادارې بنسټیزه اصول دهه (‪ )۹‬دادې دي‪.‬‬ ‫‪ .1‬د موخو یووالۍ او د برابروالي اصل‬ ‫‪ .2‬د مراتبو اصل‬

‫‪1‬‬

‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.9‬‬

‫د تخصیص اصل‬ ‫د بدلون منلو او دوام اصل‬ ‫د یووالې اصل‬ ‫د چاپيریال څاردې اصل‬ ‫دواک او مسئولیت اصل‬ ‫د برابر والي اصل‬ ‫د دستور ورکولو اصل یا د کار د منځته راوړلو اصل‬ ‫د ادارې اړین کتابوده عبارت دي له‪۱ :‬و صادره او وارده ‪۲ ،‬و رسیدات ‪۳ ،‬و حاضري‬

‫‪ :‬د قادون په چوکاټ کي د یو عمل سرته رسولو ته ددده ویل کیږي‪.‬‬ ‫مدیریت په لغت کي د ادارې سمبالول او د کار چلولو ته وایې او په اصطالح کي د قادون مطابق د اداري کړدوو سورته‬ ‫رسولو ته مدیریت وایې‪.‬‬ ‫مدیر په لغت کي اداره کوودکې او د کار چلوودکې ته ویل کیږي او په اصطالح کي مدیر هغه څوک دی چي د خپلي ډلي یا‬ ‫ټیم د کړدو ودډه په غاړه ولري‪.‬‬ ‫پالن جوړده‪ ،‬تنظیم‪ ،‬ګمارل‪ ،‬رهبري‪ ،‬څارده او د کنترول څخه عبارت دي‪.‬‬ ‫د مدیریت د مهارتودو سره پیژددګلوي درلودل ‪ ،‬د قوادینو او مقرراتو پابندي‪ ،‬د ستودزو د حل واک درلودل او‬ ‫د حاضری پابندي د مدیر د ښه صفتودو څخه دي‪.‬‬ ‫د بدلون او دوي کیدو څخه عبارت دی‪.‬‬ ‫په یوه اداره کي درې ډوله مدیران شتون لري‪.‬‬ ‫‪ .1‬د لوړې سطحي مدیران‬ ‫‪ .2‬د منځنۍ سطحي مدیران‬ ‫‪ .3‬د ټیټي سطحي مدیران‬ ‫یو مدیر باید درې مهارتوده ولري‬ ‫‪ .1‬تخنیکې مهارتوده‬ ‫‪ .2‬بشري مهارتوده‬ ‫‪ .3‬اداري مهارتوده‬

‫‪2‬‬

‫هغه کس دی چي د دولت له خوا د قادون مطابق په دایمي ډول د یو ځادګړي دددي د سرته رسولو لپاره ګمارل کیږي‪.‬‬ ‫د حاضرۍ پابندي ‪ ،‬د مامورینو او مراجعینو سره ښه سلوک او چلند ‪ ،‬په صداقت او ایماددارۍ سره کارکول‬ ‫په خپل وخت د ورسپارل سوي کار سرته رسول او د اداري راز ساتل د یو ښه مامور د خویودو (اوصافو) څخه شمیرل کیږي‪.‬‬ ‫یو مامور په کال کي پنځوس (‪ )۵۵‬ورځي رخصتي لري چي لس (‪ )۱۵‬ورځي ضروري ‪ ،‬شول (‪)۲۵‬‬ ‫ورځي د داروغۍ او شل (‪ )۲۵‬ورځي د تفریح لپاره لري‪.‬‬ ‫معاش د هغه د اړتیا مطابق ‪ ،‬تفریح ‪ ،‬تقاعد ‪ ،‬قادودي رخصتي ‪ ،‬زده کړه او دور‪...‬‬ ‫ستاینلیک‪ ،‬مډال‪ ،‬ارتقا‪ ،‬ترفیع‬ ‫توصیه کول‪ ،‬اخطار ورکول‪ ،‬د معاش کمښت‪ ،‬د تړون له منځه وړل‬ ‫د یو مامور د اوسنۍ رتبي څخه لوړي رتبي ته لوړول عبارت له رتبي څخه ده‪.‬‬ ‫تقاعد‪ :‬کله چي یو مامور ‪ ۵۵‬کلن سي او یا هم ‪ ۰۵‬کاله کار وکړي وروسته د تقاعد امتیاز ورکولو ته وایې‬ ‫‪ :P.R.R‬د ادارو لومړدي او مقدماتي بیا جوړودي ته ‪ P.R.R‬وايې‪.‬‬ ‫د ملکي خدماتو طرز سلوک مقرر درې (‪ )۳‬فصله او اوه (‪ )۷‬مادې لري‪.‬‬ ‫د هغه رسمي اجراآتو څخه عبارت دي چي د لوړ مقام څخه کښته مقام ته آمر او د کښته مقام څخه لوړ مقوام توه‬ ‫ګزارش ورکول دي‪.‬‬ ‫د یو کاري پروسې د اسنادو جمع اوری ده چي کود دمبر ولري‪.‬‬ ‫یو شمیر تړلې کړدالري دي چي په هغه کي یو شمیر خلک د یو لړ ټاکلو دددو د سرته رسولو لپاره په ګډه کار کوي‪.‬‬ ‫هغه رڼا ده چي د هغه پر بنسټ د یوې ادارې چاري اجرااتو ته رسیږي‪.‬‬ ‫تشکیل د دددو ویشنه ‪ ،‬د واکودو او دددو ټاکنه او پيژددده او په یوې ادارې کي د واحدو منطقي اړیکو څخه عبارت دی‪.‬‬ ‫بست د تشکیل یوه برخه ده چي کارکوودکي ته ورسپارل سوي ددده ځادګړې کوي‪.‬‬ ‫الیحه هغه لیکل سوی سند دی چي په یوه اداره کي د یو پوسټ د شتون دلیل ثابتوي‪.‬‬ ‫دا یوه پروسه ده چي د یو سازمان اهدافو ته درسیدلو په خاطر د بشري سرچینو د اړتیاوو تثبیت‪ ،‬په کار ګمارده او د‬ ‫یو سالم کاري محیط په را منځته کولو سره د بشري سرچینو د کاري قوي څخه ښه استفاده کول دي‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫په یوه اداري کي د تشکیل پر بنسټ د خالي بستودو ډکولو ته استخدام ( ګمارده) وایې‪.‬‬ ‫دوخت او زمان په دظر کي دیولو سره په منظم او پوړیز ډول موخي ته د رسیدو په خاطر ذهني طرحه ده‪.‬‬ ‫پالن د وخت له دظره پر درې (‪ )۳‬ډوله دی‪.‬‬ ‫‪ .1‬اوږد مهاله پالن‬ ‫‪ .2‬منځ مهاله پالن‬ ‫‪ .3‬لنډ مهاله پالن‬ ‫مالي مديريت د مالي موخو د السته راوړدې په خاطر د یوې ادارې یا د ادارې د غړو له سمبالولو څخه عبارت دی‪.‬‬ ‫هغه عملیه ده چي د راتلودکي کار لپاره بنسټ یا اساس ټاکل دي‪.‬‬ ‫یو شمیر تړلي کړدالري دي چي د هغو د سرته رسیدو له آمله د یوې ادارې د موخو يوه برخه پر ځای کیږي‪.‬‬ ‫د یوې بشپړي واحدي بردامې څخه عبارت ده چي د هغې پر بنسټ د ادارې د موخو رسیدلو ته الري ټاکل کيږي‪.‬‬ ‫د خلکو یو تنظیم سوی ګروپ دی چي په همږغی سره یو لړ سویو موخو ته د رسیدلو په خاطر کار کوي‪.‬‬ ‫د خپلو کړدو د پایلي په هکله په یوي معینې دورې کي ادارې ته معلومات ورکول دي‪.‬‬ ‫د یو هدایت په هکله د لوړ مقام څخه غوښتنه کول دي‪.‬‬ ‫هغه پوښتنلیک دی چي د یو موضوع په هکله یوه اداره د بلي ادارې څخه پوښتنه کوي‪.‬‬ ‫هغه رسمي او لیکل سوی سند دی چي د دولت د ادارو تر منځ په رسمي ډول لیږل کیږي‪ .‬او له درو (‪ )۳‬برخو‬ ‫څخه جوړ سوی‪۱ .‬و عنوان ‪۲ ،‬و موضوع ‪۳ ،‬و غوښتنه‬ ‫د ادارې د یو کتاب یوه برخه ده چي د ګڼه لیک د استولو لنډ معلومات ‪ ،‬دیټه ‪ ،‬شمیره او د استودکي شعبي دوم پکښې لیکل‬ ‫کیږي‪.‬‬ ‫د ادارې د یو کتاب یوه برخه ده چي د ترالسه کوودکي ګڼه لیک لنډ معلومات ‪ ،‬دیټه ‪ ،‬شمیره او د لیږودکوي ادارې دووم‬ ‫پکښې لیکل کیږي‪.‬‬ ‫هغه رڼا ده چي د هغې پر بنسټ د یوې ادارې چاري اجراآتو ته رسیږي‪.‬‬ ‫د هغه قلمرو څخه عبارت دی چي حدود‪ ،‬پولي ‪ ،‬دفوس او حاکمیت ولري‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫یو لړ قواعد دي چي د پارلمان په تصویب او د ولسمشر په توشیح سره دافذیږي‪.‬‬

‫قادون څلور (‪ )۰‬ډولوده لري‪.‬‬ ‫‪ .1‬اساسي قادون‬ ‫‪ .2‬د کار قادون‬ ‫‪ .3‬د مامورینو قادون‬ ‫هغه رسمي وثیفه چي د لویي جرګې له خوا تصویب او د ولسمشر له خوا توشیح سوی وي او په اجباري ډول د‬ ‫‪.1‬‬ ‫مملکت پر ټولو اوسیدودکو (اطباعو) یو ډول تطبیق کیږي‪.‬‬ ‫د کارکوودکو د حقوقو د تثبیت په خاطر دافذ کیږي‪.‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫عبارت له هغه قادون څخه دی چي د کارکوودکو د ذهني حقوقو تضومین او د مسوئولیت او صوالحیت‬

‫‪.3‬‬

‫امتیازات پکښې څرګند سوي وي‪.‬‬ ‫د مامورینو قادون دهه (‪ )۹‬فصله او (‪ )۷۲‬مادې لري‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ .4‬د افسرادو قادون‪:‬‬ ‫عبارت له ( فرمان ‪ ،‬قادون ‪ ،‬مقرره او الیحې ) څخه دي‪.‬‬ ‫هغه موضوعات چي د ولسمشر له خوا صادریږي د فرمان څخه عبارت دی‪.‬‬ ‫د ولسمشر هغه هدایت دی چي د مقرراتو او قوادینو د عملي کولو لپاره صادریږي‪.‬‬ ‫د وزیرادو د شورا هغه مصوبه ده چي د ولسمشر له خوا توشیح کیږي‪.‬‬ ‫درې رکنوده لري‪.‬‬ ‫‪ .1‬ابتدائیه محکمه‬ ‫‪ .2‬د استناف محکمه‬ ‫‪ .3‬ستره محکمه‬ ‫د عوایدو او مصارفو له پلوه د پیسو د هغه حساب څخه عبارت ده چي د یو ټاکلي وخت لپاره بیالدس سوي وي موثال ‪:‬‬ ‫کلنۍ بودجه ‪ ،‬درې میاشتنۍ بودجه او یو میاشتنۍ بودجه‬ ‫بودجه پر دوه (‪ )۲‬ډوله ده‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫‪ .1‬مالي بودجه‬ ‫‪ .2‬ادکشافي بودجه‬ ‫پروژه د ټاکل سوي سرچینو څخه په لنډ وخت کي کار اخیستل او موخو ته یې ځان رسول دي‪.‬‬ ‫‪ ‬یا هم‬

‫یو ټاکل سوی فعالیت دی چي یو ټاکل سوی پیل او سرته رسوده ولري‪.‬‬ ‫منظمه پالن جوړوده ‪ ،‬سازمان ورکووده ‪ ،‬یووالی ‪ ،‬د کنترول تطبیق او د څاردي له بهیر څخه عبارت دی‪.‬‬

‫د هغه پړاو څخه عبارت ده چي ترسره سوي فعالیتوده د پالن سویو فعالیتودو سره پرتله کوي‪.‬‬ ‫‪۱‬و د عمل ده مخکي ‪۲ ،‬و د عمل په وخت کي ‪۳ ،‬و د عمل ده وروسته‬ ‫یو ثابت درخ دی چي د دولت له خوا د یو شي لپاره وټاکل سي چي د ټیکس په دوم هم یادیږي‪.‬‬ ‫د هغه ادسادي فعالیت ‪ ،‬هڅي او کړدي ته ویل کيږي چي د څرګندي موخي درلودودکي وي‪.‬‬ ‫هغه پروسه ده چي د ادسان او طبیعت په منځ کي د متقابل فعالیت او متقابل اغیز اړیکه ښیئ‪.‬‬ ‫د یو کار او عمل پایلي ته موخه ویل کیږي‪.‬‬ ‫د یو تولیدي واحد په معنی دی مثال‪ :‬د زراعت سکتور‬ ‫عرضه د تولید پایلي څرګندوي البته چي دا پایلي د توکو پّ شکل منل سوي وي‪.‬‬ ‫یو ټولنیزه اړتیا ده چي د پيسو په شکل څرګند او د پولي وسایلو په وسیله یې ځواب ویل کيږي‪.‬‬ ‫ټول هغه وسایل چي د بشر احتیاجات رفع کوي عبارت له اُمتعې څخه ده‪.‬‬ ‫ضوابط په یوه اداره کي عبارت له دظم او ډسیپلین څخه دی‪.‬‬ ‫د دددو ویشنه یا طبقه بندي ددي لپاره ده چي هر مامور خپله ددده او ټاکلی کار وپیژدي تر څو خپول ورځنوي‬ ‫چاري په سم ډول سره ترسره کړي‪.‬‬ ‫صالحیت د مقام د قوادینو او مقرراتو د پیدا کیدو څخه عبارت دی چي د بروکراسی د فلسفي څخه هم پیداکیږي‪.‬‬ ‫‪ :‬له هغه پړاو څخه عبارت دی چي د ترسره سوو فعالیتودو پر اساس د پالن ایښوددې فعالیت تر غور الددي دیسي‪.‬‬ ‫‪ :‬پر درې (‪ )۳‬ډوله دی‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫‪ .1‬مخکې له عمله کنترول‬ ‫‪ .2‬د عمل په وخت کي کنترول‬ ‫‪ .3‬تر عمل وروسته کنترول‬ ‫‪ :‬راپور عبارت دی د هغه کړدو د تشریح څخه چي لیدل سوې‪ ،‬اوریدل سوې یا ترسره سوې وې‪.‬‬ ‫‪ ‬یا هم راپور د کړدو د طریقې او د پیښو د څردګوالي منعکس کول په منظمه توګه عبارت د راپور څخه دی‪.‬‬ ‫‪ :‬د محتویاتو له دظره راپور پر پنځه ډوله دی‪:‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬

‫ملي راپور‬ ‫د دظارت راپور‬ ‫د تفتیش راپور‬ ‫د کار د کړدو راپور‬ ‫د تولید د څردګوالې راپور‬ ‫د یو کاري فعالیت او پروژې د جریان ګام پر ګام کتلو ته دظارت وايې‪.‬‬ ‫هغه څوک چي د حساباتو د ارزیابی ددده پر غاړه لري عبارت له تفتیش څخه دی‪.‬‬ ‫اړتیا یې داده چي د کار د دیمګړتیاوو او کمښتوده څرګند او ښکاره سي‪.‬‬

‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ستودزي باید وڅیړل سي او د حل الري ورته وټاکل سي‬ ‫د کار د څردګوالي او څومره والې (کمیت) په هکله دقیق او کاپي معلومات برابر سي‬ ‫اړتیاوي تجزیه او تحلیل سي‪.‬‬ ‫تمویل کوودکو سرچینو ته حساب ورکول سي تر څو راتلودکي بودجه ترالسه سي‪.‬‬ ‫عبارت له هغه مرحلو څخه ده چي په وسیله یې یوه اداره د خپلو کارکوودکو کړدي او د هغوی د رسومي‬

‫مسئولیتودو په وړاددي بررسي او اددازه کوي‪.‬‬

‫‪ .1‬پر حقایقو او ریښتنولۍ باددي والړه وي‪.‬‬ ‫‪ .2‬مفهوم او څردګوالی ولري‪ ،‬جملې یې باید ساده او آساده وکارول سي‪.‬‬ ‫‪ .3‬د ضد او دقیص څخه پاکه وي‬

‫‪7‬‬

‫د تشکیالتي او اداري اصالحاتو بیا رغوده ده چي ګام پرګام پر مخ بیول کیږي لکه لومړدۍ مرحله‪ ،‬د ازادې سیالۍ‬ ‫مرحله‪ ،‬د معاشاتو زیاتیدل چي د یوې سالمي ادارې د جوړولو لپاره دي‪.‬‬ ‫کله چي یو مامور خپله ددده په خپله خوښه پریږدي او د ادارې سره خپلي اړیکې پرې کوي او اړودده اداره موافقه ورسره‬ ‫کوي عبارت له استعفی څخه ده‪.‬‬

‫لیکودکی او ترتیب کوودکی‪ :‬شیراحمد "دوري"‬

‫‪8‬‬