ΓΛΩΣΣΑ Β

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

1

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ Γυμνασίου Σημειώσεις - Ασκήσεις

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

ΕΝΟΤΗΤΑ Ελλάδα

2

: Απ΄ τον τόπο μου σ΄ όλη την

Α΄ Θεωρία Γραμματικής - Συντακτικού ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Το υποκείμενο των προσωπικών ρημάτων είναι πάντα σε πτώση ονομαστική και το βρίσκουμε ρωτώντας ποιός ; ποιά ; ποιό ; ή ποιοί ; ποιές ; ποιά ; π.χ. Ο λαός τον υποδέχτηκε θριαμβευτικά (Ποιός τον υποδέχτηκε; Υποκ.: Ο λαός). 2. Το υποκείµενο των απρόσωπων ρηµάτων και απρόσωπων εκφράσεων είναι µια ολόκληρη δευτερεύουσα πρόταση. Οι δευτερεύουσες προτάσεις που µπορούν να πάρουν θέση υποκειµένου λέγονται ονοµατικές και εισάγονται µε τα ότι, πως, να, µήπως, πώς, όπως, ποιος, πότε, πού κτλ.

ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ 1. Όταν το ρήμα είναι πρώτου ή δευτέρου προσώπου ενικού ή πληθυντικού αριθμού, τότε συνήθως το υποκείµενο του ρήματος (εγώ, εσύ - εμείς, εσείς) παραλείπεται, γιατί γίνεται φανερό από την κατάληξη του ρήματος. Π.χ. Διαβάζω το µάθηµα. (υποκ.: εγώ) Γράφεις ωραία. (υποκ.: εσύ) Όταν όµως θέλουµε να το αvτιδιαστείλoυµε από το άλλο υποκείµενο ή να το τονίσουµε, τότε µπαίνει Π.χ. Εσείς θα πάρετε την τελική απόφαση. (τονίζεται το εσείς) 2. Μερικές φορές µπορεί να παραλείπεται και το υποκείµενο ρήµατος τρίτου προσώπου: α. Όταν εννοείται εύκολα από τη σειρά του λόγου. Π.χ. Ο καθηγητής µπήκε στην αίθουσα και άνοιξε (εννοείται: ο καθηγητής) το βιβλίο του. β. Όταν εννοείται εύκολα από την έννοια του ρήµατος. Π.χ. Ο Γιάννης πήγε στο νοσοκοµείο για να τον εξετάσουν. (εννοείται: οι γιατροί ) γ. Όταν είναι γενικό και αόριστο. Π.χ. Στη Γερµανία δε σ' αφήνουν (εννοείται: οι Γερµανοί τροχονόµοι) να παρκάρεις όπου θέλεις. δ. Όταν το ρήµα φανερώνει κάποιο φυσικό φαινόµενο. Π.χ. βρέχει, χιονίζει, µπουµπουνίζει (εννοείται: το χιόνι χιονίζει, η

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου βροχή βρέχει κτλ.).

3

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ – ΡΗΜΑΤΟΣ 1. Σε µια πρόταση που έχει ένα υποκείµενο, το ρήµα συµφωνεί µε το υποκείµενο στο πρόσωπο και στον αριθµό. Π.χ. Η Ελένη διαβάζει. Οι µαθητές διαβάζουν . Όταν το υποκείµενο είναι όνοµα περιληπτικό (δηλώνει ένα σύνολο από πρόσωπα ή πράγµατα), µπορεί το ρήµα να εκφέρεται στον πληθυντικό αριθµό, µονολότι το υποκείµενο βρίσκεται στον ενικό αριθµό. Π.χ. Ο µαθητόκοσµ ος φωνάζ ουν και διαµαρτύρονται. Kόσµoς πoλύς τoν επευφηµoύσαν 3. Σε µια πρόταση που έχει περισσότερα από ένα υποκείµενα, το ρήµα κανονικά µπαίνει στον πληθυντικό αριθµό και στο επικρατέστερο πρόσωπο. Επικρατέστερο είναι το α΄ πρόσωπο σε σύγκριση µε το β΄ και το γ΄, και το β΄ σε σύγκριση µε το γ΄ (α' > β' > γ'). Π.χ. Εγώ και εσύ κλαίγα µε . (α'> β') Εσύ και ο αδελφός σου γράψατε καλά . (β'> γ') 4. Αν όµως συµβεί να προηγείται το ρήµα και τα υποκείµενα να ακολουθούν ,τότε µπορεί το ρήµα να εκφέρεται σε ενικό αριθµό, δηλαδή να συµφωνεί µε το πρώτο, το πλησιέστερό του υποκείµενο, που είναι σε ενικό αριθµό. Π.χ. Τραυ µατίστηκε ο οδηγός του αυτοκινήτου και ένας επιβάτης. Εκεί τον έφερε η θλίψη και η δυστυχία .

2.

Β΄ Στοιχεία Δομής του Λόγου ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Οδηγός για την ανάπτυξη μιας παραγράφου είναι η θεματική πρόταση, γιατί αυτή περιλαμβάνει την κύρια ιδέα που θα αναπτύξουμε. Ανάλογα με τη θεματική πρόταση μια παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί με :

Α) Παραδείγματα Χρησιμοποιούμε για την ανάπτυξη της παραγράφου αρκετά χαρακτηριστικά και συγκεκριμένα παραδείγματα από την πραγματικότητα ή από την ιστορία. «Όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου, που στρέφονται σε κάθε τοµέα (οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτικό, επιστηµονικό, ηθικό, καλλιτεχνικό, θρησκευτικό) είναι εκφράσεις της ζωής και του πολιτισµού, γι' αυτό στοιχειοθετούν αυτό που αποκαλούµε πολιτισµική παράδοση. Λόγου χάρη: το άροτρο, η κοινοτική οργάνωση, το νοµοθετικό πλαίσιο, η δράση του πολίτη, οι λατρευτικές εκδηλώσεις, η τέχνη, όλα αυτά εκφράζουν την ανθρώπινη προσπάθεια, αποκαλύπτουν τη ζωή µιας κοινωνίας, διατηρούνται αυτούσια ή

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

4

µεταβάλλονται και αναµορφώνονται µε την πάροδο του χρόνου ή επιζούν µόνο ως σύµβολα στη µνήµη των λαών, ως έκφραση της δηµιουργικότητάς τους, ως πολιτισµική περιουσία.»

Β) Σύγκριση – Αντίθεση Όταν συγκρίνου µε δύο πρόσω πα , πράγ µατα ή ιδέες , παραθέτου µε τις οµοιότητες και τις διαφορές τους. Όταν όµως αvτιθέτoυµε το ένα στο άλλο , τονίζου µε τις διαφορές τους . «Δεν αντιλαµβάνεστε ούτε υπολογίσατε ποτέ µέχρι τώρα τίνος είδους άνθρωποι είναι οι Αθηναίοι, εναντίον των οποίων θα πολεµήσετε, και πόσο διαφέρουν από σας σε όλα. Αυτοί, από τη µια µεριά, είναι νεωτεριστές και ικανοί να προγραµµατίζουν και να εκτελέσουν στην πράξη όσα αποφασίσουν. Εσείς, από την άλλη, είστε ικανοί και να διατηρείτε αυτά που υπάρχουν και να µην επινοείτε τίποτε και να µην ικανοποιείτε ούτε τις στοιχειώδεις ανάγκες. Αυτοί πάλι είναι τολµηροί σε σύγκριση µε τη δύναµή τους και είναι ριψοκίνδυνοι παρά τις αντίθετες υπαγορεύσεις της λογικής και είναι αισιόδοξοι στις δυσκολίες. Ενώ δική σας συνήθεια είναι να κάνετε λιγότερα από όσα µπορείτε και να µην έχετε εµπιστοσύνη ούτε στις βέβαιες λύσεις της λογικής και να νοµίζετε ότι δε θα απαλλαγείτε ποτέ από τα δεινά. [. .. ]» Θουκυδίδης , Ιστορία, Α.70

Γ) Αιτιολόγηση Πολλές φορές στη θε µατική πρόταση εκφράζου µε µια κρίση , η ισχύς της ο ποίας χρειάζεται να αποδειχθεί µε αιτιολόγηση. «Εγώ λοιπόν εκ πρώτοις νοµίζω πως είναι δίκαιο να επαναφέρουµε στην εξουσία το δηµοκρατικό κόµµα της Ρόδου. Ωστόσο, κι αν ακόµη δεν ήταν δικαιο, κάθε φορά που έρχονται στο νου µου οι ενέργειες εκείνων, αισθάνοµαι καθήκον µου να σας προτρέπω στην επιχείρηση αυτή. Και γιατί αυτό; Διότι, άνδρες Αθηναίοι, αν όλοι γενικώς σπεύδουν να πράττουν τα δίκαια, είναι ντροπή µόνο εµείς να αντιδρούµε. Αν όµως όλοι οι άλλοι µηχανεύονται τρόπους να καταστρατηγoύν το δίκαιο και µόνο εµείς προβάλλουµε ως πρόσχηµα της απραξίας µας τη δικαιοσύνη, αυτό δεν το θεωρώ δικαιοσύνη αλλ' ανανδρία, αφού διαπιστώνω ότι όλοι γενικώς εξασφαλίζουν το δίκαιό τους ανάλογα µε τη δύναµη που διαθέτουν.»

Δηµοσθένης, Υπέρ της Ροδίων Ελευθερίας, 28 Δ) Ορισμό Μπορούµε στη θεµατική µας πρόταση να διατυπώσουµε έναν ορισµό, αλλά πρέπει στη συνέχεια να εξηγήσουµε αυτό τον ορισµό, χρησιµοποιώντας λεπτοµέρειες, παραδείγµατα, σύγκριση και αντίθεση, διαίρεση κτλ. «Διαφήµιση είναι η γνωστοποίηση στο κοινό µε διάφορα µέσα (διαλαλητές, έντυπα, ραδιόφωνο, τηλεόραση κτλ.) των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν ένα προϊόν µε σκοπό την προβολή και την αύξηση των πωλήσεών του. Ωστόσο, ο ορισµός της διαφήµισης ως γνωστοποίησης δεν ανταποκρίνεται ούτε στο ελάχιστο στη σηµερινή µορφή της διαφήµισης. Και αυτό γιατί

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

5

µπορεί η διαφήµιση να ξεκίνησε και να αναπτύχθηκε σαν φαινόµενο συνδεδεµένο στενά µε την οικονοµική ζωή των επιχειρήσεων, ωστόσο σήµερα επιτελεί κι άλλες πρόσθετες λειτουργίες, έµµεσα αλλά αποτελεσµατικά.»

Ε) Διαίρεση Στη θεµατική πρόταση διαιρούµε µια περιληπτική έννοια στα µέρη της. Αναπτύσσοντας την παράγραφο εξετάζουµε τα κύρια χαρακτηριστικά του κάθε µέρους. «Την εξουσία πλέον κατείχαν τέσσερα πρόσωπα. Ο Διοκλητιανός ανέλαβε τη διοίκηση των ανατολικών επαρχιών µε έδρα τη Νικοµήδεια της Μικράς Ασίας, ο Μάξιµος τη διοίκηση της Ιταλίας και της Αφρικής µε έδρα το Μεδιόλανο (σηµερινό Μιλάνο), ο Γαλέριος των βαλκανικών επαρχιών µε έδρα το Σίρµιο της Σερβίας και ο Κωνσταντίνος ο Χλωρός των δυτικών επαρχιών µε έδρα τους Τρεβήρους (Trier) της βορειοανατολικής Γαλατίας. Η Ρώµη έπαψε πια να είναι το κέντρο της αυτοκρατορίας.»

Στ) Αίτια και Αποτελέσματα Αν στη θεµατική πρόταση διατυπώσουµε µια αιτία, παραθέτουµε στη συνέχεια τα αποτελέσµατά της. Μπορούµε να ακολουθήσουµε και αντίστροφη πορεία: να δώσουµε στη θεµατική πρόταση τα αποτελέσµατα που τα προκαλούν και κατόπιν να παραθέσουµε τις αιτίες. «Ο φανατισµός αποτελεί γενικά ένα αρνητικό κοινωνικό φαινόµενο, το οποίο όµως επιδρά αρνητικά και στη διαµόρφωση της προσωπικότητας του ατόµου. Ο φανατισµένος άνθρωπος υποστηρίζει ιδέες χωρίς προηγουµένως να τις έχει αξιολογήσει µε τη λογική του. Διαµορφώνει κατ' αυτόν τον τρόπο µια προσωπικότητα µονόπλευρη και µονοδιάστατη. Οι απόψεις που υποστηρίζει δεν τεκµηριώνονται µε ορθά επιχειρήµατα και δεν αισθάνεται την ανάγκη να αποδείξει όλα όσα πρεσβεύει µε γνώµονα τη λογική. Επιπλέον, είναι εριστικός προς τους συνανθρώπους του, καθώς προσπαθεί πεισµατικά να τους πείσει για τις απόψεις του και πολλές φορές χρησιµοποιεί ακόµα και αθέµιτα µέσα. Έτσι, το φανατισµένο άτοµο δύσκολα µπορεί να συµβιώσει αρµονικά µε τους συνανθρώπους του.» Από µαθητική έκθεση

Ζ) Αναλογία Αν δια πιστώσου µε µια ο µοιότητα σε δύο εντελώς ανό µοια α πό µια άποψη πράγµατα ή ιδέες, εξηγούµε στη συνέχεια πώς εννοούµε αυτή την οµοιότη τα. «Παροµοίωσαν τον άνθρωπο, δηλαδή κάθε µέλος της δηµοκρατούµενης κοινότητας, µε τα πετραδάκια του ψηφιδωτού. Το καθένα κρατά µέσα στην ατέλειά του το δικό του χρώµα και σχήµα. Το ένα συµπληρώνει το άλλο και όλα µαζί το σύνολο. Μέσα στο σύνολο και για το σύνολο έχει το καθένα

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

6

τους την ξεχωριστή του θέση και παίρνει την αξία του. Το ένα δεν µπορεί να αντικαταστήσει το άλλο. Ωστόσο, αυτή η ανοµοιότητα προσδίδει στο καθένα την αξία του. Αν όλα τα πετραδάκια ήταν όµοια κι απαράλλακτα το ένα µε το άλλο, τότε το καθένα θα µπορούσε να αντικατασταθεί από τον οποιονδήποτε τυχόντα αντιπρόσωπό του. Το ίδιο παρατηρείται και στους ανθρώπους µέσα σε µια σωστή κοινότητα. Ο ένας δε µοιάζει µε τον άλλον. Αν οι άνθρωποι ήταν τέλεια κι απαράλλακτα όµοιοι, τότε ο καθένας θα µπορούσε να αντικατασταθεί από τον άλλον, από τον οποιονδήποτε δηλαδή τυχόντα αντιπρόσωπό του.» Ι.Ν. Ξηροτύρης (από άρθρο δηµοσιευµένο σε εφηµερίδα)

Η) Συνδυασμό Μεθόδων Πολλές φορές , για να ανα πτύξου µε καλά µία παράγραφο , συνδυάζου µε δύο ή και περισσότερους α πό τους τρό πους που αναφέρθηκαν . Η παράγραφος που ακολουθεί αναπτύσσεται µε αιτιολόγηση και αντίθεση. «Είναι γεγονός πως οι νεοέλληνες διαβάζουν όλο και λιγότερο πια. Κι αυτή η μείωση της αναγνωστικής διάθεσης οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ευρεία διάδοση των μέσων μαζικής ενημέρωσης . Κουρασμένος ψυχικά και σωµατικά από τους γρήγορους ρυθµούς ζωής που του έχει επιβάλει η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία, προτιµά να περνά τον ελεύθερο του χρόνο παρακολουθώντας τηλεόραση ή ακούγοντας ραδιόφωνο παρά διαβάζοντας. Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο τον ψυχαγωγούν, τον ενηµερώνουν και τον διασκεδάζουν, χωρίς ωστόσο να απαιτείται να χρησιµοποιεί τις πνευµατικές του δυνάµεις. Ο άνθρωπος είναι εκτεθειµένος στα µηνύµατα που η τηλεόραση -κυρίως- εκπέµπει, στα οποία όµως δεν ασκεί κριτική. Αντίθετα, κατά τη µελέτη ενός βιβλίου βρίσκεται σε εγρήγορση. Σε µια τέτοια όµως διαδικασία ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι διατεθειµένος να µπει, εφόσον για την καθηµερινή -ψυχική- κόπωση αναζητά µια εύκολη εκτόνωση. Δικαιολογηµένα λοιπόν οι Έλληνες δεν έχουν πια καλή σχέση µε το βιβλίο.»

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

7

1. Στις παρακάτω φράσεις βρείτε το υ ποκεί µενο των ρη µάτων και τη µορφή του. α. Το καλοκαίρι ο ήλιος βασιλεύει αργά. β. Όλοι θέλουν το καλό σου. γ. Όσοι έπαθαν ζηµιές θα αποζηµιωθούν. δ. Από σένα εξαρτάται αν θα πετύχεις. ε. Ένας έφυγε και δύο ήρθαν. στ . Το να κάνεις το καλό είναι υποχρέωσή σου . ζ. Με ενόχλησε το ότι µε κατηγόρησαν άδικα . η. Το «µολών λαβέ» του Λεωνίδα έµεινε στην ιστορία. θ. Δεν επιτρέπεται να λες τέτοια λόγια. ι. Δεν είναι ακόµη γνωστό ποιοι θα µιλήσουν στο συνέδριο. 2. Στις παρακάτω φράσεις βρείτε το υ ποκεί µενο των ρη µάτων µε έντονη γραφή και αντικαταστήστε το µε ένα ουσιαστικό κάνοντας και τις ανα γκαίες αλλαγές , χωρίς ό µως να αλλάξετε το νόη µα των προτάσεων. α. Απαγορεύεται να περνούν τα φορτηγά αυτοκίνητα. β. Από σένα εξαρτάται αν θα µονιµοποιηθείς. γ. Μας στεναχώρησε το ότι επιµένατε να φύγετε. δ. Δεν επιτρέπεται να µένετε µέσα στην αίθουσα την ώρα του διαλείµµατος. ε. Είναι γνωστό ότι ενδιαφέρεσαι γι' αυτή τη θέση. 3. Στις παρακάτω προτάσεις βάλτε το ρήµα στο κατάλληλο πρόσωπο και αριθµό. α. Εγώ και οι συµµαθητές µου θα ............(οργανώνω) µια εκδήλωση για το Γ. Σεφέρη. β. Εγώ και εσύ συνεχώς ..........................(διαφωνώ). γ. Γιατί ...................(είµαι) έξω εσύ και ο Γιάννης; δ. ....................(έρχοµαι, πρoστ. αορ.) γρήγορα εσύ κι ο αδελφός σου. ε. Σε τέτοια κατάσταση μας…………………….(φέρνω, αορ.) η πείνα και η ανάγκη. στ. …………………..(τρέχω, αορ.) τότε γρήγορα στο φρούριο εγώ και πέντε στρατιώτες.

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

8

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

4. Στο κείµενο που ακολουθεί υπογραµµίστε τα υποκείµενα και γράψτε όσα παραλείπονται. -

Το έσκασες από το σχολείο, μου είπε ένα παιδί.

-

Ναι, έκαμα εγώ, έτσι, για να πω κάτι.

ωραία.

Καλά έκαμες! Είπε αυτός σοβαρά…Εδώ πάνω όλα είναι πολύ Να, τώρα έρχεται και ο Αμερικάνος. Κάνε χάζι… Γύρισα κατά κει που έδειχνε και είδα το θείο Περικλή. Πέρασε από μπρος μου δίχως να με προσέξει και κάθισε στο καφενεδάκι ,που ήταν έρημο εκείνη την ώρα.

5. Χρησι µο ποιώντας τα αχώριστα λαϊκά µόρια (α -, ξε -, ανα -) γράψτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες ση µασίες . α. αµεριµνησία: ...................................................................

.

β. αξεπέραστος: ..................................................................

.

γ. αύξηση της τιμής ενός προϊόντος :…………………………………….. δ. υποφέρω από δυνατό κρύο: ......................…………………. ε. αυτός που δεν υποφέρεται, αφόρητος: .............................

.

στ. ανεβάζω κάτι, σέρνω προς τα επάνω :………………………………. ζ. αφαιρώ τον αφρό από το γλυκό την ώρα που βράζει :………………. η. σηκώνω κάτι λίγο: ........................................................... θ. παθαίνει αλλοίωση το χρώµα από τον ήλιο: ..................... ι. αυτός που δεν µπορεί να επαναληφθεί: ............................ 6. Ποια είναι η ση µασία των αχώριστων µορίων στις παρακάτω λέξεις ; α. περιγιάλι β. αρχιµουσικός γ. διασπώ δ. διχοτόµος

7. Συ µπληρώστε τα κενά των παρακάτω φράσεων µε λέξεις που παράγο νται α πό τα λαϊκά αχώριστα µόρια

α-, ανα-, ξε-.

α. Τα νέα µέτρα ............θύελλα διαµαρτυριών (ξε-). β. Λίγες µέρες πριν α πό τις εκλογές το ποσοστό των

...... ψηφοφόρων

είναι µεγάλο (α -, αν -). γ………. ............... γιατί τον αγα πά , αφού τη βασανίζει (ανα -). δ. Έµεινε ...................... στις θέσεις του (α -, αν -).

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

8. Με τις παρακάτω λέξεις να παράγετε νέες χρησι µο ποιώντας και αχώ ριστα µόρια . α. θεωρώ: ............................................................................... β. επιτρεπτός: ......................................................................... γ. δουλειά: .............................................................................. δ. µπαρκάρω: .......................................................................... 9. Σχη µατίστε δύο λέξεις χρησι µο ποιώντας καθένα α πό τα παρακάτω αχώριστα µόρια . α. εισ-: ............................................................................. β. αρχι-: .................................................................................. γ. δυσ-: ..........................................................................

.

δ. αµφι-: ..........................................................................

.

ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Α. Μια εταιρία α πό την ο ποία αγοράσατε κά ποια καταναλωτικά προϊόντα ξαφνικά και α προσδόκητα σας ανακοινώνει ότι κερδίσατε σε κλήρωση ένα εβδομαδιαίο ταξίδι σε ένα νησί της πατρίδας μας . Σας ζητούν , όσο γίνεται

συντομότερα ,

να

πραγματοποιήσετε το ταξίδι.

προσδιορίσετε

το

νησί

και

να

Ποιο νησί θα επιλέγατε και για ποιους

λόγους ; Β. Ο διευθυντής του σχολείου ανακοινώνει στην τάξη σας ότι μπορείτε να πραγματο ποιήσετε μια εκδρομή , αρκεί να του υ ποβάλλετε μία συγκεκριμένη και πειστική πρόταση που να περιλαμβάνει τον τό πο και τα πλεονεκτήματα που θα προκύψουν για σας και τους συμμαθητές σας από αυτή την εκδρομή. Καλείστε να συντάξετε μια τέτοια πρόταση. Γ. Περιγράψτε την επίσκεψή σας σε έναν ιστορικό τόπο, όπου το παρόν συμ πλέκεται με το παρελθόν . Αν μ πορείτε , να συμ περιλάβετε στην περιγραφή σας τα συναισθήματά σας.

ΕΝΟΤΗΤΑ : Ζούμε με την Οικογένεια Α΄ Θεωρία Γραμματικής – Συντακτικού ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ – ΧΡΟΝΟΙ Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

9

-

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου Εγκλίσεις Οι εγκλίσεις είναι τρεις : η οριστική , η υποτακτική προστακτική . Β) Τι δηλώνουν οι εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις

10 και η

1. Η οριστική δηλώνει α. το πραγµατικό: Ο Πέτρος δεν προσέχει . β. το δυνατό: Αν είχα τώρα αυτά τα χρή µατα , θα αγόραζα ένα σπίτι

2.

3.

(= θα µπορούσα να αγοράσω ). γ. το πιθανό: Βήχεις θα είσαι κρυολογη µένος (= ίσως είσαι ). δ. ευχή: Στερνή µου γνώση , να σ ' είχα πρώτα (= µακάρι να σε είχα ). ε. παράκληση: Δεν πηγαίνεις και εσύ µαζί τους ; (= πήγαινε). Η υποτακτική δηλώνει α. το ενδεχόµενο: Ίσως να έρθει . β. το επιθυµητό: Ας γίνω καλά και θα δεις γ. προτροπή: Ας περι µένουµε λίγο . δ. παραχώρηση: Ας φορέσει ό, τι θέλει . ε. ευχή: Ο Θεός ας τον συγχωρήσει . στ . το δυνατό: Εκεί ν ' ακούσεις φωνές και φασαρία ! ζ. απορία: Τι να κάνω; η. το πιθανό: Βρέξει χιονίσει , εγώ θα πάω . θ. προσταγή ή απαγόρευση: Να µη µε ξαναενοχλήσεις . Η προστακτική δηλώνει α. προσταγή: Κοίταξε τη δουλειά σου ! β. απαγόρευση: Μη γράφετε στα θρανία . γ. προτροπή: Γράψε µας µόλις φθάσεις . δ. παράκληση: Παιδιά µου , µη µ' αφήνετε µόνο! ε. ευχή: Πρόσεχε εκεί που θα πας ! στ . έντονη ενέργεια : Άνοιξε κλείσε , χάλασε η πόρτα.

Χρόνοι Χρονική Βαθμίδα : Ανάλογα µε τη χρονική βαθ µίδα (παρόν , παρελθόν , µέλλον ) που δηλώνουν, οι χρόνοι του ρήµατος διακρίνονται σε: α. παροντικούς (ενεστώτας, παρακείµενος) β. παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) γ. µελλοντικούς (µέλλοντας εξακολουθητικός,στιγµιαίος ή

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

11

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

συνο πτικός

µ έλλοντας, συντελεσµ ένος µ έλλοντας)

Ση µείωση ! Ο παρακεί µενος αναφέρεται σε γεγονός που έγινε στο παρελθόν, αλλά τα αποτελέσµατά του φτάνουν στο παρόν (βλέπε Ενότητα 5 Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυ µνασίου ).

Ποιόν ενεργείας : Ανάλογα µε τον τρό πο (ποιόν ενέργειας ) που γίνεται αυτό που ση µαίνει το ρή µα, οι χρόνοι διακρίνονται σε: α)

μη

συνοπτικούς

(ενεστώτας,

παρατατικός), όταν

μέλλοντας

εξακολουθητικός,

φανερώνουν εξακολούθηση ή

επανάληψη. β) συνοπτικούς (στιγμιαίος ή συνοπτικός μέλλοντας, αόριστος),όταν παρουσι-

άζουν κάτι συνοπτικά.

γ) συντελεσμένους (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας),

ΠΟΙΟΝ

όταν αυτό που δηλώνουν είναι τελειωμένο. ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ

ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

(Πότε γίνεται αυτό που δηλώνει το ρήμα)

(Πώς γίνεται αυτό που δηλώνει το ρήμα)

Μη συνοπτικό

Παρόν Ενεστώτας

Παρελθόν Παρατατικός

Μέλλον Εξακολ. Μέλλοντας

(παίζω)

(έπαιζα) Αόριστος

(θα παίζω) Συνοπτικός Μέλλ.

Παρακείμενος

(έπαιξα) Υπερσυντέλικος

(θα παίξω) Συντελεσμένος

(έχω παίξει)

(είχα παίξει)

Μέλλ.

Συνοπτικό Συντελεσμένο

(θα έχω παίξει)

Προσοχή!

Όσα αναφέρονται για τη χρονική βαθ µίδα ισχύουν µόνο για την ορι στική . Η υ ποτακτική και η προστακτική στις κύριες προτάσεις δηλώνουν πάντα κάτι που θα γίνει στο µέλλον . Στις δευτερεύουσες προτάσεις η υποτακτική δη λώνει κάτι που θα γίνει µετά α πό αυτό που δηλώνει το ρή µα της κύριας πρότα σης , ο πότε η χρονική βαθ µίδα καθορίζεται α πό το ρή µα της κύριας πρότασης 'Π χ . . Μου ζήτησε να πάω µαζί του. (Η υποτακτική να πάω δηλώνει κάτι που θα γινόταν στο παρελθόν , αφού το ρή µα της κύριας πρότασης αναφέρεται στο πα ρελθόν , µετά α πό την πράξη που φανερώνει το ρή µα της κύριας πρότασης .)

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

12

Το θέμα του ρήματος και η αύξηση Το θέ µα του ρή µατος Θέ µα κάθε κλιτής λέξης (εποµένως και του ρήµατος) είναι το τµήµα που βρίσκεται στην αρχή της και δεν αλλάζει µορφή. Το τελευ ταίο τ µή µα της λέξης που αλλάζει µορφή λέγεται κατάληξη . Π.χ. δέν-ω, θέ µα : δεν- κατάληξη : -ω. Το θέ µα του ρή µατος είναι το ενεστωτικό και το αοριστικό (ενεργητικού και παθητικού αορίστου). Με το θέµα του ρήµατος δηλώνεται το ποιόν της ενέρ γειας . Συγκεκρι µένα , µε το ενεστωτικό σχη µατίζεται το µη συνοπτικό, ενώ µε το αοριστικό θέµα σχηµατίζεται το συνοπτικό και το συντελεσ µένο .Π .χ . Ενεστωτικό θέ µα ( ποιόν µη συνοπτικό): δεν Ενεστώτας : δέν-ω, δέν-οµαι Παρατατικός : έ-δεν-α, δεν-όµουν Εξακολουθητικός µέλλοντας: θα δέν-ω, θα δέν-οµαι Αοριστικό θέµα (ποιόν συνοπτικό, συντελεσµένο): δεσ- , δεθΑόριστος: έ-δεσ-α, δέθ-ηκα Συνοπτικός µέλλοντας: θα δέσ-ω, θα δεθ-ώ Παρακείµενος: έχω δέσ-ει, έχω δεθ-εί Υπερσυντέλικος: είχα δέσ-ει, είχα δεθ-εί Συντελεσµένος µέλλοντας: θα έχω δέσ-ει, θα έχω δεθ-εί . β. Στα σύνθετα ρήµατα 1. Μερικά σύνθετα ρήµατα µε α΄ συνθετικό τα επιρρήµατα πολύ, πάρα, καλά, κακά κτλ. παίρνουν αύξηση στην αρχή του δεύτερου συνθετικού. Η αύξηση αυτή λέγεται εσωτερική και χάνεται, όπως και η αύξηση στα απλά ρήµατα, όταν δεν τονίζεται. Π.χ. ΕΝΣ.: πολυβλέπω - ΠΡΤ.: πολυέβλεπα - ΕΝΣ.: παραθέλω - ΠΡΤ: παραήθελα. 2. Μερικά ρήµατα µε λόγια αχώριστα µόρια παίρνουν εσωτερική αύξηση. Π.χ. ΕΝΣ.: εγκρίνω - ΠΡΤ.: ενέκρινα - ΕΝΣ.: εκφράζω - ΠΡΤ.: εξέφραζα - ΕΝΣ.: ενδιαφέρω - ΠΡΤ.: ενδιέφερα - ΕΝΣ.: εµπνέω - ΠΡΤ.: ενέπνεαΕΝΣ.: συµβαίνει- ΠΡΤ.: συνέβαινε

Σημείωση ! Το ρήμα υπάρχω στους παρελθοντικούς χρόνους τρέπει το α σε η : ΕΝΣ.: υπάρχω, ΠΡΤ.: υπήρχα, ΑΟΡ.: υπήρξα.

Προσοχή !

Η αύξηση στην προστακτική χάνεται. Έτσι, θα πούμε : επίμενε, αντίγραψε, μετάφρασε κ.λ.π. (όχι : επέμενε, επανέλαβε).

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ

13

Η σημασία των συνθέτων Τα σύνθετα, ανάλογα µε τη σηµασία τους και τη σχέση του πρώτου µε το δεύτερο συνθετικό, µπορεί να χωριστούν σε παρατακτικά, προσδιοριστικά, κτητικά και αντικειµενικά.. •

Παρατακτικά σύνθετα ανάβω και σβήνω - αναβοσβήνω νότια και ανατολικά - νοτιοανατολικά κίτρινος και µαύρος - κιτρινόµαυρος αγγούρι και ντοµάτα - αγγουροντοµάτα Τα παρατακτικά σύνθετα σηµαίνουν ό,τι σηµαίνει το καθένα από τα δύο συνθετικά τους ενωµένα µε το σύνδεσµο και. Τ α δύο συνθετικά παρατάσσονται (παρατακτικά) το ένα δίπλα στο άλλο.

•

Προσδιοριστικά σύνθετα άγριο λουλούδι - αγριολούλουδο τραγουδώ σιγά - σιγοτραγουδώ πίτα από τυρί - τυρόπιτα Στα προσδιοριστικά σύνθετα το πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο.

•

Κτητικά σύνθετα εκείνος που έχει γαλανά μάτια – γαλανομάτης εκείνος που έχει καλή καρδιά – καλόκαρδος εκείνος που έχει σγουρά μαλλιά – σγουρομάλλης Κτητικά σύνθετα είναι εκείνα που μπορούμε να τα αναλύσουμε με την πρόταση «εκείνος που έχει…».

•

Αντικειμενικά σύνθετα (εκείνος που) δένει βιβλία – βιβλιοδέτης (εκείνος που) κρατά τα κλειδιά – κλειδοκράτορας (εκείνος που) ανάβει καντήλια – καντηλανάφτης Τα αντικειμενικά σύνθετα ,όταν τα αναλύσουμε, βλέπουμε ότι το ένα συνθετικό που έχει ρηματική έννοια γίνεται ρήμα και το άλλο γίνεται αντικείμενο αυτού του ρήματος.

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

14

1) Ποια είναι η έγκλιση των ρη µάτων µε έντονη γραφή και τι φανερώνει ; α. Μακάρι να µας έδινε λίγη προσοχή! β. Ανοίξτε επιτέλους! γ. Να εργάζεστε µε κέφι. δ. Άκουσέ µε, σε παρακαλώ ! ε. Ας ταξιδέψει κι αυτός µαζί µας , αφού το επιθυµεί . στ . Μη βιάζεσαι , π αιδί µ ου! ζ. Θα ήταν δέκα η ώρα όταν τηλεφώνησε . η. Πήγα µε µ ε το αεροπ λάνο. Με το αυτοκίνητο δε θα προφταίναµε. θ. Τι ώρα να 'ρθω ; ι. Ο Θεός ας του δίνει υγεία . 2) Τρο πο ποιήστε τις ε πό µενες φράσεις κατά τέτοιον τρό πο , ώστε να δη λώνουν αυτό που αναφέρεται µέσα στην παρένθεση . α. Πίνουµε στην υγειά σας. (προτροπή) β. Έγινε σύµφωνα µε τις υποδείξεις µου. (προσταγή) γ. Λες ό, τι σου ' ρθει. ( αποτροπή) δ. Έκανε πολλά λάθη. (παραχώρηση) ε. Με βοήθησες στις δύσκολες στιγµές µου. (παράκληση) στ . Βγήκε από το νοσοκοµείο. (ευχή) ζ. Έφυγες και δε γύρισες . (προσταγή ) η. Θα φύγουµε µετά το φαγητό. (απορία) θ. Πήγαµε µαζί στο σχολείο. (προτροπή) ι. Ξεκουράζεσαι; (προτροπή) 3) Υπογραµµίστε τα ρήµατα στις προτάσεις που ακολουθούν και βρείτε τη χρονική βαθ µίδα και το ποιόν της ενέργειας . α. Στις αρχαίες πόλεις γύρω από την ακρόπολη βρίσκονταν η αγορά και οι ναοί . β. Οι Αθηναίοι χρησιµοποίησαν τα χρήµατα του συ µµαχικού τα µείου . γ. Οι Μινωίτες λάτρευαν τους θεούς τους στα ιερά. δ. Τα άλση οµορφαίνουν τις πόλεις και προσφέρουν οξυγόνο . ε. Θα σου τηλεφωνώ κάθε µέρα. στ . Τόσα έχει πάθει και µυαλό δεν έβαλε . ζ. Στις έξι θα εί µαι ντυ µένη και θα σε περιµένω. η. Αύριο θα πάω στην αγορά για ψώνια. θ. Ο ναύτης είχε ακουµπήσει στην πλώρη και κοίταζε µακριά. 4) Διατυ πώστε τις φράσεις µε τα ρή µατα στον παρατατικό

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

15

α. Αυτά τα θέµατα, µας λέει συχνά, δεν τον εµπνέουν στην ποίησή του. β. Εµένα µε ενδιαφέρει η πλοκή σε ένα πεζογράφηµα. γ. Δεν επ ιτρέπ ει σε κανέναν την τακτοπ οίηση της βιβλιοθήκης της γιατί τη φροντίζει η ίδια . δ. Συγγράφει µια επιστηµονική µελέτη.

5) Γράψτε στην οριστική του αορίστου το αντίστοιχο πρόσω πο των ρη µάτων που σας δίνονται. α. ξέρω στ . ευχαριστεί β. βλέ που µε ζ. εµπνέω γ. ορίζετε η. ερχόµαστε δ. πίνουν θ. εκφράζουν ε. ενδιαφέρεις ι. υπάρχει

-

6) Στα παρακάτω ρή µατα γράψτε το θέ µα του ενεστώτα και του αορίστου . α. έδερνε στ . πάθαιναν β. επιβαρύνεις ζ. έχεις σ πείρει γ. δυστυχήσαµε η. θα θρέψουµε δ. έµεινε θ. θα έχετε τρέξει ε. πηγαίνατε ι. είχαν φταίξει 7) Στο παρακάτω κείµενο βρείτε και υπογραµµίστε τους µονολεκτικούς και τους περιφραστικούς χρόνους και δώστε για κάθε χρόνο τη χρονική βαθµίδα και το ποιόν της ενέργειας. «Οι Έλληνες έγραψαν αρχικά τη γλώσσα τους με μια μορφή του προελληνικού αλφαβήτου που λέγεται Γραμμική Β΄. Με το αλφάβητο αυτό έχουν γραφεί οι ελληνικές επιγραφές της Κνωσού, της Πύλου κ.λ.π. Οι επιγραφές αυτές, που έχουν βρεθεί κατά καιρούς, διαβάστηκαν μόνο το 1953, ύστερα από την ανακάλυψη της σημασίας των γραμμάτων από τον Άγγλο Μ. Βέντρις. Επειδή, όμως, το αλφάβητο αυτό παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες, γιατί απαιτούσε 90 γράμματα, οι Έλληνες κατά το 10ο ή 9ο αι. π.Χ. θα το εγκαταλείψουν και θα πάρουν το φοινικικό αλφάβητο, με το οποίο και θα γράφουν πια, προσαρμόζοντάς το στις ανάγκες της ελληνικής φθογγολογίας.» 8) Σε ποια κατηγορία ανήκουν τα σύνθετα που ακολουθούν ; α. ισοδύναµος ε. ρυζόγαλo β. ζαχαρο πλάστης στ . κακότρο πος γ. ανεµoδείχrης ζ. κοκκινόχω µα δ. αγριόγατα η. τυρόπιτα 9) Βρείτε : α . Τα συνθετικά των παρακάτω σύνθετων λέξεων , β. Σε ποια κατηγορία ανήκει κάθε σύνθετη λέξη.

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

16

βιβλιοκριτικός, βιβλιοφάγος, καλογραµµένος, πολυδιαβασµένος, πρωτοσέλιδο, εξωσχολικός, πανόδετος, χαρτοκόπτης, φιλότεχνος, καλόκαρδος, φαγοπότι, χαρτοφάκελα, στενόµακρος.

ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Α.

Περιγράψτε μια συνάντηση συγγενών με την ευκαιρία ενός

ευχάριστου γεγονότος . Β. Κοιτάζοντας μια παλιά φωτογραφία συγγενών , περιγράψτε τι είδατε , τι σκεφτήκατε, τι αισθανθήκατε. Γ.

Γράψτε ένα γράμμα σε φιλικό σας π ρόσωπ ο για το π ώς π εράσατε

πέντε μέρες κοντά στον παππού και στη γιαγιά.

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

17

ΕΝΟΤΗΤΑ : Φίλοι για πάντα Α΄ Θεωρία Γραμματικής – Συντακτικού ΣΥΖΥΓΙΕΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ Ανάλογα με τον τρόπο που κλίνονται στον ενεστώτα και στον παρατατικό, τα ρήματα χωρίζονται σε δύο συζυγίες : Ενεργητική φωνή Α΄ συζυγία ω -ομαι Παθητική φωνή Ενεργητική

Β΄ συζυγία Παθητική φωνή

-

φωνή

ω -ιέμαι / -ούμαι / -άμαι

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1) Τα ρήματα της πρώτης συζυγίας στο α΄ πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα τονίζονται: α. στην ενεργητική φωνή: στην παραλήγουσα. Π.χ. δένω. β. στην παθητική φωνή: στην προπαραλήγουσα. Π.χ. δένομαι. 2) Τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας στο α΄ πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα τονίζονται: α. στην ενεργητική φωνή: στη λήγουσα. Π.χ. αγαπώ. β. στην παθητική φωνή: στην παραλήγουσα. Π.χ. αγαπιέμαι, θυμούμαι ή θυμάμαι. Οι τάξεις της β΄ συζυγίας Τα ρήματα της β΄ συζυγίας χωρίζονται σε δύο τάξεις : Α΄ Τάξη : π. χ. αγαπ ώ –άς –ά …. / αγαπ ιέμαι – ιέσαι – ιέται … Β΄ Τάξη : π. χ. καλ ώ – καλείς – καλ εί … / θυμ ούμαι (-άμαι), - άσαι , -άται … Αρχαϊκή κλίση παθητικής φωνής Μερικά ρήματα σε –ούμαι στον ενεστώτα και παρατατικό ακολουθούν την αρχαϊκή κλίση και κλίνονται ως εξής : Οριστική ενεστώτα Οριστική παρατατικού στερούμαι στερούμουν στερείσαι στερούσουν στερείται στερούνταν στερούμαστε στερούμαστε (-αν ) στερείστε στερούσαστε (-αν ) στερούνται στερούνταν

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

18

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Με τον ίδιο τρό πο σχηματίζονται και τα α ποθετικά ρήματα : επικαλούμαι, μιμούμαι, αφηγούμαι, διηγούμαι, εξηγούμαι, προηγούμαι, συνεννοούμαι κτλ ., και μερικά παθητικά α πό ρήματα που σχηματίζονται κατά το καλώ: αφαιρούμαι, εξαιρούμαι, αποτελούμαι, καλούμαι κτλ . 2. Την αρχαϊκή κλίση ακολουθούν και μερικά ρήματα σε -ώμαι, όπως: εγγυώμαι, εξαρτώμαι, διερωτώμαι, διασπώμαι κτλ . Αυτά σχηματίζουν την οριστική ενεστώτα ως εξής : εγγυώμαι εγγυάσαι εγγυάται εγγυόμαστε εγγυάστε (-σθε ) εγγυώνται

Σημείωση : Στα ρήματα αυτά η χρήση του παρατατικού δεν είναι συνηθισμένη . Στη θέση του μ πορούμε να χρησιμο ποιήσουμε τις περιφράσεις: έθετα , εγγύηση , είχα εξάρτηση , γινόταν διάσ παση κ .λ .π.

1. Στις φράσεις που ακολουθούν γράψτε και τα άλλα πρόσωπα του ενικού και του πληθυντικού αριθμού των ρημάτων (χωρίς να αλλάξετε τη φωνή, το χρόνο και την έγκλιση). α. Πολλές φορές αναρωτιόμουν γιατί φοβόμουν τόσο τη θάλασσα . β. Σκεφτόμασταν τι ωραίες ιστορίες διηγούμασταν εκείνα τα ατελείωτα βράδια του καλοκαιριού . γ. Κάθε φορά που περνούσα από εκκλησία σταυροκοπιόμουν και προ σευχόμουν . δ. Όταν ήμουν μικρός, κυλιόμουν στα χώματα και μιμούμουν τους άλλους στα παιχνίδια . 2. Αντικαταστήστε τις φράσεις με τους έντονους χαρακτήρες με ρήματα και γράψτε μέσα στην παρένθεση τον κατάλληλο τύ πο . α. Ήταν θρησκευόμενοι άνθρωποι και έκαναν διαρκώς το σταυρό τους . (… … … … … … … .. ) β. Κάναμε στον εαυτό μας συνεχώς την ερώτηση (. ) τι θα απ ογίνουμε. γ. Αγαπούσε πολύ ο ένας τον άλλο. (. ) δ. Έδινε συγxαρητήρια ο ένας στον άλλο. ( …….

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

19

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου ) ε. Κατηγορούσε ο ένας τον άλλο. (

)

3. Γράψτε τα παρακάτω ρήματα στον παρατατικό (χωρίς να αλλάξετε το πρόσω πο ,τον αριθμό και τη φωνή ). α. Χαίρομαι που τραγουδιέται ακόμη το τραγούδι μου. β. Παραπονιέται ότι παραμελείται. γ. Γιατί φοβάστε αυτούς που προηγούνται; δ. Τα cd αυτά πουλιούνται, γιατί θεωρούνται της μόδας. 4. Γράψτε τα παρακάτω ρήματα στην οριστική ενεστώτα και παρατατικού της παθητικής φωνής στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό. α. θεωρούμε: ................................................................. . β. κρατούν : ................................................................... . γ. φρουρεί: .................................................................... . δ. μετράτε: ..................................................................... ε. παρηγορώ:………………………………………………………….. στ. αξιοποιείς: ………………………………………………………… ζ. κρεμά : ........................................................................ η. φωτίζουν: .................................................................. 5. Στις παρακάτω φράσεις υ πογραμμίστε τα ρήματα και βρείτε τη συζυ γία και την τάξη τους . α. Το θέατρο ασκεί μεγάλη επίδραση στην ψυχή των θεατών και συγκινεί . β. Με δυσκολία κρατιόταν να μην κουνηθεί από τη θέση του . γ. Προτιμούσα να βρίσκομαι με τους φίλους μου και να μιλάμε για τα ενδιαφέροντά μας . δ. Τελικά πουλήθηκε το κτήμα μας. 6. Βρείτε σε ποια τάξη ανήκουν τα ρήματα της β ' συζυγίας που γράφονται με έντονα στοιχεία στις ακόλουθες προτάσεις . α. Θεωρείται πολύ δύσκολο να δημιουργήσεις κάποια περιουσία χωρίς υποστήριξη. β. Ασκεί το επάγγελμα του γεωργού. γ. Ο υπουργός, όταν ήρθε η ώρα να αποχωρήσουν οι γεωργοί που τον επισκέφτηκαν, τους ρώτησε ποιους γεωργικούς συνεταιρισμούς εκ προσωπούν και εκείνοι ένας ένας πέρασαν από μπροστά του, τον χαιρέτησαν και α πάντησαν στην ερώτησή του . δ. Μη λυπάσαι που δε μας βοηθάς στα χωράφια, αλλά προσπάθησε να προχωρήσεις όσο μπορείς καλύτερα στις σπουδές σου. ε. Οι αγρότες του νομού μας δε ζητούν προνομιακή μεταχείριση, απαιτούν όμως να μην αδικηθούν .

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου 7.

20

Σχημάτισε σύνθετα με τα ακόλουθα ζεύγη λέξεων α. πατέρας – παράδοση β. χέρι – γράφω γ. βαρύς – ποινή δ. ένας – πλευρά ε. ένας – άρχω στ . δύο – κόβω ζ. πέντε – γραμμή η. τρία – κατάρα θ. τέσσερα – παχύς ι. δύο – έτος

8. Απ οδώστε τις ακόλουθες φράσεις με μία σύνθετη λέξη. α. σπίτι µε τέσσερις ορόφους: ……………………………………………. β. αυτός που κρίνει τα όνειρα: …………………………………………. γ. φάρµακο που σταµατά τον πόνο: ………………………… ................................................................................................ δ. η θερµότητα που υπάρχει στο κέντρο της γης:………… 9. Αποδώστε τις ακόλουθες φράσεις με μία σύνθετη λέξη που έχει ως α΄ συνθετικό το αχώριστο μόριο δυσ -ή το αριθμητικό δύο : α. άσχηµη µυρωδιά: β. µονοπάτι που δύσκολα µπορείς να το διαβείς: γ. µια λέξη µε δύο συλλαβές: δ. σπίτι µε δύο ορόφους: 10. Βρείτε σύνθετες λέξεις με το α΄ συνθετικό αριθμητικό και σχηματίστε τρεις φράσεις. _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 11. Γράψτε από δύο σύνθετες λέξεις με α΄ συνθετικό όνομα, αριθμητικό, ρήμα, επίρρημα, πρόθεση.

ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Α. Τι προσφέρει η αγάπη και η φιλία στη ζωή του ανθρώπου ; Γράψτε ένα κείμενο για τη σχολική εφημερίδα . Β. Πιστεύετε ότι η επικοινωνία που αναπτύσσουν οι νέοι χάρη στα ηλεκτρονικά μέσα έχει τα χαρακτηριστικά της φιλίας ; Ανα πτύξτε την άποψή σας γραπτά ως απάντηση σε μια έρευνα που κάνει κάποιος

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου εκπαιδευτικός φορέας . Γ. « Φανταστείτε και π εριγράψτε έναν κόσμο με φιλία και αγάπ η». Στείλτε το κείμενό σας για δημοσίευση στη σχολική σας εφημερίδα .

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

21

22

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

ΕΝΟΤΗΤΑ : Το σχολείο στο χρόνο… Α΄ Θεωρία Γραμματικής – Συντακτικού ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ – ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ – ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Οι διαθέσεις του ρήματος Α) Τι είναι διάθεση του ρήματος Διάθεση του ρήματος λέγεται η ιδιότητα που έχει το ρήμα να δείχνει κάθε φορά τι κάνει το υποκείμενο ή τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται. Ρήματα α. Ενεργητικά β. Μέσα

γ. Παθητικά δ. Ουδέτερα

Φανερώνουν ότι : Το υποκείμενο ενεργεί Το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργειά του επιστρέφει στο ίδιο Το υποκείμενο παθαίνει κάτι Το υποκείμενο βρίσκεται σε μια κατάσταση

Β) Καταλήξεις των ρημάτων και διαθέσεις Τα ρήματα Έχουν κατάληξη α. Ενεργητικής -ω ή -ώ (συνήθως) διάθεσης -μαι (σπανιότερα) β. Μέσης διάθεσης -ω ή -ώ (σπανιότερα) -μαι (συνήθως) γ. διάθεσης

Παθητικής

δ. διάθεσης

Ουδέτερης

-ω ή -ώ (σπανίως) -μαι (συνήθως) -ώ ή -ω, -μαι

Παραδείγματα Το παιδί τρέχει Ο Γιάννης γυμνάζεται στο γυμναστήριο Μαύρισε από τον ήλιο Αν και διψούσα, δεν ήπια νερό

Παραδείγματα Γράφω.Τραγουδώ. Εργάζομαι. Κόβω τα μαλλιά μου (= ο κομμωτής μου κόβει τα μαλλιά ). Ασκούμαι κάθε μέρα. Λιώνω από τη ζέστη .Τα δέντρα ξεριζώθηκαν από τον άνεμο. Διψάω πoλύ. Ζω

Προσοχή ! •

Δεν ε πιτρέ πεται να συγχέουμε τη διάθεση με τη φωνή . Η φωνή αναφέρε ται στη μορφή (στον τύ πο ) του ρήματος και την καταλαβαίνουμε α πό την κατάληξη (-ω , ώ - , μαι - ) στο α ' ενικό

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

23

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα , ενώ η διάθεση αναφέρεται στη σημασία του ρήματος . Έτσι , ένα ρήμα ε νεργητικής φωνής μ πορεί να έχει παθητική διάθεση (π.χ . παθαίνω) και το αντίστροφο (π.χ . εργάζομαι) .

•

Μερικές φορές μάλιστα ένα ρήμα της ίδιας φωνής μ πορεί να είναι άλλοτε ενεργητικής και άλλοτε παθητικής διάθεσης, ανάλογα με τα συμφραζόμε να. Π.χ. Θα σε μαυρίσω στο ξύλο. (ενεργητικής διάθεσης) Μαύρισα από τον ήλιο. (παθητικής διάθεσης)

Γ) Το ποιητικό αίτιο

Ορισμός Ποιητικό αίτιο λέγεται το προθετικό σύνολο που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα από το οποίο προέρχεται αυτό που συμβαίνει στο υποκείμενο ενός παθητικού ρήματος (ή παθητικής έκφρασης). Π.χ. Χτυπήθηκε άοχημα από τη µοίρα. Βασανίστηκε από τους κατακτητές. Μαύρισε από τον ήλιο. Σημείωση : Η πρόθεση α πό + αιτιατική σε παθητική σύνταξη δε φανε ρώνει πάντοτε ποιητικό αίτιο . Π.χ. Πέθανε από τον καηµό του (= εξαιτίας ... ).

Η εκφορά του ποιητικού αιτίου Το ποιητικό αίτιο εκφέρεται ως εξής: α. από + αιτιατική : Τιμωρήθηκα από τον καθηγητή µου. β. σε + αιτιατική ( με τα ρηματικά επ ίθετα σε -τος): Είναι σεβαστός σε όλους . γ. με + αιτιατική (κυρίως στις παθητικές μετοχές σε -μένος): Γη ποτισμένη µε αίµα. δ. Είναι ενωμένο ως πρώτο συνθετικό με τη μετοχή παθητικού παρακει μένου : τουρκοπατημένος (= πατημένος από τους Τούρκους ) ηλιοκαμένος (= καμένος α πό τον ήλιο ) Το ποιητικό αίτιο παραλεί πεται όταν εννοείται συμφραζόμενα : Π.χ. Μαύρισες πολύ. (εννοείται: από τον ήλιο)

εύκολα

α πό

τα

Η διαφορά ενεργητικής και παθητικής σύνταξης Ανάμεσα στις δύο συντάξεις , την ενεργητική και την παθητική , δεν υ πάρχει ουσιώδης διαφορά ως προς το νόημα . Α πλώς με την ενεργητική σύνταξη δίνεται έμφαση στο πρόσω πο (ή το πράγμα) που ενεργεί, ενώ με την πα θητική σύνταξη δίνεται έμφαση στο α ποτέλεσμα της ενέργειας του υπο -

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

24

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

κειμένου . Π.χ. Ο καθηγητής μου με τιμώρησε. (έμφαση στο πρόσωπο που ενεργεί, στο υ ποκείμενο ) Τιµωρήθηκα από τον καθηγητή μου. (έμφαση στο ρήμα) Μετατρο πή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική (Υ) (Α) • Ενεργητική σύνταξη : Ο σεισμός κατέστρεψε την πόλη.

(Υ) (ποιητικό αίτιο) • Παθητική σύνταξη : Η πόλη καταστράφηκε από το σεισμό. Όταν μετατρέ πουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική , τότε : α. Το ενεργητικό ρήμα γίνεται παθητικό: κατέστρεψε - καταστράφηκε . β. Το υ ποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο (από + αιτιατ .)του παθητικού ρήματος : ο σεισμός - από το σεισμό. γ. Το αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος: την πόλη - η πόλη. δ. Αν το ρήμα είναι δίπτωτο, τότε το έμμεσο αντικείμενο συνήθως διατη ρείται ή γίνεται εμ πρόθετο :  Οι αρχαίοι πρόσφεραν τιμές στους ολυμ πιονίκες. Παθητική σύνταξη : Από τους αρχαίους προσφέρονταν τιμές στους ολυμ πιονίκες  Οι συμμαθητές μου του έδωσαν εξηγήσεις . Παθητική σύνταξη : Του δόθηκαν ή ( δόθηκαν σ΄ αυτόν ) εξηγήσεις από τους συμμαθητές μου. Ο δάσκαλος Υποκείμενο

διδάσκει Ρήμα ενεργητικό

το μαθητή Αντικείμενο

Ο μαθητής Υποκείμενο

διδάσκεται Ρήμα π αθητικό

από το δάσκαλο Ποιητικό αίτιο

Προσοχή ! • Τα περισσότερα α ποθετικά ρήματα σε -

μαι (δέχομαι, υποδέχομαι, εκμεταλλεύομαι ,δια πραγματεύομαι ,συλλογίζομαι κ.ά.) έχουν μόνο ενεργητική διάθεση και δεν μ πορούν να χρησιμο ποιηθούν και με παθη τική διάθεση . Όταν έχουμε παθητική σύνταξη , τότε χρησιμο ποιούμε μία περίφραση : Π.χ. εκμεταλλεύομαι - (π αθ.) γίνομαι αντικείμενο εκμετάλλευσης δέχομαι - (π αθ.) γίνομαι δεκτός ανέχομαι - (π αθ.) γίνομαι ανεκτός δια πραγματεύομαι -(π αθ.) γίνομαι αντικείμενο δια πραγμάτευσης

• Εάν ένα ρήμα ενεργητικής διάθεσης έχει άμεσο και έμμεσο αντικείμε νο , τότε , όταν μετατρέ πουμε τη σύνταξή του σε παθητική, υποκείμε νο κάνουμε το άμεσο αντικείμενο ' το έμμεσο αντικείμενο π αραμένει . Π.χ. Ο καθηγητής διδάσκει το μαθητή γεωμετρία .

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

Ο μαθητής διδάσκεται α πό τον καθηγητή γεωμετρία .

25

Μεταβατικά και Αμετάβατα Ρήματα Τα ρήµατα που σηµαίνουν ότι το υποκείµενο ενεργεί έχουν ενεργητική διάθεση και λέγονται ενεργητικά. Π.χ. Ο γεωργός οργώνει το χωράφι. Ο ήλιος λάμπει. Τα ενεργητικά ρήµατα είναι δύο ειδών: µεταβατικά και αµετάβατα. Τα ενεργητικά ρήµατα που η ενέργειά τους µεταβαίνει, πηγα(νει σε κάτι άλλο (συνήθως σε ένα πρόσωπο ή πράγµα) λέγονται µεταβατικά. Το πρόσωπο ή το πράγµα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειµένου του µεταβατικού ρήµατος λέγεται αντικείµενο. Π.χ. Ο γεωργός οργώνει το χωράφι. Τα ενεργητικά ρήµατα που η ενέργειά τους δεν πηγαίνει σε κάτι άλλο λέγονται αμετάβατα. Π.χ. Ο ήλιος λάμπει. Πολλά µεταβατικά ρήµατα χρησιµοποιούνται και ως αµετάβατα και το αντίστροφο, ανάλογα µε τα συµφραζόµενα. Π.χ. Τον λύγισαν οι δυσκολίες. (µεταβατικό) Η ιτιά λυγίζει. (αµετάβατο)

Αντικείμενο / Μονόπτωτα – Δίπτωτα Ρήματα Α) Τα είδη του αντικειμένου

• Τα μεταβατικά ρήματα που έχουν ως α παραίτητο συμ πλήρωμά τους ένα μόνο αντικείμενο λέγονται μονό πτωτα . Π.χ. Ο γεωργός οργώνει το χωράφι .

• Τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως συμ πλήρωμά τους δύο αντικείμενα λέγονται δί πτωτα . Π.χ. Του ζήτησα χρήματα .

Προσοχή ! •

Συχνά ένα ρήμα συνοδεύεται α πό δύο ή περισσότερα αντικείμενα που βρίσκονται στην ίδια πτώση (συνδέονται με το και ή είναι ασύνδε τα) και συμ πληρώνουν την έννοια του ρήματος κατά τον ίδιο τρό πο . Τότε το ρήμα αυτό είναι μονό πτωτο . Π.χ. Αγόρασα μήλα , πορτοκάλια και λεμόνια .

•

Και τα αντικείμενα ενός δίπ τωτου ρήματος μπ ορεί να είναι στην ίδια πτώση (αιτιατική ), αλλά συμ πληρώνουν με διαφορετικό τρό πο το κα θένα την έννοια του ρήματος . Π.χ. Με ρώτησε κάτι .

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

-

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

ΣΥΝΟΧΗ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

26

Η συνοχή (η λογική σύνδεση των νοημάτων) επιτυγχάνεται:

1. Με μεταβατικές λέξεις και εκφράσεις

ανάμεσα στις προτάσεις, τις περιό δους λόγου και τις παραγράφους . Αυτές είναι λέξεις ή φράσεις που επε ξηγούν (π.χ . δηλαδή), που αντιθέτουν (π.χ. όμως, ωστόσο), που συμ περαί νουν (π.χ . λοιπόν, ώστε), που δηλώνουν χρονικές, τοπικές ή αιτιολογικές σχέσεις (π.χ . πριν, εδώ, επειδή), που δηλώνουν έμφαση (π.χ. πράγματι, ξεχωριστά) Κ. ά.

2. Με ε παναλήψεις λέξεων ή φράσεων : Π.χ. Ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος και ένας αληθινός φίλος που τιμούσε τους φίλους και τη φιλία. Η φιλία ήταν πάνω απ' όλα.

3. Με αντωνυμίες : Π.χ. Ο Ανδρόνικος τράβηξε κατά την Ανατολή, ο Βασίλειος κατά τη δύση. Και οι δυο τους απομακρύνθηκαν από τη χώρα που τους γέννησε κυνηγώντας ο καθένας τη δική του τύχη. Ο ένας προσδοκούσε να βρει στην Ανατολή τους θησαυρούς των παραμυθιώγ πιο προσγειωμένος, ο άλλος εμπιστευόταν την προκοπή του στις προσωπικές του προσπάθειες.

4. Με τη νοηματική συγγένεια ανάμεσα σε όσα προηγούνται και σε όσα έπονται: Π.χ. Πολλοί οι καλοί. Λίγοι οι εκλεκτοί.

1. Στο παρακάτω κείμενο υ πογραμμίστε τα ρήματα και χαρακτηρίστε τα ως προς τη φωνή και τη διάθεσή τους . «Με το που είδαν ότι οι φίλοι τους είχαν νικηθεί, μήνυσαν του Φαέθοντα να επιτεθεί ξανά και, μόλις παρατάχθηκαν σε θέση μάχης, έπεσαν πάνω στους Φεγγαρίσιους που ήταν σκορ πισμένοι εδώ κι εκεί κυνηγώντας ε χθρούς ή μαζεύοντας λάφυρα . Τους πήραν α πό κοντά , έσφαξαν τα περισ σότερα όρνια κι ως και τον ίδιο το βασιλιά τον κυνήγησαν μέχρι την πόλη .» 2. Στις παρακάτω φράσεις υ πογραμμίστε τα ρήματα και αναγνωρίστε τη διάθεσή τους . α. Χαίρομαι κάθε φορά που σε βλέ πω . β. Η περιοχή σκεπάστηκε από χιόνι γ. Υπόσχομαι πως θα σου δώσω ό,τι θέλεις . δ. Διψάσαμε το μεσημέρι, μα το νερό γλυφό . ε. Το σπίτι αυτό πουλιέται ή ενοικιάζεται;

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

στ . Εγώ τραβήχτηκα στην άκρη για να βολευτείς

27

κι εσύ. ζ. Άκρα του τάφου σιω πή στον κάμ πο βασιλεύει η. Όλη τη μέρα μάλωναν μεταξύ τους σαν ξένοι 3. Ορισμένες α πό τις εκφράσεις που σας δίνονται δεν είναι ορθές . Επισημάνετε το λάθος και ξαναγράψτε τες σωστά. α. Προχθές ειρωνεύτηκα από τον καθηγητή μου. β. Πολλοί εργαζόμενοι εκμεταλλεύονται α πό τους εργοδότες τους . γ. Η χώρα μας διαπραγματεύτηκε τους όρους της ένταξής της στην ΟΝΕ . δ. Θα διαπραγματευτεί από τον ΟΤΕ η μετοχή του στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης . 4. Βρείτε τα αντικείμενα στις φράσεις που ακολουθούν και πείτε ποια ρήματα είναι μονόπτωτα και ποια δίπτωτα. α. Ο κ. Π. κατασκευάζει έπιπλα. β. Αυτό το παιδί µε πότισε πολλά φαρµάκια. γ. Δεν τον συµφέρει να σε αµφισβητήσει δ. Μου µήνυσε ότι θα έρθει ε. Του έδειξε το δρόµο. 5. Χρησιμο ποιήστε στις ακόλουθες φράσεις , αντί για τα εμ πρόθετα αντι κείμενα , τους αδύνατους τύ πους της προσω πικής αντωνυμίας . α. Μίλησε στους φίλους του µε πολλή συγκίνηση. β. Έδειξε στις συναδέλφους της την αγάπη της. γ. Χάρισε (προστακτική) στη φίλη σου ένα βιβλίο. δ. Τηλεφώνησε στο γιατρό γρήγορα! ε. Ζήτησε από τα παιδιά του συγγνώµη για τη συµπεριφορά του. 6. Τι μέρος του λόγου είναι το αντικείμενο στις φράσεις που ακολουθούν ; I. Θέλω να του πω την αλήθεια. II. Εκείνον δεν τον ενδιαφέρει η υπόθεση. III. Έβαψε µόνος του το δωµάτιό του. IV. Περίµενε µε ανυποµονησία τον αγαπηµένο της. V. Φοβάται µήπως αποτύχει Χρησιμο ποιήστε τα παρακάτω ρήματα σε φράσεις ως αμετάβατα και ως μεταβατικά : χαμηλώνω , τρέμω , κλείνω , γελώ , γυρίζω .

7.

8. Στα παρακάτω παραδείγματα να διακρίνετε τη γενική προσωπική από το αντικείμενο.

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

α. Μου είναι δύσκολο να τον συγχωρήσω. β. Μου είπε να µείνω ήσυχη. γ. Του ανέβηκε το αίµα στο κεφάλι δ. Να µου φιλήσεις τα παιδιά. ε. Μου άπλωσε το χέρι

28

9. Βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων στα παρακάτω παραδείγματα και ε πισημάνετε τις πτώσεις τους . α. Σου κάνει νόηµα, παρ' όλο που ξέρει ότι δε θα υποχωρήσεις. β. «Μου στερεί τα δικαιώµατά µου» φώναζε θυµωµένος, χωρίς να µπορεί κανείς να τον ηρεµήσει γ. «Δε µου πάει αυτό το φόρεµα» είπε ρίχνοντας µια βιαστική µατιά στον καθρέφτη. δ. Δε με νοιάζει καθόλου αν θα μείνεις ή θα φύγεις. ε. Μας κέρασε κρασί από το παλιό βαρέλι. 10. Μετατρέψτε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική και αντίστροφα. α. Ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική. β. Τα σπίτια γκρεμίστηκαν από το σεισμό. γ. Ο λαός εξέλεξε τον κ. Ν. βουλευτή. δ. Από το λαό μας προσφέρθηκε μεγάλη βοήθεια στους γειτονικούς λαούς. ε. Ένας αντίπαλος χτύπησε βάναυσα στο κεφάλι τον ποδοσφαιριστή μας. στ. Το σωματείο μας με εξουσιοδότησε να σας ενημερώσω. 11. Μετατρέψτε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική όπου και όπως είναι δυνατό. α. Ο υπουργός αποδέχτηκε τους όρους της σύμβασης. β. Η επιχείρηση εκμεταλλεύεται τους εργαζόμενους. γ. Πολλοί άνθρωποι διηγήθηκαν τα γεγονότα. δ. Ο δήμος δαπάνησε πολλά χρήματα για την αναπαλαίωση του κτιρίου. ε. Οι τεχνίτες είχαν κατεργαστεί τους πολύτιμους λίθους. στ. Ο καθηγητής μας δεν ανέχεται τους ζωηρούς μαθητές. ζ. Ο πρωθυπουργός δέχτηκε τον υπουργό Παιδείας. 12. Βρείτε με ποιες μεταβατικές λέξεις ή φράσεις συνδέονται οι περίοδοι λόγου στην παρακάτω παράγραφο.

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

29

«Ανάμεσα στα δύο παιδιά αναπτύχθηκε φιλία αληθινή. Οι λόγοι ήταν πολλοί. Πρώτα πρώτα οι οικογένειές τους χρόνια τώρα συνδέονταν φιλικά: οι πατέρες υπηρετούσαν στον ίδιο λόχο. ενώ οι μητέρες τους ήταν συμμαθήτριες από το δημοτικό σχολείο. Κατοικούσαν, ύστερα, στην ίδια γειτονιά έπαιζαν στους ίδιους πεζόδρομους και κατέβαιναν συντροφιά στην αγορά . Φοιτούσαν ακόμη στο ίδιο σχολείο : πήγαιναν στην ίδια τάξη , με λετούσαν μαζί , είχαν κοινές αγωνίες . Κοντά σ ' αυτά πρέ πει να θυμηθού με και το ωδείο , ό που α ποκτούσαν μουσική παιδεία : ο Σοφοκλής μάθαι νε βιολί , ο Περικλής φλάουτο. Τη χαίρονταν και οι δυο τους τη μουσική . Κι αν καμιά φορά κά ποια περιστατικά τούς απομάκρυναν, αυτό δεν κρα τούσε πολύ ' γρήγορα πάλι αποκαθιστούσαν τις σχέσεις τους. Η φιλία τους δεν ήταν συμφεροντολογική . Αντίθετα , μάλιστα , ήταν ειλικρινής . Γι ' αυτό και ολοένα βάθαινε , με α ποτέλεσμα να τους κάνει ευτυχισμένους .» 13. Βρείτε με ποιες λέξεις ή φράσεις ε πιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις περιόδους λόγου στο κείμενο που ακολουθεί . «Το κράτος» έλεγε ο ομιλητής «όχι η αφηρημένη ιδέα αλλά ως συγκεκρι μένο βίωμα , λεί πει α πό τους σημερινούς Έλληνες . Το αισθάνονται σαν ξένο ,όχι δικό τους ,δεν το πονούν .Τη χώρα τους την αγα πούν με πάθος . Για μια χούφτα α πό το χώμα της είναι άξιοι να πεθάνουν με την πιο με γάλη ευκολία . Άλλο πατρίδα όμως και άλλο πολιτεία. Με την πατρίδα εί μαστε στενότατα δεμένοι ' την έχουμε κρατήσει . Την πολιτεία όμως ... »

ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Α. Πολλά σχολεία στην εποχή μας επικοινωνούν και συνεργάζονται με άλλα σχολεία . Εσάς θα σας ενδιέφερε να ε πικοινωνήσετε με μαθητές άλλων σχολείων ; Με ποιους τρό πους νομίζετε ότι θα μ πορούσε να γίνει αυτό ; Β. Πολλά σχολεία στην εποχή μας αναπτύσσουν ποικίλες δραστηριότητες σε διαφορετικούς τομείς και ε πιδιώκουν να φέρουν «πρωτιές ». Είναι αυτός ο στόχος όταν αναλαμβάνουμε μια δραστηριότητα ; Υ πάρχει κέρδος έστω και αν ένα σχολείο δεν πετύχει κά ποια διάκριση ; Γ. Ποια εικόνα έχετε για το σχολείο στο οπ οίο φοιτάτε, θετική ή αρνητική , και γιατί ;

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

30

31

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου

ΕΝΟΤΗΤΑ εργασία επάγγελμα

: Συζητώντας για την και το

Α΄ Θεωρία Γραμματικής – Συντακτικού ΟΙ ΒΑΘΜΟΙ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ Βαθμοί - Παραθετικά Οι βαθμοί είναι τρεις : α) Θετικός (ωραίος, βαθύς) β) Συγκριτικός (ωραιότερος, βαθύτερος) περιφραστικά π.χ. πιο καλός

μονολεκτικά π.χ. καλύτερος

γ) Υπερθετικός (ο πιο ωραίος, βαθύτατος, σαφέστατος) σχετικό υπερθετικό

απόλυτο αριθμητικό

άρθρο + συγκριτικός (π.χ. ο πιο ήρεμος ή

περιφραστικά

μονολεκτικά ο ηρεμότερος)

πάρα πολύ + θετικός (π. χ. π άρα πολύ καλός)

με σύνθετα

με επανάληψη του θετικού

παν – πανάκριβος

π.χ. μικρό μικρό κομμάτι

π.χ. βαθύτατος, σαφέστατος

όλος – ολόμαυρος θεός – θεονήστικος κ.λ.π. Παραθετικά Μετοχών Μερικές μετοχές επιδέχονται σύγκριση. Σχηματίζουν όμως τα παραθετικά τους πάντοτε περιφραστικά: Θετικός:

ευτυχισμένος

Συγκριτικός: πιο ευτυχισμένος Υπερθετικός: ο πιο ευτυχισμένος (σχετικό), πολύ ευτυχισμένος (απόλυτο)

Επιμέλεια : Γάτσου Ελένη

32

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Β΄ Γυμνασίου Ανώμαλα παραθετικά

Μερικά επίθετα σχηματίζουν μονολεκτικά παραθετικά από διαφορετική ρίζα ή με διαφορετικό τρόπο από τα άλλα επίθετα. Αυτά τα επίθετα λέγονται ανώμαλα. Θετικός

Συγκριτικός

Υπερθετικός

απλός

απλούστερο

απλούστατος

γέρος

γεροντότερ ς

-

πολύς

περισσότερο ος

κακός μεγάλο

ς χειρότερος μεγαλύτερο

(πλείστος) (χείριστος,

ς λίγος

ς λιγότερος

ελάχιστος

μικρός

μικρότερος

καλός

καλύτερος

ελάχιστος άριστος

μέγιστος) κάκιστος

(κάλλιστος) Ελλειπτικά παραθετικά α. Μερικά παραθετικά δεν έχουν θετικό βαθμό. Αυτά προήλθαν από επιρρήματα ή από αρχαίες προθέσεις: ανώτερος - ανώτατος

( < άνω)

κατώτερος – κατώτατος

(