Ο Λένιν, οι αγρότες, ο Ταίυλορ

Ο ΛΕΝΙΝ, ΟΙ ΑΓΡΟΤΕΣ, Ο ΤΑΙΥΛΟΡ

ΡΟΜΠΕΡ ΛΙΝΑΡ

Ο ΛΕΝΙΝ ΟΙ ΑΓΡΟΤΕΣ Ο ΤΑΙΥΛΟΡ ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ - ΥΛΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΣΗΣ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗ ΜΑΤΟΣ

μετάφραση: Βαρβάρα Δεληβορια

ΕΚΔΟΣΗ: ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ Θεμιστοκλέους 52 Αθήνα ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ: οωτοκυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1976 με τίτλο Robert Linhart: «Lenine, Les Paysans, Taylor*. Copyright: Editions du Seuil Copyright: Λ. Ρίζας, ac6. «Μηνιαία Επιθεώρηση» 1982

Τίτλοι: “ΑΧΤΙΔΑ” ΕΠΕ,οδος Ανδρέα Μέταξα 7 Τύπωμα: Μ. Παπαδόπουλος: Αβέρωφ 117 Κορυδαλος Μετάφραση: Βαρβάρα Δεληβοριά

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

η αγάπη για τη ζωη

Ό ί άνθρωποι δέν θά πεθαίνουν πάντα ήρεμα". Ίζών Μαίηναρντ Κέυνς, 1919

Ένας άνθρωπος περιπλανιέται στήν παγωμένη άπεραντοσύνη τού μεγάλου καναδικού Βορρά,πεινασμένος,έξαντλημένος. Έχει χάσει τό δρόμο του,ό σύντροφος του πέθανε:προσπα θεί νά φτάσει στήν άκτή. Ένας λύκος τόν άκολουθεί.Ένας λύκος,όμως, άρρωστος, σχεδόν τό ίδιο άσχημα μ'αύτόν,πού δέν τολμά νά τού έπιτε θεί όσο φαίνεται νά διατηρεί άκόμη κάποιες δυνάμεις. Τελικά,ό άνθρωπος άνίκανος νά προχωρήσει περισσότερο, πέφτει κάτω.Ό λύκος,πού πιστεύει ότι ήρθε ή στιγμή,πλη­ σιάζει καί προσπαθεί νά μπήξει τά δόντια του στή σάρκα τού άνθρώπου.'Αλλά είναι καί ό ίδιος τόσο άδυνατισμένος άπό τήν άρρωστεια πού δέν κατορθώνει νά κλείσει τά σαγό­ νια του πάνω στή λεία το υ . Ό άνθρωπος κάνει τότε μιά ύ­ στατη προσπάθεια:δαγκώνει τό λύκο κι ή δύναμη τής άπελπι σίας είναι τέτοια πού τά δόντια του άνοίγουν μιά πληγέ στό ζώο,άπό όπου πίνει τό αίμα του.Αύτή ή τροφή τού δί­ νει τή δύναμη νά συνεχίσει τό δρόμο του. Φτάνει τελικά στήν άκτή όπου τόν περισυλλέγει ένα πλοίο. 'Από τή στιγμή αύτή,σημαδεμένος άπό τή μακρόχρονη δοκι μασία,φοβάται συνέχεια ότι θά πεινάσει-μαζεύει καί κατα­ βροχθίζει χωρίς δισταγμό όλα τά μπισκότα πού μπορεί νά βρεί,σέ σημείο νά καταντήσει παχύσαρκος... Αύτή ή νουβέλα τού Τζάκ Λόντον έχει τίτλο " Ή άγάπη γιά τή ζωή ". Είναι τό τελευταίο κείμενο πού διάβασε ό

Λένιν,δύο μέρες πριν πεθάνει,τό Γενάρη τού 1924. Τού ά­ ρεσε πολύ αύτό τό κείμενο.Έσβησε μέ τήν εικόνα μιάς ύ­ στατης καί άγριας πάλης άνάμεσα σ'ένα πεινασμένο άνθρωπο καί έναν άρρωστο λύκο.Τή στιγμή πού ή νεαρή Σοβιετική Δη μοκρατία,έζαντλημένη άλλά προσωρινά νικηφόρα,έμπαινε στή ΝΕΠ (Νέα Οικονομική Πολιτική),πού υιοθετήθηκε τό 1921,λί γο μετά τό τέλος τού έμφυλίου πολέμου. Δεκατέσσερα ιμπεριαλιστικά κράτη,σύμμαχοι τών ρωσικών άντιδραστικών δυνάμεων,προσπάθησαν,γιά τρία χρόνια, νά διαμελίσουν τήν καταματωμένη Ρωσία όπου τό προλεταριάτο, μέ τήν 'Οκτωβριανή 'Επανάσταση έχει έγκαθιδρύσει τό κρά­ τος του.Άλλά αύτά τά θηρία είναι καί τά ίδια πολύ άρρω­ στα γιά νά κλείσουν έντελώς τά σαγόνια τους:ό παγκόσμιος πόλεμος πού ματώνει τήν Εύρώπη άπό τό 1914 τά έχει έξα ντλήσει’ό πληθυσμός τους είναι κατάκοπος άπό τις κακουχί ες * ή έργατική τους τάξη δέν άντέχει άλλο καί είναι έχθρική σ'αύτή τήν άντεπαναστατική άστυνομική έπιχείρηαη πού συνεχίζει άκόμα μιά άτέλειωτη σφαγή.'Ανταρσίες,άπεργίες,έζεγέρσεις έξασθενίζουν τήν έπέμβαση πού ή λυσσασμέ νη άντίσταση τού νεαρού κράτους κατορθώνει τελικά νά άνα χαιτίσει.Άπό αύτή τήν πάλη σώμα μέ σώμα άναδύεται μιά σοβιετική κοινωνία βαθιά σημαδεμένη άπό τις ίδιες τις συνθήκες τής γέννησης της,άπό τή δοκιμασία τού πολέμου καί τής πείνας. Στις άρχές τού 20ου αιώνα,ή ιμπεριαλιστική Εύρώπη,πού βύθισε τό μεγαλύτερο μέρος τού κόσμου στό φριχτό άποικια κό σκοτάδι,γίνεται καί ή ίδια πεδίο συγκρούσεων. Ποιός θά μιλήσει yl αύτή τή γιγαντιαία μηχανή καταπίε σης όλόκληρου τού κόσμου,πού πάνω της λικνιζόταν ή Εύρωπαίκή "Μπέλ Επόκ" μέ τις διάσημες έταίρες καί τά πρώτα αύτοκίνητα;Ποιός θά μιλήσει γιά τά έκατοντάδες έκατομμύρια τών σκλάβων τής Ασίας,τής Αφρικής,τής Λατινικής Ά μερικής;τούς κούληδες πού πέφτουν σάν τις μύγες;τούς μαύ ρους πού έξόντωσαν μαζικά γιά νά χτίσουν τις μεγάλες ά φρικανικές σιδηροδρομικές γραμμές;τά στρατόπεδα κατανα γκαστικής έργασίας καί τις φυτείες τής 'Ινδονησίας καί τής Ίνδοκίνας;τά έκατομμύρια τών άγνωστων νεκρών πού έ­ πεσαν χωρίς ταυτότητα:"ιθαγενείς";Τούς πολιτισμούς πού τούς κατάπιε,τούς έζαφάνισε τό σκοτάδι;Δέν ήταν άρκετά ούτε κάν γιά ένα Νόμπελ... Ά π ό σφαγή σέ σφαγή,τό μοίρασμα τής λείας κατέληζε σέ μακελειό:μετά τό 1914,τούτη ή Εύρώπη,ή κορεσμένη άπό αί­ μα,βουλιάζει μέ τή σειρά της στή βαρβαρότητα. 1914-1920: ένας καινούριος κόσμος έμφανίζεται.Ή πρώ­ τη προλεταριακή δικτατορία πού κατορθώνει νά σταθεροποι­ ηθεί. Ά λ λά καί τά πρώτα στοιχεία τών πιό τελειοποιμένων 6

μορφών τής δικτατορίας τής άστικής τάξης -άντιμέτωπες οί δύο στήν Εύρώπη καί ξεκινώντας μιά διαδικασία πάλης καί άλληλεπίδρασης.Καί στόν ύπόλοιπο κόσμο,ή άρχή μιάς έποχής έξεγέρσεων ένάντια στόν ιμπεριαλισμό καί έθνικοαπε λευθερωτικών άγώνων.'Όί κανονιοβολισμοί τής ’Οκτωβριανής ‘Επανάστασης μάς έφεραν τό μαρξισμό-λενινισμό" θά πει ό Μάο Τσέ τούνγκ,μιλώντας γι αύτή τήν έποχή όπου οί λαοί πού άναζητούσαν τό δρόμο τους μέσα στήν άντίσταση ένάντι α στήν άποικιακή καταπίεση είδαν τήν ’Οκτωβριανή ’Επανά­ σταση σάν τό πρώτο άποφασιστικό χτύπημα ένάντια στό πα­ γκόσμιο σύστημα κυριαρχίας τού μεγάλου κεφαλαίου. Πρώτες άχτίδες τής αύγής. Ό άπότομος μετασχηματισμός τής Εύρώπης αύτή τήν έποχή περιέχει συγχρόνως καί βαθείς άνταγωνισμούς καί οικουμε­ νικά χαρακτηριστικά.Άν ύπάρχει,σέ κάθε έποχή,γιά παρό μοιους ή σχετικούς τύπους κοινωνικών σχηματισμών,ένα γε­ νικό έπίπεδο κι ένα καθορισμένο σύστημα π α ρ α γ ω γ ικ ώ ν τεχνικών,ύπάρχει έπίσης ένα δοσμένο έπίπεδο κι ένα σύστημα κ ρ α τ ι κ ώ ν τεχνικών καί μέσων έξάσκησης τής έξουσίας-άρχίζοντας άπό τήν πιό ριζοσπαστική της μορφή: τόν πόλεμο. Ά π ό τήν Εύρωπαίκή σύγκρουση άναδύθηκαν ή Σοβιετική Έ νωση,ό Λένιν,ό Κόκκινος Στρατός,ό Στάλιν. Αλλά δημιουργήθηκαν έπίσης κι ό δεκανέας Άδόλφος Χιτ λερ,ό λοχίας Ντοριό,ό στρατηγός Πεταίν.Καί γνωρίζουμε τό ρόλο πού έπαιξαν μεταγενέστερα οί σύλλογοι τών παλαιών πολεμιστών,έμβρυα τών παραστρατιωτικών όργανώσεων,πρώτες Φασιστικές όμάδες,ναζιστικές όργανώσεις.Τό γαλλικό κρά­ τος τού Βισύ-δηλαδή ή ίδια ή δομή τού "σύγχρονου" γαλλι­ κού κράτους-άρχίζει άπό αύτή τήν έποχή νά διαμορφώνει τις άρχές του. Ή άγριότητα τού Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου,κι ή βαθιά κρίση τού ιμπεριαλισμού έβαλαν μέ καινούριο τρόπο σέ όλα τά κράτη τής Εύρώπης τά βασικά ζητήματα τής κοινωνικής ορ γάνωσης,τής άπλής έπιβίωσης καί τού παραγωγικού καί κρα­ τικού συστήματος. Ό άγγλος οικονομολόγος Τζών Μαίηναρντ Κέϋνς,πού έγινε στή συνέχεια ένδοξος γιατί ένέπνευσε τήν καινούρια οικο­ νομική πολιτική τών καπιταλιστικών κρατών πού είχαν κλο­ νιστεί άπό τή Μεγάλη Κρίση τού 1929,ήταν κι αύτός σημαδε μένος άπό τήν έμπειρία τού Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου- ή­ ταν μέλος τής βρετανικής άντιπροσωπείας στή Συνδιάσκεψη τής Ειρήνης πού κατέληξε στή συνθήκη τών Βερσαλλιών. Τό 1919 ό ΚέΟνς έγραφε: " Πριν τόν πόλεμο,(ή Εύρώπη) έπαρκούσε στις άνάγκες της περισσότερο άπό ικανοποιητικά μέσω ένός

λεπτού καί έξαιρετικά πολύπλοκου όργανισμού,πού στηριζόταν στό κάρβουνο.στό σίδηρο καί στις μετά φορές. Ύ σ τ ε ρ α ά π ό τ ή ν κ α τ α σ τ ρ ο ­ φή α ύ τ ο ύ τού ό ρ γ α ν ι σ μ ο ύ καί τή διακοπή τών εισαγωγών,έ ν α μ έ ρ ο ς άπό α ύ τ ό ν τόν π λ η θ υ σ μ ό σ τ ε ρ ή θ η κε τά μ έ σ α ύ π αρ ξη ς. (...) Κατά συνέπεια ό κίνδυνος πού μάς άπειλεί είναι ή πτώση τών συνθηκών ζωής τών εύρωπαίκών λαών ώς ένα σημείο ( έ ν α σ η μ ε ί ο πού ήδη έ φ τ α σ ε στή Ρ ω σ ί α καί σ τ ή ν. Α ύ σ τ ρ ί α) π ο ύ,γ ι ά μ ε ρ ι ­ κούς, θά ε ί ν α ι π ρ α γ μ α τ ι κ ό ς λ ι μ ό ς.Ο I ά ν θ ρ ω π ο ι δέν θά πε­ θ α ί ν ο υ ν π ά ν τ α ή ρ ε μ α:γιατί ή άσιτία πού προκαλεί λήθαργο καί άνίσχυρη άπελπισία, ρίχνει μερικές ιδιοσυγκρασίες στή νευρική άνησυχία τής ύστερίας καί στήν πιό μανιώδη άπελπισία. Οί άνθρωποι αύτοί,στήν άγωνία τους,θά μπορούσαν νά καταστρέφουν ό,τι άπομένει άπό όργάνωση καί νά έξαφανίσουν τόν πολιτισμό,άπό τήν έπιθυμία τους νά ικανοποιήσουν τρελά τά άφόρητα πάθη τους Ενάντια σ'έναν τέτοιο κίνδυνο,όφείλουμε νά ένώ σουμε όλα μας τά μέσα,όλο μας τό θάρρος,όλο μας τόν Ιδεαλισμό." Τζ.Μ.Κέϋνς "Οί οικονομικές συνέπειες τής ειρήνη^1 Παρίσι,1920,σελ 184-185. θαυμάζουμε τόν ήθολογικό τόνο τού διακεκριμένου οικο­ νομολόγου: σά νά είχε τό δικαίωμα ένας άντιπρόσωπος τού Σίτυ - καί αύτού τού καπιταλιστικού "κόσμου τών έπιχειρή σεων" πού είχε σπρώξει τήν Εύρώπη στό μακελειό - νά δώ σει μαθήματα καλής συμπεριφοράς στούς έξαγριωμένους λα­ ούς (Πάντως ή καπιταλιστική Εύρώπη κινητοποίησε,γιά νά ύπερασπίσει τόν "πολιτισμό",όχι τόν "ιδεαλισμό" της, όλες τις έφεδρείες τού μιλιταρισμού της:ΠεταΙν,Βεϋγκάν,Νόσκε, Κολτσάκ καί Ντενίκιν,τίς παραστρατιωτικές όμάδες, τούς λευκοφρουρούς,τά άποικιακά στρατεύματα, τά στρατοδικεία, καί τά καταναγκαστικά έργα,τις συνοπτικές διαδικασίες^ίς έκτελέσεις καί τις σφαγές. Ά ς μιλήσουμε γιά τή Γαλλία.Ό Πεταίν μαθήτευσε σάν άστός πολιτικός στήν καταιγίδα τού 1914-18.Κ ι ά π ό τ ό 1917,άντιμετωπίζοντας τή μαζική έξέγερση τών προλεταρίων φαντάρων τών άηδιασμένων άπό τις άνώφελες έπιθέσεις κ αθ ό ρ ι σ ε τις σ υ σ τ η μ α τ ι κ έ ς ά ρ χ έ ς τού α ύ τ α ρ χ ι κ ο ύ ά σ τ ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς - πού θά τό ένσαρκώσει πάλι άπό τό 1940 ώς τό 1944 κάτω

άπό τή γερμανική κατοχή καί μέ τήν ύποστήριζη τών χιτλε­ ρικών.θυμίζει καί έκθειάζει τή φασιστική πολιτική του πριν άπό τήν όριστική διαμόρφωση της σέ μιό έκθεση τού 1925 μέ τίτλο " Ή ήθική καί στρατιωτική κρίση τού 1917": " Ά π ό τή στιγμή πού γενικεύτηκαν οί ταραχές ατό στρατό,όργανώθηκε μιό στενή παρακολούθηση τών ύ­ ποπτων στοιχείων κ α ί σ χ ε δ ι ά ζ ο υ μ ε νά τήν έ π ε κ τ ε ί ν ο υ μ ε στό σ ύ ν ο λ ο τής χ ώ ρ α ς (.... )Γιατί,άς μή τό κρύβουμε,ό κίνδυνος έρχεται κυρίως άπό τά μετόπισθεν κ ι' ό γ ε ν ι κ ό ς δ ι ο ι κ η τ ή ς θ έ λ ε ι νό έ π ι τ ύ χ ε ι άπό τήν κ υ β έ ρ ν η σ η μιό π α ρ ά λ λ η λ η π ρ ο σ π ά θ ε ι α μέ τή δ ι κ ή τ ο υ , γ ι ά ν ά σ β ή σ ο υ ν οί έ σ τ ί ε ς τής μ ό λ υ ν σ η ς τής χώ­ ρ α ς,ά φ ο ύ θ ά έ χ ο υ ν π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ θ ε ί μέ ά κ ρ ί β ε ι α . (Τό γράμμα τής 2/6/1917)άπαριθμεί τά μέτρα πού ά ναλογούν στήν Κυβέρνηση: α) νά παρακολουθεί καί νά έμποδίζει τις όργανώ σεις τού έσωτερικού πού προσπαθούν νά σπείρουν τήν άπειθαρχία στό στρατό καί νά τόν παρασύρουν στήν έζέγερση (...) β) ν ά έ λ έ γ χ ε l κ α ί ν ' ά π ρ ο σ α ν α τ ο λ ί ζ ε ι τ ό ν τ ύ π ο'νά τού άπαγορεύει τις κρι τικές ένάντια στή διοίκηση (...).Νά έπιτύχει τή σιωπή πάνω στή Ρωσική Επανάσταση,τις άπεργίες στή Γαλλία,τό ζήτημα τής Ειρήνης (___ )" γ) ν ά έ ζ ε τ ά σ ε ι χ ω ρ ί ς ά ρ γ ο π ο ρ ί α τ ο ύ ς φ α κ έ λ ο υ ς μ έ τ ί ς θ α ν α τ ι κ έ ς κ α τ α δ ί κ ε ς π ο ύ έ χ ο υ ν ύποβ λ η . θ ε ί σ τ ό ν ά ρ χ η ν ό τ ο ύ κ ρ ά ­ τ ο υ ς " δ)νά μεταφέρει στή νότιο 'Αλγερία καί στή νότιο Τυνησία τά έργαστήρια τών καταδικασμένων σέ κατα ναγκαστικά έργα καί τών έζορίστων,τίς έταιρίες μέ τούς Βούλγαρους έργάτες,άποσπάσματα μέ τούς ά νυπότακτους ιθαγενείς έργάτες,άληθινές έστίες πτώσης τού ήθικού (...)" Πεταίν:""Η ήθική καί στρατιωτική κρίση τού 1917, Παρίσι 1966,σελ. 106-108 Πρόγραμμα άνοικτής τρομοκρατικής δικτατορίας τής άστι κής τάζηο,πού τήν άπειλούσαν πολύ περισσότερο οί προλετα ριακές έζεγέρσεις παρά ό ένδοίμπεριαλιστικός πόλεμος. Ή τρομοκρατία τού 1917 είναι τό έμβρυο τού δικτατορικού συ 9

στήματος πού θά έφαρμόσει ή άστική τάξη μέ τήν καθοδήγη­ ση τού Ιδιου τού Πεταίν,πού ήρθε στήν έξουσία έπαχρελούμενος τή ναζιστική έξάπλωση.Τό κράτος καί τό διοικητικό σύστημα πού οίκοδομήθηκαν τότε θά παραμείνουν στή θέση τους,στό ούσιαστικό τους μέρος,πολύ μετά τήν άπελευθέρωση καί τήν έπιφανειακή "κάθαρση",ώς τις μέρες μας.{1) Τό γαλλικό κράτος τού Ζισκάρ καί Πονιατόφσκι,τών φυλά κών τής Τούλ,τής σφαγής τών κρατουμένων τόν 'Ιούλη τού 1974,τών μπλόκων,τών ξυλοδαρμών,τών φυλακίσεων στις παρά νομές φυλακές τής Άρένκ,τών άντεργατικών όργανωμένων όμάδων κρούσης στού Σοσώ καί άλλού,τής μάχης τού 'Αλγερι­ ού,τών ήλεκτροσόκ;τού Μασύ καί τού Μπιζάρ...είναι κ α ί α ύ τ ό κληρονομιά τού Βισύ καί,πιό πέρα άκόμη,τών έμπει ριών άπό τή χειραγώγηση καί τό φακέλωμα τού πληθυσμού τό 1917,στήν καρδιά τού Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου. Μερικοί προσπαθούν νά ξαναφέρουν στή μόδα τή σοσιαλδη μοκρατία καί τά "σοσιαλιστικά" άντιμπολσεβικικά ρεύματα τής έποχής.Παρ'όλα αύτά,οί έργατικοί ήγέτες πού πρόδωσαν τήν ύπόθεση τού προλεταριάτου τό 1914-1918 καί συμμάχι σαν λίγο ώς πολύ άνοιχτά μέ τήν "Ιερή Ενότητα" πού ύμνήθηκε άπό τήν άστική τάξη έχουν άμεση εύθύνη γι αύτή τή στροφή.Ό συνδικαλιστής ΜερέΙμ προτίμησε νά έμποδίσει τό νεογέννητο προλεταριακό κίνημα "γιά νά άπαλλάξει τή Γαλ­ λία άπό μιά ειρήνη Μπρέστ-Λιτόφσκ"(2). Ή Γαλλία δέν είχε ειρήνη Μπρέστ-Λιτόφσκ τό 1917-18,εί ναι άλήθεια.Είχε όμως τήν αιματηρή καταστολή πρώτα τών ά νταρσιών στό πεζικό καί ναυτικό,ύστερα τών έργατικών άπεργιών'τήν άνεργία καί τήν έργατική έξαθλίωση τής δεκα­ ετίας τού 1930‘τή συνέχιση καί τήν έπιδείνωση τής τρομο­ κρατικής έκμετάλλευσης τών άποικιών'τή ναζιστική κατοχή, τήν όδό Λωριστόν,τούς άποικιακούς πολέμους στήν ’Αφρική, στήν Άσία,τά βασανιστήρια,τόν 0.A.S ,τήν άστική άποβλάκωση,τόν Π α ρ ι ζ ι έ ν Λ ι μ π ε ρ έ,καί τόν Γκύ Λύξ.. 'Ανελέητη έποχή:ή μανία τού πολέμου λειτούργησε σάν δι αδικασία έπιλογής τών ειδών.Καί άπό τις δυό μεριές. Στό στρατόπεδο τής άστικής τάξης: πρώτες έμπειρίες τού κρατι κού καπιταλισμού μέ τήν καθιέρωση τής κατανάλωσης μέ δελ τίο καί τήν ύποταγή τής βιομηχανίας στά στρατιωτικά συμ­ φέροντα ’άλλαγή τών πολιτικών μεθόδων καί έμβρυα τού ννιστικά Σάββατα" (σημ.μεταφραστή) .

132

αστός φίλισταίος (...).Τή σωστή λύση αύτού τού κα θήκοντος μπορεί νά τή δόσει μόνο ή συγκεκριμένη μελέτη τών ειδικών σχέσεων πού ύπάρχουν άνάμεσα στήν ιδιαίτερη τάξη,πού κατάχτησε τήν πολιτική έξουσία,δηλαδή στό προλεταριάτο καί σ'όλη τήμήπρο λεταριακή,καθώς καί τή μισοπρολεταριακή μάζα τού Εργαζόμενου πληθυσμού.Καί αύτές οί σχέσεις δέ δια μορφώνονται μέσα σέ φανταστικά άρμονικές "ίδανι κές" συνθήκες (...) ". (θλ."Ή Μεγάλη Πρωτοβουλία",Διαλ.έργα,τ 2,μ 2,σελ.209) Ό τόνος θά άλλάζει άκριβώς γιατί ό Λένιν θά άναλύσει αύτές τις "ειδικές σχέσεις" σά νά έχουν μετασχηματιστεί από τή στρατιωτική κατάσταση.Τό 1919,ή "ειδική σχέση" θε ωρείται πιό ευνοϊκή6).Τό 1920 άντίθετα,νιώθει κανείς μιά σκλήρυνση καί μιά καινούρια Ιδεολογική ώθηση πρόςμιάπιό αύταρχική όργάνωση τής έργασίας.Καί κυρίως τήν Ιδέα πώς άπό π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ό,τ ι ά π ο μ έ ν ε ι δ ύ ν α μ η π ρ έ π ε ι νά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι η θεί γιά ν ά " π λ α ι σ ι ω θ ε Ι " ή π α ρ α γ ω ­ γ ι κ ή καί π ο λ ι τ ι κ ή δο μ ή μι ά ς π ο ­ λ υ π ο ί κ ι λ η ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς. Τήν εικόνα αύτή ένός προλεταριάτου πνιγμένου μέσα στις άγροτικές μάζες,παρασυρμένου άπό τήν άποσύνθεση μιάς κοι νωνίας πού χτυπήθηκε σκληρά άπό τόν πόλεμο,τήν πείνα καί τή δυστυχία,θά τή δούμε ξεκάθαρα στά κείμενα τού 1920'θά ένταθεί περισσότερο τό 1921.Ά π ό έδώ άπορρέουν δύο συνέ­ πειες λίγο ώς πολύ σαφείς: 1. Ή όργάνωση τής βιομηχανικής έργασίας φέρνει άναγκαστι κά τή σφραγίδα (μιά καί είναι συνιστώσα) τής δικτατορίας τού προλεταριάτου στή μικροαστική καί άστική τάξη ( τής πόλης καί τού χωριού) στό έπίπεδο τού συνόλου τής οίκονο μίας καί τής κοινωνικής δομής* 2. Αύτή ή δικτατορία πρέπει νά εισχωρήσει ώς ένα βαθμό στά έργοστάσια,άφού τό προλεταριάτο τά έγκατέλειψε κατά μεγάλο μέρος καί εισέβαλαν σ α ύ τ ά μικροαστικά στοιχεία τής πόλης καί τού χωριού. Έ δ ώ θίγεται ένα άπό τά κρίσιμα διλήμματα τής Σοβιετι­ κής ’Επανάστασης: ξ έ ρ ο ν τ α ς ότι ύ π ά ρ χ ο υ ν ά ρ.ι θ μ η τ ι κ ά,λ I γ'Ο ι έ ρ γ ά τ ε ς - κ ι ' Ι δ ί ως λ ί γ ο ι " σ υ ν ε ι δ η τ ο ί " , π ο λ ι τ ι κ ο ­ π ο ι η μ έ ν ο ι , κ α π ν ι σ μ έ ν ο ι έ ρ γ ά τ ε ς πώς νά τ ο ύ ς δ ι α θ έ σ ε ι ; Ά ν παραμείνουν στά έργοστάσια,οί κρατικές λειτουργίες έγκαταλείπονται στήν άστική τάξη.'Αδύνατον.Ά ν διασκορπιστούν στό στρατό, στή 133

διοίκηση,στόν έφοδιασμό - κι όκόμα,τό 1919-1920,στις ά γροτικές κοινότητες καί άρτέλ,έφήμερο έμβρυο άποικισμού τής ύπαίθρου άπό τήν πεινασμένη έργατική τάξη τών πόλεων -,θά άντικατασταθούν στά έργοστάσια καί στό παραγωγικό σύστημα τών πόλεων άπό άνθρώπους άλλων κοινωνικών τάξεων ...καί ή παραγωγή θά βρεθεί έν μέρει σέ λιγότερο σίγουρα χέρια.Στήν πραγματικότητα ή διαδικασία άρχισε μέ τόν πό­ λεμο τού 1914,πού άρπαξε τούς έργάτες γιά τό στρατό καί γέμισε σχεδόν τά έργοστάσια μέ φρέσκους νεοσύλλεκτους ά­ πό διάφορες τάξεις. Στό άποκορύφωμα τού έμφυλίου πολέμου,ή έκλογή είναι σΙγουρη:οί έργάτες - οί "άληθινοί"(7)- παραείναι σπάνιοι, παραείναι πολύτιμοι,γιά νά τούς κρατήσει τό προλεταριακό κράτος στήν παραγωγή. Βάζοντας συνέχεια τούς έργάτες παντού,χρησιμοποιώντας τους γιά νά συγκροτηθούν άποσπάσματα έφοδιασμού, όμάδες προπαγάνδας,στελέχη τού Κόκκινου Στρατού,άγωνιστικές όμά δες έφόδου,καθοδηγητές τών σοβιέτ ή τής κρατικής διοίκη­ σης, κλπ,τούς βρίσκουμε όλο καί λιγότερο στά έργοστάσια.Ε τσι κι άλλιώς ή βιομηχανική παραγωγή καταρρέει,έξαντλημέ νη άπό τόν πόλεμο,τις καταστροφές,τόν άποκλεισμό. Σ'αύτές τις συνθήκες,τά "κομμουνιστικά Σάββατα" παί­ ζουν έπίσης τό ρόλο ν ά δ ι α τ η ρ ο ύ ν τό π α ­ λ ι ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο,πού πέρασε στό στρατό ή στή διοίκηση σ έ έ π α φ ή μέ τ ή ν πα ρ α Υ ω γ ι κ ή έ ρ γ α σ I α.Πολύ γρήγορα,τά "κομμουνιστικά Σάββα­ τα" θά πάρουν τό χαρακτήρα έργασίας πού κάνουν οί κομμού νιστές (μέ τή στενή έννοια τών μελών ή τών σιιμπαθούντων τού κομμουνιστικού κόμματος),ή έργασίας άπευθείας όργανω μένης κι έπεξεργασμένης άπό τό κόμμα.Ένα συγκεκριμένο ά γωνιστικό καθήκον.παρόμοιο μέ τις έπιχειρήσεις τού Κόκκι νου Στρατού ή τών άποσπασμάτων έφοδιασμού.Καί όπως τά ά­ ποσπάσματα έφοδιασμού είναι έ ξ ω άπό τήν "κανονική" λει τουργία τής άγροτικής παραγωγής,έτσι καί τά "κομμουνιστι κά Σάββατα" θά έμφαν ιστούν έ ξ ω άπό τήν "κανονική" συνη θισμένη λειτουργία τού βιομηχανικού παραγωγικού συστήμα­ τος τών πόλεων. ... Τόν Απρίλη τού 1920,ό Λένιν διατυπώνει άκόμη τήν έλπίδα ότι αύτή ή μορφή κομμουνιστικής έργασίας θά έξαπλωθεί σ'όλόκληρη τήν κοινωνία.Τήν ένσωματώνει στό παλιό μαρξιστικό όνειρο,πού κι ό ίδιος τό ένιωθε έτσι πάντα,νά κατακτηθεί ή έ ρ γ α σ ί α ώ ς σ υ ν ή θ ε ι α -δηλαδή νά άπελευθερωθεί άπό κάθε έξωτερικό κίνητρο: "Κομμουνιστική δουλιά (...).σημαίνει δωρεάν δουλιά πρός όφελος τής κοινωνίας,δουλιά πού δέν γί­ νεται γιά νά έκπληρωθεί μιά όρισμένη ύποχρεώση,ού 134

τε γιά νάχει κανείς τό δικαίωμα νά πάρει όρισμένα προϊόντα,δουλιά πού δέν γίνεται σύμφωνα μέ κανό νες.προκαθορισμένους καί καθιερωμένους,άλλά δουλιά έθελοντική,δουλιά έξω άπό κανόνες,δουλιά πού προσφέρεται χωρίς ν ’Αποβλέπει σέ Αμοιβή,χωρίς ό­ ρους άμοιβής,δουλιά πού γίνεται άπό τή συνήθεια νά έργάζεται κανείς γιά τό γενικό καλό καί άπό τή συνειδητή (πού μετατράπηκε σέ συνήθεια)άναγνώριση τής άνάγκπς τής δουλιάς γιά τό γενικό καλό,- δουλιά πού άποτελεί Ανάγκη γιά έναν ύνιή όρνανισμό". (Άπανΐϋ,τ.30, σ.505) Ή έψημερίδα "Kornnounistltcheski Soubotnik"("κομμουνι­ στικό Σάββατο") όπου δημοσιεύτηκαν αύτές οί γραμμές τού Λένιν,ήταν Αφιερωμένη στήν κομμουνιστική έργασία.Ή ζωή της ήταν πολύ σύντομη.Μόνο ένα τεύχος...

II.ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ

ΟΡΙΑ

Ά ς έξετάσουμε τά κύρια έ σ ω τ ε ρ ι κ ά χαοακτηοιστι κά τών "κομμουνιστικών Σαββάτων".Στή "Μεγάλη Πρωτοβουλία" ό Λένιν Αναφέρει έ ν έ κ τ ά σ ε ι ένα άρθρο -τής "Πράβ δα " τής 17ης Μάη τού 1919 ( " Ή δουλιά μέ έπαναστατικό τρόπο-τά κομμουνιστικά Σάββατα") πού άφηγείται τήν άπόφα on τών σιδηροδρομικών τού Καζάν νά καθιερώσουν τό "κομ μουνιστικό Σάββατο" καί περιγράφει τήν έξέλιξη τών πραγ­ μάτων . Βρίσκουμε πολλά χτυπητά σημεία σ'αύτό τό άρθρο τής "Πράβδα" πού Αντιγράφει ό Λένιν: Ι . Ή ό ρ γ ά ν ω σ π τής έ ρ γ α σ ί α ς στά " κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ά Σ ά β β α τ α " δέν δια­ φ έ ρ ε ι σ έ τ ί π ο τ α (στήν περιγραφή πού κάνει τό άρθρο) ά π ό τήν π α ρ α δ ο σ ι α κ ή ό ρ γ ά ν ω ση τ ή ς έ ρ γ α σ ί α ς:σεβασμός στις Ιεραρχικές λει τουργίες,ρόλος τής πλαισίωσης τής έργασίας,διαίρεση καθη κόντων σέ "χειρωνακτικά" καί "διοικητικά": "Τό Σάββατο,στις 10 τού Μάη,στις 6 τό βράδυ,οικομ μουνιστές καί οί συμπαθούντες παρουσιάστηκαν σάν στρατιώτες στή δουλιά,συντάχθηκαν σέ γραμμή καί χωρίς φασαρία καθορίστηκε στόν καθένα,άπό τόν Αρ­ χιεργάτη,ή δουλιά του". (βλ.Διαλ.έργα,τ2,μ.2,σελ.198:ή μεγάλη πρωτοβουλία) 135

Όπ ως βλέπουμε δέ γίνεται λόγος γιά καμιά συνεδρίαση 6 που οί έθελοντές έργαζόμενοι θά καθόριζαν άπό κοινού τούς στόχους τους,τά μέσα πού θά έφάρμοζαν γιά νά τούς πετύ χουν,τίς πιό κατάλληλες μεθόδους.’Αντίθετα,ό συντάχτης τού άρθρου έπιμένει στήν πειθαρχία στρατιωτικού τύπου σέ σχέση μέ τήν παραδοσιακή τεχνική πλαισίωση.Κι αύτό προσ­ διορίζεται περισσότερο στή συνέχεια τού άρθρου: " Ή διοίκηση πού άφέθηκε έκεί νά διευθύνει τις έρ γασίες μόλις προλάβαινε νά προετοιμάσει καινούρια δουλιά,καί ίσως νάναι λίγο ύπερβολική ή έκφραση έ νός γέρου μάστορα πού είπε ότι ή δουλιά πού έγινε τό κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Σά ββ α τ ο ά ν μ ε τρηθεί μέ τή δουλιά άσυνείδητων καί άπείθαρχων έρ γατών ίσοδυναμεί μέ τή δουλιά μιάς βδομάδας". ( ό.π. σελ.198 ) Αύτός ό τρόπος λειτουργίας είναι σύμφωνος μέ τις άρχές τού ταιυλορισμού:αύστηρός διαχωρισμός άνάμεσα στήν προετοιμασία καί τήν διανοητική έπεζεργασία τήςέργασίας, άπό τή μιά μεριά (πού άνήκουν στά στελέχη)»κι άπό τήν άλ λπ οι λειτουργίες τής έκτέλεσης (πού άνήκουν στό έργατικό προσωπικό)-(8). Ή "κομμουνιστική" έργασία είναι όργανωμένη μέ τόν πα­ ραδοσιακό τρόπο:άπό πού βγαίνει λοιπόν ό έπαναστστικός της χαρακτήρας; 2.Στό άρθρο τής "Πράβδα" χαρακτηρίζονται έ π α ν α .-

στατικά* α.ή

π α ρ α γ ω γ ι κ ό τ η τ α "Τά άποτελέσματα τής δουλιάς μ έ έ π α ν α σ τ α τ ι κ ό τ ρ ό π ο τά έ χ ο υ μ ε μ π ρ ο σ τ ά μ α ς (...) Ή έντατικότητα τής δουλιάς, στό φόρτωμα ξεπερνά τήν έντατικότητα τών συνηθισμένων έργατών κατά 270%". (ό.π.σελ 198)

β. ή Ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή τό κ ί ν η τ ρ ο

ά τ μ ό σ φ α ι ρ α

καί

"Πρωτοφανέρωτος είναι ό ένθουσιασμός καί ή συντρο φΐκότητα στή δουλιά. Ότ αν τέλειωσε ή δουλιά,οί παρευρισκόμενοι βρέθη­ καν μπροστά σέ μιά πρωτόφαντη εικόνα:καμιά έκατοστή κομμούνιστές,κουρασμένοι,μά μέ μιά λάμψη χα­ ράς στά μάτια τους χαιρέτισαν τήν έπιτυχία τής δουλιάς μέ τούς θριαμβευτικούς ήχους τής Διεθνούς 136

-καί νόμιζες πώς αυτά τά νικηφόρα κύματα τού νίκη φόρου ύμνου (...),θά άπλωθούνε σ'όλη τήν έργατική Ρωσία καί θά άνσταράξουν τούς κουρασμένους καί τούς άπειθάρχητους" (ό.π.σελ.200) γ.ή σ ύ ν θ ε σ η τών έ θ ε λ ο ν τ ώ ν τ ώ ν:κομμουνιστές καί συμπαθούντες,ό λ α π α γ γ έ λ μ α τ α έν ωμένα:

έ ρ γ α τ ά έ -

"Στή δουλιά τά 10 στά εκατό ήταν κομμουνιστές,πού δούλευαν μόνιμα στή βάση.Οί ύπόλοιποι ήταν άνθρω­ ποι μέ ύπεύθυνες θέσεις καί έκλεγμένοι λειτουργοί άπό τόν έπίτροπο τής γραμμής ώς τόν έπίτροπο κά­ θε ξεχωριστής ύπηρεσίας,καθώς καί άντιπρόσωποι ά­ πό τά συνδικάτα καί σύντροφοι πού δουλεύουν στή διεύθυνση καί στό έπιτροπάτο συγκοινωνίας". (ό.π.σελ.198) Έ δ ώ ή Ιδεολογία λειτουργεί σάν παραγωγική δύναμη. Μέ τόν όρο όμως νά μπει στό καλούπι μιάς παραδοσιακής δομής τού παραγωγικού μηχανισμού.Ένα κομμάτι τού άρθρου συγκε ντρώνει όλα αύτά τά χαρακτηριστικά: "Όταν,χωρίς βρισιές καί καυγάδες,οί έργάτες,οί ύ πάλληλοι τών γραφείων καί τής διεύθυνσης άρπαζαν εναν τροχό άτμομηχανής έπιβατικής άμαζοστοιχίας, πού ζυγίζει 40 πούτια,καί πού κυλούσαν έπιτόπου σάν φίλεργα μυρμήγκια στις καρδιές όλων γεννιόνταν ένα θερμό αίσθημα χαράς άπό τή συλλογική αύτή δου λιά". ( ό.π.σελ.200 ) Κατά περίεργο τρόπο,γιά μιά άκόμπ φορά,άπ'αύτό τό κεί μενο γιά τήν "κομμουνιστική δουλιά" πού άναφέρει ό Λένιν αισθανόμαστε ώς πρός τί ό ταιυλορισμός μπορούσε νά τού Φανεί σημαντικό βήμα πρός τήν κομμουνιστική έργασία. Ή περιγραφή άφορά μιά δουλιά χειρωνακτική,καθαρής σω­ ματικής δύναμης,όπου τό μόνο πού μετράει είναι ή άποφασι στικότητα.Τά καθήκοντα έχουν προετοιμαστεί.καθορίστεί'κα θοδηγεί ή συνηθισμένη τεχνική πλαισίωση.Ό κάθε έργάτης δίνει τήν ένέργεια καί τή μυϊκή του δύναμη σ'ένα συνολι­ κό μηχανισμό πού έχει έτοιμαστεί άλλού.Κ α τ ά σ τ α σ η τ α ι υ λ ο ρ ι κ ή.Καί πού έπιτρέπει έδώ άκριβώς νά έν σωματωθούν στήν έργασιακή διαδικασία,μόνιμα κομματικά στε λέχη,ύπάλληλοι,γράφειοκράτες,κλπ,σχεδόν χωρίς χάσιμο χρό νου,ούτε μαθητείας (μέ έζαίρεση μικρές καθυστερήσεις προ σαρμονής πού μπορούμε νά συναντήσουμε σέ μιά συλλογική 137

έργασία πού μόλις άρχισε-(9) ). 'Υπάρχει πράγματι κάτι δημοκρατικό στήν έργασία τού άνειδίκευτου έργάτη,στό ότι είναι προσιτή σ'ένα μεγάλο άριθμό άτόμων,άπό τούς όποιους άπαιτεί άπλά καί παρόμοια προσόντα.Τείνει στήν όμοιογενοποίηση τών έργατών. Είμαστε μέσα στή γραμμή τής ύπηρεσίας ύποχρεωτικής έρ γασίας,μιάς έργασίας απλής,τέλεια ρυθμισμένης τέτοιας πού όλα τά άτομα τής κοινωνίας θά μπορούσαν νά περάσουν έκεί μέρος τού χρόνου τους - κρατώντας τόν ύπόλοιπο γιά διάφο ρες δραστηριότητες.Ή συγκεκριμένη πραγματοποίηση τής "κοινωνικής έργασίας". Δέν μπορεί νά ύποτιμηθεί ή έπαναστατική σημασία τών "κομμουνιστικών Σαββάτων".θέτουν δύο σημαντικά προβλήμα­ τα,πού σήμερα βρίσκονται καί πάλι στήν έπικαιρότητα: - τό ζήτημα τών κ ι ν ή τ ρ ω ν τής έ ρ γ α σ ί α ς . Καί ό Λένιν ύποδεικνύει ξεκάθαρα ότι δέν μπορούμε νά μι­ λάμε γιά "κομμουνιστική έργασία" μέ όλη τή σημασία τού ό ρου παρά όταν έπενεργούν ι δ ε ο λ ο γ ι κ ά κ ί ν ητ ρ α,έξω άπό κάθε ύλικό συμφέρον’ - τό ζήτημα τής ζύμωσης χειρωνάκτων καί διανοουμένων. Παρ'όλα αύτά,όσο κι άν προσπαθούσε νά πλησιάσει μετα­ ξύ τους τούς χειρώνακτες καί τούς διανοούμενους,ή έργασί α τών "κομμουνιστικών Σαββάτων" δ έ ν π ε ρ ι έ χ ε ι ά μέ σ η π ρ ο σ π ά θ ε ι α γ ι ά νά ξ ε π ε ρ α στ ε ί ό δ ι α χ ω ρ ι σ μ ό ς ά ν ά μ ε σ α χει­ ρ ω ν α κ τ ι κ ή καί δ ι α ν ο η τ ι κ ή έ ρ γ α σ I α.Αντίθετα - κι αύτή ή διαλεκτική φαίνεται στά κεί­ μενα πού άναφέρθηκαν - τήν κάνει πιό ριζική στήν άναζήτη ση άμεσης άποτελεσματικότητας. . Κι έδώ βρίσκεται τό ούσιαστικό όριο του:σέ καμιά στιγ μή δέ γίνεται λόγος γιά πρωτοβουλία τεχνικής φύσης ούτε γιά τ ε χ ν ι κ ή δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ά π ό μ έ ρ ο υ ς τής έ ρ γ α τ ι κ ή ς μάζας. 01 διανούμενοι έργαζόμενοι προσέγγισαν μεθοδικά τή χει ρωνακτική έργασία.Δέν ύπάρχει όμως καμιά τάση Υίά νά άνυ ψωθεί τό διανοητικό περιεχόμενο τής χειρωνακτικής έργασί ας.Μάλλον τό άντίθετο.Αύτό φαίνεται καθαρά στό έπόμενο άρθρο πού έπίσης άναφέρει ό Λένιν,(άρθρο τής "Πράβδα", 7 Ίούνη,πού ύπογράφει ό Α.Ντιατσιένκο): "Μέ μεγάλη χαρά έτοιμάστηκα νά πάω μέ τό σύντροφο μου στή σαββατιάτική "ύπηρεσία",σύμφωνα μέ τήν κομ ματική άπόφαση τής ύπαχτίδας τής σιδηροδρομικής γραμμής,καί νά ξεκουράσω προσωρινά,γιά μερικές ώ­ ρες τό κεφάλι μου,δίνοντας δουλιά στούς μύς μου." ( " Ή μεγάλη πρωτοβουλία",βλ όπου παραπάνω,σ202) 138

Σίγουρα ό Λένιν ύπολογίζει καί στά "κομμουνιστικά Σάβ βατα" γιά νά έλαττώσει τις βασικές άντιθέσεις,όπως τήν ά ντίθεση άνάμεσα χειρωνακτική καί διανοητική έργασία.Ά λ λ ά έ μ μ ε σ α . Ό άμεσος ρόλος τών "κομμουνιστικών Σαβ βάτων" είναι νά πετύχουν,μέ ιδεολογικά μέσα,όρμητική άνά πτύξη τών παραγωγικών δυνάμεων καί κατά πρώτο,ν ά α ύ ξ η θ ε ί σέ σ η μ α ν τ ι κ έ ς δ ι α σ τ ά σ ε ι ς ή π α ρ α γ ω γ ι κ ό τ η τ α τής ά ν θ ρ ώ π ι ν n C έ ρ γ α σ ί α ς . Ό Λένιν έλπίζει ότι αυτή ή άνά πτύξη τών παραγωγικών δυνάμεων - θά ήταν πιό σωστό νά μι λάμε γιά άνόρθωση μετά τις καταστροφές τού πολέμου - θα καθορίσει μέ τή σειρά της βαθύτερους μετασχηματισμούς.Ό Λένιν διατυπώνει μέ σαφήνεια αύτό τό υχέδιο: "Είναι φανερό ότι γιά τήν όλοκληρωτική κατάργηση τών τάξεων (...) πρέπει νά έξαλείφθεί τόσο ή δια­ φορά άνάμεσα στήν πόλη καί στό χωριό,όσο καί ή δι αφορά άνάμεσα στούς άνθρώπους τής σωματικής καί τούς άνθρώπους τής πνευματικής έργασίας.Αύτό εί­ ναι έργο πολύ μακρόχρονο.Γιά νά συντελεστεί χρειά ζεται ένα τεράστιο βήμα πρός τά μπρός στήν άνάπτυ ξη τών παραγωγικών δυνάμεων.(...)".(ό.π.σελ20θ-9) Πώς θά τό καταφέρει;Μέ τήν έγκαθίδρυση "(...) μιάς νέας όργάνωσης τής δουλιάς,πού νά συ­ νενώνει τήν τελευταία λέξη τής έπιστήμης καί τής κεφαλαιοκρατικής τεχνικής μέ τή μαζική συνένωση τών συνειδητών έργατών,πού δημιουργούν τή μεγάλη σοσιαλιστική παραγωγή". (ό.π. σελ.211) Παρατηρούμε ότι αύτή ή διατύπωση είναι πολύ κοντά σέ αύτήν πού ύπάρχει στά "Άμεσα καθήκοντα τής σοβιετικής έ ξουσίας"(1918) όσον άφορά τό σύστημα Ταίυλορ(10).Μίά τέ­ τοια άντιστοιχία έκφρασης γιά νά όρίσεις δύο πολιτικά μέ τρα πού θά μπορούσε κανείς νά τά θεωρήσει διαμετρικά ά ντίθετα (εισαγωγή τού ταιυλορισμού καί"κομμουνιστικά Σάβ βατα") άξίζει νά σημειωθεί.Αύτό πού άναφέρει ό Λένιν τό 1919 ώς "καινούριο" στήν "όργάνωση τής έργασίας" είναι ή ιδεολογική συνοχή καί τό ιδεολογικό κίνητρο.Ή τεχνική δομή έχει κληρονομηθεί - ή είσαχθεί -άπό τόν καπιταλισμό καί παραμένει έτσι. Κατά κάποιο τρόπο,μέ τά "κομμουνιστικά Σάββατα" άγγίζουμε τό άκραίο σημείο τής δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς έ κδ ο χ ή ς τού "σοβιετικού ταιυλορισμού".Πάντοτε μέσα σέ κάποια όρια πού δέν έχουν ποτέ ξεπεραστεί. 139

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

Τα χαμένο προλεταριάτο

"θά'πρεπε νά χτίσουμε τις πόλεις στην ύπαιθρο:εκεί ό άέρας

είναι

πιό καθαρός" Alphonse Allais

Ό σ ο ό έμφύλίος πόλεμος καταβροχθίζει τις έργατικές δυ νάμεις,έρημώνει τά έργοστάσια άπό τό παλιό τους προσωπι­ κό - καί σταματάει τό μεγαλύτερο μέρος τής βιομηχρνικής παραγωγής,κύρια λόγω τής "πείνας τών καυσίμων" - ό Λένιν άρνείται νά χαρακτηρίσει "προλεταριάτο" τόν πληθυσμό πού χρησιμοποιείται σ ’ό,τι άπέμεινε άπό τή βιομηχανική παρα­ γωγή τών πόλεων.Ό όρισμός πού δίνει στό "προλεταριάτο " γίνεται όλο καί πιό αύστηρός καί περιοριστικός. Είδαμε τήν ύπερβολική εύαισθπσία τής πολιτικής τής όρ γάνωσπς τής έργασίας πού προτείνει ό Λένιν στις μεταβο λές τού κοινωνικού,πολιτικού καί Ιδεολογικού συσχετισμού δυνάμεων.Ή "έξαφάνισπ τού προλεταριάτου" πού διαπιστώ140

νει στήν αρχή τής ΝΕΠ έχει σίγουρα σημαντικές συνέπει­ ες σ ’αύτό τό πεδίο:οί τάσεις γιά αύτο-οργάνωση τών μαζών στήν έργατική διαδικασία έχουν προσωρινά σταματήσει. Καί οί ιδεολογικές συνθήκες έχουν πάλι συγκεντρωθεί γιά μιά αύταρχική λειτουργία τής πειθαρχίας τής έργασίας καί τού "σοβιετικού ταιυλορισμού".Ή όργάνωσπ τής βιομηχανικής έργασίας τών πόλεων δέν μπαίνει μέσα στό δικτατορικό σύ­ στημα πού έπιβλήθηκε στις παλιές κυρίαρχες τάζεις καί στούς μικροαστούς,άπό τή στιγμή πού αύτές οί κοινωνικές δυνάμεις συμμετέχουν σέ μεγάλο ποσοστό σ'ό,τι απομένει ά πό έργοστάσια καί έργασίες στήν πόλη;Αύτή είναι ή ιδέα πού ύπάρχει συχνά όσο κι άν δέν διατυπώνεται τόσο ζεκάθα ρα.Κι αύτή ή ιδέα θά έπιζήσει όχι μόνο τού Λένινάλλάκαί τής ΝΕΠ .βάζοντας άδιέζοδα προβλήματα ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς,καί καθορίζοντας άλληλοσυγκρουόμενες ή τό λιγότερο πολύπλοκες στάσεις στό ζήτημα τής "πειθαρχίας τής έργα­ σίας" . Νά όργανώσεις τήν έργασία,σημαίνει πρώτα νά όργανώ σεις τούς άνθρώπους πού έργάζονται.Ή ταξική έκτίμηση(οί κονομική,πολιτική,Ιδεολογική) πού διατυπώνει ό Λένιν γιά τό βιομηχανικό παραγωγικό πληθυσμό τών πόλεων παίζει κα­ τά συνέπεια ούσιαστικό ρόλο στήν έκάστοτε πολιτική πού προτείνει γιά τήν όργάνωση καί τήν πειθαρχία τής έργασί­ ας,κι αύτό γίνεται άπό τό 1918.Βλέπουμε λοιπόν αύτή τήν έκτίμηση νά μετασχηματίζεται βαθμηδόν άπό χρόνο σέ χρό­ νο κάτω άπό τήν πίεση ιών περιστάσεων,ώς τή στιγμή πού καθώς ή ποσότητα μετασχηματίζεται σέ ποιότητα - άνατρέπε ται,τό 1921.Ά ς έζετάσουμε αύτή τήν έζέλιζη. 1 9 1 θ Ά π ό τούς πρώτους μήνες τής 'Οκτωβριανής 'Επανάστασης ό Λένιν έφιστά τήν προσοχή ένάντια σέ κάθε έζειδανίκευση τής ρωσικής έργατικής τάξης,ύπογραμμίζοντας πολύ συχνά ώς ποιό βαθμό τήν έχει σημαδέψει ή Ιδεολογική κληρονομιά τού τσαρισμού.Ταυτόχρονα όμως,τήν ίδια έποχή έπιμένει στή δημιουργία μέσα της μιάς καινούριας Ιδεολογίας, δεμένης μέ τι?εύθύνες πού άναλαμβάνει.Τ ό 1918,0 χ α ρ α κ τ η ­ ρ ι σ μ ό ς τής έ ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς εί­ ναι διπλός. Σ τ ι ς 27 Ί ο ύ ν η 1918,σέ μιά στιγμή έντονης κρί σης,λίγο μετά τήν έζέγερση τού τσεχοσλοβάκικου στρατού, καί σέ έποχή πείνας,ό Λένιν δηλώνει σέ μιά συνδιάσκεψη τών έπαγγελματικών συνδικάτων καί τών έργοστασισκών έπιτροπών τής Μόσχας: 141

"Είναι ευνόητο,ότι οί πλατιές μάζες τών έργαζομένων έχουν στις γραμμές τους πάρα πολλούς άνθρώ πους,πού, - τό ξέρετε πολύ καλά,ό καθένας σας τό βλέπει στό έργοστάσιο. - δέν είναι καί δέν μπο­ ρούν νά είναι μορ Ή κύρια"περίοδος αιχμής" τών άγροτικών έργασίών είναι I ούλη- Αύγουστο,καμιά φορά καί άρχές Σεπτέμβρη.Μπορούμε νά όρίσουμε μιά περίοδο δευτερεύουσας έργασίας - πού μπορεί ό μως νά γίνει κρίσιμη καί δύσκολη - τήν άνοιξη (Μάρτης-Απρί

162

λης-Μάης),περίοδος δργώματος καί σποράς άνοιξιάτικων καλ λιεργειών,πού όνομάζονται καί "θερινές καλλιέργειες". Ό θερισμός τών άνοιξιάτικων καλλιεργειών γίνεται,συχνά,σχε δόν συγχρόνως μέ τίς χειμωνιάτικες καλλιέργειες,κι ή χει μανιάτικη σπορά είναι έπίσης πολύ κοντά.Τό σύντομο ρωσι­ κό καλοκαίρι κι ή δριμύτπτα τού κρύου έντείνουν τή συγκέ ντρωσπ τών άσχολιών πού πρέπει νά γίνουν καί δίνουν στό γεωργικό κύκλο ένα χαρακτήρα πιό πιεστικό άπό άλλού. ' Η άργοπορία μπορεί νά είναι καταστροφική.Τ ό τ έ λ ο ς τού κ α λ ο κ α ι ρ ι ο ύ φ α ί ν ε τ α ι λοι πόν σ τ ο ύ ς χ ω ρ ι κ ο ύ ς σά μ ι ά ά π ο φ α σ ι σ τ ι κ ή π ρ ο θ ε σ μ ί α.Δείχνοντας τά σημεία άναγνώρισης τού καθημερινού ήμερολόγιου τών άγροτών ό Μιχαέλ Κονφινό άναφέρει τίς 2 Σεπτέμβρη (τέλος τού καλοκαι ριού) καί τίς 18 Σεπτέμβρη (οί πελαργοί φεύγουν γιάτόνό το κι άρχίζουν τά κρύα) - στό παραπάνω κείμενο,σ.21 (αύτές οί. ήμερομηνίες,ώς τό 1918,είναι 13 μέρες πίσω άπό τό εύρωπα»κό ήμερολόγιο). Ή άπότομη άνοδος τής έντασης στή ρωσική ύπαιθρο τό κα λοκαίρι τού 1917 μπροστά στις ραδιουργίες γιάάναβολήτών φεουδαρχών καί τών άστικών κομμάτων μπαίνει μέσα σέ αύτή τήν άντίληώη τής άγροτιάς γιά τό χρόνο.Αύτή τήν έποχή άρ χίζει νά άναπτύσσεται τό μαζικό άγροτικό κίνημα καί έντεί νεται άκόμη περισσότερο τό φθινόπωρο άπό τήν ίδια του τή δύναμική,ένισχυμένο σέ μερικά σημεία άπό τις όψιμες άπαι τήσεις τού χειμερινού όργώματος καί τής σποράς (έτσιστήν έπαρχία Ταμπόφ,άπό τά πιό δραστήρια κέντρα στις "άγροτικές ταραχές" καί σημαντική περιοχή παραγωγής σίκαλης τής "κεντρικής ζώνης τών τσερνόζιουμ"-πρβλ Lavrichtchev,Geo­ graphic economique de Ί URSS,Moscou,1960,σ.288). Έ ν α άλλο"έποχιακό" στοιχείο άμεσα δεμένο μέ τον γεωρ­ γικό κύκλο δυνάμωσε χωρίς άμφιβολία αύτή τήν άποφασιστικότητα:ή αύξηση τών λιποταξιών μέ τό πλησιάσμα τών ι ό σημαντικών έργασιών,όπότε οί άγρότες έγκαταλείπουν μαζι­ κά τό μέτωπο καί τό στρατό γιά νά έρθουν - παράνομα - νά πάρουν μέρος στό θερισμό καί στή σπορά.Αύτοί οί λιποτά κτες,ήδη παράνομοι,είναι συχνά οί πιό άποφασιστικοί όπαδοί καί τά στοιχεία πού κινούν τις παράνομες πράξεις στήν ύπαιθρο:πάρσιμο τής γής,βίαιη ξύλευση καί .σπορά. Ά π ό τά τέλη τού 19ου αιώνα,άλλωστε,μέ τήν άνάπτυξη τής άγοράς,καί μέ κάποια άποσταθεροποίηση τού άγροτικού Πλη­ θυσμού,άρχίσαμε νά παρατηρούμε στή Ρωσία,αύτόν τόν παλμό πού έφερνε κυκλικά στή δουλιά τών χωραφιών,σέ περίοδο αί χμής,άγρότες διασκορπισμένους τόν ύπόλοιπο χρόνο σέ διά­ φορες δραστηριότητες,άλλοτε στό έργοστάσιο,άλλοτε άλλού (πρβλ.Β.ΚθΗ)^, La reforme de 1861 et ses effets sur la 163

vie rurale dans la province de Smolensk'1 ,1n" Le Scatut des paysans Uberes du servage".συλλονή τού R.Portal.Paris -La Haye,1963,p.282:"Ό Engel’gart άναφέρει τό παράδειγμα μιάς οικογένειας πού άποτελείται άπό τρία παντρεμένα άδέρφια,τά δύο άπό αύτά φεύγουν τό φθινόπωρο καί τήν άνοιξη νά δουλέψουν σάν έπιχωματιστές καί ξανάρχονται κάθε χρόνο τήν 1π Ιούλη καί 1η Σεπτέμβρη τήν έποχή πού είναι γεμάτη άπό γεωργικές δουλιές"). 2- Ε.Χ.Κάρρ,"Ή Ιστορία τής ΕΣΣΔ" ,έκδ. Υποδομή,τ.2,0.54, 3- Είναι μέ λίγα λόγια ή εικόνα τού Λένιν όπως τήν παρουσι άζει ό P.P.Rey ατό βιβλίο του "Les Alliances de classes" , Παρίσι 1973. Κεφάλαιο 2 1 Elisabeth Drabklna,Solstice d'hlver.le dernier combat de Lenine,Paris,1970,p.153. 2- Κάρρ,όπ.π,τ.2,σ.208 3- Jan M.Meijer,"Town and Country in the Civil War",1n Re­ volutionary Russia,a symposium,edited by Richard Pipes,New York,1969 4- Κάρρ,όπ.π,τ 2,σ.204. Κεφάλαιο 3 i-

barine

: ,ωσικά σημαίνει:κύριος,άφέντης

Κεφάλαιο 4 1- "Δέν πρέπει νά τσιγκουνευόμαστε ν ’αύξήσουμε τή 'μερίδα τού ψωμιού τών δασκάλων,σέ μιά χρονιά σάν τή φετεινή,πού έ χουμε έξασφαλίσει τό ψωμί σχετικά ύποφερτά".(Σελίδες ήμερο λογίου,στά Διαλεχτά εργα,τ2 σελ 691). 2- Γι αύτές τις έποχιακές άναταραχές,βλέπε τήν όμιλία τού Λένιν στή συνέλευση τών άγωνιστών τού κόμματος τής Μόσχας, στις 24 Φλεβάρη 1921:"(...) Τό κύμα τής ληστείας κι οί έξε γέρσεις τών κουλάκων αύξάνονται (...).Στή ληστεία φαίνεται ή έπίδραση τών σοσιαλεπαναστατών(...) κ ά θ ε ά ν ο ι ξ η όνειρεύονται νά ρίξουν τήν έξουσία τών σοβιέτ·(...).Οι σοσιαλεπαναστάτες συνδέονται μέ τούς έμπρηστές τής ύπαίθρου. Αύτή ή σύνδεση άποδείχνεται έπίσης άπό τό γεγονός ότι οί έ ξεγέρσεις γίνονται άκριβώς στις περιοχές άπό όπου παίρνου­ με τό στάρι".(Άπαντα,γαλ.έκδ. τ.42,σ.278-279).

164

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Κεφάλαιο 1 1- "Πρέπει νά όργανώσουμε στή Ρωσία τή μελέτη καί τή δι­ δασκαλία τού συστήματος Ταίυλορ,τή συστηματική δοκιμή καί τήν προσαρμογή του'.Τ'Τά άμεσα καθήκοντα τής σοβιετι­ κής έξουσΙας"δημοσιεύτηκε στις 28 τού ’Απρίλη 1918,Ά π α ­ ντα τ.27,0.243). Στήν παρέμβαση του στήν καθοδήγηση τού κεντρικού Συμ­ βούλιου τής Εθνικής Οικονομίας τήν In Απρίλη 1918,6 Λέ νιν είχε έπιμείνει νά άναφερθεί τό σύστημα Ταίυλορ στό διάταγμα γιά τήν πειθαρχία τής δουλιάς.Στά πρακτικά ύπάρ χει:"Ή συζήτηση άναφέρεται στό σχέδιο πού άψορά τήν πει θαρχία τής δαυλιάς,πού έπεξεργάστηκε τό συμβούλιο τών συν δικάτων τής Ρωσίας.Ό σύντροφος Λένιν προτείνει μιά σει­ ρά τροπολογίες καί πιό συγκεκριμένες διατυπώσεις σέ μερι κά σημεία,προτείνει νά συγκεκριμενοποιήσουμε τό σχέδιο.. Τό διάταγμα πρέπει νά μιλάει καθαρά γιά τήν εισαγωγή τού συστήματος Ταίυλορ,μ'άλλα λόγια,γιά τή χρησιμοποίηση ό­ λων τών έπιστημονικών μεθόδων έργασίας πού προβλέπει αύτό τό σύστημα (...).Κατά τήν έψαρμογή αύτού τού συστήμα­ τος,νά προσκληθούν άμερικάνοι μηχανικοί (...)"( Άπαντα,τ. 42,σ.72-γαλ. έκδ.) 2- Σήμερα,αύτό πού όνομάζουμε κριτική τού καπιταλιστικού καταμερισμού τής έργασίας (κατάτμηση τών καθηκόντων,δια­ χωρισμός άνάμεσα στή χειρωνακτική καί τή διανοητική έργα σία,κλπ) έχει γίνει κοινός τόπος στήν έπαναστατική κοινή γνώμη,άκόμα καί στά πιό χυδαία ρεφορμιστικά ρεύματα.Η Κι νέζικη Πολιτιστική 'Επανάσταση κι οί έξεγέρσεις τών άνει δίκευτων έργατών (0.S) στις καπιταλιστικές χώρες έσπασαν τό φράγμα πού χώριζε τήν έργασιακή διαδικασία άπό τήν πο λιτική σκηνή. Ά π ό τήν άλλη,πενήντα χρόνια ταιυλορισμού κατέληξαν,ά­ πό τήν άποψη τού ίδιου τού καπιταλισμού,σέ σχετική άποτυ χία.01 καπιταλιστές "μάνατζερ" βάζουν τώρα σέ λογαριασμό καί τήν πλήξη,τήν άδιαφορία,τήν άηδία καί τις άπουσίες-.ά ναμετρούν τήν τεράστια δύναμη τής π α θ η τ ι κ ή ς ά ν τ ί σ τ α σ η ς πού, μπροστά στούς ιμάντες καί μέσα στήν άτέλεκοτη έπανάληΨη ίδιων κί άπαράλλακτων κινήσεων,ύ π ο ν ο μ ε ύ ε ι τήν π α ρ α γ ω γ ι κ ό τ η τ α καί τήν π ο ι ό τ η τ α τής π α ρ α γ ω γ ή ς , καί άρα τού ι ε ρ ο ύ κ έ ρ δ ο υ ς τ ο υ ς.Μέσα άπό τίς"καινούριες"έμπειρίες όργάνωσης τής δουλιάς,πρωτοπό ροι καπιταλιστές άμφισβητούν οί ίδιοι τόν ταιυλορισμό,έλ πίζουν νά ξαναρχίσουν μέ μοντέρνα έμβλήματα τήν ίδεολογι 165

κή έπίθεση τού παραγωγικισμού. 4 ’ Ή Ιδέα πού μπορούμε νά έχουμε γιά τόν ταιυλορισμο τό 1979 περιέχει άναγκαστικά αύτή τήν Ιστορία,άκόμα κι άν δέν τό διατυπώνει ξεκάθαρα.Σ'αύτό τό κεφάλαιο,παρουσιάζω τόν κλα­ σικό ταιυλορισμό,όπως μπορούμε νά τόν δούμε στά ίδιατάκεί μένα τού Ταίυλορ (άπό τό 1911-1912).Ή μελέτη όμως τού ΤαΙ υλορ σήμερα περιέχει στοιχεία άναδρομικά ξεκαθαρισμένα:λέ­ με Ταίυλορ καί σκεφτόμαστε τή δουλιά στούς ιμάντες καί τήν πρακτική άνάπτυξη τής κατάτμησης.Όλα αύτά ήταν λιγότερο φανερά γιά τήν όργάνωση τής έποχής,άκόμα κι άγ, ύπήρχαν ήδη "μέσα στό κείμενο".Παρακάτω θά δούμε τή μελέτη πού έκανε ό Λένιν.

Κεφάλαιο 2 1- ' " Ό βιομηχανικός έξοπλισμός στό σύνολο του,προέρχεται ά πό τό έξωτερικό"συχνά είναι πολύ μοντέρνος,άλλά άκόμα καί αύτό (μέ κάποιο τρόπο) είναι έπιζήμιο:μέ τήν έγνοια νά έξα σφαλίσουν μιά άμεση άπόδοση όσο τό δυνατόν m 0 ίκανοποιητι κή,οί έργολάβοι καλούν ξένους γιά τις ειδικευμένες έργασίες καί κρατούν γιά τούς ρώσους έργάτες τις χειρωνακτικές. Ή τάση αύτή έγινε πιό συστηματική άπό τή βιομηχανική συ γκέντρωση:είναι κυρίως μεγάλες έπιχειρήσεις πού ξεφυτρώ νουν'ό π ο λ ύ π ρ ο χ ω ρ η μ έ ν ο ς κ α τ α μ ε ρ ι ­ σ μ ό ς τής έ ρ γ α σ ί α ς , τ ο ύ ς έ π ι τ ρ έ π ε ι νά χ ρ η ο ι μ ο π ο ι ο ύ ν κ υ ρ I ως χ ε ι ρ ώ ν α κ τ ε ς.Ή ρ ω σ ι κ ή καί ή ξέ ν η έ ρ γ ο δ ο σία μ π α ί ν ο υ ν ε ύ χ α ρ ί σ τ ω ς σ τ ή ν πρω τ ο π ο ρ ί α τ ο ύ " φ ο ρ ν τ ι σ μ ο ύ " , π ο ύ θ ε ω ­ ρ ε ί τ α ι ότι β γ ά ζ ε ι ά χ ρ η σ τ α τά έ π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ά π ρ ο σ ό ν τ α πού ά π ο ­ κ τ ώ ν τ α ι μ έ τ ή μ α θ η τ ε ί α..." (Marcel An stett.La Formation de la main-d’ce uvre qualifiee en Union sovietique,Paris 1958). 2- Απαντα,τ.18, σελ 618-619,γαλ.έκδ. 3- Άπαντα τ.20,σελ. 145 4- Τό ύλικό αύτό δημοσιεύτηκε στήν ΕΣΣΔ άπό τό 1933 καί με τά.Μέ τόν τίτλο "Τετράδια τού ιμπεριαλισμού",άποτελεί τόν 39 τόμο τών "Απάντων" τού Λένιν (Μόσχα 1970,στά γαλλικά). 5- Γιά τήν διείσδυση τού ταιυλορισμού,ειδικότερα στά έργοστάσια Ρενώ,μπορούμε νά άνατρέξουμε στήν άναλυτική μελέτη πού παρουσίασε ό A.Heron στό " Les Temps modernes",T00 Αύγούστου-Σεπτέμβρη 1975 (σ.220 ώς 278:" Ό ταιυλορισμός χθές καί σήμερα"). 6- "Έτοιμα νά κάνουν τά πάντα γιά νά άγοράσουν μιά περιο­ ρισμένη άσφάλεια γιά τούς ειδικευμένους έργάτες σέ βάρος

166

τών άνειδίκευτων καί άνοργάνωτων έργατών,πολυάριθμα επαγ γελματικά συνδικάτα τής 'Ομοσπονδίας έκαναν συμφωνίες μέ τίς έπιχειρήσεις όπου έργάζονταν τά μέλη της,άναλαμβάνοντας τ ή ν ύ π ο χ ρ έ ω σ η νά μ ή ν ό ρ γ α ν ώ σ ο υ ν τ ο ύ ς ά ν ε ι δ ί κ ε υ τ ο υ ς έ ρ γ ά ­ τ ε ς,τ ώ ν ό π ο ι ω ν θ υ σ ί α ζ α ν τά σ υ μ ­ φ έ ρ ο ν τ α μέ ά ν τ ά λ λ α γ μ α έ λ ά χ ι σ τ α σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α καί σ χ ε τ ι κ ά σ η μ α ν τ ι κ έ ς δ ι α φ ο ρ έ ς μι σ θ ώ ν σέ ό φ ε λ ο ς τών ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ω ν έ ρ γ α τ ώ ν"(Phi 1 ip S.Foner,History of the Labor Move­ ment in the United States,New York,1964,τ.3 σελ.176). 7- Τό 1913,τό 37% τού τεχνικού έξοπλισμού καί περισσότε­ ρο άπό τό 50% τών μηχανών είσάγονται άκόμη.ίΥνεε Bare! , Le Developpement economique de la Russie tsariste, Paris 1968. 8- Στη μελέτη του γιά τή ρωσική οικονομική άνάπτυξη πριν τό 1917,0 Ύ β Μπαρέλ διαφωνεί,κατά κάποιο τρόπο μέ τήν ά ποψη τού Άνστετ όσον άφορά τό πρώτο κύμα έκβιομηχάνισης ώς τό 1890’έπανέρχεται σ'αύτήν καί τήν άποδέχεται στήν ούσία της στήν άνάλυση τών χαρακτηριστικών τού δεύτερου κύματος έκβιομηχάνισης - άπό τό 1890 περίπου καί μετά πού βασιζόταν στή σιδηρουργία καί τή μοντέρνα βαριά βιο­ μηχανία. Ό Μπαρέλ ύπογραμμίζει τή σημασία τής κουστάρικης βιο­ τεχνίας άνάμεσα στό 1861 καί τό τέλος τού αιώνα καί τή συμβολή της στήν ύφαντουργική βιομηχανία'θυμίζει ότι στά τέλη τού 19ου αιώνα,σέ πάρα πολλές περιοχές,οι κουστάροι είναι περισσότεροι άπό τούς έργοστασιακούς έργάτες, καί συμπεραίνει:"Βρισκόμαστε μακριά άπό έκείνο τό άμεσο πέρα σμα στή μεγάλη βιομηχανία πού πολλοί ιστορικοί καί οικο­ νομολόγοι πίστεψαν ότι βρήκαν στή ρωσική ανάπτυξη. Στήν πραγματικότητα βρισκόμαστε σ'ένα είδος "κατώτερης φάσης" τού καπιταλισμού πού μεταφράζεται σ'ένα προσωρινό συνδυα σμό τής γεωργίας κι ένός τύπου βιομηχανίας στό έπίπεδο τού χωριού (...) "(όπ.π,σελ. 189). Στή συνέχεια όμως,ό Μπαρέλ δείχνει πώς στις άρχές τού 20ου αιώνα,ή μεγάλη μηχανοποιημένη βιομηχανία άποσπάται άπό τήν προοδευτική άνάπτυξη τής κουστάρικης βιοτεχνίας, καί τής χειροτεχνίας.Διάφορα δεδομένα πιστοποιούν τό όλο ένα σημαντικότερο βάρος τής βαριάς βιομηχανίας καί τή ση μασία τής βιομηχανικής συγκέντρωσης."Α ύ τ ή ή σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η ά ν α π τ ύ χ θ η κ ε ι δ ι α ί τ ε ­ ρα σ τ ή Ρ ω σ ί α . Ά π ό τό 1897 ή δ η,τ ά έ ρ γ ο σ τ ά σ ι α μ έ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς ά π ό 500 έ ρ γ ά τ ε ς ά π α σ χ ο λ ο ύ ν τ ό 42% τ ο ύ έ ρ 167

V α τ ι κ ο ύ

δ υ ν α μ ι κ ό ύ,έ ν ώ σ τ ή Γ έ ρ μ α ν t α,ν ι ά π α ρ ά δ ε ι γ μ α , ε ί ν α ι τ ό 15,3%. Τ ό 1910 τ ό π ο σ ο σ τ ό θά φ τ ά σ ε ι τ ό 54,3%".(όπ. π. σελ.202) Βλέπουμε λοιπόν πράγματι τήν ξαφνική έμφάνιση μιάς μεγά λπς Βιομηχανίας,έξαιρετικά συγκεντρωμένης γιά τήν έποχή της όπου θά Βρεθεί μαζεμένο ένα πολυάριθμο προλεταριάτο μόλις ξεριζωμένο άπό τήν ύπαιθρο καί χωρίς τήν τεχνική πείρα τής "μοντέρνας" μηχανοποιημένης παραγωγής. 9Έ ν α ψήφισμα τών έργατών τής Μόσχας τό Μάρτη τού 1917 δηλώνει:"'Οχτώ ώρες δουλιά,όχτώ ώρες ύπνος,όχτώ ώρες έλεύθερος χρόνος έξασφαλίζει στούς έργαζόμενους τή δυνατότητα νά συμμετέχουν στή δημόσια ζωή'κι οί στιγμές άπαιτούν άπό αύτούς μιά στενή συμμετοχή."(Άναφέρεται στόν Ferro,La Re­ volution de 1917,Παρίσι,1967,τ.1,σ.173).

Κεφάλαιο 3 1- Τά προηγούμενα κείμενα διατηρούν κάποιο δημοκρατικά τό­ νο στήν περιγραφή τών τεχνικών διαδικασιών'θά έπανέλθουμε στό πρώτο σχέδιο τών "Άμεσων καθηκόντων".. . 2- Τά κεφάλαια 10 ώς 13 αύτού τού πρώτου προσχέδιου δημοσι εύτηκαν γιά πρώτη φορά τόν Απρίλη τού 1929.θά τά βρούμε στόν τόμο 27 τών"Άπάντων"σελ. 186-202. Τά κεφάλαια 9 ώς 10,πολύ πιό πλούσια καί διεξοδικά πάνω στά ζητήματα όργάνωσης τής έργασίας καί τού συστήματος Ταί υλορ,δημοσιεύτηκαν πολύ άργότερα,τό 1962.Τά βρίσκουμε στόν τόμο 42,σελ. 52-69 (γαλ.έκδοση)· 3- "Μιά σταγόνα χολή σ ’ένα βαρέλι μέλι" στά"Άπαντα",τ. 33 σελ 375-376 (γαλ.έκδοση).Τό κείμενο αύτό δημοσιεύτηκε γιά πρώτη φορά τό 1928. 4- "Τήν 1η Σεπτέμβρη τού 1935,ό Άλεξέι Σταχάνοφ έγινε έν­ δοξος. Αύτός ό νεαρός έργάτης τών ανθρακωρυχείων τού Ντουμπάς είχε άποφασίσει νά φτάσει ένα ρεκόρ πρός τιμήν τής δι εθνούς ήμέρας τών νέων.Τή νύχτα τής 31nc Αύγούστου,παρέδω­ σε σέ μία βάρδια 102 τόννους κάρβουνο,πραγματοποιώντας έ­ τσι τήν καθιερωμένη νόρμα έπί δεκατέσσερεις φορές.Ή έργατική άντοχή τού άνθρακωρύχου δέν πήγαζε άπό τή μυϊκή του δύναμη.Άπό καιρό οί πρωτοπόροι άνθρακωρύχοι είχαν βάλει στόχο νά τελειοποιήσουν τήν όργάνωση τής δουλιάς στό όρυχείο.Παλιότερα,ό ίδιος έργάτης έβγαζε τό κάρβουνο, ύστερα στερέωνε τά σανιδώματα καί ξανάπιανε τήν άξίνα. Ε ί χ α ν τήν ιδέα νά χ ω ρ ί σ ο υ ν τή δ ο υ λ ι Λ σ έ κ ο μ μ ά τ ι α . Ό Άλεξέι Σταχάνοφ,πού ήξερε πολύ καλά τή δουλιά του,πήρε βοηθούς πού έφτιαχναν τό σανίδωμα,κι ή πα­ ραγωγικότητα τής έργασίας αύξήθηκε σημαντικά".(Histoire de 168

la soclete sovletlque,Μόσχα 1972,σελ.236) Τά θεαματικά αύτά άποτελέσματα πού διεκδικούσε ή και­ νούρια όργάνωση τής έργασίας θυμίζουν τούς άριθμούς πού προβάλλει θριαμβευτικά ό Ταϊυλορ περιγράψοντας τήν έμπει Ρία τού "έπιστημονικού" «ρτυαρίσματος καί τά άποτελέσματα τής έπιστπμονικής διοίκησης ("scientific management")στή Χαλυβουργία τής Μπέθλεεμ.Ή φύση τής "Προλεταριακής Διοί κησπς"("proletarian management") τού Άλεξέι Σταχάνοφ εί ναι ριζικά διαφορετική;'Οπωσδήποτε ή φράση τού σοβιετι κού βιβλίου,"είχαν τήν Ιδέα νά χωρίσουν τή δουλιά σέ κομ μάτια",μάς άφήνει σκεφτικούς...Καί μένει ν' άναρωτηθούμε άν,μέσα στις διαδοχικές ένσαρκώσεις τού "σοβιετικού ταιυ λορισμού"(πού ό σταχανοφισμός ήταν χωρίς άμφίβολία ή πιό χαρακτηριστική άνάμεσα τους) ή ταιυλορική πλευρά δέν ύ περισχύει. έπίμονα τής σοβιετικής πλευράς'καί άν οί λει­ τουργίες διοίκησης καί διανοητικής έπεξεργασίας όπως κα­ θορίστηκαν άπό τόν Ταϊυλορ δέν έχουν άπλώς μονοπωληθεί ά πό μιά καινούρια (σοβιετική) άριστοκρατία τής έργασίας, σύμμαχο τής τεχνικής διανόησης σέ βάρος τών προλετάριο -κών μαζών.Ή,άντίθετα,ό σταχανοφισμός άντιπροσώπευε,όπως τό διαβεβαιώνουν τά κείμενα τής έποχής,έπαναστατικό κίνη μα μιάς μερίδας τών έργατικών μαζών ένάντια στό συντηρηιισμό τών μηχανικών καί τών τεχνικών στελεχών;Ό Στάλιν στήν πρώτη σταχανοβίστικη διάλεξη (Νοέμβρης 1935):"(...) τό κίνημα αύτό άρχισε (...) σχεδόν αύθόρμητα,άπό τά κάτω; χωρίς νά έχει άσκηθεί καμμιά πίεση άπό τή διοίκηση τών έ πιχειρήσεων μας.'Ακόμα περισσότερο.Τό κίνημα αύτό γεννή­ θηκε καί άναπτύχθηκε,κατά κάποιο τρόπο,ένάντια στή θέλη­ ση τής διοίκησης τών έπιχειρήσεων,μάλιστα παλεύοντας ένά ντια της"(βλ "Ζητήματα Λενινισμού" σελ 660 ) . Ό Στάλιν παρουσιάζει τό σταχανοφικό κίνημα σάν ένα είδος πολιτι στικής έπανάστασηςιένα άλμα πρός τήν κατάργηση τής διαψο ράς χειρωνακτικής έργασίας/διανοητικής έργασίας:" Είναι πέρα άπό κάθε άμφίβολία ότι μόνο αύτή ή πολιτιστική καί τεχνική όρμή τής έργατικής τάξης μπορεί νά ύπονομεύσει τις βάσεις τής άντίθεσης άνάμεσα στή χειρωνακτική καί τή διανοητική έργασία (...).Τό σταχανοφικό κίνημα (...) πε­ ριέχει τά πρώτα σπέρματα (...) αύτής τής πολιτιστικής καί τεχνικής όρμής τής έργατικής τάξης τής χώρας μας".(ό που παραπάνω).Μένει νά γίνει ή ταξική άνάλυση τού κινήμα τος Σταχάνοφ... 5- Βλέπε "Πώς νά άναδιοργανώσουμε τήν έργατο-αγροτική έπιθεώρπση".Πρόταση στό 12ο συνέδριο τού κόμματος,23 Γενά Ρη 1923.'Ενα άπό τά τελευταία κείμενα τού Λένιν.(Διαλε χτά έργα,τ.2,μ2, σελ.710-715). 6- Τί σημαίνει άκριβώς "καθαρά έκτελεστικών";Ό Λένιν δέ 169

χεται έδώ τήν Ιδέα ένός ριζικού διαχωρισμού τής σκέψης καί τής πράξης σ'ένα μέρος τής παραγωγικής πρακτικής.

Κεφάλαιο 4 1- Ή όμάδα τών "κομμουνιστών τής άριστεράς" (ή τών άριστε ρών κομμουνιστών) σχηματίστηκε τό Φλεβάρη-Μάρτη τού 1918 μέσα στό μπολσεβίκικο κόμμα,ξεκινώντας άπό τήν άντίθεση στήν ύπογραφή ένός συμφώνου ειρήνης μέ τή Γερμανία:οί "άριστε ροί κομμουνιστές" προτείναν "τή γενική στρατολογία"καί τόν έπαναστατικό πόλεμο. 2- Ό Τρότσκυ στηρίζεται έπίσης στήν έφήμερη έμπειρία τών "στρατών έργασίας",πού δημιουργήθηκαν μέ τήν πρώτη άποστρά τευση μιάς μερίδας τού κόκκινου στρατού στις άρχές τού'20: στις 15 Γενάρη τού 1920,ένα διάταγμα μετέβαλε τήν τρίτη στρατιά τών Ούραλίων σέ "πρώτο έπαναστατικό στρατό τήι; έργασίας".(βλ.Κάρρ ,όπ.π.τ.2) .Λίγο άργότερα,ό έφεδρικός στρα τός τού Καζάν μετάλλαξε σέ "δεύτερο έπαναστατικό στρατό τής έργασίας" καί τοποθετήθηκε στή σιδηροδρομική γραμμή ΜόσχαΚαζάν (Cf.W.Η.Chamberlin,The Russian Revolution,t.2,ρ.295) "01 διοικητές τών στρατών έργασίας έκαναν τις άναφορέςτους γιά τή δουλιά μέ τό συνηθισμένο στρατιωτικό τρόπο.Χρησιμο­ ποίησαν τά πάντα γιά νά δώσουν σ'αύτούς τούς στρατούς έναν έλκυστικό καί ρομαντικό αέρα*(...) καμιά φορά έπαιζαν καί έμβατήρια τήν ώρα πού πήγαιναν γιά δουλιά καί στήν έπιστρο φή.Τά άποτελέσματα,όμως,δέν άνοστοιχούσαν στις έλπίδες.Ή στρατιωτική όργάνωση άποδείχτηκε άκατάλληλη άκόμη καί γιά τά άπλά καθήκοντα πού δέν άπαιτούσαν είδίκευση"(όπ.π.) 3- Ό Λένιν ύποστήριξε τήν αύταρχική άναδιοργάνωση τών σι­ δηροδρόμων. Ά π ό τό τέλος όμως τού 1920,κριτικάρει τις θέ­ σεις τού Τρότσκυ γιά τήν ένσωμάτωση τών συνδικάτων στόν κρα τικό μηχανισμό,ένώ τήν ίδια στιγμή πολεμάει τήν " έργατική άντιπολίτευση",πού προτείνει νΑνατεθεί ή διαχείρηση τών έ πιχειρήσεων στά συνδικάτα. 4- ’Αποφασιστικότητα καί συνένωση τών καταιγίδων:ή ένταση στούς σιδηροδρόμους συμπίπτει συχνά μέ τις στιγμές κρίσης στήν πορεία τών στρατιωτικών έπιχειρήσεων.Τά "κομμουνιστι­ κά Σάββατα" τού Απρίλη 1919 έχουν σάν πρώτο δηλωμένο στό­ χο νά άντιμετωπίσουν τήν έπίθεση τού Κολτσάκ.Ή ίδρυση τού Τσεκτράν,τέλη Αύγούστου - άρχές Σπετέμβρη τού 1920,γίνεται τή στιγμή πού ό κόκκινος στρατός δέχεται σοβαρά χτυπήματα άπό τά πολωνικά στρατεύματα (κατάληψη τού Μπρέστ-Λιτόφσκ στις 19 Αύγούστου 1920-τού Μπιαλιστόκ στις 23 Αύνούστυυ'ήτ τα τού ιππικού τού Μπουντιέν στό Ζαμόστ στις 27 Αύγούστου) ένώ συγχρόνως ξαναρχίζουν οί έπιχειρήσεις έμφυλίου πολέμου

170

πού έζαπολύει ό βαρώνος Βράνγκελ. 5- Πολλές φορές ό Τζίγκα Βερτόφ συγκρούεται μέ τό συντη­ ρητισμό τών καλλιτεχνικών κύκλων,πού τούς έζοργίζει ή άδιάλλακτη άρνηση του νά κάνει "κινηματογράφο μέ ηθοποιία: τις λεπτομέρειες αύτών τών συγκρούσεων μέ τή σοβιετική κι νηματογραφική διαχείριση καί τις κριτικές κινηματογράφου θά τις βρούμε στις "έφημερίδες" του. 6- Ό Βερτόφ έπέμεινε πάντα στό ρόλο πού έπαιζε στή γέν­ νηση καί στό στύλ τού σοβιετικού κινηματογράφου ή περί­ οδος τού έμφυλίου πολέμου.Τό 1939,χτυπάει βίαια μιά συνέ λευση σκηνοθετών πού είχαν συγκεντρωθεί γιά νά γιορτά­ σουν τά είκοσι χρόνια τού σοβιετικού κινηματογράφου:"'Υ­ πάρχει κάτι πού μού φαίνεται περίεργο καί άκατανόητο.Για τί ή έποχή τού έμφυλίου πολέμου δέν ύπάρχει στις άναμνήσεις σας;Κι όμως σ'αύτή τήν έποχή δέν γεννήθηκε,μέσα σέ εύτυχισμένους πόνους,ένας πολύ σημαντικός τομέας τού σο­ βιετικού κινηματογράφου;Μετά τό 1918 δέ μάθαμε τή σινέ γραφή,δηλαδή τήν τέχνη νά γράφουμε μέ μιά κάμερα;"(όπ.π. σελ.196).

Κεφάλαιο 5 1- Ό Σάρλ Μπετελέμ ύπογραμμίζει δικαίως ότι τά "κομμου­ νιστικά Σάββατα" πού άκόμα καί σήμερα ύπάρχουν στή Σοβι­ ετική Ένωση είναι"ένα άναγκαστικό έθιμο πού έπιτρέπει ν'άποσπάς παραπάνω έργασία άπό τούς έργάτες"(όπ.π).Δεί χνει έπίσης ότι άπό τό τέλος τού έμφυλίου πολέμου,ή κομ­ μουνιστική έργασία φθείρεται γιατί έρχεται σέ άντίθεση μέ τις συνολικές κοινωνικές σχέσεις πού ύπήρχαν τότε. Ό Μπετελέμ διαπιστώνει ότι ή "κομμουνιστική έργασία" παρέμεινε περιθωριακή όσον άφορά τή βιομηχανική παραγωγική διαδικασία τής όποιας δέ θίγει καθόλου ούτε τήν όργάνωση ούτε τόν τρόπο καταμερισμού. 2- Ό Κάρρ παρατηρεί τήν άντίθεση,χωρίς όμως καί νά τήν έξηγεΙ:"Ή έπιστράτευση έργασίας έφτασε στό άποκορύφωμα της τούς πρώτους μήνες τού 1920,τή στιγμή άκριβώς πού,χά Ρη στήν ήττα τού Ντενίκιν καί τού Κολτσάκ,είχε ήδη άρχίσει νά άπομακρύνεται ό τεράστιος κίνδυνος πού τήν είχε κάνει άναγκαία"(όπ.π.,τ2,σελ. 273). 3- Ή έπίθεση τού Κολτσάκ τόν Άπρίλη-Μάη τού 1919,ύστε­ ρα ή έπίθεση τού Ντενίκιν τό καλοκαίρι τού 1919,άποσπούν προσωρινά άπέραντες εκτάσεις άπό τή σοβιετική Δημοκρατία. "Στά μέσα 'Απρίλη τού 1919,ή ένταση στό άνατολικό μέ­ τωπο είχε φτάσει στό άποκορύφωμα της.Τά στρατεύματα τού Κολτσάκ,όταν έπιτέθηκαν τήν άνοιξη,κατέλαβαν έδάφη300000 τετρ.χιλμ.Ίσοδυναμούσαν περίπου μέ τήν έκταση ένός εύρω 171

παΐκού κράτους,όπως ή 'Ιταλία.0L λευκοφρουροί πλησίαζαν στό Βόλγα.Καμιά έκατοστή χιλιόμετρα χώριζαν τις έμπροσθοφυλακές τους άπό τό Καζάν,τό Σιμπίρσκ,καί τή Σαμάρα".Αύτή τήν έποχή έμφανίστηκαν τά "κομμουνιστικά Σάββατα",άκριβώς στή γραμμή Καζάν-Μόσχας,πού άπειλού\)ταν άμεσα,καί βρίσκονταν σχεδόν δίπλα στόν έχθρό.(Histoire de la societe sovietique, Μόσχα 1972,σελ. 91-92). 4- 1 - Ή μ ε γ ά λ η π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α : " Ή κομμουνιστική όργάνωσπ τής κοινωνικής έργασίας - ό σοσιαλισμός είναι τό πρώτο βήμα πρός αύτήν - στηρίζεται κι όλο καί περισσότερο θά στηρίζεται στήν έλεύθερη καί συνει­ δητή πειθαρχία τών ίδιων τών έργαζομένων (...)"(Δ.Ε.τ.2ος μέρος 2,σ.207). "Τά κομμουνιστικά Σάββατα είναι έξαιρετικά πολύτιμα,σάν μιά έμπρακτη άρχή τού κομμουνισμού" (στό ίδιο,σελ.215). 2-Ό " ’Α ρ ι σ τ ε ρ ι σ μ ό ς " , π α ι δ ι κ ή οτεια..

ά ρ ρ ώ

"’Αργότερα μόνο,μέσω αύτών τών παραγωγικών ένώσεων,περ­ νάμε στήν κατάργηση τού καταμερισμού τής δουλιάς άνέμεσα ατούς άνθρώπους,στή διαπαιδαγώγηση,τήν έκπαίδευση καί τήν κατάρτιση ό λ ό π λ ε υ ρ α ά ν α π τ υ γ μ έ ν ω ν κ α ί ό λ ό π λ ε υ ρ α καταρτισμένων άνθρώπων,άνθρώπων πού ό­ λα ξ έ ρ ο υ ν ν ά τ ά κ ά ν ο υ ν.Πρός τά έκεί πάει, πρέπει νά πάει καί θ ά φ τ ά σ ε ι ό κομμουνισμός, ύστερα όμως άπό πολλά χρόνια.Ή προσπάθεια πού θά έκανε κανείς σή μέρα νά προσπεράσει αύτό τό μελλοντικό άποτέλεσμα ένός όλό τελα έξελιγμένου,όλότελα στερεωμένου καί διαμορφωμένου,όλό τελα άναπτυγμένου καί ώριμασμένου κομμουνισμού, ίσοδυναμεί μέ τό νά προσπαθεί νά διδάξει άνώτερα μαθηματικά σ'ένα παι δάκι τεσσάρων χρονών. Μπορούμε (καί πρέπει) ν'άρχίσουμε νά χτίζουμε τό σοσια­ λισμό,όχι μέ άνθρώπινο ύλικό φανταστικό καί φτιαγμένο είδι κά άπό μάς,άλλά μέ τό ύλικό πού κληρονομήσαμε άπό τόν καπι ταλισμό".(Δ.Ε. τ .2,μ.2,σελ.355-356). Αύτά τά δύο κομμάτια δέν άναφέρονται άκριβώς στό ίδιο σημείο,θίγουν όμως συγγενικές πραγματικότητες καί βλέπουμε ξεκάθαρα ότι ή νοοτροπία τών δύο προσεγγίσεων στό θέμα τής έργασίας,είναι διαφορετική (όργάνωση,πειθαρχία,καταμερισμό τής έργασίας).Τήν έκτίμηση γιά τό"άνθρώπινο ύλικό" είναι ά δύνατο νά τή φανταστούμε στά γεμάτα ένθουσιασμό άποσπάσματα άπό τή "Μεγάλη Πρωτοβουλία".Ή όμιλία στά συνδικάτα πού άναφέρθηκε πιό πάνω καί πού βάζει μέ καινούριους όρους τό ζήτημα τής όργάνωσης τής έργασίας σέ σχέση μέ τή στρατιωτι 172

κή κατάσταση>Μάς έπιτρέπει νά καταλάβουμε αύτή τήν άλλαγή.Μπορεί νά φαίνονται ύπερβολικές αύτές οί έξονυχιστικές συγκρίσεις.Όμως δέν ύπάρχει άλλος δρόμος γιά νά κα­ τανοήσουμε τή σκέψη τού Λένιν ώ ς κ ί ν η σ η άντιθ έ σ ε ω ν.Είναι παράλογη - άλλά δυστυχώς πολύ συνηθι σμένη - ή μέθοδος έρευνας πού συνίσταται στά νά άραδιά ζει κομμάτια άπό τά κείμενα τού Λένιν άπομονωμένα άπό τό γενικό τους πλαίσιο καί άπροσδιόριστα άπό τήν άποψη τής συγκεκριμένης κατάστασης:έδώ καί πολύ καιρό αύτή ή μέθο­ δος δίνει τή δυνατότητα νά ύποστηριχτούν χωρίς πολύ κόπο όλες οί δυνατές διαφοροποιήσεις τού ρεβιζιονισμού καί τού δογματισμού.Φυσικά έξαφανίζει τ ή ν ίδια τήνούσ ί α τής σκέψης τού Λένιν:σκέΨη διαλεκτική,σέ άδιάκοπο αγώνα μέ τό πραγματικό καί μέ τόν έαυτό της,πραγματοποιώ ντας καί καταστρέφοντας προσωρινές πάντα σχέσεις.Άπ'αύ­ τή τήν άποψη,τό δημοσιευμένο έργο τού Λένιν άποτελεί μιά ιδεολογική καί θεωρητική έργασία έ ν κ ι ν ή σ ε ι μονά δική σέ σχέση μέ όλες τίς σύγχρονες έργασίες πού θά μπο­ ρούσαμε νά τή συγκρίνουμε μ'σύτές.Ή ιδιομορφία της βρί­ σκεται άκριβώς στήν ύπερβολική της ευαισθησία γιά τίς με ταβολές τών πραγματικών στοιχείων - κι οί δικές της μετά βολές είναι ή άπόδειξη,συχνά θεαματική.Δέν ύπάρχει τίπο­ τα παρόμοιο στούς άλλους έπαναστάτες στοχαστές καί καθο­ δηγητές τής ίδιας έποχής,άκόμα καί στούς πιό διακεκριμέ­ νους στό θεωρητικό έπίπεδο.Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ άντιφά σκει λιγότερο άπό τόν Λένιν.Ή έξέγερση,όμως,τών σπαρτακίστών πού ή ίδια τήν καθοδήγησε ήρωικά διαλύθηκε σέ λί­ γες έβδομάδες.Κι ό Λένιν διατήρησε τήν ύπαρξη τής σοβιε­ τικής Δημοκρατίας ενάντια στά στοιχεία τής φύσης... 5Μιά άπόχρωση τής "Μεγάλης Πρωτοβουλίας".μαρτυρεί γιά αύτό,άνάμεσα στ'άλλα.Μιλώντας γιά τήν ποικιλία τών κοινω νικών συνιστωσών τής μεταβατικής κοινωνίας,ό Λένιν λέει: "(...) γιατί στις καθυστερημένες κεφαλαιοκρατικές χώρες, όπως στή Ρωσία,ή πλειοψηφία τού πληθυσμού ανήκει στό ml σοπρολεταριάτο,δηλαδή άποτελείται άπό άνθρώπους πού ένα μέρος τού χρόνου ζούν μόνιμα σάν προλετάριοι καί βγάζουν τό ψωμί τους ώς ένα βαθμό μέ τή μισθωτή δουλιά στις κεφα λαιοκρατικές έπιχειρήσεις“(στό ίδιο,σελ.209). Αύτό σημαίνει νά έπιμένεις στήν έν μέρει "προλεταρια­ κή" πλευρά τής "μικροαστικής μάζας".Άλλα κείμενα θά έπι μείνουν,άντίθετα,στήν "άστική" της πλευρά,άκόμα καί στά "άστικά"χαρακτηριστικά τής έργατι'κής τάξης - ή έκείνου πού θά άπομείνει άπό αύτήν. Γιά μιά μπουκάλα γεμάτη ώς τή μέση θά πούμε άνάλογα μέ τίς περιστάσεις καί τή ματιά πού θά τής ρίξουμε ότι εί­ ναι μισογεμάτη...ή μισοάδειαΐ 173

5- Στό έπόμενο κεφάλαιο,θά δούμε μέ περισσότερες λεπτομέ­ ρειες τί έννοεί ό Λένιν μέ τούς "άληθινούς έργάτες" ήτ ό" ά λπθινό προλεταριάτο" - είδος πού,κατά τή γνώμη του έξαφανί ζεται ατά χρόνια τού πολέμου. 6- Παρακάτω θά δούμε ότι μέ τήν εύκαιρία τών κομμουνιστι κών Σαββάτων,έργαζόμενοι πού έκαναν κάποια "διοικητική" έρ γασία όλη τήν έβδομάδα,αύτή τή μέρα άσχολούνται μέ "χειρω­ νακτική" έργασία.Είναι τό έμβρυο τής έναλλαγής καθηκόντων καί σημαντικός παράγοντας έπαναστατικοποίησης,αύτό καθ'εαυ τό όμως δέν άλλάζει τή δομή τής έργασιακής διαδικασίας: ό ρόλος τού έργάτη παραμένει άμετάβλητος,άπλώς άνοιξε σέ εύκαιριακή συμμετοχή,καί άλλων άνθρώπων. 7- " Ή δουλιά έγινε μέ συσκευές πού βρίσκονταν σέ κακή κα­ τάσταση, (πράγμα πού εύκολα μπορούσε νά λείφει).0ί συσκευές αύτές καθυστέρησαν όρισμένες όμάδες 30 ώς 40 λεπτά"(στό ί­ διο, σελ.418). 8- " Ή τελευταία λέξη τού καπιταλισμού,άπ’αύτήν τήν άτίόψη, τό σύστημα Ταίυλορ - όπως καί κάθε πρόοδος τού καπιταΛί σμού - συνδυάζει τήν έκλεπτισμένη θηριωδία τής άστικής έκμετάλλευσης μέ μιά σειρά άπό πλουσιότατες έπιστημονικές έπιτεύξεις σχετικά μέ τήν ανάλυση τών μηχανικών κινήσεων τήν ώρα τής έργασίας (...)"(Άπαντα,τ.27,σελ 242).

Κεφάλαιο 6 1- Μερικά παραδείγματα.Τό σαμποτάζ τών τσαρικών ύπαλλήλων, άμέσως μετά τήν έπανάσταση τού Όκτώβρη,συντρίφτηκε έν μέρει χάρη σέ μιά πρώτη συρροή έπαναστατικών έργατών στήν κρα τική διοίκηση.Ναύτες άπό τό στόλο τής Βαλτικής καί έργάτες άπό τό έργοστάσιο Ζήμενς-Σούκερτ τής Πετρούπολης έρχονται νά κινήσουν τό καινούριο έπιτροπάτο τού λαού γιά τις έξωτε ρικές ύποθέσεις.Οΐ έργάτες τού έργοστασίου Πουτίλοφ βοη­ θούν νά δημιουργηθεί ό μηχανισμός τού έπιτροπάτου γιά τό Ε σωτερικό. Ή συρροή τού έπαναστατικού προλεταριάτου άπό όλα τά βι ομηχανικά κέντρα τής χώρας έδωσε στόν Κόκκινο Στρατό τήν αιχμή καί τήν ψυχή του.Τό Μάη-Ίούνη τού 1919,όταν ό συνδυ ασμός τής έπίθεσης τού τσαρικού στρατηγού Γιούντενιτς καί τών άντεπαναστατικών έξεγέρσεων στήν Κράσναγια Γκόρκα καί στήν Σεράγια Λοσάντ άπείλησε άμεσα τήν Πετρούπολη,13D00 πε ρίπου έ ρ γ ά τ ε ς τ ή ς Π ε τ ρ ο ύ π ο λ η ς μετά άπό σύντομη στρατιωτική έκπαίδευση,ένώθηκαν μέ τήν 7η στρατιά πού ύπεράσπιζε τήν πόλη καί είχε έξασθενίσει. 2- "Παρόλο πού δέν έγινε λόγος νά όπλίσουν τά μέλη τών εύ­ πορων τάξεων,οι σοβιετικοί ήγέτες δέν είχαν καθόλου τή διά θέση νά τούς άπαλλάξουν άπό τά βάρη τού πολέμου.Στις 10 Ί 174

ούλη (1918) ό Τρότσκυ άνήγγειλε 6tl οι άστοί θά στρατολο γούνταν γιά τις πιό σκληρές καί βρώμικες δουλιές τών με­ τόπισθεν καί (...) άνέκραξε: "01 πατεράδες μας καί οι πα πούδες μας ύπηρέτησαν τούς πατεράδες σας καί. τούς παπούδες σας καθαρίζοντας τή βρωμιά:θά σάς ύποχρεώσουμε νά κα θαρίσετε τή βρωμιάΐ". " Έ ν α διάταγμα τής 20ης 'Ιούλη καθιερώνει τυπικά τήν ύποχρέωση τής έργασίας στά μετόπισθεν γιά τά μέλη τών άστικών τάξεων ήλικίας άπό 18 ώς 45 έτών (...). 'Ανάμεσα σ ’αύτούς:διευθυντές έταιριών,μισθωτοί ύπάλληλοι, πρώην δικηγάροι,χρηματιστές,άστοί δημοσιογράφοι«παπάδες,καλόγε ροι,πρώην άξιωματούχοι ή κρατικοί λειτουργοί"^.Η.Chambe rlin.The Russian Revolution,τ. 2,σελ.27-28). Είναι σίγουρα έξαιρετικό πράγμα νά μεταβάλλεις ένα δι ευθυντή έμπορικής έταιρίας ή έναν ιδιοκτήτη οίκου άνοχής σέ όδοκαθαριστή.,.μέ τόν όρο ότι ό κόσμος δέ θά βαλθεί ξαψνικά νά θεωρεί ταπεινό (ή άκόμα πιό τϋπεινό άπό πρί\4 τό έπάγγελμα τού όδοκαθαριστή.Άν οί έργάτες βάζουν τούς άστούς στή θέση τους,καί άρχίζουν νά περκρρονούν τή θέση τού έργάτη στό βαθμό πού άλλάζει αύτός πού τήν έχει, δέν βγαίνουμε πουθενά 1 Σίγουρα,αύτή ή λογική όδηγεί στό παράλογο:ή συγκεκρι­ μένη κατάσταση στά πρώτα χρόνια τής Σοβιετικής Ένωσης ή ταν πιό περίπλοκη.'Οπωσδήποτε,άπό μαρξιστική άποψη,ύπάρχει κάποια άντίφαση στό νά θεωρείται ή χειρωνακτική έργα σία ώς τιμωρία καί οί περιστάσεις τής γένεσης τής σοβιε­ τικής Ιδεολογίας μέσα στή λύσσα τού έμφυλίου πολέμου δέ βοήθησαν στό ξεκαθάρισμα αύτού τού σημείου. Στήν Κίνα,τά "σχολεία τής 7 Μάη" (άναμόρφωση τών στε­ λεχών μέ τή χειρωνακτική έργασία) γεννήθηκαν άπό τήν Πο­ λιτιστική Επανάσταση.Πολυάριθμες μαρτυρίες έπιμένουν στό γεγονός ότι τά στελέχη πού πέρασαν άπό αύτά όχι μόνο δέν ταπεινώθηκαν ή δέν θεωρήθηκαν ύποπτα,άλλά άντίθετα έκτιμηθηκαν περισσότερο. 3- Στό ζήτημα τής χειρωνακτικής έργασίας,παίζουν φυσικά σημαντικό ρόλο έπαναστατικοποίησης,άντίθετα μέ όρισμένες πλευρές,πού ύπογραμμίστηκαν πιό πάνω,τής ύποχρεωτικής έρ γασίας τών παλιών άστών.Ενσαρκώνουν τήν αντίθετη ίδεολο γική τάση:έκτίμηση καί όχι περιφρόνηση τής χειρωνακτικής έργασίας.Σημείο σημαντικό - άν καί σέ έμβρυακή κατάσταση άκόμη - τής πάλης άνάμεσα στις δύο γραμμές στούς κόλπους τής μπολσεβίκικης ιδεολογίας. 4- "Άνδρες καί γυναίκες άστικής καί μικροαστικής καταγω γής,γενικά έχθρικοί στή δικτατορία τού προλεταριάτου,ει­ σχώρησαν στις γραμμές τής έργατικής τάξης γιά νά έπωφελη

175

θούν άπό τά δελτία τών χειρωνάκτων έργατών ή γιά νά πετύχουν νά Εεχαστεί ή ταξική τους καταγωγή"(Σ.Μπετελέμ:"Ταξι­ κοί άγώνες στήν ΕΣΣΔ",τ.1). 5- Ό Κάρρ δίνει τούς παρακάτω άριθμούς,πού τούς πήρε άπό σοβιετικές στατιστικές:(...) ό άριθμός τών μισθωτών τής βι ομηχανίας (...) άνέβηκε σέ 3.000.000 τό 1917,γιά νά πέσει στή συνέχεια προοδευτικά σέ 2.500.000 τό 1918,1.480.000 τό 1920-21 καί 1.240.000 τό 1921-22 (...)"(όπ.π.τ.2,σ.252).Δυ στυχώς δέ διαθέτουμε άκριβή δεδομένα γιά τή σύνθεση αύτής τής έργατικής τάξης τού 1921:σέ ποιό ποσοστό άποτελείται ά πό έργάτες πριν άπό τό 1917;άπό νεοσύλλεκτους πού προέρχο­ νται άπό τήν ύπαιθρο;άπό τήν πόλη;άπό μέλη τών παλιών καπι ταλιστικών καί άστικών τάξεων,θά ήταν ιδιαίτερα πολύτιμο νά είχαμε τέτοια στοιχεία γιά τά έργοστάσια τής Πετρούπο­ λης πού χτυπήθηκαν περισσότερο άπό τις ταραχές τού Φλεβάρη τού 1921:τή χαλυβουργία Τρουμπότσνυ,τό έργοστάσιο καπνών Λαφέρμ,τή βιοτεχνία παπουτσιών Σκοροκχόνζ,τίς μεταλλουργι­ κές έπιχειρήσεις Μπαλτίκ καί Πατρόνυ,άκόμα καί τό έργυστάσιο μεταλλουργίας Πουτίλοβ,πού τό δυναμικό του έπεσε σέ έ­ ξι χιλιάδες έργάτες"(0Τ.Paul Avr1ch,La Tragedle de Cron stadt,Paris 1975,0.41-47). 6- Ά π ό σχέδιο μιάς όμιλίας πού θά εκφωνούσε ό Λένιν στό συνέδριο τών συνδικάτων,τό Μάη τού 1921,άντιγράφουμε αύτές τις έπιγραφίκές σημειώσεις: "15.Τ0 προλεταριάτο άποταξικοποιείται-,ΝαίΙΣυμπέρασμα;Ίδεο λόγια μικρό-ιδιοκτητών. 16.Ή μεγάλη παραγωγή κι οι μηχανές,ύλική καί ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή βάση (άραιά τού Λένιν) τού προλεταριάτου.Άπό όπου ά π ο τ α ξ ι κ ο π ο ί η σ η." ( Άπαντα, τ. 42, σελ. 317). 7- Βρίσκουμε πολυάριθμα παραδείγματα στις λυσσασμένες συζη τήσεις τού 14ου Συνέδριου τού Κομμουνιστικού Κόμματος(Δε κέμβρης 1925) γιά τ ή σ τ ρ α τ ο λ ό γ η ο η καινούριων με λών στό κόμμα.Ή άντιπολίτευση,συγκεντρωμένη γύρω άπό τήν κομμουνιστική όργάνωση τού Λένινγκραντ πού τήν καθοδηγού σαν τότε ό Ζηνόβιεφ καί ό Κάμενεφ,προσπαθεί νά χρησιμοποιή σει έργατίστικα ρεύματα καί διαθέσεις πολιτικής ισότητας πού γεννήθηκαν άπό τή ΝΕΠ καί άπό τήν έξαγρίωση μιάς μερί­ δας τών μαζών μπροστά στόν άναγεννώμενο καπιταλισμό: καλεί τό κόμμα νά ένσωματώσει μαζικά καινούρια έργατικά στοιχεία Ή πλειοφηφία,συγκεντρωμένη γύρω άπό τόν Στάλιν καί τόν Μπουχάριν καταρρίπτει αύτή τήν πρόταση:μέ τό πρόσχημα τής προλεταριοποίησης θά άνοιγαν οί πόρτες τού κόμματος σέ μιά μάζα στοιχείων πού έφτασαν πρόσφατα άπό τήν ύπαιθρο ή άστι κής καί μικροαστικής καταγωγής.Ή συζήτηση γιά τά "καινού ρια στρώματα τού προλεταριάτου" είναι άπό τις πιό ση μ ι τ ι ­ κές τού συνεδρίου.Ό Μπουχάριν προσπαθεί νά έπιστρέφει στήν 176

άντιπολίτευση τις κριτικές πού τού έχουν κιόλας κάνει γιά πολύ εύνοΐκή συμπεριφορά ατούς άγρότες καί ατούς κουλά κους:"ό Ζηνόβιεφ μίλησε γιά άκατέργαστη έργατική ύλη.'Α­ πό πού έρχεται αύτή ή ύλη;ρώτησε.Είναι δυνατόν νάμήν κα­ ά π ό τ ό χ ω ταλαβαίνει άπό πού έρχεται; Έ ρ χ ε τ α ι ρ ι ό,σ ύ ν τ ρ ο φ ε Ζ η ν ό β ι ε φ.Λ ο ι π ό ν δ έ ν ε ί ν α ι δ ύ σ κ ο λ ο νά φ α ν τ α α τ ο ύ μ ε τ ί μ π ο ρ ε ί ν ά ε ί ν α ι.Σίγουρα,ό Σαρκίς (όπαδός τής άντιπολίτευσης πού πρότεινε μαζική άποδοχή βιομηχανικών έργατών στό κόμμα),πού δούλεφε στό Μπακού,δέ φανταζόταν ότι ή πρόταση του περιείχε άγροτική παρέκκλιση‘παρόλα αύ τά,έτσι είναι.Ή άντιπολίτευση Φωνάζει ότι παραχωρήσαμε τις θέσεις μας στό άγροτικό μικροαστικό στοιχείο,οι δύο προτάσεις τους όμως μάς όδηγούν άκριβώς στό νά παραδοθού με στούς μικροαστούς άγρότες (...)"(Discours de Boukhari ne an XlVe Congres^n La Russie vers le socialisme,la di scussion dans le PlTti communiste de 1 ’URSS,Paris, 1926, σελ.159).Ή Κρούπσκαγια άντίθετα,πού ύποστηρίζει τήν ά ντιπολίτευση,έπιμένει στήν προλεταριακή πλευρά τών έργατικών μαζών,άκόμα καί τών στοιχείων πού ένσωματώθηκαν πρόσφατα:"Τό προλεταριάτο,έλεγε ό Λένιν,"ρίχνεται μ'έν θουσιασμό στήν πάλη γιά τόν σοσιαλισμό",κ α ί δ έ ν ά μ Φ ΐ β ά λ λ ε ι ότι θά έ χ ε ι τ ρ ό π ο ν ά άφ ο μ ο ι ώ σ ε ι τά σ τ ρ ώ μ α τ α πού έ ν σώ­ μα τ ώ ν ο ν τ α ι σ ή μ ε ρ α σ ' α ύ τ ό . Δέ ν π ρ έ πει νά ύ π ε ρ β ά λ λ ο υ μ ε γ ι ά τ ο ύ ς κ ι ν δ ύ ν ο υ ς σ'αύτό τ ό σ υ σ χ ε τ ι σ μ ό "( στό ίδιο,σελ.191).Ή εισήγηση τού Στάλιν τελειώνει μέ τό ζή­ τημα τού κόμματος,ύπογραμμίζοντας έτσι τή σημασία του,εί ναι όμως προσεκτική όσον άφορά τά καινούρια προλεταριακά στρώματα,πού άποφεύγει νά τά χαρακτηρίσει.Ή τελική άπόφαση τού Συνεδρίου άντανακλά τήν ίδια σύνεση:"Τό Συνέδρι ο κρίνει άπαραίτητο (...) νά περιοριστεί σέ μιά πολιτική πού θά προσπαθεί νά βελτιώσει τήν ποιότητα τού δυναμικού τού κόμματος,νά τραβήξει όλο καί περισσότερους έργάτες στις γραμμές του καί νά μεγαλώνει διαρκώς τή βαρύτητα τού προλεταριακού του πυρήνα.Συγχρόνως,(...) τό Συνέδριο άπορρίπτει κάθε πολιτική πού θά προσπαθεί νά διογκώσει δυ σανάλογα τις γραμμές τού Κόμματος ένσωματώνοντας σέ αύτό μισοπρολεταριακά στοιχέία πού δέν έχουν περάσει άκόμη ά­ πό τό σχολείο τών συνδικάτων καί γενικά άπό τις προλετα­ ριακές όργαώνσεις"(στό ίδιο,σ.362).Ή σοφή έξισσρρόπηση τής τελικής άπόφασης δείχνει ξεκάθαρα πόσο άκανθώδες εί­ ναι τό ζήτημα αύτό.'Οπωσδήποτε,ή ιδέα πού βγαίνει άπό δώ είναι ότι στή Ρωσία τού 1925 μ α θ α ί ν ε ι κ α ν ε ί ς νά ε ί ν α ι π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ς("τό σχολείο τών συν 177

δικάτων καί (...) τις προλεταριακές όργανώσεις"):δέν είναι κατ'άνάγκην άπό τό άπλό γεγονός τής θέσης του στις παραγω­ γικές σχέσεις. 8Τόν 'Απρίλη τού 1929,στή 16η Συνδιάσκεψη τού Κόμματος, σέ μιά εισήγηση γιά τό Πεντάχρονο Σχέδιο,ό Κουιμπίτσεφ,ύπο στηρίζει π ο λ ύ α ύ σ τ η ρ ή π ο λ ι τ ι κ ή όσ ο ν ά φ ο ρ ά τήν π ε ι θ α ρ χ ί α τής έ ρ γ α σ ί α ς.'Αναφέρει τό άρθρο τού Λένιν τού 1918,"Τά άμεσα καθήκο ντα τής σοβιετικής έξουσίας",καί Ιδιαίτερα τά κομμάτια ό­ που ό Λένιν καλούσε σέ "σιδερένια πειθαρχία στή διάρκεια τής δουλιάς" καί στήν "άνευ όρων ύποταγή των μαζών στήν προ σωπική θέληση τού καθοδηγητή τής έργασιακής διαδικασίας".0 Κουιμπίτσεφ στηρίζει ξεκάθαρα τήν πολιτική έπίθεση γιά τήν ένίσχυση τής πειθαρχίας τής έργασίας στή συρροή έργατών άγροτικής καταγωγής."Γιά νά άνταποκριθούμε στίςάνάγκες μιάς Αναπτυσσόμενης βιομηχανίας ήταν άπαραίτητο καί θά γίνει άκόμα πιό άπαραίτητο στό μέλλον,νά φέρουμε έναν μεγάλο σχε­ τικά άριθμό έργατών άπό τήν ύπαιθρο.'Αλλά άκριβώς "αύτά τά στοιχεία,αύτά τά ύποστρώματα τής έργατικής τάξης" κ α τ ά γ ε ν ι κ ό κ α ν ό ν α ή τ α ν τά λ ι γ ό τ ε ρ ο έ π ι δ ε κ τ ι κ ά σ τ ή ν π ε ι θ α ρ χ ί α τής έρ­ γ α σ ί α ς"(Ε.0βττ et R.N.Davies,Foundations of a planned economy,Pelican BooK,1974,σελ.551). 'Από δώ ξεκινάει κι ή ιδέα,πού γίνεται όλοένα συχνότερη αύτή τήν έποχή,μιάς έπίθεσης ένάντια στήν άγροτική ιδεολο­ γία στά έργοστάσια...κάτι σάν "άποκουλακοποίηση" τής έργα­ τικής τάξης 1 Πάνω σ'αύτό τό ζήτημα,βλεπε τό έργο τού Merle Fainsod, Smolensk a l ’heure de Staline (Paris,1967),πού δημοσιεύει άρχεία τού Σμολένσκ:"Στις 21 Φλεβάρη 1929,ή Κ.Ε τού Κόμμα­ τος έστειλε σ'όλες τις όργανώσεις τού κόμματος μιά έγκ,ύκλι ο μέ τή σφραγίδα "άπαγορεύεται ή δημοσίευση".Τό κείμενο αύ τό άναφέρει πρώτα άπ'όλα "τήν ύποβάθμιση τής πειθαρχίας τής έργασίας" στά έργοστάσια'τήν άπέδιδε κύρια στήν "έ μ φ ά νι σ η κ α ι ν ο ύ ρ ι ω ν έ ρ γ α τ ι κ ώ ν σ τ ρ ω ­ μά τ ω ν σ τ ά π α ρ α γ ω γ ι κ ά κέντρα, π ο'ύ τά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α ε ί χ α ν ρ ί ζ ε ς στ ή ν ύ π α ι θ ρ ο . Γ ι ’α ύ τ ό υ ι ο θ ε τ ο ύ ν σ χ ε δ ό ν π ά ν τ α τ ρ ό π ο υ ς πού σ υ ν α ν τ ά μ ε σ τ ή ν ά γ ρ ο τ ι κ ή ζ ω ή,κ ι’ά φ ή ν ο ν τ α ι ν ά κ υ ρ ι ­ α ρ χ η θ ο ύ ν άπό έ γ ω ι σ τ ι κ έ ς ο ι κ ο ν ο ­ μ ι κ έ ς σ κ έ ψ ε ι ς (...)"(όπ.π,σελ.342). Μιά έκθεση τής Ογκεπεού τού 1929,'Τιά τήν κατάσταση τής έργατικής τάξης στήν Δυτική Επαρχία",άναφέρει διάφορες έκ δηλώσεις δυσαρέσκειας καί καταλήγει:"Τέτοιες στάσεις μπο­ ρούν ν ’Αποδοθούν κατά πρώτο λόγο σ έ έ ρ γ ά τ ε ς πού 178

έ χ ο υ ν έ π α φ ή μ έ τ ή γ ε ω ρ γ ί α καί πού έ­ τασσαν δουλιά πρόσφατα στίς βιομηχανικές έπιχειρήσειςιδέ συμμετέχουν καθόλου στήν προσπάθεια παραγωγής καί ώς ένα βαθμό έπηρεάζουν τούς διατακτικούς (...).Ό σ ον άφορά τήν όργανωμένη σοσιαλιστική άμιλλα στίς έπιχειρήσειςί...) σέ πολλά μέρη βασιλεύει έξαιρετική άπάθεια καί νωχέλεια..." (στό ίδιο,σελ.346). Μπορεί νά μάς φαίνεται περίεργο πού ή άστυνομία αύτοδιορίζεται κριτής τών ιδεολογικών άποχρώσεων καί τού έπι πέδου τής προσπάθειας παραγωγής τών έργατικών μαζών. ’ Η Τσεκά όμως,πού έγινε Ογκεπεού,θεωρεί πάντα τόνέαυτότης κάτοχο μιάς προλεταριακής νομιμότητας - πού τής τήν έδω­ σε ή καταγωγή της,οί συνθήκες γένεσης της.ό ρόλος της στή δύσκολη ίδρυση τού καινούριου κράτους - πού δέν τήν άναγνωρίζει στούς καινούριους τής βιομηχανικής παραγωγής.θά μπορούσε νά ύπάρχει μιά "προλεταριακή ουσία" άναλλοίωτη, άνεπηρέαστη άπό τις μεταβολές τής ύπαρξης καί τής θέσης στήν παραγωγή;Άπό μιά διαλεκτική άποψη,κάθε ηαινόμενο μπορεί νά μεταβληθεί στό άντίθετο του,καί δέν ύπάρχει κα νένα πράγμα πού νά έχει μοναδική καί άμετάτρεπτη φύση.Σέ αύτό όμως τό ούσιαστικό ζήτημα τού ταξικού χαρακτηρισμού, ή μπολσεβίκικη Ιδεολογία παραπαίει άνάμεσα στή διαλεκτι­ κή καί στή μεταφυσικά μέθοδο... 9- Ό Λένιν θά διορθώσει αύτή τή διατύπωση στήν "Πράβδα" τής 21ης Γενάρη τού 1921.δεχόμενος σ'αύτό τό ζήτημα όρισμού μιά κριτική τού Μπουχάριν:"Έπρεπε νά τού είχα πει: ένα έργατικό κράτος είναι μιά άφαίρεση.Στήν πραγματικότη τα,έχουμε ένα έργατικό κράτος,πρώτον μέ τήν Ιδιομορφία ό τι ό άγροτικός καί όχι ό έργατικός πληθυσμόςκυριαρχεί στή χώρα καί δεύτερον,είναι ένα έργατικό κράτος μέ μιά γρα Φειοκρατική παραμόρφωση"(Άπαντα,γαλ.έκδ.,τ.32,σελ.41). 10- Ό Όμπλομόβ,όνομα κεντρικού προσώπου ένός διάσημου μυθιστορήματος τού Ίβ άν Γκοντσάροβ. Στίς 6 Μάρτη ιού 1922,ό Λένιν δήλωνε σέ μιά συνεδρία ση κομμουνιστών μεταλλωρύχων:"(ό Μαγιακόφσκυ) στό ποίη­ μα του (...) γελιοποιεί τις συνεδριάσεις καί χλευάζει τούς κομμουνιστές πού δέν κάνουν άλλο τίποτα παρά νά συ νεδριάζουν.Δέν ξέρω τι σημαίνει αύτό γιά τήν ποίηση,άλλά γιά τήν πολιτική βεβαιώνω ότι είναι άπόλυτα σωστό(.) 'Υπήρχε κάποτε στή Ρωσία ένα συμβολικό πρόσωπο:ό Όμπλο μόβ.Έμενε συνέχεια ξαπλωμένος στό κρεββάτι του κι έκα­ νε σχέδια.Άπό τότε πέρασε πολύς καιρός.Ή Ρωσία έκανε τρεις έπαναστάσεις,καί παρόλα αύτά οί Όμπλομόβ παρέμει ναν,γιατί ό Όμπλομόβ δέν ήταν μόνο γαιοκτήμονας, άλλά καί διανοούμενος,κι όχι μόνο διανοούμενος άλλά καί έργά της καί κομμουνιστής.Αρκεί νά δούμε τούς έαυτούς μας νά 179

συνεδριάζουν,νά τούς δούμε νά δουλεύουν στις έπιτροπές,γιά νά πούμε ό τ ι ό γ έ ρ ο ς Ό μ π λ ο μ ό β ε ί ν α ι άκ ό μ η έδώ κ ι ό τ ι π ρ έ π ε ι νά τ ό ν π λ ύ ν ο υ μ ε,ν ά τ ό ν κ α θ α ρ ί σ ο υ μ ε,ν ά τ 6 ν τ ι ν ά ζ ο υ μ ε καί νά τ ό ν χ τ υ π ή σ ο υ μ ε ώ ­ ρα π ο λ λ ή γιά νά β γ ε ι κάτι άπό α ύ τ ό ν".(Άπαντα,γαλ.έκδ,τ.33,σελ.226-227).

180

Ο Ρόμπερ Λιναρ είναι γνωστός, ήδη, στο ελληνικό αναγνω­ στικό .κοινο. απο τη συζήτηση; του με τον Σαρλ ^ίπεττελεμ πάνω'στην «Ιστορικότητα και Επικαιρότητα του Μαρξισμού» και το «Αυτός που ήρθε απ* έξω» (εκδ. Στοχαστής). Σ’ αυτό το βιβλία του προσπαθεί να κάνει μια «κριτική ανάλυση και τον απολόγισμο, και του λενινισμού ώς ιστορικά καθορισμένου σταδίου της ανάπτυξης του επαναστατικού μαρξισμού, και της ιστορικής πείρας της Σοβιετικης'Ένωσης ως συγκεκριμένης κοινωνικής οργάνωσης». Κι αυτό γιατί μό­ νο έτσι μπορεί να γίνουν κατανοητές: η εμφάνιση του ρεβιζιονισμου στην ΕΣΣΔ· η διαδικασία αποκατάστασης του κα­ πιταλισμού και η μετάμόρφωση τόυ πρώτου σταθερού προλε­ ταριακού κράτους σε όργανο κυριαρχίας μιας αστικής τάξης με ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα- η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα και άλλα καυτα σήμερα, προβλήματα. Αυτό που έδωσε, κατα το συγγραφέα, τη βαθια φυσιογνω­ μία και δομή της ΕΣΣΔ ήταν δύο σύνολα προβλημάτων, που αφορούν άμεσα τις δύο βασικές τάξεις των άμεσων παραγω­ γών, και που ήταν 1) η αγροτική πολίτικη (δηλ. οι σχέσεις με την αγροτια) και 2) η πολίτικη της οργάνωσης της βιομηχανι­ κής εργασίας (δηλ. μια απο τις ουσιαστικές πλευρες της σχέ­ σης με την εργατική τάξη). Το υλικό που επεξεργάζεται και παραθέτει, τα ίδια τα κεί­ μενα των ηγετών της ρωσικής επανάστασης —το αξιοποιει κατα θαυμάσιο τρόπο γιατί τώρα πια ρπάρχει η εμπειρία της ΊΙολιχιστικηζ:, Επανάστασης," η . εμ^ιρία-άπο το Μάη του 1968, καθώς και η εμπειρία του ίδιου του συγγραφέα απο την εποχή που δούλεψε σαν «εγκατεστημένος» στο εργοστάσιο. Έτσι ξεφεύγει απο μια αναζήτηση ευθυνών σε πρόσωπα απο­ κλειστικά και μόνο (φταίει ο Λένιν ή ο Στάλιν) και βυθίζει το νυστέρι της κριτικής του εκεί που παράγεται και αναπαράγεται η αντίθεση σωματική / πνευματική εργασία, γράφειοκρατικοποίηση, αλλοτρίωση του εργάτη: στην εργασιακή διαδι­ κασία.