Βιολογία Α-Λυκείου-Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Σχολικού

. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Τ Ν ΕΡ ΤΗΣΕ Ν ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΠΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ 1. Να συγκρίνετε τους εξωκρινείς και τους ενδοκρινείς αδένες. Οι εξωκρινείς αδένες εκκρίνουν τι ς ουσίες που παράγουν στο εξωτερικό του σώ ατος ή σε εσωτερικές κοιλότητες. Η έκκριση γίνεται δια έσου ενός εκφορητικού πόρου. Οι ενδοκρινείς αδένες εκκρίνουν ορ όνες, οι οποίες φτάνουν στα κύτταρα στόχους δια έσου της κυκλοφορίας του αί ατος. 2. Ποια είναι τα είδη του ερειστικού ιστού; Τα είδη του ερειστικού ιστού είναι ο συνδετικός ιστός, ο οποίος διακρίνεται σε χαλαρό και πυκνό, ο χόνδρινος ιστός και ο οστίτης ιστός. Ο λιπώδης ιστός και το αί α θεωρούνται ως ιδιαίτεροι τύποι ερειστικού ιστού. 3. Να συ πληρωθεί ο παρακάτω πίνακας. Είδος ιστού

Τύποι κυττάρων

Λειτουργίες

Επιθηλιακός

Επιθηλιακά

Προστασία, παραγωγή και έκκριση προϊόντων, διάχυση και απορρόφηση ουσιών και απο άκρυνση ικροβίων ή σκόνης.

Ερειστικός

κύπαρα

Βλεννογόνο κύπαρα Χονδροβλάστες Οστεοκύτταρα Λιποκύπαρα Ερυθρά αι οσφαίρια

Μυϊκός

Λευκά αι οσφαίρια Μυϊκά κύτταρα

Νευρικός

Νευρικά

κύτταρα

Νευρογλοιακά

κύπαρα

Έκκριση βλέννας Σύνδεση δο ών, στήριξη, προστασία. Αποθήκευση λίπους Τροφοδότηση των κυπάρων ε οξυγόνο Ά υνα του οργανισ ού. Κίνηση Παραγωγή - εταβίβαση των νευρικών ώσεων. Στήριξη, όνωση και θρέψη των νευρικών κυπάρων. 51

4. Σε ποιους ιστούς συναντά ε τα παρακάτω κύπαρα: Χονδροβλάστες Ερυθρά αι οσφαίρια Επιθηλιακά κύπαρα Νευρογλοιακά κύπαρα Οστεοκύπαρα Λευκά αι οσφαίρια Μυϊκά κύπαρα

Ερειστικός ιστός Ερειστικός ιστός Επιθηλιακός ιστός Νευρικός ιστός Ερειστικός ιστός Ερειστικός ιστός Μυϊκός ιστός

RXpwnvnvn ΚΜΤΤΠ Π

LI

Νευρικά κύπαρα Λιποκύπαρα

Νευρικός ιστός Ερειστικός ιστός

lit/'

/ ίVW l AWV» IU

5. Να συ πληρωθεί ο παρακάτω πίνακας. Είδος υϊκού ιστού:

Σκελετικός υϊκός ιστός

Μυϊκός ιστός Λείος του υοκαρδίου υϊκός ιστός

Μορφολογία υϊκής ίνας:

κυλινδρική ε γρα ώσεις

κυλινδρική ε γρα ώσεις

Ελέγχεται από τη θέλησή ας;

ναι

όχι

Σε ποια όργανα βρίσκονται;

στους σκελετικούς

στην καρδιά υς

ατρακτοειδής χωρίς γρα ώσεις όχι

σε τοιχώ ατα αγγείων και οργάνων του γαστρεντερικού σωλήνα κτλ.

6. Ποια είναι τα κυριότερα συστή ατα του οργανισ ού ας και ποιος είναι ο ρόλος τους; Το πεπτικό σύστη α, στο οποίο πραγ ατοποιείται η πέψη της τροφής και η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. Το κυκλοφορικό σύστη α, το οποίο χρησι εύει για τη εταφορά των θρεπτικών ουσιών και του οξυγόνου σε όλα τα κύπαρα του οργανισ ού. Το αναπνευστικό σύστη α, το οποίο χρησι εύει για την ανταλλαγή των αερίων της αναπνοής. Το ουροποιητικό σύστη α, το οποίο συ βάλλει στην απο άκρυνση των άχρηστων και επιβλαβών ουσιών. 52

Το ερειστικό σύστη α, το οποίο στηρίζει και προστατεύει τον οργανισ ό. Το υϊκό σύστη α, το οποίο συ βάλλει ( αζί ε το ερειστικό) στην κίνηση του οργανισ ού. Το σύστη α των αισθητήριων οργάνων, που ανιχνεύει τις εταβολές στο περιβάλλον. Το νευρικό σύστη α, το οποίο ρυθ ίζει και συντονίζει τις λειτουργίες του οργανισ ού. Το σύστη α των ενδοκρινών αδένων, το οποίο παράγει τις ορ όνες και συ βάλλει στο συντονισ ό λειτουργιών του οργανισ ού. Το αναπαραγωγικό σύστη α, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διαιώνιση του είδους. 7. Ποια συστή ατα συντονίζουν τις λειτουργίες του οργανισ ού; Οι λειτουργίες του οργανισ ού συντονίζονται από το νευρικό σύστη α και από το σύστη α των ενδοκρινών αδένων.

53

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Καρδιά και αι οφόρα αγγεία 1. Ποιος είναι ο ρόλος των βαλβίδων της καρδιάς; α. Ε ποδίζουν την παλινδρό ηση του αί ατος από τις κοιλίες προς τους κόλπους β. Ε ποδίζουν την παλινδρό ηση του αί ατος από την αορτή και την πνευ ονική αρτηρία στις κοιλίες. 2. Να αναφέρετε έναν τουλάχιστο λόγο που να δικαιολογεί τα παρακάτω: - Η αριστερή κοιλία έχει παχύτερα τοιχώ ατα από τη δεξιά. Η αριστερή κοιλία στέλνει το αί α σε εγαλύτερη απόσταση (σε όλο το σώ α), ενώ η δεξιά σε ικρότερη (στους πνεύ ονες). • Οι αρτηρίες έχουν περισσότερο υϊκό ιστό στα τοιχώ ατα τους απ' ό,τι οι φλέβες. Το αί α στις αρτηρίες ασκεί εγαλύτερη πίεση απ' ό,τι στις φλέβες. - Οι φλέβες έχουν βαλβίδες. Γία να επιτυγχάνεται η ονόδρο η ροή του αί ατος προς την καρδιά. - Τα τριχοειδή έχουν πολύ λεπτά τοιχώ ατα. Για να γίνεται έσω αυτών η ανταλλαγή ουσιών και των αναπνευστικών αερίων. 3. Στη φωτογραφία που ακολουθεί φαίνονται σε κάθετη το ή ία αρτηρία και ία φλέβα. Να αναφέρετε 3 λόγους για τους οποίους η ένδειξη Α αντιστοιχεί σε αρτηρία. (α) περισσότερος υϊκός ιστός (β) περισσότερος συνδετικός ιστός (γ) ικρότερη εσωτερική διά ετρος. 4. Στο διάγρα α του τριχοειδούς που ακολουθεί να τοποθετήσετε τις παρακάτω ενδείξεις: αρτηριακό άκρο, πρωτεΐνες του πλάσ ατος, φλεβικό άκρο, οξυγόνο, θρεπτικές ουσίες, διοξείδιο του άνθρακα, νερό. ερυθροκύπαρα

apwpmo

/

ακρο

φλεβικό ακρο

θρεπτικές ουσίες νερό οξυγόνο

58

πρωτείνες του πλάσ ατος*

U διοξείδιο του άνθρακα νερό

* Οι πρωτεΐνες Aoyw εγέθους παρα ένουν στην κυκλοφορία.

5. Στο παρακάτω διάγρα α φαίνονται οι εταβολές στην πίεση του αί ατος, καθώς αυτό κινείται από τις αρτηρίες στις φλέβες έσω των τριχοειδών. (α).Να εξηγήσετε την κυ ατοειδή ορφή της κα πύλης στις αρτηρίες και στα αρτηρίδια. Οφείλεται στην εναλλαγή συστολής και χαλάρωσης της καρδιάς, η οποία δη ιουργεί τη συστολική και τη διαστολική πίεση αντίστοιχα, (βλέπε και βιβλίο του αθητή σελ. 53 και 56). (β) Σε ποιο ση είο του κυκλοφορικού συστή ατος έχου ε την εγαλύτερη πτώ ση της πίεσης; Στις φλέβες. 6. Σε ποια περιοχή των αι οφόρων αγγείων το αί α ρέει ε ικρότερη ταχύτητα; Τι διευκολύνει το είδος της ροής αυτής; Στα τριχοειδή αγγεία. ιευκολύνει την ανταλλαγή των αναπνευστικών αερίων και των θρεπτικών ουσιών. 7. Ποιοι παράγοντες συ βάλλουν στη ροή του φλεβικού αί ατος προς την καρδιά; Η ύπαρξη βαλβίδων στις φλέβες και η συστολή των σκελετικών υων.

Κυκλοφορία του αί ατος 1. Το διάγρα α που ακολουθεί απεικονίζει την κυκλοφορία του αί ατος. (α) Να ονο άσετε τα αγγεία ε την ένδειξη Α και Γ. Α: Ηπατική αρτηρία Γ: Ηπατική φλέβα (β) Να καθορίσετε το είδος των αγγείων που συνδέουν εταξύ τους τα αγγεία Α και Γ.

Τριχοειδή (γ) Με ένα βέλος να δείξετε τη ροή του αί ατος στο αγγείο ε την ένδειξη Β. Το βέλος έχει φορά από το έντερο προς το ήπαρ. (δ) Ποιος είναι ο ρόλος της καρδιάς στην κυκλοφορία του αί ατος. ρα σαν ία αντλία. 2. Να περιγράψετε την πορεία του αί ατος από την στιγ ή που θα φτάσει στο δεξιό κόλπο της καρδιάς έχρι την είσοδο του στην αριστερή κοιλία. εξιός κόλπος - δεξιά κοιλία - πνευ ονική αρτηρία - πνευ ονική φλέβα - αριστερός κόλπος - αριστερή κοιλία.

3. Σε τι διαφέρει η σύσταση του αί ατος της πυλαίας φλέβας από αυτήν της ηπατικής φλέβας; Το αί α της πυλαίας φλέβας είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά, ενώ το αί α της ηπατικής φλέβας περιέχει ουσίες που πρέπει να απο ακρυνθούν από το αί α.

Αί α 1 .Να επιση άνετε δύο δο ικές και δύο λειτουργικές διαφορές εταξύ ερυθροκυττάρων και λευκοκυττάρων. ο ικές διαφορές: Τα ερυθροκύπαρα δεν έχουν πυρήνα, ενώ τα λευκοκύτταρα έχουν. Τα λευκοκύτταρα έχουν κοκκία στο κιπταρόπλασ ά τους, ενώ τα ερυθροκύπαρα δεν έχουν. Τα ερυθροκύπαρα έχουν αι οσφαιρίνη, ενώ τα λευκοκύπαρα δεν έχουν, λειτουργικές διαφορές: Τα ερυθροκύπαρα εταφέρουν οξυγόνο, τα λευκοκύπαρα όχι. Τα λευκοκύπαρα συ ετέχουν στην ά υνα του οργανισ ού τα ερυθροκύτταρα όχι. 2. Να συ πληρώστε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: - Το υγρό έρος του αί ατος ονο άζεται πλάσ α. - Τα ερυθρά αι οσφαίρια εταφέρουν οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα και τα λευκά συ βάλλουν στην ά υνα του οργανισ ού. - Η αι οσφαιρίνη που εταφέρει οξυγόνο ονο άζεται οξυαι οσφαιρίνη. 3. Να αναφέρετε τις κυριότερες ο άδες των λευκοκυττάρων. (α) Τα κοκκιώδη :βασεόφιλα, ηωσινόφιλα και ουδετερόφιλα (β) Τα η κοκκιώδη: λε φοκύπαρα και ονοκύπαρα. 4. Εγκαταλείπουν ποτέ τα λευκοκύπαρα το κυκλοφορικό σύστη α; Το εγκαταλείπουν σε περιπτώσεις ολύνσεων, οπότε διαπερνούν τα τοιχώ ατα των τριχοειδών αγγείων και κατευθύνονται στην περιοχή της όλυνσης. 5. Να αναφέρετε τις κυριότερες πρωτεΐνες του πλάσ ατος και ία τουλάχιστον λειτουργία για καθε ία από αυτές. (α) Αλβου ίνες: διατήρηση σταθερής ωσ ωτικής πίεσης στο αί α. (β) Σφαιρίνες: ενζυ ική δράση, ά υνα. 60

(γ) Ινωδογόνο: συ ετέχει στη διαδικασία τιήξης του αί ατος. (δ) Συ πλήρω α: ά υνα 6. Να περιγράψετε τη διαδικασία πήξης του αί ατος. Τα κύπαρα των κατεστρα ένων ιστών και τα αι οπετάλια εκκρίνουν ουσίες που ενεργοποιούν την προθρο βίνη σε θρο βίνη παρουσία ιόντων ασβεστίου. Στη συνέχεια η θρο βίνη συ βάλλει στη ετατροπή του ινωδογόνου σε ινώδες. 7. Να αναφέρετε τα αντιγόνα και τα αντισώ ατα που υπάρχουν στις ο άδες αί ατος: Α, Β, ΑΒ και 0. Ο άδες αί ατος αντιγόνο αντίσω α

Α Α αντί-Β

Β Β αντί-Α

ΑΒ Α, Β κανένα

0 κανένα αντί-Α, αντί-Β

8. Να αναφέρετε περιληπτικά τις λειτουργίες του αί ατος. (α) Μεταφορά (οξυγόνο, διοξείδιο του άνθρακα, θρεπτικά συστατικά, ορ όνες, αντισώ ατα). β) Προστασία (ά υνα, πήξη του αί ατος). (γ) Ρύθ ιση (ο οιόσταση θερ οκρασίας, πίεσης, χη ικών ουσιών στους ιστούς).

61

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1) Ποιες από τις παρακάτω λειτουργίες δεν είναι λειτουργίες του ερειστικού συστή ατος: α) παραγωγή κυπάρων αί ατος, β) αποθήκευση αλάτων, γ) αποθήκευση υδατανθράκων, δ) προστασία ζωτικών οργάνων. γ) αποθήκευση υδατανθράκων. 2) Ποια από τα συστατικά του οστού -τα ανόργανα ή τα οργανικά- ευθύνονται για την αντοχή και τη σκληρότητα και ποια για την ελαστικότητα και την ευκα ψία του; Τα ανόργανα συστατικά του οστού ευθύνονται για τη σκληρότητα και την ανθεκτικότητα των οστών. Τα οργανικά συστατικά, όπως τα ινίδια κολλαγόνου, τους προσδίδουν ελαστικότητα και ευκα ψία. 3) Ποιες είναι οι δο ικές διαφορές εταξύ της διάφυσης και των επιφύσεων των ακρών οστών; (α).Οι επιφύσεις δεν περιβάλλονται από περιόστεο αλλά από αρθρικό χόνδρο, (β). Ο υελός των οστών στη διάφυση περιέχεται στο υελώδη αυλό, ενώ στις επιφάσεις στις υελοκυψέλες της σπογγώδους ουσίας, (γ), στη διάφυση κυριαρχεί ο συ παγής οστίτης ιστός. 4) Τι είναι υελοκυψέλες, πώς σχη ατίζονται και ποιος είναι ο λειτουργικός τους ρόλος; Οι υελοκυψέλες είναι κοιλότητες του σπογγώδους οστίτη ιστού και σχη ατίζονται λόγω της αραιής διάταξης των οστεοκυττάρων και της εσοκυπάριας ουσίας. Έχουν ση αντικό λειτουργικό ρόλο, διότι περιέχουν τον ερυθρό υελό που είναι αιοποιητικό όργανο. 5) Ποια είναι η λειτουργική ση ασία του περιόστεου και του ενδόστεου; Το περιόστεο χρησι εύει για τη θρέψη του οστού και για την πρόσφυση σε αυτό υών και συνδέσ ων. Το περιόστεο και το ενδόστεο παίζουν ρόλο στην κατά πάχος αύξηση του οστού και στην αναγέννησή του σε περίπτωση κατάγ ατος, γιατί περιέχουν εγάλο αριθ ό οστεοβλαστών. 6) Πώς σχη ατίζονται και ποιος είναι ο ρόλος των συστη άτων του Havers; Το σύστη α του Havers είναι ια ονάδα κυλινδρικού σχή ατος, που είναι χαρακτηριστική του συ παγούς οστίτη ιστού. Είναι αποτέλεσ α της αρχιτεκτονικής διάταξης των οστεοκυττάρων αζί ε τη εσοκυπάρια ουσία γύρω από έναν αγωγό (σωλήνας του Havers). Με το σύστη α του Havers επιτυγχάνεται η θρέψη του

οστού, διότι έσα στους σωλήνες αυτούς διέρχονται αγγεία και νεύρα. 7) Χαρακτηρίστε το είδος των αρθρώσεων και συ πληρώστε ε (+) τον παρακάτω πίνακα. συνάρθωση Άρθρωση του αγκώνα Ραφές του κρανίου Ηβική σύ φυση Άρθρωση του γονάτου Σύνδεση πλευρών-στέρνου Κροταφογναθική άρθρωση

διάρθρωση +

+ + + + +

9) Ποιος είναι ο ρόλος του αρθρικού υγρού στη διάρθρωση; Το αρθρικό υγρό που περιέχεται έσα στην αρθρική κοιλότητα διευκολύνει την ολίσθηση των αρθρικών επιφανειών και συ βάλλει στην εξασφάλιση σχετικά εγάλης κινητικότητας από τη διάρθρωση. 10) Για τη σύνθεση του οργανικού έρους του οστίτη ιστού ευθύνονται: α) οι οστεοκλάστες, β) οι οστεοβλάστες και γ) τα οστεοκύτταρα. Από τα α, β, γ, να υπογρα ίσετε το σωστό. 11) Να συνδέσετε το τ ή α της διάρθρωσης ε τη λειτουργία που επιτελεί. τ ή α λειτουργία Σύνδεσ οι ^ · Αυξάνουν το έγεθος της ν αρθρικής επιφάνειας. Επιχείλιοι χόνδροι ^ · Βοηθούν στην περίπτωση που οι αρθρικές επιφάνειες δεν εναρ ονίζονται. ιάρθριοι χόνδροι \ · ιευκολύνει την ολίσθηση των αρθρού ενων οστών. Αρθρικός θύλακος Λ · Συγκρατούν τα αρθρού ενα οστά και καθορίζουν την κατεύθυνση των κινήσεων. Αρθρικό υγρό Χ · Περιβάλλει τα οστά στην περιοχή της άρθρωσης. 12. Στο παρακάτω σχή α φαίνονται οι σκελετοί ενός άντρα και ιας γυναίκας. Να συγκρίνετε τα αντίστοιχα τ ή ατα των σκελετών και να εντοπίσετε τις διαφορές. 69

(a). To κρανίο καθώς και ο θωρακικός κλωβός είναι ικρότερα στο γυναικείο σκελετό. (β). Τα ακρά οστά των άνω και κάτω άκρων είναι κοντύτερα στο γυναικείο σκελετό, (γ). Η λεκάνη είναι πιο φαρδιά στο γυναικείο σκελετό. (δ). Ο γυναικείος σκελετός είναι ικρότερος.

70

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΜΥΪΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1. Στην παρακάτω εικόνα να τοποθετήσετε στη σωστή τους θέση τις ενδείξεις: κατάφυση, έκφυση, γαστέρα, τένοντας. Η απάντηση βρίσκεται στην εικ. 8.3 της σελ. 141 του βιβλίου του αθητή. 2. Πόσα είδη υϊκών ινών γνωρίζετε και ποια είναι η χαρακτηριστική λειτουργία τους; Οι υϊκές ίνες πορεί να είναι σκελετικές, καρδιακές και λείες. Οι σκελετικές είναι επι ήκεις, κυλινδρικές, φέρουν γρα ώσεις και υπακούουν στη θέλησή ας. Οι καρδιακές είναι κυλινδρικές ε γρα ώσεις και δεν υπακούουν στη θέλησή ας. Οι λείες είναι ατρακτοειδείς, χωρίς γρα ώσεις και δεν υπακούουν στη θέλησή ας. 3. Να υπογρα ίσετε τι από τα παρακάτω χρειάζεται ένα υϊκό κύπαρο, για να επιτελέσει ία απλή συστολή. • Ακτίνη • Μυρσίνη • Νευρικό ερέθισυα • ιόντα Ca** • ATP • κανένα από τα παραπάνω. 4. Σε τι διαφέρει η απλή από την τετανική συστολή; Η απλή υϊκή συστολή εξελίσσεται σε 3 στάδια ε την επίδραση ενός απλού ερεθίσ ατος, ενώ η τετανική είναι ία παρατεινό ενη υϊκή συστολή ε την επίδραση αλλεπάλληλων ερεθισ άτων, που έρχονται ε συγκεκρι ένη συχνότητα. 5. Από τι συνίσταται ια κινητική ονάδα; Ποιος είναι ο λειτουργικός της ρόλος; Μία κινητική ονάδα αποτελείται από έναν κινητικό νευρώνα αζί ε τις υϊκές ίνες που αυτός νευρώνει. Η συστολή των υϊκών ινών πολλών κινητικών ονάδων ταυτόχρονα, έχει ως αποτέλεσ α τη συστολή του υός. 6. Μία υϊκή ίνα κάνει ία απλή συστολή, όταν δεχτεί ερέθισ α έντασης Α. Αν δεχτεί ερέθισ α διπλάσιας έντασης (2 Α) τι από τα παρακάτω περι ένετε να συ βεί; • η υϊκή ίνα δε θα αντιδράσει

• η υϊκή ίνα θα κάνει απλή συστολή ίδιας έντασης • η υϊκή ίνα θα κάνει συστολή εγαλύτερης έντασης. 7. Τι είναι ο υϊκός κά ατος; Ποιοι παράγοντες συντελούν στην ε φάνιση υϊκού κα άτου; Μυϊκός κά ατος είναι η ερική ή ολική ανικανότητα του υός για συστολή. Παράγοντες που συντελούν στην ε φάνισή του είναι η παραγωγή και η συσσώρευση γαλακτικού οξέος ύστερα από έντονη υϊκή δραστηριότητα. 8. Παρατηρείτε δύο αθλητές, καθώς αθλούνται. Έναν αθλητή άρσης βαρών και ένα αραθωνοδρό ο. Τι είδους υϊκές ίνες (λευκές ή ερυθρές) πιστεύετε ότι διαθέτει σε εγαλύτερο ποσοστό καθένας απ' αυτούς; Πώς καταλήξατε σ' αυτό το συ πέρασ α; Ο αθλητής της άρσης βαρών πρέπει να διαθέτει λευκές υϊκές ίνες, οι οποίες, όπως γνωρίζου ε, συστέλλονται γρήγορα, αλλά δεν αντέχουν σε συνεχή επιβάρυνση. Αντίθετα ο αραθωνοδρό ος πρέπει να διαθέτει πολλές ερυθρές ίνες, οι οποίες συστέλλονται ε βραδύ ρυθ ό, αλλά επιτελούν συνεχές και βαρύ έργο. 9. Μια υϊκή ίνα θα κάνει απλή υϊκή συστολή της ίδιας έντασης είτε επιδράσει σ' αυτήν ένα ασθενές ερέθισ α είτε επιδράσει ένα ισχυρό. Αντίθετα, ένας υς θα ασκήσει εγαλύτερη δύνα η, αν επιδράσει το ισχυρό ερέθισ α. Να αιτιολογήσετε γιατί συ βαίνει αυτό. Η υϊκή ίνα διεγείρεται ε την επίδραση ενός ερεθίσ ατος ορισ ένης έντασης. Σε ερεθίσ ατα ικρότερης έντασης η υϊκή ίνα δε θα αντιδράσει, ενώ σε εγαλύτερης έντασης ερεθίσ ατα δε θα συ βεί ενίσχυση της συστολής της. Η υϊκή συστολή του γρα ωτού υός είναι αποτέλεσ α της συστολής των γρα ωτών ινών του, η ένταση δε της συστολής του είναι τόσο εγαλύτερη όσο περισσότερος αριθ ός υϊκών ινών διεγείρονται. Σε ένα ισχυρό ερέθισ α διεγείρεται εγαλύτερος αριθ ός υϊκών ινών, ε αποτέλεσ α ο υς να συστέλλεται ε εγαλύτερη ένταση. 10. Για την έκταση του πήχη ποιος υς είναι ο κύριος και ποιος ο ανταγωνιστής; Ο τρικέφαλος, ο οποίος πρέπει να συσταλθεί για να γίνει η έκταση του πήχη, είναι ο κύριος υς, ενώ ο δικέφαλος, ο οποίος πρέπει να χαλαρώσει, είναι ο ανταγωνιστής υς. 72

11. Ένας αθητής τρέχει σε έναν κυλιό ενο διάδρο ο. Με τη βοήθεια ενός σπειρό ετρου υπολογίζεται η κατανάλωση οξυγόνου και συγχρόνως ετριέται η περιεκτικότητα του γαλακτικού οξέος οτο αί α του. Οι εταβολές στις τι ές του οξυγόνου και του γαλακτικού οξέος παρουσιάζονται στο παρακάτω σχή α. α) Πόσα λεπτά διήρκεσε η άσκηση; β) Πόσα λεπτά ετά την άσκηση ο αθητής συνέχισε να αναπνέει ε γρήγορο ρυθ ό; Γιατί; γ) Πού οφείλεται η αύξηση του γαλακτικού οξέος στο αί α του; δ) Σε ποιο όργανο και ε ποιο ηχανισ ό ειώθηκε το γαλακτικό οξύ; α) Τέσσερα λεπτά β) ώδεκα λεπτά περίπου. Γιατί χρειάζεται οξυγόνο για την απο άκρυνση του γαλακτικού οξέος. γ) Σε αναερόβια διάσπαση της γλυκόζης. δ) Το γαλακτικό οξύ απο ακρύνεται στο ήπαρ. Το 1/5 οξειδώνεται σε C02, ενώ τα 415 ετατρέπονται σε γλυκόζη. Περισσότερες λεπτο έρειες στη σελ. 145 του βιβλίου του αθητή. 12. Στο παρακάτω σχή α παρουσιάζεται ία εγκάρσια το ή σε ένα γρα ωτό υ. Στο σχή α παρατηρού ε δύο τύπους υϊκών ινών, τις οποίες ονο άζου ε Α και Β. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τις κυριότερες διαφορές εταξύ αυτών των δύο τύπων υϊκών ινών. Ίνες τύπου Α Πολυάριθ α

Ίνες τύπου Β Λίγα

Άφθονη

Λίγη

Γλυκογόνο

Λίγο

Άφθονο

Χαρακτηριστικά της συστολής

Βραδεία αλλά ασθενής

Γρήγορη αλλά ισχυρή

Αριθ ός τριχοειδών αγγείων που βρίσκονται σε επαφή ε τη ε βράνη τους Μυοσφαιρίνη

Με βάση τις πληροφορίες του σχή ατος και του πίνακα: α) Να αναγνωρίσετε ποιος από τους δύο τύπους αντιστοιχεί στις λευκές υϊκές ίνες και ποιος στις ερυθρές. β) Να αναφέρετε το ηχανισ ό ε τον οποίο ο κάθε τύπος προ ηθεύεται την απαραίτητη ενέργεια για τη συστολή του. γ) Να υποδείξετε σε ποιον από τους δύο τύπους υπάρχουν περισσότερα ιτοχόνδρια. 73

Να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας. α) Οι ίνες τύπου Α αντιστοιχούν στις ερυθρές ίνες, ενώ οι τύπου Β στις λευκές, β) Οι τύπου Α αντλούν ενέργεια από οξειδωτική ψωσφοφυλίωση, ενώ οι τύπου Β, από γαλακτική ζύ ωση. γ) Περισσότερα ιτοχόνδρια υπάρχουν στις ίνες τύπου Α (ερυθρές), διότι είναι απαραίτητα για την παραγωγή ενέργειας από τις αντιδράσεις της οξειδωτικής φωσφορυλίωσης.

74

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ο ή και λειτουργία των νευρικών κυπάρων 1. Να συ πληρώσετε τα κενά ε τις κατάλληλες λέξεις: Κάθε νευρώνας αποτελείται από το κυτταρικό σώ α και από τις αποφυάδες. Οι τελευταίες διακρίνονται στους δενδρίτες και στο νευράξονα ή νευρίτη. Οι νευρώνες, ανάλογα ε τη λειτουργία που επιτελούν, διακρίνονται σε κινητικούς, σε αισθητικούς και σε ενδιά εσους ή συνδετικούς. 2. Να σχη ατίσετε τα σωστά ζευγάρια: α. Τελικά κο βία β. Νευρογλοιακά κύπαρα γ. Εκκριτικά κοκκία δ. Αντλία Na7K+

1. Κατανο ή ιόντων 2. Προσυναπτικό άκρο 3. Βοηθητικός ρόλος 4. Νευροδιαβιβαστής

3. Να αναγνωρίσετε και να κατονο άσετε τα τ ή ατα του νευρικού κυπάρου στο παρακάτω σχή α. α. κυπαρικό σώ α β. πυρήνας γ. νευράξονας δ. τελικό κο βίο ε. δενδρίτες

4. Να συ πληρώσετε τον παρακάτω πίνακα. Τύπος νευρώνα Λειτουργία Αισθητικός Μεταφέρει νευρικές ώσεις από τους υποδοχείς της περιφέρειας στο νωτιαίο υελό και στον εγκέφαλο Κινητικός Μεταφέρει νευρικές ώσεις από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο υελό στα εκτελεστικά όργανα (στους υς και στους αδένες). Ενδιά εσος Μεταφέρει νευρικές ώσεις από αισθητικούς νευρώνες σε κατάλληλες περιοχές του εγκεφάλου, από ία περιοχή του εγκεφάλου ή του νωτιαίου υελού σε ία άλλη, και τέλος σε κινητικούς νευρώνες.

75

5. Να ση ειώσετε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασ ένες. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας: α. Η επίδραση οποιουδήποτε ερεθίσ ατος έχει ως αποτέλεσ α τη δη ιουργία νευρικής ώσης στο νευρώνα. β. Όταν ο νευρώνας βρίσκεται σε ηρε ία η συγκέντρωση των ιόντων Να" στο εξωτερικό είναι εγαλύτερη από τη συγκέντρωση ιόντων Να+ στο εσωτερικό. γ. Όταν ο νευρώνας βρίσκεται σε ηρε ία, η συγκέντρωση των ιόντων Κ+ στο εξωτερικό είναι εγαλύτερη από τη συγκέντρωση ιόντων Κ+ στο εσωτερικό, δ. Η νευρική ώση πορεί να εταφερθεί όνο από το προσυναπτικό προς το ετασυναπτικό άκρο. α. Λάθος: Νευρική ώση δη ιουργείται όνο στην περίπτωση κατά την οποία το ερέθισ α, που επιδρά στο νευρώνα έχει ένταση εγαλύτερη από ία οριακή τι ή β. Σωστό: ιότι η αντλία Na'IK'* απο ακρύνει από το εσωτερικό του κυττάρου ιόντα Na* ε ρυθ ό εγαλύτερο από αυτόν ε το οποίο τα ιόντα Νατρίου διαχέονται προς το εσωτερικό του κυττάρου. γ. Λάθος: ιότι η αντλία Na'IK' εταφέρει στο εσωτερικό του κυπάρου Κ' ε συνέπεια να υπάρχει αυξη ένη συγκέντρωση ιόντων Καλίου στην εσωτερική επιφάνεια της ε βράνης (παρ'ότι τα Κ' διαχέονται ε χα ηλό ρυθ ό προς την εξωτερική επιφάνεια της ε βράνης). δ. Σωστό: Από το προσυναπτικό άκρο απελευθερώνεται νευροδιαβιβαστής, ο οποίος δεσ εύεται από υποδοχείς που βρίσκονται στο ετασυναπτικό άκρο. Η σύνδεση του νευροδιαβιβαστή ε τον υποδοχέα αποτελεί το ερέθισ α για δη ιουργία νευρικής ώσης στη ε βράνη του ετασυναπτικού άκρου. 6. Τι είναι το δυνα ικό ηρε ίας και πώς δη ιουργείται; Το δυνα ικό που δη ιουργείται στις δύο πλευρές της επιφάνειας της ε βράνης του νευρώνα (εσωτερική - εξωτερική), όταν αυτός δε δέχεται κάποιο ερέθισ α ή όταν τα ερεθίσ ατα που δέχεται έχουν έπαση ικρότερη από ία οριακή τι ή. Είναι αποτέλεσ α ανισοκατανο ής των ιόντων στις δύο επιφάνειες της ε βράνης, η οποία οφείλεται: α. στην επιλεκτική διαπερατότητας της ε βράνης στα ιόντα αυτά και β. στη λειτουργία της αντλίας Na'IK'. 7. Με ποιο τρόπο δη ιουργείται η νευρική ώση; Όταν ένα ερέθισ α ε έπαση εγαλύτερη από ία συγκεκρι ένη τι ή επιδράσει στη ε βράνη του νευρώνα, εταβάλλεται η διαπερατότητα της ε βράνης αρχικά για τα ιόντα Νατρίου και στη συνέχεια για τα ιόντα Καλίου. Οι εταβολές στη διαπερατότητα των ιόντων έχουν ως αποτέλεσ α σύντο ες εταβολές στο δυνα ικό ηρε ίας (από -70 mV στα +50 mV και ξανά στην αρχική τι ή των -70 mV). Οι αλλαγές αυτές εταδίδονται κατά ήκος του νευράξονα του νευρώνα (νευρική ώση).

Περιφερικό κεντρικό και αυτόνο ο νευρικό σύστη α 1. Τι είνσι αντανακλαστικό; Ποια είναι η ση ασία των αντανακλαστικών για τον οργανισ ό; Τα αντανακλαστικά είναι στερεότυπες αυτό ατες απαντήσεις που δίνει ο οργανισ ός ύστερα από την επίδραση συγκεκρι ένων ερεθισ άτων. Είναι απαραίτητα σε περιπτώσεις που ο οργανισ ός πρέπει να αντιδράσει ε ταχύτητα σε κάποιο ερέθισ α και βοηθούν στη διατήρηση της ο οιόστασης. 2. Ποιοι είναι οι δύο κλάδοι του ΑΝΣ; Σε ποια περίπτωση η δράση τους είναι ανταγωνιστική; Να δώσετε ένα παράδειγ α. Οι κλάδοι του ΑΝΣ είναι το συ παθητικό και το παρασυ παθητικό. Λειτουργούν ανταγωνιστικά στην περίπτωση που νευρώνουν το ίδιο όργανο. Για παράδειγ α, η δράση του συ παθητικού έχει ως αποτέλεσ α την επιτάχυνση του καρδιακού ρυθού, ενώ η δράση του παρασυ παθητικού έχει ως αποτέλεσ α την επιβράδυνση. 3. Να ονο άσετε τα τ ή ατα του νωτιαίου υελού στο παρακάτω σχή α: α. φαιά ουσία β. λευκή ουσία γ. κεντρικός νευρικός σωλήνας. 4. Οι κοιλίες του εγκεφάλου είναι γε άτες ε: α. Αέρα β. Αί α γ. Εγκεφαλονωτιαίο υγρό δ. Νευρικό ιστό. γ. Εγκεφαλονωτιαίο υγρό 5. Να αναφέρετε το λοβό στον οποίο εντοπίζεται το καθένα από τα παρακάτω κέντρα: α. Κέντρο εκούσιων κινήσεων β. Κέντρο σω ατικών αισθήσεων γ. Κέντρο όρασης δ. Κέντρο ακοής. α. ετωπιαίος λοβός, β. βρεγ ατικός λοβός, γ. ινιακός λοβός και δ. κροταφικός λοβός. 6. Ποια είναι τα πιθανά αποτελέσ ατα στη λειτουργία των σκελετικών υών ύστερα από βλάβη του κινητικού κέντρου ( ετωπιαίος λοβός); Βλάβες στην περιοχή που είναι υπεύθυνη για τις εκούσιες κινήσεις πορούν να 77

προκληθούν από διακοπή στην κυκλοφορία του αί ατος (απόφραξη αι οφόρου αγγείου), τραυ ατισ ό, ύπαρξη όγκου ή καταστροφή της υελίνης. Οι βλάβες αυτές θα έχουν ως αποτέλεσ α τη η φυσιολογική λειτουργία των σκελετικών υών: υϊκή αδυνα ία I απώλεια δύνα ης, αφού δε θα δέχονται τις κατάλληλες επολές από το κέντρο των εκούσιων κινήσεων. (Οι βλάβες αυτές οδηγούν επίσης στην ε φάνιση η φυσιολογικών απανακλαστικών όπως το αντανακλαστικό Babinsky). 7. Ο παρακάτω πίνακας συγκρίνει τα αποτελέσ ατα της δράσης του συ παθητικού και του παρασυ παθητικού.

Κόρη του οφθαλ ού Σιελογόνοι αδένες Καρδιακός ρυθ ός

Συ παθητικό διαστολή αναστέλλει επιτάχυνση

Παρασυ παθητικό συστολή διεγείρει την έκκριση σιέλου επιβράδυνση

Να συ πληρώσετε τον πίνακα αναφέροντας το αποτέλεσ α της δράσης των δύο συστη άτων. 8. Πολλά άτο α υποφέρουν από τη "ναυτία των ταξιδιωτών". Μερικά από τα φάρακα που χρησι οποιούνται για τον έλεγχο αυτής της ασθένειας δρουν αναστέλλοντας τη δράση του παρασυ παθητικού. Να εξηγήσετε γιατί ία από τις παρενέργειες αυτών των φαρ άκων είναι η απουσία σάλιου στη στο ατική κοιλότητα (ξηροστο ία). Η αναστολή της δράσης του παρασυ παθητικού έχει ως αποτέλεσ α τη η έκκριση σάλιου (ξηροστο ία).

78

10. ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑ ΟΡΓΑΝΑ 1. Να τοποθετήσετε στη σωστή σειρά τα τ ή ατα του οφθαλ ού από τα οποία διέρχεται το φως πριν φτάσει στον α φιβληστροειδή. Κρυσταλλοειδής φακός, κερατοειδής, κόρη του οφθαλ ού, υαλώδες σώ α, υδατοειδές υγρό. κερατοειδής, υδατοειδές υγρό, κόρη οφθαλ ού, κρυσταλλοειδής φακός, υαλώδες σώ α. 2. Να συ πληρώσετε τον παρακάτω πίνακα. Είδος κυπάρων

Φωτοευαίσθητη ένταση φωτός χρωστική για τη διέγερση

Ραβδία Κωνία

ροδοψίνη ιοδοψίνη

χα ηλή κανονική

Όραση: Έγχρω η/ ασπρό αυρη ασπρό αυρη έγχρω η

3.Να αναγνωρίσετε και να κατονο άσετε τα τ ή ατα του οφθαλ ικού βολβού στο παρακάτω σχή α. 1. υδατοειδές υγρό, 2. κερατοειδής, 3. κόρη, 4. ίριδα, 5. κρυσταλλοειδής φακός, 6. ύες ακτινωτού σώ ατος, 7. ακτινωτό σώ α, 8. οπτική θηλή, 9. οπτικό νεύρο, 10. α φιβληστροειδής, 11. ωχρή κηλίδα, 12. χοριοειδής χιτώνας και 13. σκληρός χιτώνας. 4. Ποιος είναι ο ρόλος του τυ πανικού υ ένα, της στρογγυλής και της ωοειδούς θυρίδας; Τυ πανικός υ ένας: εταφορά παλ ικών δονήσεων από το εξωτερικό αυτί στα ακουστικά οστάρια (σφύρα) του έσου αυτιού. Στρογγυλή θυρίδα: απόσβεση παλ ικών δονήσεων λέ φου στον κοχλία. οειδής θυρίδα: ετάδοση παλ ικών δονήσεων από τον αναβολέα στη λέ φο του κοχλία. 5. Να περιγράψετε το όργανο του Corti, Το όργανο του Corti αποτελείται από τριχοφόρα και από στηρικτικά κύπαρα. Τα κύπαρα αυτά βρίσκονται στηριγ ένα σε όλο το ήκος της βασικής ε βράνης στον κοχλία. Οι ετατοπίσεις της λέ φου στον κοχλία δονούν τη βασική ε βράνη, διεγείρουν τα τριχοφόρα κύπαρα ( ηχανοϋποδοχείς) και έτσι δη ιουργείται νευρική ώση. 6. Ποια είναι τα υποδεκτικά κύπαρα για τις αισθήσεις της γεύσης και της όσφρησης;

Και για τις δύο αισθήσεις (όσφρηση και γεύση) τα υποδεκτικά κύπαρα είναι τριχοφόρα κύπαρα (χη ειούηοδοχείς). Βρίσκονται στον οσφρητικό βλεννογόνο και τους γευστικούς κάλυκες αντίστοιχα. Τα κύπαρα αυτά ερεθίζονται, όταν έρθουν σε ετιαφή ε χη ικές ενώσεις που είναι σε διάλυση. 7. Πώς ονο άζεται το πρόσθιο τ ή α του οφθαλ ικού βολβού; α. Κερατοειδής β. Ίρις γ. Α φιβληστροειδής δ. Σκληρός α. κερατοειδής 8. Ποιοι από τους υποδοχείς που βρίσκονται στα αισθητήρια όργανα των ειδικών αισθήσεων ανήκουν στην κατηγορία των ηχανοϋποδοχέων; Τα τριχοφόρα κύπαρα στο όργανο του Corti (κοχλίας, ακοή) και τα τριχοφόρα κύπαρα στις ακουστικές ακρολοφίες και στις ακουστικές κηλίδες (ισορροπία). 9. Ποιος είναι ο ρόλος της κυψελίδας, της ευσταχιανής σάλπιγγας και των ακουστικών οσταρίων; Η κυψελίδα ε ποδίζει την είσοδο αντικει ένων στον ακουστικό πόρο, η ευστραχιανή σάλπιγγα διατηρεί ίση πίεση στις δύο επιφάνειες του τυ πανικού υ ένα, τα ακουστικά οστάρια εταφέρουν τις παλ ικές κινήσεις από τον τυ πανικό υ ένα στην ωοειδή θυρίδα. 10. Ο Κυριάκος και ο Σάκης βρίσκονται στις εξέδρες του Ολυ πιακού Σταδίου και παρακολουθούν ποδοσφαιρικό αγώνα. Γ ια να διαπιστώσουνε ποιο είναι το όνο α ποδοσφαιριστή της αντίπαλης ο άδας, ξεφυλλίζουν το πρόγρα α του αγώνα. Ποιες εταβολές πραγ ατοποιούνται στον οφθαλ ικό βολβό, για να εστιάσουν στο κεί ενο του προγρά ατος; Όταν εστιάζου ε αντικεί ενα που βρίσκονται σε εγάλη απόσταση ( εγαλύτερη από 6 m), ο κρυσταλλοειδής φακός είναι σχεδόν επίπεδος. Γία το σχη ατισ ό ειδώλου στον α φιβληστροειδή αντικει ένου που βρίσκεται σε απόσταση ικρότερη των 6 m είναι απαραίτητη η αύξηση της κυρτότητας του κρυσταλλοειδούς φακού. Αυτό επιτυγχάνεται ε τη σύσπαση των υών του ακτινωτού σώ ατος.

80

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. ΕΝ ΟΚΡΙΝΕΙΣ Α ΕΝΕΣ 1. Τι είναι οι ορ όνες και πώς δρουν; Ορ όνες είναι χη ικές ουσίες - ηνύ ατα, παράγονται από τους ενδοκρινείς αδένες, φτάνουν ε την κυκλοφορία του αί ατος σε όλα τα κύπαρα, αλλά διεγείρουν σε βιοχη ικές δραστηριότητες ορισ ένα όνο από αυτά. 2. Πώς ταξινο ούνται οι ορ όνες ανάλογα ε τον τρόπο δράσης τους; Στις πεπτιδικές και στις στεροειδείς. 3. Το νευρικό σύστη α και οι ενδοκρινείς αδένες εξυπηρετούν τη εταβίβααη ηνυ άτων από ένα ση είο του σώ ατος σε άλλο. Να αναφέρετε 3 διαφορές εταξύ των δύο συστη άτων. ο. το νευρικό σύστη α είναι υπεύθυνο για γρήγορη ρύθ ιση, ενώ οι ενδοκρινείς αδένες για αλλαγές που απαιτούν περισσότερο χρόνο. β. το νευρικό σύστη α δρα τοπικά, οι ορ όνες ό ως που παράγονται από τους ενδοκρινείς αδένες, ε την κυκλοφορία του αί ατος, φτάνουν σε όλα τα κύπαρα του οργανισ ού. γ. Το σύστη α των ενδοκρινών αδένων επηρεάζει τις λειτουργίες του οργανισ ού ακροπρόθεσ α όπως, για παράδειγ α, την ανάπτυξη. Το νευρικό σύστη α, αιπίθετα, επηρεάζει τις λειτουργίες ά εσα, για παράδειγ α τη ρύθ ιση της θερ οκρασίας. 4. Οι ενδοκρινείς αδένες περιέχουν εγάλο αριθ ό τριχοειδών. Γιατί νο ίζετε ότι συ βαίνει αυτό; Γία την ταχύτερη είσοδο των ορ ονών στην κυκλοφορία του αί ατος. 5. Το πάγκρεας είναι ένας εικτός αδένας, ο οποίος εκκρίνει ινσουλίνη και παγκρεατικό υγρό. (α) Ποιο τ ή α του λειτουργεί σαν ενδοκρινής αδένας; Τα νησίδια του Langerhans (β) Τι είναι η ινσουλίνη και ποια είναι η δράση της; Η ινσουλίνη είναι ορ όνη, παράγεται από την ενδοκρινή οίρα του παγκρέατος και ρυθ ίζει τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αί α. (γ) Η δράση της ινσουλίνης είναι βραδείας ή ταχείας δράσης; Βραδείας. 6. Αφού ελετήσετε τον πίνακα 1, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: Ποια ορ όνη

81

(α) Κάνει έναν άνθρωπο πιο δραστήριο; (αδρεναλίνη) (β) Προκαλεί ένα αίσθη α απογοήτευσης και αδιαθεσία στο στο άχι (στρες); (αδρεναλίνη) (γ) Προκαλεί την παραγωγή σπερ ατοζωαρίων στα αρσενικά άτο α; (ανδρικές ορ όνες) (δ) Παράγεται από έναν αδένα που βρίσκεται στο λαι ό; (θυροξίνη) (ε) Προάγει την ανάπτυξη; (αυξητική ορ όνη)

Πίνακας 1. Οι ση αντικότεροι αδένες του σώ ατος και οι ορ όνες που εκκρίνουν Αδένας

Ορ όνη

Θυρεοειδής

Θυροξίνη

Ρυθ ίζει το εταβολικό ρυθ ό

Επινεφρίδια

Αδρεναλίνη

Προετοι άζει τον οργανισ ό για δράση και για την αντι ετώπιση του στρες

Πάγκρεας

Ινσουλίνη

Ρυθ ίζει τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αί α

οθήκες

Γυναικείες ορ όνες

Ρυθ ίζουν τη σεξουαλική ανάπτυξη στις γυναίκες

Όρχεις

Ανδρικές ορ όνες

Ρυθ ίζουν τη σεξουαλική ανάπτυξη στους άνδρες

Υπόφυση

Αυξητική ορ όνη

Προάγει την ανάπτυξη

82

ράση

7. Αφού ελετήσετε τα παρακάτω σχή ατα, να συ πληρώσετε τον πίνακα. Πεπτιδική Πού εντοπίζεται ο ορ ονι- Στην κυτταρική κός υποδοχέας;

ε βράνη

Στεροειδής Στο κυπαρόπλαο α

Πώς δρα το σύ πλοκο ορ- Ενεργοποιεί ένζυ α, προ- Εισέρχεται στον πυρήνα όόνη - υποδοχέας; κει ένου να διεξαχθούν που ενεργοποιεί γονίδια και ακολουθεί πρωτεϊνοκυτταρικές λειτουργίες σύνθεση. Ποια είναι η ταχύτητα δρά- Μεγάλη σης τους;

Μικρή

83

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. ΑΝΑΠΑΡΑΓ ΓΗ ο ή και λειτουργία του αναπαραγωγικού συστή ατος 1. Να ονο άσετε τις αριθ η ένες δο ές του παρακάτω σχή ατος. Βλέπε εικ. 12.1 της σ. 219 του βιβλίου του αθητή. 2. Να ενώσετε ε γρα ές τους όρους της εσαίας στήλης ε το αναπαραγωγικό σύστη α ε το οποίο σχετίζονται: όρχεις αιδοίο πέος ήτρα γυναικείο • κόλπος αντρικό σπερ ατικός πόρος σάλπιγγες ωοθήκες επιδιδυ ίδα 3. Οι όρχεις και οι ωοθήκες θεωρούνται εικτοί αδένες. Τι παράγει η ενδοκρινής και τι η εξωκρινής οίρα τους; Ποιος είναι ο ρόλος αυτών των προϊόντων; Η εξωκρινής οίρα των όρχεων παράγει τα σπερ ατοζωάρια και η ενδοκρινής τους οίρα παράγει την τεστοστερόνη, η οποία συ βάλλει στην τελική δια όρφωση του πέους, στην ωρί ανση των όρχεων, στην παραγωγή σπέρ ατος. Η τεστοστερόνη, τέλος, είναι υπεύθυνη και για τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου. Η εξωκρινής οίρα των ωοθηκών παράγει τα ωάρια. Η ενδοκρινής τους οίρα παράγει τις ορ όνες οιστρογόνα και προγεστερόνη. Τα οιστρογόνα προκαλούν τον πολλαπλασιασ ό των κυπάρων του βλεννογόνου της ήτρας και είναι υπεύθυνα για την ε φάνιση των δευτερεύοντων χαρακτηριστικών του φύλου. Η προγεστερόνη προκαλεί την πάχυνση του βλεννογόνου της ήτρας και αζί ε τα οιστρογόνα είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη του στήθους. Τα σπερ ατοζωάρια και τα ωάρια είναι τα γα ετικά κύπαρα. 4. Να αναφέρετε τις ορ όνες που είναι υπεύθυνες για τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του κάθε φύλου. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτά και σε ποια ηλικία ε φανίζονται; Στα κορίτσια εταξύ 11 και 13 ετών αρχίζουν να ε φανίζονται τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου (στήθος, αναπτυγ ένη λεκάνη, συσσώρευση υποδόριου λίπους). Τα χαρακτηριστικά αυτά οφείλονται στις ορ όνες οιστρογόνα και προγεστερόνη. Στα αγόρια εταξύ 13 και 15 ετών αρχίζουν να ε φανίζονται τα δευ-

τερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου (τριχοφυΐα, ανάπτυξη νή). Τα χαρακτηριστικά αυτά οφείλονται στην τεστοστερόνη.

υών, αλλαγή στη φω-

5. Να αντιστοιχίσετε τους όρους της αριστερής στήλης ε τις λειτουργίες της δεξιάς στήλης. Επιδιδυ ίδα y Όρχεις \ /ζ. Επιθηλιακά κύπαρα — έ κ κ ρ του ωοθυλάκιου / \ χρό σω άτιο ' Χ

έκκριση προγεστερόνης έκκριση τεστοστερόνης ι σ η οιστρογόνων αποθήκευση σπερ ατοζωαρίων.

6. Να αναφέρετε την ορ όνη που: α. προκαλεί την ανάπτυξη των αδένων του βλεννογόνου της ήτρας β. προκαλεί την ανάπτυξη της γυναικείας λεκάνης γ. προκαλεί τον πολλαπλασιασ ό των κυπάρων του βλεννογόνου της ήτρας δ. προκαλεί την ανάπτυξη του στήθους στις γυναίκες ε. προκαλεί την ωοθυλακιορρηξία στ. προκαλεί την ωρί ανση ενός νέου ωοθυλακίου ζ. είναι υπεύθυνη για την ε φάνιση γενειάδας α. Προγεστερόνη β. Οιστρογόνα γ. Οιστρογόνα δ. Οιστρογόνα και προγεστερόνη ε. χρινοτρόπος ορ όνη στ. Θυλακιοτρόπος ορ όνη ζ. Τεστοστερόνη 7. Να αναφέρετε τα όργανα του αναπαραγωγικού συστή ατος α) του άντρα και β) της γυναίκας, τα οποία βρίσκονται σε ζεύγη. Άνδρας: όρχεις, σπερ ατικοί πόροι, βολβουρηθραίοι αδένες Γυναίκα: ωοθήκες, σάλπιγγες. Απο τη είωση στη γονι οποίηση 1. Να τοποθετήσετε στον παρακάτω πίνακα τα στάδια της σπερ ατογένεσης στη σωστή σειρά και να ση ειώσετε κάτω από κάθε είδος κυπάρων τον αριθ ό χρωοσω άτων που διαθέτει. Σπερ ατοκύπαρα σπερ ατοζωάρια σπερ ατίδες σπερ ατογόνια 85

σπερ ατογόνια 46

σπερ ατοκύτταρα 46

σπερ ατίδες 23

σπερ ατοζωάρια 23

2. Να υπολογίσετε πόσα περίπου ωάρια ωρι άζουν σε ία φυσιολογική γυναίκα κατά τη διάρκεια της ζωής της. Ένα κάθε ήνα χ 12 = 12/ έτος Ηλικία ε ηνόπαυσης - ηλικία εφηβείας = 50 • 10 = 40 χρόνια γονι ότητας περίπου 40x 12 = 480 ωάρια. 3. Η γονι οποίηση φυσιολογικά γίνεται: στον κόλπο στη ήτρα στους ωαγωγούς στα ωάρια Να υπογρα ίσετε το σωστό. 4. Η ανάπτυξη του ωοθυλακίου επηρεάζεται από την ορ όνη: προλακτίνη θυλακιοτρόπο ορ όνη τεστοστερόνη ινσουλίνη κα ία από τις παραπάνω Να υπογρα ίσετε το σωστό. 5. Ποιες εταβολές συ βαίνουν στο ωάριο α έσως ετά τη γονι οποίησή του; Σε τι εξυπηρετούν αυτές; Α έσως ετά τη γονι οποίηση του ωαρίου α. δη ιουργείται ία ε βράνη γύρω από το ωάριο, β. αυξάνεται ο ρυθ ός της κυτταρικής αναπνοής και γ. γίνεται η σύντηξη των δύο απλοειδών πυρήνων, (βλέπε και βιβλίο σελ. 227). 6. Να ονο άσετε τα τ ή ατα από τα οποία αποτελείται ένα σπερ ατοζωάριο και να αναφέρετε το ρόλο του καθενός από αυτά. Ένα σπερ ατοζωάριο αποτελείται από α. την κεφαλή, που περιέχει τον απλοειδή πυρήνα και τα ένζυ α για τη διείσδυση στο ωάριο, β. το ενδιά εσο σώ α, που περιέχει πολλά ιτοχόνδρια, τα οποία δίνουν το απαιτού ενο ΑΤΡ και γ. τη αστιγιοουρά του, που του επιτρέπει να ετακινείται, για να γίνει η γονι οποίηση.

7. Να συγκρίνετε τη σπερ ατογένεση και την ωογένεση. Οι παρακάτω ερωτήσεις θα σας βοηθήσουν. Σπερ ατογένεση

ογένεση

Σε ποιο όργανο σχη ατίζονται τα γα ετικά κύπαρα; Ποια χρονική περίοδο σχη ατίζονται τα πρόωρα γα ετικά κύπαρα;

όρχεις

ωοθήκες

από την εφηβεία

Ποιος είναι ο αριθ ός των γα ετών που προκύπτουν ετά τη ειωτική διαίρεση; Ποια είναι η ιδανική θερ οκρασία για τη γαετογένεση; Ποια είναι η τελική ορφή και το έγεθος του γα έτη;

από ένα σπερ ατοκύτταρο σχη ατίζονται 4 σπερ ατοζωάρια

από την ε βρυϊκή ζωή της γυναίκας και αρχίζουν να ωρι άζουν από την εφηβεία από ένα ωοκύτταρο σχη ατίζεται ένα όνο ωάριο

34° C

37° C

ικροσκοπικό κύτταρο ε αστιγιοουρά

εγάλο σε έγεθος κύτταρο, λόγω συσσώρευσης λεκίθου, χωρίς την ικανότητα ετακίνησης.

Ανάπτυξη του ε βρύου • τοκετός 1. Να ενώσετε ε γρα Ορ όνες Προγεστερόνη Τεστοστερόνη Θυλακιοτρόπος ορ όνη Γοναδοτροπίνη χρινοτρόπος ορ όνη Οιστρογόνα

ές τις ορ όνες ε τους αδένες που τις παράγουν. Αδένες Όρχεις οθυλάκιο Υπόφυση χρό σω άτιο Τροφοβλάστης

2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω στάδια της ε βρυογένεσης στη σωστή σειρά τους. Βλαστίδιο, έ βρυο, γαστρίδιο, ζυγωτό, ορίδιο. ζυγωτό, ορίδιο, βλαστίδιο, γαστρίδιο, έ βρυο. 87

3. Το τεοτ κύησης συνίσταται στην ανίχνευση ιας ορ όνης στο αί α ή στα ούρα της γυναίκας. Γ ια ποια ορ όνη πρόκειται; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας. Πρόκειται για τη γοναδοτροπίνη, η οποία παράγεται από τον τροφοβλάστη τις πρώτες η έρες της κύησης. 4. Σε ποια όργανα παράγεται το αί α του ε βρύου; 2-3" εβδο άδα: τα κύπαρα του αί ατος παράγονται από το λεκιθικό σάκο. 2° τρί ηνο: τα κύπαρα του αί ατος παράγονται από το ήπαρ. Τέλος της ε βρυϊκής ζωής: τα κύπαρα του αί ατος παράγονται από τον ερυθρό υελό των οστών. 5. Να περιγράψετε το σχη ατισ ό του πλακούντα και να αναφέρετε τους ρόλους του. Ο πλακούντας σχη ατίζεται εν έρει από το χόριο του ε βρύου και εν έρει από τους ιστούς της ήτρας. Ο ρόλος του είναι ση αντικός, γιατί διά έσου του πλακούντα (και του ο φάλιου λώρου) γίνεται η πρόσληψη θρεπτικών συστατικών και οξυγόνου και η απο άκρυνση των αχρήστων (ουρία, διοξείδιο του άνθρακα κτλ). Επιπλέον ο πλακούπας εκκρίνει τις γυναικείες ορ όνες οιστρογόνα και προγεστερόνη, οι οποίες ε ποδίζουν την ωρί ανση νέων ωοθυλακίων και την ε φάνιση της περιόδου, που θα είχε καταστρεπτικές συνέπειες για το κυοφορού ενο έ βρυο. 6. Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω γεγονότα ε το στάδιο του τοκετού στο οποίο συ βαίνουν. Περιοδικοί πόνοι, ρήξη α νιακού σάκου, συσπάσεις της ήτρας κάθε 10 λεπτά, αποκόλληση του πλακούντα, συσπάσεις της ήτρας κάθε 2 λεπτά, εξώθηση του πλακούντα. 10 στάδιο: ρήξη α νιακού σάκου, περιοδικοί πόνοι, συσπάσεις της ήτρας κάθε 10 λεπτά. 2° στάδιο: περιοδικοί πόνοι, συσπάσεις της ήτρας κάθε 2 λεπτά. 3" στάδιο: αποκόλληση του πλακούντα, εξώθηση του πλακούντα. 7. Να αντιστοιχίσετε τις παρακάτω αντισυλληπτικές εθόδους ε τον τρόπο δράσης τους. Ενδο ήτρια συσκευή • · αποτρέπει την ε φύτευση του ζυγωτού στη ήτρα προφυλακτικό ^ · ε ποδίζει την είσοδο των σπερ ατοζωαρίων στον κόλπο διάφραγ α · προκαλεί διακοπή της ωοθυλακιορρηξίας αντισυλληπτικό χάπι 88

8. Τα πρόωρα γεννη ένα βρέφη παρουσιάζουν δυσκολίες στην πέψη του γάλακτος και στην αναπνοή. Ποια λογική εξήγηση θα πορούσατε να δώσετε; Παρουσιάζουν προβλή ατα στην πέψη και στην αναπνοή, γιατί το πεπτικό και το αναπνευστικό σύστη α ωρι άζουν τελευταία. 9. ίνονται οι παρακάτω ουσίες: οξυγόνο, διοξείδιο του άνθρακα, νερό, θρεπτικές ουσίες (γλυκόζη, α ινοξέα, βιτα ίνες), ουρία, αντισώ ατα, ορ όνες, οινόπνευ α, νικοτίνη, ιοί που προκαλούν την ερυθρά α) Ποιες από τις παραπάνω ουσίες κατευθύνονται από τη ητέρα στο έ βρυο; β) Ποιες από τις παραπάνω ουσίες κατευθύνονται από το έ βρυο στη ητέρα; α. από τη ητέρα στο έ βρυο: οξυγόνο, νερό, θρεπτικές ουσίες (γλυκόζη, α ινοξέα, βιτα ίνες), αντισώ ατα, ορ όνες, οινόπνευ α, νικοτίνη, ιοί που προκαλούν την ερυθρά. β. από το έ βρυο στη ητέρα: διοξείδιο του άνθρακα, ουρία 10. Με ποιο τρόπο οι ορφολογικές διαφοροποιήσεις των αρσενικών και των θηλυκών γα ετών τους βοηθούν στη λειτουργία τους; Το ωάριο είναι εγάλο, γιατί περιέχει θρεπτικές ουσίες (λέκιθο) απαραίτητες για την ανάπτυξη του ζυγωτού στα πρώτα του στάδια (αυλάκωση). Το σπερ ατοζωάριο είναι ικρό, κινείται ε τη αστιγοουρά του, χάρη στην ενέργεια που του προσφέρουν τα πολυάριθ α ιτοχόνδρια του ενδιά εσου σώ ατος. Στην κεφαλή του περιέχει ειδικά ένζυ α που θα το βοηθήσουν να διεισδύσει στο ωάριο. 11. Να αναγνωρίσετε και να ονο άσετε τις δο ές Α, Β και Γ του παρακάτω σχή ατος. α) Κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου του ωοθυλακικού κύκλου, ε ποιο τρόπο το Α επιδρά πάνω στο Β; Τι συ βαίνει τότε στο Β; Με ποιο τρόπο το Β επιδρά στο Γ; Τι εταβολές συ βαίνουν τότε στο Γ; β) Κατά τη διάρκεια του δεύτερου σταδίου του ωοθυλακικού κύκλου, ε ποιο τρόπο το Α επιδρά πάνω στο Β; Τι συ βαίνει τότε στο Β; Με ποιο τρόπο το Β επιδρά στο Γ; Τι εταβολές συ βαίνουν τότε στο Γ; γ) Τι συ βαίνει στο όργανο Β την 14η η έρα του ε ηνορρυσιακού κύκλού; δ) Τι συ βαίνει στο όργανο Γ την 28η η έρα του ε ηνορρυσιακού κύκλού; Α: Β: Γ: α)

υπόφυση ωοθήκη ήτρα Επιδρά ε τη θυλακιοτρόπο ορ όνη. Στο Β αρχίζει να ωρι άζει ένα νέο ωο-

θυλάκιο. Τα επιθηλιακά κύπαρα του τοιχώ ατος του ωοθυλακίου εκκρίνουν οιστρογόνα. Τα τελευταία προκαλούν τον πολλαπλασιασ ό των κυπάρων του βλεννογόνου της ήτρας. β) Η υπόφυση αυξο ειώνει την έκκριση της ωχρινοτρόπου ορ όνης. Αυτή προκαλεί την ωοθυλακιορρηξία και την απελευθέρωση του ωαρίου στους ωαγωγούς. Στο Β σχη ατίζεται το ωχρό σω ατίδιο. Αυτό παράγει προγεστερόνη. Η ορ όνη αυτή προκαλεί την πάχυνση του βλεννογόνου του Γ. γ) Την 14" έρα του κύκλου στο όργανο Β συ βαίνει η ωοθυλακιορρηξία, η οποία έχει ως αποτέλεσ α την απελευθέρωση του ωαρίου. δ) Την 28η έρα του κύκλου αποδιοργανώνεται το ενδο ήτριο ε αποτέλεσ α την έ ηνο ρύση.

90