Εγχειρίδιο ΚΕΜΕΑ
September 3, 2017 | Author: Bill Blkackk | Category: N/A
Short Description
Εγχειρίδιο ΚΕΜΕΑ...
Description
Πίνακας περιεχομένων
ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ .............................................................................................................................. 11 1. ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ: ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ..................................................................................................................... 12 1.1 Ορισμός και περιεχόμενο της ειδικότητας προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας ..................... 12 1.2 Ιστορική αναδρομή του θεσμού της ιδιωτικής ασφάλειας .................................................... 13 1.3 Τάσεις και προοπτικές σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο ..................................................... 14 1.3.1
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο
15
1.3.2
Σε εθνικό επίπεδο
16
1.3.2.1 Περιγραφή υπάρχουσας κατάστασης της απασχόλησης ...................................... 16 1.3.2.2 Προοπτικές του κλάδου ......................................................................................... 16 1.3.2.3 Προβλήματα του κλάδου - Ανησυχίες και διαμάχες ............................................. 16 1.4 Ισχύον εθνικό νομοθετικό & θεσμικό πλαίσιο ........................................................................ 17 1.4.1
Ισχύουσα νομοθεσία
17
1.4.2
Θέματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος
20
1.4.3
Δίκαιο
23
1.5 Θεμελιώδη δικαιώματα και η διάκρισή τους .......................................................................... 24 1.5.1 2.
Ποινικό δίκαιο
24
ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ .............................................................................................................. 1 2.1 Εισαγωγή ................................................................................................................................... 1 2.2 Γενικό μέρος .............................................................................................................................. 1 2.2.1
Ο Ποινικός νόμος
1
2.2.2
Αναδρομική ισχύς του ηπιότερου νόμου ..................................................................... 2
2.2.3
Έννοια όρων του κώδικα
3
2.2.4
Η Αξιόποινη πράξη
3
Έννοια της αξιόποινης πράξης .............................................................................................. 3 Ο παθών από το έγκλημα...................................................................................................... 6 Έγκλημα που τελείται με παράλειψη.................................................................................... 6 Τόπος τέλεσης της πράξης .................................................................................................... 7 Χρόνος τέλεσης της πράξης................................................................................................... 8 Διαίρεση των αξιόποινων πράξεων ...................................................................................... 8 2.2.5 Ο άδικος χαρακτήρας της πράξης 8 Λόγοι που αποκλείουν το άδικο της πράξης......................................................................... 8
Σελίδα 1-1
Ποιοι λόγοι αποκλείουν τον άδικο χαρακτήρα της πράξης: ..................................................... 9 Ποιοι λόγοι άρσης του αδίκου προκύπτουν από άλλες διατάξεις νόμων ................................ 9 Εκτέλεση καθήκοντος κατά την έννοια του άρθρ. 20 του Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) υπάρχει: ... 9 Προσταγή............................................................................................................................. 10 Άμυνα .................................................................................................................................. 11 Υπέρβαση της άμυνας ......................................................................................................... 11 Υπαίτια κατάσταση άμυνας ................................................................................................ 12 Κατάσταση ανάγκης που αποκλείει το άδικο ..................................................................... 13 Τι διαφέρει η κατάσταση ανάγκης από την άμυνα. ........................................................... 14 2.2.6 Ο Καταλογισμός της πράξης 14 Υπαιτιότητα ......................................................................................................................... 14 Δόλος (πρόθεση) ................................................................................................................. 15 Είδη του δόλου................................................................................................................ 15 Αμέλεια ................................................................................................................................ 15 Ευθύνη από το αποτέλεσμα ................................................................................................ 16 Πραγματική πλάνη .............................................................................................................. 16 Νομική πλάνη ...................................................................................................................... 17 Κατάσταση ανάγκης που αποκλείει τον καταλογισμό ....................................................... 17 Υπέρβαση των νόμιμων ορίων της κατάστασης ανάγκης .................................................. 18 Ποια η διαφορά μεταξύ των καταστάσεων ανάγκης των άρθρ. 25 και 32 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) .................................................................................................................................... 18 Κωφάλαλοι εγκληματίες ..................................................................................................... 18 Διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών ή της συνείδησης ............................................ 19 Υπαίτια διατάραξη της συνείδησης .................................................................................... 19 2.2.7 Απόπειρα και συμμετοχή 19 Έννοια και ποινή της απόπειρας ......................................................................................... 19 Στοιχεία της απόπειρας: .......................................................................................................... 20 Απρόσφορη απόπειρα......................................................................................................... 20 Πότε δεν τιμωρείται η απρόσφορη απόπειρα .................................................................... 20 Υπαναχώρηση...................................................................................................................... 20 2.2.8 Συμμετοχή στο Έγκλημ α 21 Αυτουργός του εγκλήματος ................................................................................................ 21 Συναυτουργοί – Συναυτουργία – Παραυτουργία ............................................................... 22 Ηθικός αυτουργός και άμεσος συνεργός ............................................................................ 23 Στοιχεία ηθικής αυτουργίας ................................................................................................ 23 Απλός συνεργός................................................................................................................... 24 2.2.9 Ποινές 24 Γενικά................................................................................................................................... 24 Τι είναι Ποινή....................................................................................................................... 24 Είδη ποινών ......................................................................................................................... 25 2.2.10 Μέτρα Ασφαλείας 25 Έννοια και σκοπός των μέτρων ασφάλειας ........................................................................ 25 Είδη μέτρων ασφάλειας ...................................................................................................... 26 2.2.11 Λόγοι που εξαλείφουν το αξιόποινο 26 Παραγραφή ......................................................................................................................... 26 Χρόνος παραγραφής των εγκλημάτων ........................................................................... 27
Σελίδα 1-2
Χρόνος παραγραφής των ποινών που επιβλήθηκαν...................................................... 27 Παραίτηση από την έγκληση............................................................................................... 27 Διαφορά έγκλησης από μήνυση ..................................................................................... 28 Μη υποβολή έγκλησης ή δήλωση παραίτησης από το δικαίωμα της έγκλησης. .......... 28 Πρόσωπα που έχουν δικαίωμα για έγκληση .................................................................. 28 Αδιαίρετο της έγκλησης .................................................................................................. 29 Ανάκληση της έγκλησης .................................................................................................. 29 Έμπρακτη μετάνοια ............................................................................................................. 30 2.2.12 Ανήλικοι Εγκληματίες 30 2.3 Ειδικό μέρος............................................................................................................................. 31 2.3.1
Γενικά
31
2.3.2
Προσβολές του Πολιτεύματος
31
2.3.3
Προσβολές κατά της Πολιτειακής εξουσίας ............................................................... 32
2.3.3.1 Άρθρο 175 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) ........................................................................ 32 2.3.3.2 Άρθρο 176 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) ........................................................................ 33 2.3.4 Επιβουλή της Δημόσιας Τάξης 35 2.3.5
Επιβουλή της θρησκευτικής ειρήνης 36
2.3.6
Εγκλήματα σχετικά με το νόμισμα
2.3.7
Εγκλήματα σχετικά με τα υπομνήματα ...................................................................... 36
2.3.8
Εγκλήματα σχετικά με την απονομή της δικαιοσύνης ............................................... 37
2.3.9
Εγκλήματα σχετικά με την Υπηρεσία 38
2.3.10
Κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα
36
39
2.3.11 Εγκλήματα κατά της ασφάλειας των συγκοινωνιών και κατά των κοινωφελών εγκαταστάσεων 40 2.3.12
Εγκλήματα κατά της ζωής
41
2.3.13
Σωματικές βλάβες
42
2.3.14
Εγκλήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας ........................................................... 42
2.3.15 Εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής 43 2.3.16
Εγκλήματα σχετικά με το γάμο και την οικογένεια.................................................... 44
2.3.17
Εγκλήματα κατά της τιμής
44
2.3.18
Παραβίαση απορρήτων
45
2.3.19
Εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας
46
Σελίδα 1-3
3.
2.3.20
Εγκλήματα κατά των περιουσιακών δικαιωμάτων .................................................... 46
2.3.21
Πταίσματα
47
ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ .......................................................................................................... 1 3.1 Εισαγωγή ................................................................................................................................... 1 3.2 Ποινική δίωξη ............................................................................................................................ 1 3.3 Πολιτική αγωγή – Αστικώς υπεύθυνος...................................................................................... 2 3.4 Ανακριτικοί υπάλληλοι .............................................................................................................. 2 3.5 Μήνυση – Έγκληση .................................................................................................................... 2 3.5.1
Τι είναι η μήνυση και ποια τα είδη της ........................................................................ 3
3.5.2
Τι είναι η έγκληση
3
3.6 Αποδεικτικά μέσα ...................................................................................................................... 4 3.6.1
Αυτοψία.
4
3.6.2
Οι μάρτυρες
5
3.7 Το αυτόφωρο έγκλημα .............................................................................................................. 5 3.7.1
Πότε παύει το έγκλημα να θεωρείται αυτόφωρο ........................................................ 6
3.7.2
Πρακτική σημασία του αυτόφωρου εγκλήματος ......................................................... 7
3.8 Κατ’ οίκον έρευνα ...................................................................................................................... 7 3.8.1
Γενικά
7
3.8.2
Κατ' οίκον έρευνα την ημέρα
7
3.8.3
Κατ' οίκον έρευνα τη νύχτα
8
3.9 Σωματική έρευνα Άρθρα (257, 258 Κ.Π.Δ.) ............................................................................... 8 3.9.1
Από ποιους ενεργείται
8
3.9.2
Σε ποιους και πότε ενεργείται
8
3.9.3
Γιατί ενεργείται
9
3.9.4
Σωματική έρευνα σε γυναίκα
9
3.10
Σύλληψη ................................................................................................................................ 9
3.10.1
Πού και πότε απαγορεύεται γενικώς η ενέργεια σύλληψης ....................................... 9
Σελίδα 1-4
4.
ΕΙΔΙΚΟΙ ΠΟΙΝΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ .................................................................................................... 1 4.1 Περί όπλων και εκρηκτικών ....................................................................................................... 1 4.1.1
Γενικά:
1
4.1.2
Κατοχή:
1
4.1.3
Οπλοφορία:
2
4.1.4
Ευρωπαϊκό Δελτίο Πυροβόλου Όπλου......................................................................... 4
4.1.5
Έλεγχος εγγράφων:
4
4.1.6
Εκρηκτικές ύλες:
5
4.1.6.1 Ορισμός: ................................................................................................................... 5 4.1.6.2 Παράγωγη – αποθήκευση & διάθεση σε κατανάλωση εκρηκτικών υλών – μέτρα ασφάλειας. ................................................................................................................................ 6 4.1.6.3 Μέτρα Ασφαλείας: ................................................................................................... 6 4.1.6.4 Τήρηση Βιβλίων από Εμπόρους εκρηκτικών υλών .................................................. 6 4.1.6.5 Χρήση εκρηκτικών υλών από Γομωτές – Πυροδότες ............................................... 7 4.2 Νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες..................................................... 8 4.2.1
Εισαγωγή – Ορισμός
8
4.2.2
Ιστορικό
9
4.2.3
Νομοθετικό πλαίσιο και περιεχόμενο 9
4.3 Περί Ναρκωτικών..................................................................................................................... 16 4.3.1
Γενικά
16
4.3.2
Έννοια — Ορισμός των ναρκωτικών 17
4.3.3
Σχετικοί με τα ναρκωτικά έννοιες και ορισμοί ........................................................... 17
4.3.4
Τα ναρκωτικά στο πέρασμα του χρόνου .................................................................... 19
4.3.5
Τα είδη των Ναρκωτικών
20
4.3.6
Το νομοθετικό πλαίσιο
27
4.3.7
Η Ποινική Αντιμετώπιση
27
4.3.7.1 Εναλλακτικά μέτρα. ................................................................................................ 28 4.3.8 Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (Ο.ΚΑ.ΝΑ) .......................................................... 28 4.3.9
Χρήση παράνομων ουσιών από διασημότητες.......................................................... 29
4.3.10 ρύθμιση
Νομοθεσία στη χώρα μας για την καταπολέμηση του Ντόπινγκ – 29
Σελίδα 1-5
νομοθετική
4.3.11
Ναρκωτικά και Διαδίκτυο ( Internet ) 31
4.3.11.1 Ναρκωτικά στο διαδίκτυο και Νόμος .................................................................... 32 4.4 Κατηγορίες κινδύνων ................................................................................................................. 1 4.4.1
Ανθρωπογενείς κίνδυνοι
1
4.4.2
Μη ανθρωπογενείς κίνδυνοι
1
4.4.3
Λοιποί εσωτερικοί κίνδυνοι
1
4.4.4 Συμβουλές για ασφαλείς συναλλαγές στα Α.Τ.Μ.Σφάλμα! σελιδοδείκτης.
Δεν
έχει
οριστεί
5. 6.
ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ........................................................... 1 ΒΑΣΙΚΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Ι.Ε.Π.Υ.Α. ................................................................. 1 6.1 Γενικές οδηγίες για το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας ......................................................... 1
7.
ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ, ΜΕΣΑ & ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Ι.Ε.Π.Υ.Α. .......... 1 7.1 Εξοπλισμός ασφάλειας .............................................................................................................. 1 7.1.1
Προσωπικός εξοπλισμός
1
7.1.2
Εξοπλισμός υπηρεσίας
1
7.1.3
Οδηγίες αποστολής
3
7.1.4
Άλλα βιβλία
4
7.2 Ατομικά προστατευτικά μέσα ................................................................................................... 5 7.2.1
Υποχρέωση εφοδιασμού και χρήσης 6
7.2.2
Τύπος, χαρακτηριστικά και προδιαγραφές αλεξίσφαιρων γιλέκων ............................ 6
7.2.3 Έννοια, τεχνικά προστατευτικών κρανών 8.
χαρακτηριστικά
και 6
προδιαγραφές
των
αντιβαλλιστικών
ΠΥΡΑΣΦΑΛΕΙΑ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ......................................... 1 8.1 Γενικά ......................................................................................................................................... 1 8.2 Βασικές Αρχές Πυρασφάλειας................................................................................................... 1 8.2.1
Ορισμοί
1
8.3 Μεταφορά Θερμότητας............................................................................................................. 1 8.4 Αίτια Πυρκαγιών ........................................................................................................................ 2 8.4.1
Αιτίες πυρκαγιών από απόψεως υπαιτιότητας............................................................ 3
8.5 Κατηγορίες Πυρκαγιών .............................................................................................................. 3 8.6 Παράγοντες έναρξης καύσης-πυρκαγιάς .................................................................................. 5
Σελίδα 1-6
8.7 Τρόποι Κατάσβεσης Πυρκαγιών ................................................................................................ 5 8.7.1
Αφαίρεση της καύσιμης ύλης
6
8.7.2
Μείωση της θερμοκρασίας
6
8.7.3
Αποστέρηση του οξυγόνου (Αποπνιγμός ή απομόνωση) ............................................ 7
8.7.4
Κατάσβεση με αποκοπή της φλόγας 7
8.7.5
Διακοπή της (αλυσωτής) αλυσιδωτής αντίδρασης ...................................................... 7
8.8 Κατασβεστικά Υλικά................................................................................................................... 8 8.8.1
Νερό
8
8.8.2
Αφρός
9
8.8.3
Διοξείδιο του άνθρακα C02
9
8.8.4
Κατασβεστικές ξηρές σκόνες
10
8.8.4.1 Υδρατμός ................................................................................................................ 10 8.8.4.2 Αλογονωμένοι Υδρογονάνθρακες (Halons) και νέα κατασβεστικά υλικά ............. 11 8.8.4.3 Άμμος, χώμα, καλύμματα ...................................................................................... 11 8.9 Φορητοί Πυροσβεστήρες ........................................................................................................ 11 8.9.1
Πυροσβεστήρες ξηράς σκόνης
11
8.9.2
Πυροσβεστήρες C02
11
8.10
Αναγγελία πυρκαγιάς .......................................................................................................... 14
8.10.1
Ορισμός ομάδας πυροπροστασίας
15
8.11
Επιπτώσεις θερμότητας ...................................................................................................... 16
8.12
Προληπτικά μέτρα πυρασφάλειας...................................................................................... 17
8.13
Κατασταλτικά μέτρα πυρασφάλειας................................................................................... 17
8.14
Επιδράσεις επικίνδυνων υλικών στον άνθρωπο και στο περιβάλλον ................................ 17
8.15
Διαρροή διάχυση – διασπορά αερίων ................................................................................ 19
8.16
Διαρροή – διάχυση – διασπορά επικίνδυνης ουσίας ......................................................... 22
8.16.1
Γενικές προφυλάξεις .
8.16.2
Διαχείριση διαρροής ή/και διάχυσης 24
8.16.3
Κίνδυνοι σε κλειστούς ή περιορισμένους χώρους ..................................................... 25
8.16.3.1
23
Ασφυκτική ατμόσφαιρα. ........................................................................................ 25
Σελίδα 1-7
8.16.3.2 Τοξική ατμόσφαιρα. ............................................................................................... 25 8.16.3.3 Εύφλεκτη ή εκρηκτική ατμόσφαιρα....................................................................... 26 8.16.3.4 Κίνδυνοι από χειρισμό μηχανημάτων.................................................................... 26 8.16.3.5 Κίνδυνοι καταπλάκωσης ........................................................................................ 26 8.16.4 Χορήγηση αδειών εισόδου και εκτέλεσης εργασιών. ................................................ 27 Άδεια εισόδου σε περιορισμένο χώρο. ................................................................................... 27 Άδεια εκτέλεσης θερμών εργασιών(συμπληρωματικά όπου εφαρμόζεται) .......................... 28 8.17 Μέσα ατομικής προστασίας σε εργασιακούς χώρους ....................................................... 28 8.17.1
Προστασία χεριών
30
Γάντια πλαστικά ή λαστιχένια (rubber, neoprene vinyl) ......................................................... 30 Γάντια δερμάτινα (Γενικής χρήσης. Με ή χωρίς μεταλλική ενίσχυση) .................................. 30 Γάντια βάσης αμιάντου ........................................................................................................... 31 Γάντια με θερμομονωτική επένδυση ...................................................................................... 31 Γάντια προστασίας από υψηλή τάση 1600 Volt και άνω ........................................................ 31 Γάντια μάλλινα ή υφασμάτινα ή χειρουργικά (πλαστικά λεπτά)............................................ 31 8.17.2 Προστασία ποδιών 31 8.17.2.1 Είδη υποδημάτων – εφαρμογές............................................................................. 31 8.17.3 Συμπεράσματα 32 8.18
Εγκλωβισμός ατόμων σε ανελκυστήρες ............................................................................. 33
8.19
Σεισμικός κίνδυνος .............................................................................................................. 33
8.19.1
Συνέπειες σεισμού
35
8.19.2
Αντισεισμικός σχεδιασμός
35
8.19.3
Ενέργειες αμέσως μετά το σεισμό
35
8.19.3.1 Καταυλισμοί. ......................................................................................................... 37 8.19.3.2 Η επόμενη ημέρα ................................................................................................... 37 8.19.4 Ενέργειες κατά τη διάρκεια του σεισμού ................................................................... 38 Εσωτερικός χώρος ................................................................................................................... 38 Εξωτερικός χώρος .................................................................................................................... 38 Αυτοκίνητο ............................................................................................................................... 38 Παραθαλάσσια περιοχή .......................................................................................................... 39 Ορεινή περιοχή ........................................................................................................................ 39 8.19.5 Ενέργειες μετά το σεισμό 39 8.19.6
8.20
Διαδικασίες έρευνας και διάσωσης μετά από σεισμό ............................................... 40
8.19.6.1 Έρευνα και διάσωση .............................................................................................. 40 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ .......................................................................................................................... 1
8.20.1
ΣΗΜΑΝΣΗ - ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΥΛΙΚΩΝ........................................................ 1
8.20.1.1 8.20.1.2
Σήμανση κατά την οδική μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων ......................... 2 Σήμανση ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας. .................................... 19
Σελίδα 1-8
8.20.1.3 Επισήμανση στις συσκευασίες ............................................................................... 24 8.20.1.3.1 Ταξινόμηση – ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ – ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ (ΟΔΗΓΙΕΣ 67/548 ΕΟΚ ΚΑΙ 1999/45 ΕΚ - ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 1272/2008 CLP)..................................................................................... 25 8.20.1.3.2 Φράσεις Κινδύνου και ασφαλούς χρήσης-δηλώσεις επικινδυνότητας & προφύλαξης......................................................................................................................... 30 9. ΠΑΡΟΧΗ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ ............................................................................................. 33 9.1 Γενικά ....................................................................................................................................... 33 9.2 Βήματα παροχής πρώτων βοηθειών ....................................................................................... 34 9.3 Κακώσεις μαλακών μορίων: Κλειστές (θλάσεις) και ανοικτές (τραύματα) ............................ 34 9.3.1
Κλειστές κακώσεις (θλάσεις)
34
9.3.2
Ανοιχτές κακώσεις (τραύματα)
34
9.4 Αιμορραγίες: Εξωτερική αιμορραγία και εσωτερικές αιμορραγίες (εγκεφαλική αιμορραγία & ρινορραγία) ....................................................................................................................................... 35 9.4.1
Πρώτες βοήθειες εξωτερικής αιμορραγίας................................................................ 35
9.4.2
Πρώτες βοήθειες εσωτερικής αιμορραγίας .............................................................. 35
9.4.3
Εγκεφαλική αιμορραγία
9.4.4
Αιμορραγία από τη μύτη (ρινορραγία) ...................................................................... 36
36
9.5 Υποξυγοναιμία (Ασφυξία) ....................................................................................................... 36 9.5.1
Αίτια υποξυγοναιμίας
37
9.5.2
Συμπτώματα υποξυγοναιμίας (τρόποι εκδήλωσης) .................................................. 37
9.5.3
Πρώτες Βοήθειες
37
9.5.4
Τεχνητή αναπνοή
37
Αντενδείξεις τεχνητής αναπνοής «στόμα με στόμα»:............................................................. 38 9.5.5 Βασικά βήματα ΚΑΡΠΑ 38 9.6 Κακώσεις αρθρώσεων (Διάστρεμμα – εξάρθρωμα, κατάγματα άνω και κάτω άκρων) ......... 39 9.7 Κάταγμα σπονδυλικής στήλης συνήθως Α.Μ.Σ.Σ. (Αυχενική Μοίρα Σπονδυλικής Στήλης) ... 40 9.8 Πολυτραυματίας(Αντιμετώπιση πολυτραυματία, Πρώτες βοήθειες) .................................... 40 9.9 Έγκαυμα ................................................................................................................................... 41 9.9.1 9.10
Κατάταξη (ταξινόμηση) εγκαυμάτων με βάση το βάθος της εγκαυματικής βλάβης: 41 Ηλεκτροπληξία - Κεραυνοπληξία ....................................................................................... 42
9.10.1
Πρώτες βοήθειες σε ηλεκτροπληξία από ρεύμα χαμηλής τάσης. ............................. 42
Σελίδα 1-9
9.10.2
Πρώτες βοήθειες σε ηλεκτροπληξία από ρεύμα υψηλής τάσης ............................... 42
9.10.3
Κεραυνοπληξία
9.11
Επίδραση ηλιακής ακτινοβολίας (Ηλίαση – Θερμοπληξία) ................................................ 43
9.11.1 9.12
43
Γενικές οδηγίες για τον καύσωνα
44
Δήγματα ζώων, ερπετών και ψαριών ................................................................................. 45
9.12.1
Δήγματα ζώων (σκύλοι και γάτες)
45
9.12.2
Δήγμα φιδιού
45
9.12.3
Δήγμα σκορπιού
45
9.12.4
Δήγμα μέδουσας (τσουχτρα)
46
9.13
Αλλεργική αντίδραση .......................................................................................................... 46
9.14
Δηλητηριάσεις ..................................................................................................................... 47
9.14.1
Δηλητηρίαση από το πεπτικό
47
9.14.2
Δηλητηρίαση από το αναπνευστικό
47
9.14.3
Δηλητήρια εισερχόμενα από το αίμα 48
9.15
Επιληψία - Παιδικοί Πυρετικοί Σπασμοί ............................................................................ 49
9.15.1
Επιληψία
49
9.15.2
Παιδικοί πυρετικοί σπασμοί
49
9.16
Απώλεια αισθήσεων (λιποθυμία) ....................................................................................... 50
9.17
Ξένα Σώματα ....................................................................................................................... 50
9.17.1
Ξένα σώματα στο μάτι
51
9.17.2
Ξένα σώματα στη μύτη
51
9.17.3
Ξένα σώματα στο αυτί
52
9.17.4
Κατάπωση ξένων σωμάτων – Πνιγμονή ..................................................................... 52
9.18
Πνιγμός ................................................................................................................................ 52
9.19
Κουτί Πρώτων Βοηθειών ..................................................................................................... 53
9.20
Προφυλάξεις........................................................................................................................ 54
Σελίδα 1-10
ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ ΓΓΠΠ ΕΚΕΠΙΣ ΕΠΑΠΑ ΙΕΠΥΑ ΚΕΜΕΑ ΚΛΣ ΚΣΣΕ ΝΠΔΔ ΝΠΙΔ ΟΑΕΔ ΟΕΕΚ ΟΜΚ ΟΜΥΠΑΕ ΟΤΑ ΠΔ Π.Κ. ΠΣ ΣΔΣ ΥΠΕΧΩΔΕ ΦΕΝ ΧΒΡΠ
Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης Εθνικό Πρόγραμμα Ασφάλειας Πολιτικής Αεροπορίας Ιδιωτικές Επιχειρήσεις Παροχής Υπηρεσιών Ασφάλειας Κέντρο Μελετών Ασφάλειας Κέντρα Λήψης Σημάτων Κλαδική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού Οργανισμός Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Όπλα Μαζικής Καταστροφής Ομοσπονδία Υπαλλήλων Προσωπικού Ασφάλειας Ελλάδος Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Προεδρικό Διάταγμα Ποινικός Κώδικας Πυροσβεστικό Σώμα Στοιχείο Διοίκησης Συμβάντος Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Φορείς Επιβολείς του Νόμου Χημικός, Βιολογικός, Ραδιολογικός Πυρηνικός παράγοντας
Σελίδα 1-11
1.
ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ: ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 1.1
Ορισμός και περιεχόμενο της ειδικότητας προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας
Στο πλαίσιο του παρόντος εγχειριδίου, ο τομέας της ιδιωτικής ασφάλειας περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία: Διαφύλαξη της ζωής και προστασία της ιδιοκτησίας (υπό όλες τις μορφές της), έναντι ατυχημάτων, κλοπών, επιθέσεων, δολιοφθορών, πυρκαγιών, εκρήξεων, ζημιών, καλύπτει δε όλες τις πλευρές της πρόληψης ζημιών. Στην Ελλάδα, ο πλέον ευρέως γνωστός όρος άσκησης του επαγγέλματος που σχετίζεται με την παροχή κάθε είδους υπηρεσίας ασφάλειας είναι «Παροχή Υπηρεσιών Ασφάλειας». Ένας άλλος ευρέως γνωστός όρος για το προσωπικό των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφάλειας είναι ο αγγλικός και συνάμα διεθνής όρος «Security», ο οποίος χρησιμοποιείται ως συμπληρωματικό προσωνύμιο, τόσο στην αγγλική επωνυμία διάφορων επιχειρήσεων του χώρου, όσο και για το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας. Ωστόσο, αυτός δεν είναι ο πλέον επίσημος όρος αναγνώρισης από τα όργανα της ελληνικής πολιτείας. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στη σχετική νομοθεσία (ν.2518/97, ν.3103/2003 και ν.2501/2000), ο πιο δόκιμος όρος που ανταποκρίνεται στην αγορά εργασίας και προτείνεται είναι «Ιδιωτικό Προσωπικό Παροχής Υπηρεσιών Ασφάλειας». Ως Ιδιωτικό Προσωπικό Παροχής Υπηρεσιών Ασφάλειας ορίζεται ο εργαζόμενος του ιδιωτικού τομέα που αναλαμβάνει να επιτηρεί και να ελέγχει με κάθε σύννομο μέσο και τρόπο, υλικά και άυλα αγαθά και αξίες με σκοπό την ελαχιστοποίηση των πάσης φύσεως κινδύνων. Οι επιχειρήσεις που ασκούν τα καθήκοντα αυτά ονομάζονται «Ιδιωτικές Επιχειρήσεις Παροχής Υπηρεσιών Ασφάλειας» (Ι.Ε.Π.Υ.Α.)1 και το προσωπικό αυτών «Προσωπικό των Ιδιωτικών Επιχειρήσεων Παροχής Υπηρεσιών Ασφάλειας». Ωστόσο, πέρα από το προσωπικό των συγκεκριμένων επιχειρήσεων, γενικότερα όλοι όσοι ασκούν τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, όπως αυτοί που λειτουργούν ως προσωπικό εσωτερικής ασφάλειας των ίδιων των επιχειρήσεων (in house security, υπεύθυνοι ασφάλειας διάφορων επιχειρήσεων και οργανισμών κ.α.), ή γενικώς όσοι παρέχουν ασφάλεια εκτός των επιχειρήσεων ιδιωτικής ασφάλειας υπάγονται ως προσωπικό στην «Παροχή υπηρεσιών ασφάλειας». Στην Ελλάδα μέχρι σήμερα παρατηρούνται οι παρακάτω ειδικότητες: 1. Ειδικότητα: Προσωπικό Σταθερής Φύλαξης. 2. Ειδικότητα: Προσωπικό Εποχούμενης Φύλαξης. 3. Ειδικότητα: Προσωπικό Ασφάλειας Χρηματαποστολών. 4. Ειδικότητα: Προσωπικό Κέντρων Λήψης Σημάτων. Ειδικότερα το Προσωπικό αυτό, προσφέρει υπηρεσίες διαφύλαξης περιουσιών, αγαθών και αξιών (οικιών, εγκαταστάσεων, τραπεζών, διαφόρων χώρων, εμπορικών καταστημάτων, εταιρικών μυστικών, χρημάτων, πολύτιμων αντικειμένων και αξιών κτλ.) και φυσικών προσώπων (ιδιωτών,
1
Βάσει του ν. 2518/1997 «Περί προϋποθέσεων λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής ασφάλειας. Προσόντα και υποχρεώσεις του προσωπικού αυτών και άλλες διατάξεις».
Σελίδα 1-12
πλήθους ατόμων, υπαλλήλων επιχειρήσεων και οργανισμών, σημαντικών προσώπων κτλ.) από κινδύνους απρόβλεπτους (όπως ατυχήματα, πυρκαγιά, ακραία καιρικά φαινόμενα) και εσκεμμένους (π.χ. τρομοκρατικά χτυπήματα, απόπειρες ομηρίας ή δολοφονίας, κλοπές, ληστείες, διαρρήξεις, δολιοφθορές, προβοκάτσια). Σχετικές είναι οι ενδεικτικές προβλέψεις του ν.2518/1997 «Περί προϋποθέσεων λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής ασφάλειας - προσόντα και υποχρεώσεις του προσωπικού αυτών και άλλες διατάξεις» και του ν.3707/2008 «Ρύθμιση θεμάτων ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφάλειας και γραφείων ιδιωτικών ερευνών», σύμφωνα με τις οποίες ως επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών ασφάλειας θεωρούνται οι ιδιωτικές επιχειρήσεις οι οποίες παρέχουν σε τρίτους μία ή περισσότερες από τις παρακάτω υπηρεσίες: α. Επιτήρηση ή φύλαξη κινητών και ακίνητων περιουσιών, αγαθών και εγκαταστάσεων, β. Προστασία Φυσικών προσώπων, γ. Προστασία θεαμάτων, εκθέσεων, συνεδρίων, διαγωνισμών και αθλητικών εκδηλώσεων, δ. Ασφαλή μεταφορά χρημάτων, αξιών και πολυτίμων αντικειμένων, ε. Έλεγχο και διαβίβαση σημάτων συναγερμού, στ. Έλεγχο ασφάλειας πληρωμάτων, επιβατών, χειραποσκευών, αποσκευών, φορτίου και ταχυδρομικού υλικού σε αερολιμένες και λιμένες, καθώς και έλεγχο πρόσβασης στους χώρους και εν γένει, στις εγκαταστάσεις αυτών, μετά από έγκριση της αρμόδιας αεροπορικής ή λιμενικής αρχής, ζ. Πραγματοποίηση συνοδειών για ασφαλή κίνηση οχημάτων που μεταφέρουν ογκώδη ή βαρέα αντικείμενα, με ειδικά οχήματα που φέρουν φορητές συσκευές φωτεινής προειδοποίησης. Τα ανωτέρω καθήκοντα, ωστόσο, καλύπτουν και τις δραστηριότητες των εργαζομένων που εξασκούν καθήκοντα προσωπικού ασφάλειας ως εσωτερική ασφάλεια επιχειρήσεων και οργανισμών ή ως προσωπικό ασφάλειας που έχει προσληφθεί από ιδιώτες.
1.2
Ιστορική αναδρομή του θεσμού της ιδιωτικής ασφάλειας
«Οι άνθρωποι, συν τω χρόνω, δημιούργησαν τις κοινωνίες και τους αντίστοιχους πολιτισμούς, προκειμένου να συνυπάρχουν ειρηνικά χωρίς διαπληκτισμούς και αιματηρές συγκρούσεις, αποφεύγοντας έτσι τον πόλεμο και τα πεδία των μαχών. Απόρροια των παραπάνω είναι ο έλεγχος στις πράξεις των κοινωνικών όντων, η δημιουργία υποχρεώσεων και ορίων, όπως ο σεβασμός της ελευθερίας και της σωματικής ακεραιότητας του άλλου, της περιουσίας, της τιμής, της απαγόρευσης άσκησης κάθε μορφής βίας, αλλά και των δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία έκφρασης και του λόγου και της οικονομικής ευμάρειας. Δημιουργήθηκε η Κοινωνία, η Πολιτεία, η Δικαιοσύνη που ορίζει το δίκαιο και το άδικο, το παράνομο και το νόμιμο, τους νόμους, τις κυρώσεις και τις ποινές όσων δεν τηρούν τους γραπτούς νόμους, αλλά και τη δημιουργία φυλάκων για την τήρηση της τάξης, της ασφάλειας των πολιτών και τη διαφύλαξη των εννόμων αγαθών». (Παναγ.Κ. Δαμάσκος, Πολιτική Κοινωνιολογία Αθήνα, 2009, σελ. 46-53.) Μάλιστα, η ιδιωτική ασφάλεια προηγήθηκε της δημόσιας, επειδή η δημόσια τάξη προήλθε μέσα από ολοκληρωμένες και οργανωμένες πολιτείες. Κατά συνέπεια, στα πρώτα βήματα όλων των πολιτισμών, προ της οργανωμένης και δομημένης πολιτείας, τις ανάγκες διαφύλαξης προσώπων και αγαθών αναλάμβαναν στα πρώτα στάδια οι ίδιοι οι ιδιώτες, ενώ αργότερα οι άρχοντες παρέδιδαν τα καθήκοντα διαφύλαξης των περιουσιών τους σε έμπιστους δούλους και εντεταλμένους ιδιώτες. Αμέσως μετά, στις οργανωμένες πολιτείες, ταυτόχρονα με την ύπαρξη των οργάνων της δημόσιας τάξης, συνακολουθούν τα μέτρα της ιδιωτικής τάξης, με πρώτη την τάξη των
Σελίδα 1-13
φυλάκων. Στο έργο του Πλάτωνα «Πολιτεία», γίνεται λόγος για την τέχνη, την επιστήμη καθώς και για τα υπόλοιπα προσόντα που πρέπει να έχουν «οι φύλακες». Διατυπώνονται ολόκληρες προτάσεις για την αγωγή και την παιδεία τους και μάλιστα στο βιβλίο «Πολιτεία Δ’» γίνεται λόγος για την «επιστήμη των φυλάκων». Ωστόσο, ο κλάδος της ιδιωτικής ασφάλειας υπό τη μορφή των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφάλειας, κάνει την εμφάνισή του στην Αμερική από τα μέσα του 19ου Αιώνα μ. Χ., ενώ στην Ευρώπη στις αρχές του 20ου αιώνα μ. Χ. σε χώρες όπως η Γερμανία (1901) και η Δανία (επίσης 1901). Η εξάπλωση όμως του κλάδου σε παγκόσμια κλίμακα φαίνεται να ανθίζει από τις αρχές της δεκαετίας του '70. Στην Ελλάδα, η άσκηση του επαγγέλματος ξεκίνησε από τα μέσα της δεκαετίας του '70. Οι υπηρεσίες που αναλαμβάνονται από τις πρώτες επιχειρήσεις και σε γενικές γραμμές εξακολουθούν μέχρι σήμερα να αφορούν στην ασφαλή μεταφορά χρημάτων, αξιών και πολυτίμων αντικειμένων, τη φύλαξη προσωπικού και εγκαταστάσεων από πυρκαγιές, ατυχήματα και εγκληματικές ενέργειες, με φύλακες σταθερών σημείων και εποχούμενες περιπολούσες φυλάξεις, τη φύλαξη πρεσβειών και τραπεζών, φυσικών προσώπων με παροχή σωματοφυλάκων και συνοδών, την εγκατάσταση συστημάτων συναγερμού και επιτήρησης μέσω κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης και λίγο αργότερα τη λειτουργία κέντρων λήψης σημάτων συναγερμού και ενημέρωσης των αρχών. Από το 1971 έως το 1991, η αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων στην ιδιωτική ασφάλεια αυξήθηκε κατά 126%, με τον αριθμό του ιδιωτικού προσωπικού ασφάλειας να διπλασιάζεται σε σχέση με τον αριθμό των αστυνομικών. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των απασχολουμένων στην ιδιωτική ασφάλεια το έτος 1999 σε 15 ευρωπαϊκές χώρες ξεπερνά συνολικά το μισό εκατομμύριο.2 Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Υπηρεσιών Προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας, το έτος 2008, το σύνολο των αστυνομικών στην Ευρώπη δεν ξεπερνά τα 2.000.000, ενώ το σύνολο των ιδιωτικών φυλάκων υπολογίζεται σε περισσότερους από 1.700.000 με αναλογία των ιδιωτικών φυλάκων προς τον πληθυσμό ±1/357. Ενδεικτικά, το ίδιο έτος, στη Γαλλία ο αριθμός των ιδιωτικών φυλάκων και των αστυνομικών σε αναλογία με τον πληθυσμό υπολογίζεται σε ±1/427 και +1/256 αντίστοιχα. Στη χώρα μας ο αριθμός των ιδιωτικών φυλάκων και αστυνομικών σε αναλογία με τον πληθυσμό υπολογίζεται σε 1/428 και 1/214 αντίστοιχα
1.3
Τάσεις και προοπτικές σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο
Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης του κλάδου τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο σχετίζονται με την έξαρση της εγκληματικότητας, την ανάγκη αντιμετώπισης και πρόληψής της. Τείνουν να αυξηθούν οι εγκληματικές ενέργειες εναντίον της προσωπικής και γενετήσιας ελευθερίας, της ζωής, της τιμής, της ιδιοκτησίας, της περιουσίας και άλλων έννομων αγαθών που έχει κάθε πολίτης και τα κατοχυρώνει με το Σύνταγμα και τους Νόμους. Οι παρεκκλίνουσες ενέργειες τείνουν αυξητικά ως προς τα κακουργήματα τροποποιώντας ποιοτικά τα χαρακτηριστικά του εγκλήματος.
2
Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο κατάρτισης στον τομέα της φύλαξης και επίβλεψης, Μάιος 2004.
Σελίδα 1-14
Το κράτος οφείλει να διαφυλάξει τα έννομα αγαθά, τη ζωή, την ελευθερία, την ιδιοκτησία, τη σωματική ακεραιότητα, κ.λ.π. Επειδή, όμως, ο κοινωνικός έλεγχος και οι διωκτικοί μηχανισμοί δε μπορούν να ανταποκριθούν σε κάθε περίπτωση εγκληματικής βίας και λόγω της ραγδαίας αύξησης της εγκληματικότητας, οι πολίτες βιώνουν καθημερινά τη σωματική και ψυχολογική βία, την ανασφάλεια, την έλλειψη κοινωνικής συνοχής και την προβολή όλων των εκφάνσεων της βίας ως θύματα, ως μάρτυρες, αλλά και από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι πολίτες, για να μειώσουν την ανασφάλεια, στρέφουν το ενδιαφέρον τους στην ιδιωτική ασφάλεια. 1.3.1
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ανάγκη για συνεχή βελτίωση των υπηρεσιών ιδιωτικής ασφάλειας αποτέλεσε την αφετηρία για το σχεδιασμό ευρωπαϊκών προτύπων στον τομέα των υπηρεσιών ιδιωτικής ασφάλειας, με στόχο τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, την προστασία της εικόνας του τομέα και την άμβλυνση των αποκλίσεων από χώρα σε χώρα. Πιο συγκεκριμένα, οι αποκλίσεις έγκεινται στον τρόπο με τον οποίο παρέχονται οι υπηρεσίες ιδιωτικής ασφάλειας και που ερμηνεύονται οι ιδιαιτερότητες του τομέα στις επιμέρους νομοθεσίες. Διαφορές εντοπίζονται και σε επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης των εργαζομένων, ενώ ταυτόχρονα σε ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη η επαγγελματική εκπαίδευση του προσωπικού ασφάλειας δεν είναι υποχρεωτική. Σχετική είναι η μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Ε.Ε. στο πλαίσιο του προγράμματος «Leonardo da Vinci» κατά την οποία συντάχθηκε το «Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης στον τομέα της φύλαξης και επίβλεψης». Δημιουργήθηκε, δηλαδή, ένα πρότυπο που στοχεύει στη βελτίωση των επιδόσεων των εργαζομένων και στην υψηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Σύμφωνα με αυτό οι εργαζόμενοι προβλέπεται να τηρούν τα σύγχρονα πρότυπα, μέσα από ένα ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Το τελευταίο θα μπορεί να λειτουργήσει ως απόδειξη των ικανοτήτων ενός εργαζόμενου, πολλαπλασιάζοντας τις ευκαιρίες ανεύρεσης, απασχόλησης ή ακόμα και εξέλιξης εντός ή εκτός του επαγγελματικού του περιβάλλοντος. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι θα είναι σε θέση να εκτιμούν οι ίδιοι την καταλληλότητα των διαφόρων προγραμμάτων βασικής εκπαίδευσης και κατάρτισης που τους προσφέρονται. Όσο για τους εκπαιδευτές, πρέπει να είναι σε θέση να εφαρμόζουν τα πρότυπα, προκειμένου να διασφαλίσουν την ποιότητα και την καταλληλότητα της βασικής επαγγελματικής κατάρτισης. Τέλος, οι εργοδότες θα μπορούν να τα χρησιμοποιούν για να καθορίζουν τα επίπεδα ικανοτήτων στις επιχειρήσεις και εν γένει στις υπηρεσίες ιδιωτικής ασφάλειας. Τα πρότυπα αυτά θα μπορούν στο μέλλον να χρησιμεύσουν ως σημεία αναφοράς για το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων κατάρτισης από τους ίδιους και να τα χρησιμοποιούν ως αφετηρία μιας διαδικασίας συνεχούς βελτίωσης της ποιότητας και του επαγγελματισμού στον τομέα της ασφάλειας. Η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, σχετικά με το θέμα, υπέδειξε τη λήψη ειδικών μέτρων για τη λειτουργία εταιρειών ιδιωτικής αστυνόμευσης - παροχής προστασίας (όπως α. την κατάρτιση κανονισμών για τη λήψη άδειας, β. την περιοδική θεώρηση και τον τακτικό έλεγχο της λειτουργίας τους από δημόσιες αρχές, γ. συγκεκριμένα προσόντα του προσωπικού τους, π.χ. βασικές γνώσεις του ποινικού δικαίου, των δικαιωμάτων, υποχρεώσεων και καθηκόντων τους, του τρόπου συμπεριφοράς τους προς το κοινό, της ενθάρρυνσης των σχέσεων με την αστυνομία κλπ.), ώστε οι εν λόγω εταιρείες να μη λειτουργούν ανεξέλεγκτα.
Σελίδα 1-15
1.3.2
Σε εθνικό επίπεδο
1.3.2.1 Περιγραφή υπάρχουσας κατάστασης της απασχόλησης Στον ελληνικό χώρο, ο κλάδος της ιδιωτικής ασφάλειας ξεκινά την ανάπτυξή του από τη δεκαετία του '70, αλλά γνωρίζει αλματώδη εξέλιξη από τις αρχές της δεκαετίας του '90, όπου και εμφανίζονται εκατοντάδες εταιρίες παροχής υπηρεσιών ασφάλειας. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Υπηρεσιών Προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας, στην Ελλάδα το έτος 2007 δραστηριοποιούνται στη βιομηχανία της ασφάλειας χίλιες (1000) περίπου επιχειρήσεις και ο αριθμός των δηλωθέντων υπαλλήλων ανέρχεται ± 30.0 . Η τάση μεγέθυνσης του κλάδου είναι ραγδαία. Ένας από τους λόγους της ανοδικής αυτής τάσης, είναι η εφαρμογή της διεθνούς πρακτικής, δηλαδή της δυνατότητας άσκησης καθηκόντων ή μέρους αυτών, που στο παρελθόν ασκούνταν από τη δημόσια δύναμη, από Ι.Ε.Π.Υ.Α. (π.χ. αερολιμένες, λιμένες, αθλητικές εγκαταστάσεις κ.α.), με παράλληλη τήρηση των ισχυουσών διατάξεων περί παρουσίας και άσκησης εξουσίας των αστυνομικών αρχών. 1.3.2.2 Προοπτικές του κλάδου Στην Ελλάδα, αν και αρχικά η δραστηριότητα της ιδιωτικής φύλαξης είχε περιοριστεί στον ιδιωτικό τομέα, άρχισε σταδιακά να επεκτείνεται και σε φυλάξεις με χαρακτήρα δημόσιας τάξης ή χώρων γενικώς προσιτών στο κοινό (όπως νοσοκομεία, εμπορικά κέντρα, λαϊκές αγορές, πολυκαταστήματα, λιμάνια, σιδηροδρομικοί σταθμοί κ.α.) Διεθνώς, επικρατεί η πρακτική παρουσίας ιδιωτικού προσωπικού ασφάλειας για την προστασία μεταφορικών μέσων, πρακτική που εφαρμόζεται και στην Ελλάδα. Η κάλυψη όλων των αθλητικών εκδηλώσεων από ιδιωτικό προσωπικό ασφάλειας δεν απέχει πολύ από το να αποτελέσει πραγματικότητα στο εγγύς μέλλον. Επίσης, ο τραπεζικός κλάδος χρησιμοποιεί ολοένα και περισσότερο τις υπηρεσίες ιδιωτικής ασφάλειας σε επίπεδο σταθερών φυλάξεων και χρηματαποστολών καθώς και ανεφοδιασμού Αυτόματων Μηχανημάτων Ανάληψης Μετρητών (ATM). Επιπλέον, αρκετοί δήμοι, αναθέτουν σε ιδιωτικό προσωπικό ασφάλειας τη φύλαξη και επιτήρηση δημόσιων χώρων και εγκαταστάσεων, την ενημέρωση των αρχών κατά τον εντοπισμό παράνομων ενεργειών και την πυρασφάλεια των ευαίσθητων περιοχών στα όρια του δήμου ή των οικισμών. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η αύξηση σε όλους τους κλάδους του χώρου, καθώς και η προοπτική νέων ειδικοτήτων αναμένεται αυξητική. 1.3.2.3 Προβλήματα του κλάδου - Ανησυχίες και διαμάχες Η εντυπωσιακά ποσοτική αύξηση του προσωπικού δε συνεπάγεται αυτονόητα και ταυτόχρονα ποιοτική αναβάθμιση. Σε αντίθεση, το προσωπικό στη μεγάλη του πλειοψηφία αντιμετωπίζει αρκετά προβλήματα. Μέχρι σήμερα, η εκπαίδευση του προσωπικού καθοριζόταν από τις «απαιτήσεις» των πελατών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εργαζομένων πολλών ταχυτήτων, ήτοι:
Σελίδα 1-16
Τους εκπαιδευμένους και ικανοποιητικά καταρτισμένους επαγγελματίες, υψηλά αμειβόμενους και με μακροχρόνια εμπειρία στον κλάδο. Τους εργαζόμενους με μηδαμινή ή ελάχιστη εκπαίδευση, χαμηλά αμειβόμενους (η συντριπτική πλειοψηφία αμείβεται με το κατώτερο όριο αμοιβής), που αντιμετωπίζουν το επάγγελμα του ιδιωτικού προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας ως προσωρινή λύση ανάγκης.
Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις, παρατηρείται εκμετάλλευση του υψηλού ποσοστού ανεργίας, καταστρατήγηση των διατάξεων περί κατώτερου μισθού και παρέχονται ακόμη χαμηλότερες αμοιβές. Πραγματικότητα αποτελεί και η υπενοικίαση προσωπικού από εταιρεία σε εταιρεία καθώς και η ύπαρξη ανασφάλιστων ή μερικώς ασφαλισμένων εργαζομένων. Αναπόφευκτο επακόλουθο της πρόσληψης προσωπικού χαμηλού κόστους είναι η παροχή χαμηλής ποιότητας υπηρεσιών. Δεν παραγνωρίζεται βέβαια το γεγονός ότι οι κανόνες της αγοράς επιβάλουν με τον τρόπο τους, κατά τις σχετικές προκηρύξεις διαγωνισμών, ως βασικό κριτήριο επιλογής το χαμηλότερο κόστος, «εξαναγκάζοντας» τις εταιρείες να περιορίζουν τις αμοιβές κάτω από τα όρια της νομιμότητας. Επίλυση των προαναφερθέντων επιχειρήθηκε με την εκπόνηση και ψήφιση από τη Βουλή του ν.3707/08 και ακολούθως με την έκδοση της -κατ΄ εξουσιοδότηση του νόμου- υπ΄ αριθ. 4892/1/76-γ' από 17.05.2010 Κ.Υ.Α. των Υπουργών Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων - Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης - Προστασίας του Πολίτη, ρυθμίζοντας λεπτομέρειες εφαρμογής του ν .3707/08, σε συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς.
1.4
Ισχύον εθνικό νομοθετικό & θεσμικό πλαίσιο 1.4.1
Ισχύουσα νομοθεσία
Ο θεσμός της ιδιωτικής ασφάλειας στην Ελλάδα προβλέφθηκε με το άρθρο 19 του ν.1339/1983, το άρθρο 12 του ν.1481/1984 και το ν.2518/1997 «Προϋποθέσεις λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφάλειας. Προσόντα και υποχρεώσεις του προσωπικού αυτών και άλλες διατάξεις». Η τελευταία νομοθετική ρύθμιση του θεσμού πραγματοποιείται με το ν.3707/08 «Ρύθμιση θεμάτων ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφάλειας και γραφείων ιδιωτικών ερευνών». Πιο συγκεκριμένα, το άρθρ. 19 του ν.1339/1983 επέτρεψε την πρόσληψη ιδιωτών «για τις ανάγκες ασφάλειας ή φρούρησης οποιασδήποτε εγκατάστασης ή χώρων Ν.Π.Δ.Δ., οργανισμών κοινής ωφέλειας και επιχειρήσεων, καθώς και για τη συνοδεία χρηματαποστολών αυτών με δαπάνη των ίδιων των Ν.Π.Δ.Δ., οργανισμών και επιχειρήσεων». Για τις «ιδιωτικές επιχειρήσεις πληροφοριών» πρόβλεψε το άρθρ. 12 του ν.1481/1984, κατά το οποίο «με προεδρικά διατάγματα, που εκδίδονται με πρόταση του Υπουργού Δημόσιας Τάξης, ρυθμίζονται θέματα που αφορούν στις προϋποθέσεις χορήγησης αδειών λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων πληροφοριών (ντεντέκτιβ) καθώς και στα προσόντα και τις υποχρεώσεις των διευθυντών και των υπαλλήλων αυτών των επιχειρήσεων». Τελικά, οι όροι και οι προϋποθέσεις της λειτουργίας «ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφάλειας» καθορίστηκαν στο ν.2518/21.9.1997, κατά τον οποίο (άρθρ. 1), ως επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών ασφάλειας θεωρούνται οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, ατομικές ή εταιρικές, οι οποίες παρέχουν σε τρίτους μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες υπηρεσίες:
Σελίδα 1-17
α. Επιτήρηση ή φύλαξη κινητών και ακινήτων περιουσιακών αγαθών και εγκαταστάσεων, β. Προστασία φυσικών προσώπων, γ. Προστασία θεαμάτων, εκθέσεων, συνεδρίων, διαγωνισμών και αθλητικών εκδηλώσεων, δ. Ασφαλή μεταφορά χρημάτων, αξιών και πολύτιμων αντικειμένων, ε.Εγκατάσταση, συντήρηση και παρακολούθηση λειτουργίας μηχανημάτων και συστημάτων ασφάλειας και συναγερμού, εκτός αυτών που τοποθετούνται σε αυτοκίνητα, στ. Εκμετάλλευση κέντρων λήψης ελέγχου και διαβίβασης σημάτων συναγερμού, ζ. Έλεγχος με ειδικά μηχανήματα επιβατών και αποσκευών στους χώρους των αεροδρομίων και λιμένων, κατόπιν αδείας της αρμόδιας αστυνομικής ή λιμενικής αρχής. η. Εκπόνηση μελετών και σχεδιασμό συστημάτων ασφάλειας. Το παραπάνω νομοθετικό πλαίσιο συμπληρώθηκε με το ν.3707/08 (ΦΕΚ 209 Α/8-10-2008) «Ρύθμιση θεμάτων ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφάλειας και γραφείων ιδιωτικών ερευνών», όπου το άρθρο 1 του ν.2518/1997 (ΦΕΚ 164 Α'), όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με την παράγραφο 15 του άρθρου 10 του ν.2800/2000 (ΦΕΚ 46 Α'), την παράγραφο 2 του άρθρου 14 του ν.3103/2003 (ΦΕΚ 23 Α') και την παράγραφο 1 του άρθρου 1 του ν.3206/2003 (ΦΕΚ 298 Α"), αντικαθίσταται ως εξής: «Άρθρο 1» Έννοια όρων - Πεδίο εφαρμογής 1. Για την εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος νόμου, ως ιδιωτικές επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών ασφάλειας θεωρούνται οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, ατομικές ή εταιρικές, οι οποίες παρέχουν σε τρίτους μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες υπηρεσίες: α. Επιτήρηση ή φύλαξη κινητών ή ακινήτων περιουσιακών αγαθών και εγκαταστάσεων, β. Προστασία φυσικών προσώπων, γ. Ασφαλή μεταφορά με ειδικά διασκευασμένα - τεθωρακισμένα οχήματα χρημάτων, αξιών, αρχαιοτήτων, έργων τέχνης και πολύτιμων αντικειμένων, δ. Προστασία θεαμάτων, εκθέσεων, συνεδρίων, διαγωνισμών και αθλητικών εκδηλώσεων, ε. Έλεγχο ασφάλειας πληρωμάτων, επιβατών, χειραποσκευών, αποσκευών, φορτίου και ταχυδρομικού υλικού σε αερολιμένες και λιμένες, καθώς και έλεγχο πρόσβασης στους χώρους και, εν γένει, στις εγκαταστάσεις αυτών μετά από έγκριση της αρμόδιας αεροπορικής ή λιμενικής αρχής, στ. Συνοδεία για την ασφαλή κίνηση οχημάτων που μεταφέρουν ογκώδη ή βαρέα αντικείμενα, με ειδικά οχήματα που φέρουν στοιχεία επισήμανσης, σύμφωνα με την περίπτωση ε' της παραγράφου 1 του άρθρου 4, ζ. Συνοδεία αθλητικών αποστολών για την ασφαλή μετακίνησή τους, η. Εκπόνηση μελετών και σχεδιασμό μέτρων για την ασφαλή πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων των περιπτώσεων α' έως και ζ' της παρούσας παραγράφου, θ. Εγκατάσταση, συντήρηση και παρακολούθηση λειτουργίας μηχανημάτων και συστημάτων ασφάλειας και συναγερμού, πλην αυτών που τοποθετούνται σε αυτοκίνητο, ι. Εκμετάλλευση κέντρων λήψης, ελέγχου και διαβίβασης σημάτων συναγερμού και
Σελίδα 1-18
ια. Εκπόνηση μελετών και σχεδιασμό συστημάτων ασφάλειας, αναφορικά με τις δραστηριότητες των περιπτώσεων θ' και ι΄ της παρούσας παραγράφου. 2. Προσωπικό ασφάλειας για την εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος νόμου νοείται το προσωπικό στο οποίο ανατίθεται η άσκηση οποιασδήποτε από τις ως άνω δραστηριότητες ή παρέχει οποιαδήποτε άλλη εργασία υποστήριξης των δραστηριοτήτων αυτών. 3. Οι διατάξεις των άρθρων 3, 4 παράγραφος 2, 5 και 6 εφαρμόζονται και για το προσωπικό οποιασδήποτε ιδιωτικής επιχείρησης στο οποίο ανατίθεται η φύλαξη και η προστασία των ιδίων αυτής χώρων, αγαθών και εγκαταστάσεων ή του προσωπικού τους, καθώς και για το διοικητικό προσωπικό των επιχειρήσεων της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου, στο οποίο ανατίθεται ο σχεδιασμός και η μέριμνα για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων αυτών. Η άσκηση των ανωτέρω δραστηριοτήτων δε θίγει τις αρμοδιότητες των κρατικών αρχών στους τομείς αυτούς. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σήμερα, η νομιμότητα της ιδιωτικής ασφάλειας παραμένει υποκείμενη σε διαμάχες, αφού η ιδέα ότι μπορεί η αγορά να αναμειχθεί σ’ αυτό που θεωρείται αποκλειστικά κρατική δικαιοδοσία είναι από πολλούς κατακριτέα. Πράγματι, η αστυνόμευση ως πρόληψη ή καταστολή εμπεριέχει από τη φύση της την κατάχρηση, αποτελεί με άλλα λόγια «δυνάμει απειλή» για την ιδιωτική ζωή και τα δικαιώματα των πολιτών. Επίσης, επικρατεί η αντίληψη ότι η διεύρυνση των δραστηριοτήτων των Ι.Ε.Π.Υ.Α θα αυξήσει την κοινωνική αδικία με τις προνομιούχες περιοχές και τα αγαθά των ευπόρων να προστατεύονται κατά του εγκλήματος περισσότερο από εκείνα των λιγότερο ή των μη προνομιούχων πολιτών. Το άρθρο 2 του άνω νόμου θέτει ως προϋπόθεση για τις δραστηριότητες ιδιωτικής ασφάλειας να έχει εκδοθεί άδεια από τον προϊστάμενο του Επιτελείου του Αρχηγείου Ελληνικής Αστυνομίας ύστερα από γνώμη τριμελούς επιτροπής. Στο πρόσωπο του αιτούντος πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις: - Να είναι Έλληνας πολίτης ή ομογενής ή πολίτης χώρας-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης - Να έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του. - Να μην έχει καταδικαστεί σε μια σειρά από αδικήματα που αφορούν στην προσβολή της ζωής των πολιτών και της περιουσίας, δηλαδή να έχει καθαρό ποινικό μητρώο. - Να μην τελεί υπό κράτηση ή δικαστική έρευνα, υπό δικαστική συμπαράσταση και το κυριότερο να μην πάσχει από οποιαδήποτε μορφής ψυχικό νόσημα. Επίσης, αν η αίτηση για τη χορήγηση άδειας αφορά σε εταιρεία, προκειμένου για ανώνυμες εταιρείες, οι μετοχές αυτών πρέπει να είναι ονομαστικές. Η ανωτέρω άδεια θα ισχύει για πέντε χρόνια. Οι εταιρείες που έχουν λάβει άδεια λειτουργίας μπορούν να ασκούν την επαγγελματική τους δραστηριότητα σε ολόκληρη την επικράτεια. Σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης ή ανανέωσης της άδειας, ο ενδιαφερόμενος δύναται να ασκήσει προσφυγή ενώπιον του υπαρχηγού της ελληνικής αστυνομίας εντός 10 ημερών από την κοινοποίηση της απόφασης. Το άρθρο 3 θέτει τις προϋποθέσεις χορήγησης άδειας εργασίας στο συγκεκριμένο προσωπικό ανάλογα με τις δραστηριότητες που πρέπει να ασκήσει. Ειδικότερα, για την έκδοση άδειας εργασίας κατηγορίας Α΄ της παρ.2 του άρθρου 3 του ν.2518/1997, απαιτείται το πιστοποιητικό επαγγελματικής κατάρτισης που εκδίδεται είτε από τον Οργανισμό Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ο.Ε.Ε.Κ) είτε από το Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Συνεχιζόμενης
Σελίδα 1-19
Επαγγελματικής Κατάρτισης (Ε.ΚΕ.ΠΙΣ) ή το Κέντρο Μελετών Ασφάλειας (ΚΕΜΕΑ) (Βλ. 4892/1/76-γ' από 17.05.2010 Κ.Υ.Α. «Καθορισμός τίτλων επαγγελματικής κατάρτισης που απαιτούνται για την έκδοση αδειών εργασίας του άρθρου 3 του ν. 2518/1997, όπως αντικαταστάθηκε με τις διατάξεις του ν. 3707/2008». 1.4.2 Θέματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος Μερικές νομοθετικές ρυθμίσεις παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον είτε επειδή θίγουν ευαίσθητα θέματα που άπτονται θεμελιωδών συνταγματικών δικαιωμάτων (σύλληψη, έρευνα κ.λπ.), είτε επειδή αναφέρονται σε ειδικές σημάνσεις και διακριτικά αποκλειστικής χρήσης από τη Δημόσια Δύναμη (π.χ. στολή, εθνόσημο, χρήση φάρου και σειρήνας κ.λπ.). Ο Ν. 3707/2008 με το άρθρο 4 προβλέπεται ότι απαγορεύεται στις Ι.Ε.Π.Υ.Α. να χρησιμοποιούν στην επωνυμία, στον τίτλο, στα έγγραφα, στις διαφημίσεις και γενικά κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων τους λέξεις ή φράσεις ικανές να παραπλανήσουν τους πολίτες, ώστε να γίνεται εύκολα αντιληπτός ο ιδιωτικός χαρακτήρας αυτών και να αποφεύγεται η παρανόηση ότι εκπροσωπούν κρατικές και ιδιαίτερα αστυνομικές αρχές. Επιπλέον, τα οχήματα των Ι.Ε.Π.Υ.Α. δεν είναι οχήματα άμεσης ανάγκης κατά τον Κ.Ο.Κ., και απαγορεύεται ρητώς στις επιχειρήσεις αυτές να χρησιμοποιούν, ιδίως στα αυτοκίνητα και τις μοτοσυκλέτες, σήματα, αυτοκόλλητες ή μη ταινίες ή χρωματισμό που καθιστούν την εξωτερική τους εμφάνιση όμοια ή παρεμφερή με εκείνη που χρησιμοποιούν τα σώματα ασφαλείας, καθώς και να φέρουν συσκευές ηχητικής ή φωτεινής προειδοποίησης (σειρήνες, φάρους) με συνέπεια την παραπλάνηση των πολιτών, στους οποίους δίδεται η εντύπωση ότι πρόκειται για οχήματα κρατικών αρχών. Επίσης παρέχεται εξουσιοδότηση στους Υπουργούς Εσωτερικών και Μεταφορών και Επικοινωνιών όπως με απόφασή τους καθορίσουν το είδος, το σχήμα, το μέγεθος, το χρωματισμό των στοιχείων επισήμανσης των αυτοκινήτων των Ι.Ε.Π.Υ.Α. που συνοδεύουν βαρέα ή ογκώδη αντικείμενα, με στόχο την αυξημένη οδική ασφάλεια. Επιπλέον, παρέχεται εξουσιοδότηση για την έκδοση κοινής υπουργικής απόφασης με την οποία θα καθορισθούν οι προδιαγραφές που πρέπει να πληρούν τα τεθωρακισμένα οχήματα των Ι.Ε.Π.Υ.Α., καθώς και τα προστατευτικά μέσα (προστατευτικό κράνος και αλεξίσφαιρο γιλέκο), με τα οποία υποχρεούνται οι Ι.Ε.Π.Υ.Α. να εφοδιάζουν το προσωπικό ασφαλείας στο οποίο ανατίθεται η μεταφορά χρημάτων, αξιών κ.λπ., προκειμένου τα συγκεκριμένα εφόδια να είναι πράγματι αποτελεσματικά στην προστασία του προσωπικού και να καλυφθεί το κενό που υπήρχε μέχρι σήμερα στο θέμα αυτό. Επιπλέον, προβλέπεται ρητά ότι η απασχόληση υπηρετούντων στις Ένοπλες Δυνάμεις, στα Σώματα Ασφαλείας, ή προσωπικού άλλων φορέων του Δημοσίου, που κατά την άσκηση των καθηκόντων τους προβλέπεται να οπλοφορούν, συνιστά επιβαρυντική περίπτωση (άρθρο 7 του σχεδίου νόμου). Τέλος, θεσπίζεται η υποχρέωση των Ι.Ε.Π.Υ.Α. για ενημέρωση των αρμοδίων αστυνομικών αρχών αναφορικά με το προσωπικό που απασχολούν στην περιοχή δικαιοδοσίας τους, καθώς και για τους χώρους διάθεσης αυτού, ώστε να διευκολύνονται οι σχετικοί έλεγχοι. Με το άρθρο 5 συμπληρώνονται οι αντίστοιχες διατάξεις του ν. 2518/1997 που αφορούν στην οπλοκατοχή και οπλοφορία από το προσωπικό των Ι.Ε.Π.Υ.Α.. Ειδικότερα, διατηρείται η γενική απαγόρευση της οπλοκατοχής και οπλοφορίας των εκπροσώπων των Ι.Ε.Π.Υ.Α. και των υπαλλήλων τους. Εισάγεται πλέγμα νέων ρυθμίσεων, με τις οποίες εξειδικεύονται οι προϋποθέσεις και τα προσόντα των ενδιαφερομένων για την απόκτηση άδειας οπλοκατοχής και οπλοφορίας, και προσδιορίζονται οι όροι ασφαλούς φύλαξης των όπλων για τη διασφάλιση της δημόσιας τάξης και την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών. Ειδικότερα, με την παράγραφο 1 προβλέπεται ότι
Σελίδα 1-20
απαγορεύεται στους εκπροσώπους και υπαλλήλους των Ι.Ε.Π.Υ.Α. η κατοχή και των αναφερομένων στον νόμο «Περί φωτοβολίδων και πυροτεχνημάτων» ειδών. Με την παράγραφο 2 προβλέπεται η κατ' εξαίρεση άδεια οπλοφορίας για το προσωπικό των Ι.Ε.Π.Υ.Α. στο οποίο ανατίθεται η ασφαλής μεταφορά, με ειδικώς διασκευασμένα - τεθωρακισμένα οχήματα, χρημάτων, αξιών, αρχαιοτήτων, έργων τέχνης και πολύτιμων αντικειμένων για την ενίσχυση της προστασίας του προσωπικού αλλά και του επιπέδου ασφάλειας των μεταφερόμενων ειδών, λόγω των ένοπλων επιθέσεων που διαπράττονται σε βάρος υπαλλήλων Ι.Ε.Π.Υ.Α. κατά την άσκηση της συγκεκριμένης δραστηριότητας. Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση αυτή η άδεια κατοχής του όπλου εκδίδεται στο όνομα εκείνου που νόμιμα εκπροσωπεί την Ι.Ε.Π.Υ.Α., ενώ η άδεια οπλοφορίας χορηγείται στο προσωπικό που φέρει το όπλο. Εν όψει αυτών θεσπίζονται ειδικές υποχρεώσεις των κατόχων ως προς τη φύλαξη του οπλισμού και την παράδοσή του στο προσωπικό, πριν από την ανάληψη της εργασίας του, και ως προς την επιστροφή του οπλισμού από το προσωπικό ευθύς αμέσως μετά τη λήξη της εργασίας του και θεσπίζεται η υποχρέωση τήρησης ειδικού βιβλίου χρέωσης και αποχρέωσης των όπλων, θεωρούμενου από την αρμόδια αστυνομική αρχή, όπου καταχωρίζεται κάθε μεταβολή. Στις διατάξεις των παραγράφων 4 και 5 προβλέπονται οι υποχρεώσεις των Ι.Ε.Π.Υ.Α. για έγγραφη ενημέρωση των αστυνομικών αρχών, αναφορικά με τα στοιχεία του προσωπικού που οπλοφορεί, το είδος και τον αριθμό της σειράς του όπλου που παραδίδεται σε κάθε υπάλληλο, τα στοιχεία κυκλοφορίας του οχήματος όπου επιβαίνει το προσωπικό που φέρει όπλο, την ακολουθητέα διαδρομή και τα πλήρη στοιχεία του νομικού ή φυσικού προσώπου στο οποίο παρέχονται οι υπηρεσίες. Καθορίζεται κατά τρόπο περιοριστικό ο χρόνος οπλοφορίας του προσωπικού των Ι.Ε.Π.Υ.Α. και ορίζεται ρητώς ότι τα συγκεκριμένα όπλα υποβάλλονται σε βαλλιστική εξέταση σύμφωνα με τη διαδικασία που ακολουθείται για τα όπλα των αστυνομικών. Επίσης προβλέπεται η υποχρέωση του υπαλλήλου που κάνει χρήση του όπλου και του νόμιμου εκπροσώπου της Ι.Ε.Π.Υ.Α. (σωρευτικά) για άμεση υποβολή έγγραφης αναφοράς στην οικεία αστυνομική αρχή. Προβλέπεται ανώτατος αριθμός αδειών οπλοκατοχής και οπλοφορίας για κάθε Ι.Ε.Π.Υ.Α. (κλειστός αριθμός) και παρέχεται εξουσιοδότηση στον Υπουργό Εσωτερικών για την έκδοση απόφασης προς καθορισμό του ανωτάτου αυτού αριθμού, των όρων και προϋποθέσεων ασφαλούς φύλαξης του οπλισμού, τη ρύθμιση επί μέρους ζητημάτων χρέωσης και αποχρέωσης του οπλισμού και των λοιπών συναφών θεμάτων. Με τις διατάξεις της παραγράφου 6 προβλέπεται ότι πριν από τη χορήγηση της άδειας οπλοφορίας το προσωπικό των Ι.Ε.Π.Υ.Α. υποβάλλεται σε ιατρικές εξετάσεις και, εφόσον κριθεί ικανό σωματικά και ψυχικά, εκπαιδεύεται, θεωρητικά και πρακτικά, στις Σχολές της Ελληνικής Αστυνομίας στη χρήση του τύπου του όπλου που πρόκειται να φέρει. Πέραν της βασικής αυτής εκπαίδευσης, εκπαιδεύεται και περιοδικώς, με έξοδα των Ι.Ε.Π.Υ.Α., ώστε να διαπιστώνεται η καταλληλότητά του στο χειρισμό των όπλων και να καθίσταται εφικτή η αυτοπροστασία του εν λόγω προσωπικού, αλλά και η προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών, στα οποία η χρήση των όπλων επιδρά καταλυτικά. Περαιτέρω παρέχεται εξουσιοδότηση στους Υπουργούς Εσωτερικών και Οικονομίας και Οικονομικών για τη ρύθμιση επί μέρους ζητημάτων που αφορούν στις ιατρικές εξετάσεις, στην εκπαίδευση, καθώς και στα κριτήρια και τη διαδικασία πιστοποίησης της καταλληλότητας του προσωπικού αυτού για οπλοφορία. Ως προς τη χορήγηση, την ανάκληση ή την προσωρινή αφαίρεση των αδειών οπλοφορίας εφαρμόζονται οι διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας περί όπλων και εκρηκτικών υλών.
Σελίδα 1-21
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τίθεται ζήτημα σχετικά με την άδεια χορήγησης οπλοφορίας και κατά πόσον θα πρέπει να υπόκειται σε συχνότερη επανεξέταση της φυσικής και ψυχικής κατάστασης εκείνος ο οποίος φέρει όπλο, κατά τη διάρκεια και το είδος της εκπαίδευσης. Το δικαίωμα οπλοφορίας του άνω προσωπικού θέτει ένα υπαρκτό ζήτημα χρήσης του συγκεκριμένου οπλισμού. Η χρήση θα μπορεί να γίνει με χαρακτήρα καθαρά αποτρεπτικό και μέσα στα πλαίσια του Π.Κ., όπως αυτός ορίζει το δικαίωμα στη νόμιμη άμυνα στο άρθρο 22, όπου καθιερώνεται αυτή ως λόγος άρσης του άδικου χαρακτήρα της πράξης. Οι προϋποθέσεις αυτές αναλύονται παρακάτω στο κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα. Με τις διατάξεις του άρθρου 6 συμπληρώνεται η ισχύουσα αντίστοιχη διάταξη του ν.2518/1997 που αφορά στη στολή του προσωπικού των Ι.Ε.Π.Υ.Α.. Ειδικότερα, προβλέπεται η υποχρέωση αναγραφής σε ειδικό διακριτικό σήμα επί της στολής τους της ένδειξης «PRIVATE SECURITY» στην αγγλική γλώσσα, ώστε να αποφεύγεται η σύγχυση με τις αστυνομικές αρχές, που μπορεί να προκληθεί ακόμη και στους αλλοδαπούς που διαμένουν ή επισκέπτονται τη χώρα μας. Με τις διατάξεις των άρθρων 7 και 8 επανακαθορίζεται το πλέγμα ποινικών και διοικητικών κυρώσεων που επιβάλλονται στους παραβάτες των διατάξεων του παρόντος νόμου, με στόχο να διασφαλίζεται η πιστή τήρησή του εκ μέρους του προσωπικού των Ι.Ε.Π.Υ.Α. και, παράλληλα, η προστασία των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών. Οι ποινικές κυρώσεις του άρθρου αυτού έχουν επικουρικό χαρακτήρα, δηλαδή επιβάλλονται εφόσον οι συγκεκριμένες αξιόποινες πράξεις δεν τιμωρούνται βαρύτερα από άλλες ποινικές διατάξεις. Σοβαρά υπόψη θα πρέπει να λαμβάνεται το άρθρο 4 σύμφωνα με το οποίο δε θα πρέπει να θίγονται τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών όπως, το δικαίωμα της ελεύθερης διακίνησης, στέρησης προσωπικής ελευθερίας, ασύλου κατοικίας κτλ. Σύμφωνα με το άρθρο 275 παρ. 1 ΚΠΔ στα αυτόφωρα κακουργήματα και πλημμελήματα, ενώ οι ανακριτικοί υπάλληλοι και κάθε αστυνομικά όργανο έχουν υποχρέωση να συλλαμβάνουν τον δράστη τηρώντας τις διατάξεις του Συντάγματος και του άρθρου 279 ΚΠΔ σχετικά με την άμεση προσαγωγή του στον εισαγγελέα και οι πολίτες έχουν τέτοιο σχετικό δικαίωμα. Κατά συνέπεια, το προσωπικό των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών ασφαλείας έχουν δικαίωμα συλλήψεως του προσώπου που διαπράττει αυτόφωρο κακούργημα ή πλημμέλημα κατά των φυλασσομένων προσώπων ή πραγμάτων, πάντοτε υπό τους όρους του νόμου, χωρίς να έχουν δικαιώματα περισσότερα από εκείνα που προσιδιάζουν σε οποιονδήποτε άλλο πολίτη. Ως εκ τούτου η εκ μέρους τους σύλληψη ατόμου αποτελεί λόγο άρσης του αδίκου της παράνομης κατακράτησης, μόνον εφόσον συνοδεύεται από τον σκοπό παράδοσης στις αρμόδιες αρχές. Επομένως, πέραν του λόγου άρσεως του αδίκου του άρθρου 279 ΠΚ, ισχύουν οι γενικοί λόγοι άρσεως του αδίκου (άμυνα, κατάσταση ανάγκης, συναίνεση του παθόντος κ.λπ.). Οποιαδήποτε άλλη ενέργεια σε βάρος πολιτών χρειάζεται ιδιαίτερη νομοθετική ρύθμιση. Ένα θέμα που σχετίζεται με τα δικαιώματα των πολιτών και την ιδιωτική ασφάλεια είναι το δικαίωμα σωματικής έρευνας προς τους πολίτες. Αυτό περιορίζεται αυστηρά σε συγκεκριμένους φυλασσόμενους χώρους όπως λιμένες και αερολιμένες, για τον έλεγχο αποσκευών, πληρωμάτων καθώς και για τον έλεγχο πρόσβασης στους άνω χώρους πάντα κατόπιν αδείας της λιμενικής ή αεροπορικής αρχής. Επίσης, με το άρθρ. 4 του ν.3262/2004 στο οποίο προστίθενται οι παράγραφοι 12 & 13, προβλέπεται ότι ο έλεγχος για λόγους ασφάλειας των προσερχόμενων φιλάθλων εν όψει αθλητικής εκδήλωσης στην αθλητική εγκατάσταση μπορεί να διενεργηθεί και με σωματική έρευνα από μέλος του προσωπικού ασφάλειας του ιδίου φύλου με το φίλαθλο.
Σελίδα 1-22
Εκτενείς αναφορές γίνονται παρακάτω κατά την ανάλυση σχετικών διατάξεων του Ποινικού Κώδικα. 1.4.3 Δίκαιο Δίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων που θεσπίζει η πολιτεία για να ρυθμίσει εξαναγκαστικά την εξωτερική συμπεριφορά των ανθρώπων, με σκοπό να εξασφαλίσει τη μεταξύ τους αρμονική συμβίωση. Διακρίνεται σε Εσωτερικό και Διεθνές Δίκαιο. Το Εσωτερικό Δίκαιο διακρίνεται σε Δημόσιο Δίκαιο και Ιδιωτικό Δίκαιο, ενώ ως νέοι αυτοτελείς κλάδοι του Εσωτερικού Δικαίου μπορούν να αναφερθούν το Εργατικό, Γεωργικό, Βιομηχανικό, Μεταλλευτικό Δίκαιο και το Δίκαιο των Καταναλωτών. Πηγές του Δικαίου είναι το Σύνταγμα, οι Νόμοι, τα Διατάγματα, οι Υπουργικές Αποφάσεις και το έθιμο. Δημόσιο Δίκαιο ονομάζεται το σύνολο των κανόνων που αναφέρονται στην οργάνωση και λειτουργία της Πολιτείας και των σχέσεων αυτής μέσω των οργάνων της προς τους πολίτες. Το Δημόσιο Δίκαιο, λόγω του μεγάλου αριθμού των κανόνων του, διακρίνεται σε επιμέρους σύνολα κανόνων που σχετίζονται με συγκεκριμένο αντικείμενο, εξ’ ου και το όνομα του καθενός από αυτά. Αυτά είναι: 1. Συνταγματικό Δίκαιο: Περιλαμβάνει τους κανόνες δικαίου που καθορίζουν τη μορφή και τα βασικά όργανα της Πολιτείας, καθώς και τα όρια της κρατικής εξουσίας προς τους πολίτες. 2. Διοικητικό Δίκαιο: Περιλαμβάνει κανόνες δικαίου που ρυθμίζουν την οργάνωση και τη λειτουργία της Διοίκησης καθώς και τις σχέσεις Κράτους και πολιτών. 3. Ποινικό Δίκαιο: Περιλαμβάνει τους κανόνες δικαίου που καθορίζουν τις αξιόποινες πράξεις και τις επ΄ αυτών επιβαλλόμενες ποινές. 4. Δικονομικό Δίκαιο: Περιλαμβάνει τους κανόνες που καθορίζουν τα όργανα και τον τρόπο λύσης των διαφορών και απονομής δικαιοσύνης. Ο κλάδος αυτός διακρίνεται σε επιμέρους Πολιτική και Ποινική Δικονομία. 5. Εκκλησιαστικό Δίκαιο: Περιλαμβάνει κανόνες που διέπουν την οργάνωση της Εκκλησίας προς την Πολιτεία, τα εκκλησιαστικά αδικήματα και τις επιβαλλόμενες επ΄ αυτών ποινές. 6. Δημοσιονομικό Δίκαιο: Τμήμα αυτού είναι το Φορολογικό δίκαιο. Ο κλάδος αυτός του Δικαίου περιλαμβάνει τους κανόνες που διέπουν τη διαχείριση του δημόσιου χρήματος, τα της επιβολής, βεβαίωσης και είσπραξης των φόρων κλπ. Ιδιωτικό Δίκαιο ονομάζεται το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών της κοινωνίας (Πολιτείας) κατά τάξη ισότητας. Το Ιδιωτικό Δίκαιο διακρίνεται σε δύο επιμέρους κλάδους: 1. Αστικό Δίκαιο: Σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν τις προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις των πολιτών. Οι κανόνες αυτοί του Αστικού Δικαίου κατατάσσονται σε πέντε επιμέρους τμήματα: Γενικές Αρχές, Ενοχικό Δίκαιο, Εμπράγματο Δίκαιο, Οικογενειακό Δίκαιο και Κληρονομικό Δίκαιο. 2. Εμπορικό Δίκαιο: Σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν ειδικά το εμπόριο. Το Εμπορικό Δίκαιο διακρίνεται και αυτό στους επιμέρους κλάδους: Γενικό Μέρος (Έμποροι, Εμπορικές πράξεις, Εμπορικά σήματα, αθέμιτος ανταγωνισμός), Δίκαιο Αξιογράφων (Συναλλαγματικές, Γραμμάτια, Επιταγές), Πτωχευτικό Δίκαιο, Ναυτικό Δίκαιο και Ασφαλιστικό Δίκαιο.
Σελίδα 1-23
Διεθνές Δίκαιο. Αντίθετα με τα παραπάνω, το Διεθνές Δίκαιο περιλαμβάνει κανόνες που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ χωρών (Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο) καθώς και των σχέσεων με αλλοδαπούς ή μεταξύ αλλοδαπών (Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο).
1.5
Θεμελιώδη δικαιώματα και η διάκρισή τους
Ο όρος «θεμελιώδη δικαιώματα» είναι διεθνώς καθιερωμένος, αναφέρεται στα τρία γνωστά είδη: ατομικά, κοινωνικά, πολιτικά και είναι τα δικαιώματα που διέπονται από κανόνες του δημοσίου δικαίου. i. Τα ατομικά δικαιώματα, έχουν αρνητικό περιεχόμενο και διασφαλίζουν «αρνητικά» τη νομική κατάσταση των κυβερνωμένων, θεμελιώνοντας αξίωση για αποχή της κρατικής εξουσίας (π.χ. προσωπική ελευθερία, ασφάλεια, άσυλο κατοικίας κ.τ.λ). ii.
Τα πολιτικά δικαιώματα, έχουν ενεργητικό περιεχόμενο και θεμελιώνουν αξίωση για συμμετοχή στην άσκηση της κρατικής εξουσίας (πχ δικαίωμα να εκλέγει κανείς και να εκλέγεται, δικαίωμα να ιδρύει και να μετέχει σε πολιτικά κόμματα, δικαίωμα να διορίζεται δημόσιος υπάλληλος .
iii.
Τα κοινωνικά δικαιώματα, που έχουν θετικό περιεχόμενο και θεμελιώνουν αξίωση για παροχή ορισμένων υπηρεσιών –ιδίως οικονομικών παροχών ή θετικών ενεργειών. Παραδείγματα κοινωνικών δικαιωμάτων (παροχής): δικαίωμα για εργασία (άρ. 22), προστασία της υγείας και της μητρότητας, δικαίωμα για κοινωνικές ασφαλίσεις και για κατοικία (άρ. 21), για εκπαίδευση (άρ. 16).
1.5.1
Ποινικό δίκαιο
Το Ποινικό Δίκαιο διακρίνεται στο Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο και την Ποινική Δικονομία Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο: είναι το σύνολο των κανόνων που καθορίζουν τις πράξεις και τις παραλείψεις των ανθρώπων, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως εγκλήματα , καθώς και τις ποινές που πρέπει να επιβληθούν στους δράστες. Το ουσιαστικό ποινικό δίκαιο αποτελείται από τον ποινικό κώδικα τους ειδικούς ποινικούς νόμους και τον στρατιωτικό ποινικό κώδικα. Στο παρόν εγχειρίδιο αναφέρονται ή αναλύονται διεξοδικά συγκεκριμένα κεφάλαια του Ποινικού Κώδικα του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και των Ειδικών Ποινικών Νόμων που θεωρούνται χρήσιμα και απαραίτητα για τη βασική εκπαίδευση του ιδιωτικού προσωπικού παροχής υπηρεσιών ασφάλειας. Λόγω δε του ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν αλλά και της απαιτούμενης ειδικής προσέγγισης, θα τα εξετάσουμε ως τρία αυτοτελή κεφάλαια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
Εκπαιδευτικό περίγραμμα ΕΚΕΠΙΣ
Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο κατάρτισης προσωπικού ιδιωτικής φύλαξης
Σελίδα 1-24
Εγχειρίδιο εκπαίδευσης της Confederation of European Security Services (CoESS)
Πρόγραμμα εκπαίδευσης Ειδικών Φρουρών της Σχολής Μετεκπαίδευσης και Επιμόρφωσης της Ελληνικής Αστυνομίας
Ν. 1492/1950 ΦΕΚ 182 - 17.08.1950
Ν. 1339/1983 ΦΕΚ 35 / 18-03-1983
Ν. 1481/1984 ΦΕΚ 152 /08 -10-1984
Ν. 2518/1997 ΦΕΚ 164 /21-08-1997
Ν. 3707/2008 ΦΕΚ 209 /08-10-2008
Ν. 3206/2003 ΦΕΚ 298 /23-12-2003
4892/1/76-γ' από 17.05.2010 Κ.Υ.Α
11559/2004 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 478 Β’/ 05-03-2004)
«Το στρες των Αστυνομικών» Βασιλική Χριστοδούλου Υπαστυνόμος Α΄ Ψυχολόγος (Αστυνομική Ανασκόπηση Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2011)
«Διοίκηση Ανθρώπινων Πόρων» Ν. Παπαλεξανδρή, Δ. Μπουραντάς, Εκδ. Μπένου. Αθήνα 2003
«Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού», Π. Χατζηπαντέλη, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 1999
«Συνταγματικά δικαιώματα» Ανδρέα Δημητρόπουλου. Αθήνα 2008
Σελίδα 1-25
2. ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ 2.1
Εισαγωγή
Η κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων απαιτεί να ζουν μεταξύ τους αρμονικά. Δηλαδή, ο καθένας πρέπει να σέβεται απόλυτα τον άλλον και να αποφεύγει κάθε πράξη ή παράλειψη, η οποία είναι επιβλαβής ή επικίνδυνη για το συνάνθρωπο του ή την κοινωνία γενικότερα. Τέτοιες πράξεις ή παραλείψεις είναι π.χ.: η ανθρωποκτονία, η σωματική βλάβη, ο βιασμός, η κλοπή, η ληστεία, η λαθρεμπορία, οι παραβάσεις του Κ.Ο.Κ, η παράλειψη λύτρωσης άλλου από κίνδυνο ζωής κλπ. Τις επιβλαβείς, επομένως, ή επικίνδυνες πράξεις και παραλείψεις, δηλαδή τα εγκλήματα, καθορίζει και απαγορεύει το κράτος με τον Ποινικό Κώδικα και με διάφορους Ειδικούς Ποινικούς Νόμους που εκδίδονται για τη συμπλήρωση του. Ο Ποινικός Κώδικας (Π.Κ.) είναι νόμος (Ν. 1492/1950). Στο νόμο αυτό περιγράφονται τα βασικά εγκλήματα που προσβάλλουν τα πολυτιμότερα αγαθά του ατόμου και της κοινωνίας. Οι Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι απαγορεύουν ορισμένες επιβλαβείς πράξεις και παραλείψεις, που είναι, βέβαια, εγκλήματα, όχι όμως βασικά όπως του ποινικού κώδικα. Τέτοια είναι π.χ. η ζωοκλοπή, η παράνομη θήρα, η χρήση ναρκωτικών, η ανέγερση οικοδομήματος χωρίς άδεια κ.ά. Το κράτος, λοιπόν, με τον Ποινικό Κώδικα και τους ειδικούς ποινικούς νόμους απαγορεύει τις επιβλαβείς ή επικίνδυνες πράξεις και παραλείψεις των ανθρώπων και καθορίζει τις επιβαλλόμενες ποινές εναντίον εκείνων που τις διαπράττουν ή τις παραλείπουν. Με τις απειλούμενες ποινές ο Ποινικός Κώδικας επιδιώκει να επηρεάσει τη διαγωγή των ανθρώπων και να την καταστήσει σύμφωνη προς τις απαιτήσεις της έννομης τάξης. Ο Ποινικός Κώδικας (Ν. 1492/1950), ο οποίος ψηφίστηκε στις 17 Αυγούστου 1950 και δημοσιεύτηκε στο υπ' αριθ. 182 Φ.Ε.Κ., τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1951. Πριν από τον Ποινικό Κώδικα ίσχυε ο παλαιός ποινικός νόμος, τον οποίο είχε συντάξει ο βαυαρός νομομαθής Γεώργιος Λουδοβίκος φον Μάουρερ το 1834 όταν είχε εγκατασταθεί στην Ελλάδα, ως μέλος της επιτροπής αντιβασιλείας, υπό τον βασιλέα Όθωνα. Ο ελληνικός Ποινικός Κώδικας αποτελείται από τρία βιβλία. Το πρώτο (άρθρ. 1-133) αφιερώνεται στο γενικό μέρος, το δεύτερο (άρθρ. 134-459) περιλαμβάνει το ειδικό μέρος και το τρίτο (άρθρ.460-474) περιέχει τις μεταβατικές διατάξεις. Το γενικό μέρος: Είναι οι γενικές αρχές, οι οποίες αποτελούν το όργανο με το οποίο επιτυγχάνεται η θεωρητική σύλληψη και η πρακτική χρησιμοποίηση της ουσίας του οποιουδήποτε εγκλήματος, του εγκληματία και της αντίδρασης εναντίον του με ποινές ή μέτρα ασφάλειας. Τέτοιες διατάξεις είναι π.χ. εκείνες που αναφέρονται στην έννοια του εγκλήματος, στην υπαιτιότητα, στην απόπειρα, στη συμμετοχή, στις ποινές, στα μέτρα ασφάλειας, στη συρροή, στην υποτροπή, στην επιμέτρηση της ποινής κλπ. Στο ειδικό μέρος περιλαμβάνονται τα κύρια εγκλήματα, καθορίζονται τα στοιχεία αυτών και αναγράφονται οι ποινές κατά των δραστών.
2.2
Γενικό μέρος
2.2.1
Ο Ποινικός νόμος
Σελίδα 2-1
«Κανένα έγκλημα, καμιά ποινή χωρίς νόμο» Σύμφωνα με το άρθρ. 1 του Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) : «Ποινή δεν επιβάλλεται παρά μόνο στις πράξεις εκείνες, για τις οποίες ο νόμος την είχε ορίσει ρητά πριν από την τέλεσή τους». Στο ποινικό δίκαιο γενικά και στο ελληνικό ποινικό δίκαιο ειδικότερα ισχύει η γνωστή αρχή «nullum crimen, nulla poena sine lege» («κανένα έγκλημα, καμιά ποινή χωρίς νόμο»). Σύμφωνα με την παραπάνω αρχή, καμιά πράξη δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως έγκλημα και καμιά ποινή δεν μπορεί να επιβληθεί από τον ποινικό δικαστή, αν η πράξη δεν προβλέπεται από κάποιο νόμο που απειλεί το δράστη με ορισμένη ποινή. Συνέπειες: 1. Ο ποινικός νόμος πρέπει να προβλέπει την εγκληματική συμπεριφορά του δράστη και να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης. 2. Το έθιμο δεν μπορεί να χρησιμεύσει ως πηγή κανόνων δικαίου για τη θεμελίωση ή την επαύξηση του αξιόποινου χαρακτήρα μιας πράξης. 3. Απαγορεύεται η πλήρης αοριστία του νόμου στην περιγραφή της εγκληματικής πράξης και η απειλή από το νόμο εντελώς αόριστης ποινής. 4. Αποκλείεται η αναλογία κανόνων δικαίου, εφόσον πρόκειται να θεμελιωθεί ή να επαυξηθεί το αξιόποινο. 2.2.2
Αναδρομική ισχύς του ηπιότερου νόμου
Άρθρο 2 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) 1.«Αν από την τέλεση της πράξης έως την αμετάκλητη εκδίκασή της ίσχυσαν δύο ή περισσότεροι νόμοι, εφαρμόζεται αυτός που περιέχει τις ευμενέστερες για τον κατηγορούμενο διατάξεις. 2.Αν μεταγενέστερος νόμος χαρακτήρισε την πράξη όχι αξιόποινη, παύει και η εκτέλεση της ποινής που επιβλήθηκε, καθώς και τα ποινικά επακόλουθά της». Έτσι λοιπόν αν κατά το χρόνο της τέλεσης της πράξης: η πράξη αυτή δεν προβλεπόταν από το νόμο και δεν απειλούνταν με ποινή, τότε ο δράστης δε μπορεί να διωχθεί και να τιμωρηθεί, ακόμα και αν η πράξη που τέλεσε απαγορευτεί αργότερα με νόμο και απειληθεί με ποινή. η πράξη αυτή προβλεπόταν από το νόμο και τιμωρούνταν, όμως αργότερα και έως την αμετάκλητη εκδίκασή της εκδόθηκε άλλος νόμος αυστηρότερος από εκείνον που ίσχυε κατά τη διάπραξη του εγκλήματος, τότε δεν μπορεί να εφαρμοστεί αναδρομικά ο αυστηρότερος νόμος. η πράξη αυτή προβλεπόταν και τιμωρούνταν από το νόμο, όμως αργότερα και έως την αμετάκλητη εκδίκασή του εκδόθηκε άλλος νόμος ηπιότερος από εκείνον που ίσχυε κατά την τέλεση της πράξης, τότε θα εφαρμοστεί αναδρομικά ο νεότερος ηπιότερος νόμος. Αν μετά την αμετάκλητη καταδίκη εκδοθεί ηπιότερος νόμος με ευμενέστερες για τον κατηγορούμενο διατάξεις, δε θα έχει αναδρομική εφαρμογή. Σύμφωνα δε με την παρ. 2, «αν
Σελίδα 2-2
μεταγενέστερος νόμος χαρακτήρισε την πράξη όχι αξιόποινη, παύει και η εκτέλεση της ποινής που επιβλήθηκε στο δράστη, καθώς και τα ποινικά επακόλουθά της». Κατ' εξαίρεση, δεν ισχύει η αρχή της αναδρομικότητας του ηπιότερου νόμου, όταν πρόκειται για νόμους προσωρινής ισχύος και για μέτρα ασφάλειας. 2.2.3
Έννοια όρων του κώδικα
Άρθρο 13 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Στον Π.Κ. οι ακόλουθοι όροι χρησιμοποιούνται με την εξής σημασία:
Υπάλληλος είναι εκείνος στον οποίο νόμιμα έχει ανατεθεί, έστω και προσωρινά, η άσκηση δημόσιας, δημοτικής ή κοινοτικής υπηρεσίας ή άλλου νομικού προσώπου δημόσιου δικαίου. Οικείοι είναι οι συγγενείς εξ’ αίματος και εξ’ αγχιστείας σε ευθεία γραμμή, οι θετοί γονείς και τα θετά τέκνα, οι σύζυγοι, οι μνηστευμένοι, οι αδελφοί και οι σύζυγοι και οι μνηστήρες των αδελφών, καθώς και οι επίτροποι ή επιμελητές του υπαιτίου και όσοι βρίσκονται υπό την επιτροπεία ή επιμέλεια του υπαιτίου. Έγγραφο είναι κάθε γραπτό που προορίζεται ή είναι πρόσφορο να αποδείξει γεγονός που έχει έννομη σημασία, όπως και κάθε σημείο που προορίζεται να αποδείξει ένα τέτοιο γεγονός. Έγγραφο είναι και κάθε μέσο, το οποίο χρησιμοποιείται από υπολογιστή ή περιφερειακή μνήμη υπολογιστή, με ηλεκτρονικό, μαγνητικό ή άλλο τρόπο, για εγγραφή, αποθήκευση, παραγωγή ή αναπαραγωγή στοιχείων, που δε μπορούν να διαβαστούν άμεσα, όπως επίσης και κάθε μαγνητικό, ηλεκτρονικό ή άλλο υλικό στο οποίο εγγράφεται οποιαδήποτε πληροφορία, εικόνα, σύμβολο ή ήχος, αυτοτελώς ή σε συνδυασμό, εφόσον τα μέσα και τα υλικά αυτά προορίζονται ή είναι πρόσφορα να αποδείξουν γεγονότα που έχουν έννομη σημασία. Σωματική βία συνιστά και η περιαγωγή άλλου σε κατάσταση αναισθησίας ή ανικανότητας για αντίσταση με υπνωτικά ή ναρκωτικά ή άλλα ανάλογα μέσα. Στρατός είναι ο στρατός της ξηράς, της θάλασσας και του αέρα. Κατ' επάγγελμα τέλεση του εγκλήματος συντρέχει, όταν από την επανειλημμένη τέλεση της πράξης ή από την υποδομή που έχει διαμορφώσει ο δράστης με πρόθεση επανειλημμένης τέλεσης της πράξης προκύπτει σκοπός του δράστη για πορισμό εισοδήματος. Κατά συνήθεια, τέλεση του εγκλήματος συντρέχει, όταν από την επανειλημμένη τέλεση της πράξης προκύπτει σταθερή ροπή του δράστη προς τη διάπραξη του συγκεκριμένου εγκλήματος ως στοιχείο της προσωπικότητας του δράστη. Ιδιαίτερα επικίνδυνος χαρακτηρίζεται ο δράστης όταν από τη βαρύτητα της πράξης, τον τρόπο και τις συνθήκες τέλεσής της, τα αίτια που τον ώθησαν και την προσωπικότητά του, μαρτυρείται αντικοινωνικότητα αυτού και σταθερή ροπή του σε διάπραξη νέων εγκλημάτων στο μέλλον». 2.2.4
Η Αξιόποινη πράξη Έννοια της αξιόποινης πράξης
Σελίδα 2-3
Άρθρο 14 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) 1. «Έγκλημα είναι πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο. 2. Στις διατάξεις των ποινικών νόμων ο όρος «πράξη» περιλαμβάνει και τις παραλείψεις».
Έτσι λοιπόν σύμφωνα με το άρθρο αυτό, για να υπάρξει έγκλημα πρέπει απαραιτήτως να συντρέχουν τα εξής στοιχεία: Πράξη (ανθρώπινη ενέργεια ή παράλειψη). Η πράξη πρέπει να είναι άδικη. Η άδικη πράξη πρέπει να είναι καταλογιστή στο δράστη της. Η άδικη και καταλογιστή πράξη οφείλει να περιγράφεται ειδικά σε κάποιο νόμο και να απειλείται με ορισμένη ποινή. α. Πράξη Ανθρώπινη συμπεριφορά σημαίνει ότι μόνον οι άνθρωποι διαπράττουν εγκλήματα. Οι άνθρωποι κλέβουν, εξαπατούν, εκβιάζουν, τραυματίζουν, σκοτώνουν κλπ. Επομένως, η ενεργητικότητα των ζώων δε μπορεί να αποτελέσει ποινικώς αξιόλογη πράξη, δηλαδή έγκλημα. Υπεύθυνοι για τις σωματικές βλάβες ή τις ζημίες που προκαλούν τα ζώα στους ανθρώπους είναι οι ιδιοκτήτες αυτών. Η πράξη είναι εκούσια (ηθελημένη) συμπεριφορά. Το βασικότερο στοιχείο της πράξης είναι ότι αυτή πρέπει να υπαγορεύεται από τη θέληση του δράστη, υπό την έννοια ότι ο αυτός πρέπει να πράττει εκουσίως, δηλαδή με τη θέλησή του, χωρίς να ενδιαφέρει τί συγκεκριμένως επιδίωκε με την πράξη του και αν πέτυχε πράγματι αυτό που επιδίωκε. Η πράξη είναι εξωτερική κοινωνική συμπεριφορά. Η συμπεριφορά του δράστη, για να εμφανίζεται ως ποινικά αξιόλογη πράξη (έγκλημα), πρέπει να εκδηλώνεται ως μεταβολή στον εξωτερικό κόσμο. Οι απλές σκέψεις, ανεξαρτήτως περιεχομένου, δεν ενδιαφέρουν τον ποινικό νομοθέτη, εφόσον δε συνοδεύονται από κάποια εξωτερική μεταβολή. Η πράξη είναι θετική ή αρνητική συμπεριφορά. Η ποινικώς αξιόλογη πράξη συνίσταται είτε σε θετική συμπεριφορά του προσώπου που δρα, δηλαδή σε ενέργεια, είτε σε αποθετική (αρνητική) συμπεριφορά αυτού, δηλαδή σε παράλειψη.
β. Η πράξη πρέπει να είναι άδικη Άδικη πράξη είναι εκείνη που, όταν εξεταστεί αντικειμενικά, αντιφάσκει σε απαγορευτικό ή επιτακτικό κανόνα δικαίου και μόνο εφόσον στη συγκεκριμένη περίπτωση δε συντρέχουν λόγοι που να αποκλείουν τον άδικο χαρακτήρα της. Στην ουσία, είναι άδικη η πράξη όταν προσβάλλει έννομο αγαθό, ατομικό ή κοινωνικό. γ. Η άδικη πράξη ή παράλειψη πρέπει να είναι καταλογιστή στο δράστη. Για να καταλογιστεί η άδικη πράξη στο δράστη πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις:
Σελίδα 2-4
Να είναι ικανός προς καταλογισμό. Ο δράστης πρέπει να έχει την απαιτούμενη βιολογική και ψυχολογική ικανότητα να αξιολογεί τις πράξεις του και να συμμορφώνεται προς την αξιολόγηση αυτή. Να είναι υπαίτιος. Μεταξύ δράστη και πράξης να υπάρχει τέτοια σχέση, ώστε ο δράστης να εμφανίζεται ως αίτιος του αποτελέσματος. Να είναι δυνατό ο δράστης να συμμορφωθεί προς τον κανόνα δικαίου. Ο δράστης για να θεωρηθεί ένοχος εγκλήματος πρέπει να αντιλαμβάνεται τη σημασία της πράξης ή παράλειψής του. Πρέπει να είναι ώριμος στην ηλικία, υγιής πνευματικώς και ψυχικώς και να έδρασε υπό ομαλές συνθήκες. Ακόμη, πρέπει να ενεργεί υπαίτια, δηλαδή να ενεργεί με δόλο ή από αμέλεια. Δεν καταλογίζεται η άδικη πράξη ή παράλειψη στα νήπια που δε συμπλήρωσαν το 6ο έτος της ηλικίας τους, στους παράφρονες και σε εκείνους που βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης που αποκλείει τον καταλογισμό (άρθρ. 32 Π.Κ.). δ. Η άδικη και καταλογιστή πράξη ή παράλειψη πρέπει να τιμωρείται από το νόμο, δηλαδή να υπάρχει ποινική πρόβλεψη. Διαφορά μεταξύ εγκλήματος και αστικού αδικήματος Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, για να υπάρξει έγκλημα απαιτείται ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη, που είναι άδικη, καταλογιστή στο δράστη και τιμωρητή από το νόμο (άρθρ. 14 Π.Κ.). Για την ύπαρξη όμως αστικού αδικήματος αρκεί να υφίσταται ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη, άδικη και καταλογιστή με την οποία προκαλείται ζημία σε άλλον άνθρωπο (άρθρ. 914 Α.Κ.). Συγκρίνοντας τα στοιχεία του εγκλήματος (ποινικού αδικήματος) με τα στοιχεία του αστικού αδικήματος, διαπιστώνεται ότι το έγκλημα έχει ένα επιπλέον στοιχείο από το αστικό αδίκημα, την απειλούμενη ποινή. Οι επιμέρους διαφορές που υφίστανται μεταξύ των δύο αυτών βασικών ειδών του αδικήματος είναι οι εξής:
Το αστικό αδίκημα προϋποθέτει πάντοτε βλάβη κάποιου προσώπου. Αντιθέτως, το έγκλημα τιμωρείται έστω και αν έγινε μόνο απόπειρα αυτού. Προκειμένου να υπάρχει αστικό αδίκημα, αρκεί η θεμελίωση υποχρέωσης σε πλήρη αποζημίωση του αδικηθέντος και μόνο αμέλεια του υπαιτίου. Αντίθετα, για την ποινική ευθύνη του δράστη, κατά κανόνα, απαιτείται δόλος (πρόθεση). Οι αστικές συνέπειες του αδικήματος, δηλαδή η υποχρέωση σε αποζημίωση ή χρηματική ικανοποίηση, βαρύνουν όχι μόνο εκείνον που αδίκησε, αλλά και τους κληρονόμους του. Αντιθέτως, η ποινή είναι κύρωση προσωποπαγής, δηλαδή πλήττει μόνο τον αδικήσαντα (δράστη), και όχι τους κληρονόμους του.
Σε άλλες περιπτώσεις, αστικό αδίκημα διαπράττουν επίσης:
Εκείνος που δανείζεται χρήματα και δεν τα επιστρέφει εμπροθέσμως.
Σελίδα 2-5
Ο ενοικιαστής που δεν εγκαταλείπει το σπίτι μετά τη λήξη του χρόνου της μίσθωσης (ενοικίασης). Εκείνος που δεν παραδίδει εμπόρευμα μέσα στην προθεσμία που συμφωνήθηκε κλπ.
Οι παραπάνω περιπτώσεις προβλέπονται από διατάξεις του Αστικού Κώδικα και συνιστούν αστικά αδικήματα, όχι όμως και εγκλήματα, γιατί ο νόμος δεν προβλέπει εναντίον τους ποινικές κυρώσεις. Ο παθών από το έγκλημα
Υπό τον όρο «παθών» νοούμε κάθε πρόσωπο είτε νομικό (Πανεπιστήμιο, Δήμο, Κοινότητα, Εταιρία κλπ.) είτε φυσικό (δηλαδή άνθρωπο), ανεξαρτήτως ηλικίας ή φύλου, είτε ικανό προς καταλογισμό, είτε ακαταλόγιστο, που είναι φορέας του έννομου αγαθού εναντίον του οποίου στρέφεται η εγκληματική ενέργεια ή παράλειψη του δράστη. Η έννοια, επομένως, του παθόντος δεν ταυτίζεται με την έννοια του ζημιωμένου ή εκείνου που βλάφτηκε ηθικώς, δηλαδή του αδικημένου. Π.χ. στο έγκλημα της ανθρωποκτονίας, παθών είναι εκείνος που θανατώθηκε, ενώ ζημιωμένοι είναι η σύζυγος και τα παιδιά του θύματος, λόγω στέρησης της διατροφής που τους παρείχε. Τα πρόσωπα αυτά είναι και εκείνα που υπέστησαν τη ψυχική οδύνη από τη θανάτωση του συζύγου και πατέρα τους. Οι ιδιωτικές αξιώσεις που γεννούνται από το έγκλημα κρίνονται κατά τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα (Α.Κ.) (άρθρ. 914 επ. και άρθρ.931). Έγκλημα που τελείται με παράλειψη
Άρθρο 15 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Όπου ο νόμος για την ύπαρξη αξιόποινης πράξης απαιτεί να έχει επέλθει ορισμένο αποτέλεσμα, η μη αποτροπή του τιμωρείται όπως η πρόκλησή του με ενέργεια, αν ο υπαίτιος της παράλειψης είχε ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να παρεμποδίσει την επέλευση του αποτελέσματος». Έγκλημα, λοιπόν που τελείται με παράλειψη, υπάρχει όταν ο δράστης παρέλειψε να αποτρέψει την επέλευση ενός αποτελέσματος, αν και είχε γι' αυτό ιδιαίτερη νομική υποχρέωση. Πηγές ιδιαίτερων νομικών υποχρεώσεων ή αλλιώς καθηκόντων αποτροπής αποτελέσματος, υπό την έννοια του άρθρου 15 Π.Κ., είναι οι παρακάτω: α. Ο νόμος. Ως νόμοι από τους οποίους μπορούν να πηγάζουν ιδιαίτερες νομικές υποχρεώσεις θεωρούνται και νομοθετικά ή προεδρικά διατάγματα, αστυνομικές διατάξεις κλπ. Δηλαδή όποιος παραλείπει να αποτρέψει κίνδυνο προσβολής της σωματικής ακεραιότητας και της υγείας ορισμένων προσώπων, αν και έχει απέναντί τους τέτοια νομική υποχρέωση που πηγάζει από το άρθρ. 312 στοιχ. β' Π.Κ., με αποτέλεσμα να προκληθεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας των προσώπων αυτών, τιμωρείται, σύμφωνα με το άρθρ. 312 στοιχ. α' Π.Κ., σαν να προκάλεσε τη σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας των εν λόγω προσώπων με ενέργειά του. Ιδιαίτερη νομική υποχρέωση μπορεί να πηγάζει ακόμη και από έθιμο ή και από τα συναλλακτικά ήθη. β. Η ανάληψη υποχρέωσης αποτροπής βλαπτικού αποτελέσματος έννομων αγαθών με τη θέληση του ίδιου του δράστη. Αυτό συμβαίνει με σύμβαση που καταρτίζεται γραπτώς ή προφορικώς, ρητώς ή σιωπηρώς, όπως π.χ. στην περίπτωση των γιατρών που αναλαμβάνουν υποχρέωση για την προστασία της ζωής ή της υγείας ασθενών, των εργοδοτών που και αυτοί
Σελίδα 2-6
αναλαμβάνουν υποχρέωση για την προστασία της ζωής ή της υγείας των εργαζομένων σ' αυτούς κλπ. Μπορεί όμως να συναχθεί η ανάληψη υποχρέωσης αποτροπής βλαπτικού αποτελέσματος και από προηγούμενη ενέργεια του δράστη, όπως π.χ. στην περίπτωση που κάποιος αναλαμβάνει να οδηγήσει ανάπηρο από το ένα πεζοδρόμιο στο άλλο. Αυτός αναλαμβάνει με δική του θέληση ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να αποτρέψει τον κίνδυνο του να παρασυρθεί ο ανάπηρος από διερχόμενο αυτοκίνητο. γ. Η κοινωνία βίου. Τέτοια κοινωνία βίου έχουμε στις περιπτώσεις στενών βιοτικών σχέσεων μεταξύ συγγενών που ζουν στο ίδιο σπίτι (π.χ. γονείς και ενήλικα ή χειραφετημένα ή νόθα και μη αναγνωρισμένα παιδιά), καθώς επίσης και μεταξύ προσώπων που δεν συνδέονται με συγγένεια, αλλά με στενότατους δεσμούς (π.χ. αρραβωνιασμένοι κλπ.). δ. Η κοινωνία κινδύνου. Δηλαδή η εμπλοκή δύο ή περισσότερων ανθρώπων σε κίνδυνο κατά τη διάρκεια κοινού εγχειρήματος, όπως π.χ. επικίνδυνου κυνηγίου, ορειβασίας κλπ. ε. Προηγούμενη πράξη του δράστη που δημιουργεί κίνδυνο προσβολής έννομων αγαθών συνιστά, επίσης, πηγή ιδιαίτερης νομικής υποχρέωσης να παρεμποδίσει την επέλευση του αποτελέσματος. Με άλλα λόγια, εκείνος που με τη συμπεριφορά του γίνεται αιτία να διακινδυνεύσουν έννομα αγαθά που ανήκουν σε άλλον, είναι λογικό να θεωρηθεί και ως υπόχρεος να παρεμποδίσει την προσβολή των εν λόγω αγαθών. Παραλείποντας να πράξει αυτό θεωρείται ότι προκάλεσε την προσβολή των αγαθών αυτών με ενέργεια του. Τόπος τέλεσης της πράξης Άρθρο 16 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Τόπος τέλεσης της πράξης θεωρείται ο τόπος όπου ο υπαίτιος διέπραξε ολικά ή μερικά την αξιόποινη ενέργεια ή παράλειψη, καθώς και ο τόπος όπου επήλθε ή, σε περίπτωση απόπειρας, έπρεπε σύμφωνα με την πρόθεση του υπαιτίου να επέλθει το αξιόποινο αποτέλεσμα». Από τη διάταξη του άρθρου 16 συνάγεται ότι τα προσδιοριστικά στοιχεία του τόπου τέλεσης της πράξης είναι τα εξής: 1. Ο τόπος όπου ο υπαίτιος διέπραξε ολικά ή μερικά την αξιόποινη ενέργεια ή παράλειψη και 2. Ο τόπος όπου επήλθε ή, σε περίπτωση απόπειρας, έπρεπε σύμφωνα με την πρόθεση του υπαιτίου να επέλθει το αξιόποινο αποτέλεσμα. Πολλές φορές ο τόπος τέλεσης της πράξης είναι δύσκολο να εξακριβωθεί, διότι υπάρχουν περιπτώσεις εγκλημάτων που δημιουργούν δυσχέρεια στο να αποφανθεί κάποιος για το ποιος είναι ο τόπος τέλεσής τους. Τέτοιες περιπτώσεις αναφέρουμε ενδεικτικά τις παρακάτω: Σε έγκλημα κατ' εξακολούθηση τόπος τέλεσης είναι κάθε τόπος, όπου ολικά ή μερικά ο υπαίτιος διέπραξε την αξιόποινη ενέργεια κάθε μερικότερης πράξης ή κάθε τόπος όπου επήλθε το αποτέλεσμα καθεμιάς απ' αυτές. Σε διαρκές έγκλημα, όπως π.χ. είναι η παράνομη κατακράτηση (άρθρ.325 Π.Κ.), τόπος τέλεσης είναι κάθε τόπος όπου υπάρχουν οι συστατικοί όροι του εγκλήματος.
Σελίδα 2-7
Αν το έγκλημα διαπράχτηκε στην αλλοδαπή, αλλά το αποτέλεσμα επήλθε στην ημεδαπή ή έπρεπε να επέλθει στην ημεδαπή, τότε τόπος τέλεσης είναι και η ημεδαπή και η αλλοδαπή.
Χρόνος τέλεσης της πράξης Άρθρο 17 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Χρόνος τέλεσης της πράξης θεωρείται ο χρόνος κατά τον οποίο ο υπαίτιος ενήργησε ή όφειλε να ενεργήσει. Ο χρόνος κατά τον οποίο επήλθε το αποτέλεσμα είναι αδιάφορος, εκτός αν ορίζεται άλλως». Ο καθορισμός του χρόνου τέλεσης του εγκλήματος έχει σημασία: α. ως προς την παραγραφή του εγκλήματος η οποία αρχίζει από την ημέρα που τελέστηκε η αξιόποινη πράξη, β. ως προς το αν ο δράστης είναι ανήλικος ή ενήλικος, γ. ως προς το αν το έγκλημα είναι ή όχι αυτόφωρο κλπ. Στα εγκλήματα τέλεσης (ενέργειας), χρόνος τέλεσης της πράξης είναι ο χρόνος κατά τον οποίο ο δράστης ενήργησε, στα δε εγκλήματα με αποτέλεσμα, χρόνος τέλεσης της πράξης είναι εκείνος κατά τον οποίο εκδηλώθηκε ολικά ή μερικά η εγκληματική ενέργεια του δράστη. Στα εγκλήματα παράλειψης, χρόνος τέλεσης είναι ο χρόνος παράλειψης του δράστη να παρεμποδίσει το επερχόμενο αποτέλεσμα. Διαίρεση των αξιόποινων πράξεων Άρθρο 18 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Κάθε πράξη που τιμωρείται με την ποινή της κάθειρξης είναι κακούργημα. Κάθε πράξη που τιμωρείται με φυλάκιση ή με χρηματική ποινή ή με περιορισμό σε σωφρονιστικό κατάστημα είναι πλημμέλημα. Κάθε πράξη που τιμωρείται με κράτηση ή πρόστιμο είναι πταίσμα». Με τη διάταξη του άρθρ.18 του Π.Κ. γίνεται νομοθετική διάκριση των εγκλημάτων με κριτήριο τη βαρύτητα της ποινής που απειλείται από το νόμο εναντίον του καθενός απ' αυτά. Με βάση, λοιπόν, την ποινή που απειλείται από το νόμο, τα εγκλήματα διαιρούνται σε τρεις βασικές κατηγορίες. (τριχοτόμηση των εγκλημάτων από τον Νόμο): 1. Σε κακουργήματα. Κακούργημα είναι κάθε έγκλημα που απειλείται από το νόμο με την ποινή της κάθειρξης (ισόβιας ή πρόσκαιρης). Τέτοια κακουργήματα είναι π.χ. η ανθρωποκτονία με πρόθεση, ο βιασμός, η ληστεία κ.ά. 2. Σε πλημμελήματα. Πλημμέλημα είναι κάθε έγκλημα που απειλείται από το νόμο με φυλάκιση ή με χρηματική ποινή, όπως π.χ. η ανθρωποκτονία από αμέλεια, η εξύβριση, η κλοπή κλπ., ή με περιορισμό σε σωφρονιστικό κατάστημα, όπως γίνεται με τα εγκλήματα που διαπράττουν οι έφηβοι (ηλικίας 13 έως 17 ετών). 3. Σε πταίσματα. Πταίσμα είναι κάθε έγκλημα που απειλείται από το νόμο με κράτηση ή πρόστιμο, όπως π.χ. η διατάραξη ησυχίας (άρθρ.417 Π.Κ.) κ.ά. 2.2.5
Ο άδικος χαρακτήρας της πράξης Λόγοι που αποκλείουν το άδικο της πράξης
Σελίδα 2-8
Άρθρο 20 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Εκτός από τις περιπτώσεις που αναφέρονται στον Ποινικό Κώδικα (άρθρ. 21, 22, 25, 304 παρ. 4 και 5, άρθρ.308 παρ. 2,άρθρ. 367, άρθρ.371 παρ. 4), ο άδικος χαρακτήρας της πράξης αποκλείεται και όταν η πράξη αυτή αποτελεί ενάσκηση δικαιώματος ή εκπλήρωση καθήκοντος που επιβάλλεται από το νόμο». Ποιοι λόγοι αποκλείουν τον άδικο χαρακτήρα της πράξης: Οι λόγοι που αίρουν τον άδικο χαρακτήρα της πράξης προκύπτουν είτε από τον Ποινικό Κώδικα, είτε από άλλα νομοθετήματα άλλων κλάδων του δικαίου (Αστικού Κώδικα κλπ.). Οι λόγοι άρσης του αδίκου που προκύπτουν από τον Ποινικό Κώδικα διακρίνονται σε: γενικούς, όπως είναι η προσταγή, η άμυνα και η κατάσταση ανάγκης, που έχουν εφαρμογή σε όλα τα εγκλήματα κατά κανόνα και ειδικούς που αναφέρονται σε ορισμένο κάθε φορά έγκλημα, όπως είναι οι περιπτώσεις της θεμιτής άμβλωσης (άρθρ.304 Π.Κ.), της συναίνεσης του παθόντος στο έγκλημα της απλής σωματικής βλάβης (άρθρ.308 παρ. 2 Π.Κ.), της προστασίας δικαιολογημένων συμφερόντων στα εγκλήματα κατά της τιμής (άρθρ.367 Π.Κ.) και της θεμιτής παραβίασης της επαγγελματικής εχεμύθειας (άρθρ.371 παράγραφος 4 Π.Κ.). Ποιοι λόγοι άρσης του αδίκου προκύπτουν από άλλες διατάξεις νόμων Δικαιώματα που παρέχονται από το νόμο είναι: 1. Το δικαίωμα της αυτοδικίας (άρθρ.331 Π.Κ. και άρθρ.282 Αστικού Κώδικα (Α.Κ.) σε συνδυασμό προς το άρθρ. 2 Π.Κ.). 2. Το δικαίωμα της καταστροφής ξένου πράγματος σε περίπτωση κατάστασης ανάγκης (άρθρ.285 Α.Κ.). 3. Το δικαίωμα προστασίας της νομής (άρθρ.985 και 986 Α.Κ.). 4. Το δικαίωμα του σωφρονισμού των ανηλίκων. Τέτοιο δικαίωμα έχουν οι γονείς, οι επιμελητές ανηλίκων κλπ. Το μέσο του σωφρονισμού πρέπει να ανταποκρίνεται προς τον παιδαγωγικό σκοπό του σωφρονισμού, ο δε τρόπος χρησιμοποίησης του μέσου αυτού δεν πρέπει να υπερβαίνει τα αναγκαία όρια προς διαπαιδαγώγηση του σωφρονιζομένου. 5. Το σωφρονιστικό δικαίωμα των δασκάλων. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την άσκηση του σωφρονιστικού αυτού δικαιώματος των δασκάλων είναι ότι: α) η τιμωρία πρέπει να είναι αναγκαία και λελογισμένη, β) να μην υπερβαίνει τα επιτρεπόμενα όρια που καθορίζει πάντοτε ο σκοπός μιας εύλογης παιδαγωγικής και να υπάρχει δικαιολογημένη αιτία για τιμωρία. 6. Το καθήκον των αστυνομικών ή το δικαίωμα του πολίτη να συλλάβει το δράστη αυτόφωρου κακουργήματος ή πλημμελήματος, σύμφωνα με το άρθρ. 275 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Κ.Π.Δ.) σε συνδυασμό με το άρθρ. 279 του ίδιου κώδικα. Εκτέλεση καθήκοντος κατά την έννοια του άρθρ. 20 του Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) υπάρχει: Όταν αυτό επιβάλλεται από τη δημόσια υπηρεσία εκείνου που πράττει και Όταν το καθήκον επιβάλλεται με διάταξη του νόμου & οποιοδήποτε άτομο (π.χ. το καθήκον της μαρτυρίας κλπ.).
Σελίδα 2-9
Προσταγή Άρθρο 21 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Δεν είναι άδικη η πράξη την οποία κάποιος επιχειρεί για να εκτελέσει προσταγή που του έδωσε, σύμφωνα με τους νόμιμους τύπους, η αρμόδια αρχή, αν ο νόμος δ ε ν επιτρέπει στον αποδέκτη της προσταγής να εξετάσει αν είναι νόμιμη ή ό χ ι . Στην περίπτωση αυτή, ως αυτουργός τιμωρείται εκείνος που έδωσε την προσταγή». Προσταγή είναι η προφορική ή έγγραφη διαταγή κάποιας αρχής ή προϊσταμένου, η οποία απευθύνεται προς ιεραρχικώς υφισταμένους (αρχή ή υπάλληλο) για να την εκτελέσουν. Η διαταγή αυτή αφορά ορισμένη υπηρεσιακή ενέργεια ή παράλειψη. Από τον ορισμό του άρθρ. 21 Π.Κ προκύπτει ότι απλή συμβουλή, παραίνεση ή υπόδειξη της αρχής ή του προϊσταμένου δεν συνιστούν προσταγή (διαταγή). Οι οδηγίες όμως των ιεραρχικώς προϊσταμένων πρέπει να θεωρηθούν ως προσταγές (διαταγές). Για να έχουμε προσταγή (διαταγή) απαιτούνται τα εξής στοιχεία: 1. Η προσταγή (διαταγή) να προέρχεται από ιεραρχικώς προϊστάμενη Αρχή· Μεταξύ εκείνου που έδωσε την προσταγή (διαταγή) και του αποδέκτη της προσταγής πρέπει να υπάρχει σχέση ιεραρχικής υποταγής. Δηλαδή, ο υφιστάμενος να είναι υποχρεωμένος από το νόμο σε υπακοή. 2. Η προσταγή (διαταγή) πρέπει να εκδίδεται από τον προϊστάμενο μέσα στα πλαίσια των καθηκόντων του, δηλαδή στον κύκλο της καθ' ύλην και κατά τόπον αρμοδιότητάς του και να έχει σχέση με τα καθήκοντα του αποδέκτη της προσταγής (διατασσομένου). 3. Η προσταγή (διαταγή) πρέπει να δίδεται προς ιεραρχικώς υφιστάμενο (αρχή ή υπάλληλο) σύμφωνα με τους νόμιμους τύπους (διατυπώσεις). Έτσι π.χ. ένταλμα σύλληψης που δεν έχει όλα τα στοιχεία που απαιτεί ο νόμος (υπογραφή, σφραγίδα, αριθμό, χρονολογία κλπ.) δε νομιμοποιεί τον αποδέκτη της προσταγής (αστυνομικό κλπ.) να το εκτελέσει. 4. Ο αποδέκτης της προσταγής (προστασσόμενος) να μη δικαιούται από το νόμο να εξετάσει το κατ' ουσίαν νόμιμο της διαταγής του προϊσταμένου του. Έτσι π.χ. οι αστυνομικοί δεν επιτρέπεται από το νόμο να εξετάσουν αν είναι νόμιμη η διαταγή του προϊσταμένου τους, που τους επιβάλλει να κάνουν χρήση των αστυνομικών ράβδων προκειμένου να διαλύσουν απαγορευμένη υπαίθρια συνάθροιση πλήθους που βιαιοπραγεί εναντίον προσώπων ή πραγμάτων. Όταν συντρέχουν όλα τα παραπάνω στοιχεία, τότε λέμε ότι ο αποδέκτης της προσταγής (διαταγής) δε διαπράττει έγκλημα, αλλά την ευθύνη για την πράξη του, αν είναι παράνομη, την φέρει εκείνος που τον διέταξε (προϊστάμενος του), ο οποίος θεωρείται έμμεσος αυτουργός. Αν η διαταγή είναι τυπικώς και ουσιαστικώς παράνομη, τότε ο αποδέκτης αυτής υπέχει πάντοτε πλήρη ποινική ευθύνη ως αυτουργός του οικείου εγκλήματος, εκείνος δε που τον διέταξε ευθύνεται ως ηθικός αυτουργός. Αντίθετα, αν προϊστάμενος ή εργοδότης διατάξει υφιστάμενο του ή υπάλληλό του, αντίστοιχα, φύλακα ιδιωτικής φύλαξης, να κακοποιήσει κάποιον, επειδή έκλεψε ή αρνήθηκε να συμμορφωθεί με τις υποδείξεις του, τότε αυτός δεν είναι υποχρεωμένος να υπακούσει και να εκτελέσει τη διαταγή του προϊσταμένου του, να κακοποιήσει δηλαδή τον πολίτη, επειδή η διαταγή αυτή είναι παράνομη και βρίσκεται έξω από τα καθήκοντα του προϊσταμένου και του αποδέκτη της
Σελίδα 2-10
προσταγής. Αν ο φύλακα ιδιωτικής φύλαξης υπακούσει στην παραπάνω διαταγή, τότε ευθύνονται και οι δύο. Ο μεν προϊστάμενος ως ηθικός αυτουργός, ο δε υφιστάμενος ως φυσικός αυτουργός σωματικών βλαβών. Άμυνα Άρθρο 22 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ) «1. Δεν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας. 2. Άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους. 3. Το αναγκαίο μέτρο της άμυνας κρίνεται από το βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης και από τις λοιπές περιστάσεις». Για να υπάρξει λοιπόν άμυνα απαιτούνται τα εξής στοιχεία: 1. Επίθεση. Ως επίθεση νοείται κάθε ανθρώπινη ενέργεια, που θέτει σε κίνδυνο έννομα αγαθά, π.χ. ο πυροβολισμός εναντίον πολιτών.. 2. Επίθεση άδικη. Η επίθεση είναι άδικη, όταν αντιφάσκει αντικειμενικώς προς το δίκαιο, όταν δηλαδή απαγορεύεται από το νόμο να γίνει. 3. Επίθεση παρούσα. Η επίθεση είναι παρούσα: Όταν επίκειται. Όταν, δηλαδή, ενόψει των μέσων που διαθέτει εκείνος που πρόκειται να επιτεθεί και ειδικότερα των όπλων που κρατεί αυτός, ανακύπτει άμεσος κίνδυνος για έννομο αγαθό. Π.χ. Κάποιος που κρατάει μαχαίρι και ετοιμάζεται να χτυπήσει άλλον. Όταν άρχισε ήδη η επίθεση και διαρκεί. Η επίθεση που άρχισε θεωρείται ότι διαρκεί ακόμα και όταν έχει επέλθει η προσβολή του έννομου αγαθού, είναι όμως δυνατή με αμυντική αντίδραση η πλήρης ή μερική αποκατάσταση της ζημίας που προξενήθηκε με την επίθεση. Επομένως, κατά το χρονικό αυτό διάστημα, δικαιολογείται άμυνα.
4. Επίθεση που απευθύνεται κατά του αμυνομένου ή κάποιου άλλου. Φορέας των έννομων αγαθών τα οποία θέτει σε κίνδυνο η «παρούσα άδικη επίθεση» μπορεί να είναι: Ο ίδιος ο αμυνόμενος.Δηλαδή εκείνος που δέχεται την άδικη και παρούσα επίθεση, που έχει αναφαίρετο δικαίωμα να προστατεύσει με την άμυνα το έννομο αγαθό του που απειλείται από την επίθεση. Οποιοσδήποτε τρίτος. Άμυνα επιτρέπεται και υπέρ τρίτου, όπως προκύπτει από τη διατύπωση του άρθρου 22 Π.Κ. («...για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον...»). Η άμυνα υπέρ τρίτου επιτρέπεται ακόμη και παρά τη θέληση του τρίτου εναντίον του οποίου στρέφεται η επίθεση Υπέρβαση της άμυνας Άρθρο 23 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.)
Σελίδα 2-11
«Όποιος υπερβαίνει τα όρια της άμυνας τιμωρείται, αν η υπέρβαση έγινε με πρόθεση, με ποινή ελαττωμένη (άρθρ. 83), και αν έγινε από αμέλεια, σύμφωνα με τις διατάξεις τις σχετικές με αυτήν. Μένει ατιμώρητος και δεν του καταλογίζεται η υπέρβαση, αν ενέργησε μ' αυτόν τον τρόπο εξαιτίας του φόβου ή της ταραχής που του προκάλεσε η επίθεση». Η υπέρβαση άμυνας, προϋποθέτει την ύπαρξη κατάστασης άμυνας η οποία διαρκεί ακόμη. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί η υπέρβαση δηλαδή αν κάποιος χρησιμοποίησε επικινδυνότερο μέσο της υπεράσπισης από το αναγκαίο ή ότι έγινε χρήση του μέσου υπεράσπισης εντονότερα απ' ότι έπρεπε, η παραπέρα ποινική του μεταχείριση εξαρτάται από το αν ενήργησε: Με πρόθεση, οπότε και τιμωρείται με ποινή ελαττωμένη κατά το μέτρο που ορίζει το άρθρ. 83 Π.Κ. Δηλαδή όταν χρησιμοποιεί μέσα βαρύτερα μη αναγκαία προς απόκρουση της επίθεσης, αν και έχει στη διάθεσή του κάποια άλλα ηπιότερα. Έτσι σκοπεύει να προξενήσει μεγαλύτερο κακό σε αυτόν που του επιτέθηκε άδικα. Η υπέρβαση αυτή είναι άδικη και επιτρέπεται να την αποκρούει εκείνος που επιτέθηκε αρχικώς, ο οποίος εδώ βρίσκεται σε νόμιμη άμυνα (αντάμυνα). Από αμέλεια, οπότε και τιμωρείται σύμφωνα με τις διατάξεις για την αμέλεια (άρθρ. 26 παρ. 1 , 6 Π.Κ.) Αν η πράξη που τελέστηκε δεν τιμωρείται από αμέλεια, όπως π.χ. η φθορά ξένης ιδιοκτησίας, τότε και η υπέρβαση από αμέλεια μένει ατιμώρητη. Εξαιτίας του φόβου ή της ταραχής που προκάλεσε η επίθεση, τότε η υπέρβαση μένει ατιμώρητη και δεν καταλογίζεται σ' αυτόν (τον αμυνόμενο). Για την εφαρμογή της διάταξης αυτής απαιτούνται: 1) άμυνα, 2) υπέρβαση των ορίων της άμυνας, 3) Η υπέρβαση να έγινε εξαιτίας φόβου ή ταραχής και 4) ο φόβος ή η ταραχή να δημιουργήθηκαν από την άμυνα. Υπαίτια κατάσταση άμυνας Άρθρο 24 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Δεν απαλλάσσεται από την ποινή που ορίζει ο νόμος, όποιος με πρόθεση προκάλεσε την επίθεση άλλου για να διαπράξει εναντίον του αξιόποινη πράξη με το πρόσχημα της άμυνας». Προϋπόθεση λοιπόν της διατήρησης του αδίκου, είναι η επιδίωξη της επίθεσης από τον αμυνόμενο. Όταν, δηλαδή, κάποιος επιδιώξει την επίθεση άλλου για να διαπράξει εναντίον του αξιόποινη πράξη με το πρόσχημα της άμυνας, δεν έχει δικαίωμα άμυνας και η πράξη εκείνου που επιδιώκει την επίθεση άλλου και που δέχεται την επίθεση, τιμωρείται και μάλιστα με πλήρη ποινή. Δικαιολογητικός λόγος της τιμωρίας της αξιόποινης προσβολής των δικαιωμάτων εκείνου που επιτέθηκε, ύστερα από πρόκληση, είναι η ύπαρξη δόλου σ' εκείνον που επικαλείται τη νόμιμη άμυνα και ο οποίος στην προκειμένη περίπτωση, αφού έλαβε κατά πάσα πιθανότητα εκ του ασφαλούς όλα τα μέτρα για την απόκρουση της επίθεσης, σκόπιμα έδωσε αφορμή για επίθεση εναντίον του από άλλον, ώστε με το πρόσχημα της άμυνας να αδικοπραγήσει. Δεν υπάγεται στο άρθρ. 24 Π.Κ. η πρόκληση της επίθεσης άλλου από αμέλεια. Κατά της επίθεσης αυτής δικαιολογείται άμυνα. Επίσης, δεν υπάγεται στη διάταξη του άρθρ. 24 και η περίπτωση εκείνη κατά την οποία, τρίτος αποκρούει την άδικη επίθεση που προκλήθηκε με δόλο από τον αμυνόμενο κατά πρόσχημα, οπότε και δεν διαπράττει άδικη πράξη ο τρίτος, εκτός βέβαια αν διατελούσε εν γνώσει τον δόλου εκείνου που δήθεν βρίσκεται σε άμυνα. Ειδικά θέματα σχετικά με την άμυνα:
Σελίδα 2-12
1. Περιπτώσεις αμοιβαίας επίθεσης και απόκρουσης. Σε μερικές περιπτώσεις δεν είναι δυνατό να διακρίνουμε, ποιος είναι ο επιτιθέμενος και ποιος ο αμυνόμενος, όπως π.χ. συμβαίνει στη συμπλοκή (άρθρ. 313 Π.Κ.). Εδώ, εκείνοι που πήραν μέρος στη συμπλοκή ή στην επίθεση τιμωρούνται για μόνη τη συμμετοχή τους, αν εξαιτίας της συμπλοκής ή της επίθεσης επήλθε θάνατος ή βαριά σωματική βλάβη ανθρώπων. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, δυνάμει ειδικής διάταξης του νόμου, η επίθεση και η απόκρουση αποτελούν μέρη μιας και της ίδιας πράξης, όπως π.χ. συμβαίνει στη μονομαχία (άρθρ. 317 Π.Κ.). 2. Αναγγελία της ανθρωποκτονίας που τελέστηκε σε άμυνα. Για την αποφυγή άσκοπων ενεργειών της αρχής και δίωξης αθώων, το άρθρ. 455 Π.Κ. ορίζει ότι «όποιος διέπραξε ανθρωποκτονία που μένει ατιμώρητη, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρ. 22 (άμυνα) και άρθρ.25 (κατάσταση ανάγκης που αποκλείει το άδικο) και δεν την ανάγγειλε αμέσως στην πλησιέστερη αρχή, τιμωρείται με πρόστιμο ή με κράτηση». 3. Αν ο αμυνόμενος αφήσει αβοήθητο τον επιτιθέμενο τον οποίο τραυμάτισε και κινδυνεύει να πεθάνει, τότε διαπράττει γνήσιο έγκλημα παράλειψης λύτρωσης από κίνδυνο ζωής (άρθρ. 307 Π.Κ.) και όχι έγκλημα που τελείται με παράλειψη (άρθρ. 15 Π.Κ.). Και αυτό βέβαια ισχύει, διότι ο κίνδυνος δημιουργήθηκε στην πραγματικότητα από την ενέργεια εκείνου που επιτέθηκε και όχι από την ενέργεια του αμυνομένου. Κατά συνέπεια, ο αμυνόμενος δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος ανθρωποκτονίας που τελείται με παράλειψη (άρθρ.15 και 299 Π.Κ.). Κατάσταση ανάγκης που αποκλείει το άδικο Άρθρο 25 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Δεν είναι άδικη η πράξη που τελεί κάποιος, για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο, ο οποίος απειλεί το πρόσωπο ή την περιουσία του ίδιου ή κάποιου άλλου χωρίς δική του υπαιτιότητα, αν η βλάβη που προκλήθηκε στον άλλο είναι σημαντικά κατώτερη κατά το είδος και τη σπουδαιότητα από τη βλάβη που απειλήθηκε. 2. Η προηγουμένη διάταξη δεν εφαρμόζεται σε όποιον έχει καθήκον να εκτεθεί στον απειλούμενο κίνδυνο. 3. Η διάταξη του άρθρ. 23 έχει ανάλογη εφαρμογή και στην περίπτωση αυτού του άρθρου.»
Σύμφωνα με το παραπάνω άρθρο, τα συστατικά στοιχεία της κατάστασης ανάγκης είναι τα εξής:
Κίνδυνος είναι η κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει στην προσβολή έννομων αγαθών. Ο κίνδυνος μπορεί να προέρχεται είτε από φυσικά αίτια (θύελλα, πλημμύρα, σεισμό), είτε από τυχαία αίτια (πυρκαγιά, έκρηξη), είτε και από ενέργεια άλλου ανθρώπου. Η τελευταία δεν πρέπει όμως να είναι άδικη, διότι στην περίπτωση αυτή συντρέχει κατάσταση που δικαιολογεί άμυνα. Ο κίνδυνος που δικαιολογεί κατάσταση ανάγκης πρέπει να συγκεντρώνει τις εξής προϋποθέσεις: 1.Να είναι παρών. Δηλαδή άρχισε και εξακολουθεί ή πρόκειται να εμφανιστεί άμεσα. 2.Να είναι αναπότρεπτος. Δηλαδή όταν δεν υπάρχει άλλος τρόπος να αντιμετωπιστεί εκτός από την προσβολή άλλου ξένου προσωπικού ή περιουσιακού αγαθού.
Σελίδα 2-13
3.Να απειλεί ορισμένα έννομα αγαθά (τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα, την υγεία, τ η ν ελευθερία ή την περιουσία εκείνου που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης ή οποιονδήποτε άλλον), αγαθά που αναφέρονται στο πρόσωπο ή την περιουσία εκείνου που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης. 4.Ο κίνδυνος να μην οφείλεται σε υπαιτιότητα (δόλο ή αμέλεια) εκείνου που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης. Το προσβαλλόμενο έννομο αγαθό πρέπει να είναι κατά το είδος και τη σπουδαιότητα σημαντικά κατώτερο από εκείνο που απειλείται από τον κίνδυνο. Η προσβολή του έννομου αγαθού του τρίτου πρέπει να είναι αναγκαία. Εκείνος που κινδυνεύει πρέπει να μην έχει νομικό καθήκον να εκτεθεί στον κίνδυνο (25 παρ. 2 Π.Κ.). Αν αυτός που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης έχει νομικό καθήκον να εκτεθεί στον κίνδυνο, που δημιουργεί την κατάσταση ανάγκης, τότε έχει «καθήκον ανοχής του κινδύνου» και δεν μπορεί να επικαλεστεί «κατάσταση ανάγκης» προς αποκλεισμό του άδικου χαρακτήρα της πράξης που τέλεσε για την αποτροπή του κινδύνου. Τι διαφέρει η κατάσταση ανάγκης από την άμυνα.
Στην άμυνα προστατεύουμε τη ζωή ή την περιουσία μας από μία άδικη ενέργεια ενός άλλου, ενώ στην κατάσταση ανάγκης διαφυλάσσουμε από τον κίνδυνο ένα αγαθό (προσωπικό ή περιουσιακό) προκαλώντας κακό σε αγαθό τρίτου προσώπου, που δε μας ενόχλησε. Στην άμυνα επιτρέπεται και η προσβολή της ζωής του επιτιθέμενου (αντιπάλου μας), αν δεν μπορούμε να σωθούμε με άλλο τρόπο, ενώ στην κατάσταση ανάγκης επιτρέπεται η προσβολή ξένου αγαθού για τη διάσωση του δικού μας, αλλά μόνον, όταν το ξένο αγαθό, είναι μικρότερης αξίας από το δικό μας. Δεν πρέπει δηλαδή το δικό μας αγαθό που κινδυνεύει να είναι ίσης αξίας με το προσβαλλόμενο ξένο αγαθό, διότι τότε, όπως θα δούμε πιο κάτω, δεν αίρεται ο άδικος χαρακτήρας της πράξης, αλλά ανακύπτει θέμα κατάστασης ανάγκης που αποκλείει τον καταλογισμό, σύμφωνα με το άρθρ. 32 Π.Κ.
2.2.6
Ο Καταλογισμός της πράξης
Υπαιτιότητα Άρθρο 26 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ) «1. Τα κακουργήματα και πλημμελήματα τιμωρούνται μόνο όταν τελούνται με δόλο. Κατ' εξαίρεση, στις περιπτώσεις που ορίζει ειδικά ο νόμος, τα πλημμελήματα τιμωρούνται και όταν τελούνται από αμέλεια. 2. Τα πταίσματα τιμωρούνται πάντοτε και όταν τελέστηκαν από αμέλεια, εκτός από τις περιπτώσεις για τις οποίες ο νόμος απαιτεί ρητά δόλο.»
Σελίδα 2-14
Ο καταλογισμός μιας άδικης πράξης σε συγκεκριμένο δράστη εμφανίζεται ως απόλυτα προσωποπαγής και σχετικός, γιατί εξαρτάται από την προσωπικότητα του συγκεκριμένου δράστη. Δόλος (πρόθεση) Άρθρο 27 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Με δόλο (με πρόθεση) πράττει όποιος θέλει την παραγωγή των περιστατικών που κατά το νόμο απαρτίζουν την έννοια κάποιας αξιόποινης πράξης, καθώς επίσης και όποιος γνωρίζει ότι από την πράξη του ενδέχεται να παραχθούν αυτά τα περιστατικά και το αποδέχεται. 2. Όπου ο νόμος απαιτεί να έχει τελεστεί η πράξη εν γνώσει ορισμένου περιστατικού, δεν αρκεί ο ενδεχόμενος δόλος. Και όπου ο νόμος απαιτεί η πράξη να έχει τελεστεί με σκοπό την πρόκληση ορισμένου αποτελέσματος απαιτείται ο δράστης να έχει επιδιώξει να προκαλέσει αυτό το αποτέλεσμα.» Για να τιμωρηθεί, λοιπόν, ο δράστης ενός εγκλήματος πρέπει, εκτός των άλλων, να είναι και υπαίτιος για την εγκληματική του πράξη ή παράλειψη. Υπαίτιος είναι ο δράστης για τις εγκληματικές πράξεις ή παραλείψεις του όταν τις διέπραξε με δόλο (πρόθεση) ή από αμέλεια. Το αν ένα έγκλημα διαπράχτηκε με δόλο (πρόθεση) ή από αμέλεια του δράστη έχει μεγάλη σημασία. Τα εγκλήματα που διαπράττονται με δόλο του δράστη τιμωρούνται με βαρύτερη ποινή γιατί ο εγκληματίας αυτός είναι περισσότερο επικίνδυνος στην κοινωνία από εκείνον που διαπράττει ένα έγκλημα από αμέλεια. Έτσι π.χ. η ανθρωποκτονία με δόλο είναι κακούργημα και τιμωρείται αυστηρότερα από την ανθρωποκτονία από αμέλεια που είναι πλημμέλημα. Είδη του δόλου 1. Ο άμεσος δόλος. Το πιο συνηθισμένο και αντιπροσωπευτικό είδος δόλου. Στην περίπτωση αυτή ο δράστης θέλει την παραγωγή των περιστατικών που κατά το νόμο απαρτίζουν την έννοια κάποιας αξιόποινης πράξης (άρθρ. 27, παρ. 1, εδάφ. α' Π.Κ). Π.χ. κάποιος που θέλει να δολοφονήσει κάποιο συγκεκριμένο άτομο, πυροβολεί με το όπλο του εναντίον του και τον φονεύει. 2. Ο ενδεχόμενος δόλος. Στην περίπτωση αυτή ο δράστης γνωρίζει ότι από την πράξη του ενδέχεται να παραχθούν τα περιστατικά που, κατά το νόμο απαρτίζουν την έννοια κάποιας αξιόποινης πράξης και το αποδέχεται (άρθρ. 27 παρ. 1, εδάφ. β' Π.Κ.). Π.χ. Κάποιος θέλει να δολοφονήσει συγκεκριμένο άτομο. Τον βρίσκει στην πλατεία Ομονοίας ανάμεσα σε πλήθος. Πυροβολεί εναντίον του και δολοφονεί δύο άλλους περαστικούς. Αμέλεια Άρθρο 28 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Από αμέλεια πράττει όποιος, από έλλειψη της προσοχής την οποία όφειλε κατά τις περιστάσεις και μπορούσε να καταβάλει, είτε δεν πρόβλεψε το αξιόποινο αποτέλεσμα που προκάλεσε η πράξη του, είτε το πρόβλεψε ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δ ε ν θα επερχόταν». Η αμέλεια, μετά το δόλο, αποτελεί τη δεύτερη μορφή υπαιτιότητας που αναφέρεται στον καταλογισμό της άδικης πράξης στο δράστη. Ο τρόπος αξιολόγησης μιας πράξης ως άδικης
Σελίδα 2-15
παραμένει πάντοτε ο ίδιος, είτε ο δράστης πράττει με δόλο, είτε από αμέλεια. Υπάρχει κατά συνέπεια άδικο που προκαλείται από το δράστη με δόλο και άδικο που προκαλείται απ' αυτόν από αμέλεια. Αλλά και στην πρώτη και στη δεύτερη περίπτωση το άδικο είναι το ίδιο. Αμέλεια, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 28 Π.Κ., είναι η έλλειψη της οφειλόμενης προσοχής ή της οφειλόμενης επιμέλειας, που ο δράστης δεν κατέβαλε αν και μπορούσε να καταβάλει. Στην αμέλεια, ο δράστης δεν θέλει το έγκλημα. Τούτο οφείλεται στην απροσεξία του δηλαδή στην έλλειψη προσοχής, περίσκεψης, επιμέλειας, ή πρόνοιας εκ μέρους του). Διαφορά αμέλειας από δόλο: Μεταξύ δόλου και αμέλειας δεν υπάρχει ποιοτική, αλλά μόνον ποσοτική διαφορά, υπό την έννοια ότι η αμέλεια συνιστά ελαφρότερη μορφή υπαιτιότητας σε σύγκριση με εκείνη του δόλου. Κριτήρια οφειλόμενης επιμέλειας: Ο νομοθέτης κατά την αναζήτηση της οφειλόμενης επιμέλειας ή, με άλλα λόγια, της παράβασης του καθήκοντος επιμέλειας, την οποία υποχρεούται ο καθένας να τηρεί σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, χρησιμοποιεί δύο κριτήρια, από τα οποία το ένα αναφέρεται στην επιμέλεια εκείνη που όφειλε κατά τις περιστάσεις να καταβάλει ο δράστης, και το άλλο, που αναφέρεται στην επιμέλεια την οποία μπορούσε να καταβάλει ο δράστης. Όταν δηλαδή, λέμε ότι ο δράστης μπορεί να πράξει με ορισμένο τρόπο εννοούμε τον συγκεκριμένο δράστη με τις φυσικές, πνευματικές και σωματικές του δυνάμεις και ικανότητες που έχει και δεν αναφερόμαστε στον μέσο κοινωνικό άνθρωπο. Π.χ. Ο ηλεκτρολόγος που μετά το πέρας των εργασιών του ξέχασε γυμνό ηλεκτροφόρο καλώδιο και εξαιτίας αυτού θανατώθηκε από ηλεκτροπληξία ο ιδιοκτήτης του σπιτιού, διέπραξε ανθρωποκτονία από αμέλεια επειδή ως εξειδικευμένος τεχνίτης όφειλε να είναι περισσότερο προσεκτικός και μπορούσε να αποτρέψει το αποτέλεσμα αν είχε μονώσει το γυμνό ηλεκτροφόρο καλώδιο. Ευθύνη από το αποτέλεσμα Άρθρο 29 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Στις περιπτώσεις όπου ο νόμος ορίζει ότι κάποια πράξη τιμωρείται με βαρύτερη ποινή όταν έχει ορισμένο αποτέλεσμα, η ποινή αυτή επιβάλλεται μόνο αν το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να αποδοθεί σε αμέλεια του δράστη». Τα εγκλήματα, λοιπόν, που χαρακτηρίζονται από το αποτέλεσμα τιμωρούνται με βαρύτερη ποινή αν, εκτός του βασικού εγκλήματος που επιδίωκε ο δράστης, επέλθει και άλλο βαρύτερο αποτέλεσμα, εφόσον αυτό μπορεί να αποδοθεί σε αμέλεια του δράστη. Π.χ. Το άτομο που βιάζει μια γυναίκα και εξαιτίας του βιασμού επέρχεται ο θάνατός της, θα κατηγορηθεί για το βιασμό αλλά και για ανθρωποκτονία από αμέλεια. Η ιδιορρυθμία των εγκλημάτων αυτών συνίσταται στο ότι για το μεν βασικό έγκλημα (π.χ. βιασμό) απαιτείται δόλος, για το βαρύτερο δε αποτέλεσμα (θάνατος) απαιτείται αμέλεια του δράστη. Πραγματική πλάνη Άρθρο 30 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Η πράξη δεν καταλογίζεται στο δράστη, αν αυτός κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης αγνοεί τα περιστατικά που τη συνιστούν. Αν όμως η άγνοια αυτών των περιστατικών μπορεί να αποδοθεί σε αμέλεια του υπαιτίου, η πράξη του καταλογίζεται ως έγκλημα από αμέλεια.
Σελίδα 2-16
2. Επίσης, δεν καταλογίζονται στο δράστη τα περιστατικά που κατά το νόμο επαυξάνουν το αξιόποινο της πράξης του αν τα αγνοούσε». Πολλές φορές στην καθημερινή μας ζωή, βρισκόμαστε σε πλάνη και αγνοούμε ορισμένα στοιχεία που μπορεί να συνιστούν έγκλημα ή έχουμε εσφαλμένη γνώση γι' αυτά ή ακόμη αγνοούμε ή δεν γνωρίζουμε καλώς περιστατικά που θεμελιώνουν διακεκριμένη μορφή βασικού εγκλήματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις λέμε ότι βρισκόμαστε σε πραγματική πλάνη, την οποία ο νόμος λαμβάνει σοβαρά υπόψη, όταν πράγματι υπάρχει. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα πραγματικής πλάνης είναι τα εξής : α. Ο κυνηγός Α τα χαράματα, σε ορεινή περιοχή, παρατήρησε κίνηση μέσα στα ψηλά χόρτα του λιβαδιού. Νόμισε ότι πρόκειται για λαγό και πυροβόλησε στο σημείο αυτό με αποτέλεσμα να σκοτώσει τον κτηνοτρόφο Β που τον είχε πάρει ο ύπνος, όταν το κοπάδι του τη νύχτα πέρασε από εκεί για βοσκή. β. Ο Γ συνουσιάζεται με την αναπτυγμένη σωματικώς Δ, νομίζοντας ότι αυτή είναι πάνω από 18 ετών, ενώ στην πραγματικότητα είναι μόλις 15 ετών. Και το ερώτημα βέβαια που τίθεται είναι εάν θα τιμωρηθούν οι Α και Γ για τις αξιόποινες πράξεις τους. Νομική πλάνη Άρθρο 31 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Μόνη η αγνοία τον αξιοποίνου δεν αρκεί για να αποκλείσει τον καταλογισμό. 2. Η πράξη όμως δεν καταλογίζεται στο δράστη αν αυτός πίστεψε λόγω πλάνης ότι είχε δικαίωμα να τελέσει την πράξη και η πλάνη του αυτή ήταν συγγνωστή». Ενώ στην πραγματική πλάνη ο δράστης αγνοεί ή εσφαλμένα αντιλαμβάνεται κάποιο περιστατικό που είτε συνιστά συστατικό στοιχείο ορισμένου εγκλήματος, είτε αυξάνει τη βαρύτητα του, δηλαδή, ενώ στην περίπτωση πραγματικής πλάνης, ο δράστης μιας αξιόποινης πράξης δεν γνωρίζει τι διαπράττει στην πραγματικότητα, αντίθετα, στην περίπτωση της νομικής πλάνης, ο δράστης γνωρίζει την αληθινή εικόνα της πραγματικότητας σε όλα τα στοιχεία της, πραγματικά και νομικά, γνωρίζει δηλαδή τί διαπράττει στην πραγματικότητα, αγνοεί όμως ότι αυτό που διαπράττει συνιστά άδικη ή αξιόποινη πράξη. Επομένως, στην περίπτωση αυτή ο δράστης δεν πλανιέται σχετικά με τα στοιχεία που αφορούν την αντικειμενική υπόσταση ή τη βαρύτητα του εγκλήματος, αλλά για το συνολικό χαρακτήρα της πράξης του ως άδικης ή αξιόποινης. Έτσι π.χ. στην περίπτωση του ξένου ταξιδιώτη που περνά τα ελληνικά σύνορα, χωρίς να δηλώσει στο τελωνείο διάφορα ηλεκτρικά μηχανήματα που είχε μαζί του και που στην Ελλάδα η εισαγωγή τους υπόκειται σε δασμό - γιατί όλα αυτά τα αγνοεί μια και στην πατρίδα του τα είδη αυτά διακινούνται ελεύθερα - έχουμε πλάνη που αφορά το συνολικό χαρακτήρα της πράξης ως άδικης, δηλαδή νομική πλάνη. Κατάσταση ανάγκης που αποκλείει τον καταλογισμό Άρθρο 32 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Δεν καταλογίζεται στο δράστη η πράξη που τελεί για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο ο οποίος απειλεί χωρίς δική τον υπαιτιότητα το πρόσωπο ή την περιουσία του ίδιου ή συγγενούς του, ανιόντος ή κατιόντος ή αδελφού ή συζύγου του αν η βλάβη που
Σελίδα 2-17
προκλήθηκε στον άλλο από την πράξη είναι κατά το είδος και τη σπουδαιότητα ανάλογη με τη βλάβη που απειλήθηκε. 2. Οι διατάξεις των παρ. 2 και 3 του άρθρ. 25 εφαρμόζονται και εδώ». Για να υπάρξει, λοιπόν, κατάσταση ανάγκης απαιτούνται τα εξής στοιχεία: Κίνδυνος παρών. Ο κίνδυνος είναι παρών, όταν άρχισε και εξακολουθεί ακόμη ή όταν επίκειται, πλησιάζει να αρχίσει αμέσως. Κίνδυνος αναπότρεπτος με άλλα μέσα. Ο κίνδυνος είναι αναπότρεπτος, όταν δεν υπάρχει άλλος τρόπος να αντιμετωπιστεί, εκτός από την προσβολή άλλου ξένου προσωπικού ή περιουσιακού αγαθού. Ο παρών και αναπότρεπτος κίνδυνος πρέπει να απειλεί προσωπικό ή περιουσιακό αγαθό (π.χ. τη ζωή ή την περιουσία) εκείνου που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης ή ορισμένου στενού συγγενούς του (πατέρα, παππού, γιου, εγγονού, δισέγγονου, αδελφού, αδελφής ή συζύγου). Ο κίνδυνος πρέπει να μην προκλήθηκε από υπαιτιότητα (με δόλο ή αμέλεια) εκείνου που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης. π.χ. να μην έβαλε ο ίδιος φωτιά στη συνοικία του και ύστερα καταστρέφει τη διπλανή οικία του γείτονά του για να σώσει τη δική του που είναι ίσης αξίας. Εκείνος που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης μπορεί, για να αποτρέψει τον παρόντα και αναπότρεπτο κίνδυνο, να προσβάλει ξένο (προσωπικό ή περιουσιακό) αγαθό πρέπει όμως το προσβαλλόμενο ξένο αγαθό, να είναι κατά το είδος και την σπουδαιότητα ανάλογο με τη βλάβη που απειλήθηκε. Υπέρβαση των νόμιμων ορίων της κατάστασης ανάγκης Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρ. 32 παρ. 2, σε συνδυασμό προς τα άρθρ. 25 παρ. 3 και 23 Π.Κ., ο δράστης μένει ατιμώρητος και δεν του καταλογίζεται η υπέρβαση, αν ενέργησε μ' αυτόν τον τρόπο εξαιτίας του φόβου ή της ταραχής που του προκάλεσε η κατάσταση ανάγκης. Ποια η διαφορά μεταξύ των καταστάσεων ανάγκης των άρθρ. 25 και 32 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) α. Στην κατάσταση ανάγκης του άρθρ. 25 το αγαθό που θυσιάζεται πρέπει να είναι μικρότερης αξίας από εκείνο που σώζεται, ενώ στη δεύτερη περίπτωση του άρθρ. 32, πρέπει να είναι της ίδιας (ανάλογης). β. Ο δράστης στην πρώτη περίπτωση (άρθρ. 25 Π.Κ.) μπορεί να παρέχει βοήθεια και για λογαριασμό οποιουδήποτε τρίτου που κινδυνεύει. (Ο Α π.χ. σκοτώνει το σκύλο του Β, ο οποίος επιτέθηκε και δαγκώνει το Γ), ενώ στην κατάσταση ανάγκης του άρθρου32 επιτρέπεται βοήθεια (εκ μέρους του δράστη) μόνον υπέρ ορισμένων στενών συγγενών (πατέρα, μητέρα, παππού, γιαγιάς, γιου, κόρης εγγονών, αδελφών, αδελφής, συζύγου). Κωφάλαλοι εγκληματίες
Σελίδα 2-18
Άρθρο 33 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Η πράξη που τέλεσε κωφάλαλος δεν του καταλογίζεται, αν κριθεί ότι δεν είχε την απαιτούμενη πνευματική ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψή του για το άδικο αυτό. 2. Αν δεν συντρέχει περίπτωση εφαρμογής της προηγούμενης παραγράφου, ο κωφάλαλος τιμωρείται με ελαττωμένη ποινή (άρθρ. 83)». Κωφάλαλος στο ποινικό δίκαιο χαρακτηρίζεται όχι εκείνος που γενικά δεν μπορεί να ακούσει και να μιλήσει, αλλά μόνον εκείνος ειδικά που στερήθηκε είτε εκ γενετής είτε σ τ ι ς πρώτες φάσεις της νηπιακής του ηλικίας την ικανότητα της ακοής και έτσι δεν μπόρεσε να αναπτύξει και την ικανότητα της ομιλίας. Διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών ή της συνείδησης Άρθρο 34 Ποινικού Κώδικα Π.Κ. «Η πράξη δεν καταλογίζεται στο δράστη αν, όταν τη διέπραξε, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών ή διατάραξης της συνείδησης, δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψή του για το άδικο αυτό». Υπαίτια διατάραξη της συνείδησης Άρθρο 35 Ποινικού Κώδικα Π.Κ. «1. Πράξη που κάποιος αποφάσισε σε κανονική ψυχική κατάσταση, αλλά που για την τέλεσή της έφερε τον εαυτό του σε κατάσταση διαταραγμένης συνείδησης του καταλογίζεται σαν να την τέλεσε με δόλο. 2. Αν η πράξη που τέλεσε σε τέτοια κατάσταση είναι άλλη από εκείνη που είχε αποφασίσει, ο υπαίτιος τιμωρείται με ποινή ελαττωμένη (άρθρο 83). 3. Πράξη που ο υπαίτιος πρόβλεψε ή μπορούσε να προβλέψει ότι ενδέχεται να τελέσει, αν οδηγηθεί σε κατάσταση διατάραξης της συνείδησης, του καταλογίζεται ως πράξη που τελέστηκε από αμέλεια». 2.2.7
Απόπειρα και συμμετοχή
Έννοια και ποινή της απόπειρας Άρθρο 42 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Όποιος, έχοντας αποφασίσει να εκτελέσει κακούργημα ή πλημμέλημα, επιχειρεί πράξη που περιέχει τουλάχιστον α ρ χ ή εκτέλεσης, τιμωρείται, αν το κακούργημα ή πλημμέλημα δεν ολοκληρώθηκε, με ποινή ελαττωμένη (άρθρ. 83). 2. Αν το δικαστήριο κρίνει ότι η κατά την προηγούμενη παράγραφο ελαττωμένη ποινή δεν επαρκεί για να αποτρέψει τον υπαίτιο από την τέλεση άλλων αξιόποινων πράξεων, μπορεί να του επιβάλει την ίδια ποινή με αυτήν που ο νόμος προβλέπει για την ολοκληρωμένη πράξη. 3. Το δικαστήριο μπορεί να κρίνει ατιμώρητη την απόπειρα πλημμελήματος, για το οποίο ο νόμος προβλέπει ποινή φυλάκισης όχι ανώτερη από τρεις μήνες».
Σελίδα 2-19
Στοιχεία της απόπειρας: Απόφαση του δράστη να διαπράξει κακούργημα ή πλημμέλημα. Άρα, απαιτείται δόλος. Στα εγκλήματα από αμέλεια δεν τιμωρείται η απόπειρα. Έτσι π.χ. αυτός που έριξε από ανεγειρόμενη οικοδομή στο δρόμο ξύλινη σανίδα που λίγο έλειψε να σκοτώσει κάποιον άλλον διερχόμενο, δε θα τιμωρηθεί για απόπειρα ανθρωποκτονίας από αμέλεια. Πράξη του δράστη, η οποία περιέχει τουλάχιστον αρχή εκτέλεσης κακουργήματος ή πλημμελήματος που αυτός αποφάσισε. Η πράξη που θεμελιώνει την απόπειρα εκδηλώνεται, κατά κανόνα, με τη μορφή της ενέργειας ή της παράλειψης. Να μην ολοκληρωθεί η τέλεση του κακουργήματος ή πλημμελήματος. Δηλαδή από την ενέργεια ή την παράλειψη του δράστη δεν πρέπει να ολοκληρωθεί το έγκλημα, διότι τότε έχουμε ολοκληρωμένο έγκλημα και όχι απόπειρα τούτου. Απρόσφορη απόπειρα Άρθρο 43 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Όποιος επιχείρησε να εκτελέσει κακούργημα ή πλημμέλημα με μέσο ή κατά αντικειμένου τέτοιας φύσης, ώστε να αποβαίνει απολύτως αδύνατη η τέλεση των εγκλημάτων αυτών, τιμωρείται με την ποινή του άρθρ. 83 μειωμένη σ τ ο μισό. 2. Όποιος επιχείρησε τέτοια απρόσφορη απόπειρα από ευήθεια, παραμένει ατιμώρητος». Η απρόσφορη απόπειρα διακρίνεται, σύμφωνα με τον ποινικό κώδικα, σε απρόσφορη απόπειρα λόγω «απρόσφορου μέσου» και σε απρόσφορη απόπειρα «λόγω απρόσφορου αντικειμένου». Ειδικότερα: Απρόσφορη απόπειρα λόγω «απρόσφορου μέσου» υπάρχει όταν ο δράστης χρησιμοποιεί για τη διάπραξη εγκλήματος μέσα (όπλα, φάρμακα) τα οποία είναι φυσικώς ή νομικώς ακατάλληλα για να φέρουν εις πέρας το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Π.χ. Ο Α που θέλει να δολοφονήσει τον Β προσθέτει ζάχαρη στον καφέ του νομίζοντας ότι πρόκειται για δηλητήριο. Απρόσφορη απόπειρα λόγω «απρόσφορου αντικειμένου» υπάρχει όταν το αντικείμενο (άνθρωπος ή πράγμα), κατά του οποίου στρέφεται ο δράστης, είναι φυσικώς ή νομικώς απρόσφορο για να επέλθει το επιδιωκόμενο απ' αυτόν εγκληματικό αποτέλεσμα. Π.χ. Ο Α θέλοντας να δολοφονήσει τον Β πυροβολεί εναντίον του πλην όμως ο Β είχε πεθάνει μία ώρα πριν από καρδιακή προσβολή. Πότε δεν τιμωρείται η απρόσφορη απόπειρα Η απρόσφορη απόπειρα, λόγω «απολύτως απρόσφορου μέσου ή αντικειμένου», δεν τιμωρείται αν ο δράστης χρησιμοποίησε το «απολύτως απρόσφορο μέσο» ή στράφηκε κατά του «απολύτως απρόσφορου αντικειμένου». Υπαναχώρηση Άρθρο 44 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.)
Σελίδα 2-20
«1. Η απόπειρα μένει ατιμώρητη, αν ο δράστης άρχισε την ενέργεια για την τέλεση του κακουργήματος ή πλημμελήματος, αλλά δεν την ολοκλήρωσε από δική του βούληση και όχι από εξωτερικά εμπόδια 2.Αν ο δράστης, αφού ολοκλήρωσε την ενέργειά του, παρεμπόδισε ύστερα με δική του βούληση το αποτέλεσμα που μπορούσε να προέλθει από την ενέργειά του αυτή και που ήταν απαραίτητο για την τέλεση του κακουργήματος ή του πλημμελήματος, τιμωρείται με την ποινή του άρθρ. 83 μειωμένη στο μισό. Το δικαστήριο όμως μπορεί, εκτιμώντας ελεύθερα όλες τις περιστάσεις, να κρίνει την απόπειρα ατιμώρητη». 2.2.8
Συμμετοχή στο Έγκλημα
Όταν το έγκλημα από έναν μόνο δράστη, τότε αυτός λέγεται αυτουργός του εγκλήματος. Όταν όμως στο έγκλημα εμπλακούν πολλοί (δύο, τρεις ή περισσότεροι), τότε λέμε ότι έχουμε συμμετοχή στο έγκλημα και τίθεται το ζήτημα για το πώς θα χαρακτηριστεί ο καθένας από τους συμμέτοχους και ποια ποινή θα του επιβληθεί. Ο Ποινικός Κώδικας με τις διατάξεις των άρθρ. 45-49, κάνει αναφορά στη συμμετοχή στο έγκλημα, την οποία και διακρίνει στις εξής μορφές: 1. Τη συναυτουργία (όταν πολλοί μαζί από κοινού διαπράττουν έγκλημα) (άρθρ. 45 Π.Κ.). 2. Την ηθική αυτουργία (όταν κάποιος με πρόθεση προκαλεί σε άλλον την απόφαση να διαπράξει έγκλημα) (άρθρ. 46 Π.Κ.). 3. Τη συνέργεια (άμεση ή απλή), όταν κάποιος βοηθάει άμεσα ή έμμεσα άλλον να διαπράξει έγκλημα (άρθρ. 46 και 47 Π.Κ.). Αυτουργός του εγκλήματος Ο αυτουργός διακρίνεται σε άμεσο ή φυσικό αυτουργό και σε έμμεσο. 1. Ά μ ε σ ο ς ή φυσικός αυτουργός λέγεται εκείνος ο οποίος διαπράττει μόνος του το έγκλημα με ενέργειά του ή παράλειψή του. Άμεσος ή φυσικός αυτουργός είναι και εκείνος που διαπράττει ένα έγκλημα με τη χρησιμοποίηση των δυνάμεων της φύσης ή της δύναμης ζώου ή μηχανήματος, καθώς και εκείνος που με πρόθεση τελεί έγκλημα με την ακούσια σωματική κίνηση ή με την ακούσια παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας ενός άλλου ανθρώπου. Π.χ. ο Α χρησιμοποιεί τον εκπαιδευμένο σκύλο του και αφαιρεί ξένα κινητά πράγματα (εφημερίδες ή περιοδικά από περίπτερα) ή παρακινεί το σκύλο και δαγκώνει το Β που περνάει έξω από το σπίτι του ή με μηχάνημα (π.χ. ωρολογιακή βόμβα) καταστρέφει ξένη περιουσία (αυτοκίνητα, Τράπεζες κλπ.). Ο Γ δίνει ναρκωτικό φάρμακο στη νοσοκόμο Δ και τη βυθίζει στον ύπνο. Εξαιτίας της νάρκωσης η νοσοκόμος παραλείπει να κάνει τη νύχτα στο βαριά άρρωστο Ε τις ενέσεις που είχε παραγγείλει ο γιατρός, με αποτέλεσμα ο ασθενής να πεθάνει (ανθρωποκτονία με πρόθεση). 2. Έ μ μ ε σ ο ς αυτουργός είναι εκείνος ο οποίος με πρόθεση διαπράττει έγκλημα όχι αυτοπροσώπως, αλλά χρησιμοποιώντας άλλο πρόσωπο που δρα ως όργανο του. Το άλλο πρόσωπο θεωρείται ότι δρα ως όργανο του έμμεσου αυτουργού σε τρεις περιπτώσεις: Στην πρώτη περίπτωση μιλούμε για έμμεσο αυτουργό όταν η πράξη πού εκτελεί το χρησιμοποιούμενο πρόσωπο δεν προβλέπεται από το νόμο ως έγκλημα (για το ίδιο το χρησιμοποιούμενο πρόσωπο). Π.χ. Ο Α επιθυμεί να θανατωθεί ή να καταστραφεί
Σελίδα 2-21
ένα περιουσιακό στοιχείο του Β. Για το σκοπό αυτό ο Α με πρόθεση πείθει τον παράφρονα Β να αυτοκτονήσει ή να αυτοτραυματιστεί ή να καταστρέψει δικό του πράγμα. Εδώ ο Α είναι έμμεσος αυτουργός ανθρωποκτονίας με πρόθεση ή σωματικής βλάβης ή φθοράς ξένης ιδιοκτησίας. Είναι δε έμμεσος αυτουργός ο Α, γιατί οι πράξεις του Β δεν προβλέπονται από το νόμο ως εγκλήματα. Με άλλες λέξεις η αυτοκτονία ενός, ο αυτοτραυματισμός του και η καταστροφή δικού του πράγματος δεν είναι εγκλήματα. Στη δεύτερη περίπτωση γίνεται λόγος για έμμεσο αυτουργό, όταν εκείνος που παρακινεί άλλο πρόσωπο να διαπράξει έγκλημα έχει από το νόμο ιδιαίτερη ιδιότητα (είναι π.χ. δημόσιος υπάλληλος). Στην περίπτωση αυτή ο έμμεσος αυτουργός χρησιμοποιεί άλλο πρόσωπο για να τελέσει αξιόποινη πράξη σχετική με τη δημόσια υπηρεσία και το πρόσωπο αυτό δεν έχει την ιδιότητα του δημόσιου υπαλλήλου. Π.χ. Ο Α δημόσιος υπάλληλος παρακινεί το Β ιδιώτη να καταστρέψει, να βλάψει ή να νοθεύσει έγγραφο που είναι εμπιστευμένο ή προσιτό στον Α, λόγω της υπηρεσίας του. Εδώ ο Α είναι έμμεσος αυτουργός του εγκλήματος νόθευσης κλπ. εγγράφου, γιατί ο Β που δεν είναι δημόσιος υπάλληλος δεν μπορεί να είναι αυτουργός του εγκλήματος αυτού. Σε αυτή την περίπτωση ο ιδιώτης χαρακτηρίζεται ως συνεργός. Στην τρίτη περίπτωση μιλούμε, επίσης, για έμμεσο αυτουργό όταν η πράξη του χρησιμοποιούμενου προσώπου προβλέπεται μεν από το νόμο ως έγκλημα, αλλά υπάρχει για το πρόσωπο αυτό (το χρησιμοποιούμενο) λόγος που αποκλείει τον άδικο χαρακτήρα της πράξης του (π.χ. προσταγή, άμυνα). Και στην τρίτη εδώ περίπτωση οι πράξεις του χρησιμοποιούμενου προσώπου πρέπει να προκλήθηκαν από τον έμμεσο αυτουργό με δόλο (με πρόθεση). Με άλλα λόγια οι πράξεις του χρησιμοποιούμενου προσώπου (προτασσόμενου ή αμυνομένου) πρέπει να οφείλονται στους εγκληματικούς σκοπούς του έμμεσου αυτουργού και να αποτελούν έγκλημα μόνο για τον τελευταίο (δηλαδή τον έμμεσο αυτουργό). Π.χ. Ο Α υπαστυνόμος, διατάσσει τον Β αστυφύλακα που είναι στη δύναμή του να συλλάβει το Γ και να τον κλείσει στο κρατητήριο, χωρίς να συντρέχει νόμιμος λόγος (παράνομη κατακράτηση). Ο Β εκτελεί τη διαταγή του Α. Συναυτουργοί – Συναυτουργία – Παραυτουργία
Άρθρο 45 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Αν δύο ή περισσότεροι τέλεσαν από κοινού αξιόποινη πράξη, καθένας τους τιμωρείται ως αυτουργός της πράξης». Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρ. 45, συναυτουργία υπάρχει όταν δύο τουλάχιστον πρόσωπα, ύστερα από κοινή συμφωνία, διαπράττουν μαζί την κύρια πράξη ορισμένου εγκλήματος. Ο καθένας από αυτούς που συμπράττουν ονομάζεται συναυτουργός και τιμωρείται ως αυτουργός της πράξης. Κεντρικό στοιχείο της έννοιας της συναυτουργίας συνιστά, όπως είναι φανερό από το νομοθετικό ορισμό του άρθρ. 45 Π.Κ., η από κοινού εκτέλεση της πράξης. Παραυτουργία είναι η σύμπραξη πολλών στην εκτέλεση του ίδιου εγκλήματος, χωρίς να υπάρχει κοινή συμφωνία μεταξύ τους, δηλαδή κοινός δόλος. Στην περίπτωση αυτή, η πράξη του καθενός από τους δράστες εξετάζεται αυτοτελώς. Πρόκειται, εν ολίγοις, για απλή τυχαία σύμπτωση
Σελίδα 2-22
των βουλήσεων για τέλεση του ίδιου εγκλήματος, η δε πράξη κάθε συμμέτοχου κρίνεται ως ίδιο έγκλημα και ο ενεργήσας την πράξη θεωρείται ως μόνος φυσικός αυτουργός. Π.χ. Ο Α και ο Β μπαίνουν σε ένα σούπερ μάρκετ και αφαιρούν εμπορεύματα από το τμήμα των τροφίμων. Την ίδια στιγμή οι Γ και Δ γυναίκες αφαιρούν εμπορεύματα από το τμήμα των καλλυντικών. Ηθικός αυτουργός και άμεσος συνεργός Άρθρο 46 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Με την ποινή τον αυτουργού τιμωρείται επίσης: α) όποιος με πρόθεση προκάλεσε σε άλλον την απόφαση να εκτελέσει την άδικη πράξη που διέπραξε· β) όποιος με πρόθεση παρέσχε άμεση συνδρομή στο δράστη κατά τη διάρκεια αυτής της πράξης και στην εκτέλεση της κύριας πράξης. 2. Όποιος με πρόθεση προκάλεσε σε άλλον την απόφαση να τελέσει κάποιο έγκλημα, με μοναδικό σκοπό να τον καταλάβει ενώ αποπειράται να τελέσει το έγκλημα ή ενώ επιχειρεί αξιόποινη προπαρασκευαστική του πράξη και με τη θέληση να τον ανακόψει από την αποπεράτωση του εγκλήματος, τιμωρείται με την ποινή του αυτουργού μειωμένη στο μισό». Στοιχεία ηθικής αυτουργίας Για την ύπαρξη ηθικής αυτουργίας απαιτούνται τα εξής στοιχεία: 1. Ο ηθικός αυτουργός να προκάλεσε την απόφαση του φυσικού αυτουργού να εκτελέσει την άδικη πράξη (έγκλημα) που διέπραξε. 2. Η παρακίνηση, δηλαδή η παρότρυνση, του φυσικού αυτουργού από τον ηθικό αυτουργό να διαπράξει έγκλημα, πρέπει να γίνει με δόλο(πρόθεση). Παρακίνηση από αμέλεια δεν είναι κατά το νόμο δυνατή και δεν συνιστά ηθική αυτουργία. 3. Ο φυσικός αυτουργός πρέπει να διαπράξει το έγκλημα, για το οποίο παρακινήθηκε ή να κάνει απόπειρα. Αν εκείνος που παρακινήθηκε δε διαπράξει για οποιονδήποτε λόγο το έγκλημα, , τότε αυτός που παρακίνησε δε θα τιμωρηθεί ως ηθικός αυτουργός, διότι ο Ποινικός Κώδικας δεν προβλέπει απόπειρα ηθικής αυτουργίας. Αν όμως το έγκλημα για το οποίο κάποιος παρακίνησε άλλον να το διαπράξει είναι κακούργημα ή πλημμέλημα (όχι πταίσμα), τότε εκείνος που παρακίνησε και όταν ακόμη ο άλλος που παρακινήθηκε δεν κάνει καμιά κίνηση, θα τιμωρηθεί ως ένοχος ιδιώνυμου εγκλήματος που ονομάζεται «πρόκληση σε τέλεση κακουργήματος ή πλημμελήματος» (άρθρ. 186 Π.Κ.). Με άλλα λόγια η απόπειρα ηθικής αυτουργίας τιμωρείται, σύμφωνα με τις-διατάξεις του άρθρου 186 του Π.Κ., ως ιδιώνυμο έγκλημα σε βαθμό πλημμελήματος. Προβοκάτορας ηθικός αυτουργός Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρ.46 παρ. 2, ο Ποινικός Κώδικας προβλέπει την ενέργεια του προβοκάτορα ηθικού αυτουργού. Ο προβοκάτορας ηθικός αυτουργός θέλει να εκθέσει τον άλλον ως εγκληματία και το κάνει αυτό διακινδυνεύοντας την προσβολή συγκεκριμένου έννομου αγαθού. Σταματάει όμως την προσβολή του έννομου αυτού αγαθού στο στάδιο της απόπειρας.
Σελίδα 2-23
Απλός συνεργός Άρθρο 47 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Όποιος, εκτός από την περίπτωση της π α ρ . 1 σ τ ο ι χ . β’ του προηγούμενου άρθρου, παρέσχε με πρόθεση σε άλλον οποιαδήποτε συνδρομή πριν από την τέλεση ή κατά την τέλεση της άδικης πράξης που διέπραξε, τιμωρείται ως συνεργός με ποινή ελαττωμένη (άρθρο 83). 2. Η διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 42 εφαρμόζεται αναλόγως και εδώ. 3. Ως προς τα πταίσματα, η συνέργεια τιμωρείται μόνο στις περιπτώσεις που ο νόμος το ορίζει εδικά». Για να υπάρξει απλός συνεργός χρειάζονται τα εξής στοιχεία: Ο απλός συνεργός πρέπει να γνωρίζει ότι ο φυσικός αυτουργός θα τελέσει αξιόποινη πράξη (έγκλημα) και να θέλει να συμβάλει με τη συνδρομή του στην τέλεσή της. Η συνδρομή όμως που παρέχεται κατά τη διάπραξη του εγκλήματος δεν πρέπει να υποστηρίζει άμεσα την κύρια πράξη. 2.2.9
Ποινές
Γενικά Το τέταρτο στοιχείο της έννοιας του εγκλήματος είναι η ποινή (η άδικη και καταλογιστή ανθρώπινη ενέργεια ή παράλειψη πρέπει να τιμωρείται από το νόμο). Αν η ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη δεν τιμωρείται από το νόμο, τότε δεν έχουμε έγκλημα. Έτσι π.χ. η σύγκρουση αυτοκινήτων που έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση υλικών ζημιών, λόγω απροσεξίας του οδηγού ενός εκ των εμπλεκομένων οχημάτων, είναι μεν πράξη άδικη, διότι ο νόμος απαγορεύει να προξενούμε ζημίες στην περιουσία των συνανθρώπων μας, δεν είναι όμως έγκλημα, γιατί ο Ποινικός Κώδικας δεν απειλεί κατά της πράξης αυτής (φθοράς ξένης ιδιοκτησίας από αμέλεια) ποινή. Ο υπαίτιος οδηγός εδώ υποχρεούται μόνο σε αποζημίωση, διότι διέπραξε αστικό αδίκημα (άρθρ. 914 Α.Κ.). Αντίθετα, η φθορά ξένης ιδιοκτησίας με πρόθεση είναι έγκλημα και τιμωρείται από το νόμο. Π.χ. η καταστροφή ξένου αυτοκινήτου με πρόθεση είναι έγκλημα και ο δράστης τιμωρείται με ποινή (άρθρ. 381 παρ. 1 Π.Κ.). Τι είναι Ποινή Είναι το κακό που απειλεί ο νόμος κατά του δράστη ορισμένης αδικοπραγίας, σαν εκδήλωση ιδιαίτερης αποδοκιμασίας του από την έννομη τάξη, για την εγκληματική του συμπεριφορά απέναντι στην κοινωνία. Την ποινή, κατά κανόνα, την επιβάλλει ο δικαστής.
Σελίδα 2-24
Είδη ποινών O Ποινικός μας Κώδικας προβλέπει δύο κατηγορίες ποινών: τις κύριες και τις παρεπόμενες. Κύριες ποινές είναι εκείνες που μπορούν να επιβληθούν από τα δικαστήρια αυτοτελώς, δηλαδή μόνες τους, χωρίς να εξαρτώνται από προηγούμενη άλλη ποινή, ενώ παρεπόμενες ποινές είναι εκείνες που επιβάλλονται πάντοτε μαζί με μια κύρια ποινή Οι κυρίες ποινές Είναι οι στερητικές της ελευθερίας ποινές (συνήθεις και ιδιάζουσες). Συνήθεις είναι: Η κάθειρξη (ισόβια ή πρόσκαιρη) Η φυλάκιση Η κράτηση Ιδιάζουσες είναι: Η κάθειρξη αόριστης διάρκειας των κατά συνήθεια επικίνδυνων εγκληματιών (π.χ. εκ συστήματος διαρρηκτών κλπ.). Ο περιορισμός αόριστης διάρκειας σε ψυχιατρικό κατάστημα (ψυχιατρείο) των επικίνδυνων εγκληματιών που δεν είναι τελείως ακαταλόγιστοι (π.χ. ημιπαράφρονες κλπ.). Ο περιορισμός σε σωφρονιστικό κατάστημα των εφήβων εγκληματιών (13-17 ετών). Οι ποινές σε χρήμα: Η χρηματική ποινή και Το πρόστιμο Οι παρεπόμενες ποινές: 1. Η αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων 2. Η απαγόρευση άσκησης επαγγέλματος 3. Η δημοσίευση της καταδικαστικής απόφασης και 4. Η δήμευση (άρθρ. 76 παρ. 1 Π.Κ.) 2.2.10
Μέτρα Ασφαλείας
Έννοια και σκοπός των μέτρων ασφάλειας Όταν η ποινή δεν είναι αρκετή να σωφρονίσει το δράστη και να τον καταστήσει ακίνδυνο στην κοινωνία, τότε ο νόμος προβλέπει εναντίον του και μέτρα ασφάλειας. Μέτρα ασφάλειας προβλέπει ο νόμος και εναντίον εκείνων των εγκληματιών οι οποίοι δεν τιμωρήθηκαν με ποινή για το έγκλημα τους, επειδή είναι ακαταλόγιστοι (π.χ. παράφρονες, βλάκες, κωφάλαλοι κλπ.). Ο νόμος με τα μέτρα ασφάλειας επιδιώκει να προστατεύσει την κοινωνία από τους επικίνδυνους εγκληματίες. Γι' αυτό επιβάλλονται ανεξάρτητα από την επιβολή ή όχι ποινής, αρκεί ο δράστης να είναι επικίνδυνος στη δημόσια τάξη. Τα μέτρα ασφάλειας προβλέπονται από τον Ποινικό Κώδικα (άρθρ. 69 έως και 76 παρ. 2). Όπως σημειώθηκε προηγουμένως, τα μέτρα αυτά αποτελούν ασφαλιστικό μέτρο, δηλαδή μέτρο
Σελίδα 2-25
πρόληψης μελλοντικών εγκλημάτων ή με άλλα λόγια αποτελούν κύρωση που συνιστά φυσική προστασία της κοινωνίας από τον κίνδυνο που διατρέχει από την προσωπικότητα του δράστη ή από ορισμένα αντικείμενα. Με την επιβολή των μέτρων ασφάλειας επιδιώκεται, όπως ήδη τονίστηκε και πιο πάνω, κυρίως η ειδική πρόληψη και επιβάλλονται είτε αντί της ποινής, είτε μαζί με την ποινή. Είδη μέτρων ασφάλειας Τα μέτρα ασφάλειας διακρίνονται σε προσωπικά και σε πραγματικά ανάλογα με το αν επιβάλλονται εναντίον ορισμένου προσώπου για την πρόληψη εγκλημάτων στο μέλλον ή εναντίον πράγματος μετά την τέλεση της πράξης, αν το πράγμα εγκλείει κίνδυνο προσβολής έννομων αγαθών. Τα προσωπικά μέτρα ασφάλειας διακρίνονται : 1. Σε στερητικά της ελευθερίας, όπως είναι: Η φύλαξη ακαταλόγιστων εγκληματιών (άρθρ. 69 Π.Κ.) Η εισαγωγή σε θεραπευτικό κατάστημα αλκοολικών και τοξικομανών (άρθρ. 71 Π.Κ.) Η παραπομπή σε κατάστημα εργασίας (άρθρ. 72 Π.Κ.) 2. Σε μη στερητικά της ελευθερίας, όπως είναι: Η απαγόρευση διαμονής (άρθρ. 73 Π.Κ.) Η απέλαση αλλοδαπού (άρθρ. 74 Π.Κ.) Τέλος, τα πραγματικά μέτρα ασφάλειας είναι η δήμευση (άρθρ. 76 παρ. 2 Π.Κ.). 2.2.11 Λόγοι που εξαλείφουν το αξιόποινο
Υπάρχουν ορισμένοι λόγοι που εξαλείφουν (σβήνουν) το αξιόποινο της άδικης πράξης ή παράλειψης που τελέστηκε. Αυτοί οι λόγοι σβήνουν το δικαίωμα, το οποίο έχει η πολιτεία να επιβάλει ποινή σ' εκείνον που διέπραξε ένα έγκλημα. Οι λόγοι αυτοί είναι: 1. Η παραγραφή των εγκλημάτων και των ποινών (άρθρα 111-116 Π.Κ.). 2. Η παραίτηση από την έγκληση, δηλαδή: η μη υποβολή έγκλησης από τον παθόντα μέσα στην προθεσμία των τριών μηνών η ρητή παραίτηση του παθόντος από το δικαίωμα που έχει να υποβάλει έγκληση και η ανάκληση της έγκλησης από εκείνον που την υπέβαλε (άρθρ. 117-120 Π.Κ.) 3. Η έμπρακτη μετάνοια που προβλέπεται από πολλές διατάξεις του Π.Κ. 4. Η αμνηστία, η οποία είναι λόγος που εξαλείφει το αξιόποινο, αλλά βρίσκεται έξω από τον ποινικό νόμο. Παραγραφή
Σελίδα 2-26
Όταν περάσει ορισμένος χρόνος, δεν έχει πλέον νόημα να εξακολουθεί να υπάρχει η ποινική αξίωση της πολιτείας εναντίον του δράστη του εγκλήματος. Η επιβολή ποινής, ύστερα από ένα χρονικό διάστημα από τότε που τελέστηκε η αξιόποινη πράξη, εμφανίζεται ως μη αναγκαία και χωρίς αποτέλεσμα, διότι εξαλείφεται στην ανάμνηση (ξεχνιέται) το έγκλημα και εξασθενούν και για την κατηγορία και για την υπεράσπιση οι αποδείξεις. Έτσι, με τη μη επιβολή ποινής, αποτρέπεται η διαιώνιση των αιτίων του μίσους. Ο Ποινικός Κώδικας διακρίνει δύο είδη παραγραφής: α) την παραγραφή του αξιοποίνου της πράξης δηλαδή των εγκλημάτων και β) την παραγραφή των ποινών που επιβλήθηκαν. Χρόνος παραγραφής των εγκλημάτων Άρθρο 111 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Το αξιόποινο εξαλείφεται με την παραγραφή. 2. Τα κακουργήματα παραγράφονται: α) μετά είκοσι έτη, αν ο νόμος προβλέπει γι' αυτά την ποινή της ισόβιας κάθειρξης β) μετά δέκα πέντε έτη σε κάθε άλλη περίπτωση. 3. Τα πλημμελήματα παραγράφονται μετά πέντε έτη. 4. Τα πταίσματα παραγράφονται μετά ένα έτος. 5. Οι ανωτέρω προθεσμίες υπολογίζονται κατά το ισχύον ημερολόγιο. 6. Αν ο νόμος ορίζει διαζευκτικά περισσότερες από μία ποινές, οι ανωτέρω προθεσμίες υπολογίζονται σύμφωνα με τη βαρύτερη απ' αυτές». Χρόνος παραγραφής των ποινών που επιβλήθηκαν Άρθρο 114 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Οι ποινές που επιβλήθηκαν αμετακλήτως, αν έμειναν ανεκτέλεστες, παραγράφονται: α) η ισόβια κάθειρξη μετά τριάντα έτη· β) ο περιορισμός σε ψυχιατρικό κατάστημα (άρθρο 38) και η κάθειρξη μετά είκοσι έτη· γ) η φυλάκιση, η χρηματική ποινή και ο περιορισμός σε σωφρονιστικό κατάστημα (άρθρ. 54) μετά δέκα έτη· δ) κάθε άλλη μικρότερη ποινή μετά δύο έτη». Παραίτηση από την έγκληση Η ποινική δίωξη των εγκλημάτων είναι δικαίωμα της πολιτείας και κινείται αυτεπαγγέλτως από τα κατηγορούντα όργανα ή ύστερα από έγκληση εκείνου που αδικήθηκε. Κατά κανόνα, τα εγκλήματα (κακουργήματα, πλημμελήματα, πταίσματα) διώκονται αυτεπαγγέλτως [άρθρ. 36 (Κώδικα Ποινικής Δικονομίας) Κ.Π.Δ.]. Σε ορισμένες περιπτώσεις, που προβλέπονται ρητά από τον Ποινικό Κώδικα ή από άλλους ειδικούς ποινικούς νόμους, η ποινική δίωξη γίνεται μόνο με έγκληση του παθόντα, όπως π.χ. ισχύει για τα εγκλήματα εκούσιας απαγωγής, αυτοδικίας, απειλής, εξύβρισης κλπ., ή με αίτηση δημόσιας αρχής, αν αυτό το ορίζει ρητά ο νόμος (άρθρ. 46 και 50 ΚΠΔ). Ο δικαιολογητικός λόγος της δίωξης ορισμένων εγκλημάτων με έγκληση είναι: ότι οι προσβολές έννομων αγαθών, οι οποίες δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία υπαγορεύουν να αφήνεται η πρωτοβουλία της δίωξής τους στον αδικηθέντα όπως π.χ. συμβαίνει στις
Σελίδα 2-27
περιπτώσεις της απλής σωματικής βλάβης (308 Π.Κ.), αυτοδικίας (331 Π.Κ.)εξύβρισης, δυσφήμησης (361, 362 Π.Κ.) κλπ. διότι εδώ το δημόσιο συμφέρον δεν επαρκεί να δικαιολογήσει την τιμωρία του δράστη και ότι η σκοπιμότητα της δίωξης ορισμένων εγκλημάτων μπορεί να εκτιμηθεί μόνον από τον αδικηθέντα, γιατί μερικές φορές η δημοσιότητα της δίκης μπορεί να αποβεί γι' αυτόν περισσότερο βλαβερή από την τιμωρία του ενόχου, όπως π.χ. στο έγκλημα του βιασμού (336 και 344 Π.Κ.). Διαφορά έγκλησης από μήνυση Έγκληση είναι η προαιρετική καταγγελία κάποιας αξιόποινης πράξης που γίνεται προς την Αρχή από τον αδικηθέντα ή από το νόμιμο αντιπρόσωπο του, ενώ μήνυση ονομάζεται εκείνη η οποία γίνεται από ιδιώτη που δεν είναι παθών για έγκλημα, το οποίο διώκεται αυτεπαγγέλτως. Αυτό καλείται ιδιωτική μήνυση. Αν όμως η μήνυση γίνεται από δημόσιο υπάλληλο (αστυνομικό κλπ.) για έγκλημα που διώκεται αυτεπαγγέλτως τότε ονομάζεται δημόσια μήνυση. Μη υποβολή έγκλησης ή δήλωση παραίτησης από το δικαίωμα της έγκλησης. Άρθρο 117 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Όταν ο νόμος απαιτεί έγκληση για την ποινική δίωξη κάποιας αξιόποινης πράξης, το αξιόποινο εξαλείφεται αν ο δικαιούχος δεν υποβάλει την έγκληση μέσα σε τρεις μήνες από την ημέρα που έλαβε γνώση για την πράξη που τελέστηκε και για το πρόσωπο που την τέλεσε ή για έναν από τους συμμέτοχους της. 2. Το ίδιο αποτέλεσμα συνεπάγεται και η ρητή δήλωση του δικαιούχου της έγκλησης ενώπιον της αρμόδιας αρχής, ότι παραιτείται από το δικαίωμα της έγκλησης». Πρόσωπα που έχουν δικαίωμα για έγκληση Άρθρο 118 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Το δικαίωμα της έγκλησης ανήκει στον άμεσα παθόντα από την αξιόποινη πράξη, αν ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά με ειδική διάταξη. 2. Αν ο παθών, δεν έχει συμπληρώσει το 12ο έτος της ηλικίας του ή τελεί υπό δικαστική απαγόρευση, το δικαίωμα της έγκλησης έχει ο νόμιμος αντιπρόσωπος του. Αν ο παθών έχει συμπληρώσει το 12ο έτος της ηλικίας του, το δικαίωμα της έγκλησης έχουν και ο παθών και ο νόμιμος αντιπρόσωπός του, και μετά τη συμπλήρωση του 17ου έτους της ηλικίας του το δικαίωμα αυτό το έχει μόνο ο παθών. 3. Αν δύο ή περισσότεροι έχουν δικαίωμα έγκλησης, το δικαίωμα αυτό είναι αυτοτελές για τον καθένα. 4. Μετά το θάνατο τον παθόντος , το δικαίωμα της έγκλησης μεταβιβάζεται στο σύζυγο που ζει και στα τέκνα τον και, αν δεν έχει σύζυγο και τέκνα, στους γονείς του. 5. Για τις αξιόποινες πράξεις που έγιναν εναντίον τον Προέδρου της Δημοκρατίας ή εκείνον που ασκεί την προεδρική εξουσία, αν οι πράξεις διώκονται με έγκληση, η δίωξη γίνεται με αίτηση του Υπουργού της Δικαιοσύνης».
Σελίδα 2-28
Αδιαίρετο της έγκλησης Άρθρο 119 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «Η ποινική δίωξη ασκείται εναντίον όλων των συμμέτοχων του εγκλήματος, και αν ακόμη η έγκληση που υποβλήθηκε στρέφεται εναντίον ενός από αυτούς». Ανάκληση της έγκλησης Άρθρο 120 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Αυτός που υπέβαλε την έγκληση μπορεί να την ανακαλέσει, με τους όρους που ορίζει ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας. 2. Η ανάκληση που έγινε για έναν από τους συμμέτοχους της πράξης έχει συνέπεια την παύση της ποινικής δίωξης και των υπολοίπων, αν και αυτοί διώκονται με έγκληση. 3. Η ανάκληση δεν έχει κανένα αποτέλεσμα για τον κατηγορούμενο που δηλώνει προς την αρχή ότι δεν την αποδέχεται. Μετά την ανάκληση της έγκλησης που υποβλήθηκε δεν μπορεί να υποβληθεί νέα». Για την ανάκληση της γενόμενης έγκλησης προβλέπουν και τα άρθρ. 52 και 53 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Κ.Π.Δ.). Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων αυτών για τα εγκλήματα που διώκονται μόνον κατ' έγκληση. Εκείνος που την υπέβαλε μπορεί, είτε αυτοπροσώπως είτε με ειδικό πληρεξούσιο, να την ανακαλέσει. Η ανάκληση γίνεται απευθείας στον εισαγγελέα πλημμελειοδικών, αλλά και στους άλλους ανακριτικούς υπαλλήλους. Η ανάκληση μπορεί να γίνει προφορικώς ή εγγράφως. Η ανάκληση μπορεί να γίνει και στο ακροατήριο σε όλη τη διάρκεια της δίκης και έως ότου δημοσιευθεί η απόφαση του δευτεροβαθμίου δικαστηρίου, με δήλωση που καταχωρίζεται στα πρακτικά. Με την ανάκληση της έγκλησης εξαλείφεται το αξιόποινο της πράξης και δεν μπορεί να υποβληθεί νέα έγκληση. Ο Ποινικός Κώδικας με τη διάταξη του άρθρ. 120 παρ. 2, θεσπίζει το αδιαίρετο της ανάκλησης. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, η ανάκληση που έγινε για έναν από τους συμμέτοχους της πράξης έχει συνέπεια την παύση της ποινικής δίωξης και των υπολοίπων, αν και αυτοί διώκονται με έγκληση. Αν έχουμε συρροή εγκλημάτων, από τα οποία άλλα μεν διώκονται κατ' έγκληση, άλλα δε αυτεπαγγέλτως, π.χ. εξύβριση και επικίνδυνη σωματική βλάβη, η ανάκληση έχει σημασία μόνο για την εξύβριση που διώκεται με έγκληση. Για την επικίνδυνη σωματική βλάβη θα προχωρήσει κανονικά η αυτεπάγγελτη δίωξη. Όταν υπάρχουν πολλοί παθόντες που υπέβαλαν εγκλήσεις κατά του δράστη ο οποίος π.χ. τους εξύβρισε, η ανάκληση που γίνεται από έναν ή περισσότερους απ' αυτούς δεν απαλλάσσει το δράστη από τη δίωξη, αν δεν ανακαλέσουν την έγκληση όλοι οι παθόντες. Η ανάκληση δεν έχει κανένα αποτέλεσμα για τον κατηγορούμενο που δηλώνει προς την αρχή ότι δεν την αποδέχεται. Το δικαίωμα αυτό δόθηκε στον κατηγορούμενο, για να μπορέσει να αποδείξει την αθωότητά του στο ακροατήριο. Μετά την ανάκληση της έγκλησης που υποβλήθηκε δεν μπορεί να υποβληθεί νέα.
Σελίδα 2-29
Έμπρακτη μετάνοια Έννοια Άλλος λόγος που εξαλείφει το αξιόποινο είναι και η έμπρακτη μετάνοια. Αυτή υπάρχει όταν ο δράστης ενός εγκλήματος, πριν ακόμη εξεταστεί με οποιονδήποτε τρόπο για την πράξη του από τις αρχές, μετανοεί με δική του θέληση (εκουσίως και αυθορμήτως), δηλαδή γα λόγους εσωτερικούς, και όχι από εξωτερικό καταναγκασμό, ανατρέπει το αποτέλεσμα του εγκλήματος του και αποκαθιστά έτσι πλήρως την κατάσταση. Παράδειγμα: Η γυναίκα που αφαίρεσε κοσμήματα από το σπίτι της φίλης της όταν την επισκέφθηκε και την επομένη ημέρα μετανιώνει και της τα επιστρέφει δεν θα τιμωρηθεί, λόγω της έμπρακτης μετάνοιας, συνεπεία της οποίας εξαλείφεται το αξιόποινο της κλοπής και σβήνεται (χάνεται) το δικαίωμα της πολιτείας να την τιμωρήσει. Η έμπρακτη μετάνοια αποτελεί προσωπικό λόγο εξάλειψης του αξιοποίνου. Δηλαδή εξαλείφει το αξιόποινο μόνο για κείνον από τους τυχόν περισσότερους συμμέτοχους που την έδειξε και όχι και για τους άλλους. 2.2.12 Ανήλικοι Εγκληματίες
Για τους ανήλικους εγκληματίες ο Ποινικός Κώδικας θεωρεί ότι έχουν ανεπαρκή ανάπτυξη των πνευματικών τους λειτουργιών και πως η πνευματική αυτή ανωριμότητα οφείλεται στη νεαρή ηλικία. Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρ. 126 παρ. 1 του Π.Κ., σε συνδυασμό με τη διάταξη του άρθρ. 121 Π.Κ., κάθε άνθρωπος είναι, σε κάθε περίπτωση ανίκανος προς καταλογισμό ως πνευματικά ανώριμος μέχρι τη συμπλήρωση του δωδέκατου έτους της ηλικίας του. Έτσι τα νήπια, δηλαδή μέχρι την ηλικία επτά ετών, και τα παιδιά, δηλαδή μέχρι την ηλικία δώδεκα ετών, στερούνται πάντοτε της ικανότητας προς καταλογισμό. Και τα μεν νήπια είναι πρόσωπα ποινικώς αδιάφορα, γιατί δεν υπόκεινται σε κανενός είδους ποινική μεταχείριση, ενώ τα παιδιά ενδιαφέρουν ποινικώς, γιατί μπορούν να τους επιβληθούν όχι βέβαια ποινές, αλλά αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Η ικανότητα προς καταλογισμό των εφήβων, δηλαδή των προσώπων που έχουν ηλικία μεταξύ δεκατριών και δέκα επτά ετών, εξαρτάται, όπως συνάγεται από τη ρύθμιση της ποινικής τους μεταχείρισης στον Ποινικό Κώδικα, από το αν έχουν φτάσει σε επαρκή βαθμό διανοητικής και βουλητικής ωριμότητας. Στις περιπτώσεις, επομένως, που ο δράστης μίας αξιόποινης πράξης είναι πρόσωπο νεότερο των δεκατριών ετών, η διαπίστωση της ανικανότητάς του προς καταλογισμό εξαρτάται αποκλειστικά από την εξακρίβωση της ηλικίας του. Αντίθετα, στην περίπτωση των εφήβων για τη διαπίστωση της ικανότητάς τους προς καταλογισμό δεν αρκεί η εξακρίβωση της ηλικίας τους, αλλά απαιτείται να εξακριβωθεί επιπλέον και το αν έχουν φτάσει σε επαρκή βαθμό πνευματικής ωριμότητας. Όμως και τότε ακόμα η διαπίστωση αυτή της ικανότητας τους προς καταλογισμό έχει πρακτική σημασία και οδηγεί στην επιβολή της προβλεπόμενης για τους εφήβους ιδιάζουσας ποινής, μόνον αν την τιμώρησή τους υπαγορεύει ο σκοπός της ειδικής πρόληψης.
Σελίδα 2-30
Όπως γίνεται φανερό από όσα εκτέθηκαν παραπάνω, για την ποινική μεταχείριση των ανήλικων εγκληματιών ο Ποινικός μας Κώδικας έχει ως αφετηρία τις ακόλουθες σύγχρονες επιστημονικές διαπιστώσεις: Ότι ο ανήλικος δεν είναι, ψυχικά και σωματικά, μικρογραφία του ενήλικου, αλλά συνιστά ιδιόμορφη ανθρώπινη προσωπικότητα με τις δικές της αντιδράσεις απέναντι στο περιβάλλον. Ότι η εγκληματικότητα των ανηλίκων έχει, κατά κανόνα, ως κύριες αιτίες της είτε κακούς κοινωνικούς όρους ζωής, είτε παθολογικές καταστάσεις. Ότι ο ανήλικος έχει προσωπικότητα εύπλαστη και γι' αυτό δεκτική διαπαιδαγώγησης και αναμόρφωσης. Άρθρο 121 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.) «1. Στο κεφάλαιο αυτό με τον όρο ανήλικοι νοούνται αυτοί που κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης, έχουν ηλικία μεταξύ του 8ου και του 18ου έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων. 2. Οι ανήλικοι υποβάλλονται σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ή σε ποινικό σωφρονισμό σύμφωνα με τις διατάξεις των επόμενων άρθρων».
2.3
Ειδικό μέρος
2.3.1
Γενικά
Ο Π.Κ., ακολουθώντας την κρατούσα αντίληψη στην επιστήμη και στις νομοθεσίες, διαβλέπει τον ουσιαστικό πυρήνα κάθε εγκλήματος σε ορισμένη πράξη, η οποία στρέφεται εναντίον έννομων αγαθών (του ατόμου ή της κοινωνικής ολότητας), που κρίνονται από το νομοθέτη ότι είναι άξια και έχουν ανάγκη από ποινική προστασία. Δηλαδή εναντίον έννομων αγαθών για την προστασία των οποίων κρίνεται ότι αρμόζει, ότι είναι αναγκαία και δυνατή η καταπολέμηση με τον ποινικό κολασμό των συντελεστών του αδίκου στην ανθρώπινη ψυχή. Έτσι, το σκελετό όλου του συστήματος του Ποινικού Κώδικα αποτελούν ορισμένες πράξεις που περιγράφονται ειδικώς στο νόμο και αφορούν την προσβολή (βλάβη ή διακινδύνευση) ορισμένων έννομων αγαθών. Για το λόγο αυτό, ο Ποινικός Κώδικας στο ειδικό μέρος του ταξινομεί τα εγκλήματα σε ορισμένες ομάδες εν όψει του έννομου αγαθού, το οποίο κατά κύριο λόγο προσβάλλεται απ' αυτά. Οι δε διάφορες ομάδες, που περιλαμβάνονται σε ξεχωριστά κεφάλαια, ταξινομούνται παραπέρα σε μια αλληλουχία μεταξύ τους και κυρίως έτσι ώστε να προτάσσονται τα εγκλήματα εναντίον έννομων αγαθών της κοινωνικής ολότητας και να επακολουθούν τα εγκλήματα κατά έννομων αγαθών του ατόμου. 2.3.2
Προσβολές του Πολιτεύματος
Γενικές παρατηρήσεις για τις προσβολές του πολιτεύματος Στο παρόν κεφάλαιο περιλαμβάνονται οι διατάξεις των άρθρ. 134 έως και 137Δ που αφορούν τις προσβολές του πολιτεύματος. Το έννομο αγαθό που προστατεύεται από τις παραπάνω διατάξεις είναι η εσωτερική υπόσταση του κράτους.
Σελίδα 2-31
Μερικά από τα εγκλήματα της κατηγορίας αυτής σε σπάνιες περιπτώσεις απασχόλησαν μέχρι σήμερα τη δικαιοσύνη. Οι αρχικές διατάξεις των άρθρ. 134, 135, 136 και 137 τροποποιήθηκαν και συμπληρώθηκαν με νεότερες διατάξεις. Με τα νεότερα αυτά νομοθετήματα διευρύνθηκε ο κύκλος των αξιόποινων πράξεων που αφορούν την εσχάτη προδοσία. Αυτό έγινε για να καλυφθούν και άλλες μορφές συμπεριφοράς που στρέφονται κατά του δημοκρατικού πολιτεύματος της χώρας. Έτσι παρέχεται ευρύτερη και αποτελεσματικότερη προστασία στο δημοκρατικό μας πολίτευμα. 2.3.3
Προσβολές κατά της Πολιτειακής εξουσίας
Εγκλήματα που προσβάλλουν την πολιτειακή εξουσία Σκοπός των διατάξεων που περιλαμβάνονται σε αυτή την κατηγορία εγκλημάτων, είναι να διασφαλίσουν και να προστατεύσουν το κύρος της ελληνικής πολιτειακής εξουσίας, δηλαδή την αυθεντία της κρατικής εξουσίας από διάφορες προσβολές. Τα εγκλήματα αυτά είναι: 1. Η αντίσταση (άρθρ.167 Π.Κ.) 2. Οι προσβολές κατά του Προέδρου της Δημοκρατίας (άρθρ.168 Π.Κ.) 3. Η απείθεια (άρθρ.169 Π.Κ.) 4. Η στάση (άρθρ.170 Π.Κ.) 5. Η θρασύτητα κατά της αρχής (άρθρ.171 Π.Κ.) 6. Η ελευθέρωση φυλακισμένου (άρθρ.172 Π.Κ.) 7. Η απόδραση κρατουμένου (άρθρ.173 Π.Κ.) 8. Η στάση κρατουμένων (174 Π.Κ.) 9. Η αντιποίηση υπηρεσίας, στολής κλπ. (άρθρ.175, 176 Π.Κ.) 10. Η παραβίαση κατάσχεσης (άρθρ.177 Π.Κ.) 11. Η παραβίαση Σφραγίδων που έθεσε η αρχή (άρθρ.178 Π.Κ.) 12. Η παραβίαση φύλαξης της αρχής (άρθρ.179 Π.Κ.) 13. Η βλάβη επίσημων κοινοποιήσεων (άρθρ.180 Π.Κ.) 14. Η περιύβριση της αρχής και συμβόλων (άρθρ.181 Π.Κ.) 15. Η παραβίαση περιορισμών διαμονής (άρθρ.182 Π.Κ.) Από τα παραπάνω αξίζει να αναφερθούμε ιδιαίτερα στα άρθρα 175 και 176 του Π.Κ. 2.3.3.1 Άρθρο 175 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.)
«1. Όποιος με πρόθεση αντιποιείται την άσκηση κάποιας δημόσιας, δημοτικής ή κοινοτικής υπηρεσίας, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή. 2. Η διάταξη αυτή εφαρμόζεται και για την αντιποίηση της άσκησης δικηγορίας, καθώς επίσης και για την αντιποίηση άσκησης υπηρεσίας λειτουργού της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού ή άλλης θρησκείας γνωστής στην Ελλάδα».
Σελίδα 2-32
2.3.3.2 Άρθρο 176 Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.)
«Όποιος δημόσια και χωρίς δικαίωμα φορεί στολή ή άλλο διακριτικό σημείο δημόσιου, δημοτικού, κοινοτικού ή θρησκευτικού λειτουργού από εκείνους που αναφέρει η παρ. 2 του άρθρ. 175 ή παράσημο ή τίτλο που δεν δικαιούται να φέρει νόμιμα, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών ή με χρηματική ποινή». Όπως παρατηρείται παραπάνω, για την αντιποίηση γίνεται λόγος σε δύο άρθρα: πρώτον στο άρθρ. 175 που αναφέρεται στην αντιποίηση υπηρεσίας και δεύτερον στο άρθρ. 176 που προβλέπει την αντιποίηση στολής, παρασήμων, τίτλων κλπ. Για να υπάρξει, λοιπόν, αντιποίηση πρέπει να συντρέχουν τα εξής, κατά περίπτωση, στοιχεία: Πρώτη περίπτωση (άρθρ. 175 Π.Κ.). Δράστης αντιποίησης μπορεί να είναι ιδιώτης, ο οποίος αντιποιείται την άσκηση κάποιας δημόσιας, δημοτικής ή κοινοτικής υπηρεσίας κλπ. ή δημόσιος υπάλληλος, όταν εκτελεί έργα τα οποία δεν έχει δικαίωμα να εκτελέσει. Νομικό αντικείμενο του εγκλήματος είναι το έννομο αγαθό της αυθεντίας του κράτους. Δηλαδή προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι η κρατική οργάνωση εξουσίας. Ο δράστης πρέπει να αντιποιηθεί την άσκηση κάποιας δημόσιας, δημοτικής ή κοινοτικής υπηρεσίας ή την άσκηση δικηγορίας ή την άσκηση υπηρεσίας λειτουργού της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού ή άλλης θρησκείας γνωστής στην Ελλάδα. Αντιποίηση είναι η μη νόμιμη άσκηση κάποιας υπηρεσίας, ή δικηγορίας κλπ. Ως λειτουργοί της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού θεωρούνται οι κληρικοί όλων των βαθμών (επίσκοποι, ιερείς, διάκονοι κλπ.). Γνωστές θρησκείες στην Ελλάδα είναι π.χ. η Καθολική, η Ισραηλιτική, η Μουσουλμανική κλπ. Για την ύπαρξη αντιποίησης δεν αρκεί μόνο να εμφανίζεται κάποιος παράνομα ως δημόσιος υπάλληλος, δικηγόρος ή θρησκευτικός λειτουργός, αλλά πρέπει και να ενεργεί πράξη που επιτρέπεται μόνο σε δημόσιο υπάλληλο κλπ., πράξη που να ανήκει στον κύκλο της αρμοδιότητας του υπαλλήλου, δικηγόρου ή θρησκευτικού λειτουργού. Δεν αρκεί π.χ. ο Α να δηλώσει ότι είναι αστυνομικός ενώ δεν είναι, αλλά πρέπει να εκτελέσει και καθήκοντα αστυνομικού (να ενεργήσει αστυνομικό έλεγχο, σύλληψη κλπ.) Παραδείγματα: Κατά τη νομολογία, αντιποίηση διαπράττουν: 1) Ο υπάλληλος που άρχισε τα έργα του πριν ακόμη ορκιστεί ή συνεχίζει τα έργα του μολονότι έχει παυθεί προσωρινά ή έχει υποβιβαστεί ή μετατεθεί. 2) Ο ιερέας που δε διορίστηκε νόμιμα και πηγαίνει σε σπίτια με στολή κληρικού και απαγγέλλει εκκλησιαστικές ευχές. 3) Ο ιδιώτης ή ο υπάλληλος ιδιωτικής φύλαξης που ασκεί καθήκοντα αστυφύλακα, δικαστικού κλητήρα κλπ. 4) Ο γραμματέας της Εισαγγελίας που ασκεί τα καθήκοντα του ανακριτή, π.χ. εκδίδει κλήσεις προς τους μάρτυρες και τους εξετάζει. Δε διαπράττουν αντιποίηση: 1) οι υπάλληλοι που βρίσκονται σε άδεια ή σε αργία και ασκούν υπηρεσία κατά το διάστημα της άδειας ή της αργίας τους, 2) Οι υπάλληλοι που υπερβαίνουν την κατά τόπο αρμοδιότητά τους 3) εκείνος που συντάσσει απλώς μήνυση 4) ο δημοσιογράφος ή ιδιωτικός αστυνομικός όταν κάνει έρευνα για τη βεβαίωση αν τελέστηκε ορισμένο έγκλημα χωρίς να εκτείνεται σε ενέργειες που επιτρέπονται μόνον σε υπάλληλο. Δεύτερη περίπτωση (άρθρ. 176 Π.Κ.)
Σελίδα 2-33
α. Δράστης του εγκλήματος της δεύτερης περίπτωσης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, ιδιώτης ή δημόσιος υπάλληλος. β. Ο δράστης πρέπει δημόσια και χωρίς δικαίωμα να φέρει τη στολή ή άλλο διακριτικό σημείο δημόσιου, δημοτικού ή κοινοτικού υπαλλήλου ή θρησκευτικού λειτουργού της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού ή άλλης θρησκείας γνωστής στην Ελλάδα ή παράσημο ή τίτλο τα οποία δε δικαιούται νόμιμα να φέρει. Σημείωση: Στολή είναι η ειδική διακριτική ενδυμασία που καθορίζεται από το νόμο (π.χ. από τους κανονισμούς διαφόρων δημόσιων Υπηρεσιών και Σωμάτων) για να τη φέρουν διάφορες κατηγορίες δημόσιων, δημοτικών ή κοινοτικών υπαλλήλων ή θρησκευτικοί λειτουργοί, όπως π.χ. είναι οι αστυνομικοί, οι στρατιωτικοί, του Πυροσβεστικού και του Λιμενικού Σώματος, οι δικαστικοί (την τήβεννο), οι κληρικοί τα ράσα κλπ. Διακριτικό σημείο είναι το γνώρισμα εκείνο που σκοπό έχει να διακρίνει το δημόσιο υπάλληλο π.χ. τον αστυνομικό, το στρατιωτικό, τον πυροσβέστη, τον κληρικό κλπ. ως φορέα ορισμένης ιδιότητας. Τέτοια διακριτικά σημεία είναι εκείνα που φέρονται στο πηλήκιο ή στη στολή. Παράσημο είναι η τιμητική διάκριση που απονέμεται από την ελληνική πολιτεία ή από ξένα κράτη και διεθνείς οργανισμούς όπως είναι τα μετάλλια, οι ταινίες κλπ. Τέλος, τίτλος είναι διάκριση τιμητική που απονέμεται από την πολιτεία και αντιστοιχεί σε θέση ή λειτούργημα, όπως είναι του ακαδημαϊκού, του επίτιμου προέδρου Αρείου Πάγου, Αρχηγού Στρατού, Αρχηγού Ελληνικής Αστυνομίας κλπ. Ο τίτλος δεν πρέπει να αντίκειται στο άρθρ. 4 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο «τίτλοι ευγένειας ή διάκρισης ούτε απονέμονται ούτε αναγνωρίζονται σε Έλληνες πολίτες». γ. Όπως σημειώθηκε πιο πάνω, ο δράστης πρέπει να φέρει τη στολή, το παράσημο κλπ. δημόσια (σε δημόσιο τόπο ή σε δημόσια συνάθροιση). Επομένως, αν τα φέρει σε περιορισμένους κύκλους, π.χ. μέσα στο σπίτι του, που είναι όλοι οι οικείοι του, δεν διαπράττει αντιποίηση. Επίσης δε διαπράττει αντιποίηση εκείνος που φέρει τη στολή με σαφώς αναγνωρισμένο σκοπό μεταμφίεσης, όπως τις ημέρες των απόκρεω ή ως ηθοποιός πάνω στη σκηνή ή και έξω απ' αυτή κατά την κινηματογράφηση έργου. Ο όρος «χωρίς δικαίωμα» είναι στοιχείο θεμελίωσης του αδίκου. Επομένως, αν πλανιέται ως προς το δικαίωμα να φέρει στολή, διακριτικό σημείο, παράσημο κλπ. τότε έχουμε πλάνη περί του αδίκου χαρακτήρα της πράξης, η οποία κρίνεται σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρ. 31 § 2 του Π.Κ.. δ. Απαιτείται δόλος (πρόθεση) του δράστη. Ο υπαίτιος πρέπει να γνωρίζει ότι δεν έχει δικαίωμα να φέρει δημόσια στολή, παράσημο κλπ. και να θέλει να τα φέρει (άμεσος δόλος). Αρκεί όμως και ο ενδεχόμενος δόλος. Παραδείγματα: Κατά τη νομολογία, διαπράττει αντιποίηση ο ιδιώτης που φέρει στολή αστυφύλακα ή ανθυπολοχαγού ή ιερέα και περιφέρεται στους δρόμους ή φέρει παράσημο ή τίτλο, τα οποία δε δικαιούται νόμιμα να φέρει. Το αδίκημα αυτό διαπράττεται και από τον υπάλληλο ιδιωτικής φύλαξης που φέρει στολή υπαλλήλων της δημόσιας δύναμης (Αστυνομίας, Πυροσβεστικής, Λιμενικού κλπ.) καθώς και οποιοδήποτε διακριτικό ή εξάρτημα της στολής αυτής. Αντιθέτως, εκείνος που φέρει στολή ή διακριτικό σημείο οποιουδήποτε άλλου προσώπου, εκτός από αυτά που αναφέραμε πιο πάνω, δε διαπράττει αντιποίηση. Έτσι π.χ. δε θεωρείται υπαίτιος αντιποίησης εκείνος ο οποίος δημόσια και χωρίς δικαίωμα φέρει στολή θυρωρών μεγάλων ξενοδοχείων, εισπρακτόρων, οδηγών ή επιθεωρητών μεταφορικών μέσων, κλητήρων τραπεζών κλπ.
Σελίδα 2-34
Συρροή με αντιποίηση υπηρεσίας, με απάτη ή κλοπή είναι δυνατή. Έτσι έχουμε συρροή αντιποίησης στολής και απάτης στην περίπτωση που ο δράστης φόρεσε στολή αστυφύλακα και ταξιδεύει δωρεάν ή με έκπτωση. Το έγκλημα της αντιποίησης της δεύτερης περίπτωσης θεωρείται ολοκληρωμένο από τη στιγμή που ο δράστης δημόσια θα κάνει χρήση της στολής, του παρασήμου κλπ. Απόπειρα δεν είναι δυνατή. Χαρακτηρισμός του εγκλήματος και ποινή: Η αντιποίηση στολής κλπ. είναι πλημμέλημα και τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών ή με χρηματική ποινή. Δίωξη του εγκλήματος: Η αντιποίηση στολής κλπ. διώκεται πάντοτε αυτεπαγγέλτως. 2.3.4
Επιβουλή της Δημόσιας Τάξης
Έννοια δημόσιας τάξης: Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι αξιόποινες πράξεις που συνιστούν επιβουλή της δημόσιας τάξης. Εδώ, προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι η δημόσια τάξη. Ως δημόσια τάξη νοείται το ομαδικό συναίσθημα ασφάλειας ή ηρεμίας που προσβάλλεται ή απειλείται από τα εγκλήματα που θα αναφερθούν στη συνέχεια (η ειρηνική διαβίωση των πολιτών, η εσωτερική ησυχία και γαλήνη της χώρας). Όπως είναι γνωστό, όλα τα εγκλήματα διαταράσσουν τη δημόσια τάξη, όμως όταν διαπραχθούν προσβάλλουν συγχρόνως και δικαίωμα είτε φυσικού προσώπου (ανθρώπου) ,είτε της πολιτείας ,είτε νομικού προσώπου (Δήμου, Κοινότητας κλπ.). Ενώ τα εγκλήματα της κατηγορίας αυτής παραβιάζουν τη δημόσια τάξη στη γενική της έννοια, δηλαδή απειλούν το έννομο αγαθό της ειρήνης του λαού, χωρίς να προσβάλλουν ευθέως δικαίωμα συγκεκριμένου φυσικού ή νομικού προσώπου. Με άλλα λόγια, τα εγκλήματα αυτά διαταράσσουν την κανονική πορεία της κοινωνικής συμβίωσης που απαιτεί την ησυχία και την ασφάλεια αυτών. Εντούτοις όμως και τα εγκλήματα αυτά ενέχουν (περικλείουν) το στοιχείο της παραβίασης και του δικαιώματος των φυσικών ή νομικών προσώπων, την επιβουλή εναντίον των προσώπων αυτών. Τα εγκλήματα που συνιστούν επιβουλή της δημόσιας τάξης είναι τα εξής: 1. Η διέγερση σε απείθεια κατά των νόμων κλπ. (άρθρ. 183 Π.Κ.). 2. Η διέγερση σε διάπραξη κακουργήματος ή πλημμελήματος (άρθρ. 184 Π.Κ.). 3. Ο εγκωμιασμός διαπραχθέντος κακουργήματος (άρθρ.185 Π.Κ.). 4. Η πρόκληση και προσφορά για την εκτέλεση κακουργήματος ή πλημμελήματος (άρθρ.186 Π.Κ.). 5. Εγκληματική οργάνωση (άρθρ.187 Π.Κ.). 6. Τρομοκρατικές πράξεις (άρθρ.187 Α Π.Κ.). 7. Μέτρα επιείκειας (άρθρ.187 Β Π.Κ.). 8. Η συμμετοχή σε αθέμιτο σωματείο (άρθρ. 188 Π.Κ.). 9. Η διατάραξη της κοινής ειρήνης (άρθρ. 189 Π.Κ.). 10. Η διατάραξη της ειρήνης των πολιτών (άρθρ. 190 Π.Κ.). 11. Η διασπορά ψευδών ειδήσεων ή φημών (άρθρ. 191 Π.Κ.). 12. Η πρόκληση ή η διέγερση των πολιτών σε βιαιοπραγίες μεταξύ τους ή σε αμοιβαία διχόνοια (άρθρ.192 Π.Κ.). 13. Το έγκλημα σε κατάσταση υπαίτιας μέθης (άρθρ. 193 Π.Κ.). 14. Η πρόσκληση σε συνεισφορά για χρηματικές ποινές (άρθρ. 194 Π.Κ.).
Σελίδα 2-35
15. Η κατάρτιση ένοπλης ομάδας (άρθρ. 195 Π.Κ.). 16. Η κατάχρηση εκκλησιαστικού αξιώματος (άρθρ. 196 Π.Κ.). 17. Η διατάραξη συνεδριάσεων (άρθρ. 197 Π.Κ.). 2.3.5
Επιβουλή της θρησκευτικής ειρήνης
Σκοπός των διατάξεων των άρθρων αυτών του Ποινικού Κώδικα, είναι η προστασία του έννομου αγαθού του θρησκευτικού αισθήματος και της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης των ανθρώπων που ζουν στην κοινωνία. Τα εγκλήματα επιβουλής της θρησκευτικής ειρήνης έχουν ενδιαφέρον και με δεδομένη την πολυπολιτισμικότητα της χώρας μας με την είσοδο μεταναστών, έχουν απασχολήσει συχνά τις Αρχές. Αυτά είναι τα εξής: 1. Η κακόβουλη βλασφημία (άρθρ. 198 Π.Κ.). 2. Η καθύβριση θρησκευμάτων (άρθρ. 199 Π.Κ.). 3. Η διατάραξη των θρησκευτικών συναθροίσεων (άρθρ. 200 Π.Κ.). 4. Η περιύβριση νεκρών (άρθρ. 201 Π.Κ.). 2.3.6
Εγκλήματα σχετικά με το νόμισμα
Με τις διατάξεις των άρθρων αυτών του Π.Κ. (άρθρ. 207 έως 215 Π.Κ.)προστατεύεται το νόμισμα. Νόμισμα είναι κυρίως το μεταλλικό από οποιοδήποτε μέταλλο και αν είναι κατασκευασμένο (π.χ. από χρυσό, άργυρο, χαλκό, νικέλιο κλπ.).Νόμισμα όμως είναι και το χαρτονόμισμα, το οποίο προστατεύεται όπως το μεταλλικό. Το νόμισμα, γενικά, για να εκπληρώσει την αποστολή του, απαιτεί να υπάρχει προς αυτό κοινή εμπιστοσύνη. Την ύπαρξη της εμπιστοσύνης αυτής διασφαλίζουν οι διατάξεις των άρθρων σχετικά με τη κατηγορία των εγκλημάτων αυτών. Ο νόμος προστατεύει το νόμισμα ανεξάρτητα αν είναι εγχώριο ή αλλοδαπό, γιατί και το αλλοδαπό νόμισμα διευκολύνει τις διεθνείς συναλλαγές. Τα εγκλήματα που αφορούν το νόμισμα είναι τα εξής: 1. Η παραχάραξη (άρθρ. 207 Π.Κ.). 2. Η κυκλοφορία παραχαραγμένων νομισμάτων (άρθρ. 208 Π.Κ.). 3. Ανώνυμο άρθρο (208 Α Π.Κ.). 4. Η κιβδηλεία (άρθρ. 209 Π.Κ.). 5. Η κυκλοφορία κίβδηλων νομισμάτων (άρθρ. 210 Π.Κ.). 6. Οι προπαρασκευαστικές πράξεις (άρθρ. 211 Π.Κ.). 7. Τραπεζογραμμάτια και άλλοι τίτλοι που εξομοιώνονται με αυτά (άρθρ. 214 Π.Κ.). 8. Η παράνομη έκδοση ανώνυμων ομολογιών (άρθρ. 215 Π.Κ.). 2.3.7
Εγκλήματα σχετικά με τα υπομνήματα
Σελίδα 2-36
Εδώ εξετάζονται τα εγκλήματα που στρέφονται κατά των εγγράφων. Οι σχετικές διατάξεις αποβλέπουν στην προστασία του υπομνήματος, δηλαδή του εγγράφου ως αποδεικτικού μέσου ενός γεγονότος που μπορεί να έχει έννομες συνέπειες. Με άλλα λόγια, ο νομοθέτης θέλει να προστατεύσει τα έγγραφα από κάθε αλλοίωση και να εξασφαλίσει την ασφάλεια και την ακεραιότητα των εγγράφων συναλλαγών, ώστε να μην κινδυνεύουν έννομα συμφέροντα των πολιτών και έτσι κλονίζεται η πίστη αυτών προς την γνησιότητα των εγγράφων. Να μη διασαλεύεται, με άλλα λόγια, η δημόσια πίστη. Τα εγκλήματα τα σχετικά με τα υπομνήματα είναι: 1. Η πλαστογραφία (άρθρ. 216 Π.Κ.). 2. Η πλαστογραφία πιστοποιητικών (άρθρ. 217 Π.Κ.). 3. Η πλαστογραφία και κατάχρηση ενσήμων (άρθρ. 218 Π.Κ.). 4. Η υφαρπαγή ψευδούς βεβαίωσης (άρθρ. 220 Π.Κ.). 5. Οι ψευδείς ιατρικές πιστοποιήσεις (άρθρ. 221 Π.Κ.). 6. Η υπεξαγωγή εγγράφων (άρθρ. 222 Π.Κ.). 7. Η μετακίνηση οροσήμων (άρθρ. 223 Π.Κ.). Παρατήρηση: Οι περιπτώσεις των εγκλημάτων 1, 2 και 3 αφορούν την υλική πλαστογραφία που συνίσταται στη δημιουργία από την αρχή πλαστού εγγράφου ή στη νόθευση εγγράφου με μεταβολή της έννοιάς του. Οι περιπτώσεις 4 και 5 αφορούν στη διανοητική πλαστογραφία. Εδώ το έγγραφο πλαστογραφείται στην ουσία του και προσδίδεται σ' αυτό αναληθές περιεχόμενο. Ξεχωριστή περίπτωση διανοητικής πλαστογραφίας προβλέπει και το άρθρ. 242 Π.Κ. (ψευδής βεβαίωση, νόθευση κλπ.). Συγγενή δε προς το άρθρ. 242 εγκλήματα είναι: α) το παραπάνω στο έγκλημα, δηλαδή η υπεξαγωγή εγγράφων (άρθρ. 222 Π.Κ.) και β) η υφαρπαγή ψευδούς βεβαίωσης (άρθρ. 220 Π.Κ.). Η περίπτωση 7 αναφέρεται στη μετακίνηση οροσήμων και περιέχει τυπική περίπτωση πλαστογραφίας σημείων που είναι προορισμένα από την αρχή να αποδείξουν γεγονός που έχει έννομη σημασία. Ο Ποινικός Κώδικας, σε αντίθεση με τον παλαιό ποινικό νόμο, δεν κάνει διάκριση μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών εγγράφων, που όλα προστατεύονται το ίδιο από το άρθρ. 216 του Π.Κ. Όταν για την κατάρτιση ή την ολοκλήρωση του εγγράφου απαιτείται και η επίθεση της σφραγίδας της αρχής, εκτός από την υπογραφή του υπαλλήλου που φαίνεται ως εκδότης, η χρησιμοποίηση ψεύτικης σφραγίδας ή της γνήσιας που πάρθηκε παράνομα συνιστά το έγκλημα της πλαστογραφίας που προβλέπεται από το άρθρ. 216 παρ. 1 του Π.Κ. (κατάρτιση πλαστού εγγράφου). 2.3.8
Εγκλήματα σχετικά με την απονομή της δικαιοσύνης
Ο ύψιστος σκοπός της ποινικής δίκης είναι η ανεύρεση της ουσιαστικής, πραγματικής αλήθειας. Με τις διατάξεις του κεφαλαίου τούτου επιδιώκεται η εξουδετέρωση όλων εκείνων που επιδιώκουν να συσκοτίσουν την αλήθεια και να δυσχεράνουν ή να παρακωλύσουν την απονομή της δικαιοσύνης. Τα πρόσωπα αυτά είναι κυρίως οι μάρτυρες, οι παθόντες, οι πραγματογνώμονες, οι διερμηνείς κλπ. Τα εγκλήματα που είναι σχετικά με την απονομή της δικαιοσύνης είναι:
Σελίδα 2-37
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Η ψευδορκία (άρθρ. 224 Π.Κ.). Η ψευδής ανωμοτί κατάθεση (άρθρ. 225 Π.Κ.). Η ψευδορκία κλπ. πραγματογνώμονα και διερμηνέα (άρθρ. 226 Π.Κ.). Η παραπλάνηση σε ψευδορκία (άρθρ. 228 Π.Κ.). Η ψευδής καταμήνυση (άρθρ. 229, 230 Π.Κ.). Η υπόθαλψη εγκληματία (άρθρ. 231 Π.Κ.). Η παρασιώπηση εγκλημάτων (άρθρ. 232 Π.Κ.). Η μη συμμόρφωση σε προσωρινή δικαστική διαταγή. (άρθρ. 232 Α Π.Κ.). Η απιστία δικηγόρων (άρθρ. 233 Π.Κ.). Η παραβίαση μυστικότητας δικαστικών συνεδριάσεων (άρθρ. 234 Π.Κ.). 2.3.9
Εγκλήματα σχετικά με την Υπηρεσία
Το παρόν κεφάλαιο είναι από τα πιο σημαντικά τμήματα τον ειδικού μέρους του Π.Κ. τόσο λόγω της αποστολής του, όσο και λόγω της συχνής εφαρμογής του στην πράξη. Περιλαμβάνονται, επίσης, τα εγκλήματα που έχουν σχέση με την υπηρεσία. Δηλαδή ορισμένα εγκλήματα που διαπράττονται μόνο από πρόσωπα που έχουν την ιδιότητα του υπαλλήλου. Η έννοια αυτή του υπαλλήλου έχει διευρυνθεί με το Ν.Δ.(νομοθετικό διάταγμα) 1234/1972 (Φ.Ε.Κ. 162, τ. Α), με το οποίο τροποποιήθηκαν τα άρθρ. 235 και 236 του Π.Κ. και προστέθηκε σ' αυτόν το άρθρ. 263α. Νέα διεύρυνση της έννοιας του υπαλλήλου έγινε με το άρθρ. 4 παρ. 4 του Ν. 1738/1987 με το οποίο αντικαταστάθηκε το άρθρ. 263α Π.Κ. Κατά τις διατάξεις αυτές, θεωρούνται ως υπάλληλοι, εκτός από αυτούς που αναφέρονται στο άρθρ. 13, α', οι δήμαρχοι, οι πρόεδροι κοινοτήτων και όσοι υπηρετούν μόνιμα ή πρόσκαιρα και με οποιαδήποτε ιδιότητα: α) σε επιχειρήσεις ή οργανισμούς που ανήκουν στο κράτος, σε οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης ή σε νομικά πρόσωπα δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου και που εξυπηρετούν με αποκλειστική ή προνομιακή εκμετάλλευση την προμήθεια ή την παροχή στο κοινό νερού, φωτισμού, θερμότητας, κινητήριας δύναμης ή μέσων συγκοινωνίας ή επικοινωνίας ή μαζικής ενημέρωσης β) σε Τράπεζες που εδρεύουν στην ημεδαπή κατά το νόμο ή το καταστατικό τους γ) σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που ιδρύθηκαν από το Δημόσιο, από νομικά πρόσωπα δημόσιου δικαίου και από νομικά πρόσωπα αναφερόμενα στα προηγούμενα εδάφια, εφόσον τα ιδρυτικά νομικά πρόσωπα συμμετέχουν στη διοίκησή τους ή, αν πρόκειται για ανώνυμη εταιρεία, στο κεφάλαιο της ή τα ιδρυμένα αυτά νομικά πρόσωπα είναι επιφορτισμένα με εκτέλεση κρατικών προγραμμάτων οικονομικής ανασυγκρότησης ή ανάπτυξης δ) σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου στα οποία κατά τις κείμενες διατάξεις μπορούν να διατεθούν από το Δημόσιο, από νομικά πρόσωπα δημόσιου δικαίου ή από τις πιο πάνω Τράπεζες επιχορηγήσεις ή χρηματοδοτήσεις. Επομένως, σήμερα όλοι όσοι θεωρούνται κατά τα ανωτέρω ως υπάλληλοι μπορούν να καταστούν ένοχοι: δωροληψίας, κατάχρησης εξουσίας, κλπ. Τα εγκλήματα που διαπράττουν όλοι όσοι θεωρούνται υπάλληλοι ονομάζονται ιδιαίτερα εγκλήματα .Με την τέλεση των αξιόποινων αυτών πράξεων προσβάλλεται το ιδιαίτερο καθήκον που απορρέει από τη δημόσια υπηρεσία. Παρατήρηση: Για να υπάρξει ευνομούμενη πολιτεία, κράτος δικαίου με οργάνωση και πειθαρχία, απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι υπάλληλοι γενικά, τα κρατικά όργανα, να εκτελούν τα καθήκοντά τους με πίστη, τιμιότητα, ευσυνειδησία και αξιοπρέπεια. Όπως είναι γνωστό, οι υπάλληλοι διαχειρίζονται τις υποθέσεις και τα χρήματα του Κράτους, αλλά και πολλά από τα συμφέροντα και τα δικαιώματα των πολιτών εξαρτώνται απ' αυτούς, αφού η πολιτεία τους έχει
Σελίδα 2-38
περιβάλει με εξουσία. Επομένως, πρέπει να είναι συνεπείς και να υπακούουν στο Σύνταγμα και τους Νόμους του κράτους και να εκτελούν τίμια και ευσυνείδητα τα καθήκοντά τους, ώστε να έχουν την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη των πολιτών. Τα εγκλήματα τα σχετικά με την υπηρεσία είναι: 1. Η παθητική Δωροδοκία (άρθρ. 235 Π.Κ.). 2. Η ενεργητική Δωροδοκία (άρθρ.236 Π.Κ.). 3. Η δωροδοκία δικαστή (άρθρ. 237 Π.Κ.). 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.
Η κατάχρηση εξουσίας (άρθρ. 239 Π.Κ.) . Οι παραβάσεις στην εκτέλεση των ποινών (άρθρ. 240 Π.Κ.). Η παραβίαση οικιακού ασύλου (άρθρ. 241 Π.Κ.) . Η ψευδής βεβαίωση, νόθευση κλπ. (άρθρ. 242 Π.Κ.) . Η παράλειψη βεβαίωσης ταυτότητας (άρθρ. 243 Π.Κ.). Η καταπίεση (άρθρ. 244, 245, 246 Π.Κ.) . Η απεργία δημόσιων υπαλλήλων (άρθρ. 247 Π.Κ.) . Οι παραβάσεις των ταχυδρομικών υπαλλήλων (άρθρ. 248 Π.Κ.) . Οι παραβάσεις των τηλεγραφικών υπαλλήλων (άρθρ. 249 Π.Κ.) . Οι παραβάσεις των τηλεφωνικών υπαλλήλων (άρθρ. 250 Π.Κ.). Η παραβίαση του δικαστικού απορρήτου (άρθρ. 251 Π.Κ.). Η παραβίαση υπηρεσιακού απορρήτου (άρθρ. 252, 253 Π.Κ.) . Η αποσιώπηση λόγου εξαίρεσης (άρθρ. 254 Π.Κ.) . Η αθέμιτη συμμετοχή (άρθρ. 255 Π.Κ.). Η απιστία η σχετική με την υπηρεσία (άρθρ. 256 Π.Κ.) . Η εκμετάλλευση εμπιστευμένων πραγμάτων (άρθρ. 257 Π.Κ.) . Η υπεξαίρεση στην υπηρεσία (άρθρ. 258 Π.Κ.). Η παράβαση καθήκοντος (άρθρ. 259 Π.Κ.). Η ανυποταξία σε πολιτική αρχή (άρθρ. 260 Π.Κ.). Η παρότρυνση υφισταμένων και η ανοχή (άρθρ. 261 Π.Κ.).
2.3.10 Κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα
Κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα είναι εκείνα από τα οποία μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος, δηλαδή κίνδυνος όχι κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας ενός ορισμένου προσώπου ή κατά της ιδιοκτησίας ενός ορισμένου ατόμου, αλλά κίνδυνος κατά της κοινωνικής ολότητας. Με άλλα λόγια, κίνδυνος κατά της περιουσίας διαφόρων ιδιοκτητών ή κίνδυνος κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας περισσότερων προσώπων ή έστω και ενός μόνον οποιουδήποτε προσώπου, μη ορισμένου, δηλαδή, εκ των προτέρων. Ο κίνδυνος αυτός επέρχεται συνήθως από τη δύναμη της φωτιάς, την τάση των εκρηκτικών υλών για εξάπλωση, τη δύναμη του νερού, του ατμού, του ηλεκτρισμού και γενικά των θερμαντικών και κινητηρίων δυνάμεων, της βαρύτητας κλπ. Τα κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα ανήκουν στην κατηγορία των εγκλημάτων διακινδύνευσης (αφηρημένης ή συγκεκριμένης). Από τα εγκλήματα της κατηγορίας αυτής, εγκλήματα αφηρημένης διακινδύνευσης είναι τα εγκλήματα των άρθρ. 265 (εμπρησμός σε δάση), άρθρ. 279, 280
Σελίδα 2-39
(δηλητηρίαση πηγών και τροφίμων),άρθρ. 281 (νοθεία τροφίμων), άρθρ. 282 (δηλητηρίαση της νομής ζώων), άρθρ. 283 (διάδοση ασθένειας ζώων), άρθρ. 284 (παραβίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών) και άρθρ. 285 (παραβίαση των κανόνων της οικοδομικής). Τα υπόλοιπα εγκλήματα της κατηγορίας αυτής είναι συγκεκριμένης διακινδύνευσης, όπως π.χ. ο εμπρησμός, η πλημμύρα, η έκρηξη κ.α. Παρατηρήσεις : Στα εγκλήματα αφηρημένης διακινδύνευσης τιμωρείται η επικίνδυνη διαγωγή του δράστη, χωρίς να εξετάζεται αν προέκυψε ή όχι κίνδυνος στη συγκεκριμένη περίπτωση. Για το λόγο αυτό ο κίνδυνος δεν περιλαμβάνεται στην αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος, ούτε στο δόλο του δράστη και δεν απαιτείται να αποδειχθεί. Στα εγκλήματα όμως συγκεκριμένης διακινδύνευσης προϋπόθεση του αξιοποίνου αποτελεί η διαπίστωση του κινδύνου. Ο κίνδυνος εδώ περιλαμβάνεται στην αντικειμενική υπόσταση και πρέπει όχι μόνον να αποδειχθεί, αλλά και να περιλαμβάνεται στο δόλο του δράστη. Προστατευόμενα έννομα αγαθά από τις διατάξεις του εξεταζόμενου κεφαλαίου μπορεί να είναι η ζωή, η σωματική ακεραιότητα, η περιουσία κλπ. Ωστόσο τα κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα δεν κατατάσσονται στις αντίστοιχες κατηγορίες εγκλημάτων (π.χ. κατά της ζωής, ιδιοκτησίας κλπ.), γιατί στα εγκλήματα αυτά (τα επικίνδυνα) προέχει ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της πράξης ως επικίνδυνης, που μπορεί δηλαδή να προκαλέσει βλάβη έννομων αγαθών ενός ή και περισσότερων προσώπων. Τα κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα είναι: 1.Εμπρησμός (άρθρ.264 Π.Κ.). 2.Εμπρησμός σε δάση (άρθρ. 265 Π.Κ.). 3.Εμπρησμός από αμέλεια (άρθρ.266,267 Π.Κ.). 4.Πλημμύρα (άρθρ. 268, 269 Π.Κ.). 5.Έκρηξη (άρθρ.270,271 Π.Κ.). 6. Παραβάσεις σχετικές με τις εκρηκτικές ύλες (άρθρ.272 Π.Κ.). 7.Κοινώς επικίνδυνη βλάβη (άρθρ.273,274 Π.Κ.). 8.Άρση ασφαλιστικών εγκαταστάσεων (άρθρ.275,276 Π.Κ.). 9.Πρόκληση ναυαγίου (άρθρ.277,278 Π.Κ.). 10.Δηλητηρίαση πηγών και τροφίμων (άρθρ.279, 280 Π.Κ.). 11.Νοθεία τροφίμων(άρθρ.281 Π.Κ.). 12.Δηλητηρίαση της νομής των ζώων (άρθρ.282 Π.Κ.). 13.Διάδοση ασθένειας ζώων (άρθρ.283 Π.Κ.). 14.Παραβίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών (άρθρ.284 Π.Κ.). 15.Παραβίαση μέτρων για την πρόληψη επιζωοτιών (άρθρ.285 Π.Κ.). 16.Παραβίαση των νόμων της οικοδομικής (άρθρ.286 Π.Κ.). 17.Παραβίαση συμβάσεων προμήθειας (άρθρ. 287 Π.Κ.). 18.Παρεμπόδιση αποτροπής κοινού κινδύνου και παράλειψη οφειλόμενης βοήθειας.(άρθρ.288 Π.Κ.). 19.Γενική διάταξη (άρθρ.289 Π.Κ.). 2.3.11 Εγκλήματα κατά της ασφάλειας των συγκοινωνιών και κατά των κοινωφελών εγκαταστάσεων
Σελίδα 2-40
Τα εγκλήματα του παρόντος κεφαλαίου αποτελούν άλλη κατηγορία κοινώς επικίνδυνων εγκλημάτων που στρέφονται κατά της ασφάλειας των συγκοινωνιών και κατά των κοινωφελών εγκαταστάσεων. Κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα με τα εγκλήματα της προηγούμενης κατηγορίας (άρθρ. 264 έως 289) έχουν τον ιδιαιτέρως επικίνδυνο χαρακτήρα που εκδηλώνεται κυρίως στο ότι από τα εγκλήματα αυτά μπορεί να προκύψει κίνδυνος γενικότερος που αφορά όχι μόνο ένα πρόσωπο, αλλά μεγαλύτερο αριθμό προσώπων που δεν μπορούν να καθοριστούν σε έκταση από πριν. Εντούτοις, λόγω του ότι τα εγκλήματα του εξεταζόμενου κεφαλαίου συνδέονται στενότερα μεταξύ τους, (εξαιτίας της ειδικότερης κατεύθυνσης εναντίον της ασφάλειας των συγκοινωνιών που αποτελούν μια ευαίσθητη κατηγορία των κρίσιμων υποδομών), προκρίθηκε η κατάταξή τους σε ξεχωριστή κατηγορία εγκλημάτων. Τα εγκλήματα που περιλαμβάνονται στο παρόν κεφάλαιο είναι τα εξής: 1. Η διατάραξη της ασφάλειας των συγκοινωνιών (άρθρ. 290 Π.Κ.). 2. Η διατάραξη της ασφάλειας σιδηροδρόμων, πλοίων και αεροσκαφών (άρθρ. 291 Π.Κ.). 3. Η παρακώλυση συγκοινωνιών (άρθρ. 292 Π.Κ.). 4. Η παρακώλυση της λειτουργίας άλλων κοινωφελών εγκαταστάσεων (άρθρ. 293 Π.Κ.). 5. Η παύση εργασίας (άρθρ. 294 Π.Κ.). 6. Η πρόκληση κοινής ανάγκης (άρθρ. 295 Π.Κ.). 7. Η παρακώλυση προμήθειας ψωμιού (άρθρ. 296 Π.Κ.). 8. Η έκθεση πλοίου σε κίνδυνο με διενέργεια λαθρεμπορίου (άρθρ. 297 Π.Κ). 2.3.12 Εγκλήματα κατά της ζωής
Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται τα εγκλήματα κατά της ζωής. Δηλαδή οι πράξεις εκείνες και παραλείψεις των ανθρώπων, οι οποίες είτε καταστρέφουν τη ζωή ενός ανθρώπου, είτε θέτουν σε κίνδυνο την ύπαρξη αυτής. Τα εγκλήματα κατά της ζωής είναι τα εξής: 1. Η ανθρωποκτονία με πρόθεση (άρθρ. 299 Π.Κ.). 2. Η ανθρωποκτονία με συναίνεση (άρθρ. 300 Π.Κ.). 3. Η συμμετοχή σε αυτοκτονία (άρθρ. 301 Π.Κ.). 4. Η ανθρωποκτονία από αμέλεια (άρθρ. 302 Π.Κ.). 5. Η παιδοκτονία (άρθρ. 303 Π.Κ.). 6. Η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης (άρθρ. 304, 304Α και 305 Π.Κ.). 7. Η έκθεση (άρθρ. 306 Π.Κ.). 8. Η παράλειψη λύτρωσης από κίνδυνο ζωής (άρθρ. 307 Π.Κ.). Προστατευόμενο έννομο αγαθό των διατάξεων των άρθρων της κατηγορίας αυτής του Π.Κ. είναι το πολυτιμότερο όλων ,δηλαδή η ζωή του ανθρώπου. Από τις παραπάνω περιπτώσεις οι (1-5) συνίστανται στην καταστροφή της ζωής, η (6) στην καταστροφή της ζωής του εμβρύου που βρίσκεται στην κοιλιά της μητέρας και οι (7) και (8) συνιστούν διακινδύνευση της ζωής.
Σελίδα 2-41
2.3.13 Σωματικές βλάβες
Ο Ποινικός μας Κώδικας με τις διατάξεις των άρθρων της κατηγορίας των εγκλημάτων αυτών, για τις σωματικές βλάβες, προστατεύει τη σωματική ακεραιότητα και την υγεία του ανθρώπου. Ο νόμος διακρίνει τα εξής τέσσερα είδη σωματικών βλαβών: 1. Την απλή και την απρόκλητη σωματική βλάβη (άρθρ. 308, 308Α Π.Κ.). 2. Την επικίνδυνη σωματική βλάβη (άρθρ. 309 Π.Κ.). 3. Τη βαριά σωματική βλάβη (άρθρ. 310 Π.Κ.). 4. Τη θανατηφόρα βλάβη (άρθρ. 311 Π.Κ.). Ο Ποινικός μας Κώδικας χαρακτηρίζει ως ιδιώνυμα εγκλήματα σωματικών βλαβών: 1. Τη σωματική βλάβη ανηλίκων κλπ. (άρθρ. 312 Π.Κ.). 2. Τη συμπλοκή (άρθρ. 313 Π.Κ.). Όλες οι παραπάνω σωματικές βλάβες τιμωρούνται, όταν διαπράττονται με πρόθεση, δηλαδή με δόλο. Τέλος, υπάρχει και η σωματική βλάβη από αμέλεια (άρθρ. 314, 315, 315Α Π.Κ.), την οποία ο Ποινικός Κώδικας τιμωρεί αδιακρίτως του είδους της, είτε δηλαδή αυτή είναι απλή ή επικίνδυνη ή βαριά. 2.3.14 Εγκλήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας
Με τις διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου προστατεύεται ένα υπέρτατο και πολυτιμότατο αγαθό, η προσωπική ελευθερία του ανθρώπου. Η προσωπική ελευθερία συνίσταται στην ευχέρεια του ατόμου να προσδιορίζει μόνο του τις φυσικές και πνευματικές κινήσεις του και τη θέση του, χωρίς να του παρεμβάλλεται κανένα εμπόδιο ούτε να του ασκείται καμιά πίεση. Τα εγκλήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας είναι τα ακόλουθα: 1. Η αρπαγή (άρθρ. 322 Π.Κ.). 2. Η εμπορία δούλων (άρθρ. 323 Π.Κ.). 3. Η εμπορία ανθρώπων (άρθρ.323 Α Π.Κ.). 4. Η αρπαγή ανηλίκων (άρθρ. 324 Π.Κ.). 5. Η παράνομη κατακράτηση (άρθρ. 325 Π.Κ.). 6. Η κατακράτηση παρά το Σύνταγμα (άρθρ. 326 Π.Κ.). 7. Η ακούσια απαγωγή (άρθρ. 327 Π.Κ.). 8. Η εκούσια απαγωγή (άρθρ. 328 Π.Κ.). 9. Η παράνομη βία (άρθρ. 330 Π.Κ.). 10. Η αυτοδικία (άρθρ. 331 Π.Κ.). 11. Ο εξαναγκασμός σε παύση εργασίας (άρθρ. 332 Π.Κ.). 12. Η απειλή (άρθρ. 333 Π.Κ.). 13. Η διατάραξη οικιακής ειρήνης (άρθρ. 334 Π.Κ.). 14. Η απατηλή διέγερση σε μετανάστευση (άρθρ. 335 Π.Κ.).
Σελίδα 2-42
Παρατηρήσεις Η αρπαγή, η ακούσια απαγωγή, η παράνομη κατακράτηση, η κατακράτηση παρά το Σύνταγμα, η απειλή και η διατάραξη οικιακής ειρήνης προσβάλλουν την ελευθερία της κίνησης και της διαμονής του ατόμου σε ορισμένο τόπο, καθώς και την αδιατάρακτη διαβίωση αυτού. Η παράνομη βία, ο εξαναγκασμός σε παύση εργασίας και η απατηλή διέγερση για μετανάστευση προσβάλλουν την ελευθερία του ατόμου στο να πράττει ή να μην πράττει αυτό που θέλει, καθώς και την ελευθερία εργασίας. Η εκούσια απαγωγή και η αρπαγή των ανηλίκων θίγουν το δικαίωμα των προσώπων εκείνων που κατά το νόμο δικαιούνται να μεριμνήσουν για το πρόσωπο του ανηλίκου. Τέλος, η αυτοδικία προσβάλλει την έννομη τάξη στην Πολιτεία. 2.3.15 Εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής
Έχει γίνει σήμερα κοινωνικά αποδεκτό, σε μεγάλη έκταση, ότι τα σεξουαλικά εγκλήματα δεν προσβάλλουν τα ήθη, την κοινωνική ηθική, αλλά την προσωπική αξιοπρέπεια και ελευθερία στην ειδική έκφρασή της, που μπορεί να αποδοθεί με τον όρο «γενετήσια ελευθερία». Για το λόγο αυτό, ο τίτλος της κατηγορίας αυτής των εγκλημάτων άλλαξε και από «εγκλήματα κατά των ηθών» έγινε «εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής». Με την αλλαγή αυτή τοποθετείται σε νέο δογματικό βάθρο η κοινωνική αντίληψη που διέπει την ποινική προστασία από τα σεξουαλικά εγκλήματα. Η γενετήσια ελευθερία αναλύεται σε δύο ειδικότερα-δικαιώματα: 1. Στο δικαίωμά ελεύθερης επιλογής ερωτικού συντρόφου. 2. Στο δικαίωμα επιλογής της χρονικής στιγμής που θέλει κάποιος να έχει με τον ερωτικό του σύντροφο, ερωτικό διάλογο. Έχει ακόμα γίνει κοινωνικά αποδεκτό, ότι ο εξαναγκασμός με τη βία σε συνουσία και ο εξαναγκασμός με τη βία σε άλλη σεξουαλική πράξη αποτελούν και τα δύο εγκλήματα με τον ίδιο βαθμό απαξίας. Δηλαδή, η πράξη έχει την ίδια βαρύτητα, είτε ο δράστης χρησιμοποιεί σωματική βία και εξαναγκάζει γυναίκα σε συνουσία εξώγαμη, είτε χρησιμοποιεί σωματική βία και εξαναγκάζει άνδρα σε ανοχή ή επιχείρηση ασελγούς πράξης. Επίσης, η εγκληματολογική παρατήρηση έχει δείξει ότι η περίπτωση του «ομαδικού βιασμού» αποτελεί πράξη εντονότατα αποκρουστική που πρέπει να διακριθεί σε απαξία από τον απλό βιασμό. Ο ομαδικός βιασμός αποτελεί τον έσχατο εξευτελισμό του θύματος. Με άλλα λόγια, μεταβάλλει το θύμα σε «δοχείο ηδονής» και γι' αυτό ταπεινώνει την ανθρώπινη αξία. Ο ομαδικός βιασμός είναι περίσταση τόσο ακραία, ώστε πρέπει να αντιμετωπίζεται ως βαρύτατη μορφή βιασμού που δικαιολογεί αυστηρότερη μεταχείριση των δραστών. Έτσι τα αναφερόμενα σήμερα στο κεφάλαιο αυτό εγκλήματα είναι: 1. Ο βιασμός (άρθρ. 336 Π.Κ.). 2. Η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας (άρθρ. 337 Π.Κ.). 3. Η κατάχρηση σε ασέλγεια (άρθρ. 338 Π.Κ.).
Σελίδα 2-43
4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.
Η αποπλάνηση παιδιών (άρθρ. 339 Π.Κ.). Η απατηλή επίτευξη συνουσίας (άρθρ. 341 Π.Κ.). Η κατάχρηση ανηλίκων σε ασέλγεια (άρθρ. 342 Π.Κ.). Η ασέλγεια με κατάχρηση εξουσίας (άρθρ. 343 Π.Κ.). Η αιμομιξία (άρθρ. 345 Π.Κ.). Η ασέλγεια μεταξύ συγγενών (άρθρ. 346 Π.Κ.). Η παρά φύση ασέλγεια (άρθρ. 347 Π.Κ.). Η διευκόλυνση ακολασίας άλλων (άρθρ. 348 Π.Κ.). Πορνογραφία ανηλίκων (άρθρ.348 Α Π.Κ.). Η μαστροπεία (349 Π.Κ.). Η εκμετάλλευση πόρνης (άρθρ. 350 Π.Κ.). Η σωματεμπορία (άρθρ. 351 Π.Κ.). Ασέλγεια με ανήλικο έναντι αμοιβής (άρθρ.351 Α Π.Κ.). Η πρόκληση σκανδάλου με ακόλαστες πράξεις (άρθρ. 353 Π.Κ.).
2.3.16 Εγκλήματα σχετικά με το γάμο και την οικογένεια
Με τις διατάξεις των άρθρων που προσδιορίζουν τα εγκλήματα της κατηγορίας αυτής επιδιώκεται αφενός η προστασία της οικογενειακής τάξης και του αγνού οικογενειακού βίου και αφετέρου η προστασία του θεσμού της μονογαμίας. Προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι ο γάμος και η οικογένεια. Τα σχετικά με το γάμο και την οικογένεια εγκλήματα είναι τα εξής: 1. Η διατάραξη της οικογενειακής τάξης (άρθρ. 354 Π.Κ.). 2. Η απάτη η σχετική με το γάμο (άρθρ. 355 Π.Κ.). 3. Η διγαμία (άρθρ. 356 Π.Κ.). 4. Η μοιχεία (άρθρ. 357 Π.Κ.) που καταργήθηκε. 5. Η παραβίαση της υποχρέωσης για διατροφή (άρθρ. 358 Π.Κ.). 6. Η εγκατάλειψη εγκύου (άρθρ. 359 Π.Κ.). 7. Η παραμέληση της εποπτείας ανηλίκου (άρθρ. 360 Π.Κ.). 2.3.17 Εγκλήματα κατά της τιμής
Με τις διατάξεις αυτές ο Ποινικός Κώδικας θέλει να προστατεύσει την τιμή και την υπόληψη του προσώπου. Τιμή είναι η αξία της προσωπικότητας από την άποψη του δικαίου, δηλαδή της ηθικής και της κοινωνικής εκτίμησης και κατά συνέπεια η αξίωση του ατόμου για σεβασμό της προσωπικότητας από τους άλλους ως ηθικοκοινωνικής οντότητας. Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι τιμή είναι το αγαθό, δηλαδή η εκτίμηση που θεμελιώνεται επάνω στην ηθική αξία του προσώπου και σχετίζεται με την ηθική και νομική συμπεριφορά και με τα καθήκοντά του. Υπόληψη είναι η εκτίμηση που θεμελιώνεται επάνω στην κοινωνική αξία του ανθρώπου, η οποία αποκτάται δυνάμει των ιδιοτήτων και ικανοτήτων του για την εκπλήρωση των ιδιαίτερων κοινωνικών του έργων. Έτσι π.χ. αν ισχυριστώ ή διαδώσω ενώπιον τρίτου ότι ο Α φύλακας δεν ξέρει να κάνει σωστά τη δουλειά του, προσβάλλω την υπόληψή του.
Σελίδα 2-44
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η μεν τιμή θεμελιώνεται επάνω στην ηθική αξία του προσώπου, η δε υπόληψη επάνω στην κοινωνική αξία αυτού. Φορέας του προστατευόμενου έννομου αγαθού της τιμής είναι κάθε φυσικό πρόσωπο που είναι στη ζωή ανεξάρτητα από την ηλικία και την πνευματική του κατάσταση. Δεν είναι φορείς εκείνοι που έχουν πεθάνει. Για τη μνήμη αυτών προνοούν ειδικές διατάξεις (άρθρ. 201 και 365 Π.Κ. περιύβριση νεκρού και προσβολή της μνήμης νεκρού). Προς τον πεθαμένο εξομοιώνεται και εκείνος που κηρύχτηκε άφαντος (άρθρ. 40 και επ. Α.Κ.). Προσβολή της τιμής νομικού προσώπου (Δήμου, Κοινότητας, Πανεπιστημίου κλπ.) δεν προβλέπεται, εκτός βέβαια από τις περιπτώσεις που αναφέρονται ρητά στο νόμο. Ο Ποινικός Κώδικας διακρίνει ως βασικά εγκλήματα κατά της τιμής: 1. Την εξύβριση (άρθρ. 361 Π.Κ.). 2. Την απρόκλητη έμπρακτη εξύβριση (άρθρ. 361Α Π.Κ.). 3. Τη δυσφήμηση (άρθρ. 362 Π.Κ.). 4. Τη συκοφαντική δυσφήμηση (άρθρ. 363 Π.Κ.). Με ειδικές διατάξεις προβλέπονται ακόμη: α) η δυσφήμηση ανώνυμης εταιρίας (άρθρ. 364 Π.Κ.) και β) η προσβολή της μνήμης νεκρού (άρθρ. 365 Π.Κ.). 2.3.18 Παραβίαση απορρήτων
Σύμφωνα με το άρθρ. 19 του Συντάγματος 1975/1986, το απόρρητο των επιστολών και της με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας είναι απολύτως απαραβίαστο. Η παραβίαση των απορρήτων αποτελεί αντικείμενο προστασίας και άλλων ποινικών διατάξεων του ποινικού κώδικα: 1) Άρθρ. 146-147 (Τιμωρείται η παραβίαση των απορρήτων της πολιτείας ως προδοσία της χώρας). 2) Άρθρ. 163 (Τιμωρείται η παραβίαση του απορρήτου της ψηφοφορίας). 3) Άρθρ. 248-250 και 252. (Τιμωρείται η παραβίαση του υπηρεσιακού απορρήτου ως έγκλημα σχετικό με την υπηρεσία). 4) Άρθρ. 251. (Τιμωρείται η παραβίαση του δικαστικού απορρήτου). Σε αυτήν όμως την κατηγορία εξετάζεται η παραβίαση του ιδιωτικού απορρήτου. Προστατευόμενο έννομο αγαθό από τις διατάξεις του εξεταζόμενου κεφαλαίου είναι το απόρρητο. Ως απόρρητο νοείται το γεγονός που είναι γνωστό σε περιορισμένο μόνο κύκλο προσώπων, τα οποία ή επιθυμούν ή έχουν συμφέρον να παραμείνει τούτο γνωστό μόνο σ' αυτά. Αρχικά ο Ποινικός Κώδικας με τα άρθρ. 370 και 371 κάλυπτε, αντίστοιχα, την παραβίαση του απορρήτου των επιστολών και την παραβίαση της επαγγελματικής εχεμύθειας. Αργότερα, με το Νόμο 1291/4-10-1982 (ΦΕΚ 122, τ. Ά) προστέθηκε άρθρ. 370Α, με το οποίο τιμωρείται και η παραβίαση του απορρήτου των τηλεφωνημάτων και της προφορικής συνομιλίας. Στη συνέχεια του παραπάνω Νόμου εκδόθηκε πρόσφατα και ο Ν. 1805/31-8-1988 (ΦΕΚ 199, τ. Ά), ο οποίος αφορά τον εκσυγχρονισμό του θεσμού του ποινικού μητρώου, την τροποποίηση ορισμένων ποινικών διατάξεων και τη ρύθμιση άλλων θεμάτων. Στην συνέχεια αντικαταστάθηκε εκ νέου με τη παρ. 8 του άρθρ. 6 του Ν. 3090/2002 (ΦΕΚ 329,τ.Ά). Με το άρθρ. 3 του Ν. 1805/1988, μετά το άρθρ. 370Α του Π.Κ., προστέθηκε νέο άρθρ. με τον αριθμό 370Β, το οποίο αφορά την παραβίαση στοιχείων ή προγραμμάτων υπολογιστών κλπ. Με το άρθρ. 4 του ίδιου νόμου προστέθηκε στη συνέχεια, μετά το πιο πάνω άρθρ. 370Β, και άλλο νέο άρθρο με τον αριθμό 370Γ, που αφορά την αντιγραφή ή
Σελίδα 2-45
χρησιμοποίηση προγραμμάτων υπολογιστών και την πρόσβαση σε στοιχεία υπολογιστών κλπ. χωρίς δικαίωμα. 2.3.19 Εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας
Ο Ποινικός μας Κώδικας προβλέπει τα εγκλήματα που προσβάλλουν την ξένη ιδιοκτησία, δηλαδή το δικαίωμα της κυριότητας του προσώπου πάνω σε ατομικώς ορισμένο πράγμα. Προστατευόμενο έννομο αγαθό από τις διατάξεις του εξεταζόμενου κεφαλαίου είναι η ιδιοκτησία. Η ιδιοκτησία, ως έννοια, εξατομικεύεται σε πράγματα, χωρίς να εξετάζεται η χρηματική αξία τους. Επομένως, στην κυριότητα κάποιου ανήκουν και πράγματα που στερούνται μεν χρηματικής αξίας, έχουν όμως για τον κύριο αυτών μεγάλη αξία, όπως π.χ. παλιές επιστολές, φωτογραφίες ή άλλα ενθύμια. Ο όρος ιδιοκτησία, εκφράζοντας έννομο αγαθό, λαμβάνεται από νομική και πραγματική άποψη. Από νομική άποψη ο όρος ιδιοκτησία εκφράζει τη νομική σχέση που υπάρχει μεταξύ συγκεκριμένου προσώπου και συγκεκριμένου πράγματος ή συνόλου πραγμάτων. Εκφράζει, δηλαδή, το δικαίωμα των προσώπων πάνω σ' αυτά. Από αυτή την έννοια, η ιδιοκτησία ανήκει στον κόσμο του «δέοντος». Από νομική δηλαδή άποψη ενδιαφέρει το γεγονός ότι ένα αντικείμενο ανήκει σε κάποιον. Από την πραγματική όμως άποψη ο όρος ιδιοκτησία προϋποθέτει κατά κανόνα, τη νομική έννοια της ιδιοκτησίας. Θεμελιώνεται όμως πάνω στην αντικειμενική εκτίμηση του πράγματος ως πράγματος και συγκεκριμένα πάνω στην αξία του (οικονομική κλπ.). Τα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας τελούνται κατά δύο τρόπους: 1. Με την αφαίρεση του πράγματος από το πρόσωπο στο οποίο ανήκει αυτό. Στην περίπτωση αυτή της αφαίρεσης του πράγματος, προσβάλλεται το «δεοντολογικό» στοιχείο της ιδιοκτησίας, χωρίς να θίγεται η υλική της υπόσταση. Εδώ υπάγεται η κλοπή, η υπεξαίρεση και η ληστεία (άρθρ. 372-380 Π.Κ.). 2. Με τη βλάβη ή την καταστροφή του ανήκοντος πράγματος. Στην περίπτωση αυτή προσβάλλεται το οντολογικό στοιχείο της ιδιοκτησίας, δηλαδή η υλική υπόσταση του πράγματος. Εδώ υπάγεται η φθορά ξένης ιδιοκτησίας (άρθρ. 381-384 Π.Κ.). Η παρασιώπηση εύρεσης απολωλότων και η κλοπή χρήσης μεταφορικού μέσου(άρθρ.374 Α, 376 Π.Κ.) είναι εγκλήματα αφηρημένης διακινδύνευσης. 2.3.20 Εγκλήματα κατά των περιουσιακών δικαιωμάτων
Στο παρόν κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα περιλαμβάνονται τα εγκλήματα κατά των περιουσιακών δικαίων. Ενώ οι διατάξεις του προηγούμενου κεφαλαίου ειδικότερα προστατεύουν την ιδιοκτησία, εξ’ ου και ο τίτλος «εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας», εδώ προστατεύονται γενικότερα τα περιουσιακά δίκαια, δηλαδή η περιουσία γενικά. Φορείς της περιουσίας μπορεί να είναι φυσικά και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου. Κάθε όμως προσβολή των περιουσιακών δικαίων ή της περιουσίας στο σύνολο της δεν προκαλεί το ενδιαφέρον του ποινικού δικαίου. Για να καταστεί αξιόποινη μια προσβολή περιουσιακού δικαίου πρέπει επιπλέον, ο τρόπος της τέλεσης αυτής να παρουσιάζεται απεχθής και
Σελίδα 2-46
επικίνδυνος. Αλλιώς θεωρούνται επαρκείς για την περιουσιακή προστασία οι κυρώσεις του αστικού δικαίου ως πρέπουσα αντίδραση της έννομης τάξης χωρίς οικονομικώς επιζήμιους περιορισμούς της ατομικής πρωτοβουλίας. Το ποινικό δίκαιο δεν θεωρεί αξιόποινη κάθε παραβίαση σύμβασης. Μεμονωμένα μόνο προστατεύει περιουσιακά συμφέροντα στις περιπτώσεις που η προστασία του αστικού δικαίου δεν το πετυχαίνει. Στις κατ' ιδίαν διατάξεις του εξεταζόμενου κεφαλαίου περιλαμβάνονται τα παρακάτω εγκλήματα: 1. Η εκβίαση (άρθρ. 385 Π.Κ.). 2. Η απάτη (άρθρ. 386 Π.Κ.). 3. Η απάτη με υπολογιστή (άρθρ.386 Α Π.Κ.). 4. Η απάτη ευτελούς αξίας (άρθρ. 387 Π.Κ.). 5. Η απάτη η σχετική με τις ασφάλειες (άρθρ. 388 Π.Κ.). 6. Η απατηλή πρόκληση βλάβης (άρθρ. 389 Π.Κ.). 7. Η απιστία (άρθρ. 390 Π.Κ.). 8. Η δόλια αποφυγή πληρωμής εισιτηρίου (άρθρ. 391 Π.Κ.) που καταργήθηκε με τη παρ.12 του άρθρ.1 του Ν.2207/1994 ΦΕΚ 65 τ. Α. 9. Η δόλια αποδοχή παροχών (άρθρ. 392 Π.Κ.). 10. Η αποδοχή και διάθεση προϊόντων εγκλήματος (άρθρ. 394 Π.Κ.). 11. Η παρακώλυση συναγωνισμού (άρθρ. 396 Π.Κ.). 12. Η καταδολίευση δανειστών (άρθρ. 397 Π.Κ.). 13. Η χρεοκοπία (άρθρ. 398 Π.Κ.). 14. Η παρακώλυση της άσκησης δικαιώματος (άρθρ. 399 Π.Κ.). 15. Η παράνομη αλιεία (άρθρ. 400 Π.Κ.). 16. Η αλιεία σε χωρικά ύδατα (άρθρ. 401 Π.Κ.). 17. Η παραπλάνηση ανηλίκων σε χρέη (άρθρ. 403 Π.Κ.). 18. Η τοκογλυφία (άρθρ. 404 Π.Κ.). 19. Η αισχροκέρδεια (άρθρ. 405 Π.Κ.). 20. Η παραπλάνηση σε χρηματιστηριακές πράξεις (άρθρ. 406 Π.Κ.). 2.3.21 Πταίσματα
Πταίσμα είναι κάθε πράξη ή παράλειψη εναντίον της οποίας ο νόμος απειλεί ποινή κράτησης ή προστίμου ή και τις δύο αυτές ποινές ( ά ρ θ ρ . 18 εδάφ. γ' Π . Κ . ) . Τα πταίσματα είναι τα ελαφρότερα εγκλήματα. Οι πταισματικές παραβάσεις προβλέπονται από τον Ποινικό Κώδικα, από διάφορους Ειδικούς Ποινικούς Νόμους και κυρίως από τις Αστυνομικές διατάξεις. Ο Ποινικός Κώδικας δεν περιλαμβάνει όλα τα πταίσματα, αλλά μόνο εκείνα που παρουσιάζουν μεγαλύτερη σπουδαιότητα, περιέχει δε ορισμένες γενικές διατάξεις (άρθρ. 411 και 412) που εφαρμόζονται σε όλα γενικά τα πταίσματα. Οι διατάξεις του γενικού μέρους του Ποινικού Κώδικα, όσες δεν αναφέρονται αποκλειστικά σε πλημμελήματα και κακουργήματα, εφαρμόζονται και στα πταίσματα. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 26 παρ. 1, Π.Κ., τα κακουργήματα και πλημμελήματα τιμωρούνται μόνον όταν τελούνται με δόλο (πρόθεση). Κατ' εξαίρεση, στις περιπτώσεις που ορίζει ειδικά ο νόμος τα πλημμελήματα τιμωρούνται και όταν τελούνται από αμέλεια, όπως π.χ. η ανθρωποκτονία από αμέλεια (άρθρ. 302 Π.Κ.), η σωματική βλάβη από αμέλεια (άρθρ. 314, Π.Κ.) κ.α. Αντίθετα, κατά την παρ. 2 του ίδιου άρθρου, τα πταίσματα τιμωρούνται πάντοτε και όταν
Σελίδα 2-47
τελέστηκαν από αμέλεια, εκτός από τις περιπτώσεις για τις οποίες ο νόμος απαιτεί ρητά δόλο, όπως είναι π.χ. η πρόκληση ανησυχίας (άρθρ. 416 Π.Κ.), η πρόκληση κινδύνου με ζώα ή με λιθοβολισμό (άρθρ. 435, 437 Π.Κ.), η παράνομη κατασκευή νομισματοκοπικών εργαλείων (άρθρ. 451 Π.Κ.), η μείωση εκτάσεων (άρθρ. 456 Π.Κ.), η παραβίαση στέρησης δικαιώματος (άρθρ. 457 Π.Κ.) κ.ά. Η απόπειρα, κατά το άρθρο 42 παρ. 1 Π.Κ., τιμωρείται μόνο στα κακουργήματα και πλημμελήματα. Στα πταίσματα μένει ατιμώρητη. Οι διατάξεις για τη συμμετοχή (δηλ. για τη συναυτουργία, την ηθική αυτουργία και τη συνέργεια) εφαρμόζονται και στα πταίσματα. Εξαίρεση υπάρχει για την απλή συνεργεία που τιμωρείται μόνο στις περιπτώσεις που ο νόμος το ορίζει ειδικά (άρθρ. 47 παρ. 3). Ενώ τα κακουργήματα και πλημμελήματα που διαπράττονται στην αλλοδαπή τιμωρούνται πάντοτε, αντιθέτως τα πταίσματα (που διαπράττονται στην αλλοδαπή) τιμωρούνται μόνο στις περιπτώσεις που ειδικά ορίζει ο νόμος (άρθρ. 6 παρ. 4 Π.Κ.). Οι διατάξεις για την έγκληση που εφαρμόζονται στα κακουργήματα και πλημμελήματα ισχύουν κατ' εξαίρεση στα πταίσματα (όπως π.χ. η μείωση εκτάσεων άρθρ. 456). Κατά κανόνα, τα πταίσματα διώκονται αυτεπαγγέλτως. Ακόμη πρέπει να σημειωθεί ότι ο θεσμός της αναστολής της ποινής και της απόλυσης υπό όρο δεν εφαρμόζεται στα πταίσματα, γιατί προϋποθέτει καταδίκη για κακούργημα ή πλημμέλημα (άρθρ. 99 Π.Κ.) ή έκτιση ποινής τουλάχιστον ένα έτος (άρθρ. 105 Π.Κ.). Τα πταίσματα τιμωρούνται, κατά κανόνα, από τα πταισματοδικεία. Κατ΄ εξαίρεση, τα πταίσματα ορισμένων προσώπων (στρατιωτικών και προσώπων ιδιάζουσας δωσιδικίας) τιμωρούνται από άλλες αρχές (στρατιωτικές) ή από άλλα δικαστήρια (πλημμελειοδικεία). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
Ν. 1492/1950 ΦΕΚ 182 - 17.08.1950
Ποινικό Δίκαιο Π. Ραφτόπουλου Αθήνα 1996
Σελίδα 2-48
3. ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ 3.1
Εισαγωγή
Όπως είδαμε στον Ποινικό Κώδικα, η έννομη Τάξη, με σκοπό να εξαναγκάσει τους ανθρώπους σε συμμόρφωση προς τους κανόνες δικαίου, απειλεί εναντίον εκείνων που δεν συμμορφώνονται, δηλαδή κατά των παραβατών, ποινές. Όμως η Πολιτεία δεν θα πετύχαινε το σκοπό που επιδιώκει με την ποινή, αν σταματούσε σε αυτή και δεν καθόριζε παραπέρα τον τρόπο και τις προϋποθέσεις της επιβολής της ποινής. Και αυτό επειδή, όπως παρατηρήσαμε, ο Ποινικός Κώδικας προσδιορίζει αφηρημένα την έννοια του εγκλήματος και τις απειλούμενες ποινές. Όταν ο Π.Κ. στο άρθρο 372 περιγράφει τα στοιχεία του εγκλήματος της κλοπής δεν ενδιαφέρεται για την συγκεκριμένη κλοπή που διαπράχθηκε από συγκεκριμένο δράστη σε ορισμένο τόπο και χρόνο. Θα λέγαμε λοιπόν, ότι οι κανόνες δικαίου δεν ενοχλούν καθόλου αυτόν που δεν συμμορφώνεται προς τις απαιτήσεις της έννομης τάξης. Για το λόγο λοιπόν αυτό, η Πολιτεία αναγκάστηκε να θεσπίσει και άλλους κανόνες, που καθορίζουν τα όργανα (ανακριτικά, εισαγγελικά, δικαστικά) και τον τρόπο ενέργειας αυτών για την έρευνα και βεβαίωση των αξιοποίνων πράξεων και την ανεύρεση και τιμωρία των ενόχων (δραστών). Το σύνολο των κανόνων αυτών αποτελεί το Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο ή την Ποινική Δικονομία, η οποία ως κλάδος του δικαίου, ανήκει και αυτή στο εσωτερικό δημόσιο δίκαιο, όπως και το ουσιαστικό ποινικό δίκαιο. Χωρίς τους κανόνες αυτούς η ποινική απειλή θα έχανε κάθε πρακτική αξία, το ποινικό δίκαιο θα έμενε απραγματοποίητο και θα ήταν ένα νεκρό γράμμα. Έτσι ο δράστης κάποιας ανθρωποκτονίας, θα κυκλοφορούσε ελεύθερος με το ηθικό μόνο στίγμα ότι σκότωσε κάποιον συνάνθρωπό του. Μια τέτοια ρύθμιση βέβαια δεν προστατεύει την έννομη τάξη και δεν εξασφαλίζει αρμονική συμβίωση πολιτών, την οποία και επιδιώκουν οι κανόνες δικαίου. Με την θέσπιση όμως και την εφαρμογή των κανόνων ποινικής δικονομίας, ο συγκεκριμένος δράστης θα αναζητηθεί , θα συλληφθεί, θα αποδειχθεί η ενοχή του και θα παραπεμφθεί στη δικαιοσύνη για να του επιβληθεί η ποινή που προβλέπεται από τον Ποινικό Κώδικα. Βλέπουμε λοιπόν, ότι το ουσιαστικό ποινικό δίκαιο με την παρέμβαση των κανόνων της ποινικής δικονομίας παύει να είναι νεκρό γράμμα, ζωογονείται, υλοποιείται και εκπληρώνει την αποστολή του. Από το σύνολο του περιεχομένου του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας έχουν επιλεγεί συγκεκριμένα τμήματα που κρίθηκαν απαραίτητα για τη βασική εκπαίδευση του προσωπικού Ιδιωτικών Επιχειρήσεων Παροχής Υπηρεσιών Ασφάλειας.
3.2
Ποινική δίωξη
Για να επιβληθεί ποινή σε δράστη κάποιας αξιόποινης πράξης, πρέπει να γίνει δίκη, αφού μία από τις σημαντικότερες εγγυήσεις του ατόμου κατά της κρατικής αυθαιρεσίας, είναι η αρχή κατά την οποία «καμιά ποινική κύρωση δεν επιτρέπεται να επιβληθεί χωρίς δίκη». Για να γίνει όμως δίκη πρέπει οπωσδήποτε να προηγηθεί Ποινική Δίωξη. Η Ποινική Δίωξη λοιπόν αποτελεί το μέσο με το οποίο κινητοποιείται ο δικονομικός μηχανισμός, για να εξακριβωθεί αν παραβιάστηκε πραγματικά ποινική διάταξη και σε καταφατική περίπτωση, να βεβαιωθεί ο βαθμός ενοχής του δράστη, ώστε να επιβληθεί σε αυτόν η ποινή που αρμόζει.
Σελίδα 3-1
Την Ποινική Δίωξη ή αλλιώς Ποινική Αγωγή κινούν ή εγείρουν ειδικά προς τούτο όργανα, άσχετα με τους δικαστές. Τα όργανα αυτά, που αποκαλούνται και κατηγορούντα όργανα, είναι:
για πλημμελήματα ή κακουργήματα ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών και σε ορισμένες περιπτώσεις ο εισαγγελέας εφετών. για πταίσματα ο δημόσιος κατήγορος, ή όπου δεν υπάρχει, ο πταισματοδίκης. Αυτεπαγγέλτως διώκεται ένα έγκλημα, όταν ο δράστης συλλαμβάνεται από τα αρμόδια όργανα, ανακρίνεται και παραπέμπεται στη δικαιοσύνη, χωρίς να ερωτηθεί ο παθών αν επιθυμεί ή όχι τη δίωξή του. Με έγκληση διώκεται ένα έγκλημα, όταν ο νόμος απαιτεί δήλωση εκείνου που αδικήθηκε, ότι επιθυμεί την ποινική δίωξη του δράστη.
3.3
Πολιτική αγωγή – Αστικώς υπεύθυνος
Από τη διάπραξη ενός εγκλήματος γεννιέται πολλές φορές, εκτός από το δικαίωμα του κράτους να τιμωρεί το έγκλημα, το δικαίωμα του αδικηθέντα να αξιώσει την ανόρθωση της ζημιάς που προξενήθηκε από το έγκλημα, ή την ικανοποίησή του για την ηθική βλάβη ή την ψυχική οδύνη που υπέστη από αυτό. Αστικώς υπεύθυνος είναι το τρίτο εκείνο πρόσωπο, το οποίο, δυνάμει ρητών διατάξεων του νόμου, ευθύνεται για τη ζημιά που προκλήθηκε από το έγκλημα, που τελέστηκε από άλλον.
3.4
Ανακριτικοί υπάλληλοι
Μόνη η ύπαρξη των κατηγορούντων οργάνων (εισαγγελέων – δημοσίων κατηγόρων) δεν αρκεί για να πραγματοποιηθεί ο σκοπός της ποινικής δίκης. Είναι απόλυτη ανάγκη να υπάρχουν και άλλα όργανα που θα επιλαμβάνονται όταν διαπραχθεί ένα έγκλημα, για να βεβαιώσουν την τέλεσή του, να ανακαλύψουν και να συλλάβουν το δράστη και να συγκεντρώσουν όλα τα αποδεικτικά στοιχεία, ώστε με βάση αυτά να πιστοποιηθεί η ενοχή ή η αθωότητα των κατηγορουμένων. Τέτοια πρόσωπα που έχουν από το νόμο δικαίωμα να ενεργούν τις παραπάνω πράξεις στο πλαίσιο της προανάκρισης είναι οι ανακριτικοί υπάλληλοι.
3.5
Μήνυση – Έγκληση
Για να κινηθεί η ποινική δίωξη κατά των δραστών διαφόρων εγκλημάτων από τους αρμόδιους εισαγγελείς και δημόσιους κατηγόρους, πρέπει αυτοί να λάβουν γνώση της αξιόποινης πράξης που τελέστηκε είτε αυτή διώκεται αυτεπαγγέλτως είτε με έγκληση του αδικηθέντα. Τα κατηγορούντα όργανα και οι ανακριτικοί υπάλληλοι λαμβάνουν γνώση των εγκλημάτων που διαπράττονται με οποιονδήποτε τρόπο, δηλαδή: Με ανακοίνωση που γίνεται από δημόσιους υπαλλήλους (δημόσια μήνυση). Με αναγγελία που γίνεται από ιδιώτες (ιδιωτική μήνυση).
Σελίδα 3-2
Με υποβολή έγκλησης από τον παθόντα. Με αίτηση δημόσιας Αρχής. Με ανώνυμες καταγγελίες. Με άμεση αντίληψη. Από κοινή φήμη. Από τον Τύπο (εφημερίδες, περιοδικά), την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Από επιστολές. Από τηλεφωνήματα κλπ. 3.5.1
Τι είναι η μήνυση και ποια τα είδη της
Όταν λέμε μήνυση, εννοούμε την ανακοίνωση που γίνεται για ένα έγκλημα που διαπράχτηκε, προς τις Αρχές του κράτους. Είδη μηνύσεων: Η μήνυση, ανάλογα με τ η ν προέλευσή της, διακρίνεται σε δημόσια και ιδιωτική μήνυση. Δημόσια μήνυση: ονομάζεται εκείνη η οποία γίνεται από δημόσιο υπάλληλο για έγκλημα που διώκεται αυτεπάγγελτα. Ιδιωτική μήνυση: ονομάζεται εκείνη η οποία γίνεται από ιδιώτη που δεν είναι παθών για έγκλημα που διώκεται αυτεπάγγελτα. Οι ιδιώτες, σύμφωνα με το άρθρο 40 του Κ.Π.Δ., έχουν ν ο μ ι κ ή υποχρέωση, στις συγκεκριμένες περιπτώσεις που προβλέπονται από το νόμο, αν αντιληφθούν οι ίδιοι αξιόποινη πράξη, η οποία διώκεται αυτεπαγγέλτως, να την αναγγείλουν στον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών ή σε οποιονδήποτε ανακριτικό υπάλληλο. Αν πολλοί πληροφορήθηκαν για την αξιόποινη πράξη, τότε καθένας έχει ξεχωριστά την υποχρέωση αυτή. Τέτοιες περιπτώσεις κατά τις οποίες οι ιδιώτες έχουν νομική υποχρέωση να αναγγέλλουν αξιόποινες πράξεις που διώκονται αυτεπαγγέλτως είναι π.χ. η παρασιώπηση εγκλημάτων, δηλαδή κακουργημάτων που μελετάται η διάπραξή τους ή άρχισε ήδη η εκτέλεσή τους και μπορεί ακόμη να προληφθεί η τέλεση ή το αποτέλεσμα. Εκτός όμως από τη νομική υποχρέωση, οι ιδιώτες έ χ ο υ ν κ α ι η θ ι κ ή υποχρέωση, για τ η ν καταπολέμηση του εγκλήματος, να καταγγέλλουν στις αρχές όλα τα εγκλήματα που διώκονται αυτεπαγγέλτως, των οποίων έλαβαν γνώση με οποιονδήποτε τρόπο, ακόμη και αν οι ίδιοι δεν είναι παθόντες, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις κλοπών, ληστειών κλπ. που διαπράττονται εις βάρος τρίτων προσώπων.
3.5.2
Τι είναι η έγκληση
Έγκληση είναι η προαιρετική καταγγελία κάποιας αξιόποινης πράξης που γίνεται προς την Αρχή από τον αδικηθέντα ή από το νόμιμο αντιπρόσωπο του. Η αξιόποινη αυτή πράξη μπορεί να διώκεται κατ' έγκληση (όπως π.χ. συμβαίνει με την αυτοδικία, τη δυσφήμηση κλπ.) ή αυτεπαγγέλτως (όπως στις περιπτώσεις υπεξαίρεσης, απάτης κλπ.).
Σελίδα 3-3
Η έγκληση έχει ιδιαίτερη σημασία για τη δίωξη ορισμένων εγκλημάτων. Διότι όταν ο νόμος ορίζει ότι ένα έγκλημα διώκεται κατ' έγκληση, όπως π.χ. η απειλή, η εξύβριση, η απλή σωματική βλάβη κ.ά., για να λάβει χώρα ποινική δίωξη του δράστη, απαιτείται προηγούμενη δήλωση του παθόντος στις αρμόδιες αρχές, ότι επιθυμεί τη δίωξη. Όταν όμως γίνει έγκληση, η ποινική δίωξη προχωρεί κανονικά, όπως συμβαίνει στα εγκλήματα που διώκονται αυτεπάγγελτα. Ο Ποινικός Κώδικας και οι ειδικοί Ποινικοί Νόμοι ορίζουν ρητά πότε ένα έγκλημα διώκεται κατ' έγκληση (π.χ. εξύβριση, απλή σωματική βλάβη, απαγωγή κλπ.). Αν ο νόμος δεν ορίζει πώς διώκεται το έγκλημα, τότε αυτό διώκεται αυτεπάγγελτα.
3.6
Αποδεικτικά μέσα
Είναι τα μέσα που χρησιμοποιούνται από τους ανακριτικούς υπαλλήλους για την απόδειξη των γεγονότων. Κυριότερα από αυτά είναι: α) οι ενδείξεις, β) η αυτοψία, γ) η πραγματογνωμοσύνη, δ) η ομολογία του κατηγορουμένου, ε) οι μάρτυρες και στ) τα έγγραφα. Από αυτά θα ασχοληθούμε με την αυτοψία και τη σπουδαιότητα της διατήρησης του ανέπαφου του τόπου του εγκλήματος και του αναλλοίωτου των πειστηρίων του και με τους μάρτυρες, ιδιότητα όπου ενδέχεται να αποκτήσει το ιδιωτικό προσωπικό παροχής υπηρεσιών ασφάλειας κατά την ενάσκηση των καθηκόντων τους. 3.6.1
Αυτοψία.
Λέγοντας αυτοψία εννοούμε το αποδεικτικό εκείνο μέσο, με το οποίο ο ανακριτικός υπάλληλος ή ο δικαστής προσπαθεί να πληροφορηθεί αμέσως και με τις ίδιες τις αισθήσεις του για τα αποδεικτικά πράγματα. Από τον παραπάνω ορισμό συνάγεται ότι αυτοψία υπάρχει μόνον όταν αυτή ενεργείται από ανακριτικό υπάλληλο ή δικαστή, υπό την ιδιότητα αυτή, με αντικειμενικό σκοπό τη συλλογή πληροφοριών. Για την άμεση και προσωπική λήψη των πληροφοριών ο ανακριτικός υπάλληλος ή ο δικαστής κάνει χρήση οποιασδήποτε αίσθησης· δηλαδή της όρασης, της ακοής, της γεύσης, της όσφρησης ή της αφής. Σε κάθε όμως περίπτωση η επιχειρούμενη αποδεικτική ενέργεια καλείται αυτοψία, διότι η αίσθηση της όρασης παίζει τον ενεργότερο ρόλο. Με την αυτοψία επιδιώκεται η βεβαίωση της τέλεσης του εγκλήματος και των περιστατικών υπό τα οποία αυτό τελέστηκε. Η αυτοψία γίνεται: Σε τόπους με την επιτόπια μετάβαση του ανακριτικού υπαλλήλου για την ενέργεια αυτής. Π.χ. στη διασταύρωση οδών, όπου συγκρούστηκαν οχήματα με συνέπεια θανάτους και τραυματισμούς ατόμων κ.α. Σε πράγματα (π.χ. σε όπλα, ματωμένα ρούχα κλπ.). Σε ανθρώπους (π.χ. για φυσική αναγνώριση αυτών για να διαπιστωθεί αν φέρουν πάνω στο σώμα τους ίχνη που σχετίζονται με το έγκλημα κλπ.). Στο αντικείμενο της κολάσιμης πράξης (π.χ. στο πτώμα του ανθρώπου, στη διαρρηγμένη πόρτα, στο κατάστημα που κάηκε κλπ.). Κατά την ενέργεια της αυτοψίας ο ανακριτικός υπάλληλος μπορεί να κάνει διάφορες εργασίες είτε ο ίδιος, είτε με τη συνδρομή ειδικού υπαλλήλου (π.χ. της υποδιεύθυνσης εγκληματολογικών υπηρεσιών) ή εμπειρογνώμονα (π.χ. μηχανικού). Τέτοιες εργασίες, που
Σελίδα 3-4
διευκολύνουν την ανάκριση, είναι: τα ιχνογραφήματα, η λήψη φωτογραφιών ή άλλων απεικονίσεων (π.χ. εκμαγείων γύψου) ή τεχνικές ενέργειες (π.χ. αναλύσεις) ή κυρίως η λήψη δακτυλικών ή άλλων αποτυπωμάτων, η λήψη κηλίδων αίματος ή άλλου γενετικού υλικού. Μπορεί, επίσης, να προχωρήσει σε πειράματα με περιεχόμενο την αναπαράσταση του εγκλήματος ή την εξακρίβωση άλλων περιστατικών που είναι χρήσιμα για την ανακάλυψη της αλήθειας (π.χ. αν ήταν δυνατό να δει κανείς ή να ακούσει κάτι από ορισμένη απόσταση). 3.6.2
Οι μάρτυρες
Μάρτυρες είναι τα φυσικά εκείνα πρόσωπα που καλούνται ενώπιον του ανακριτικού υπαλλήλου ή του δικαστού για να καταθέσουν ό, τι γνωρίζουν σχετικά με το αντικείμενο της ποινικής δίκης, ώστε να εξυπηρετήσουν το σκοπό της απόδειξης. Η κατάθεση των προσώπων αυτών ονομάζεται μ α ρ τ υ ρ ί α . Κατά το άρθρο 209 του ΚΠΔ, κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί τη μαρτυρία του, εφόσον καλείται νόμιμα, εκτός από τις εξαιρέσεις που ρητά αναγράφονται στο νόμο. Ι κ α ν ό τ η τ α για μαρτυρία έχει κάθε άτομο, χωρίς να γίνεται διάκριση φύλου και ηλικίας.
3.7
Το αυτόφωρο έγκλημα
Κατά το άρθρο 242 του Κ.Π.Δ., το έγκλημα θεωρείται αυτόφωρο στις ακόλουθες περιπτώσεις: Όταν είναι εν τω πράττεσθαι. Με άλλες λέξεις, την ώρα που γίνεται. Όταν δηλαδή ο δράστης καταλαμβάνεται τη στιγμή κατά τ η ν οποία διαπράττει το έγκλημα. Τ α δ ι α ρ κ ή εγκλήματα (απαγωγή, αρπαγή, παράνομη κατακράτηση, εγκατάλειψη εγκυμονούσης κλπ.) είναι εν τω πράττεσθαι ό λ ο το χρονικό διάστημα, κατά το οποίο διαρκεί η παράνομη κατάσταση που δημιουργήθηκε απ' αυτά. Κατά συνέπεια, η απαγωγή και η αρπαγή είναι εν τω πράττεσθαι όσο χρόνο ο δράστης έχει μαζί του το πρόσωπο που έχει απαγάγει ή αρπάξει. Όταν τελέστηκε προσφάτως. Με άλλα λόγια όταν έγινε πρόσφατα. Όταν, δηλαδή, πριν από λίγο τερματίστηκε η τέλεσή του. Το έγκλημα θεωρείται ότι τελέστηκε προσφάτως στις εξής, ι δ ί ω ς , περιπτώσεις: α. Όταν ο δράστης καταδιώκεται από τη δημόσια δύναμη ή από τον παθόντα, αμέσως μετά τη διάπραξη του εγκλήματος. Όταν δηλαδή ο δράστης γίνεται μεν αντιληπτός από αστυνομικό ή από τον παθόντα την ώρα που διαπράττει το έγκλημα, αλλά όμως κατορθώνει να διαφύγει τη σύλληψη και τρέπεται σε φυγή και αμέσως καταδιώκεται από τον αστυνομικό ή από τον παθόντα ή τον ιδιωτικό φύλακα, ο οποίος φωνάζει «πιάστε τον, κλέφτης, απατεώνας, φονιάς κλπ.». Όσο διαρκεί η καταδίωξη αυτή, το έγκλημα θεωρείται αυτόφωρο και κάθε αστυνομικός ή ιδιώτης (άρα και ιδιωτικός φύλακας), που βλέπει τ η ν καταδίωξη και ακούει τις φωνές, έχει το δικαίωμα να τρέξει και να συλλάβει τον καταδιωκόμενο. β. Όταν ο δράστης επιδεικνύεται από το κοινό. Όταν δηλαδή ο δράστης μετά τ η ν τέλεση της αξιόποινης πράξης ή π α ρ α μ έ ν ε ι στον τόπο του εγκλήματος και ο κόσμος τον δείχνει στα αστυνομικά όργανα, που έφτασαν, με τις λέξεις: «να εκείνος που στέκεται εκεί είναι ο δράστης του
Σελίδα 3-5
εγκλήματος», οπότε τα αστυνομικά όργανα τον συλλαμβάνουν ή δεν παραμένει επί τόπου, αλλά τ ρ έ π ε τ α ι σ ε φ υ γ ή , πριν όμως προφτάσει να εξαφανιστεί καταφθάνουν τα αστυνομικά όργανα και ο κόσμος τον επιδεικνύει σ' αυτά και λέει «να αυτός που τρέχει είναι ο δράστης», οπότε τα αναφερόμενα όργανα πρέπει να τον καταδιώξουν και να τον συλλάβουν. γ. Όταν ο δράστης κατονομάζεται ή περιγράφονται τα χαρακτηριστικά του από το κοινό. Όταν δηλαδή ο δράστης κατόρθωσε να εξαφανιστεί από τον τόπο του εγκλήματος, πριν φθάσουν τα αστυνομικά όργανα, ο κόσμος όμως που βρισκόταν επί τόπου και τον αντιλήφθηκε τον κ α τ ο ν ο μ ά ζ ε ι δημόσια και απροκάλυπτα στα αστυνομικά όργανα που κατέφθασαν ή, αν δε γνωρίζει τα στοιχεία του, π ε ρ ι γ ρ ά φ ε ι τα χαρακτηριστικά του στα αστυνομικά όργανα, οπότε αυτά έχουν υποχρέωση να τον αναζητήσουν αμέσως και να τον συλλάβουν. δ. Όταν ο δράστης συλλαμβάνεται οπουδήποτε (κοντά ή μακριά από τον τόπο τέλεσης) να έχει αντικείμενα, δηλαδή π ε ι σ τ ή ρ ι α ( ό π λ α , εργαλεία, υλικά, προϊόντα εγκλήματος κλπ.) ή ίχνη (αίματος κλπ.) επάνω στο σώμα ή στα ρούχα του ή κακώσεις λόγω πάλης με το θύμα κλπ., από τα οποία (πειστήρια, ίχνη, κακώσεις) συμπεραίνεται (δηλαδή υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες) ότι αυτός διέπραξε το έγκλημα σε πολύ πρόσφατο χρόνο. ε. Όταν από το έγκλημα προκλήθηκε συγκίνηση και αναστάτωση του κοινού. Σ τ η ν περίπτωση αυτή, όσο εξακολουθεί η συγκίνηση και η αναστάτωση του κοινού, το έγκλημα θεωρείται ότι τελέστηκε πρόσφατα. Τέτοια συγκίνηση προκαλείται κυρίως σε σοβαρά εγκλήματα (π.χ. κατακρεούργηση ανθρώπου, σοβαρές ληστείες ή εκβιάσεις, βιασμοί, εμπρησμοί δασών, καταστημάτων, ανατινάξεις κτιρίων, γεφυρών κλπ.). στ. Επίσης, θεωρείται ότι τελέστηκε πρόσφατα το έγκλημα, όσο χρόνο τα ί χ ν η του εγκλήματος μένουν επί τόπου ζ ω η ρ ά και α μ ε τ ά β λ η τ α ( τ α αίματα στην ανθρωποκτονία, οι καπνοί και οι φλόγες στον εμπρησμό κλπ.) ή όσο χρόνο το α π ο τ έ λ ε σ μ α από το έγκλημα παραμένει ε κ τ ε θ ε ι μ έ ν ο στα μάτια όλων (π.χ. η γέφυρα που καταστράφηκε, το οικοδόμημα που ανατινάχτηκε από τη βόμβα, ο συρμός που εκτροχιάστηκε κλπ.). 3.7.1
Πότε παύει το έγκλημα να θεωρείται αυτόφωρο
Το έγκλημα σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ( 1 - 6) παύει να θεωρείται αυτόφωρο μετά τα μεσάνυχτα της επόμενης ημέρας από τη διάπραξη του. Εάν, δηλαδή, διαπραχθεί σήμερα ένα έγκλημα, αυτό παύει οπωσδήποτε να θεωρείται αυτόφωρο μετά τα μεσάνυχτα της αυριανής ημέρας. Το πόσες ώρες, λοιπόν, παραμένει αυτόφωρο το έγκλημα εξαρτάται από τ η ν ώρα της διάπραξής του. Αν π.χ. διαπραχθεί τ η ν 1η πρωινή ώρα σήμερα, θα είναι αυτόφωρο επί 47 ώρες. Δηλαδή επί 23 ώρες σήμερα και 24 ώρες αύριο. Εάν όμως, διαπραχθεί την 23.59' ώρα σήμερα, τότε θα είναι αυτόφωρο επί 24 ώρες και 1’ λεπτό. Δηλαδή, επί 1’ λεπτό σήμερα και 24 ώρες αύριο. Επομένως, το έγκλημα μπορεί να είναι αυτόφωρο το λ ι γ ό τ ε ρ ο επί 24 ώρες και 1’ λεπτό και το α ν ώ τ α τ ο επί 47 ώρες και 59' λεπτά της ώρας περίπου. Εδώ πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι δεν πρέπει να νομισθεί ότι το έγκλημα είναι πάντοτε αυτόφωρο έως τα μεσάνυχτα της επόμενης ημέρας. Για να συμβεί αυτό πρέπει να συντρέχει απαραίτητα μία από τις πιο πάνω β (1 - 6) περιπτώσεις, ένα από τα παραπάνω γεγονότα που να συνδέει το χρόνο της τέλεσης με το μεταγενέστερο χρόνο. Εάν δεν συντρέχει μία από τις περιπτώσεις αυτές, το έγκλημα δεν θεωρείται ότι τελέστηκε πρόσφατα και κατά συνέπεια δεν είναι αυτόφωρο.
Σελίδα 3-6
3.7.2
Πρακτική σημασία του αυτόφωρου εγκλήματος
Το αυτόφωρο έγκλημα έχει τις παρακάτω συνέπειες:
Ενεργείται γι' αυτό προανάκριση χωρίς προηγούμενη παραγγελία του εισαγγελέα (άρθρ. 242 παρ. 2 Κ.Π.Δ.).
Συλλαμβάνεται ο δράστης από τα αστυνομικά όργανα· αν όμως πρόκειται για αυτόφωρο πλημμέλημα ή κακούργημα συλλαμβάνεται και από ιδιώτες ακόμη. Εδώ οι ανακριτικοί υπάλληλοι, καθώς και κάθε αστυνομικό όργανο έχουν υποχρέωση να συλλάβουν το δράστη, ενώ οποιοσδήποτε πολίτης έχει δικαίωμα σύλληψης. Στα αυτόφωρα πταίσματα δικαίωμα σύλληψης έχουν μόνον οι ανακριτικοί υπάλληλοι και τα αστυνομικά όργανα, όχι δε και οι πολίτες ή άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι (άρθρ. 275 § 1 και 409 ΚΠΔ).
3.8
Κατ’ οίκον έρευνα 3.8.1
Γενικά
Οι έρευνες κατ’ οίκον ή σωματικές, αποτελούν ανακριτικές πράξεις και διενεργούνται από τους ανακριτικούς υπαλλήλους με σκοπό τη συλλογή όλων των στοιχείων που αφορούν στην τέλεση της αξιόποινης πράξης, στις περιστάσεις κάτω από τις οποίες τελέστηκε και των στοιχείων που αφορούν στην ενοχή ή την αθωότητα του κατηγορουμένου. Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Συντάγματος 1975, η κατοικία κάθε ατόμου είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Έρευνα κατ' οίκον γίνεται, όταν και όπως ο νόμος ορίζει, πάντοτε δε παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. Ω ς κ α τ ο ι κ ί α θ ε ω ρ ε ί τ α ι κάθε τόπος στεγασμένος ή όχι, που δεν είναι προσιτός ελεύθερα σε όλους, στον οποίο διαμένει κάποιος μόνιμα ή προσωρινά, νόμιμα ή παράνομα, μόνος του ή με τ η ν οικογένεια του ή με άλλους. Δεν εξετάζεται αν αυτός είναι ημεδαπός ή αλλοδαπός. Κατά συνέπεια, ως κατοικία πρέπει να θεωρηθεί κάθε οικία, σκηνή, καλύβα, παράπηγμα και κάθε κατασκεύασμα, εφόσον κατοικείται. Επίσης, ο περίφρακτος κήπος και η περίφρακτη αυλή, εφόσον συνέχονται προς την κατοικία, αποτελούν μέρος αυτής. Δωμάτια ή διαμερίσματα ξενοδοχείου, πλοία, λέμβοι και οποιοδήποτε όχημα, εφόσον κατοικούνται και δεν είναι προσιτά σε όλους, θεωρούνται ως κατοικία, όπως επίσης: Κ α τ ά σ τ η μ α , που χρησιμοποιείται και ως κατοικία, κατά τις ώρες που παραμένει κλειστό, σύμφωνα με το νόμο και το κατάστημα που δε χρησιμοποιείται ως κατοικία, κατά τις ώρες που παραμένεικλειστό. Τ α γ ρ α φ ε ί α ( δ ι κ η γ ό ρ ω ν , γιατρών, εμπόρων κλπ.) όταν δεν είναι αμέσως προσιτά σε όλους (π.χ. βρίσκονται μέσα σε κατοικίες) ή είναι μεν προσιτά σε όλους, αλλά παραμένουν κλειστά. Τ α δ η μ ό σ ι α γ ρ α φ ε ί α , από τη στιγμή που θα κλείσουν. Η κατοικία, για την οποία εδώ γίνεται λόγος, μπορεί να ανήκει στον κατηγορούμενο, αλλά και σ' οποιονδήποτε τρίτον. 3.8.2
Κατ' οίκον έρευνα την ημέρα
Σελίδα 3-7
Την ημέρα η έρευνα σε ιδιωτική κατοικία ενεργείται χωρίς περιορισμούς, υπό τ η ν προϋπόθεση, ότι θα τηρηθούν οι διατυπώσεις, που αφορούν σε κάθε έρευνα κατ' οίκον. 3.8.3
Κατ' οίκον έρευνα τη νύχτα
Τη νύχτα η έρευνα σε ιδιωτική κατοικία επιτρέπεται μόνο στις ειδικές από το νόμο (άρθρ. 254 Κ.Π.Δ.) αναφερόμενες π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς και μόνο στον εισαγγελέα, τον ανακριτή, τους ειρηνοδίκες ή πταισματοδίκες. Οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες επιτρέπεται νυχτερινή έρευνα σε κατοικία, είναι οι ακόλουθες: α. Αν πρόκειται να συλληφθεί πρόσωπο που βρίσκεται μέσα στην κατοικία και το οποίο διώκεται νόμιμα. Θεωρείται δε νόμιμη η δίωξη, όταν ενεργείται δυνάμει δικαστικού εντάλματος σύλληψης ή εντάλματος του εισαγγελέα ή όταν το πρόσωπο διέπραξε έγκλημα έ ξ ω από τ η ν ιδιωτική κατοικία, δική του ή ξένη και στη συνέχεια κατέφυγε σ' αυτή διωκόμενο. Στην περίπτωση αυτή το έγκλημα που διαπράχτηκε πρέπει να καταλήφθηκε επ' αυτοφώρω. β. Αν κάποιος συλλαμβάνεται επ' αυτοφώρω να διαπράττει μ έ σ α στην κατοικία κακούργημα ή πλημμέλημα. γ. Αν γίνεται συγκέντρωση σε κατοικία, όπου παίζονται κατ' επάγγελμα τυχερά παιχνίδια, απολύτως απαγορευμένα από το νόμο, ή η κατοικία χρησιμοποιείται ως τόπος κατ' επάγγελμα ακολασίας.
3.9
Σωματική έρευνα Άρθρα (257, 258 Κ.Π.Δ.) 3.9.1
Από ποιους ενεργείται
Αυτή είναι πράξη ανακριτική και γ ι ' αυτό πρέπει να ενεργείται από τους ανακριτικούς υπαλλήλους. Τα αστυνομικά όργανα, που δεν έχουν την ιδιότητα του ανακριτικού υπαλλήλου, μπορούν να ενεργήσουν σωματική έρευνα μόνον κατόπιν διαταγής και υπό την άμεση επίβλεψη και τις οδηγίες ανακριτικού υπαλλήλου. Γίνεται, όμως, δεκτό ότι, εν απουσία ανακριτικού υπαλλήλου και τα άλλα αστυνομικά όργανα μπορούν να ενεργήσουν σωματική έρευνα σε περίπτωση κινδύνου από την αναβολή. Εδώ, η σωματική έρευνα χαρακτηρίζεται ω ς α σ τ υ ν ο μ ι κ ό μ έ τ ρ ο . Εφόσον παραδεχόμαστε τ η ν ανάγκη της αστυνομικής σύλληψης κατά μείζονα λόγο πρέπει να παραδεχτούμε τ η ν αστυνομική σωματική έρευνα, όταν υπάρχει απόλυτη ανάγκη να γίνει τέτοια έρευνα επί τόπου για την πρόληψη ή τη βεβαίωση εγκλήματος, που δεν είναι διαφορετικά δυνατή (π.χ. αφαίρεση όπλων και άλλων οργάνων του εγκλήματος). 3.9.2
Σε ποιους και πότε ενεργείται
Η σωματική έρευνα γίνεται: α . Σ ε κ α τ η γ ο ρ ο υ μ έ ν ο υ ς , όταν ο ανακριτικός υπάλληλος κρίνει ότι η σωματική έρευνα είναι χρήσιμη για την εξακρίβωση της αλήθειας. β . Σ ε τ ρ ί τ α πρόσωπα, όταν υπάρχει σοβαρή και βάσιμη υπόνοια, ότι π.χ. επάνω τους κρύβονται τα αναζητούμενα αντικείμενα ή όταν είναι απόλυτη ανάγκη.
Σελίδα 3-8
3.9.3
Γιατί ενεργείται
Η σωματική έρευνα ενεργείται, κυρίως, για την ανεύρεση ιχνών ή πειστηρίων εγκλήματος ή για τ η ν πρόληψη αυτού. Για τον ίδιο σκοπό μπορεί να γίνει έρευνα όχι μόνο στο σώμα του ανθρώπου, αλλά και σε τσάντες, σάκους, δέματα, κιβώτια που φέρει μαζί του. Ακόμη μπορεί να γίνει έρευνα σε αντικείμενα που χρησιμοποιούνται από το πρόσωπο, π.χ. σε αυτοκίνητα, πλοία κλπ. 3.9.4
Σωματική έρευνα σε γυναίκα
Η σωματική έρευνα σε γυναίκα πρέπει να γίνεται μπροστά στον ανακριτικό υπάλληλο που τη διεξάγει και από γυναίκα της εκλογής του, η οποία δίνει τον όρκο του πραγματογνώμονα. Αν όμως υπάρχουν διορισμένες ειδικά ερευνήτριες, όπως π.χ. συμβαίνει στα τελωνεία και στα αστυνομικά κρατητήρια, τη σωματική έρευνα θα την ενεργούν αυτές.
3.10
Σύλληψη
Η σύλληψη, επειδή πλήττει βαρύτερα την προσωπική ελευθερία και την υπόληψη του κατηγορουμένου, επιτράπηκε από το νομοθέτη στις ειδικές μόνον από το νόμο οριζόμενες περιπτώσεις. Δ η λ α δ ή : α. Στα αυτόφωρα κακουργήματα και πλημμελήματα και χωρίς ένταλμα σύλληψης (άρθρ. 275 παρ. 1 Κ.Π.Δ.). β. Όταν υπάρχει ένταλμα σύλληψης του ανακριτή (άρθρ. 276 ΚΠΔ) ή του εισαγγελέα (άρθρ. 275 παρ. 3 Κ.Π.Δ.) ή βούλευμα ή διαταγή του δικαστικού συμβουλίου (άρθρ. 276 και 315 παρ. 3 Κ.Π.Δ.). Η τ α χ ε ί α σύλληψη του κατηγορουμένου, στα σοβαρότερα ιδίως εγκλήματα, εξυπηρετεί τους παρακάτω σημαντικούς σκοπούς: 1. Εξασφαλίζει την έγκαιρη εξέταση και απολογία του κατηγορουμένου. 2. Παρεμποδίζει τις πρώτες προσπάθειες του κατηγορουμένου να εξαλείψει τα ίχνη της πράξης και να δυσχεράνει έτσι το έργο της ανάκρισης. 3. Καθησυχάζει την κοινή γνώμη που δεν μπορεί να ανεχθεί να κινείται ελεύθερα, αμέσως μετά την πράξη του, ο δράστης σοβαρών εγκλημάτων. 4. Προλαμβάνει τις αντεκδικήσεις κατά του δράστη. 5. Ματαιώνει τη διάπραξη από τον κατηγορούμενο άλλων εγκλημάτων. 6. Διευκολύνει την εκτέλεση της ποινής που επιβάλλεται από τα δικαστήρια. Λόγω της ιδιαίτερης σημασίας που έχει η ανακριτική πράξη της σύλληψης κρίθηκε διδακτικά ωφέλιμο να αναπτυχθούν σε μια ενότητα οι συνηθέστερες στην πράξη περιπτώσεις σύλληψης. 3.10.1 Πού και πότε απαγορεύεται γενικώς η ενέργεια σύλληψης
Σελίδα 3-9
Σύλληψη δεν μπορεί να γίνει: 1.Σε οίκημα που προορίζεται για τη θεία λατρεία, οποιασδήποτε γνωστής θρησκείας, όσο διαρκεί η ιερουργία. Η απαγόρευση αποβλέπει στην πρόληψη διατάραξης της ησυχίας μέσα στο Ναό (άρθρ. 278 ΚΠΔ). Ι ε ρ ο υ ρ γ ί α είναι η λειτουργία, ο εσπερινός, η κηδεία, ο γάμος, η βάπτιση, η παράκληση κλπ. Η σύλληψη απαγορεύεται και κατά την ε ξ α κ ο λ ο ύ θ η σ η τ η ς π ο μ π ή ς έξω από το Ναό, όπως συμβαίνει κατά την κηδεία, την περιφορά εικόνας, του επιτάφιου κλπ. Όταν παύσει η ιερουργία ή πριν αρχίσει, επιτρέπεται η σύλληψη. Εάν όμως κατά την διάρκεια της ιερουργίας λάβει χώρα συμπλοκή ή έγκλημα, ο αστυνομικός συλλαμβάνει τότε αμέσως τους δράστες και τους απομακρύνει το ταχύτερο για την αποκατάσταση της ησυχίας. 2.Σε ιδιωτική κατοικία τη νύχτα, εκτός αν αυτός που διαμένει εκεί ζητήσει ρητά τη σύλληψη, οπότε επιτρέπεται αυτή. Εάν η σύλληψη δε ζητηθεί ρητά από τον κάτοικο, απαγορεύεται. Το θέμα αυτό αναπτύχθηκε λεπτομερέστερα για τις διατυπώσεις της κατ' οίκον έρευνας τη νύχτα. 3.Σε ιδιωτική κατοικία την ημέρα, εάν η πόρτα του σπιτιού είναι κλειστή, ο δε ένοικος αρνείται να την ανοίξει ή είναι μεν ανοικτή, πλην όμως ο ένοικος απαγορεύει οπωσδήποτε την είσοδο στο αστυνομικό όργανο. Αν όμως τηρηθούν οι διατυπώσεις της κατ' οίκον έρευνας την ημέρα, τότε επιτρέπεται η είσοδος στο σπίτι και η σύλληψη του δράστη. 4.Σε δημόσια κέντρα (καφενεία, εστιατόρια, κινηματογράφους, θέατρα κλπ.), δημόσιους τόπους (γήπεδα, στάδια, κολυμβητήρια κλπ.), δημόσια και ιδιωτικά γραφεία (δικηγόρων, συμβολαιογράφων κλπ.), εφόσον αυτά είναι κ λ ε ι σ τ ά . Όταν αυτά παραμένουν κλειστά εξομοιώνονται με ιδιωτικές κατοικίες και εφαρμόζονται όσα ειπώθηκαν γι' αυτές (ανωτέρω αριθ. 2 και 3). Όταν όμως είναι α ν ο ι κ τ ά , η είσοδος σ' αυτά και η ενέργεια απλής σύλληψης είναι ελεύθερη και την ημέρα και τη νύχτα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
Ν. 1493/17-8-1950 ΦΕΚ 182 - 17.08.1950
Ποινική Δικονομία
Π. Ραφτόπουλου
Ποινική Δικονομία
Χρήστου Γ. Δέδε
Ποινική Δικονομία Γ. Μαγκάκη
Σελίδα 3-10
4. ΕΙΔΙΚΟΙ ΠΟΙΝΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ 4.1
Περί όπλων και εκρηκτικών 4.1.1
Γενικά:
Το αντικείμενο των όπλων στη Χώρα μας γενικά, ρυθμίζεται από τις διατάξεις του Ν.2168/1993 «Ρύθμιση θεμάτων που αφορούν όπλα, πυρομαχικά, εκρηκτικές ύλες, εκρηκτικούς μηχανισμούς και άλλες διατάξεις» και από τις εκδοθείσες κατ’ εξουσιοδότηση αυτού κανονιστικές πράξεις. Βάσει του Νόμου αυτού και ειδικότερα στο Άρθρο 1 προσδιορίζεται: α) Τι είναι όπλο (πυροβόλο, κυνηγετικό, αεροβόλο) β) αντικείμενα που θεωρούνται ως όπλα γ) αντικείμενα που υπάγονται στις διατάξεις του νόμου «Περί Όπλων» και δ) αντικείμενα που εξαιρούνται από τις διατάξεις του νόμου αυτού, άρα δεν εμπίπτουν στην εφαρμογή αυτού και εισάγονται πωλούνται κατέχονται ελεύθερα. 4.1.2
Κατοχή:
Σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ν. 2168/1993, η κατοχή όπλων και λοιπών αντικειμένων απαγορεύεται, εκτός των περιπτώσεων που προβλέπονται σ’ αυτόν, με άδεια της αρμόδιας αστυνομικής αρχής του τόπου κατοικίας του ενδιαφερομένου, που χορηγείται για συγκεκριμένα είδη και συγκεκριμένο σκοπό. Ιδιαίτερα χορηγείται άδεια κατοχής σε φυσικά πρόσωπα, για την ατομική τους ασφάλεια, την εξάσκησή τους στη σκοποβολή3 ή άσκηση θήρας4. Οι κάτοχοι των ειδών, που προαναφέρονται, υποχρεούνται να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για την ασφαλή φύλαξή τους και να μην παραχωρούν αυτά σε τρίτα πρόσωπα5. Η άδεια κατοχής επέχει και θέση άδειας μεταφοράς του όπλου κενού φυσιγγίων και εντός θήκης προς και από το χώρο άσκησης και διεξαγωγής αγώνων σκοποβολής ή άσκησης στη θήρα, σε όλη τη Χώρα. Οι κάτοχοι κυνηγετικών όπλων απαγορεύεται να παραχωρούν αυτά σε τρίτα πρόσωπα, αν δεν είναι εφοδιασμένα με άδεια θήρας6. Για την συνοδεία προσώπων, σε εκπροσώπους Ν.Π.Δ.Δ., εταιρειών, Σκοπευτικών Συλλόγων, για τη φύλαξη εγκαταστάσεων, για τη μεταφορά αξιών και χρημάτων, σε συλλέκτες ιστορικών – οικογενειακών κειμηλίων και συλλεκτικών όπλων. Τα πρόσωπα που έχουν εφοδιασθεί με τις προβλεπόμενες άδειες, σύμφωνα με τις ισχύουσες
3
Η άδεια κατοχής των όπλων αυτών χορηγείται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, που ασχολούνται αποδεδειγμένα με την προαγωγή του αθλήματος της σκοποβολής άρθρο 7 Ν. 2168/1993 και υπ’ αριθ.: 4325/1999 Κ.Υ.Α. 4
Άρθρο 8 Ν. 2168/1993.
5
Άρθρο 7 παρ. 6 Ν.2168/1993
6
Άρθρο 8 παρ. 2 εδαφ. β΄ Ν. 2168/1993.
Σελίδα 4-1
διατάξεις, υποχρεούνται να λαμβάνουν όλα τα επιβαλλόμενα μέτρα ασφαλείας, για την αποφυγή κλοπής ή απώλειας των αντικειμένων που κατέχουν με βάση τις άδειες αυτές. Δεν απαιτείται Άδεια Κατοχής: α) για αεροβόλα όπλα και τυφέκια αλιείας σε άτομα που έχουν συμπληρώσει το 18ο και 16ο έτος της ηλικίας τους, αντίστοιχα. β) για μαχαίρια, που προορίζονται για αλιεία, θήρα, τέχνη ή οικιακή, επαγγελματική ή άλλη συναφή χρήση, για μηχανισμούς εκτοξεύσεως χημικών ουσιών, που προορίζονται για την ίδια χρήση, ως και για ξίφη και σπάθες που χρησιμοποιούνται για άθληση. 4.1.3
Οπλοφορία:
Σύμφωνα με το άρθρο 10 του Ν. 2168/1993, η οπλοφορία γενικά απαγορεύεται, εκτός των περιπτώσεων που προβλέπονται σ’ αυτόν, με άδεια της αρμόδιας αστυνομικής αρχής του τόπου κατοικίας του ενδιαφερομένου. Ιδιαίτερα χορηγείται άδεια οπλοφορίας σε φυσικά πρόσωπα, που έχουν συμπληρώσει το 18 ο έτος της ηλικίας τους, για την ατομική τους ασφάλεια, προστασία προσώπων, την εξάσκησή τους στη σκοποβολή ή άσκηση στη θήρα, φύλαξη ευαίσθητων και ευπαθών στόχων ή εγκαταστάσεων, μεταφορά αξιών και χρημάτων, εκπροσώπους Ν.Π.Δ.Δ., εταιρειών, Σκοπευτικών Συλλόγων, σε συλλέκτες ιστορικών – οικογενειακών κειμηλίων και συλλεκτικών όπλων. Ειδικότερα: α) για ατομική ασφάλεια χορηγείται άδεια οπλοφορίας, (με περίστροφο ή πιστόλι), με χρονική διάρκεια ισχύος -3- ετών, η οποία θεωρείται ανά εξάμηνο από την Υπηρεσία που την εξέδωσε και ανανεώνεται κατόπιν σχετικής αιτήσεως του ενδιαφερομένου, η οποία υποβάλλεται τουλάχιστον τρεις (3) μήνες πριν από τη λήξη της, εφόσον εξακολουθούν να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αρχικής χορήγησης, εδαφικής αρμοδιότητας της εκδούσας Αστυνομικής Διευθύνσεως αλλά και ή σε όλη την επικράτεια, σύμφωνα με τις ανάγκες του ενδιαφερομένου και τη σχετική αξιολόγηση διακινδύνευσης από την αρμόδια εκδούσα αστυνομική αρχή. Οι κάτοχοι περιστρόφων – πιστολιών, υποχρεούνται να φυλάσσουν τα όπλα αυτά και τα φυσίγγια των εν λόγω όπλων στις μόνιμες κατοικίες τους ή στα γραφεία τους ή στα καταστήματά τους, εντός ασφαλών ερμαρίων7. Οι άδειες οπλοφορίας, για ιδία άμυνα των ενδιαφερομένων, χορηγούνται για ένα (1) μόνο όπλο (περίστροφο ή πιστόλι) και πενήντα (50) φυσίγγια αυτού. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις δύναται κατά τη κρίση της υπηρεσίας να επιτραπεί η οπλοφορία και με δεύτερο παρόμοιο όπλο8. β) για σκοποβολή ή θήρα χορηγείται άδεια οπλοφορίας, με πυροβόλα όπλα (πιστόλια, περίστροφα, τυφέκια, αεροβόλα, Flobert, άλλα όπλα ή κυνηγετικά όπλα), με σκοπό την προαγωγή του αθλήματος της σκοποβολής, με χρονική διάρκεια ισχύος τριών -3- ετών και ανανεώνεται κατόπιν σχετικής αιτήσεως του ενδιαφερομένου, η οποία υποβάλλεται τουλάχιστον τρεις (3) μήνες πριν από τη λήξη της, εφόσον εξακολουθούν να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αρχικής χορήγησης. Οι κάτοχοι άδειας σκοπευτή, επιτρέπεται να οπλοφορούν μέσα στους χώρους άσκησης, κατά τη μετάβαση στο χώρο αυτόν και επιστροφή, καθώς και από τόπο σε τόπο, προς συμμετοχή σε επίσημους αγώνες
7
Άρθρο 5 υπ’ αριθ.: 3009/2/28-γ από 16.06.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ.
8
Άρθρο 7 παρ. 4 υπ’ αριθ.: 3009/2/23-α΄ από 31.08.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ.
Σελίδα 4-2
σκοποβολής και τα όπλα μεταφέρονται κενά τοποθετημένα σε ειδικές οπλοθήκες. Οι σκοπευτές, που κατέχουν, ραβδωτά πυροβόλα όπλα σκοποβολής και κυνηγετικά όπλα, κατόπιν σχετικής αδείας, υποχρεούνται να φυλάσσουν τα όπλα αυτά και τα φυσίγγια των εν λόγω όπλων στις μόνιμες κατοικίες τους ή στα γραφεία τους ή στα καταστήματά τους, εντός ασφαλών ερμαρίων9. Για την άσκηση στη θήρα (Άδεια Κατοχής Κυνηγετικού Όπλου), η χορηγούμενη άδεια είναι με χρονική διάρκεια ισχύος δέκα -10- ετών, μετά δε τη λήξη της ισχύος τους, οι άδειες αυτές ανανεώνονται ή παρατείνεται η ισχύς τους για ισόχρονο διάστημα, αφού προηγουμένως υποβληθούν τα προβλεπόμενα, για την αρχική χορήγηση της αδείας αυτής, δικαιολογητικά10. γ) για φύλαξη ευαίσθητων και ευπαθών στόχων ή εγκαταστάσεων, χορηγείται άδεια οπλοφορίας (με περίστροφα, πιστόλια ή αυτόματα όπλα11), με χρονική διάρκεια ισχύος τριών -3- ετών και ανανεώνεται κατόπιν σχετικής αιτήσεως του ενδιαφερομένου, η οποία υποβάλλεται τουλάχιστον τρεις (3) μήνες πριν από τη λήξη της, εφόσον εξακολουθούν να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αρχικής χορήγησης. Η άδεια κατοχής χορηγείται στο όνομα εκείνων που νόμιμα εκπροσωπούν τους ανωτέρω φορείς, ενώ η άδεια οπλοφορίας στο όνομα εκείνων στους οποίους ανατίθεται η ασφάλεια των εγκαταστάσεων, οικημάτων. Οι κάτοχοι των αδειών αυτών υποχρεούνται με το πέρας της εργασίας τους, να παραδίδουν το όπλο στον εκπρόσωπο της επιχείρησης, στον οποίο έχει χορηγηθεί η άδεια κατοχής του. Κατ’ εξαίρεση στις περιπτώσεις, που λόγω της φύσης της εργασίας ή άλλων ειδικών συνθηκών, δεν είναι δυνατή η παράδοση του όπλου, επιτρέπεται στον κάτοχο της αδείας οπλοφορίας να μεταφέρει το όπλο από τον τόπο της εργασίας του στην οικία του και αντίστροφα γεγονός, που αναφέρεται στην άδεια οπλοφορίας12. Οι χορηγούμενες άδειες οπλοφορίας, ισχύουν για την εδαφική αρμοδιότητα των Υπηρεσιών, που τις χορηγούν. Δύναται όμως, κατόπιν αιτήματος του ενδιαφερομένου και εγγράφου συναινέσεως της Επιχείρησης, Τράπεζας ή Οργανισμού, όπου αυτό απαιτείται, η αρμόδια Υπηρεσία εφόσον κρίνει αναγκαίο θεωρεί την άδεια αυτή, για να ισχύει σε όλη την Επικράτεια ή μέρος αυτής13. Στην άδεια οπλοφορίας αναγράφονται οι προϋποθέσεις, με τις οποίες μπορεί ο κάτοχός της να φέρει τα όπλα που διαλαμβάνονται σ' αυτή. δ) για την προστασία προσώπων, με πιστόλια ή περίστροφα, χορηγείται άδεια οπλοφορίας, με χρονική διάρκεια ισχύος τριών -3- ετών και ανανεώνεται κατόπιν σχετικής αιτήσεως του ενδιαφερομένου, η οποία υποβάλλεται τουλάχιστον τρεις (3) μήνες πριν από τη λήξη της, εφόσον εξακολουθούν να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αρχικής χορήγησης. Όταν η άδεια κατοχής χορηγείται για την προστασία προσώπων και για οποιοδήποτε λόγο, δεν είναι δυνατή η χορήγηση αυτής σε νόμιμο εκπρόσωπο Οργανισμού ή Επιχείρησης, η άδεια εκδίδεται στο όνομα του ατόμου στο οποίο έχει ανατεθεί η προστασία του
9
Άρθρα 12 και 15 της υπ’ αριθ.: 4325/1999 Κ.Υ.Α. & Άρθρο 5 υπ’ αριθ.: 3009/2/28-γ από 16.06.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ. 10
Υπ’ αριθ.: 3009/2/20-στ από 07.01.1994 Απόφαση του Υπουργού Δημόσιας Τάξης.
11
Είναι δυνατόν να επιτραπεί η οπλοφορία και με αυτόματα ή άλλα πυροβόλα όπλα, εφόσον συντρέχουν εξαιρετικοί λόγοι ασφάλειας, σύμφωνα με όσα ορίζονται με απόφαση του Υπουργού Δημόσιας Τάξης. 12
Άρθρο 7 παρ. 1 εδαφ. β΄ υπ’ αριθ.: 3009/2/23-α΄ από 31.08.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ.
13
Άρθρο 6 παρ. 2 υπ’ αριθ.: 3009/2/23-α΄ από 31.08.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ.
Σελίδα 4-3
προσώπου14. Οι χορηγούμενες άδειες οπλοφορίας, ισχύουν για την εδαφική αρμοδιότητα των Υπηρεσιών, που τις χορηγούν. Δύναται όμως, κατόπιν αιτήματος του ενδιαφερομένου και εγγράφου συναινέσεως της Επιχείρησης, Τράπεζας ή Οργανισμού, όπου αυτό απαιτείται, η αρμόδια Υπηρεσία εφόσον κρίνει αναγκαίο θεωρεί την άδεια αυτή, για να ισχύει σε όλη την Επικράτεια ή μέρος αυτής15. Στην άδεια οπλοφορίας αναγράφονται οι προϋποθέσεις, με τις οποίες μπορεί ο κάτοχός της να φέρει τα όπλα που διαλαμβάνονται σ' αυτή. ε) για μεταφορά χρημάτων ή αξιών, χορηγείται άδεια οπλοφορίας, (με περίστροφα, πιστόλια ή αυτόματα ή άλλα όπλα), με χρονική διάρκεια ισχύος τριών -3- ετών. Η άδεια κατοχής χορηγείται στο όνομα εκείνων που νόμιμα εκπροσωπούν τους ανωτέρω φορείς, ενώ η άδεια οπλοφορίας στο όνομα εκείνων στους οποίους ανατίθεται η ασφάλεια των αξιών και χρηματαποστολών και ανανεώνεται κατόπιν σχετικής αιτήσεως του ενδιαφερομένου, η οποία υποβάλλεται τουλάχιστον τρεις (3) μήνες πριν από τη λήξη της, εφόσον εξακολουθούν να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αρχικής χορήγησης. Οι χορηγούμενες άδειες οπλοφορίας, ισχύουν για την εδαφική αρμοδιότητα των Υπηρεσιών, που τις χορηγούν. Δύναται όμως, κατόπιν αιτήματος του ενδιαφερομένου και εγγράφου συναινέσεως της Επιχείρησης, Τράπεζας ή Οργανισμού, όπου αυτό απαιτείται, η αρμόδια Υπηρεσία εφόσον κρίνει αναγκαίο θεωρεί την άδεια αυτή, για να ισχύει σε όλη την Επικράτεια ή μέρος αυτής16. Στην άδεια οπλοφορίας αναγράφονται οι προϋποθέσεις, με τις οποίες μπορεί ο κάτοχός της να φέρει τα όπλα που διαλαμβάνονται σ' αυτή. 4.1.4
Ευρωπαϊκό Δελτίο Πυροβόλου Όπλου
Το ευρωπαϊκό δελτίο πυροβόλου όπλου (Αρθρο 24 N.2168/1993) 1. εκδίδεται από την αρμόδια αστυνομική αρχή και είναι προσωπικό έγγραφο, επί του οποίου αναγράφονται το ή τα πυροβόλα όπλα που κατέχει και χρησιμοποιεί ο κάτοχος του δελτίου. Επί του δελτίου αναγράφονται οι αλλαγές της κατοχής ή των χαρακτηριστικών του πυροβόλου όπλου, καθώς και η απώλεια ή η κλοπή του όπλου. 2. Η μέγιστη περίοδος ισχύος του δελτίου είναι πενταετής δυνάμενη να παραταθεί. Αν το δελτίο αφορά μόνο πυροβόλα όπλα μιας βολής ανά λεία κάνη, η μέγιστη περίοδος ισχύος του είναι δεκαετής. 3. Με απόφαση του Υπουργού Δημόσιας Τάξης καθορίζονται οι όροι χορήγησης του δελτίου και τα στοιχεία που περιλαμβάνονται σ αυτό. 4.1.5
Έλεγχος εγγράφων:
Για τον έλεγχο όλων των προαναφερομένων αδειών (Κατοχής – Οπλοφορίας Κατοχής και Οπλοφορίας καθώς επίσης και για το Ευρωπαϊκό Δελτίο), θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη
14
Άρθρο 7 παρ. 1 εδαφ. γ΄ υπ’ αριθ.: 3009/2/23-α΄ από 31.08.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ.
15
Άρθρο 6 παρ. 2 υπ’ αριθ.: 3009/2/23-α΄ από 31.08.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ.
16
Άρθρο 6 παρ. 2 υπ’ αριθ.: 3009/2/23-α΄ από 31.08.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ.
Σελίδα 4-4
προσοχή στις καταχωρήσεις που αφορούν στην ορθότητα των αναγραφόμενων στοιχείων και ιδιαίτερα σε αυτά που αναγράφονται για τον κάτοχο, τα στοιχεία του όπλου, τη χρονική και την εδαφική ισχύ που έχουν καταχωρηθεί στην εν λόγω άδεια. Σύμφωνα με το άρθρο 9 της υπ’ αριθ.:3009/2/23-α από 31-8-1994 απόφασης τ. Υ.Δ.Τ. επί των αδειών, θα πρέπει να αναγράφονται τα ακόλουθα στοιχεία: 1. 2. 3. 4. 5.
6.
Τα στοιχεία του ενδιαφερομένου κατά τις διακρίσεις, που αναφέρονται στο άρθρο 1 παρ. 1 εδάφ. α της παρούσας. Το είδος της αδείας. Ο τόπος άσκησης της συγκεκριμένης δραστηριότητας, προκειμένου περί των αναφερομένων στα άρθρα 5 και 6 του νόμου 2168/1993 αδειών. Ημερομηνία έκδοσης και ημερομηνία λήξης. Όροι και περιορισμοί, με τους οποίους χορηγείται η συγκεκριμένη άδεια, ως και τα μέτρα ασφαλείας, που επιβάλλεται να λαμβάνονται από τον ενδιαφερόμενο, σε κάθε περίπτωση. Κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια, κατά την κρίση της αρμόδιας για τη χορήγηση κάθε άδειας αστυνομικής αρχής. 4.1.6
Εκρηκτικές ύλες:
4.1.6.1 Ορισμός: Εκρηκτική ουσία είναι στερεά ή υγρή ουσία (ή μίγμα ουσιών) η οποία είναι αφ’ εαυτής ικανή, μέσω χημικής αντίδρασης να παράγει αέριο υπό τοιαύτη θερμοκρασία και πίεση και με τέτοια ταχύτητα ώστε να προκαλέσει ζημιά στον περιβάλλοντα χώρο. Με εξαίρεση την πυρίτιδα κυνηγιού, απαγορεύεται η αγορά, μεταφορά και κατανάλωση εκρηκτικών υλών, χωρίς άδεια της αρμόδιας αστυνομικής αρχής. Τα δικαιολογητικά και η διαδικασία έκδοσης της ανωτέρω άδειας, καθορίζονται στην υπ’ αριθ.: 3009/2/23-α από 318-1994 υπουργική απόφαση (Φ.Ε.Κ. Β΄ 696) Ειδικότερα, οι άδειες αγοράς, μεταφοράς και κατανάλωσης εκρηκτικών υλών, χορηγούνται από τις κατά τόπους αστυνομικές αρχές (Διευθύνσεις Ασφαλείας ή Αστυνομικές Διευθύνσεις), ισχύουν για έξι (6) μήνες με δυνατότητα παράτασης άλλων έξι (6) μηνών και επ’ αυτών αναγράφονται τα στοιχεία του αγοραστή και η ποσότητα της εκρηκτικής ύλης, η μεταφορά ή κατανάλωση της οποίας δύναται να πραγματοποιηθεί άπαξ ή τμηματικά. Οι άδειες αγοράς, μεταφοράς και κατανάλωσης εκρηκτικών υλών εκδίδονται σε τέσσερα (4) αντίτυπα. Τα δύο (2) παραδίδονται στον αγοραστή, το τρίτο αποστέλλεται στην Αστυνομική Αρχή του τόπου προμήθειας των εκρηκτικών υλών και το τέταρτο παραμένει ως στέλεχος. Ο αγοραστής παραδίδει και τα δύο αντίτυπα της άδειας στον πωλητή (κατασκευαστή ή έμπορο), ο οποίος καταχωρεί οπισθογράφως την χορηγηθείσα ποσότητα εκρηκτικής ύλης, τον αριθμό και την χρονολογία του τιμολογίου ως και την ημερομηνία χορήγησης με την υπογραφή του και το μεν ένα αντίτυπο το φυλάσσει ο ίδιος ως δικαιολογητικό πωλήσεως, το δε έτερο επιστρέφει στον αγοραστή για τον αστυνομικό έλεγχο. Στις άδειες αυτές, οι Υπηρεσίες που τις εκδίδουν, εφόσον δεν υπάρχουν νομίμως λειτουργούσες αποθήκες εκρηκτικών υλών για να αποθηκευτούν οι αγορασθείσες ποσότητες εκρηκτικών υλών, θέτουν τον όρο «Σε δόσεις ημερήσιας κατανάλωσης, με υποχρέωση μετά το πέρας των εργασιών για επιστροφή των εκρηκτικών που δεν καταναλώθηκαν, στον προμηθευτή έμπορο».
Σελίδα 4-5
4.1.6.2 Παράγωγη – αποθήκευση & διάθεση σε κατανάλωση εκρηκτικών υλών – μέτρα ασφάλειας. Για την εγκατάσταση και λειτουργία εργοστασίων και αποθηκών εκρηκτικών υλών, απαιτείται άδεια εγκατάστασης και λειτουργίας της αρμόδιας Υπηρεσίας του Υπουργείου Οικονομίας Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Για την αποθήκευση εκρηκτικών υλών εντός λατομείων – μεταλλείων, εφαρμόζονται οι διατάξεις του Κανονισμού αυτών, ενώ για την παραγωγή τέτοιων υλικών μέσα στους προαναφερόμενους χώρους απαιτείται η πιο πάνω άδεια. Δεν απαιτείται άδεια λειτουργίας για εναποθήκευση: 1. Μέχρι τριών (3) κιλών εκρηκτικών υλών των ομάδων επικινδυνότητας 1.1 (πλην 1.1Α) και 1.2, εκρηκτικές ύλες προβλεπόμενες από την 3329/15-2-1989 κοινή Υπουργική Απόφαση. 2. Μέχρι είκοσι (20) κιλών εκρηκτικών υλών των Ομάδων Επικινδυνότητας 1.3 και 1.4. 3. Μέχρι εκατό (100) κιλών άκαπνης πυρίτιδας κυνηγιού. 4. Μέχρι τριάντα χιλιάδων (30.000) τεμαχίων φυσιγγίων και εκατό χιλιάδων (100.000) τεμαχίων καψυλλίων κυνηγιού. 5. Για την εναποθήκευση περισσότερων ποσοτήτων των πιο πάνω απαιτείται άδεια εγκατάστασης και λειτουργίας αποθηκών του Υπουργείου Οικονομίας Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Πριν τη διάθεση εκρηκτικών υλών στην αγορά, απαιτείται έγκριση κυκλοφορίας της αρμόδιας Υπηρεσίας του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Η έγκριση αυτή απαιτείται για τα εγχώρια και για τα εισαγόμενα εκρηκτικά με εξαίρεση των προερχομένων από τις Χώρες της Ε.Ε., εφόσον έχουν έγκριση κυκλοφορίας από την χώρα προέλευσής τους. Δεν απαιτείται έγκριση κυκλοφορίας, για τα φυσίγγια και καψύλλια κυνηγιού Αρμόδια όργανα για τον έλεγχο εφαρμογής της ως άνω Κ.Υ.Α. είναι οι οικείες Υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομίας Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας και της Ελληνικής Αστυνομίας. 4.1.6.3 Μέτρα Ασφαλείας: Στα εργοστάσια – εργαστήρια παραγωγής και στις νομίμως λειτουργούσες αποθήκες εκρηκτικών υλών λαμβάνονται, τα μέτρα ασφαλείας που αναλυτικά περιγράφονται στο άρθρο 2 της 3009/2/28-γ από 15-6-1994 (Φ.Ε.Κ. Β’-461)Υπουργικής απόφασης. Ενδεικτικά: α. Τοποθετείται σύστημα συναγερμού, το οποίο καλύπτει όλα τα τμήματα του εργοστασίου – εργαστηρίων και αποθηκών. β. Φυλάσσονται με φύλακες σε 24ωρη βάση. γ. Ασφαλίζονται οι θύρες με ειδικές κλειδαριές ασφαλείας, κατά τις ώρες μη λειτουργίας αυτών. δ. Αποκαθίσταται αμέσως κάθε φθορά των χώρων παρασκευής εκρηκτικών, των τοίχων, των θυρών και της περίφραξης. ε. Τηρείται απαρεγκλίτως το όριο δυναμικότητας των αποθηκών εκρηκτικών υλών. στ. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, λειτουργεί φωτισμός ασφαλείας, ο οποίος καλύπτει τα κυριότερα τμήματα και την περίφραξη του εργοστασίου. 4.1.6.4 Τήρηση Βιβλίων από Εμπόρους εκρηκτικών υλών
Σελίδα 4-6
Φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ασκούν εμπορία εκρηκτικών υλών, υποχρεούνται να τηρούν ειδικά βιβλία, ο τρόπος τήρησης των οποίων και οι υποχρεώσεις των εν λόγω εμπόρων προβλέπονται στις διατάξεις της υπ’ αριθ. 3009/2/27-γ από 21-9-1994 υπουργικής απόφασης. Ειδικότερα στο άρθρο 1 (Υποχρέωση τήρησης βιβλίων) της ως άνω απόφασης ορίζεται ότι: «Φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ασκούν εμπορία εκρηκτικών υλών, υποχρεούνται να τηρούν ειδικά βιβλία ως ακολούθως:
Έμποροι εκρηκτικών υλών: α. Βιβλίο αποθήκης εκρηκτικών υλών. β. Βιβλίο πώλησης εκρηκτικών υλών. Στο άρθρο 2 (Τρόπος τήρησης βιβλίων) της ως άνω απόφασης ορίζεται ότι:
«Στα προβλεπόμενα από το άρθρο 1 της παρούσας βιβλία, καταχωρούνται υποχρεωτικά όλα τα στοιχεία που διαλαμβάνονται στα επισυναπτόμενα στην παρούσα παραρτήματα. Οι ενδιαφερόμενοι δύνανται: Παράλληλα με όλα τα ως άνω βιβλία, να τηρούν μηχανογραφημένα τα στοιχεία που προβλέπονται για τα βιβλία αυτά.
α. Απαγορεύεται οποιαδήποτε διόρθωση ή απόξεση επί των ανωτέρω βιβλίων. β. Σε περίπτωση λάθους, αναγράφεται, με ερυθρό μολύβι, η φράση «Επανα-λαμβάνεται κατωτέρω υπ’ αυξ. αριθ.: …» και ολόκληρη η σχετική εγγραφή επαναλαμβάνεται. Στο άρθρο 3 (Υποχρεώσεις εμπόρων) της ως άνω Απόφασης προβλέπεται, μεταξύ άλλων, ότι οι έμποροι υποχρεούνται να επιτρέπουν, ανά πάσα στιγμή, στους αστυνομικούς των οικείων Υπηρεσιών τη διενέργεια ελέγχου των ανωτέρω βιβλίων ώστε να γίνεται διασταύρωση αυτών των τηρούμενων βιβλίων και λοιπών παραστατικών εγγράφων (βιβλία αγοράς & κατανάλωσης εκρηκτικών υλών, βιβλία αποθηκών, δελτία αποστολής, ημερήσιες καταχωρήσεις κατανάλωσης κ.ά.) για την εξακρίβωση τήρησης ή υπέρβασης της δυναμικότητας των αποθηκών εκρηκτικών υλών κατά τους αστυνομικούς ελέγχους στις τελευταίες.
4.1.6.5 Χρήση εκρηκτικών υλών από Γομωτές – Πυροδότες Η χρήση των εκρηκτικών υλών σε οποιοδήποτε μέρος, συμπεριλαμβανομένων και των χώρων λατομικών και μεταλλευτικών εργασιών, επιτρέπεται να γίνεται μόνο από άτομα που κατέχουν άδεια γομωτή και πυροδότη. Η άδεια γομωτή και πυροδότη χορηγείται από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Οι προϋποθέσεις, η διαδικασία και τα απαιτούμενα δικαιολογητικά για τη χορήγηση της άδειας αυτής και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια, καθορίζονται με απόφαση των Υπουργών τ. Δημόσιας Τάξης και Βιομηχανίας, τ. Ενέργειας και Τεχνολογίας {2254/230/Φ.6.9 από 21-121994 Κ.Υ.Α. (Φ.Ε.Κ. Β΄-73)}.
Σελίδα 4-7
4.2
Νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες 4.2.1
Εισαγωγή – Ορισμός
Η δραστηριότητα της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες είναι ένα φαινόμενο αναπόσπαστο με τις εξελίξεις και τις μεταλλάξεις των σύγχρονων κοινωνιών και οριοθετεί την προσπάθεια του οργανωμένου και όχι μόνο εγκλήματος να νομιμοποιήσει τα χρήματα που προέρχονται από τις πράξεις του. Το σημαντικό μέγεθος των χρηματικών αυτών ποσών, συνήθως διοχετεύεται, μέσω πολλαπλών συναλλαγών σε διάφορους επενδυτικούς στόχους με απώτερο στόχο την απομάκρυνση κάθε ύποπτου ίχνους που θα παρέπεμπε στην παράνομη πηγή προέλευσής τους. Εκτός του ρευστού χρήματος, το οποίο αποτελεί και το βασικό μέσο των παράνομων συναλλαγών, ο όρος «νομιμοποίηση εσόδων» περιλαμβάνει και άλλες μορφές περιουσιακών στοιχείων όπως τίτλοι ακινήτων, κοσμήματα, αυτοκίνητα, πλοία και αεροπλάνα, έργα τέχνης και πολλά άλλα. Ο όρος «νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες (εγκληματικές) δραστηριότητες αναφέρεται διεθνώς σε πολλές νομοθετικές ρυθμίσεις, αναλύσεις και αναφορές με την ονομασία «money laundering». Στην Ελλάδα ο σχετικός όρος αναφέρεται για πρώτη φορά μέσω του Νόμου 2145/1993 σχετικά με τη ρύθμιση θεμάτων εκτελέσεως ποινών, επιταχύνσεως και εκσυγχρονισμού των διαδικασιών απονομής της δικαιοσύνης και άλλων θεμάτων, και μέσω της τροποποίησης αυτού μέσω του άρθρου 2 του Ν2331/95 καταλήγουμε ότι «νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες- με την έννοια της διάπραξης σοβαρών ποινικών αδικημάτων- είναι το σύνολο των πράξεων ή των παραλείψεων με τις οποίες αποκρύπτεται η πραγματική προέλευση και ο δικαιούχος των παράνομα αποκτούμενων περιουσιακών στοιχείων, με τρόπο ώστε, εμφανίζοντας ότι προέρχονται από νόμιμη οικονομική δραστηριότητα, να διατηρεί τον έλεγχο επ’ αυτών» Με τον όρο «εγκληματική δραστηριότητα» εννοούμε τις αξιόποινες, εγκληματικές πράξεις που σύμφωνα με το Νόμο 2331/95, είναι οι εξής: •διακίνηση, παραλαβή, κατοχή, παρασκευή, νοθεία, καλλιέργεια, διάδοση χρήσης, διάθεση χώρου για χρήση, πλαστογραφία ή νόθευση συνταγής για διακίνηση, διάθεση από γιατρό ή φαρμακοποιό, ναρκωτικών. • εισαγωγή, κατοχή, κατασκευή, μετασκευή, συναρμολόγηση, εμπορία, παράδοση, μεταφορά, παραλαβή, απόκρυψη ή αποδοχή με σκοπό τη διάθεση σε τρίτους όπλων, εκρηκτικών και γενικά πολεμικού υλικού. • ληστεία • εκβιασμός • αρπαγή (απαγωγή) έγκλημα κατά της προσωπικής ελευθερίας, αποβλέποντας στα λύτρα που καταβάλλονται στους απαγωγείς για την απελευθέρωση των θυμάτων. • κλοπή • υπεξαίρεση • απάτη • παράνομη εμπορία αρχαιοτήτων (αρχαιοκαπηλία) • κλοπή φορτίου πλοίου αν το αντικείμενό της είναι ιδιαίτερα μεγάλης αξίας • διαμεσολάβηση έναντι ανταλλάγματος σε αφαίρεση ιστών, οργάνων. Απόκτηση με σκοπό τη μεταπώληση ιστών ή οργάνων • οικονομικά αδικήματα κατά του δημοσίου ή νομικών προσώπων του ευρύτερου δημόσιου τομέα. • διακεκριμένη λαθρεμπορία. • παραβιάσεις της νομοθεσίας για τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες. • μαστροπεία κατ’ επάγγελμα ή από κερδοσκοπία. • παραβιάσεις της νομοθεσίας για τα τυχερά παιχνίδια. • δωροδοκία για νόμιμες πράξεις. • δωροδοκία για παράνομες πράξεις.
Σελίδα 4-8
• δωροδοκία δικαστή. • τοκογλυφία, αν αυτή ασκείται κατ’επάγγελμα ή κατά συνήθεια. • λαθρομετανάστευση. •λαθρεμπορία πυρηνικών υλικών και λοιπών ραδιενεργών ουσιών. • δωροδοκία αλλοδαπού δημοσίου υπαλλήλου. •απάτη εις βάρος των οικονομικών συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. • σύσταση και συμμορία (συμφωνία ή ένωση με άλλο πρόσωπο για τη διάπραξη κακουργημάτων ή πλημμελημάτων). 4.2.2
Ιστορικό
Ύστερα από την έκδοση της Οδηγίας 91/308/ΕΟΚ , τα κράτη μέλη έπρεπε να ενσωματώσουν την Οδηγία αυτή στην εθνική τους νομοθεσία. Και αυτό έπρεπε να το πράξουν το αργότερο μέχρι την 1η Ιανουαρίου 1993, όπως ορίζεται στο άρθρο 16 § 1 της Οδηγίας 91/308/ΕΟΚ. Έτσι και η Ελλάδα προχώρησε στην ψήφιση του νόμου 2145/1993, ο οποίος προσέθεσε στον Ποινικό μας Κώδικα το άρθρο 394Α για τη «Νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα». Για να διαπιστωθεί η πρόοδος που είχε κάνει μέχρι εκείνο το σημείο το Ελληνικό κράτος αναφορικά με την πρόληψη και καταστολή του ξεπλύματος, διενεργήθηκε επιτόπια «αμοιβαία εξέταση» τον Ιανουάριο του 1994 στην Αθήνα από εμπειρογνώμονες της FATF. Στις 23 Απριλίου 1994 οι εμπειρογνώμονες της FATF κατέληξαν σε συμπεράσματα δυσάρεστα για την ελληνική νομοθεσία και στην έκθεση που παρέδωσαν ανέφεραν εν ολίγοις ότι η χώρα μας παρά τα όποια θετικά βήματα είχε κάνει μέχρι τότε για την καταπολέμηση του φαινομένου της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, δεν είχε θεσπίσει ένα πλήρες πρόγραμμα για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης αποτελούσε ελκυστικό στόχο για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος και κρινόταν σκόπιμο να ληφθούν περαιτέρω πρωτοβουλίες από το τραπεζικό σύστημα της χώρας και να γίνουν μεγαλύτερες προσπάθειες για την πλήρη εφαρμογή των συστάσεων και οδηγιών της FATF. Η Ελληνική Κυβέρνηση θα πληροφορούσε τα μέλη της FATF για την πρόοδο που είχε κάνει σχετικά με την εφαρμογή των 40 Συστάσεων πριν από το τέλος του 1994. Η δεύτερη αμοιβαία εξέταση της Ελλάδος, θα γινόταν κατά την έναρξη του δεύτερου γύρου, στις αρχές του 1996». H προσπάθεια λοιπόν που κατέβαλε η Ελλάδα δεν κρίθηκε επαρκής και πέρα από τα παραπάνω ασκήθηκε και προσφυγή σε βάρος της Ελλάδος για πλημμελή ενσωμάτωση της Οδηγίας 91/308/ΕΟΚ. Υπό την πίεση μιας καταδίκης η Ελλάδα προχώρησε στη λήψη άμεσων μέτρων. Ακολούθησε απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης, τον Ιούνιο του 1994, με την οποία συγκροτήθηκε ειδική νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την κατάρτιση σχεδίου νόμου για την συμπλήρωση της ελληνικής νομοθεσίας σχετικά με την πρόληψη και την καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα. Το σχέδιο που κατήρτισε η επιτροπή αυτή, υπεβλήθη στον Υπουργό Δικαιοσύνης δέκα περίπου μέρες πριν τα Χριστούγεννα του 1994. Έτσι η χώρα μας προέβη στην ψήφιση του νόμου 2331/1995 για την πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, στον οποίο ουσιαστικά εντάχθηκε ολόκληρη η οδηγία και καταργήθηκε το άρθρο 394Α από τον Ποινικό μας Κώδικα. 4.2.3
Νομοθετικό πλαίσιο και περιεχόμενο
Ο ΝΟΜΟΣ 2331/1995 Στα πρώτα άρθρα του νόμου παρατίθενται βασικοί ορισμοί εννοιών που χρησιμοποιούνται συχνότατα στις υπόλοιπες ρυθμίσεις του νόμου. Ορίζεται εξαρχής τι περιλαμβάνει ο όρος «εγκληματική δραστηριότητα» και ποια αδικήματα εσωκλείει στην αναφορά του. Επίσης, παρατίθενται ορισμοί για τις έννοιες της περιουσίας , του χρηματοπιστωτικού ιδρύματος και του
Σελίδα 4-9
χρηματοπιστωτικού οργανισμού, της αρμόδιας αρχής κτλ. Σε ένα σημείο και πιο συγκεκριμένα στην παράγραφο 4 του άρθρου 2 αναφέρεται ότι «Τα εγκλήματα του άρθρου αυτού τιμωρούνται ακόμη και στην περίπτωση που η εγκληματική δραστηριότητα έλαβε χώρα στην αλλοδαπή και δεν υπόκειται στη δικαιοδοσία των ελληνικών ποινικών δικαστηρίων». Από τη διάταξη αυτή φαίνεται ότι η Ελλάδα επιφυλάσσει για τον εαυτό της το δικαίωμα να τιμωρήσει το δράστη της νομιμοποίησης εσόδων στην Ελλάδα, ανεξάρτητα από το αν θα τιμωρηθεί ο υπαίτιος της προηγούμενης εγκληματικής δραστηριότητας, ο οποίος για την αξιόποινη πράξη που πραγμάτωσε στην αλλοδαπή μπορεί να υπάγεται στη δικαιοδοσία εκείνης της χώρας. Ο συγκεκριμένος νόμος θα μπορούσε να θεωρηθεί μία καλή βάση και αρχή των όσων επακολούθησαν στην ελληνική νομοθεσία. Ο ΝΟΜΟΣ 3424/2005 Ο ν. 3424/2005 συντάχθηκε και ψηφίστηκε με σκοπό την Τροποποίηση, συμπλήρωση και αντικατάσταση διατάξεων του ν.2331/1995 (ΦΕΚ 173Α΄) και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στην Οδηγία 2001/97/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος με σκοπό τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και άλλες διατάξεις. Ο νέος νόμος περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές οι οποίες περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω. Ενώ με την παλαιότερη διατύπωσή του ο ν. 2331/1995 καθόριζε την «προηγούμενη εγκληματική δραστηριότητα» στο άρθρο 1 με πίνακα αποκλειστικά απαριθμούμενων εγκλημάτων, όπου περιλαμβάνονταν 24 κατηγορίες εγκλημάτων, με την τροποποίηση του ν. 3424/2005 ο πίνακας υπέστη μετατροπή και , εκτός του ότι μεταβαπτίζει την «προηγούμενη εγκληματική δραστηριότητα» σε «βασικό έγκλημα», περιλαμβάνει πλέον 16 βασικά εγκλήματα, τα οποία αναφέρονταν κατά βάση και στον αρχικό ν. 2331/1995 και επιπλέον μία ακόμα γενική κατηγορία εγκλημάτων: « κάθε αξιόποινη πράξη» που τιμωρείται με ποινή στερητική της ελευθερίας άνω των 6 μηνών, εφόσον προέκυψε από την τέλεσή της περιουσία μεγαλύτερη των €15.000. Σύμφωνα με την πρόβλεψη του άρθρου 1 περ. α΄ Ν.2331/1995 , για την εφαρμογή των διατάξεων του πρώτου κεφαλαίου του ιδίου νόμου, ο όρος «εγκληματική δραστηριότητα» ως στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος της «νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα» (όπως αυτό περιγράφεται στο άρθρο 1 περ. β΄ Ν. 2331/1995 και τιμωρείται στο άρθρο 2 του ίδιου νόμου), νοηματοδοτείται μέσα από μία σειρά εγκλημάτων. Η πρώτη σημαντική διαφοροποίηση, σε σχέση με ότι ίσχυε μέχρι την πρόσφατη τροποποίηση, διαπιστώνεται από την ανάγνωση του οικείου καταλόγου. Έτσι λοιπόν , ενώ στον παλαιότερο πίνακα απαριθμούνται περιοριστικά 24 επιμέρους κατηγορίες εγκλημάτων, ακολουθείται πλέον ένα διπλό σύστημα προσδιορισμού των εγκληματικών δραστηριοτήτων. Συγκεκριμένα, στην πρώτη κατηγορία απαριθμούνται σε πίνακα στον οποίο προβλέπονται περιοριστικά 16 υπο-κατηγορίες εγκλημάτων, τα οποία και καλούνται «βασικά εγκλήματα», ενώ στη δεύτερη κατηγορία γενικά και αφηρημένα προβλέπονται εγκλήματα με βάση την προβλεπόμενη ποινή και το ύψος της περιουσίας που προέκυψε από την πραγμάτωση της αξιόποινης πράξης. Με το νέο νόμο 3424/2005 προστέθηκαν νέοι παράγοντες που υποχρεούνται να βοηθήσουν τις αρχές στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και είναι οι εξής: • Τα Πιστωτικά Ιδρύματα • Οι Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί • Οι Εταιρίες Χρηματοδοτικής Μίσθωσης • Οι Εταιρίες Πρακτορείας Επιχειρηματικών Απαιτήσεων Τρίτων • οι εταιρείες επιχειρηματικού κεφαλαίου • οι ορκωτοί λογιστές, ελεγκτές και εξωτερικοί λογιστές, καθώς και οι ελεγκτικές εταιρείες •οι φορολογικοί ή φοροτεχνικοί σύμβουλοι και οι εταιρείες φορολογικών ή
Σελίδα 4-10
φοροτεχνικών συμβουλών • οι κτηματομεσίτες και οι κτηματομεσιτικές εταιρείες •τα καζίνο, τα καζίνο του διαδικτύου (internet) και οι εταιρείες διοργάνωσης τυχερών παιχνιδιών • οι οίκοι δημοπρασίας • οι έμποροι αγαθών μεγάλης αξίας και οι εκπλειστηριαστές όταν η αξία της συναλλαγής υπερβαίνει τα 15.000 ευρώ είτε η πληρωμή γίνεται εφάπαξ είτε με δόσεις •οι συμβολαιογράφοι και οι δικηγόροι όταν συμμετέχουν είτε βοηθώντας στο σχεδιασμό ή στην υλοποίηση συναλλαγών για τους πελάτες τους σχετικά με την αγορά και πώληση ακινήτων ή επιχειρήσεων, τη διαχείριση χρημάτων, τίτλων ή άλλων περιουσιακών στοιχείων των πελατών τους, το άνοιγμα ή τη διαχείριση τραπεζικών λογαριασμών ταμιευτηρίου ή λογαριασμών τίτλων, την οργάνωση των εισφορών των αναγκαίων για τη δημιουργία, λειτουργία ή διοίκηση εταιρειών, τη σύσταση, λειτουργία ή διοίκηση καταπιστευματικών εταιρειών, επιχειρήσεων ή ανάλογων μονάδων, είτε ενεργώντας εξ ονόματος και για λογαριασμό των πελατών τους στο πλαίσιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών ή συναλλαγών επί ακινήτων. Η παροχή νομικών συμβουλών εξακολουθεί να υπόκειται στην τήρηση του επαγγελματικού απορρήτου, εκτός εάν ο ίδιος ο νομικός σύμβουλος συμμετέχει σε δραστηριότητες νομιμοποίησης παράνομων εσόδων, εάν οι νομικές συμβουλές παρέχονται με αποκλειστικό σκοπό τη νομιμοποίηση παράνομων εσόδων ή εάν ο δικηγόρος γνωρίζει ότι ο πελάτης του ζητεί νομικές συμβουλές προκειμένου να προβεί σε νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. •οι ταχυδρομικές εταιρείες, μόνο στην έκταση που ασκούν τη δραστηριότητα της διαμεσολάβησης στη μεταφορά κεφαλαίων. Η Τράπεζα της Ελλάδος, στα πλαίσια της εποπτείας της επί των εταιρειών αυτών, συνεργάζεται με το Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών και με την Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων. Ένα ακόμη ζήτημα που προέκυψε από τη θέσπιση του νόμου 3424/2005 είναι η Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή με την επωνυμία : « Εθνική Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες». Εισήχθη στην Ελληνική έννομη τάξη με το άρθρο 7 ν.3424/2005174, το οποίο αντικατέστησε το άρθρο 7 ν. 2331/1995. Αντικαταστάθηκε λοιπόν έτσι η επιτροπή του (προγενέστερου) άρθρου 7 από την Εθνική αυτή Αρχή που στόχο έχει την ουσιώδη συμβολή στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Πρόκειται για μια ενδεκαμελή επιτροπή, την οποία προεδρεύει επίτιμος δικαστικός και η οποία συγκροτείται από εκπροσώπους Υπουργείων και διαφόρων ελεγκτικών φορέων, μετέχει δε σε αυτήν και εκπρόσωπος της Ένωσης Τραπεζών που έτσι καθίσταται κι ελεγχόμενος κι ελέγχων εν ταυτό φορέας. Πάντως ο δικαστικός που προεδρεύει πρέπει οπωσδήποτε να τελεί επί τιμή, εξαιτίας του άρθρου 89§3 του Συντάγματος, το οποίο απαγορεύει την ανάθεση διοικητικών καθηκόντων σε δικαστικούς λειτουργούς. H Εθνική Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες έχει συγκεκριμένες αρμοδιότητες οι οποίες ορίζονται από το άρθρο 7 ως εξής: • συγκεντρώνει, διερευνά και αξιολογεί τις πληροφορίες που διαβιβάζονται σε αυτήν και σχετίζονται με ύποπτες συναλλαγές νομιμοποιήσεως εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, σύμφωνα με τα άρθρα 4 και 6 του ν. 2331/1995. • δέχεται, διερευνά και αξιολογεί κάθε πληροφορία σχετική με συναλλαγές νομιμοποιήσεως εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες που διαβιβάζεται σε αυτήν από αλλοδαπούς φορείς, με τους οποίους και συνεργάζεται για την παροχή κάθε δυνατής συνδρομής. • έχει πρόσβαση σε κάθε μορφής αρχείο δημόσιας αρχής τήρησης και επεξεργασίας δεδομένων, περιλαμβανομένου του συστήματος Τειρεσίας. Στο πλαίσιο των ερευνών της δεν ισχύει το φορολογικό απόρρητο. • μπορεί να διενεργεί οικονομικούς ελέγχους, σε σοβαρές κατά την κρίση της περιπτώσεις, σε οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία ή σε οργανισμούς και επιχειρήσεις του δημόσιου τομέα, χωρίς προηγούμενη ενημέρωση άλλης Αρχής. • ζητά, κατά τη διάρκεια των ελέγχων της προηγούμενης περίπτωσης, στοιχεία που αφορούν την κίνηση τραπεζικών λογαριασμών ή λογαριασμών άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Σελίδα 4-11
• ζητά τη συνεργασία υπηρεσιών και οργανισμών οποιασδήποτε μορφής και την παροχή στοιχείων, ακόμα και από δικαστικές αρχές, εξ αφορμής του ελέγχου και της έρευνας στοιχείων σχετικών με εγκληματικές δραστηριότητες νομιμοποίησης εσόδων, προερχόμενων από την τέλεση των εγκλημάτων που αναφέρονται στο άρθρο 1. • ενημερώνει εγγράφως ή με ασφαλές ηλεκτρονικό μέσο τον διαβιβάζοντα την πληροφορία ότι την έλαβε και του παρέχει άλλα σχετικά στοιχεία χωρίς όμως να παραβιάζεται το απόρρητο των προανακριτικών της ενεργειών ή να δυσχεραίνεται η άσκηση των αρμοδιοτήτων της. • αξιολογεί και διερευνά πληροφορίες και αναφορές που διαβιβάζονται σε αυτή από αρμόδιους φορείς της χώρας μας ή από τα αρμόδια όργανα διεθνών οργανισμών και αφορούν το έγκλημα της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας, σύμφωνα με την αριθμ. 1373/2002 Απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και με τους Κανονισμούς του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αριθ. 467/2001, 2580/2001 και 308/2002 όπως και με κάθε άλλη συναφή προς το θέμα αυτό πράξη των διεθνών οργανισμών και λαμβάνει τα απαραίτητα σχετικά μέτρα για την εφαρμογή των ανωτέρω πράξεων. • Κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, ο Πρόεδρος και τα Μέλη της Αρχής έχουν υποχρέωση να τηρούν τις αρχές της αντικειμενικότητας και αμεροληψίας και έχουν καθήκον να τηρούν εχεμύθεια για πληροφορίες, των οποίων λαμβάνουν γνώση κατά την άσκηση των καθηκόντων τους για πέντε έτη μετά την ακούσια ή εκούσια αποχώρησή τους από την Αρχή. • Η Αρχή υποστηρίζεται από επιστημονικό, διοικητικό και βοηθητικό προσωπικό που αποσπάται από τα Υπουργεία και τους δημόσιους φορείς που αναφέρονται στην παράγραφο 4, συμπεριλαμβανομένου του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων, της Ελληνικής Αστυνομίας, του Πυροσβεστικού και του Λιμενικού Σώματος των Υπουργείων Εθνικής Άμυνας, Δημόσιας Τάξης και Εμπορικής Ναυτιλίας. Για το σκοπό αυτόν, με απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών, ύστερα από πρόταση του Προέδρου της Αρχής, συνιστώνται και κατανέμονται έως πενήντα (50) συνολικά θέσεις, οι οποίες πληρούνται μόνο με απόσπαση. Ειδικότερα, σε θέσεις επιστημονικού προσωπικού αποσπώνται άτομα με ειδικές γνώσεις και εμπειρία σε αντιμετώπιση υποθέσεων νομιμοποιήσεως εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Οι αποσπάσεις του προσωπικού που αναφέρεται στα προηγούμενα εδάφια γίνονται κατά παρέκκλιση των κειμένων διατάξεων, με κοινή απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών και του αρμόδιου Υπουργού, ύστερα από πρόταση του Προέδρου της Αρχής. Οι υπηρετούντες με απόσπαση στην Αρχή λαμβάνουν το σύνολο των πάσης φύσεως αποδοχών και επιδομάτων από την υπηρεσία από την οποία έχουν αποσπασθεί, πλην αυτών που σχετίζονται με την ενεργό άσκηση των καθηκόντων τους. • Για τα εγκλήματα που προβλέπονται και τιμωρούνται από το νόμο αυτόν και τα συναφή με αυτά, οι υπάλληλοι της Αρχής θεωρούνται ειδικοί προανακριτικοί υπάλληλοι. Οι υπάλληλοι αυτοί δεν κωλύονται να εξεταστούν ως μάρτυρες στο ακροατήριο εκ του ότι ενήργησαν ανακριτικές πράξεις για τα εγκλήματα τα προβλεπόμενα από τις διατάξεις του νόμου αυτού και τα συναφή με αυτά. Ο Πρόεδρος και τα Μέλη της Αρχής, κατά παρέκκλιση των διατάξεων του άρθρου 243 Κ.Π.Δ., εποπτεύουν τους προαναφερόμενους ειδικούς προανακριτικούς υπαλλήλους κατά τη διενέργεια προανάκρισης και προκαταρτικής εξέτασης. Η εποπτεία αυτή συνίσταται ιδίως στο δικαίωμα να ενημερώνονται για όλες τις πληροφορίες ή καταγγελίες που περιέρχονται στις υπηρεσίες της Αρχής, να λαμβάνουν γνώση όλων των υποθέσεων που χειρίζονται και να παρακολουθούν την πορεία τους, να δίδουν οδηγίες, να κατευθύνουν και να παρίστανται κατά τη διενέργεια των ανακριτικών πράξεων. Κατά τη διάρκεια της προδικαστικής έρευνας επιτρέπεται, εφόσον κρίνεται αναγκαίο, η προσαγωγή μαρτύρων και υπόπτων στην έδρα της Αρχής για εξέταση. Η κατά τα ανωτέρω σχηματιζόμενη δικογραφία διαβιβάζεται μετά την περάτωσή της στον αρμόδιο για την ποινική δίωξη Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών. • Όταν η Αρχή θεωρεί ορισμένη σύμβαση ή συναλλαγή ύποπτη νομιμοποιήσεως εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, συντάσσει αιτιολογημένο πόρισμα και το αποστέλλει μαζί με το φάκελο της υπόθεσης στον αρμόδιο Εισαγγελέα. Σε διαφορετική περίπτωση θέτει την υπόθεση στο
Σελίδα 4-12
αρχείο, από όπου είναι δυνατόν να ανασυρθεί, συσχετιζόμενη με την ίδια ή με οποιαδήποτε άλλη ύποπτη κατά την προαναφερόμενη έννοια, σύμβαση ή συναλλαγή. • Με απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών καθορίζονται τα ειδικότερα θέματα που αφορούν τη λειτουργία της Αρχής. • Με απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών καθορίζονται, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης, οι αποδοχές του Προέδρου, η αποζημίωση των Μελών, καθώς και τυχόν πρόσθετες αμοιβές του προσωπικού που υπηρετεί με απόσπαση και βαρύνουν τις πιστώσεις του προϋπολογισμού του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. • Ο Πρόεδρος της Αρχής και τα Μέλη αυτής υποβάλλουν κατ’ έτος στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου την προβλεπόμενη από το ν. 3023/2002 (ΦΕΚ 146 Α΄), όπως εκάστοτε ισχύει, δήλωση περιουσιακής κατάστασης. Ο ΝΟΜΟΣ 3691/2008 Βάση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου αποτελεί ο Ν.3691/05.08.2008, ο οποίος αναβαθμίζει σημαντικά τους μηχανισμούς πρόληψης του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας της χώρας μας και ενσωματώνει τις διατάξεις της Οδηγίας 2005/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, καθώς και της Οδηγίας 2006/70/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αποτελεί εφαρμοστικό μέτρο της Οδηγίας 2005/60/ΕΚ. Ο Ν.3691/2008 είναι ο τρίτος κατά σειρά νόμος που ψηφίζεται στη χώρα μας για την θωράκισή της από το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας μετά τον Ν.2331/1995 και τον Ν.3424/2005 που ενσωμάτωσαν στην ελληνική νομοθεσία τις διατάξεις των Οδηγιών 91/308/ΕΟΚ και 2001/97/ΕΚ αντιστοίχως. Αντικείμενο του Ν.3691/05.08.2008, αποτελεί η πρόληψη και καταστολή των αδικημάτων της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, καθώς και η προστασία του χρηματοπιστωτικού συστήματος από τους κινδύνους που ενέχουν οι ανωτέρω δραστηριότητες. Τα πρόσωπα που υπόκεινται στις υποχρεώσεις του νέου νόμου είναι: • Τα πιστωτικά ιδρύματα • Οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί • Οι εταιρίες κεφαλαίου επιχειρηματικών συναλλαγών • Οι ορκωτοί λογιστές , ελεγκτές, εξωτερικοί λογιστές και οι ελεγκτικές εταιρίες • Οι φορολογικοί ή φοροτεχνικοί σύμβουλοι και οι αντίστοιχες εταιρίες • Οι κτηματομεσίτες και οι κτηματομεσιτικές εταιρίες • Οι οίκοι δημοπρασίας •Οι έμποροι αγαθών μεγάλης αξίας για αξία συναλλαγής μεγαλύτερη των €15.000 (εφάπαξ ή τμηματικά) • Οι συμβολαιογράφοι και οι δικηγόροι • Οι εταιρίες παροχής επιχειρηματικού κεφαλαίου • Τα καζίνο, τα καζίνο επί πλοίων με ελληνική σημαία και οι επιχειρήσεις- οργανισμοί του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα που διοργανώνουν τυχερά παιχνίδια και πρακτορεία που σχετίζονται με τις δραστηριότητες αυτές • Ο εκπλειστηριαστές • Οι ενεχυροδανειστές • Τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που παρέχουν υπηρεσίες σε εταιρίες και καταπιστεύματα. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 2 του ανωτέρω νόμου, η νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, συνίσταται καταρχήν στη μετατροπή ή μεταβίβαση περιουσίας εν γνώσει του γεγονότος ότι αυτή προέρχεται από εγκληματικές δραστηριότητες ή από πράξη συμμετοχής σε αυτές, με σκοπό την απόκρυψη ή τη συγκάλυψη της παράνομης προέλευσής της ή την παροχή συνδρομής σε οποιονδήποτε εμπλέκεται στις δραστηριότητες αυτές, προκειμένου να αποφύγει τις έννομες συνέπειες των πράξεών του.
Σελίδα 4-13
Το ρυθμιστικό πλαίσιο του νόμου 3691/2008 καταλαμβάνει και τις περιπτώσεις απόκρυψης ή συγκάλυψης της αλήθειας, με οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο, όσον αφορά στη φύση, προέλευση, διάθεση, διακίνηση ή χρήση περιουσίας ή στον τρόπο με τον οποίον αυτή αποκτήθηκε ή την κυριότητα επί περιουσιακών στοιχείων ή σχετικών με αυτά δικαιωμάτων, εν γνώσει του γεγονότος, ότι η περιουσία αυτή προέρχεται από εγκληματικές δραστηριότητες ή από πράξη συμμετοχής σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Περαιτέρω, «ξέπλυμα βρώμικου χρήματος» αποτελεί και η απόκτηση, κατοχή, διαχείριση ή χρήση περιουσίας, εν γνώσει κατά το χρόνο της κτήσης ή της διαχείρισης του γεγονότος, ότι αυτή προέρχεται από παράνομες δραστηριότητες ή, ομοίως, από πράξη συμμετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες, καθώς και η χρησιμοποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα με την τοποθέτηση σε αυτόν, ή τη διακίνηση μέσω αυτού, εσόδων που προέρχονται από παράνομες δραστηριότητες, με σκοπό να προσδοθεί νομιμοφάνεια στα εν λόγω έσοδα. Στις διατάξεις του ίδιου ως άνω νόμου υπάγεται και η περίπτωση της σύστασης και λειτουργίας οργάνωσης ή ομάδας δύο τουλάχιστον ατόμων για τη διάπραξη μιας ή περισσότερων από τις παραπάνω αναφερόμενες πράξεις και η συμμετοχή σε τέτοια οργάνωση ή ομάδα. Νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες υπάρχει και όταν οι δραστηριότητες από τις οποίες προέρχεται η προς νομιμοποίηση περιουσία έλαβαν χώρα στο έδαφος άλλου κράτους, εφόσον αυτές θα ήταν βασικό αδίκημα αν διαπράττονταν στην Ελλάδα και θεωρούνται αξιόποινες σύμφωνα με τη νομοθεσία του κράτους αυτού. Ποια είναι όμως η έννοια της «εγκληματικής δραστηριότητας» στα πλαίσια της εφαρμογής του προκείμενου νόμου; Ως εγκληματικές δραστηριότητες νοούνται η διάπραξη ενός ή περισσότερων εκ των λεγόμενων «βασικών» αδικημάτων που αναφέρονται ρητώς στο άρθρο 3 του νόμου 3691/2008. Τα βασικά αυτά αδικήματα είναι η εγκληματική οργάνωση του άρθρου 187 του Ποινικού Κώδικα, οι τρομοκρατικές πράξεις και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας (άρθρο 187Α ΠΚ), η παθητική και ενεργητική δωροδοκία (άρθρα 235 και 236 ΠΚ), η δωροδοκία δικαστή (άρθρο 237 ΠΚ), η εμπορία ανθρώπων (άρθρο 323Α ΠΚ), η απάτη με υπολογιστή (άρθρο 386Α ΠΚ) και η σωματεμπορία (άρθρο 351 ΠΚ). Στις εγκληματικές δραστηριότητες που εμπίπτουν στη ρύθμιση του ανωτέρω νόμου ανήκουν και αυτές που προβλέπονται στις διατάξεις των άρθρων 20, 21, 22 και 23 του Κώδικα Νόμου περί Ναρκωτικών (ν. 3459/2006), των άρθρων 15 και 17 του νόμου για τα όπλα, τα πυρομαχικά και τις εκρηκτικές ύλες (ν. 2168/1993), των άρθρων 53, 54, 55, 61 και 63 του νόμου για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς (ν. 3028/2002), των άρθρων 29 και 30 του νόμου για την προστασία της Κεφαλαιαγοράς από πράξεις προσώπων που κατέχουν προνομιακές πληροφορίες και πράξεις χειραγώγησης αγοράς (ν. 3340/2005), καθώς και άλλων νόμων, ανάμεσα στους οποίους διακριτή θέση καταλαμβάνουν αυτοί που αφορούν στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ν. 2803/2000) και τη δωροδοκία υπαλλήλων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ή των κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για την εφαρμογή των διατάξεων του νόμου 3691/2008 και, παράλληλα, για το συντονισμό της δράσης των αρμόδιων αρχών και τη διεθνή εκπροσώπηση της χώρας, το άρθρο 8 ορίζει ως Κεντρική Συντονιστική Αρχή το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, ενώ ιδιαίτερης μνείας χρήζει η πρόβλεψη του άρθρου 7 για τη σύσταση και λειτουργία της Επιτροπής καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, η οποία τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών. Σε αυτό το σημείο κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι οι κυρώσεις που αφορούν αδικήματα που σχετίζονται με τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες είναι ποινικές και αρκετά αυστηρές. Συμπερασματικά, ο νέος νόμος αντικαθιστά ουσιαστικά την προηγούμενη νομοθεσία και ενσωματώνει την οδηγία 2005/60/ΕΚ, επιβάλλει αυστηρότερες ποινές και διευρύνει τα εγκλήματα που περιλαμβάνονται στην έννοια «εγκληματικές δραστηριότητες»
Σελίδα 4-14
Σελίδα 4-15
4.3
Περί Ναρκωτικών 4.3.1
Γενικά
Η κατακόρυφη αύξηση της χρήσης ναρκωτικών τις τελευταίες δεκαετίες έχει αναδείξει το πρόβλημα των ναρκωτικών σε ένα καίριο κοινωνικό πρόβλημα, αλλά και σε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Η παραγωγή, διακίνηση και χρήση ναρκωτικών και εξαρτησιογόνων ουσιών είναι ένα φαινόμενο άμεσα συναρτούμενο με την εξέλιξη των οικονομικών, πολιτισμικών και κοινωνικών δομών σε παγκόσμιο επίπεδο. Το άνοιγμα των συνόρων, η εντατικοποίηση του παγκόσμιου μεταναστευτικού ρεύματος, η ραγδαία ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφορίας και η διάδοση του καταναλωτικού τρόπου ζωής παρουσιάζουν νέες ευκαιρίες και προκλήσεις, αλλά και νέους κινδύνους στον αγώνα που καταβάλουν οι σύγχρονες κοινωνίες για την καταπολέμηση της εξάρτησης. Η διαιώνιση του φαινομένου σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση νέων πηγών προσφοράς και νέων μεθόδων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, αλλά και με την εξέλιξη της ζήτησης που υποστηρίζεται από νέες πολιτισμικές και κοινωνικές αξίες που ευνοούν την χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Σελίδα 4-16
4.3.2
Έννοια — Ορισμός των ναρκωτικών
Τα ναρκωτικά είναι ουσίες, φυσικές ή συνθετικές, οι οποίες χρησιμοποιούνται είτε για ιατρικούς, είτε για μη ιατρικούς σκοπούς, των οποίων η επανειλημμένη πέραν του ιατρικού σκοπού χρήση, οδηγεί σε παροδική ή χρόνια τοξίνωση, δηλαδή δηλητηρίαση του οργανισμού. Όταν η χρήση των ναρκωτικών (ιδιοσκευάσματα, φάρμακα κλπ.) γίνεται με ιατρική παρακολούθηση κάτω από ιατρικές οδηγίες και βεβαίως για ιατρικούς σκοπούς, τα αποτελέσματα δεν εγκυμονούν κινδύνους για την υγεία. Αντιθέτως, όταν η χρήση τους γίνεται για οποιονδήποτε άλλο σκοπό το κύριο γνώρισμά τους είναι ότι προκαλούν εξάρτηση του ανθρώπινου οργανισμού αφού δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η τοξίνωση του οργανισμού που προκαλείται από την χρήση των ναρκωτικών ουσιών, οδηγεί το άτομο σε συμπεριφορές συνεχούς αναζήτησης των ουσιών αυτών εις τρόπον ώστε να εκδηλώνει συμπεριφορές εμμονής προς συγκεκριμένες ενέργειες που κατευθύνουν τις εκδηλώσεις του. για την επιτυχία αυτού του σκοπού. Η συνολική αυτή συμπεριφορά, ψυχικής και σωματικής εξάρτησης περιγράφεται με τον όρο «τοξικομανία» ή με τον πρόσφατα χρησιμοποιούμενο ηπιότερο και πλέον ευδόκιμο όρο «ουσιοεξάρτηση». Τα ναρκωτικά έχουν διαφορετική το- καθένα επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό και ειδικότερα στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) του ανθρώπου, επειδή η σύσταση της κάθε ναρκωτικής ουσίας διαφέρει και για τον λόγο αυτό ο όρος «ναρκωτικά» δεν θεωρείται ακριβής ως προς τον προσδιορισμό του συνόλου αυτών των ουσιών. Ορθότερος και πλέον δόκιμος είναι ο όρος «τοξικές ουσίες»
4.3.3
Σχετικοί με τα ναρκωτικά έννοιες και ορισμοί
Γενικοί α) Ναρκωτικό: είναι κάθε ουσία που ορίζεται ως ναρκωτικό φάρμακο ή ψυχοτρόπος ουσία από τις τρεις συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών του 1961, 1971 και 1988. Κατά την έννοια του Ν. 3459/06, είναι τεχνητές ή φυσικές ουσίες που δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα και προκαλούν εξάρτηση του ανθρώπου από αυτές. β) Προσωπική κατοχή και κατανάλωση (χρήση): είναι κάθε περίπτωση κατά την οποία κατάσχεται ένα ναρκωτικό, προοριζόμενο για την αποκλειστική χρήση κάποιου, δεν πρόκειται δε για περίπτωση οριζόμενη ως «Διακίνηση», «Καλλιέργεια», «Παρασκευή» και «Εκτροπή». γ) Κατάσχεση: είναι κάθε περίπτωση κατά την οποία ένα ναρκωτικό ή μία χημική ουσία που χρησιμοποιείται για την παρασκευή ναρκωτικών, κατάσχεται από τις αρμόδιες για την επιβολή του νόμου Αρχές. δ) Διακίνηση: είναι κάθε παράνομη εισαγωγή, εξαγωγή, μεταφορά, απόκτηση, πώληση, προμήθεια, αποστολή ή διανομή ενός ναρκωτικού ή χημικής ουσίας που χρησιμοποιείται για την παρασκευή ναρκωτικών με σκοπό κάθε είδους περιουσιακό όφελος.
Σελίδα 4-17
ε) Καλλιέργεια: είναι η φύτευση και καλλιέργεια της μήκωνος της υπνοφόρου, θάμνων κόκας και φυτών κάνναβης, όπως ορίζεται από τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1961. Ειδικοί α) «Ανοχή»: είναι η ανάγκη χρήσης συνεχώς αυξανόμενων ποσοτήτων της ναρκωτικής ουσίας, ώστε να επέλθει το επιθυμητό αποτέλεσμα. β) «Εθισμός ή εξάρτηση»: είναι η εξοικείωση του ανθρώπινου οργανισμού στις ναρκωτικές ουσίες, με αιτία τη συχνή λήψη τους, ώστε να καθίσταται αναγκαία η αύξηση της ποσότητάς τους, προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα χαρακτηριστικά του εθισμού περιλαμβάνουν : ° Μεγάλη επιθυμία ή ανάγκη συνέχισης της λήψης του ναρκωτικού ή φαρμάκου με τη χρήση κάθε νόμιμου ή παράνομου μέσου και τρόπου ακόμη και με την διάπραξη εγκληματικών πράξεων. ° Τάση αύξησης της δόσης. • Ψυχολογική και βιολογική (ψυχοσωματική) εξάρτηση από τη δράση της ουσίας. β Καταστροφική επίδραση στο άτομο, την οικογένεια και την κοινωνία. • Απόλυτη κυριαρχία της τοξικής ουσίας στην προσωπικότητα του ατόμου το οποίο με τη δική του βούληση αδυνατεί πλέον να αποβάλλει την εξάρτηση. γ) «Ψυχική εξάρτηση» : είναι η κατάσταση ευφορίας η οποία επιτυγχάνεται με την περιοδική ή συνεχή λήψη της ναρκωτικής ουσίας, με αντικειμενικό σκοπό την ένταση της ευχαρίστησης ή την αποτροπή της έντονης (σωματικής και ψυχικής) δυσφορίας από την πιθανή στέρησή της. δ) «Σωματική εξάρτηση» : είναι η κατάσταση που εκδηλώνεται με έντονες και επώδυνες σωματικές διαταραχές όταν διακόπτεται αιφνίδια η λήψη της ναρκωτικής ουσίας. ε) «Φαρμακευτική εξάρτηση» : είναι η κατάσταση που δημιουργείται από την επανειλημμένη χρήση ενός φαρμάκου, περιοδικά ή συνεχώς. στ) «Σύνδρομο στέρησης» : είναι οι επώδυνες και βίαιες σωματικές αντιδράσεις που προκαλεί η διακοπή της λήψης της ναρκωτικής ουσίας όταν έχει διαμορφωθεί στο άτομο η κατάσταση εξάρτησης. ζ) «Τοξικομανία» : είναι η συνεχής χρήση ναρκωτικών ουσιών έτσι ώστε να προκαλείται ψυχική και σωματική εξάρτηση. η) «Καλλιεργητής προς ιδία κατανάλωση» : είναι εκείνος που καλλιεργεί φυτικό υλικό ώστε να παράγει ναρκωτικά για δική του κατανάλωση. Τα ναρκωτικά που παράγονται με τον τρόπο αυτό δεν προορίζονται για πώληση. θ) «Εμπορική καλλιέργεια» : είναι η καλλιέργεια φυτών σε μεγάλη κλίμακα για την παραγωγή ναρκωτικών που προορίζονται να πωληθούν στον τελικό καταναλωτή με σκοπό το κέρδος. ι) «Υδροπονική καλλιέργεια» : είναι κάθε ενεργό περιβάλλον καλλιέργειας που χρησιμοποιεί ειδικό εξοπλισμό και τεχνικές για ελεγχόμενη και αυτόματη παροχή θρεπτικών ουσιών, ύδατος, φωτός, θερμοκρασίας, κ.ά. στο οποίο συνήθως καλλιεργούνται φυτά χωρίς να χρησιμοποιείται έδαφος (π.χ. ορυκτό μαλλί, βράχοι λάβας, άμμος, κλπ).
Σελίδα 4-18
ια) «Παρασκευή» : είναι κάθε μέθοδος παραγωγής, προετοιμασίας, επεξεργασίας, μεταποίησης, διύλισης και μετατροπής, εκτός της καλλιέργειας, μέσω της οποίας αποκτάται ένα ναρκωτικό φάρμακο, μια ψυχοτρόπος και χημική ουσία χρησιμοποιούμενη για την παρασκευή ναρκωτικών. ιβ) «Εκτροπή» : είναι η παράνομη απόκτηση ναρκωτικού, το οποίο κανονικά διατίθεται στο εμπόριο ή διακινείται υποκείμενο σε περιοριστικούς κανονισμούς. ιγ) «Εμπλεκόμενο πρόσωπο» : πρόσωπο εις βάρος του οποίου οι αρμόδιες για την επιβολή του νόμου Αρχές έχουν σοβαρές και συγκλίνουσες ενδείξεις ότι έχει διαπράξει ποινικό αδίκημα. Οι σοβαρές και συγκλίνουσες ενδείξεις μπορεί να συνίστανται σε : ενσώματα στοιχεία, συγκλίνουσες μαρτυρίες, ομολογία, καταδίκη, εύλογες υποψίες, στοιχεία, ενδείξεις ή αποδείξεις. ιδ) «Προβληματικός χρήστης»: εκείνος ο οποίος κάποια στιγμή 0α ζητήσει τη βοήθεια μιας θεραπευτικής υπηρεσίας για τη χρήση ηρωίνης.
4.3.4
Τα ναρκωτικά στο πέρασμα του χρόνου
Η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών ανάγεται στα βάθη των αιώνων. Βότανα, ρίζες, καρποί και φύλλα φυτών χρησιμοποιούνταν, για να ανακουφίσουν από τον πόνο και να θεραπεύσουν αρρώστιες. Η χρήση, λοιπόν, τέτοιων ουσιών δεν είναι πάντα κάτι κακό ή επικίνδυνο, καθώς χρησιμοποιούμενες σωστά αποτελούν σημαντικά θεραπευτικά εργαλεία στα χέρια των ανθρώπων. Ο άνθρωπος όμως από θεραπευτικά μέσα τα μετέτρεψε σε μέσα απόλαυσης και ηδονής, που όμως πολλές φορές τον έχουν οδηγήσει στην καταστροφή και στον θάνατο. Οι ουσίες αυτές προκαλούν παροδικά αισθήματα ευφορίας, δύναμης και ευεξίας, αλλά πολύ γρήγορα καθιστούν τον χρήστη έρμαιο τους. Μέχρι τα τέλη τον 19ου αιώνα η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών ήταν ελεγχόμενη και δεν είχε λάβει τις διαστάσεις που παρουσιάζει στις μέρες μας. Στη ραγδαία επιδείνωση του προβλήματος οδήγησαν η αλματώδης πρόοδος της Χημείας, (καθώς εκτός από τις ουσίες που λαμβάνουν από τη φύση παράχθηκαν και συνθετικές τέτοιες ουσίες) η εκμηδένιση των γεωγραφικών αποστάσεων και τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα που διακυβεύονται από το εμπόριο αυτών των ουσιών. Το πρόβλημα έκανε αισθητή την παρουσία του στη Χώρα μας τα τέλη του 1970 και από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 εξαπλώθηκε ταχύτατα, ειδικά μετά τις πολιτικοκοινωνικές - οικονομικές αλλαγές που επήλθαν στην Ευρώπη (1989- 1991). Η αλλαγή προτύπων και παραδοσιακών αξιών, η αποξένωση, οι σύγχρονοι ρυθμοί ανάπτυξης, η κατάκτηση της ευτυχίας με την απόκτηση εύκολου πλουτισμού, το χαλάρωμα της οικογενειακής συνοχής, συνέβαλαν και αποτέλεσαν μαζί τις συνισταμένες του προβλήματος των ναρκωτικών.
Σελίδα 4-19
Ένα επιβαρυντικό στοιχείο που καταγράφεται στην αύξηση της διάδοσης των ναρκωτικών στη Χώρα μας είναι η γεωπολιτική θέση της, καθόσον βρίσκεται στο σταυροδρόμι των βασικών χωρών παραγωγής (Ν.Δ.-Ν.Α. Ασίας) και των Χωρών κατανάλωσης (Δ. Ευρώπη) ναρκωτικών ουσιών και η γειτνίαση με χώρες που εισήλθαν δυναμικά στην παραγωγή ναρκωτικών, οι οποίες ειδικά τα τελευταία χρόνια μετατράπηκαν σε αποθήκες ναρκωτικών.
4.3.5
Τα είδη των Ναρκωτικών
Οπιούχα: •
Μορφίνη
•
Κωδείνη
•
Ηρωίνη
Λαμβάνονται από τη μύτη(εισπνεόμενα) από το στόμα (μασόμενα) με κάπνισμα ή με ενδοφλέβια ένεση.
Σελίδα 4-20
Ηρωίνη
Σελίδα 4-21
Κοκαίνη Κοκαΐνη
Σελίδα 4-22
Παραισθησιογόνα
•
LSD
•
Ψιλοκυβίνη
•
Μεσκαλίνη κ.λ.π
LSD
Το πρόβλημα των συνθετικών ναρκωτικών Τα συνθετικά ναρκωτικά έχουν καταστεί ένα πραγματικό παγκόσμιο πρόβλημα κατά τα τελευταία έτη. Αυτό αντανακλάται κυρίως με την κατακόρυφη αύξηση στην παραγωγή αμφεταμίνης και των παραγώγων της-κυρίως ECSTASY και των διαφορετικών μορφών μεθαμφεταμίνης. Αυτό καταδεικνύεται σαφώς από την δραματική αύξηση στις κατασχέσεις συνθετικών ναρκωτικών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σελίδα 4-23
ECSTASY
Διάφορα δισκία ecstasy
Βλάβες από τη χρήση ECSTASY στον εγκέφαλο
Σελίδα 4-24
Κάνναβη
Σελίδα 4-25
Τι είναι η κάνναβη Η κάνναβη είναι ένα φυτό του οποίου η τετραυδροκαναβινόλη είναι η κύρια δραστική ουσία Είναι ψυχοδραστική ουσία, η οποία ενεργεί στο κεντρικό νευρικό σύστημα Η συγκέντρωση της τετραυδροκαναβινόλης διαφέρει ανάλογα με την ποικιλία του φυτού, την προέλευσή του και τις προετοιμασίες του προιόντος. Η ένταση των αποτελεσμάτων εξαρτάται από αυτό Αμφεταμίνες Δυνατά διεγερτικά. Επιταχύνουν την εγκεφαλική δράση και παράγουν υπερφυσική ενεργητικότητα έως νευρική υπερδιεγερσιμότητα. Πιθανόν θανατηφόρα σε υπέρβαση δόσης. Είναι ουσίες που επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Το πιο γνωστό είναι η αμφεταμίνη. Ο επικρατέστερος διεθνής όρος είναι “Speed”
Σελίδα 4-26
Βενζοδιαζεπίνες
(Librium-Valium-Stedon-Tavor-Lexotanil) Ελαττώνουν ελάχιστα την αυθόρμητη ενεργητικότητα, συνεργούν ως αντιεπιληπτικά και υπνωτικά, έχουν μυοχαλαρωτική δράση και αγχολυτική επί νευρώσεων. Για τα περισσότερα από αυτά υπάρχει κίνδυνος ανάπτυξης αντοχής και εξάρτησης. Διαλύτες Προϊόντα του εμπορίου που περιέχουν χημικά και οργανικά συστατικά και εξατμίζονται σε θερμοκρασία δωματίου. Απορροφώνται εύκολα από το κεντρικό νευρικό σύστημα προκαλώντας κατάπτωση των βασικών οργάνων και λειτουργιών.
4.3.6
Το νομοθετικό πλαίσιο
Ο Ν. 1729/1987 όπως τροποποιήθηκε με τον Νόμο 2161/1993 που προβλέπει αυστηρές ποινές(κάθειρξη) για την εισαγωγή-καλλιέργεια-μεταφορά-αγορά-πώληση κ.λ.π οποιασδήποτε ναρκωτικής ουσίας. Οι χρήστες τιμωρούνται με φυλάκιση. Δεν τιμωρούνται οι τοξικομανείς, υποβάλλονται όμως σε θεραπεία σε ειδικά κέντρα αποτοξίνωσης. Ο Ν. 2331/1995 για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων που προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες. Ο Ν. 2713/1999 για την Σύσταση Υπηρεσίας Εσωτερικών Υποθέσεων της Ελληνικής Αστυνομίας. Ο Ν. 2928/27-7-2001 «για την προστασία του πολίτη από αξιόποινες πράξεις εγκληματικών οργανώσεων». 4.3.7
Η Ποινική Αντιμετώπιση
Τα αδικήματα που σχετίζονται με την κάνναβη τιμωρούνται με φυλάκιση μέχρι 5 ετών, την οποία ο δράστης μπορεί να ανταλλάξει με υποχρεωτική θεραπεία. Οι ποινές διαφέρουν ανάλογα με το είδος της ναρκωτικής ουσίας. Σύμφωνα με τον Νόμο 2161/1993 το δικαστήριο θα εξετάσει την φύση της ουσίας(καθώς επίσης και την ποσότητα και την καθαρότητά της και την υγεία του δράστη) για τον προσδιορισμό της απόφασης. Στη Χώρα μας ο κύριος νόμος περί ελέγχου και απαγόρευσης ναρκωτικών ψηφίστηκε το 1987 (νόμος 1729/87). Η βασική φιλοσοφία του νόμου αυτού, αλλά και των νόμων που τον συμπλήρωσαν ή τον τροποποίησαν, στα χρόνια που ακολούθησαν, είναι αφενός μεν ο αυστηρός κολασμός των εμπόρων-διακινητών των τοξικο-εξαρτησιογόνων ουσιών, αφετέρου δε η επιεικής αντιμετώπιση των χρηστών.
Σελίδα 4-27
Ο νόμος θεσπίζει ένα βασικό κριτήριο για την επιβολή ποινής για χρήση και κατοχή ναρκωτικών: τον βαθμό εξάρτησης του ατόμου. Οι συλληφθέντες χωρίζονται πράγματι σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με το εάν είναι ή όχι εξηρτημένοι. Οι εξηρτημένοι που συλλαμβάνονται για προσωπική χρήση ή κατοχή ναρκωτικών κρίνονται ατιμώρητοι, εάν το δικαστήριο κρίνει ότι η χρήση ή κατοχή αυτών εξυπηρετεί αποκλειστικά τις δικές τους ανάγκες. Ωστόσο ο Νόμος 2721/1999 προβλέπει πιο επιεική ποινή για τους χρήστες ναρκωτικών που διαθέτουν σε άλλους μικρή ποσότητα, για δική τους αποκλειστική χρήση. Η εμπορία όμως σε κάθε περίπτωση διώκεται αυστηρότατα. Ειδικότερα, ο νόμος χαρακτηρίζει τους εξαρτημένους χρήστες ως ασθενείς και δεν τους επιβάλλει ποινή, ενώ στους μη εξαρτημένους επιβάλλει ποινή φυλακίσεως μέχρις 6 μηνών, η οποία μπορεί να μετατραπεί σε χρηματική ποινή ή να ανασταλεί, υπό προϋποθέσεις. Εάν όμως πρόκειται περί ατόμου το οποίο απασχολεί για πρώτη φορά τις Διωκτικές Αρχές ή διαφαίνεται ότι δεν θα τις απασχολήσει εκ νέου, η Εισαγγελική Αρχή δύναται να απόσχει από την δίωξη. Η διακίνηση ναρκωτικών τιμωρείται: •
Με φυλάκιση μέχρις 6 μηνών ή χρηματική ποινή (για πώληση μικροποσοτήτων για προσωπική χρήση)
•
Μεταξύ πέντε και είκοσι ετών
•
Με ισόβια κάθειρξη. 4.3.7.1 Εναλλακτικά μέτρα.
Οι τοξικομανείς μπορεί να διαταχθεί να κρατηθούν για υποχρεωτική θεραπεία σε κλειστό κατάστημα. Ο χρόνος θεραπείας στο κατάστημα υπολογίζεται σαν τμήμα του χρόνου που έχει προσδιορισθεί με την καταδικαστική απόφαση. 4.3.8
Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (Ο.ΚΑ.ΝΑ)
Ιδρύθηκε με τον Νόμο 2161/1993, που ψηφίστηκε από το σύνολο του Κοινοβουλευτικού Σώματος και λειτούργησε στις αρχές του 1995. Είναι αυτοδιοικούμενο Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας. Σκοποί του Οργανισμού •
Ο σχεδιασμός,η προώθηση, ο διυπουργικός συντονισμός και η εφαρμογή Εθνικής Πολιτικής σχετικά με την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια πρόληψη της ουσιοεξάρτησης.
•
Η μελέτη του προβλήματος της ουσιοεξάρτησης σε εθνικό επίπεδο, η παροχή έγκυρης και αξιόπιστης πληροφόρησης και η ευαισθητοποίηση του κοινού.
Σελίδα 4-28
•
Η ίδρυση και η αποτελεσματική λειτουργία των Κέντρων Πρόληψης της ουσιοεξάρτησης, των Θεραπευτικών Μονάδων και των Κέντρων Κοινωνικής-Επαγγελματικής Επανένταξης στην Ελλάδα 4.3.9
Χρήση παράνομων ουσιών από διασημότητες
Περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ μπορούν τώρα να παρακολουθήσουν, μέσω των Μ.Μ.Ε., τη συμπεριφορά των γνωστών δημόσιων ατόμων από τον κόσμο του αθλητισμού, των ταινιών ψυχαγωγίας ή των τεχνών κ.α.. Γενικά, όσο πιο αναγνωρίσιμο είναι ένα πρόσωπο και όσο πιο αντικοινωνική είναι η συμπεριφορά του, τόσο υψηλότερο είναι και το ενδιαφέρον των μέσων και του κοινού. Είναι σαφές ότι όταν και οι δημόσιες προσωπικότητες χρησιμοποιούν παράνομες ουσίες, παραβαίνουν το νόμο. Ανάλογα όμως με το πώς οι Αρχές ανταποκρίνονται στο περιστατικό, οι αναφορές των Μ.Μ.Ε. απεικονίζουν ή συχνά παράγουν την εντύπωση ότι το σύστημα αντιμετωπίζει την συγκεκριμένη προσωπικότητα ευνοϊκότερα σε σχέσεις με άλλες. Αυτό έχει συνέπεια, την αναπαραγωγή του δημόσιου κυνισμού οδηγώντας στην υιοθέτηση μιας στάσης ανοχής απέναντι στα ναρκωτικά καθώς και επιπτώσεις στην αντίληψη για τη δικαιοσύνη και την αναλογικότητα της αντιμετώπισης του δικαστικού συστήματος, ειδικά εάν υπάρχει μια λιγότερο επιεικής αντιμετώπιση σε παρόμοιες υποθέσεις που σημειώνονται από μη διασημότητες. Η χρήση παράνομων ουσιών από τις διασημότητες μπορεί λοιπόν να επηρεάσει αρκετά τις δημόσιες τάσεις, αξίες και συμπεριφορά για τη χρήση των ναρκωτικών ουσιών, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων που δεν έχουν σχηματίσει ακόμα μια σταθερή και πλήρως ενημερωμένη θέση — στάση στα ζητήματα περί των ναρκωτικών. 4.3.10 Νομοθεσία στη χώρα μας για την καταπολέμηση του Ντόπινγκ – νομοθετική ρύθμιση α) Ντόπινγκ είναι η χορήγηση σε αθλητή ή η χρήση από αυτόν ενός απαγορευμένου μέσου, καθώς επίσης και ύπαρξη στο σώμα του είτε απαγορευμένου μέσου, είτε των αποδείξεων της χρήσης ενός τέτοιου μέσου. β) Χρήση είναι η με οποιοδήποτε τρόπο λήψη από αθλητή και η εισαγωγή στον οργανισμό του απαγορευμένης ουσία, ιδίως με κατάποση ή με ένεση, καθώς και η με οποιονδήποτε τρόπο εφαρμογή από αυτόν απαγορευμένης μεθόδου. γ) Χορήγηση είναι η με οποιονδήποτε τρόπο δόση, παροχή ή μεταβίβαση στον αθλητή απαγορευμένης ουσίας ή η εφαρμογή σε αυτόν απαγορευμένης μεθόδου, ανεξάρτητα εάν τελικά έγινε χρήση της. Ο υπ' αριθμ. Ν. 3057/2002-ΦΕΚ 239/10-10-2002 που τροποποίησε και συμπλήρωσε το Ν. 2725/1999, στο κεφάλαιο Δ' για την καταπολέμηση του ντόπινγκ, άρθρα 52 και εντεύθεν, αναφέρονται μεταξύ των άλλων, αναλυτικά στις διαδικασίες ελέγχου ντόπινγκ- στη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου για την καταπολέμηση του ντόπινγκ-(Ε.Σ.ΚΑ.Ν.) καθώς και στις πειθαρχικές παραβάσεις, πειθαρχικές κυρώσεις, ποινικές διατάξεις , και στα αρμόδια πειθαρχικά όργανα.
Σελίδα 4-29
Στον προαναφερόμενο νόμο αναφέρονται οι κατηγορίες εκείνων των ουσιών που απαγορεύονται σε κάθε περίπτωση, καθώς και οι κατηγορίες των ουσιών που απαγορεύονται ανάλογα με το άθλημα ή την ποσοτική συγκέντρωση. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Πολιτισμού, που εκδίδεται τουλάχιστον μία φορά κατ' έτος, καθορίζονται οι απαγορευμένες ουσίες ή μέθοδοι κατά την έννοια του άρθρου 128Β, ύστερα από γνώμη του Εθνικού Συμβουλίου Καταπολέμησης του Ντόπινγκ (Ε.Σ.ΚΑ.Ν.). Η απόφαση αυτή εναρμονίζεται υποχρεωτικά με τους καταλόγους απαγορευμένων ουσιών που εκδίδει κάθε φορά η Δ.Ο.Ε., ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντιντόπινγκ (Π.Ο.Α.) και η αρμόδια Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης κατά του Ντόπινγκ (Ν. 2371/1996).Ο κατάλογος των απαγορευμένων μέσων που περιλαμβάνεται σε αυτή την απόφαση είναι κοινός για όλα τα αθλήματα και για όλους τους κλάδους άθλησης, εκτός εάν στην απόφαση ορίζεται ρητά το αντίθετο. Στα πλαίσια αυτά οι ουσίες που θεωρούνται ντόπινγκ-αναβολικά αναφέρονται στην κοινή Υπουργική Απόφαση 33081/2004 η οποία δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 1229 Β'. Οι ουσίες αυτές είναι δυνατόν να περιέχονται είτε σε φαρμακευτικά ιδιοσκευάσματα είτε σε συμπληρώματα διατροφής ή τρόφιμα ειδικής διατροφής για αθλητές. Το άρθρο 17 «Ρύθμιση θεμάτων ελέγχου του ντόπινγκ» έως το άρθρο 21 του υπ" αριθμ. Ν.3708/2008-ΦΕΚ 210/08-10-2008 προσθέτουν και αντικαθιστούν άρθρα, παραγράφους και εδάφια του Ν. 2725/1999 (ΦΕΚ 121 Α ) όπως αυτός αντικαταστάθηκε και προστέθηκε με το Ν. 3057/2002 (ΦΕΚ 239 Α') και του Ν.725/1999 όπως αυτός προστέθηκε και τροποποιήθηκε με το Ν.057/2002. Στη νέα αυτή νομοθετική ρύθμιση αναφέρονται μεταξύ των άλλων θεμάτων: - Η ευθύνη δειγματοληψίας για τον έλεγχο του ντόπινγκ όπου ανήκει αποκλειστικά στο Εθνικό Συμβούλιο Καταπολέμησης του Ντόπινγκ (ΕΣΚΑΝ) και όπου διενεργείται αποκλειστικά από το σώμα δειγματοληπτών του. Οι ποινικές και χρηματικές ποινές αλλά ακόμα και η απαγόρευση άσκησης επαγγέλματος σχετικού με τον αθλητισμό, που τιμωρείται όποιος χορηγεί σε αθλητή φυσική ή χημική ουσία ή βιολογικό ή βιοτεχνικό υλικό ή εφαρμόζει σε αυτόν μέθοδο που απαγορεύεται. Οι ποινικές και χρηματικές ποινές που τιμωρείται όποιος αθλητής χρησιμοποιεί φυσική ή χημική ουσία ή βιολογικό ή βιοτεχνικό υλικό ή επιτρέπει την εφαρμογή σε αυτόν μεθόδου που απαγορεύεται. Οι ποινικές και χρηματικές ποινές αλλά ακόμα και η απαγόρευση άσκησης επαγγέλματος σχετικού με τον αθλητισμό, που τιμωρείται όποιος κατασκευάζει, εκχυλίζει, παρασκευάζει, αποθηκεύει, διακινεί, εμπορεύεται, προμηθεύεται ή παρέχει οικονομικά μέσα με οποιονδήποτε τρόπο για την προμήθεια των ουσιών και μεθόδων που απαγορεύονται.
Σελίδα 4-30
4.3.11 Ναρκωτικά και Διαδίκτυο ( Internet ) Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το Internet προσέφερε και προσφέρει στην παγκόσμια κοινωνία τεράστια οφέλη σε πάρα πολλούς τομείς. Όπως η τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα έντυπα μέσα ενημέρωσης, το διαδίκτυο παρέχει στο κοινό πληροφορίες, ψυχαγωγία και «εμπορικές πληροφορίες» της παγκόσμιας αγοράς (διαφημίσεις). Είναι ένα μέσο ζωτικής σημασίας για την επικοινωνία, την ψυχαγωγία και το εμπόριο. To internet σε σχέση με όλα τα άλλα μέσα ενημέρωσης διαφέρει σημαντικά σε τουλάχιστον ένα τομέα, επιτρέπει σε άτομα απ' όλο τον κόσμο να αγοράζουν με σχετική ανωνυμία από μια παγκόσμια αγορά. Η εκτροπή και λανθασμένη χρήση των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας, διαχρονικά, χρησιμοποιήθηκαν από «όπλα» για την κοινωνία και σε «όπλα» κατά της κοινωνίας έτσι και το διαδίκτυο δυνητικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και χρησιμοποιείται και αρνητικά. Τα οφέλη τα οποία προσφέρει το διαδίκτυο ισχύουν για όλους, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων που διαπράττουν παράνομες ενέργειες, όπως η πειρατεία λογισμικού, η προσβολή με ιούς του λογισμικού, οι απάτες, η κατασκοπεία, η διακίνηση παιδικής πορνογραφίας, οι παράνομες αγοραπωλησίες όπλων και ναρκωτικών κ.λ.π.. Στον τομέα των ναρκωτικών μπορεί να χρησιμοποιηθεί αρνητικά για τη διάδοσή τους μέσω της «διαφήμισής» τους, για την παροχή πληροφοριών σχετικά με την καλλιέργεια, παρασκευή, απόκτηση και χρήση τους και τη διακίνησή τους. Οι έφηβοι και νεαροί ενήλικες παγκοσμίως, είναι το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού με πρόσβαση στο internet. Εκατομμύρια παιδιά σ' ολόκληρο τον κόσμο κάτω των 18 ετών χρησιμοποιούν σήμερα το internet και αναμένεται στα αμέσως προσεχή χρόνια να αυξάνονται συνεχώς οι έφηβοι που θα έχουν πρόσβαση και θα βρίσκονται σε άμεση διασύνδεση μ' αυτό. Λόγω του μεγάλου αριθμού των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων που έχουν πρόσβαση στο internet, η απειλή που προέρχεται από δραστηριότητες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά που εμφανίζονται σ' αυτό είναι πολύ σοβαρή. Έμποροι ναρκωτικών απ' όλο τον κόσμο, λόγω του μεγάλου αριθμού των νέων που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, ενθαρρύνονται να πωλούν «τα προϊόντα τους» μέσα απ' αυτό το ισχυρό μέσο. Δραστηριότητες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά είναι ευρέως διαδεδομένες στο διαδίκτυο, ακόμη και ένας αρχάριος χρήστης του διαδικτύου, έχει εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες που σχετίζονται με την παραγωγή, καλλιέργεια, αγορά, πώληση ή χρήση ναρκωτικών. Άτομα που κάνουν χρήση απαγορευμένων ουσιών ή είναι επιρρεπή στη χρήση αυτών έχουν εύκολή πρόσβαση σε ιστοσελίδες που παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τις μεθόδους χρήσης, τα διαθέσιμα είδη ναρκωτικών, την ορολογία τους και πολλές απ' αυτές προωθούν εμμέσως ή αμέσως την χρήση και τον πειραματισμό μ' αυτές. Έμποροι ναρκωτικών και αγοραστές χρησιμοποιούν τις δυνατότητες του διαδικτύου για να συζητήσουν σχετικά με τις τιμές των ναρκωτικών, να «κλείσουν» συμφωνίες και για τον τρόπο αποστολής. Συνταγές και λεπτομερείς οδηγίες παρασκευής ναρκωτικών είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο. Πολλές ιστοσελίδες δεν προσφέρουν μόνο συνταγές για την παρασκευή ναρκωτικών, αλλά και οδηγίες για το που και πως μπορεί κάποιος να προμηθευτεί πρόδρομες ουσίες και τον απαραίτητο εξοπλισμό χωρίς να κινήσει τις υποψίες των αρχών. Επιπλέον παρέχονται πληροφορίες που αναφέρονται σε κάθε είδους ναρκωτικά και φαρμακευτικά σκευάσματα ή για τους χώρους διασκέδασης όπου μπορούν να βρουν ναρκωτικά. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όπως και στη διακίνηση ναρκωτικών εκτός διαδικτύου οι πληροφορίες παρέχονται «από στόμα σε στόμα», έτσι
Σελίδα 4-31
και μέσω διαδικτύου παρέχονται πληροφορίες κωδικοποιημένες σχετικά με ιστοσελίδες μέσω των οποίων πωλούνται ναρκωτικά και γενικά με τη διακίνηση ναρκωτικών και είναι πολύ δύσκολο να εντοπισθούν. Ένα ακόμη υπαρκτό πρόβλημα είναι η παράνομη διάθεση των συνταγογραφούμενων σκευασμάτων (φαρμακευτικά προϊόντα που περιέχουν ελεγχόμενες ναρκωτικές και ψυχότροπες ουσίες π.χ. βενζοδιαζεπίνες, βαρβιτουρικά κ.λ.π.) από τα λεγόμενα «φαρμακεία του διαδικτύου». Οι κυριότεροι κίνδυνοι που υπάρχουν από την αγορά τέτοιων σκευασμάτων μέσω διαδικτύου είναι: α) Το φάρμακο μπορεί να διατίθεται χρησιμοποιώντας ψευδείς ή ανακριβείς ισχυρισμούς σχετικά με τον τρόπο χρήσης, την αποτελεσματικότητα, τη δοσολογία, τις ενδείξεις κ.λ.π., β) το φάρμακο μπορεί να διατεθεί χωρίς έγκυρη ιατρική συνταγή και χωρίς την εποπτεία χορήγησης από γιατρό, γ) το φάρμακο μπορεί να είναι νοθευμένο, περισσότερο ή λιγότερο ισχυρό και επομένως ακατάλληλο ή ληγμένο, δ) η τιμή του μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερη από την τιμή της νόμιμης κυκλοφορίας του και επομένως να υπάρχει αισχροκέρδεια και ε) να υπάρξουν σοβαρά προβλήματα σχετικά με την παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, του απορρήτου των ιατρικών δεδομένων και την κατάχρηση της πιστωτικής κάρτας του αγοραστή — καταναλωτή. Επιπλέον υπάρχει σοβαρότατο πρόβλημα «ξεπλύματος βρώμικου χρήματος» και νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. 4.3.11.1
Ναρκωτικά στο διαδίκτυο και Νόμος
Οι παραβάσεις της νομοθεσίας που σχετίζονται με τα ναρκωτικά και διαπράττονται μέσω του διαδικτύου, είναι φαινόμενο που απασχολεί τις διωκτικές αρχές τα τελευταία χρόνια. Οι κυριότερες παραβάσεις αφορούν: α) Τη διακίνηση ναρκωτικών ουσιών και απαγορευμένων φαρμάκων. β) Τη δημοσίευση «συνταγών» για την παραγωγή ναρκωτικών ουσιών. γ) Τη διάδοση των ουσιών μέσω της διαφημίσεώς τους. Ο βασικότερος τρόπος διακίνησης των ναρκωτικών μέσω διαδικτύου είναι με αποστολή ταχυδρομικών δεμάτων. Τα προβλήματα που υπάρχουν ως προς τη δίωξη των παραβάσεων που αφορούν τα ναρκωτικά και σχετίζονται με το διαδίκτυο αφορούν κυρίως στη δυσκολία εντοπισμού των δραστών, στη διαφορετική νομοθεσία που ισχύει σε κάθε χώρα για το χαρακτηρισμό των ουσιών ως απαγορευμένων ή μη, ζητήματα που αφορούν τον τόπο διαπράξεως των παραβάσεων και επομένως τοπικής αρμοδιότητας και η εμπλοκή κυρίως νεαρών ατόμων λόγω της ενασχόλησής τους με τις νέες τεχνολογίες. Η διακίνηση ναρκωτικών στο διαδίκτυο έχει αυξηθεί δραματικά όπως προειδοποιούν εμπειρογνώμονες στο Ιο Παγκόσμιο Φόρουμ κατά των ναρκωτικών που πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη (8-10 Σεπτεμβρίου 2008). Αξιωματούχος της Ιντερπόλ, ο οποίος συμμετείχε στο Φόρουμ, δήλωσε ότι «η αγορά ναρκωτικών στο διαδίκτυο είναι πραγματικά πολύ εύκολη. Το μόνο που χρειάζεται ο αγοραστής είναι ένα internet καφέ και μια πιστωτική κάρτα». Ο ίδιος αξιωματούχος
Σελίδα 4-32
πρόσθεσε ότι «δεν υπάρχουν ακόμα επίσημα στατιστικά στοιχεία αλλά όλα δείχνουν ότι τα τελευταία χρόνια οι πωλήσεις ναρκωτικών μέσω internet έχουν αυξηθεί ραγδαία». Οι αγοραστές ναρκωτικών μέσω internet είναι κατά κύριο λόγο άτομα ηλικίας κάτω των 30 ετών, οι οποίοι είναι ανοικτοί σε νέες εμπειρίες και είναι γνώστες του διαδικτύου. «Στο διαδίκτυο αισθάνονται πιο ασφαλείς λόγω της ανωνυμίας» τόνισε αξιωματούχος της Σουηδικής Αστυνομίας και συμπλήρωσε, «αισθάνονται ανώνυμοι με το να βρίσκονται πίσω από την οθόνη του υπολογιστή και πιστεύουν ότι δεν κάνουν κάτι παράνομο και αξιόποινο». To internet εκτός από «τόπος» πώλησης ναρκωτικών χρησιμοποιείται και ως τόπος ενημέρωσης για την παρασκευή απαγορευμένων ουσιών και αυτό θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένα νέο κύμα χρήσης συνθετικών ναρκωτικών. Σύμφωνα με δημοσίευμα βρετανικής εφημερίδας «περισσότερα από 30 χημικά ναρκωτικά των οποίων η συνταγή είναι διαθέσιμη μέσω internet είναι απολύτως νόμιμα» προφανώς υπονοώντας ότι είναι νόμιμα στη Μ. Βρετανία αλλά αυτό δεν συμβαίνει μόνο στη Μ. Βρετανία αλλά και στις περισσότερες χώρες σ' ολόκληρο τον κόσμο και συμβαίνει επειδή ο νομικός μηχανισμός που τα κατατάσσει στις απαγορευμένες ουσίες είναι πολύ πιο αργός από τη φαντασία και τη δημιουργικότητα των χημικών που τα παράγουν. Είναι ιδιαίτερα δύσκολος ο εντοπισμός των παραβατών που ασχολούνται με τα ναρκωτικά και συνδέονται με δραστηριότητές τους με το διαδίκτυο, από τις διωκτικές αρχές, επειδή οι πληροφορίες μπορούν να ανταλλάσσονται και οι πωλήσεις να ολοκληρώνονται γρήγορα και με σχετική ανωνυμία μέσω του internet. Τα άτομα αυτά εκμεταλλεύονται όλο και περισσότερο τις δυνατότητες των προηγμένων τεχνολογιών για την απόκρυψη της ταυτότητάς τους και των παρανόμων ενεργειών τους. Μπορούν να επωφεληθούν χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες των chat rooms, e-mail, web ή να προστατεύονται σχετικά με τον εντοπισμό τους με κρυπτογραφημένα και κωδικοποιημένα κείμενα ή χρησιμοποιώντας κωδικούς πρόσβασης και άλλες απαιτήσεις καταχώρησης σε μια προσπάθεια να αποφύγουν τον εντοπισμό τους και τις κυρώσεις του νόμου. Οι διάφορες χώρες αναγκάζονται να θεσμοθετήσουν καινούργιες νομοθετικές ρυθμίσεις και ανακριτικές διαδικασίες προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις παράνομες δραστηριότητες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά, λαμβάνουν χώρα στον κυβερνοχώρο και έχουν σχέση με θέματα δικαιοδοσίας και τρόπων εντοπισμού των δραστών. Τα άτομα που ασχολούνται με διακίνηση ναρκωτικών μέσω του internet αντιλαμβανόμενα τις δυσκολίες που παρουσιάζονται στις διωκτικές αρχές σχετικά με τον εντοπισμό τους, τη διερεύνηση των δραστηριοτήτων τους και τη δίωξή τους διαπνέονται «από τον αέρα του αήττητου» και πιστεύουν ότι είναι αξεπέραστη η δίωξή τους. Έχοντας υπόψη όλα αυτά θα πρέπει να γίνει κατανοητό απ' όλους ότι πρέπει να υπάρξει εντονότερη δραστηριοποίηση και συνεργασία σ' όλα τα επίπεδα προκειμένου να αντιμετωπισθεί όσο είναι δυνατόν το θέμα που αφορά δραστηριότητες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά μέσω διαδικτύου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
Ν. 1729/1987 ΦΕΚ 144 /07-08-1987
Σελίδα 4-33
Ν. 2168/1993 ΦΕΚ 147 /03-09-1993
Ν. 2331/1995 ΦΕΚ 173 /24-08-1995
Ν.2713/1999 ΦΕΚ 89 /30-04-1999
Ν. 2928/2001 ΦΕΚ 141 /27-06-2001
Ν. 2527/1999 ΦΕΚ 121 /17-06-1999
Ν. 3057/2002 ΦΕΚ 239 /10-10-2002
Ν. 3424/2005 ΦΕΚ 305/13-12-2005
Ν.3691/2008 ΦΕΚ 166 /05-08-2008
Ν. 3938/2011 ΦΕΚ 61 /31-03-2011
4325/1999 Κ.Υ.Α. ΦΕΚ 400 /19-04-1999
3009/2/28-γ από 16.06.1994 Απόφασης Υ.Δ.Τ. (Φ.Ε.Κ. Β’ 461)
3009/2/20-στ από 07.01.1994 Απόφαση του Υπουργού Δημόσιας Τάξης.
3009/2/23-α΄ από 31.08.1994 Απόφαση Υ.Δ.Τ (Φ.Ε.Κ. Β΄ 696)
3009/2/27-γ από 21-9-1994 Υπουργική Απόφαση.
3009/2/28-γ από 15-6-1994 Υπουργική απόφαση (Φ.Ε.Κ. Β’-461)
33081/2004 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 1229 Β'/11-08-2004)
Σελίδα 4-34
4.4
Κατηγορίες κινδύνων 4.4.1 4.4.2 4.4.3
Ανθρωπογενείς κίνδυνοι Μη ανθρωπογενείς κίνδυνοι Λοιποί εσωτερικοί κίνδυνοι
5. ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
Ν. 2518/1997 ΦΕΚ 164 /21-08-1997
Ν. 3707/2008 ΦΕΚ 209 /08-10-2008
4892/1/76-γ' από 17.05.2010 Κ.Υ.Α
Σχεδιασμός Ασφάλειας Ολυμπιακών Αγώνων
Σελίδα 6-1
6. ΒΑΣΙΚΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Ι.Ε.Π.Υ.Α. Στο κεφάλαιο αυτό καταγράφονται τα βασικά καθήκοντα του προσωπικού ιδιωτικής φύλαξης ανά ειδικότητα (Σταθερής Φύλαξης, Εποχούμενης Φύλαξης, Ασφάλειας Χρηματαποστολών, Κέντρων Λήψης Σημάτων) και αναφέρονται ορισμένες γενικές οδηγίες. Είναι πιθανό, κάποια από τα καθήκοντα να τα συναντήσουμε και σε άλλα κεφάλαια (π.χ. ασφάλεια εγκαταστάσεων, ανταπόκριση σε περιστατικά κ.λ.π.), όμως κρίθηκε σκόπιμο να γίνει αναφορά στα βασικά καθήκοντα του προσωπικού που έχουν εφαρμογή σε καθημερινή βάση. Βέβαια το σύνολο των καθηκόντων αποτελεί προϊόν ειδικής συμφωνίας του εντέλλοντος προς τον εντελλόμενο, περιλαμβάνει τις ειδικές εντολές και οδηγίες και διαμορφώνεται ανάλογα κατά περίπτωση.
6.1
Γενικές οδηγίες για το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας
Πριν αναλάβει υπηρεσία, ο ιδιωτικός προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας οφείλει: Να γευματίσει τουλάχιστον 2-3 ώρες νωρίτερα για την αποφυγή υπνηλίας. Να μην είναι κουρασμένος, άυπνος και εκνευρισμένος. Να είναι συγκεντρωμένος · η έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης μπορεί να αποβεί μοιραία για τη σωματική ακεραιότητα τόσο τη δική του όσο και των υπολοίπων. Να μην έχει καταναλώσει αλκοόλ. Η χρήση χημικών ρυθμιστών της διάθεσης αυξάνουν την επιθετικότητα του ατόμου, μειώνουν τον αυτοέλεγχο, την παρατηρητικότητα και τα αντανακλαστικά του. Όταν αναλάβει τα καθήκοντά του, το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας οφείλει: Να αναγνωρίσει και να στρέψει την προσοχή του στον τομέα ευθύνης του. Να ερευνά διακριτικά το χώρο, να παρακολουθεί την κυκλοφορία και κάθε άλλη κίνηση προς εντοπισμό ύποπτων ατόμων, οχημάτων ή αντικειμένων (π.χ. άτομα που ενδεχομένως κίνησαν την περιέργεια του οικείου περιβάλλοντος, πιθανοί ύποπτοι που περιφέρονται και προσπαθούν να συλλέξουν πληροφορίες για κτήρια και άτομα). Να παρατηρεί με μεγάλη λεπτομέρεια στοιχεία που μπορούν να δώσουν απαντήσεις στα εξής: τι, που, ποιος, πως, πότε, με ποιον και γιατί π.χ. με τι μεταφορικό μέσο έχει έρθει ο ύποπτος, αριθμός πινακίδας, μοντέλο, τύπος και χρώμα οχήματος, ειδικά σημάδια, αριθμός οχημάτων, μηχανών, ειδικά μεγάλου κυβισμού · ρουχισμός, αξεσουάρ (π.χ. κράνος, στρατιωτικά ρούχα), σωματότυπος, τρόπος βάδισης, ύφος, νευρικότητα ή ψυχρότητα και κινήσεις που καταδεικνύουν μέλη κάποιας οργανωμένης ομάδας του υπόκοσμου, αναρχικών, τρομοκρατών, κ.λπ. Να δίνει προσοχή σε λεπτομέρειες όπως ανήσυχο βλέμμα, νευρικές κινήσεις, λεκτική επιθετικότητα, μπλούζες με μακριά μανίκια κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ξεθωριασμένα τατουάζ με συμβολισμούς που παραπέμπουν σε φυλακισμένους. Να δίνει προσοχή στη σωματική διάπλαση των ατόμων καθώς και σε ύποπτες κινήσεις των χεριών προς το εσωτερικό των ρούχων ˙ προσοχή στο πανωφόρι και στο εσωτερικό αυτού, αλλά και στο σημείο της οσφυϊκής μοίρας, όπου ο ύποπτος ενδέχεται να κρύβει μαχαίρι ή όπλο ˙ ιδιαίτερη προσοχή σε άτομα που φορούν μάρσιπο, αφού ενδέχεται στο εσωτερικό αυτού να υπάρχει όπλο, και σε άτομα που φορούν καπέλα κατεβασμένα, για να αποκρύπτουν το πρόσωπό τους από τις κάμερες.
Σελίδα 7-1
Να επικεντρώνει την προσοχή του σε επισφαλή σημεία (εξώστες, στέγες οικημάτων, εσοχές κλπ.) Να επιτηρεί τα σημεία, στα οποία συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός ατόμων και να επιδιώκει να εντοπίσει διάφορες ύποπτες κινήσεις (π.χ. τοποθέτηση δέματος στο χώρο από άτομο). Να αναφέρει αρμοδίως κάθε ζήτημα ενδιαφέροντος ασφάλειας. Να μην ασχολείται με αντικείμενα άσχετα με την υπηρεσία την οποία εκτελεί. Να μην απομακρύνεται από τον τομέα ευθύνης του, παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις που επιβάλλουν ειδικοί λόγοι και πάντοτε με ειδική άδεια που αιτείται αρμοδίως και που καθορίζει τη διάρκεια της απομάκρυνσης. Να μην αποχωρεί προ της άφιξης του αντικαταστάτη του, εφόσον υπάρχει επόμενη βάρδια. Να ενημερώνει τον αντικαταστάτη του για κάθε ειδική εντολή, πληροφορία ή ενδιαφέρον για γεγονός που παρατήρησε κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των καθηκόντων του. Να λαμβάνει κατάλληλα μέτρα αυτοπροστασίας προς αποτροπή εκδήλωσης εγκληματικής ενέργειας σε βάρος του. Να αναφέρει αρμοδίως το αποτέλεσμα της υπηρεσίας του. Να εκτελεί κάθε άλλο καθήκον που του ανατίθεται και που προσιδιάζει στη γενική αποστολή του, τηρουμένων όμως των νομίμων τύπων. Όταν καλύπτει ιδιαίτερα ευαίσθητες ζώνες, κυρίως από άποψη διάρρηξης: Να μην προκαλεί αδικαιολόγητο θόρυβο. Να έχει πνεύμα υποψίας απέναντι σε οτιδήποτε φαίνεται αφύσικο. Σε περίπτωση εισβολής στο χώρο δραστηριοτήτων, να μην προσπαθήσει να συλλάβει ο ίδιος τον εισβολέα, προτού ειδοποιήσει τους αρμόδιους. Το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας δεν πρέπει να εκτίθεται άμεσα σε κίνδυνο. Να μην αναλαμβάνει μόνος του καμία επικίνδυνη επιχείρηση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
Σχεδιασμός Ασφάλειας Ολυμπιακών Αγώνων «Φρούρηση στόχων» Ευάγγελος ΜΠΑΛΑΝΟΣ Αστυν. Α’ (Αστυνομική Ανασκόπηση Ιούλιος – Αύγουστος 2010)
Σελίδα 7-2
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
7. ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ, ΜΕΣΑ & ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Ι.Ε.Π.Υ.Α. 7.1 Εξοπλισμός ασφάλειας 7.1.1
Προσωπικός εξοπλισμός
Για τη σωστή εκτέλεση των υπηρεσιών του, το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας πρέπει να διαθέτει και τον απαιτούμενο εξοπλισμό ο οποίος πρέπει να ελέγχεται για τη λειτουργικότητα του καθημερινά πριν την ανάληψη υπηρεσίας, το δε προσωπικό να είναι εξοικειωμένο με τη χρήση του και να εκπαιδεύεται κατά τακτά διαστήματα στη σωστή χρήση αυτού. Σημειωματάριο και στυλό: Για να σημειώνει επί τόπου οποιαδήποτε πληροφορία σχετική με ένα συμβάν. Φακός: Φέρεται πάντα σε ειδική θήκη (όχι στα χέρια) και μόνο όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί κρατείται στο «αδύνατο» χέρι ενώ το άλλο το «δυνατό» βρίσκεται σε ετοιμότητα για άμεση αντίδραση σε κίνδυνο που τυχόν παρουσιασθεί. Είναι μέσο απόλυτα αναγκαίο κατά τις νυκτερινές ώρες ή εφόσον πρέπει να ελεγχθούν κλειστά - σκοτεινά σημεία, έστω και αν υπάρχει στο χώρο παροχή ηλεκτρικής ενέργειας. Ο φακός ελέγχεται για την πληρότητα της παροχής ενέργειας (μπαταρίες γεμάτες) και συνιστάται η ύπαρξη ή άμεση διάθεση εφεδρικών μπαταριών, εφόσον τούτο απαιτηθεί κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας. Ραδιοτηλέφωνο (με φορτιστή): εξασφαλίζει την διαρκή και άμεση επικοινωνία του προσωπικού που εκτελεί καθήκοντα όλων των κατηγοριών (σταθερής φύλαξης, περιπολίας κ.τ.λ.) τόσο μεταξύ τους όσο και με τη δημόσια δύναμη σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Κάθε φορά που παραλαμβάνεται για εκτέλεση υπηρεσίας θα πρέπει να ελέγχεται η λειτουργικότητά του, εάν η μπαταρία είναι φορτισμένη και το σημαντικότερο εάν η χρήση του συγκεκριμένου ασυρμάτου είναι γνωστή στο παραλαμβάνοντα - χρηστή. Κουμπί κλήσης βοήθειας: επιτρέπει στο προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας να ζητά άμεση επέμβαση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ή απλώς βοήθεια σε περίπτωση απειλής της ασφάλειάς του. Σφυρίχτρα: Είναι μέσο ενημέρωσης για κάλεσμα του λοιπού προσωπικού ασφάλειας, που εκτελεί υπηρεσία πλησίον, σε βοήθεια του χρήστη ή για προειδοποίηση κινδύνου. Ανάλογα με το είδος της χρήσης (πχ αριθμό σφυριγμάτων κ.λπ.) μπορεί να σημαίνει συγκεκριμένο κίνδυνο ή προειδοποίηση. Στο στάδιο της εκπαίδευσης του προσωπικού είναι δυνατόν να καταρτισθεί ένας απλός κώδικας επικοινωνίας με σφυρίγματα. Προστατευτικά ρούχα: το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας πρέπει να φορά αδιάβροχα ρούχα, λαστιχένιες μπότες και κράνος ασφάλειας για να προφυλάσσεται από την κακοκαιρία. Η φύση των προστατευτικών ρούχων μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του χώρου δραστηριοτήτων. Ρούχα εργασίας: κανονική στολή προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας που επιβάλλει η επιχείρηση. 7.1.2
Εξοπλισμός υπηρεσίας
Στο προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας πρέπει επίσης να παρέχεται ο εξοπλισμός και η στολή που χρειάζεται στο πλαίσιο της εκτέλεσης της υπηρεσίας του, καθώς και άλλα στοιχεία που απαιτούνται για την εφαρμογή οποιουδήποτε σχεδίου έκτακτης ανάγκης. Ο εξοπλισμός αυτός πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία (ανάλογα με το χώρο δραστηριοτήτων): Γραφείο: Ή οποιοδήποτε άλλο μέσο στο οποίο το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας να μπορεί να συντάσσει τις εκθέσεις του και να διασφαλίζει τη διοίκηση του φυλακίου του.
Σελίδα 10-1
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Κάθισμα: Για χρήση από το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας ή κάποιον τρίτο (π.χ. τραυματία στον οποίο χρειάζεται να προσφέρει τις πρώτες βοήθειες). Ντουλάπια: Για τη φύλαξη διαφόρων βιβλίων, εγγράφων και εξοπλισμού. Ρολόι: Για σημείωση της ώρας οποιουδήποτε γεγονότος ή συμβάντος. Απορριμματοδοχείο: Για τη διατήρηση της καθαριότητας και της τάξης στο χώρο δραστηριοτήτων. Εφεδρικά στυλό: Για να υπάρχει διαθέσιμο στυλό ανά πάσα στιγμή όταν χρειαστεί να γράψει. Τηλέφωνο: Για εκτέλεση εισερχόμενων και εξερχόμενων κλήσεων καθώς και για κλήση υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης. Τηλέφωνο έκτακτης ανάγκης: Για τη λήψη εντολών σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ερμάριο / χώρος φύλαξης κλειδιών: Επαρκών διαστάσεων για τη φύλαξη όλων των κλειδιών της υπηρεσίας ασφάλειας. Ηλεκτρονικός υπολογιστής: Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και οι περιφερειακές συσκευές του έχουν πλέον γίνει αναπόσπαστο μέρος της ασφάλειας, και συχνά διευκολύνουν το έργο του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας θέτοντας σχεδόν αμέσως πάσης φύσεως πληροφορίες στη διάθεσή του. Πυροσβεστήρες: Οι πυροσβεστήρες σαν βασικά στοιχεία των χώρων ασφάλειας δεν επιτρέπουν μόνο την κατάσβεση τυχόν φωτιάς στο φυλάκιο, αλλά χρησιμεύουν και σε άλλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης· αν δεν έχει προβλεφθεί κανένας πυροσβεστήρας ή ισοδύναμη σκόνη, τότε πρέπει να διατίθενται συνηθισμένοι πυροσβεστήρες νερού ή σκόνης. Πινακίδες «Απαγορεύεται η στάθμευση»: Για την οργάνωση της κυκλοφορίας στο χώρο δραστηριοτήτων με κολόνες και πλαστικές αλυσίδες που να δείχνουν και να περιορίζουν τους χώρους, όπου απαγορεύεται η στάθμευση. Πίνακες συναγερμού: Επειδή τις περισσότερες φορές βρίσκονται στο εσωτερικό του φυλακίου, πρέπει να παρέχονται ακριβείς οδηγίες περιγραφής της διαδικασίας που πρέπει να ακολουθείται σε περίπτωση ενεργοποίησης του συναγερμού. Εφεδρικά λουκέτα: Πρέπει να διατίθεται πλήρης σειρά λουκέτων με αλυσίδες στο φυλάκιο σε περίπτωση που χρειαστεί να ασφαλιστεί τυχόν χαλασμένη πόρτα ύστερα από ατύχημα ή απόπειρα διάρρηξης. Σφυρί και καρφιά: Για εκτέλεση προσωρινών επισκευών. Σκοινί: Για διατήρηση και σταθεροποίηση αντικειμένων που μετατοπίστηκαν για οποιοδήποτε λόγο. Προειδοποιητικά φώτα έκτακτης ανάγκης: Για προειδοποίηση των οδηγών για τυχόν παρουσία επικείμενου κινδύνου στο χώρο δραστηριοτήτων. Οι κινητές μονάδες οφείλουν να διαθέτουν εφεδρικές μπαταρίες ή φορτιστή. Εφεδρικός φωτισμός: Εξασφαλίζει τη μετάβαση σε περίπτωση διακοπής ρεύματος. Φωτισμός επείγουσας εκκένωσης: Για να χρησιμοποιείται τη νύκτα στο σημείο ατυχήματος ή για εκτέλεση έκτακτων επισκευών σε σκοτεινό ή ανεπαρκώς φωτιζόμενο σημείο. Ανιχνευτές καπνού: Αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος του υλικού πυρασφάλειας και είναι χρήσιμοι τόσο στο εσωτερικό του φυλακίου όσο και οπουδήποτε αλλού. Εξοπλισμός πρώτων βοηθειών: Προορίζεται για το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας που είναι σε θέση να παράσχει τις πρώτες βοήθειες και να βοηθά σε περίπτωση ανάγκης· πρέπει να επιθεωρείται τακτικά για να ελέγχεται αν όλα τα στοιχεία του είναι σε καλή κατάσταση και σε επαρκή ποσότητα. Πόσιμο νερό και τουαλέτες: Οι εγκαταστάσεις αυτές πρέπει να βρίσκονται κατά προτίμηση στο εσωτερικό του φυλακίου, προκειμένου το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας να μη χρειάζεται αντικατάσταση κατά την απουσία του.
Σελίδα 10-2
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Εγκαταστάσεις κουζίνας: Ο οικίσκος του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας πρέπει να διαθέτει π.χ. ένα βραστήρα νερού, μια καφετιέρα/τσαγιέρα, ένα ηλεκτρικό μάτι ή ένα φούρνο μικροκυμάτων και ψυγείο. Ερμάρια: για τη φύλαξη των ρούχων των φυλάκων. 7.1.3
Οδηγίες αποστολής
Πρόκειται για γενικές και ειδικές οδηγίες που εξηγούν τον προορισμό του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας, τους τρόπους επέμβασης ανάλογα με την περίπτωση, τις διαδρομές και τα ωράρια που πρέπει να τηρήσει, τις γραμμές επικοινωνίας, το σύνολο των λεπτομερειών της αποστολής, ακριβείς οδηγίες σχετικά με τις ευθύνες, τα ωράρια εργασίας και τις διαδικασίες μετάβασης των καθηκόντων. Οι οδηγίες αποστολής καλύπτουν τις υπηρεσίες και ευθύνες του προσωπικού ασφάλειας, όπως έχουν συμφωνηθεί με τη διεύθυνση. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται τα εξής: Εσωτερικός κανονισμός: Ορίζει τις συνηθισμένες συνθήκες εργασίας, καθώς και όλες τις σχετικές διαδικασίες. Σχέδια έκτακτης ανάγκης: Ορίζουν και επιβάλλουν τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται σε περίπτωση μείζονος συμβάντος, πυρκαγιάς, καταστροφής, προειδοποίησης για ύπαρξη βόμβας, εκκένωσης των κτιρίων, ένοπλης ληστείας και κάθε άλλης σοβαρής απειλής για την αποστολή. Αντίγραφα οδηγιών εκκένωσης: Ορίζουν τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται σε περίπτωση εκκένωσης και υποδεικνύουν τη θέση των σημείων συνάντησης, το όνομα και τη θέση των πυροφυλάκων, των μελών της ομάδας έκτακτης ανάγκης και την κατάσταση των άλλων ατόμων που αφορά το συμβάν. Αριθμοί κλήσης χρήσιμων τηλεφώνων: Σε περίπτωση κρίσιμου συμβάντος, διατίθενται τα στοιχεία των ατόμων που πρέπει να ειδοποιηθούν για να υποδείξουν στο προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας τα μέτρα που πρέπει να λάβει ή να επιλέξει για την ατομική αντιμετώπιση του συμβάντος. Έχει μεγάλη σημασία να αναφέρεται ο προσωπικός αριθμός τηλεφώνου, ο αριθμός κινητού ή οποιοσδήποτε άλλος αριθμός στον οποίο μπορούν να τους καλούν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Στον ίδιο κατάλογο καταγράφονται και τα τηλέφωνα των Υπηρεσιών της δημόσιας δύναμης και των υπηρεσιών αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών. Τοξικολογικά δελτία: Αναφέρουν τις τοξικές και επικίνδυνες ουσίες. Τα έγγραφα αυτά παρέχουν πληροφορίες για τους κινδύνους πυρκαγιάς και τους σωματικούς κινδύνους που συνδέονται με τις παραπάνω ουσίες. Αναφέρουν επίσης τις προφυλάξεις που πρέπει να λαμβάνονται όταν εκδηλωθούν τέτοιοι κίνδυνοι. Τέλος, εξηγούν τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται σε περίπτωση μόλυνσης από ουσία. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να γνωστοποιούνται στα μέλη των υπηρεσιών διάσωσης, αν αυτές κληθούν στο χώρο δραστηριοτήτων. Πρέπει να διατίθεται τοξικολογικό δελτίο για όλα τα χημικά προϊόντα και να χορηγείται από τους παρασκευαστές όταν τους το ζητήσουν. Άδεια για εργασία που παράγει θερμότητα: Επιτρέπει στους εργαζόμενους και τους υπεργολάβους να κάνουν εργασίες που παράγουν θερμότητα, όπως π.χ. εργασίες συγκόλλησης. Εσωτερικό οργανόγραμμα: Συνοδεύεται από χάρτη του χώρου δραστηριοτήτων, ούτως ώστε τα άτομα της περιπόλου να μπορούν ενδεχομένως να επιβλέπουν τα γραφεία. Πρέπει να προβλέπεται επίσης εσωτερικός τηλεφωνικός κατάλογος. Οδηγίες ασφάλειας της επιχείρησης: Παρέχουν εμπεριστατωμένη ενημέρωση του προσωπικού ασφάλειας για το σύνολο των κινδύνων που σχετίζονται με την υγιεινή και την ασφάλεια, καθώς και σχέδια διαχείρισης αυτών των κινδύνων.
Σελίδα 10-3
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Μαζί με τις οδηγίες αποστολής, συνιστάται να παραδίδεται χάρτης του χώρου δραστηριοτήτων που να δείχνει τη θέση των υπέργειων υδροστομίων, των σημείων σήμανσης συναγερμού πυρκαγιάς, των εξόδων κινδύνου, των σημείων συνάντησης, των ζωνών αποθήκευσης εύφλεκτων ή τοξικών ουσιών, των κυκλωμάτων παροχής ηλεκτρισμού και φωταερίου, καθώς και το γενικό χάρτη όλων των κτιρίων του χώρου δραστηριοτήτων. 7.1.4
Άλλα βιβλία
Βιβλίο ημερήσιων εκθέσεων/συμβάντων/ατομικών εκθέσεων: Σε αυτό καταγράφονται τα καθημερινά συμβάντα, όπως την είσοδο και έξοδο ατόμων, τον έλεγχο της κυκλοφορίας, την παράδοση και επιστροφή κλειδιών που έχουν τεθεί υπό τη φύλαξη του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας καθώς και οποιοδήποτε διαπιστωθέν συμβάν. Αρχείο προσωρινών οδηγιών: Καταγράφει τις τακτικές αλλαγές ή ενημερώσεις των οδηγιών. Βιβλίο ηλεκτρονικών μηνυμάτων: Για την ακριβή καταχώρηση όλων των μηνυμάτων και πληροφοριών που λαμβάνονται και παρουσιάζουν ενδιαφέρον για το τμήμα ασφάλειας και για ολόκληρη την επιχείρηση. Βιβλίο σωματικών ερευνών: Χρησιμοποιείται για τη καταγραφή της ημερομηνίας, ώρας, του ονόματος του ατόμου στο οποίο διενεργήθηκε σωματική έρευνα, και για τη προσωπική ή επαγγελματική του διεύθυνση. Ενδεχομένως, καταγραφή των αποτελεσμάτων της έρευνας και πάσης φύσεως χρήσιμων πληροφοριών για τα ανευρεθέντα αντικείμενα. Υπογραφή του ατόμου που υπέστη τη σωματική έρευνα και του ατόμου που εκτέλεσε την έρευνα. Αν ο πρώτος αρνηθεί να υπογράψει στο βιβλίο, το γεγονός πρέπει να καταγραφεί. Η διαδικασία σωματικής έρευνας ισχύει και για την αναζήτηση χειραποσκευών ή οχημάτων. Βιβλίο κλειδιών: Χρησιμεύει για την καταγραφή και διαχείριση όλων των κλειδιών που έχουν τεθεί υπό τη φύλαξη του τμήματος ασφάλειας. Το βιβλίο αυτό αναφέρει την παράδοση και επιστροφή των κλειδιών του προσωπικού, καθώς και την ημερομηνία και ώρα της έκδοσης, την υπογραφή του ατόμου που τα παρέλαβε, τα αρχικά του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας που τα παρέδωσε, την ημερομηνία και ώρα της επιστροφής. Βιβλίο επισκεπτών: Για τον έλεγχο των εισόδων/εξόδων των μη εργαζομένων στο χώρο δραστηριοτήτων. Η καταχώρηση του λόγου της επίσκεψής τους και το όνομα του ατόμου που επισκέπτονται. Ενδέχεται να περιλαμβάνει την υπογραφή των επισκεπτών. Βιβλίο οχημάτων: Καταγράφει όλα τα οχήματα που υπάρχουν στο χώρο των δραστηριοτήτων, ώστε οι κάτοχοί τους να ειδοποιούνται άμεσα σε περίπτωση ανάγκης. Βιβλίο απολεσθέντων/ανευρεθέντων αντικειμένων: Περιέχει όλα τα στοιχεία σχετικά με τα αντικείμενα που χάθηκαν ή αναβρέθηκαν στο χώρο δραστηριοτήτων. Βιβλίο δοκιμών συναγερμού: Καταγράφει όλα τα συμβάντα που προκάλεσαν την ενεργοποίηση του συναγερμού στο χώρο δραστηριοτήτων. Όλα τα στοιχεία σχετικά με τις δοκιμές πρέπει να διευκρινίζονται, κυρίως ως προς τους λόγους, την ημερομηνία και την ώρα εκτέλεσης, το όνομα του υπεύθυνου ατόμου και τα αποτελέσματά τους, συμπεριλαμβανομένων των τυχόν εντοπισμένων προβλημάτων. Βιβλίο αδειών ελεύθερης κυκλοφορίας προσωπικού: χρησιμοποιείται σε πολλούς χώρους δραστηριοτήτων για την καταγραφή των εργαζομένων που εγκαταλείπουν τον τόπο εργασίας τους εκτός κανονικών ωραρίων.
Σελίδα 10-4
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Η άδεια ελεύθερης κυκλοφορίας πρέπει να υπογράφεται από τον υπεύθυνο και να αναφέρει το όνομα του υπαλλήλου, τα στοιχεία του χώρου δραστηριοτήτων, την ώρα της χορήγησής της, και ενδεχομένως, την προβλεπόμενη ώρα επιστροφής του εργαζόμενου. Βιβλίο δανεισμού υλικού: χρησιμοποιείται όταν η επιχείρηση δεχτεί να δανείσει εργαλείο ή υλικό. Η φύση των αντικειμένων πρέπει να αναφέρεται πάντα με την ευκαιρία του δανεισμού ή της επιστροφής. Επιπλέον, τα αντικείμενα αυτά πρέπει να παρουσιάζονται στο προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας αποκαλυμμένα και κατά την έξοδο και κατά την επιστροφή. Τα εργαλεία πρέπει να συνοδεύονται από άδεια ελεύθερης κυκλοφορίας για να μπορούν να εγκαταλείψουν το χώρο, ενώ το άτομο που επιτρέπει το δανεισμό πρέπει να διευκρινίζει με ακρίβεια τη φύση των δανειζόμενων αντικειμένων και να υπογράφει την άδεια ελεύθερης κυκλοφορίας. Βιβλίο αδειών ελεύθερης κυκλοφορίας αντικειμένων: χρησιμοποιείται όταν οι εργαζόμενοι αγοράζουν αντικείμενα από την επιχείρηση ή τους προσφέρει αντικείμενα η επιχείρηση. Αυτή η άδεια ελεύθερης κυκλοφορίας επιτρέπει στον υπάλληλο να βγάλει το αντικείμενο από το χώρο. Πρέπει να φέρει την υπογραφή του ατόμου που χορηγεί την άδεια, καθώς και τον τύπο του αγορασθέντος ή προσφερθέντος αντικειμένου. Σε ένα ιδιαίτερα εκτενές ή ενεργό τμήμα ασφάλειας, μπορεί να είναι πιο πρακτικό να χρησιμοποιούνται έτοιμα έντυπα για τις καταστάσεις που συμβαίνουν επανειλημμένα και τακτικά και εμπλέκουν επισκέπτες, οχήματα, υπεργολάβους ή συχνά μείζονα συμβάντα.
7.2
Ατομικά προστατευτικά μέσα
Οι στατιστικές στο θέμα των ατυχημάτων δείχνουν ότι η χρήση εξοπλισμού ατομικής προστασίας επιτρέπει τη μείωση της έκτασης των σωματικών ζημιών. Ο εξοπλισμός ατομικής προστασίας που προβλέπεται νομοθετικά και πρέπει να παρέχεται και να χρησιμοποιείται διαρκώς στις ζώνες κινδύνου. Ο εξοπλισμός αυτός αποτελείται κυρίως: Κράνος: Το κράνος χρησιμεύει βασικά για την προστασία του κεφαλιού σε περίπτωση πτώσης αντικειμένου. Γυαλιά: Χρησιμοποιούνται για τη προστασία των ματιών. Μάσκες: Εμποδίζουν τις ξένες ουσίες (σκόνη) από το να εισέλθουν στους πνεύμονες. Οι μάσκες που διαθέτουν φίλτρο μπορούν να «απορροφήσουν» την ουσία ή το χημικό προϊόν. Αυτοτελής αναπνευστική συσκευή: Η αυτοτελής αναπνευστική συσκευή επιτρέπει στο άτομο να αναπνέει τον αέρα που του μεταδίδεται από ένα κύλινδρο και να τον απομονώνει από τη γύρω ατμόσφαιρα. Προστατευτικά ακοής: Τα προστατευτικά ακοής είναι κράνη ηχοπροστασίας ή ωτοασπίδες, προστατεύουν τα ακουστικά όργανα από τους υπερβολικούς θορύβους. Γάντια: Τα γάντια προστατεύουν τα χέρια. Επειδή δεν υπάρχει τύπος γαντιών που να παρέχει γενική προστασία, είναι σημαντικό να επιλέγει κανείς τον κατάλληλο τύπο για κάθε εφαρμογή. Υποδήματα ασφάλειας: Τα υποδήματα ασφάλειας προστατεύουν το πέλμα των ποδιών από αντικείμενα που προεξέχουν από το έδαφος, όταν δε αυτά διαθέτουν μεταλλική μύτη προστατεύουν τα πόδια από τις πτώσεις αντικειμένων. Προστατευτικές φόρμες: Οι φόρμες χρησιμεύουν για την προστασία του σώματος και των ρούχων. Πρέπει να είναι κατάλληλες στον τύπο του κινδύνου και στη μορφολογία των ατόμων που τις φορούν.
Σελίδα 10-5
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Όλα τα παραπάνω προστατευτικά μέσα έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής. Ως εκ τούτου, πρέπει να επιθεωρούνται τακτικά, και αν χρειαστεί, να αλλάζονται. 7.2.1
Υποχρέωση εφοδιασμού και χρήσης
Όταν στο προσωπικό ασφάλειας ανατίθεται η επιτήρηση ή φύλαξη κινητών ή ακινήτων περιουσιακών αγαθών και εγκαταστάσεων, οι Ι.Ε.Π.Υ.Α. υποχρεούνται να το εφοδιάζουν με αλεξίσφαιρο γιλέκο. Στις περιπτώσεις που στο προσωπικό ασφάλειας ανατίθεται η ασφαλής μεταφορά με ειδικά διασκευασμένα – τεθωρακισμένα οχήματα, χρημάτων, αρχαιοτήτων, έργων τέχνης και πολύτιμων αντικειμένων, οι Ι.Ε.Π.Υ.Α. υποχρεούνται να το εφοδιάζουν εκτός από αλεξίσφαιρο γιλέκο και με προστατευτικό κράνος. Το προσωπικό ασφάλειας από την άλλη πλευρά, υποχρεούται να χρησιμοποιεί τα προστατευτικά αυτά μέσα, που προβλέπονται στις δύο παραπάνω περιπτώσεις, κατά την άσκηση των αντίστοιχων δραστηριοτήτων. Προβλέπονται μάλιστα ποινικές και διοικητικές κυρώσεις τόσο για τις Ι.Ε.Π.Υ.Α., όσο και για το προσωπικό ασφάλειας στις περιπτώσεις μη τήρησης των παραπάνω υποχρεώσεων. 7.2.2
Τύπος, χαρακτηριστικά και προδιαγραφές αλεξίσφαιρων γιλέκων
Το αλεξίσφαιρο γιλέκο πρέπει να έχει εργονομική σχεδίαση, υψηλή λειτουργικότητα, απόλυτη προσαρμογή στο σχήμα του σώματος και κατασκευή από κατάλληλο υλικό, ώστε να εξασφαλίζει προστασία από πυρά πυροβόλων όπλων. Το αλεξίσφαιρο γιλέκο δεν πρέπει να περιορίζει την ελευθερία κίνησης των χεριών ακόμα και την πιθανή χρήση όπλου εκ μέρους του προσωπικού από το εσωτερικό κινούμενου οχήματος. Το αλεξίσφαιρο γιλέκο συνοδεύεται από πλαστικοποιημένο εγχειρίδιο χρήσης και συντήρησης στην ελληνική γλώσσα. Επισημάνσεις χρήσης και συντήρησης αναγράφονται και στον φορέα και στο αντιβαλλιστικό υλικό (θήκη στεγανοποίησης). Το αλεξίσφαιρο γιλέκο είναι εξωτερικού τύπου και οι προδιαγραφές που πρέπει να πληροί, προβλέπονται από την παράγραφο 2 του άρθρ. 2 της υπ’ αριθμ. 1016/109/151−α΄/ 2009 ΚΥΑ. Κάθε αλεξίσφαιρο γιλέκο συνοδεύεται από έγγραφη εγγύηση του κατασκευαστή για την καλή ποιότητα σε χρήση του μεν αντιβαλλιστικού υλικού για δέκα (10) χρόνια από την ημερομηνία κατασκευής, του δε φορέα για τρία (3) χρόνια. 7.2.3
Έννοια, τεχνικά χαρακτηριστικά και προδιαγραφές των αντιβαλλιστικών προστατευτικών κρανών
Ο όρος «κράνος» περικλείει το σύνολο των επιμέρους υλικών και εξαρτημάτων, όπως το κέλυφος, το σύστημα αναρτήσεως και προσαρμογής και τα αντίστοιχα τμήματα. Οι προδιαγραφές που πρέπει να πληροί το κράνος, κατ’ ελάχιστον, προβλέπονται αναλυτικά στο άρθρο 3 της υπ’αριθμ. 1016/109/151−α΄/ 2009 ΚΥΑ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
Σχεδιασμός Ολυμπιακής Ασφάλειας 1016/109/151−α΄/ 2009 ΚΥΑ
Σελίδα 10-6
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
8. ΠΥΡΑΣΦΑΛΕΙΑ & ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ 8.1
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ
Γενικά
Η εμπειρία έχει δείξει ότι όσο ταχύτερα γίνεται η επέμβαση σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς, τόσο περισσότερο μειώνεται ο κίνδυνος εξάπλωσής της και καθίσταται ευκολότερη η κατάσβεσή της. O χρόνος επέμβασης είναι εξίσου κρίσιμος παράγοντας, όταν απειλείται η ανθρώπινη ζωή και από ένα τεχνολογικό ατύχημα. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαίο το προσωπικό μιας επιχείρησης ή οργανισμού να είναι ενημερωμένο και εκπαιδευμένο σε θέματα πυρασφάλειας και αντιμετώπισης τεχνολογικών ατυχημάτων. Ακόμη να υπάρχει σε κάθε χώρο και εγκατάσταση ειδικό οργανωμένο πρόγραμμα καταπολέμησης της πυρκαγιάς, το οποίο θα εφαρμόζεται αμέσως μόλις σημάνει συναγερμός, είτε από το αυτόματο σύστημα πυρανίχνευσης, είτε από οποιοδήποτε άλλο τρόπο, παράλληλα με την ειδοποίηση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Σε περίπτωση κατά την οποία προκύπτει ανάγκη άμεσης διάσωσης ανθρώπων, θα πρέπει η ομάδα πυροπροστασίας ή άμεσης επέμβασης της εγκατάστασης, ανάλογα και με τους ενδεχόμενους κινδύνους, να συμπληρώνεται και από ομάδα εκκενώσεως, η οποία θα έχει ως αποστολή της την εξασφάλιση όλων των ανθρώπων που κινδυνεύουν. Έχει δε παρατηρηθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις πυρκαγιών, κάποια άτομα συμβαίνει να μην αντιλαμβάνονται ή να μην ακούν το σήμα κινδύνου και να εγκλωβίζονται στον καιόμενο χώρο, ενώ ταυτόχρονα διακατέχονται από πανικό.
8.2
Βασικές Αρχές Πυρασφάλειας 8.2.1
Ορισμοί
Καύση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο λαμβάνει χώρα η χημική αντίδραση μιας ουσίας με το οξυγόνο και συνοδεύεται συνήθως από έκλυση θερμότητας, φωτός (φλογών) και καπνού.
• Πυρκαγιά είναι η ανεξέλεγκτη καύση ενός υλικού/αγαθού, η οποία συνοδεύεται από έκλυση τεραστίων ποσών θερμότητας, φωτός (φλογών) και καπνού, με συνέπεια την καταστροφή του, αλλά και την πρόκληση σημαντικών επιπτώσεων τόσο στον άνθρωπο, όσο και στο δομημένο και φυσικό περιβάλλον. Θερμοκρασία ή σημείο ανάφλεξης μιας ουσίας είναι η θερμοκρασία εκείνη από την οποία και πάνω, καθώς η ουσία θερμαίνεται, αρχίζουν να παράγονται εύφλεκτοι ατμοί που αναμειγνύονται με το οξυγόνο του ατμοσφαιρικού αέρα και δημιουργούν εύφλεκτο μείγμα, έτοιμο να αναφλεγεί με την παρουσία μιας εξωτερικής πηγής θερμότητας. 8.3
Μεταφορά Θερμότητας
Σελίδα 12-1
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Η θερμότητα είναι μια μορφή ενέργειας που μεταφέρεται από ένα σώμα, σε άλλο σώμα διαφορετικής θερμοκρασίας. Θερμοκρασία είναι το μέτρο της θερμικής κατάστασης ενός σώματος. Η θερμότητα μεταφέρεται με τρεις τρόπους:
• Με αγωγή : Η μεταφορά της θερμότητας με αγωγή γίνεται κυρίως στα στερεά σώματα από σημείο σε σημείο (από μόριο σε μόριο) του σώματος, χωρίς μετακίνηση της ύλης αυτού. Το αίτιο είναι η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ δύο γειτονικών σωμάτων ή μεταξύ δύο σημείων του σώματος. Παράδειγμα η θέρμανση ράβδου σιδήρου. • Με ρεύματα ροής : Η μεταφορά της θερμότητας με ρεύματα ροής γίνεται στα ρευστά (υγρά και αέρια), όπου η θερμότητα μεταδίδεται με μεταφορά θερμών μαζών υγρού ή αερίου προς ψυχρότερες περιοχές (διάδοση θερμότητας με ρεύματα), π.χ. θέρμανση νερού, θέρμανση αέρα με το καλοριφέρ. Οι μάζες που έχουν θερμανθεί γίνονται αραιότερες, με μικρότερη πυκνότητα και ως ελαφρότερες έχουν την τάση να κινηθούν προς τα πάνω, δημιουργώντας ανοδικά θερμά ρεύματα. Παράδειγμα η θέρμανση με σώμα καλοριφέρ. • Με ακτινοβολία : Αυτή πραγματοποιείται από σώμα σε σώμα χωρίς να χρειάζεται τα δύο σώματα να είναι σε επαφή. Παραδείγματα θέρμανσης με ακτινοβολία είναι η ηλεκτρική θερμάστρα, το τζάκι, οι ακτίνες του ήλιου, η ακτινοβολία που εκπέμπεται στις μεγάλες και έντονες πυρκαγιές. Παρομοίως λοιπόν η πυρκαγιά επεκτείνεται με τους ακόλουθους τρόπους: Με την απευθείας μετάδοση της θερμότητας (με την επαφή του ενός μορίου ύλης με το διπλανό που καίγεται). Με μεταφορά ή διοχέτευση θερμότητας με τα ρεύματα του αέρα (πολλές φορές μέσα από αεραγωγούς κλιματισμού). Με ακτινοβολία (ακόμα και σε απόσταση πολλών μέτρων). Με εκτίναξη φλεγομένων κομματιών των υλών που καίγονται.
•
8.4
Αίτια Πυρκαγιών
Τα αίτια των πυρκαγιών έχουν ιδιαίτερη σημασία για πολλούς:
α. Την Πυροσβεστική υπηρεσία
β. Τους ιδιοκτήτες
γ. Τις ασφαλιστικές εταιρείες
δ. Την Εθνική Οικονομία
ε. Την δικαιοσύνη
Σελίδα 12-2
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Οι πυρκαγιές συνήθως προκαλούνται από:
• Γυμνές φλόγες σπίρτων, αναπτήρων, κεριών, εστιών πυρός, μαγειρικών συσκευών κ.α. • • • • • • • • • • • •
ερχόμενες σε επαφή με καύσιμα υλικά. Διαρροή καυσίμων (βενζίνης, υγραερίου κ.α), με δημιουργία εύφλεκτου μείγματος έτοιμου να αναφλεγεί από εξωτερική πηγή θερμότητας. Ηλεκτρισμό (σπινθήρες, βραχυκύκλωμα κ.α.). Ξεχασμένες αναμμένες θερμάστρες πετρελαίου, ξύλου, ή ηλεκτρικές. Υπολείμματα καπνίσματος τσιγάρων, πούρων κ.α. Τριβή, κρούση και πίεση. Αυτόματη ανάφλεξη (αυτανάφλεξη) λόγω οξείδωσης ή ζύμωσης. Σπινθήρες από καπνοδόχους, μηχανήματα. Υπερθέρμανση μηχανικών εξαρτημάτων λόγω κακής λειτουργίας ή βλάβης (σωληνώσεων, λεβήτων, κλιβάνων κ.α. ). Χημικές αντιδράσεις που εκλύουν θερμότητα (εξώθερμες) και η θερμότητα αυτή μεταδίδεται σε εύφλεκτα υλικά. Ηλιακές ακτίνες που συγκεντρώνονται με εστιακούς φακούς και γυαλιά. Θεομηνίες και φυσικές καταστροφές (κεραυνοί, σεισμοί, εκρήξεις ηφαιστείων. Πυροτεχνήματα, κροτίδες, βεγγαλικά, πολεμικά/τρομοκρατικά γεγονότα (βομβαρδισμοί, εμπρηστικές βόμβες κ.α.).Αιτίες από άποψη υπαιτιότητας 8.4.1
Αιτίες πυρκαγιών από απόψεως υπαιτιότητας
Οι αιτίες πυρκαγιών από απόψεως υπαιτιότητας κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες : 1. Από αμέλεια : Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι πυρκαγιές που οφείλονται σε αμέλεια ή απροσεξία των ανθρώπων, π.χ. ανατροπή αναμμένης λάμπας ή κεριού, πέταγμα αναμμένου τσιγάρου ή σπίρτου, κακή συντήρηση ή υπερφόρτιση της ηλεκτρικής εγκατάστασης, κακή συντήρηση της καπνοδόχου κ.α. Διακρίνεται σε ελαφρά και βαριά αμέλεια. 2. Από δόλο : Στην κατηγορία αυτή ανήκει ο εμπρησμός από πρόθεση με διάφορα κίνητρα, όπως είσπραξη της ασφάλειας, η εκδίκηση, η καταστροφή πειστηρίων άλλου μεγαλύτερου εγκλήματος κ.α. Ο εμπρησμός από πρόθεση είναι σοβαρό έγκλημα γιατί μπορεί να κινδυνεύσει η ζωή και η περιουσία πολλών ανθρώπων. 3. Τυχαίες : Εδώ ανήκουν οι πυρκαγιές λόγω τριβής, κρούσης ή πίεσης, από ηλιακές ακτίνες, από χημικές αντιδράσεις, από αυτανάφλεξη κ.α. Μπορούν να καταταγούν στις πυρκαγιές από ελαφρά αμέλεια, γιατί αναλύοντας τις αιτίες είναι δυνατόν να προβλεφθούν και να αποφευχθούν. 4. Από ανώτερη βία : Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι πυρκαγιές από κεραυνούς, σεισμούς, ηφαίστεια και πολεμικά γεγονότα. Δεν μπορούν να προβλεφθούν, η λήψη όμως προληπτικών μέτρων μπορεί να αποτρέψει την εκδήλωσή τους.
8.5
Κατηγορίες Πυρκαγιών
Σελίδα 12-3
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
• Οι πυρκαγιές σύμφωνα με το ελληνικό πρότυπο NHS 10/1971 κατατάσσονται ανάλογα • • • • •
με το καιόμενο υλικό σε πέντε (5) κατηγορίες και χαρακτηρίζονται διεθνώς με τα γράμματα Α, Β, C, D και Ε. Κατηγορία Α : Πυρκαγιές που προέρχονται από την καύση στερεών υλικών με οργανική συνήθως σύνθεση και σχηματισμό «τεφροάνθρακα», π.χ. ξύλα, χαρτιά, άχυρα, υφάσματα, ελαστικό, πλαστικά κ.α. Κατηγορία Β : Πυρκαγιές που προέρχονται από την καύση υγρών καυσίμων ή στερεών που υγροποιούνται κατά την καύση, όπως οινόπνευμα, βενζίνη, πετρέλαιο, έλαια, λίπη, παραφίνη κ.α. Κατηγορία C: Πυρκαγιές που προέρχονται από την καύση αερίων καυσίμων, όπως υγραέριο, φυσικό αέριο, ασετυλίνη, υδρογόνο κ.α Κατηγορία D: Πυρκαγιές που προέρχονται από την καύση μετάλλων, όπως νάτριο, κάλιο, μαγνήσιο, αλουμίνιο, τιτάνιο κ.α. Κατηγορία Ε : Πυρκαγιές των κατηγοριών Α, Β, C και D πάνω ή κοντά σε ηλεκτρικές συσκευές ή εγκαταστάσεις που βρίσκονται υπό τάση
ΣΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΗΛΩΝΟΥΝ ΤΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ
Πυρκαγιές στερεών υλικών (π.χ. ξύλα, χαρτί, υφάσματα, ελαστικά, πλαστικά, άχυρα κλπ.) Πυρκαγιές υγρών καυσίμων(π.χ. οινόπνευμα, βενζίνη, έλαια, λίπη, αιθέρας, λάκες, παραφίνες κλπ.). Πυρκαγιές αερίων καυσίμων (π.χ. μεθάνιο, προπάνιο, βουτάνιο, ασετυλίνη, υδρογόνο κλπ.).
Πυρκαγιές μετάλλων (π.χ. νάτριο, κάλιο, τιτάνιο, ζιρκόνιο, μαγνήσιο κλπ.).
Πυρκαγιές κατηγοριών At B»C,D, παρουσία ηλεκτρικού ρεύματος.
Σελίδα 12-4
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
8.6
Παράγοντες έναρξης καύσης-πυρκαγιάς
Για την έναρξη μιας καύσης ή πυρκαγιάς πρέπει να συνυπάρχουν και οι τρεις από τους ακόλουθους παράγοντες: Καύσιμη ύλη • Στερεά καύσιμα: ξύλα, χόρτα, βαμβάκι, υφάσματα, χαρτί, πλαστικά, άνθρακες, απορρίμματα κ.α. • Υγρά καύσιμα: πετρέλαιο, βενζίνη, οινόπνευμα, νέφτι, διαλύτες, χρώματα κ.α. • Αέρια καύσιμα: υγραέριο, προπάνιο, βουτάνιο, φυσικό αέριο, υδρογόνο, ασετυλίνη κ.α. Οξυγόνο • Προερχόμενο είτε από τον ατμοσφαιρικό αέρα που αποτελείται από 21% κ.ο. οξυγόνο, 78% κ.ο. άζωτο, ευγενή αέρια, C02κ.α., είτε από άλλο οξειδωτικό υλικό. Αρχική πηγή θερμότητας • Είναι αυτή η πηγή θερμότητας που χρειάζεται για να ανεβάσει τη θερμοκρασία ενός σώματος που προορίζεται για καύση, προκαλώντας τη θερμική του διάσπαση ή/και την έκλυση εύφλεκτων ατμών. Οι ατμοί αυτοί στη συνέχεια αναμειγνύονται με το οξυγόνο και αναφλέγονται. • Οι παράγοντες αυτοί απεικονίζονται παραστατικά στο ακόλουθο τρίγωνο της φωτιάς.
Κατά συνέπεια, για την κατάσβεση μιας φωτιάς/πυρκαγιάς αρκεί να εξαλειφθεί τουλάχιστον ένας από τους ανωτέρω παράγοντες, αλλά και να παρεμποδιστεί η εξέλιξη της χημικής αλυσωτής αντίδρασης της καύσης.
8.7
Τρόποι Κατάσβεσης Πυρκαγιών
• Βασικές προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση μιας πυρκαγιάς θεωρούνται: 1. Η πείρα 2. Η ψυχραιμία 3. Τα διατιθέμενα μέσα αντιμετώπισης
Σελίδα 12-5
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
4. Η ικανότητα για την λήψη καταλλήλων μέτρων
• Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, για να εκδηλωθεί μια πυρκαγιά, πρέπει να • • • •
συνυπάρχουν τρεις παράγοντες (τρίγωνο πυρκαγιάς): Καύσιμη ύλη Οξυγόνο Πηγή θερμότητας Αν εκλείψει ένας μόνο από τους παράγοντες αυτούς, η πυρκαγιά δεν μπορεί να συνεχισθεί. Κατά συνέπεια η κατάσβεση μια πυρκαγιάς μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους :
• Με την αφαίρεση της καύσιμης ύλης. • Με τη μείωση της θερμοκρασίας κάτω από το σημείο ανάφλεξης (ψύξη). • Με την αποστέρηση του οξυνόνου (απομόνωση). Όπως
αναμένεται, αποτελεσματικότερη κατάσβεση θα έχουμε με συνδυασμό δύο ή και τριών τρόπων μαζί. • Τέλος κατάσβεση μερικών πυρκαγιών, ιδιαίτερα των υγρών και αερίων καυσίμων, μπορεί να γίνει: • Με τη βίαιη αποκοπή της φλόνας. • Με τη διακοπή του μηχανισμού της αλυσιδωτής αντίδρασης. 8.7.1
Αφαίρεση της καύσιμης ύλης
• Πυρκαγιές αερίων καυσίμων. Σε πυρκαγιά υγραερίου ή φυσικού αερίου κλείνοντας τη •
•
• •
στρόφιγγα (δικλείδα) της παροχής, η παροχή διακόπτεται και η πυρκαγιά σβήνει. Σε πυρκαγιές πετρελαιοδεξαμενών, εάν υπάρχει ευχέρεια μετάγγισης/απομάκρυνσης του υγρού καυσίμου από τις σωληνώσεις του πυθμένα της δεξαμενής και μεταφορά αυτού σε ασφαλείς δεξαμενές, η πυρκαγιά θα σβήσει μετά την καύση της ποσότητας του υγρού που έχει απομείνει στη δεξαμενή. Οι πυρκαγιές δασών και αγροτικών εκτάσεων μπορούν να κατασβεστούν με τη δημιουργία μιας αντιπυρικής ζώνης με μηχανικά μέσα ή με την τεχνική του εμπρησμού ανακοπής, ανάβοντας δηλαδή μια νέα ελεγχόμενη πυρκαγιά και όταν συναντηθούν τα μέτωπα των δύο πυρκαγιών, η κύρια πυρκαγιά σβήνει λόγω έλλειψης καύσιμης ύλης. Σε πυρκαγιές στερεών καυσίμων, π.χ. πυρκαγιές σε αποθήκες βάμβακος που σβήνουν δύσκολα, απομακρύνοντας με μηχανικά μέσα το βαμβάκι που δεν έχει ακόμη καεί, η πυρκαγιά δεν έχει τι να κάψει, περιορίζεται και σβήνει. Απομάκρυνση καιόμενου πλοίου από λιμάνι, ώστε να μην επεκταθεί η πυρκαγιά σε παρακείμενα πλοία. 8.7.2
Μείωση της θερμοκρασίας
• Είναι γνωστό ότι για να προκληθεί πυρκαγιά, πρέπει τα καύσιμα υλικά να θερμανθούν και να φθάσουν στη θερμοκρασία του σημείου ανάφλεξης. Σε χαμηλότερη θερμοκρασία δεν μπορούν να αναφλεγούν ή εφόσον έχουν ήδη αναφλεγεί δε διατηρούν την καύση. Μειώνοντας τη θερμοκρασία ενός καιόμενου υλικού κάτω από το σημείο ανάφλεξης, η πυρκαγιά σβήνει. • Η μείωση της θερμοκρασίας επιτυγχάνεται με την ψύξη του καιόμενου υλικού. Αντιπροσωπευτικότερο κατασβεστικό υλικό, με το οποίο επιτυγχάνεται η ψύξη των
Σελίδα 12-6
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
καιόμενων υλικών είναι το νερό, που έχει μεγάλη θερμοχωρητικότητα. Το νερό ψύχει τα καιόμενα υλικά απορροφώντας θερμότητα από αυτά, με αποτέλεσμα να θερμαίνεται και να μετατρέπεται ακόμα και σε ατμό (υδρατμό), ο οποίος με τη σειρά του δρα κατασβεστικά αποστερώντας το οξυγόνο. Όταν το νερό μετατρέπεται σε ατμό απομακρύνει ακόμα μεγαλύτερο ποσό θερμότητας, τόσο όσο αντιστοιχεί στη θερμότητα εξάτμισής του. 8.7.3
Αποστέρηση του οξυγόνου (Αποπνιγμός ή απομόνωση)
• Το οξυγόνο ως απαραίτητος παράγοντας εκδήλωσης ή διατήρησης της καύσης, λαμβάνεται από την ατμόσφαιρα, της οποίας αποτελεί το 21% κ.ο. περίπου. Εάν με οποιοδήποτε μέσο εμποδιστεί η επαφή του καιόμενου σώματος με τον ατμοσφαιρικό αέρα, η πυρκαγιά σβήνει. Ο τρόπος αυτός κατάσβεσης των πυρκαγιών καλείται αποπνιγμός ή απομόνωση. • Η απομόνωση επιτυγχάνεται με την κάλυψη του καιόμενου υλικού με χώμα, άμμο, αντιπυρικά σκεπάσματα, αφρό, κατασβεστικές σκόνες, υδρατμό κ.α.
8.7.4
Κατάσβεση με αποκοπή της φλόγας
• Στις πυρκαγιές υγρών καυσίμων, τα υγρά καύσιμα δεν καίγονται αυτά τα ίδια στη μάζα τους, αλλά καίγονται οι παραγόμενοι ατμοί, ανάλογα δε με το ρυθμό παραγωγής αυτών οι φλόγες από την ανάφλεξη των ατμών βρίσκονται σε μικρότερη ή μεγαλύτερη απόσταση από την επιφάνεια του υγρού. Παρόμοιο μηχανισμό καύσης έχουμε και στις πυρκαγιές των αερίων καυσίμων, οι φλόγες των οποίων βρίσκονται σε κάποια απόσταση από το στόμιο διαφυγής του αερίου. Εάν με απότομη ενέργεια π.χ. με δυνατό φύσημα συμπαρασυρθούν και αποκοπούν οι φλόγες, η πυρκαγιά θα σβήσει. Για να γίνει αυτό, η αιτία που θα αποκόψει τις φλόγες πρέπει να έχει μεγαλύτερη ταχύτητα από την ταχύτητα των παραγόμενων ατμών, διαφορετικά δεν επιτυγχάνεται η αποκοπή της φλόγας. Η αποκοπή των φλογών πρέπει να είναι ταυτόχρονη και καθολική, γιατί σε αντίθετη περίπτωση οι φλόγες που παραμένουν θα επαναφλέξουν αμέσως τους ατμούς της σβησμένης επιφάνειας. Με την αποκοπή της φλόγας (δυνατό φύσημα) επιτυγχάνεται το σβήσιμο αναμμένου κεριού, σπίρτου, λάμπας κ.α.Στην αρχή αυτή βασίζεται και η κατάσβεση πυρκαγιών σε πετρελαιοπηγές με έκρηξη βομβών στην επιφάνειά τους. Τα ωστικά κύματα που προκαλούνται από την έκρηξη, παρασύρουν τις φλόγες και έτσι επιτυγχάνεται η κατάσβεση της πυρκαγιάς. 8.7.5
Διακοπή της (αλυσωτής) αλυσιδωτής αντίδρασης
• Όπως αναφέρθηκε η καύση είναι μια χημική αντίδραση του καιόμενου σώματος με το οξυγόνο, με έκλυση θερμότητας (εξώθερμη αντίδραση). Οι πυρκαγιές υγρών και αερίων καυσίμων και γενικότερα των υδρογονανθράκων, ανήκουν στην κατηγορία των αλυσωτών χημικών αντιδράσεων, με ενδιάμεσο σχηματισμό ελεύθερων ριζών ή ατόμων που αντιδρούν με το οξυγόνο. Η όλη διαδικασία είναι αυτοσυντηρούμενη. Εάν μπορέσει κανείς να επέμβει στον παραπάνω μηχανισμό της καύσης δεσμεύοντας αρκετές ελεύθερες ρίζες ή άτομα, ώστε να διακοπεί η χημική αντίδρασή τους με το οξυγόνο, η πυρκαγιά σβήνει. Για τη δέσμευση των ελεύθερων (ενεργών) ριζών ή ατόμων
Σελίδα 12-7
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
χρησιμοποιούνται κυρίως οι κατασβεστικές ξηρές (χημικές) σκόνες, ενώ παλαιότερα τα Halons (αλογονωμένοι υδρογονάνθρακες) • είχαν πολύ καλά κατασβεστικά αποτελέσματα. Σήμερα η παραγωγή και χρήση των Halons έχει απαγορευθεί επειδή καταστρέφουν τη στοιβάδα του όζοντος. 8.8
Κατασβεστικά Υλικά
Τα κυριότερα κατασβεστικά μέσα (υλικά) είναι :
• • • • • • •
Νερό Αφρός Διοξείδιο του άνθρακα Κατασβεστικές ξηρές σκόνες Υδρατμός Halons και νέα κατασβεστικά υλικά Άμμος, χώμα, καλύμματα 8.8.1
Νερό
• Το νερό είναι το πιο γνωστό, το αρχικά χρησιμοποιούμενο, σπουδαιότερο και πιο
•
•
• • • • •
εύχρηστο κατασβεστικά μέσο. Απαντάται άφθονο στη φύση. Η απόκτησή του είναι χωρίς μεγάλο κόστος. Η δε φυσική του κατάσταση (υγρό) επιτρέπει την αποθήκευσή του σε δεξαμενές/δοχεία, τη μεταφορά του σε μεγάλες αποστάσεις με σωλήνες υπό πίεση και την εκτόξευσή του σε επιθυμητή κατεύθυνση. Η κατασβεστική ενέργεια του νερού οφείλεται κυρίως στη μεγάλη του θερμοχωρητικότητα και επομένως στην ψύξη (αφαίρεση θερμότητας) των καιόμενων σωμάτων που προκαλεί. Επίσης το νερό συντελεί στην κατάσβεση με την απομόνωση (αποπνιγμό) του καιόμενου σώματος από το οξυγόνο του αέρα, όταν χρησιμοποιείται υπό μορφή ομίχλης (πολύ λεπτά σταγονίδια). Το νερό έχοντας μεγάλη θερμοχωρητικότητα, αφαιρεί μεγάλα ποσά θερμότητας από τα καιόμενα σώματα, που προσλαμβάνει το ίδιο μετατρεπόμενο τελικά σε ατμό. Σημειώνεται εδώ ότι για να θερμανθεί ένα kg νερού από τη θερμοκρασία των 20° C σε νερό θερμοκρασίας 100° C, απορροφά από την πυρκαγιά 80 Kcal και για τη μετατροπή του σε ατμό 100 C (βρασμός) αφαιρεί από την πυρκαγιά άλλα 540 Kcal. Συνολικά δηλαδή ένα kg νερού θερμοκρασίας 20° C μετατρεπόμενο σε ατμό 100° C, αφαιρεί από τα καιόμενα σώματα της πυρκαγιάς το αρκετά σημαντικό ποσό θερμότητας των 620 Kcal. Όσο μεγαλύτερη ποσότητα νερού μετατρέπεται σε ατμό, τόσο καλύτερο κατασβεστικό αποτέλεσμα επιτυγχάνεται. Ανάλογα με τον τρόπο εκτόξευσης του νερού, έχουμε συμπαγή βολή, διασκορπισμένη βολή και βολή ομίχλης. Η συμπαγής συνεχής βολή με μεγάλη πίεση χρησιμοποιείται για την κατάσβεση πυρκαγιών μεγάλης έκτασης και έντασης. Η διασκορπισμένη βολή είναι η εκτόξευση του νερού υπό μορφή βροχής ή σταγόνων. Τέλος, η βολή ομίχλης είναι η εκτόξευση του νερού υπό μορφή πολύ λεπτών σταγονιδίων (νέφος). Με τη διασκορπισμένη βολή και τη βολή ομίχλης επιτυγχάνονται καλύτερα κατασβεστικά αποτελέσματα σε πυρκαγιές μικρής ή μεσαίας έντασης, γιατί εξατμίζεται το μεγαλύτερο μέρος του νερού και δεν προκαλούνται καταστροφές από την υπέρμετρη
Σελίδα 12-8
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
• • • • •
χρήση του. Η βολή ομίχλης όπως αναφέρθηκε και παραπάνω προκαλεί εκτός από ψύξη και απομόνωση των καιόμενων σωμάτων. Το νερό είναι το κύριο κατασβεστικό μέσο για την καταστολή πυρκαγιών κατηγορίας Α, δηλαδή πυρκαγιών σε στερεά καύσιμα, όπως ξύλα, χόρτα, κάρβουνα, βαμβάκι, υφάσματα κ.α. Η χρήση νερού σαν κατασβεστικού μέσου δεν ενδείκνυται: Σε πυρκαγιές υγρών καυσίμων (βενζίνη, πετρέλαιο, λάδια, χρώματα κ.α.) που είναι ελαφρότερα του νερού. Στην περίπτωση αυτή μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε βολή νερού υπό μορφή ομίχλης. Σε πυρκαγιές συσκευών, μηχανημάτων ή εγκαταστάσεων που βρίσκονται υπό ηλεκτρική τάση, διότι θα προκαλέσει διαδοχικά βραχυκυκλώματα και ηλεκτροπληξία. Σε πυρκαγιές μετάλλων με υψηλή θερμοκρασία, γιατί διασπάται και παράγει υδρογόνο που στη συνέχεια αναφλέγεται και έχουμε επέκταση της πυρκαγιάς. Σε πυρκαγιές ορισμένων χημικών ουσιών που αντιδρούν έντονα με το νερό. 8.8.2
Αφρός
• Ο αφρός χρησιμοποιείται κυρίως για την κατάσβεση πυρκαγιών υγρών καυσίμων, •
• • • • •
πετρελαιοειδών, χρωμάτων, λαδιών κ.α. Ο αφρός παράγεται από νερό, αφρογόνο υγρό, και αέρα με χρήση ειδικών αυλών. Αποτελείται κατά 94-97% από νερό και 3-6% από αφρογόνο υγρό. Ο αφρός δρα κατασβεστικά με διπλή ενέργεια, ως απομονωτικό και ως ψυκτικό μέσο. Οι κατασβεστικοί αφροί έχουν συνεκτικότητα και αντοχή στις μεγάλες θερμοκρασίες των πυρκαγιών υγρών καυσίμων. Πρέπει να αποφεύγεται η χρήση του σε πυρκαγιές παρουσία ηλεκτρικού ρεύματος, γιατί αποτελείται κυρίως από νερό και υπάρχει κίνδυνος ηλεκτροπληξίας. Τα κυριότερα είδη αφρών που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι: Αφρός πρωτεΐνης : Χρησιμοποιείται στην κατάσβεση πυρκαγιών υγρών καυσίμων Αφρός φθοριοπρωτεΐνης : Χρησιμοποιείται στην κατάσβεση πυρκαγιών υγρών καυσίμων Αφρός AFFF ή Ελαφρύ Νερό (Light Water) : Χρησιμοποιείται στην κατάσβεση πυρκαγιών υγρών καυσίμων, σε διαρρέοντα και σκορπισμένα στο έδαφος καύσιμα. Αφρός τύπου αλκοόλης : Χρησιμοποιείται στην κατάσβεση πυρκαγιών υδατοδιαλυτών εύφλεκτων υγρών ή πολικών ενώσεων όπως αλκοόλες, κετόνες, διαλύτες χρωμάτων, αιθέρες κ.α. 8.8.3
Διοξείδιο του άνθρακα C02
• Το διοξείδιο του άνθρακα είναι αέριο, βαρύτερο του αέρα, δεν καίγεται ούτε συντηρεί την καύση, δεν είναι τοξικό, αλλά ασφυκτικό σε μεγάλη συγκέντρωση στον αέρα. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι προϊόν τέλειας καύσης των υδρογονανθράκων. Υγροποιείται με συμπίεση και φέρεται σε χαλύβδινες φιάλες με πίεση 60-70 bar, σε θερμοκρασία περιβάλλοντος (πίεση δοκιμής : 250 bar). Όταν ανοιχτεί η στρόφιγγα της φιάλης, το υγρό διοξείδιο του άνθρακα λόγω της απότομης εκτόνωσης και αεριοποιήσεως αυτού, δεν μπορεί να προσλάβει το απαιτούμενο ποσό θερμότητας από το περιβάλλον και το προσλαμβάνει από τη μάζα του, οπότε ένα μικρό μέρος αυτού ψύχεται μετατρεπόμενο σε «χιόνι» (ξηρό πάγο) θερμοκρασίας - 78° C. • Το μεγαλύτερο μέρος εκτοξεύεται υπό μορφή αερίου. Ο ξηρός πάγος μετατρέπεται σε αέριο C02 χωρίς να περάσει από την υγρή φάση (εξάχνωση). To C02 είναι πολύ καλό κατασβεστικό υλικό για πυρκαγιές έργων τέχνης, καλλιτεχνικών θησαυρών,
Σελίδα 12-9
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
• • • •
•
ηλεκτρολογικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού κ.α. επειδή δεν αφήνει κατάλοιπα μετά τη χρήση του. Χρησιμοποιείται επίσης σε πυρκαγιές υγρών και αερίων καυσίμων, μηχανών, στερεών καυσίμων και μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρουσία ηλεκτρικού ρεύματος. Το διοξείδιο του άνθρακα ενεργεί κατασβεστικά με τρεις τρόπους: α. Μηχανικά : Η εκτόξευση του C02 με μεγάλη ορμή από τη χαλύβδινη φιάλη παρασύρει και αποκόπτει τις φλόγες. β. Ψυκτικά : To C02 εξερχόμενο από τη φιάλη μετατρέπεται κατά ένα ποσοστό σε «χιόνι» (ξηρό πάγο) θερμοκρασίας - 78° C. Για να μετατραπεί σε αέριο αφαιρεί θερμότητα από το καιόμενο σώμα, υποβιβάζοντας τη θερμοκρασία του. γ. Αποστερητικά : Το εκτοξευόμενο με ορμή C02 εκτοπίζει τον αέρα από την καιόμενη επιφάνεια και παίρνει τη θέση του. Ως βαρύτερο του ατμοσφαιρικού αέρα εμποδίζει την είσοδο νέου ρεύματος αέρα, αποστερώντας την πυρκαγιά από το οξυγόνο και προκαλεί τελικά την κατάσβεσή της. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού, γι’ αυτό είναι κατάλληλο για τις πυρκαγιές ηλεκτρικών εγκαταστάσεων. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι κατάλληλο για πυρκαγιές υγρών και αερίων καυσίμων. Σε πυρκαγιές στερεών καυσίμων (ξυλεία, υφάσματα, χαρτιά, βαμβάκι κ.α.) ενδείκνυται η χρήση του, όταν αυτά καίγονται στην επιφάνειά τους. To C02 δίνει καλύτερα κατασβεστικά αποτελέσματα όταν χρησιμοποιείται σε κλειστούς χώρους. Σε ανοιχτό χώρο θα πρέπει να εκτοξεύεται προς τα καιόμενα υλικά κατά τη διεύθυνση του ανέμου. Επειδή όπως αναφέρθηκε είναι ασφυκτικό αέριο, συνιστάται προσοχή κατά τη χρήση του σε κλειστούς χώρους. 8.8.4
Κατασβεστικές ξηρές σκόνες
• Οι ξηρές (χημικές) σκόνες κατάσβεσης είναι κονιοποιημένες στερεές ουσίες με • ορισμένη χημική σύνθεση, που επιδρούν κατασβεστικά στην πυρκαγιά κυρίως με διακοπή της αλυσωτής χημικής αντίδρασης και δευτερευόντως με την αποπνικτική και ψυκτική δράση αυτών. Οι ξηρές σκόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πυρκαγιές παρουσία ηλεκτρικού ρεύματος. Η εκτόξευση της ξηράς σκόνης γίνεται με ένα αδρανές αέριο, π.χ. άζωτο ή C02 από τα φορητά, τροχήλατα, ή μόνιμα μέσα που είναι αποθηκευμένη. Οι σκόνες δεν είναι τοξικές, η χρήση τους όμως σε κλειστούς χώρους μπορεί να δημιουργήσει αποπνικτική ατμόσφαιρα. • Πολλές σκόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν μαζί με διάφορους αφρούς. Οι σκόνες είναι σταθερές σε χαμηλή και κανονική θερμοκρασία. Στις σκόνες προσθέτουν διάφορα πρόσθετα για να βελτιωθούν τα χαρακτηριστικά αποθήκευσης, ροής και υδροφοβίας, ώστε να μη συσσωματώνονται εμποδίζοντας την εκτόξευση. Οι σκόνες παρουσιάζουν το μειονέκτημα να παραμένουν ως κατάλοιπα (ρυπαντές) μετά την κατάσβεση και γενικά προκαλούν δευτερογενείς ζημιές στον ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Οι ξηρές σκόνες διακρίνονται σε τρεις βασικούς τύπους : • Ξηρή σκόνη Ρ για κατάσβεση πυρκαγιών κατηγορίας Β, C, Ε, διηλεκτρικής αντοχής τουλάχιστον 80.000 V. • Ξηρή σκόνη Pa για κατάσβεση πυρκαγιών κατηγορίας Α, Β, C, Ε, διηλεκτρικής αντοχής μέχρι 1.000 V. • Ξηρά σκόνη Pd για κατάσβεση πυρκαγιών κατηγορίας D. 8.8.4.1 Υδρατμός
Σελίδα 12-10
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
• Το νερό υπό μορφή υδρατμού ενεργεί για την κατάσβεση μιας πυρκαγιάς κυρίως με απομόνωση των καιόμενων σωμάτων από τον ατμοσφαιρικό αέρα. Η χρήση του είναι περιορισμένη. Ο ατμός παράγεται στη βιομηχανία και στα πλοία και χρησιμοποιείται για κατάκλυση και πυρόσβεση θαλάμων κλιβάνων, αντλιοστασίων, μηχανολογικών διαρροών κ.α. 8.8.4.2 Αλογονωμένοι Υδρογονάνθρακες (Halons) και νέα κατασβεστικά υλικά
• Οι αλογονωμένοι υδρογονάνθρακες (Halons) θεωρήθηκαν πολύ καλά κατασβεστικά υλικά, τα τελευταία όμως χρόνια αποδείχθηκε ότι έχουν καταστροφική επίδραση στη στοιβάδα του όζοντος της ατμόσφαιρας. Για το λόγο αυτό έχει απαγορευθεί η παραγωγή και χρήση των Halons. Τα Halons χρησιμοποιούνται σήμερα αποκλειστικά για ειδικές στρατιωτικές εφαρμογές. • Η ανάγκη για αντικατάσταση των Halons οδήγησε στην παραγωγή Κατασβεστικών Συστημάτων Καθαρού Μέσου (Clean Agent Fire • Extinguishing Systems). 8.8.4.3 Άμμος, χώμα, καλύμματα
• Η αποστέρηση του οξυγόνου από μια μικρή πυρκαγιά μπορεί να γίνει με κάλυψη αυτής με άμμο, χώμα, τσιμέντο, γύψο, μαρμαρόσκονη, ασβεστόσκονη και γενικά οποιοδήποτε άκαυστο υλικό σε σκόνη. Χρησιμοποιούνται επίσης καλύμματα (σκεπάσματα) από αντιπυρικά ή δύσφλεκτα υλικά. • Εάν τα παραπάνω υλικά είναι βρεγμένα, η κατάσβεση είναι πιο αποτελεσματική, γιατί εκτός από απομόνωση, έχουμε και ψύξη του καιόμενου υλικού.
8.9
Φορητοί Πυροσβεστήρες 8.9.1
Πυροσβεστήρες ξηράς σκόνης
• Κατασκευάζονται από χαλύβδινα φύλλα με αντοχή σε πίεση 25 bar και έχουν βάρος • • • •
μέχρι 20 kg. Σήμερα οι περισσότεροι πυροσβεστήρες είναι του τύπου συνεχούς (εσωτερικής) πίεσης χρησιμοποιώντας για προωθητικό αέριο άζωτο σε πίεση 13-15 bar, που εκτοξεύει την κατασβεστική σκόνη. Σε παλιότερους τύπους η εκτόξευση γίνεται με τη βοήθεια συμπιεσμένου διοξειδίου του άνθρακα που βρίσκεται σε εσωτερικό ή εξωτερικό φιαλίδιο. Είναι κατάλληλοι για πυρκαγιές κατηγορίας Α, Β, C, Ε. Η εκτόξευση του κατασβεστικού υλικού γίνεται από μικρής διατομής σωληνίσκο, μετά από απλό πάτημα της σκανδάλης. 8.9.2
Πυροσβεστήρες C02
• Κατασκευάζονται από χάλυβα μεγάλης αντοχής, ώστε να αντέχουν σε υψηλή πίεση. Το περιεχόμενο C02 βρίσκεται μέσα στη φιάλη σε υγρή κατάσταση, σε πίεση 60 -70 bar σε θερμοκρασία περιβάλλοντος. Η φιάλη έχει δοκιμαστεί σε πίεση 250 bar. Είναι κατάλληλοι για πυρκαγιές κατηγορίας Β, C,E.
Σελίδα 12-11
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
• Η χοάνη του πυροσβεστήρα σχηματίζει μια συγκεντρωμένη δέσμη C02 και είναι κατασκευασμένη από ανθεκτικό μονωτικό ελαστικό, για να αντέχει στη ψύξη που δημιουργείται κατά την εκτόξευση. Η χοάνη αυτή συνοδεύεται από θερμομονωτική χειρολαβή κατασκευασμένη από πλαστικό υλικό ή ξύλο, για περισσότερη ασφάλεια κατά τη χρήση και για αποφυγή ψυχρού εγκάυματος. • Οι φορητοί πυροσβεστήρες C02 κυκλοφορούν στην αγορά σε μεγέθη 2 και 6 kg. • Χρήση πυροσβεστήρων
Σελίδα 12-12
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΜΕ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΗΡΕΣ ΛΑΘΟΣ
ΣΩΣΤΟ
Σελίδα 12-13
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
8.10
Αναγγελία πυρκαγιάς
• Η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η πυρκαγιά στην έναρξή της, εάν αυτό είναι δυνατό,
• • • • •
• • • • • •
• •
• • • • • •
είναι καθοριστική. Όσο μικρότερη είναι η πυρκαγιά, τόσο ευκολότερη η καταπολέμησή της. Η πείρα έχει διδάξει ότι η κατάσβεση μιας πυρκαγιάς επιτυγχάνεται: «Το πρώτο λεπτό μ' ένα ποτήρι νερό. Το δεύτερο λεπτό με μία υδρία (ένα κουβά) νερό. Το τρίτο λεπτό μ' ένα τόνο νερό. Μετά ... ας κάνει ο καθένας ότι μπορεί». Κατά συνέπεια, αποφασιστικής σημασίας για την αντιμετώπιση και κατάσβεση μιας πυρκαγιάς έχει η έγκαιρη άφιξη της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, η οποία υποβοηθείται και εξασφαλίζεται αν έχουν προηγηθεί τα ακόλουθα: Άμεση ειδοποίηση της Π.Υ. τηλέφωνο 199. Ψυχραιμία του ατόμου που ειδοποιεί. Ακριβής και λεπτομερής μετάδοση στοιχείων για την πυρκαγιά (πλήρη στοιχεία του καιόμενου κτιρίου, οδό, αριθμό, συνοικία, όροφο, κτίρια που γειτνιάζουν, πληροφορίες για ανθρώπους που τυχόν απειλούνται ή έχουν εγκλωβιστεί κ.α.) Εξασφάλιση ευχέρειας κίνησης και προσέλευσης των Πυροσβεστικών οχημάτων (δίνοντας από το τηλέφωνο στο 199 λεπτομέρειες για την ακριβή τοποθεσία του συμβάντος και τους δρόμους πρώτης προσέγγισης) Εξίσου σημαντική είναι η άμεση και ταυτόχρονη ειδοποίηση και απομάκρυνση των ατόμων που απειλούνται ή είναι εγκλωβισμένοι, καθώς και η καταγραφή αυτών για να γίνει διερεύνηση τυχόν αγνοουμένων. Ακόμη η απαγόρευση της χρήσης ανελκυστήρα σε ένα κτίριο όπου έχει ξεσπάσει πυρκαγιά. Μόλις αφιχθεί η Πυροσβεστική Υπηρεσία, το πιο ενημερωμένο και ψύχραιμο άτομο από τους παρευρισκομένους, ενημερώνει τον επικεφαλής πυροσβέστη για όσα γνωρίζει και έχει αντιληφθεί για το συμβάν. Αν κάποιος παγιδευτεί από την πυρκαγιά: Κλείνει την πόρτα και τα ανοίγματα του χώρου για να μειώσει τα ρεύματα αέρα που είναι πιθανό να δυναμώσουν τη φωτιά. Χρησιμοποιεί, αν βρει, βρεγμένα πανιά για τις χαραμάδες. Μετακινείται προς το παράθυρο και καλεί σε βοήθεια μεγαλοφώνως. Αν το δωμάτιο γεμίσει καπνούς, σκύβει έξω από το παράθυρο, εκτός αν οι φλόγες ή οι καπνοί από τον κάτω όροφο τον εμποδίζουν. Σ' αυτή την περίπτωση ξαπλώνει στο πάτωμα, μακριά από τις φλόγες, ώσπου να αντιληφθεί την Πυροσβεστική Υπηρεσία να τον πλησιάζει. Ο καθαρός αέρας βρίσκεται σε ύψος λίγο πάνω από το πάτωμα. Κινούμενος χαμηλά προσπαθεί να βρει την ασφαλέστερη και πιο κοντινή έξοδο. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Ο προληπτικός έλεγχος πριν από την απομάκρυνση από ένα χώρο ενδεχομένως για κάποιους να σημαίνει χάσιμο χρόνου, αλλά σίγουρα απαλλάσσει από μια πιθανή πυρκαγιά. Το τελευταίο άτομο που θα απομακρυνθεί από ένα χώρο οφείλει να ελέγξει και να αναρωτηθεί αν: Είναι όλα τα φώτα σβηστά. Είναι όλες οι συσκευές απενεργοποιημένες. Είναι σβηστοί οι διακόπτες των πολύμπριζων των συσκευών εκείνων που δεν χρειάζεται να βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής. Είναι το σύστημα θέρμανσης, εξαερισμού και κλιματισμού απενεργοποιημένα. Είναι ο μηχανολογικός εξοπλισμός απενεργοποιημένος. Είναι όλοι οι ηλεκτρικοί διακόπτες κατεβασμένοι στη θέση OFF (εκτός αν χρειάζεται διαφορετικά).
Σελίδα 12-14
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
• Είναι όλοι οι διακόπτες των κεντρικών παροχών αερίου και ύδρευσης κατεβασμένοι στη θέση OFF (εκτός αν χρειάζεται διαφορετικά). • Είναι ο χώρος και ειδικά οι κάδοι απορριμμάτων και τα σταχτοδοχεία απαλλαγμένοι από κάθε παρουσία γυμνής φλόγας, αποτσίγαρων ή σπινθήρα. • Είναι όλα τα ανοίγματα (πόρτες και παράθυρα) καλά κλεισμένα και ασφαλισμένα. • Έχει γίνει αποκατάσταση ενός χώρου μετά τη συγκέντρωση σε αυτόν πολλών ανθρώπων. ΕΧΘΡΟΙ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΕΙΝΑΙ:
• Η καθαριότητα. • Η απαγόρευση του καπνίσματος ή των γυμνών φλογών κοντά σε εύφλεκτα υγρά και σε • • • • • •
επικίνδυνους χώρους. Η καλή συντήρηση των ηλεκτρικών συσκευών και εγκαταστάσεων. Ο καλός αερισμός όλων των χώρων. Η ρίψη των σκουπιδιών μέσα σε μεταλλικά δοχεία. Η τάξη και καλή αποθήκευση όλων των ειδών. Η αναγραφή σε πινακίδες, οδηγιών πρόληψης πυρκαγιών.
Γενικά, κάθε εργαζόμενος ή χρήστης ενός χώρου, οφείλει να έχει προληπτικά αποτυπώσει στο μυαλό του ένα στοιχειώδες σχέδιο απομάκρυνσης ή διαφυγής του από το χώρο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, πυρκαγιάς ή σεισμού. Αυτό σημαίνει αντίληψη και συνειδητοποίηση του προσανατολισμού του στο χώρο ανά πάσα στιγμή.. Αυτονόητο ότι η χρήση ανελκυστήρα δεν ενδείκνυται σε τέτοιες περιπτώσεις. 8.10.1 Ορισμός ομάδας πυροπροστασίας Ανάλογα με το μέγεθος και την έκταση της εγκατάστασης και των ειδικών συνθηκών αυτής, καθορίζεται το προσωπικό πυροπροστασίας. Στην ομάδα πυροπροστασίας καλείται να συμμετέχει οποιοσδήποτε εργαζόμενος στην εγκατάσταση. Η σύνθεση της ομάδας πυροπροστασίας αποτελείται από ικανό αριθμό εργαζομένων οι οποίοι είναι αρτιμελείς, άριστης σωματικής και πνευματικής κατάστασης οι οποίοι θα πρέπει ακόμα να είναι διαθέσιμοι για την πυροπροστασία σύμφωνα με το πρόγραμμα εργασίας και την απασχόληση αυτών και παράλληλα πειθαρχικοί και διακατεχόμενοι από το απαραίτητο ομαδικό πνεύμα. Η ομάδα πυροπροστασίας πρέπει να καλύπτει όλο το ωράριο λειτουργίας της εγκατάστασης. Αρχηγός ομάδας πυροπροστασίας ορίζεται ο πλέον κατάλληλος από το προσωπικό. Όλα δε τα μέλη πρέπει να έχουν πλήρη γνώση των εγκαταστάσεων, της διαρρύθμισης των χώρων και των υφιστάμενων και πιθανών κινδύνων. Η επιλογή των μελών της ομάδας πυροπροστασίας ενεργείται από τον αρχηγό πυροπροστασίας και απαιτείται γι’ αυτό η έγκριση του Διευθυντή της επιχείρησης στην οποία ανήκει η ομάδα αυτή.
Σελίδα 12-15
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
8.11
Επιπτώσεις θερμότητας
Η καύση ως διεργασία παραγωγής θερμότητας έχει εξαιρετικά μεγάλη επίδραση στην κοινωνική ευημερία όταν γίνεται με ελεγχόμενο τρόπο. Διαφορετικά, όταν εξελιχθεί σε πυρκαγιά, μετατρέπεται σε απειλή τόσο για τον άνθρωπο και τα υπάρχοντά του, όσο και για το περιβάλλον με ανυπολόγιστες συνέπειες, ενώ προκύπτουν και τεράστιες ηθικές και ποινικές ευθύνες για αυτούς που την προκάλεσαν. Πάντως, σε μια πυρκαγιά η πραγματικότητα είναι αρκετά σύνθετη. Τα προϊόντα μιας πυρκαγιάς, όπως είναι ο καπνός και τα αέρια καύσης, αποτελούν φορείς θερμότητας. Στην πράξη οι συνθήκες που δημιουργούνται από τη θερμότητα και τα προϊόντα καύσης είναι δυσμενείς και πολλές φορές συντελούν σε τραυματισμούς και σε απώλειες ζωής. Όταν αυξάνεται η θερμοκρασία στο ανθρώπινο σώμα προκαλείται αφυδάτωση και απώλεια νερού που είναι απαραίτητο για τον ανθρώπινο οργανισμό και μπορεί να προκαλέσει εξάντληση. Επίσης, απώλεια των αισθήσεων, καταστάσεις οφειλόμενες στην υπερβολική έκθεση στην θερμότητα. Η εισπνεόμενη θερμότητα μπορεί να προκαλέσει ασφυξία λόγω του αποκλεισμού των αναπνευστικών οδών, εξαιτίας της διόγκωσής τους. Επιπροσθέτως, μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο λόγω υπερθερμίας, η οποία μπορεί να συμβεί όταν ένα σώμα απορροφά θερμότητα ταχύτερα απ’ ότι μπορεί να αποβάλλει και ακόμη, μπορεί να προκαλέσει το θάνατο λόγω εγκαυμάτων. Εγκαύματα τρίτου βαθμού σε ανθρώπινο σώμα τα οποία καλύπτουν περισσότερο από 50% της επιφάνειάς του, συνήθως είναι θανατηφόρα. Η θερμότητα μπορεί να ορισθεί ως η μορφή αυτή ενέργειας η οποία αυξάνει τη θερμοκρασία σε ένα χώρο. Η θερμότητα αυτή μπορεί να αξιολογηθεί ως προς την ποσότητα και ως προς την ένταση. Η θερμοκρασία αποτελεί το μέτρο της έντασης της θερμότητας. Για παράδειγμα, εάν η θερμότητα από δύο ξεχωριστές πυρκαγιές «γεμίζει» δύο δωμάτια –το ένα δύο φορές μεγαλύτερο από το άλλοκαι εάν και στα δύο δωμάτια η θερμοκρασία λόγω πυρκαγιάς είναι 540 oC, τότε τα δωμάτια έχουν την ίδια ένταση θερμότητας, αλλά το μεγαλύτερο δωμάτιο έχει τη διπλάσια ποσότητα θερμότητας. Αυτόν που προσπαθεί να επέμβει πυροσβεστικά ή να διαφύγει από ένα χώρο, τον αφορά κυρίως η ένταση της θερμότητας. Τα καταστροφικά αποτελέσματα της θερμότητας, όπως αυτή μετριέται με τη θερμοκρασία, δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για μια πυρκαγιά. Ακολουθούν μερικές θερμοκρασίες και τα αποτελέσματά τους, όπως δημοσιεύονται στο Αμερικάνικο Εγχειρίδιο Πυροπροστασίας (17η έκδοση): Τα περισσότερα υλικά αναφλέγονται και καίγονται όταν θερμανθούν στους 275 oC. Τα κοινά παράθυρα με μονό τζάμι, σπάζουν και οι φλόγες μέσω αυτών επεκτείνονται όταν το γυαλί θερμαίνεται στους 287 oC έως 348 oC. Τα παράθυρα με διπλό τζάμι χρειάζονται μεγαλύτερη θερμοκρασία για να σπάσουν. Οι φέρουσες σιδηρές κατασκευές θερμαινόμενες στους 426 oC, χάνουν την αντοχή τους και οι κατασκευές οδηγούνται στην κατάρρευση. Το ατσάλι χάνει την αντοχή του από τους 540 oC έως τους 593 oC. Το «αντικείμενο» που έχει την ελάχιστη αντοχή στη θερμότητα της φωτιάς είναι ο άνθρωπος. Συγκρινόμενο με τα προαναφερόμενα υλικά το ανθρώπινο σώμα, υφίσταται βλάβες από τη θερμότητα πολύ γρήγορα και σε πολύ χαμηλότερε θερμοκρασίες. Για παράδειγμα, εισπνοή για 1 min ως 2 min καυτού αέρα 148 oC, μπορεί να κάψει τις αναπνευστικές οδούς και να προκαλέσει το θάνατο.
Σελίδα 12-16
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Κατά τη διάρκεια μιας πυρκαγιάς υπάρχουν ορατά σημεία που προειδοποιούν για την ύπαρξη υπέρθερμου αέρα, ο οποίος μπορεί να σκοτώσει, όπως: μια κόκκινη ή κίτρινη φλόγα, μαύρος ή καστανός καπνός κοντά στην πηγή της πυρκαγιάς και άσπρος ατμός όταν η βολή νερού σβήνει τη φωτιά. Ο άνθρωπος πρέπει να αποφεύγει εκτός των φλογών, το θερμαινόμενο καπνό και τον ατμό. Καθώς το νερό δρα κατασβεστικά στη φωτιά, απορροφά τη θερμότητα, εξατμίζεται και έτσι δημιουργείται ο ατμός. Κατά τη διάρκεια αυτής της μετατροπής ο όγκος του νερού αυξάνεται –στη στιγμή- 1700 φορές. Ένας άνθρωπος ευρισκόμενος σε ένα μη αεριζόμενο καλά χώρο, κατά τη διάρκεια της παραγωγής του ατμού, μπορεί να πάθει ασφυξία ή να καεί. 8.12
Προληπτικά μέτρα πυρασφάλειας
Για την αποφυγή έναρξης μιας πυρκαγιάς σε χώρους επιχειρήσεων (βιομηχανικών εγκαταστάσεων, καταστημάτων, ξενοδοχειακών μονάδων, αποθηκευτικών χώρων, χώρων στάθμευσης κ.α.) λαμβάνονται προληπτικά μέτρα πυρασφαλείας ως εξής: • Καθιέρωση, εφαρμογή και τήρηση νομοθεσίας πυρασφάλειας από το Πυροσβεστικό Σώμα. • Υπόδειξη μέτρων πυρασφαλείας από το Πυροσβεστικό Σώμα. • Εκπόνηση μελέτης πυρασφαλείας από μηχανικό. • Έγκριση της μελέτης και έλεγχος εφαρμογής από το Πυροσβεστικό Σώμα. • Εγκατάσταση συστημάτων πυρανίχνευσης • Συστήματα αυτόματης κατάσβεσης • Πυροδιαμερισματοποίηση των χώρων. • Εκπαίδευση / ενημέρωση προσωπικού επιχειρήσεων /οργανισμών • Οργάνωση ομάδων πυρασφαλείας από τις επιχειρήσεις/οργανισμούς 8.13
Κατασταλτικά μέτρα πυρασφάλειας
• Απ' ευθείας επέμβαση και κατάσβεση των πυρκαγιών. Κατόπιν ήδη συνταχθέντος σχεδίου επέμβασης για κτίρια, βιομηχανίες και τεχνικά έργα μεγάλης επικινδυνότητας. Συντάσσονται από τις αρμόδιες Πυροσβεστικές Υπηρεσίες σχέδια επέμβασης για μεγάλες βιομηχανίες, διυλιστήρια, μεγάλα νοσοκομεία, οργανισμούς, κρίσιμες υποδομές, μεγάλες σήραγγες αυτοκινητόδρομων κ.α. Τα σχέδια επέμβασης προβλέπουν τακτικές ασκήσεις του προσωπικού των Πυροσβεστικών Υπηρεσιών σε συνεργασία με συναρμόδιους φορείς. 8.14
Επιδράσεις επικίνδυνων υλικών στον άνθρωπο και στο περιβάλλον
Η ταχεία ανάπτυξη και επέκταση της τεχνολογικής μας κοινωνίας έχει υιοθετήσει την εμφάνιση, ανάπτυξη και χρήση περισσότερων των 50.000 υλικών που χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα υλικά. Τα περισσότερα από αυτά θεωρούνται ασφαλή, εκτός εάν απελευθερωθούν από το σύστημα διαφύλαξης και συσκευασίας τους. Επικίνδυνα υλικά θεωρούνται γενικά ουσίες και είδη από τα οποία μπορούν να προκύψουν κίνδυνοι για το περιβάλλον, το κοινωνικό σύνολο, τη ζωή και την υγεία των ανθρώπων και των ζώων καθώς και για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια. Η μεταφορά επικινδύνων υλικών, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, που ξεπερνά το 65%, γίνεται οδικώς. Το 15% μεταφέρεται σιδηροδρομικώς, το 20% με θαλάσσια μεταφορικά μέσα και ελάχιστα φορτία επικίνδυνων εμπορευμάτων μεταφέρονται αεροπορικώς (κυρίως από το στρατό.)
Σελίδα 12-17
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Με την πάροδο των χρόνων παρατηρείται μια ολοένα και μεγαλύτερη αύξηση χρήσης, διακίνησης, και αποθήκευσης επικινδύνων χημικών υλών. Οι χημικές αυτές ύλες γίνονται καθημερινά όλο και πιο απαραίτητες τόσο στην βιομηχανία όσο και στην ιδιωτική χρήση. Διάφοροι οργανισμοί όπως η παγκόσμια οργάνωση Υγείας υπολογίζουν ότι στο εμπόριο κυκλοφορούν 80.000 περίπου χημικές ουσίες και κάθε χρόνο περίπου αυξάνονται κατά 200 με 1000 περίπου. Για τους κινδύνους που οι ουσίες αυτές προξενούν στην υγεία, η επιστήμη μπορεί να δώσει απάντηση δυστυχώς μόνο για το 6%! Οι επιδράσεις των χημικών κάτω από κάποια ανεξέλεγκτη κατάσταση μπορούν να αποβούν ολέθριες για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον και την προσωπική περιουσία. Για να προληφθούν και να αντιμετωπισθούν οι κίνδυνοι που προκαλούνται από τη μεταφορά των επικινδύνων εμπορευμάτων πρέπει να εφαρμόζονται αυστηρές προδιαγραφές, οι οποίες προβλέπονται από διεθνείς κανονισμούς και συμφωνίες. Οι επικίνδυνες καταστάσεις μπορεί να εκδηλωθούν αιφνιδιαστικά ή να προκύψουν εξελικτικά μετά από κάποιο γεγονός. Μπορεί να συνοδεύονται με άμεσα ή όχι καταστροφικά φαινόμενα. Αρχίζουν συνήθως με τη διαφυγή μίας εύφλεκτης ή τοξικής ουσίας στο περιβάλλον, συγκυρία δε παραγόντων μπορεί να εξελιχθεί σε μεγάλα ατυχήματα. Η μορφή της εκδήλωσης και το μέγεθος των καταστροφικών φαινομένων που τα συνοδεύουν εξαρτώνται από τα χαρακτηριστικά και την ποσότητα της ουσίας και από το είδος και τη θέση του εξοπλισμού όπου θα παρουσιασθεί το επικίνδυνο περιστατικό. Καταστροφικά φαινόμενα εκδηλώνονται με τη μορφή: Εκπομπής θερμικής ακτινοβολίας από πυρκαγιές Προσβολής φλογών επί του εξοπλισμού Της διασποράς τοξικών ή ευφλέκτων ουσιών Περιβαλλοντικών επιπτώσεων από καπνούς Δημιουργίας ωστικού κύματος από εκρήξεις Πτώσης ή εκτίναξης μεταλλικών θραυσμάτων από διαλυμένο από εκρήξεις εξοπλισμό
Ενδεικτικοί κίνδυνοι από ατυχήματα με επικίνδυνα υλικά και επιπτώσεις τους στον άνθρωπο και στο περιβάλλον παρατίθενται στον πίνακα που ακολουθεί: ΚΙΝΔΥΝΟΣ
ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
Έκρηξη
Επιπτώσεις λόγω του δημιουργούμενου ωστικού κύματος (υπερπίεση) και των προκαλουμένων εκτοξευόμενων θραυσμάτων. Τα ωστικά κύματα των εκρήξεων μπορεί να έχουν επιπτώσεις τόσο σε κτίρια (σπάσιμο τζαμιών, κατάρρευση κατασκευών), όσο και στον άνθρωπο (σπάσιμο του τυμπάνου στο αυτί). Τα θραύσματα μπορεί να εκτοξευτούν, ανάλογα με το ατύχημα, σε απόσταση ακόμα και μερικών εκατοντάδων μέτρων.
Ασφυξία
Απουσία οξυγόνου που εκτοπίζεται από τα καπναέρια (προϊόντα καύσης) ή αέρια από διαδικασία ζύμωσης.
Πυρκαγιά/ Θερμικό έγκαυμα
Μη ελεγχόμενη καύση που οφείλεται στην ύπαρξη θερμότητας και φλόγας που προκαλείται από ανάφλεξη/έναυση εύφλεκτων αερίων, υγρών, σκόνης και στερεών. Δημιουργία θερμικού εγκαύματος στο ανθρώπινο σώμα.
Σελίδα 12-18
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Οξείδωση
Εντατικοποίηση της καύσης λόγω ύπαρξης ουσιών που προσδίδουν οξυγόνο.
Χημικό έγκαυμα
Επιπτώσεις στο ανθρώπινο σώμα από όξινες ή αλκαλικές ουσίες (διαβρωτικά).
Ψυχρό έγκαυμα/ Κρυοπάγημα/
Επίδραση στο ανθρώπινο σώμα και πρόκληση ψυχρού εγκαύματος/κρυοπαγήματος λόγω κρυογενικών ουσιών ή υγροποιημένων αερίων.
Ραδιολογική έκθεση
Επίδραση στον άνθρωπο και στο περιβάλλον από ιοντίζουσα ακτινοβολία/ραδιολογική μόλυνση.
Δηλητηρίαση/ Είσοδος τοξικών ουσιών/παθογόνων μικροοργανισμών στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω της αναπνοής, της κατάποσης ή της Μόλυνση επαφής/απορρόφησης με το δέρμα. Οι τοξικές αυτές ουσίες αποκαλούνται και δηλητήρια. Ρύπανση/ Μόλυνση περιβάλλοντος
8.15
Ρύπανση/μόλυνση των νερών, της ατμόσφαιρας και του εδάφους.
Διαρροή διάχυση – διασπορά αερίων
Προκειμένου τα αέρια να χρησιμοποιηθούν σε κάποια τεχνική εφαρμογή ή θερμική διεργασία, μεταφέρονται συσκευασμένα σε μεταλλικές κυλινδρικές φιάλες είτε ως συμπιεσμένα, είτε ως υγροποιημένα, είτε ως διαλυμένα υπό πίεση. Σε εργασιακούς χώρους ενδέχεται κανείς να συναντήσει τα ακόλουθα αέρια, πιθανότερα λόγω της χρήσης τους από εξειδικευμένα συνεργεία τεχνικών: Ακετυλένιο: Πρόκειται για αέριο ελαφρύτερο του αέρα, που χρησιμοποιείται στην διαδικασία συγκόλλησης μετάλλων. Έχει χαρακτηριστική οσμή σκόρδου και σε περίπτωση διαρροής αναμιγνύεται με τον αέρα και δημιουργεί εκρηκτικά μείγματα. Οξυγόνο: Πρόκειται για αέριο συστατικό του ατμοσφαιρικού αέρα, το οποίο ωστόσο χρησιμοποιείται είτε ως αναπνευστικό αέριο για ιατρική χρήση σε μικρές φιάλες, είτε ως τεχνικό αέριο σε μεγάλες φιάλες κατά τη διάρκεια θερμών διεργασιών συγκόλλησης. Σε περίπτωση διαρροής, δεν είναι τοξικό, ούτε εύφλεκτο, όμως είναι επικίνδυνο αν διαχυθεί σε περιβάλλον πυρκαγιάς, διότι αναζωογονεί την καύση. Αργόν: Πρόκειται για αέριο βαρύτερο του αέρα, άοσμο, το οποίο χρησιμοποιείται ως τεχνικό αέριο σε μεγάλες φιάλες κατά τη διάρκεια θερμών διεργασιών ηλεκτροσυγκόλλησης. Σε περίπτωση διαρροής, είναι αδρανές, δεν είναι τοξικό, ούτε εύφλεκτο, όμως είναι επικίνδυνο αν διαχυθεί, διότι εκτοπίζει το οξυγόνο του αέρα που προορίζεται για την αναπνοή με αποτέλεσμα να καθίσταται ασφυκτικό.
Σελίδα 12-19
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Υγραέριο: Πρόκειται για αέριο μείγμα προπανίου – βουτανίου, βαρύτερο του αέρα που χρησιμοποιείται για την δημιουργία φλόγας στην διαδικασία συγκόλλησης μετάλλων. Του έχει προσδοθεί χαρακτηριστική έντονη οσμή για να είναι άμεσα αναγνωρίσιμο με την όσφρηση σε περίπτωση διαρροής αναμιγνύεται με τον αέρα και δημιουργεί εκρηκτικά μείγματα. Το Υγραέριο είναι υγροποιημένο αέριο υπό πίεση, που αεριοποιείται όταν εκτονώνεται η πίεση. Το Υγραέριο κανονικά φυλάσσεται σε φορητό δοχείο πίεσης. Το Υγραέριο πιθανόν να φυλάσσεται σε αποθήκες παρακείμενες των χώρων εργασίας και από εκεί ενδέχεται να διαρρεύσει και να διαχέεται μέχρι το χώρο που βρίσκονται άνθρωποι. Εφόσον το Υγραέριο είναι βαρύτερο του αέρα, θα κυλήσει πάνω στο δάπεδο σαν νερό και θα αναζητήσει ένα χαμηλότερο σημείο διαφυγής. Έτσι μπορεί να διαφύγει και να σχηματίσει θύλακες αερίου σε αποχετεύσεις, δεξαμενές, επιφάνειες αγωγού, σήραγγες και αίθουσες εξοπλισμού. Εάν στο χώρο επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες το αέριο δεν θα διασκορπιστεί εύκολα. Φυσικό Αέριο: Πρόκειται για αέριο μείγμα που αποτελείται κυρίως από μεθάνιο, ελαφρύτερο του αέρα και χρησιμοποιείται συνήθως για την θέρμανση επαγγελματικών κτιρίων και οικιών. Το φυσικό αέριο δε συσκευάζεται ούτε αποθηκεύεται, αλλά μεταφέρεται προς τα κτίρια με αγωγούς μέσω σταθερών υπόγειων σωληνώσεων. Ωστόσο δεν αποκλείεται ο κίνδυνος, έστω και πολύ μικρός, το αέριο να διαρρεύσει μέσω του εδάφους προς τις υπόγειες εγκαταστάσεις ως αποτέλεσμα ίσως μιας ρωγμής σε παραπλήσιες σωληνώσεις ή αγωγούς μεταφοράς μετά από σεισμό. Επιπλέον αυτών, ένας εργαζόμενος σε βιομηχανικούς χώρους ενδέχεται να συναντήσει και άλλα ακόμη πιο επικίνδυνα αέρια. Ακολουθεί πίνακας στον οποίο φαίνονται τα πιο δημοφιλή από αυτά, οι εφαρμογές τους στη βιομηχανία και στην παραγωγή και οι επιδράσεις τους στον οργανισμό.
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΑΕΡΙΑ Ονομασία ουσίας
της
Άζωτο (εισπνοή)
(Ν2)
Βιομηχανική Δραστηριότητα
Μεταλλεία, βιομηχανία λιπασμάτων, αμμωνίας, μεταλλουργική βιομηχανία (δημιουργία αδρανούς ατμόσφαιρας) σχηματισμός Ν2 από οξείδωση σιδηροπυρίτη αποικοδόμηση φυτικών ουσιών Αμμωνία (ΝΗ3) Βιομηχανία λιπασμάτων και (εισπνοή, κατάποση, χημικών προϊόντων, ψυκτικό επαφή με δέρμα και κλιβάνων οφθαλμούς)
Δράση οργανισμού
επί
του
Ασφυξιογόνο (πονοκέφαλος, ζάλη, δύσπνοια, δυσλειτουργία της καρδιάς, ασφυξία, απώλεια συνειδήσεως)
Επιπεφυκίτις, εγκαύματα δέρματος και οφθαλμών, οίδημα στοματικής κοιλότητας, ρινός, λάρυγγος και πνευμόνων Διοξείδιο του Βιομηχανία αεριούχων ποτών, Ασφυξιογόνο, Άνθρακα (CO2) (εισπνοή, ψυκτικών μιγμάτων, εγκαύμαατα δέρματος (στερεό επαφή με το δέρμα) πυροσβεστήρων, παράγεται CO2 ή ξηρός πάγος) επίσης σε ορυχεία, κάδους
Σελίδα 12-20
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
ζύμωσης ζυθοποιείων, φούρνους κωκ, δράση οξέων επί ανθρακικών ενώσεων Μονοξείδιο του Παράγεται κατά την ατελή Τοξικό – ασφυξιογόνο Άνθρακα (CO) (εισπνοή) καύση ενώσεων του άνθρακα (πονοκέφαλος, ζάλη, αδυναμία άκρων, απώλεια συνειδήσεως σε σοβαρές περιπτώσεις και πιθανός θάνατος) Διοξείδιο του Θείου Καύση θειούχων ενώσεων, Δακρύρροια, βήχας, (SO2) (εισπνοή, επαφή παραγωγή θειικών οξέων και ερεθισμός βλεννογόνου με δέρμα και εντομοκτόνων, συντηρητικό ανωτέρω αναπνευστικού οφθαλμούς) τροφών και κρασιών. συστήματος, δύσπνοια, θωρακικός πόνος, χρόνια βρογχίτης, κυκλοφοριακή ανεπάρκεια πνευμόνων Αρσίνη (ASH3) Βιομηχανία κατεργασίας Αιμόλυση, συκώτι (τοξικός (εισπνοή) ααρσενικούχων μετάλλων (δράση ίκτερος), βλάβη νεφρών οξέων), παραγωγή ημιαγωγών, ηλεκτρονικών ειδών Υδρόθειο (H2S) Ορυχεία, υπόνομοι, Δακρύρροια, ερεθισμός (εισπνοή, κατάποση, βιομηχανική κατεργασία θειούχων βλεννογόνου ανώτερου επαφή με το δέρμα και ενώσεων (ραιγιόν, βιομηχανία αναπνευστικού συστήματος, οφθαλμούς) πετρελαίου κ.λπ) κεφαλαλγία, ίλιγγος, θανατηφόρο σε υψηλές συγκεντρώσεις. Υδροκυάνιο (HCN) Παράγεται κατά την Κεφαλαλγία, ζάλη, (εισπνοή, κατάποση, κατεργασία κυανιούχων ενώσεων αρρυθμία αναπνοής, απώλεια επαφή με δέρμα και (χαλυβουργία, γαλβανισμός, συνειδήσεως, θάνατος οφθαλμούς) αντισηπτικό σε ψεκασμούς, καύση πολυουρεθάνης), βιομηχανία οργανικών συνθέσεων (ακρυλικές ρητίνες Φθόριο (F2) και Βιομηχανία αλουμινίου, Φθορίωση (βλάβη ενώσεις του (εισπνοή, χυτήρια σιδήρου, βιομηχανία σκελετικού συστήματος οστών, επαφή με δέρμα και μετάλλου (κρυόλιθος, φθορίτης), συνδέσμων, τενόντων), οφθαλμούς) χημική βιομηχανία παραγωγής και ερεθισμός και καταστροφή χρήση FREON ανωτέρου αναπνευστικού. Εγκαύματα δέρματος, ερεθισμός οφθαλμών Χλώριο (Cl2) Παρασκευή χλωριούχων Ερεθισμός αναπνευστικού (εισπνοή, επαφή με ενώσεων, απολυμαντικό υδάτων, συστήματος και οφθαλμών, δέρμα και οφθαλμούς) λευκαντικό, εντομοκτόνο κεφαλαλγία, ναυτία, πνευμονικό οίδημα. Φωσγένιο (COCl2) Σύνθεση οργανικών ενώσεων Ερεθισμός οφθαλμών και
Σελίδα 12-21
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
(εισπνοή, κατάποση, (βαφές), βιομηχναία ανωτέρου αναπνευστικού, επαφή με δέρμα και εντομοκτόνων, μεταλλουργία εγκαύματα δέρματος, οφθαλμούς (διάσπαση χλωριούχων βρογχίτις, ζάλη, ρίγος, υδρογονανθράκων) δύσπνοια, πνευμονικό οίδημα
1.1.1 Α ν
τιμετώπιση διαρροής αερίου. Εάν κάποιο μέλος του προσωπικού αντιληφθεί μυρίσει, δει ή εντοπίσει αέριο υπό ανεξήγητες συνθήκες, ώστε να δημιουργείται υποψία κινδύνου, πρέπει να προβεί στις παρακάτω ενέργειες: να άρει κάθε πιθανή πηγή ανάφλεξης, όπως αναμμένα τσιγάρα ή φλόγα, εάν είναι δυνατόν να μην χρησιμοποιήσει ηλεκτρικό εξοπλισμό. Να μην απενεργοποιήσει ενεργό εξοπλισμό, διότι μπορεί να προκαλέσει σπινθήρα που θα μπορούσε να αναφλέξει ένα μίγμα αέρα / ευφλέκτου αερίου, εάν είναι δυνατόν, να ανοίξει θύρες και παράθυρα, ώστε να βελτιώσει τον εξαερισμό. Αυτό κανονικά θα διασκορπίσει τα ελαφρύτερα του αέρος αέρια . Όσο υψηλότερα κυκλοφορεί ο αέρας, τόσο ταχύτερα θα διασκορπιστεί το αέριο, ζητήσει από τα άτομα να εκκενώσουν τους γύρω χώρους , να ερωτήσει τον υπεύθυνο του χώρου εάν αυτό μπορεί να γίνει γρήγορα , να ενημερώσει τον υπεύθυνο για τις συνθήκες και εάν χρειάζεται ιατρική βοήθεια, προσπαθήσει να προσδιορίσει την πηγή της διαρροής: εάν πραγματοποιούνται στους γύρω χώρους εργασίες συντήρησης και επισκευών που απαιτούν την χρήση αερίου, να μεταβεί στον τόπο του συμβάντος, να ενημερώσει το προσωπικό συντήρησης για την διαρροή που υποψιάζεται εάν εντοπισθεί αέριο σε επίπεδο κατώτερο του εδάφους (υπόγειο όροφο) και η διαρροή φαίνεται πως προέρχεται από την επιφάνεια, να ανέβει στην επιφάνεια και να προσπαθήσει να προσδιορίσει την πηγή. Εάν ή πηγή της διαρροής δεν μπορεί να αρθεί, πρέπει να εκκενωθεί ο χώρος.
8.16
Διαρροή – διάχυση – διασπορά επικίνδυνης ουσίας
Επικίνδυνες ουσίες θεωρούνται διάφορα προϊόντα σε στερεά, υγρή και αέρια κατάσταση ή ακόμα και σε μορφή κόκκων, που κυκλοφορούν νόμιμα στο εμπόριο συσκευασμένες σε ποικίλες κατάλληλες κατά περίπτωση συσκευασίες, οι οποίες ωστόσο ενδέχεται να διαρρεύσουν ή/και να συμμετάσχουν σε πυρκαγιά, προκαλώντας σε κάθε περίπτωση δυσμενείς επιπτώσεις στη λειτουργία χώρων και εγκαταστάσεων αλλά και μαζικές επιπτώσεις στον πληθυσμό μιας ευρύτερης περιοχής. Τα προϊόντα αυτά μπορεί να είναι καλλυντικά, φαρμακευτικά, απορρυπαντικά, καθαριστικά, χρώματα, διαλυτικά, εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα, λιπάσματα, ζιζανιοκτόνα, βεγγαλικά, καύσιμα κ.α. Γενικά, όλες οι επικίνδυνες ύλες που διακινούνται στο εμπόριο εντός των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατατάσσονται, βάσει της συμφωνίας ADR, σε κατηγορίες-κλάσεις επικινδυνότητας. Η συμφωνία ADR καθορίζει τους όρους και τις διαδικασίες εθνικής και διεθνούς οδικής μεταφοράς επικίνδυνων εμπορευμάτων. Στο ίδιο πλαίσιο κινούνται και οι κανονισμοί RID, IATA/ICAO και IMO/IMOG που καθορίζουν αντίστοιχα τους όρους και τις διαδικασίες εθνικής και διεθνούς σιδηροδρομικής, αεροπορικής και θαλάσσιας μεταφοράς επικίνδυνων εμπορευμάτων. Σε κάθε περίπτωση, τα επικίνδυνα προϊόντα-αγαθά κατατάσσονται σύμφωνα με την επικινδυνότητά τους ως εξής:
Σελίδα 12-22
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
ΚΛΑΣΗ 1: Εκρηκτικά ΚΛΑΣΗ 2: Αέρια, συμπιεσμένα, υγροποιημένα ή διαλυμένα υπό πίεση. ΚΛΑΣΗ 3: Εύφλεκτα υγρά. ΚΛΑΣΗ 4.1: Εύφλεκτα στερεά. ΚΛΑΣΗ 4.2: Εύφλεκτα στερεά ή ύλες που υφίστανται αυτόματη καύση. ΚΛΑΣΗ 4.3: Ύλες που παράγουν εύφλεκτα αέρια κατά την επαφή τους με το νερό. ΚΛΑΣΗ 5.1: Οξειδωτικές ύλες. ΚΛΑΣΗ 5.2: Οργανικά υπεροξείδια. ΚΛΑΣΗ 6.1: Τοξικές ύλες. ΚΛΑΣΗ 6.2: Απεχθείς, νοσογόνες κι μολυσματικές ύλες. ΚΛΑΣΗ 7: Ραδιενεργές ύλες. ΚΛΑΣΗ 8: Διαβρωτικές ύλες. ΚΛΑΣΗ 9: Διάφορες επικίνδυνες ύλες και είδη που δεν κατατάσσονται στις ανωτέρω κλάσεις επικινδυνότητα
Περισσότερες λεπτομέρειες για τη σήμανση εργασιακών χώρων και την επισήμανση συσκευασιών επικίνδυνων υλικών με ενδεικτικές πινακίδες και ετικέτες που φέρουν προειδοποιητικά σύμβολα και σχήματα, περιγράφονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ.
8.16.1 Γενικές προφυλάξεις .
Σελίδα 12-23
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
1.
Πάντα να φοράτε προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό όταν αντιμετωπίζετε διαρροή.
2. Πάντα να πλένετε τα χέρια σας σχολαστικά με σαπούνι και ζεστό νερό αφού αντιμετωπίσετε διαρροή. 3. Κοινά λευκαντικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να απολυμανθούν περιοχές επηρεασμένες από σωματικές εκκρίσεις. 4. Αν ιματισμός μολυνθεί κατά την αντιμετώπιση διαρροής, πρέπει να αλλαχθεί όσο το δυνατό γρηγορότερα. 5. Σε περίπτωση διαρροής που αφορά πιθανώς εκρηκτικά αέρια η ατμούς να μην λειτουργήσει οποιαδήποτε συσκευή ηλεκτρική καθώς εκκενώνεται η περιοχή. Να μην σβήσουν τα φώτα η οι ασύρματοι. 6.
Σβήστε όλα τα καπνίζοντα υλικά, φωτιές και ακάλυπτες φλόγες.
7. Θυμηθείτε πολλά αέρια είναι πιο βαριά από τον αέρα και θα μείνουν στην χαμηλότερη περιοχή όπως σήραγγες και αντλιοστάσια. 8.16.2 Διαχείριση διαρροής ή/και διάχυσης ΠΡΟΣΟΧΗ ποτέ να μην ξεπλένεται οποιαδήποτε ουσία στην αποχέτευση. Όπου πρακτικά είναι εφικτό τα διαλύματα πρέπει να συλλέγονται και να απορρίπτονται όπως πρέπει . Αναγνώριση. Ταχεία προσπάθεια αναγνώρισης των ουσιών από πληροφορίες από το δοχείο ή από άτομα που χρησιμοποιούν τις ουσίες ή από τη φύση της εργασίας που έγινε. Απομόνωση. Όταν άλλοι άνθρωποι παρευρίσκονται στην περιοχή της διαρροής μετακινήστε τους μακριά προς μείωση του κίνδυνου έκθεσης και μόλυνσης άλλων περιοχών, ατόμων η υλικών Συγκράτηση. Αν τα υλικά είναι υγρά ή στερεά τετηγμένα, χρησιμοποιήστε κατάλληλα απορροφητικά υλικά, συνθετικά καθαριστικά, άμμο, πριονίδι ή πετσέτες. Η αναρρόφηση μπορεί να ενδείκνυται. Αραίωση. Η αραίωση ουσίας θα περιορίσει το βλαπτικό δυναμικό της. Το νερό είναι το πλέον διαθέσιμο υλικό αραίωσης, εφόσον βέβαια ενδείκνυται κατά περίπτωση. Εξουδετέρωση. Όταν είσαι ενήμερος για μία κατάλληλη ουσία εξουδετέρωσης, τότε αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την μείωση της επικινδυνότητας. Σε περίπτωση αμφιβολίας ποτέ μην προσθέτετε οποιαδήποτε άλλη ουσία σε χυμένο υλικό, μπορεί να προκαλέσετε ανεπιθύμητη χημική αντίδραση. Συλλογή. Συλλέξτε τις ουσίες/ απορροφητικά υλικά σε κατάλληλο δοχείο. Στις περισσότερες περιπτώσεις πιθανόν να είναι κατάλληλος ένας πλαστικός κάδος απορριμμάτων με επένδυση και συνδετήρες. Τα δοχεία πρέπει να σημανθούν κατάλληλα ώστε να φαίνεται ότι περιέχουν βλαβερά απόβλητα.
Σελίδα 12-24
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Μεταφορά. Οι συλλεγμένες ουσίες πρέπει να μεταφερθούν για εγκεκριμένη διάθεση. Πριν την μεταφορά οποιουδήποτε γνωστού η άγνωστου υλικού πρέπει να επικοινωνήσεις με τον επιβλέποντα για οδηγίες. Διάθεση. Η διάθεση μπορεί να είναι απλή σαν τη διάθεση κανονικών απορριμμάτων. Πριν διαθέσεις οποιοδήποτε υλικό, γνωστό η άγνωστο πρέπει να επικοινωνήσεις με τον επιβλέποντά σου για οδηγίες. 8.16.3 Κίνδυνοι σε κλειστούς ή περιορισμένους χώρους Ένας κλειστός ή περιορισμένος χώρος πιθανόν να έχει ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Περιέχει (ή έχει την τάση να περιέχει) μια επικίνδυνη ατμόσφαιρα. Περιέχει ένα υλικό (π.χ. άμμος) το οποίο έχει την ικανότητα να παγιδεύσει κάποιον που εισέρχεται στο χώρο. Ο χώρος διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε οποιοσδήποτε εισχωρήσει μπορεί να παγιδευτεί ή να πάθει ασφυξία (π.χ. ένας χώρος που περικλείεται από τοίχους οι οποίοι συγκλίνουν ή ένα πάτωμα το οποίο έχει μια κατηφορική κλίση). Περιέχει οποιονδήποτε αναγνωρισμένο κίνδυνο για την υγεία και την ασφάλεια. Ως παράδειγμα τέτοιων χώρων, εκτός από τους συνήθεις εργασιακούς χώρους, μπορούν να αναφερθούν λεβητοστάσια, δεξαμενές, πιεστικά δοχεία, φούρνοι, βαγόνια μεταφοράς εμπορευμάτων και αυτοκινήτων, ανθρωποθυρίδες, σιλό, χοάνες, καλάθια αποθήκευσης υλικών, σηπτικοί βόθροι, πύργοι διανομής ύδατος, λάκκοι, σήραγγες, σωλήνες εξαερισμού, επενδεδυμένοι αγωγοί, τρύπες, εκσκαφές, τάφροι μηχανολογικοί ή ηλεκτρολογικοί θάλαμοι. Όλοι αυτοί οι χώροι μπορούν να γίνουν επικίνδυνοι εάν δεν υπάρχει πριν από την είσοδο σε αυτούς η κατάλληλη προετοιμασία. ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η είσοδος σε έναν τέτοιο χώρο χωρίς την άδεια των υπευθύνων και χωρίς τη σχετική εκπαίδευση. ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η παράκαμψη ή παράλειψη των καθιερωμένων διαδικασιών. Ακολούθως περιγράφεται αναλυτικά και κατά περίπτωση η επικινδυνότητα σε περιορισμένους χώρους: 8.16.3.1
Ασφυκτική ατμόσφαιρα.
Ο αναπνεύσιμος αέρας περιέχει περίπου 21% οξυγόνο. Παρόλα αυτά, ορισμένοι περιορισμένοι χώροι δεν μπορούν να περιέχουν το επαρκές οξυγόνο που χρειάζεται για τη συντήρηση των ζωτικών λειτουργιών. Το χαμηλότερο επίπεδο το οποίο ο OSHA επιτρέπει για είσοδο είναι 19,5%. Εάν το επίπεδο του οξυγόνου πέσει στο 14 με 16% η αναπνοή γίνεται πολύ δύσκολη. Μεταξύ 6 και 10% συμβαίνει απώλεια αισθήσεων. Για επίπεδο του οξυγόνου κάτω από 6% μπορεί να επέλθει ο θάνατος σε λίγα λεπτά. Εάν το επίπεδο του οξυγόνου σε ένα περιορισμένο χώρο δεν είναι 21% πρέπει να ενημερώνεται ο προϊστάμενος του χώρου πριν την είσοδο προσωπικού σε αυτόν. 8.16.3.2
Τοξική ατμόσφαιρα.
Σελίδα 12-25
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Υπάρχουν ατμόσφαιρες οι οποίες περιέχουν δηλητηριώδη αέρια, ατμούς ή καυσαέρια. Ενώ οι περιορισμένοι χώροι μπορεί να περιέχουν οποιεσδήποτε τοξικές και βλαπτικές ουσίες, οι κίνδυνοι μπορεί να συγκεκριμενοποιηθούν αν τεθούν τρεις βασικές ερωτήσεις: Τι προϋπήρχε στο χώρο; Ποιες βλαπτικές ουσίες μπορούν να δημιουργηθούν στο χώρο; Ποιες βλαπτικές ουσίες μπορούν να δημιουργηθούν στο χώρο εξαιτίας της χρήσης του χώρου (π.χ. εκρηκτικοί ατμοί από βάψιμο, ατμοί μετάλλων από συγκόλληση, βλαπτικές σκόνες από αμμοβολή κλπ.). 8.16.3.3 Εύφλεκτη ή εκρηκτική ατμόσφαιρα. Οι έρευνες δείχνουν ότι η ατμόσφαιρα ενός περιορισμένου χώρου μπορεί να παρουσιάσει σοβαρό κίνδυνο πυρκαγιάς ή έκρηξης εάν η συγκέντρωση εύφλεκτων αερίων ή ατμών είναι μεγαλύτερη του 10% του L.F.L. (Low Flammability Limit= η ελάχιστη συγκέντρωση αερίου ή ατμού στον αέρα που αναφλέγεται όταν έρχεται σε επαφή με πηγή ανάφλεξης, ή αλλιώς κατώτερο όριο ανάφλεξης) ή εάν υπάρχει καύσιμη σκόνη σε συγκέντρωση τέτοια που να εμποδίζει την ορατότητα σε απόσταση 1,5 μέτρου. .
ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Μερικές φορές οι περιορισμένοι χώροι παρουσιάζουν ένα συνδυασμό περισσοτέρων του ενός κινδύνων π.χ. οι ατμοί διαλυτών μπορεί να είναι και εύφλεκτοι και τοξικοί. Πολλοί από αυτούς αναφλέγονται σε συγκέντρωση από 1% έως 5%. Ακόμη και κάτω από το 1% αυτοί οι ατμοί αν και όχι εύφλεκτοι μπορεί να δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα υγείας.
8.16.3.4
Κίνδυνοι από χειρισμό μηχανημάτων.
Κάποιοι τραυματισμοί μπορεί να συμβούν σε τέτοιους χώρους όταν, μέρος του εξοπλισμού μπορεί να εκκινήσει ενώ υπάρχουν εργαζόμενοι μέσα. Για το λόγο αυτό πρέπει όλος ο εξοπλισμός που βρίσκεται σε τέτοιους χώρους να ασφαλίζεται και να επισημαίνεται, ώστε να μη δημιουργηθούν συνθήκες που μπορούν να τραυματίσουν ή ακόμα και να σκοτώσουν οποιονδήποτε εργάζεται μέσα στο χώρο. Οι διαδικασίες σήμανσης και ασφάλισης πραγματεύονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. 8.16.3.5
Κίνδυνοι καταπλάκωσης
Ο όρος αυτός αναφέρεται σε καταστάσεις, στις οποίες ο εργαζόμενος παγιδεύεται και καταπλακώνεται από το υλικό που αποθηκεύεται στον περιορισμένο χώρο και το οποίο είναι συνήθως σε στερεά μορφή, αν και ο κίνδυνος μπορεί να παρουσιαστεί και με υλικό σε υγρή μορφή. Ο παγιδευμένος εργαζόμενος κινδυνεύει με άμεσο θάνατο αν δεν διασωθεί αμέσως, είτε από ασφυξία είτε από επαφή με το υλικό. Για παράδειγμα όταν το υλικό είναι σε υψηλή θερμοκρασία ή πολύ διαβρωτικό, ο εργαζόμενος πεθαίνει από θερμικά ή χημικά εγκαύματα ακόμα και όταν δεν κινδυνεύει από ασφυξία. Θερμότητα
Σελίδα 12-26
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Υπάρχει περίπτωση οι επιφάνειες ενός περιορισμένου χώρου να είναι υψηλής θερμοκρασίας, οπότε χρειάζονται ειδικές προφυλάξεις για την αποφυγή εγκαυμάτων. Τρωκτικά/Ερπετά/Έντομα Σε κάποιους κλειστούς χώρους μπορεί να συναντήσει κανείς διάφορους ζωντανούς οργανισμούς όπως, αράχνες, σφήκες, φίδια, ποντίκια κλπ., για τα οποία πρέπει να επιδεικνύεται μεγάλη προσοχή. Στρίμωγμα Κάποιες φορές το δάπεδο ή οι τοίχοι ενός περιορισμένου χώρου παρουσιάζουν κλίση, οπότε υπάρχει κίνδυνος ο εργαζόμενος να παγιδευτεί και να μην μπορεί να βγει. Ακτινοβολία Μπορεί να υπάρχει ιοντίζουσα ακτινοβολία από ραδιενεργές πηγές ή μη ιοντίζουσα από εξοπλισμό συγκόλλησης η άλλες συσκευές. Ψύχος Ο επιβλέπων τις εργασίες σε κλειστούς χώρους κατά τη διάρκεια του χειμώνα θα πρέπει να λάβει μέριμνα για την αντιμετώπιση των δυσμενών καιρικών συνθηκών και την εξασφάλιση ανεκτής θερμοκρασίας και υγρασίας από τους εργαζόμενους. Χημικά εγκαύματα Μπορεί να προκληθούν από οξέα ή διαλύτες που πιθανόν υπάρχουν στο χώρο. Ολισθήματα και πτώσεις Κίνδυνος πτώσης υπάρχει κατά την είσοδο και έξοδο προς και από τον περιορισμένο χώρο και ολισθήματα που μπορεί επίσης να συμβούν μέσα στον περιορισμένο χώρο. Ηλεκτροπληξία Αυτός ο κίνδυνος υπάρχει γενικά όπου υφίσταται ηλεκτρολογικός εξοπλισμός.
8.16.4 Χορήγηση αδειών εισόδου και εκτέλεσης εργασιών. Άδεια εισόδου σε περιορισμένο χώρο. Πριν την είσοδο σε περιορισμένο χώρο ο εργαζόμενος απαιτείται να είναι εφοδιασμένος με ειδική άδεια για την προστασία των εργαζομένων και των συναδέλφων τους. Κάθε εμπλεκόμενος σε εργασίες περιορισμένου χώρου πρέπει να διαβάζει, να κατανοεί και να ακολουθεί τις οδηγίες που αναγράφονται στις άδειες που έχουν εκδοθεί βάσει προγράμματος σχεδιασμένου για να βοηθήσει τους εργαζόμενους να προστατευθούν από τους κινδύνους των περιορισμένων χώρων και να τους παρέχει τον απαραίτητο εξοπλισμό και υποστήριξη κατά την εργασία τους.
Σελίδα 12-27
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Άδεια εκτέλεσης θερμών εργασιών(συμπληρωματικά όπου εφαρμόζεται) Σε μερικές περιπτώσεις απαιτείται ο εφοδιασμός των εργαζομένων ΚΑΙ με άδεια εκτέλεσης θερμών εργασιών ώστε να μπορεί να εκτελεσθεί εργασία συγκόλλησης, φλογοκοπής κ.α. Η θερμότητα και η φλόγα σε αυτές τις εργασίες μπορεί να δημιουργήσουν συνθήκες έκρηξης σε εύφλεκτες ατμόσφαιρες ή μπορεί να δημιουργήσουν τοξικές ατμόσφαιρες όταν οι επιφάνειες είναι καλυμμένες με χημικά.
8.17
Μέσα ατομικής προστασίας σε εργασιακούς χώρους
Ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς των εργαζομένων της βιομηχανίας αλλά και των πυροσβεστών είναι οι επικίνδυνες χημικές ουσίες, οι οποίες και ευθύνονται για το 80% των επαγγελματικών ασθενειών περίπου. Ωστόσο, τα σωστά μετρά ασφαλείας και ο προστατευτικός εξοπλισμός ελαχιστοποιούν τις βλάβες τις οποίες προκαλούν. Οι κίνδυνοι που έχουν αναφερθεί μέχρι αυτό το σημείο καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη μιας περισσότερο υπεύθυνης και ασφαλούς χρησιμοποίησης των ουσιών αυτών. Ιδιαίτερα απαραίτητη είναι η εκπαίδευση και επιμόρφωση των υπευθύνων (μηχανικών, τεχνικών, εργατών κ.α.) καθώς και των μελών των ομάδων άμεσης επέμβασης (πυροσβεστών). Τα άτομα αυτά πρέπει να είναι σε θέση να επεμβαίνουν και να ελέγχουν συμβάντα με επικίνδυνα υλικά. Στο χώρο εργασίας οι χημικές ουσίες υπάρχουν με τη μορφή:
Αερίου – όπως π.χ. μονοξείδιο του άνθρακα, Υδρόθειο Ατμού – όπως π.χ. ατμοί διαλυτών Σκόνης – όπως π.χ. σκόνη μολύβδου, σκόνη βάμβακος Ομίχλης – όπως διασπορά υλικών που χρησιμοποιούνται σε ψεκασμούς, υπό μορφή σταγονιδίων Διαβρωτικών Υγρών – όπως π.χ. Καυστική σόδα, θειικό οξύ. Λοιπά εύφλεκτα και τοξικά υγρά.
Ανάλογα με τη μορφή τους οι χημικές ουσίες εισέρχονται στο σώμα με την
Εισπνοή Κατάποση
Απορρόφηση δια του δέρματος Με την εισπνοή οι τοξικές ουσίες οδηγούνται στους πνεύμονες και από εκεί στο αίμα, το οποίο τις μεταφέρει στα διάφορα σημεία του οργανισμού. Η εισπνοή τοξικών ουσιών είναι ο πιο σημαντικός και συνηθισμένος τρόπος εισόδου τους στο σώμα του εργαζόμενου. Υπολογίζεται ότι το 80% των επαγγελματικών ασθενειών αποδίδονται σ’ αυτήν την αιτία. Η κατάποση των τοξικών ουσιών συνδέεται κυρίως με την τυχαία λήψη ορισμένων ποσοτήτων τους, όπως με τη λήψη τροφής σε μολυσμένο περιβάλλον χώρο. Η απορρόφηση των τοξικών ουσιών δια τους δέρματος είναι επίσης σημαντικός τρόπος εισόδου, γιατί το δέρμα είναι το συνηθέστερα εκτεθειμένο μέρος τους σώματος σε οποιονδήποτε παράγοντα.
Σελίδα 12-28
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Σημειωτέον ότι: οι υψηλές θερμοκρασίες που αυξάνουν την ποσότητα του ιδρώτα ευνοούν την ταχύτερη απορρόφηση των ουσιών. Τα μολυσμένα ρούχα επίσης αυξάνουν τον κίνδυνο απορρόφησης γιατί παραμένουν για πολύ χρόνο σε επαφή με το δέρμα. Οι επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων από την έκθεση σε τοξικές ουσίες εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως:
Τρόπος Εισόδου – αναπνευστικό σύστημα, πεπτικό σύστημα, δέρμα
Φυσική κατάσταση – είναι ο εργαζόμενος ασθενής; Μήπως στο παρελθόν έχει υποστεί βλάβη η υγεία του από άλλη ή παρόμοια έκθεση; Ποια η ψυχολογική κατάσταση του εργαζόμενου; Μήπως βρίσκεται σε ένταση;
Δόση – πόση ποσότητα τοξικής ουσίας έλαβε; Διάρκεια – πόση ώρα έμεινε εκτεθειμένος; Ευαισθησία – πόσο ευαίσθητος είναι στην τοξική ουσία; Άλλοι παράγοντες – το φύλο του εργαζόμενου, η ηλικία του, η θερμοκρασία περιβάλλοντος είναι παράγοντες που επηρεάζουν την τοξικότητα μιας ουσίας. Συνδυασμένη δράση – μήπως υπάρχει έκθεση του εργαζόμενου σε περισσότερες από μια τοξικές ουσίες, οπότε η συνδυασμένη δράση επιβαρύνει την κατάσταση;
Όλα τα ανωτέρω αλλά και η πράξη έχουν αποδείξει ότι ο ατομικός προστατευτικός εξοπλισμός είναι βασική προϋπόθεση για την επιτυχία και διατήρηση της ασφάλειας τόσον μέσα στο βιομηχανικό χώρο όσον και στην επέμβαση σε συμβάντα με επικίνδυνα υλικά. Ο ανωτέρω εξοπλισμός αποτελεί έναν ισχυρό κρίκο στην αλυσίδα των προσπαθειών για ασφαλή εργασία στη βιομηχανία ή ασφαλείς διαδικασίες για καταστολή κάποιου βιομηχανικού ατυχήματος. Χρησιμοποιείται πάντα σαν φραγμός μεταξύ ανθρώπου και κινδύνου με κύριο σκοπό του να εμποδίσει την άσκοπη έκθεση του εργαζόμενου στον κίνδυνο. Οι Ατομικές Προστατευτικές Στολές προστατεύουν μεταξύ άλλων τα διάφορα μέρη του ανθρώπινου σώματος και επιβάλλουν τη σωστή επιλογή τους, τη σωστή χρήση τους καθώς και την άρτια συντήρηση και διατήρησή τους. Διαφορετικά μπορεί να αποτελέσουν παγίδα για τον εργαζόμενο και τον πυροσβέστη.
Ωστόσο είναι καλό να έχει κανείς υπόψη του και τα ακόλουθα: Κανένα είδος φόρμας, στολής ή άλλης ενδυμασίας δεν προσφέρει προστασία σε κάθε είδος εργασίας και σε κάθε επικίνδυνη ουσία. Οι προστατευτικές στολές δεν πρέπει να εκτίθενται περισσότερο από μία ώρα σε χημικές ουσίες. Τα ενδύματα (στολές) πρέπει να αλλάζονται όταν αυτό είναι είναι δυνατόν μετά από επαφή τους με χημικά υγρά ή αέρια ή άλλες μολυσματικές ουσίες και η αλλαγή πρέπει να γίνεται σε περιοχή εκτός της επικίνδυνης ζώνης, με ταυτόχρονη έναρξη της διαδικασίας απολύμανσης, τόσο για τον εργαζόμενο, όσο και για τον ήδη χρησιμοποιημένο εξοπλισμό.
Σελίδα 12-29
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Προκειμένου λοιπόν να εξασφαλιστεί η υγιεινή, η ασφάλεια και η προφύλαξη από μολύνσεις και τραυματισμούς κατά τη διάρκεια της εργασίας, είναι απαραίτητη και επιβάλλεται και προδιαγράφεται από τη νομοθεσία η χρήση των μέσων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ) στους χώρους εργασίας. Σύμφωνα με την ΥΑ Β4373/1205/1993, ως Μέσο Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ), θεωρείται κάθε σύστημα ή μέσον, το οποίο φοράει ή κρατάει ένα πρόσωπο, ώστε να προστατεύεται από έναν ή περισσότερους κινδύνους που απειλούν ενδεχομένως την ασφάλεια και την υγεία του. Ως παραδείγματα ΜΑΠ μπορούν να αναφερθούν τα προστατευτικά υποδήματα, τα γάντια, το κράνος, διάφορες προστατευτικές φόρμες εργασίας, προστατευτικά γυαλιά και μάσκες προσώπου, ατομικές προσωπίδες με ή χωρίς φίλτρο, αναπνευστικές συσκευές κ.α. Όσον αφορά στη χρήση τους αυτά προορίζονται τόσο για το προσωπικό που εργάζεται στους χώρους εργασίας, όσο και για το προσωπικό των ομάδων πυρασφαλείας, σε περίπτωση που χρειαστεί να επέμβουν κατά τη διάρκεια συμβάντος. Όλο το προσωπικό είναι υπεύθυνο για: Να ζητά επιπλέον ενημέρωση ή διευκρινήσεις για τη χρήση των Μέσων Ατομικής Προστασίας του αν και όποτε χρειαστεί. Να χρησιμοποιεί τα Μέσα Ατομικής Προστασίας του κατά τον τρόπο που εκπαιδεύτηκε σχετικώς και του υπεδείχθη. Να διατηρεί, καθαρίζει και επισκευάζει τα Μέσα Ατομικής Προστασίας του, σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή ή της ιεραρχίας του.
Να παραλαμβάνει ενυπόγραφα τα Μέσα Ατομικής Προστασίας του.
Να ζητά από τον Επιβλέποντά του αντικατάσταση φθαρμένων ή κατεστραμμένων Μέσων Ατομικής Προστασίας, τα οποία θα παραλαμβάνει αφού πρώτα παραδώσει τον προς αντικατάσταση εξοπλισμό, και αφού αυτός διαγραφεί από την Κάρτα Προσωπικής Χρέωσης Μέσων Ατομικής Προστασίας του. Ακολουθεί αναλυτική αναφορά στην προστασία χεριών και ποδιών.
8.17.1 Προστασία χεριών Στατιστικές αναφέρουν ότι τα μισά και παραπάνω από τα ατυχήματα στη βιομηχανία συμβαίνουν στα χέρια. Έτσι εύκολα προκύπτει η αναγκαιότητα προστασίας τους με γάντια. Τα γάντια ανάλογα με το υλικό τον τρόπο προστασίας τους είναι κατάλληλα για προστασία των χεριών από τις διάφορες εργασίες στη βιομηχανία Συνηθέστερα είναι: Γάντια πλαστικά ή λαστιχένια (rubber, neoprene vinyl) Προστατεύουν τα χέρια από χημικές ουσίες, καυστικές, διαβρωτικές Τα από νεοπρένιο ή βινύλιο γάντια είναι ιδιαίτερα κατάλληλα στο χειρισμό προϊόντων πετρελαίου. Συνιστάται να πλένονται όταν τελειώνει η εργασία και πριν τα βγάλουμε. Μερικές ερεθιστικές ή τοξικές χημικές ουσίες απορροφούνται από λαστιχένια γάντια, τα οποία θα πρέπει να πετιούνται μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα (π.χ. 1 εβδομάδα) Γάντια δερμάτινα (Γενικής χρήσης. Με ή χωρίς μεταλλική ενίσχυση)
Σελίδα 12-30
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Προστατεύουν τα χέρια από σκληρά υλικά ικανά να προκαλέσουν εγκαύματα, γρατζουνίσματα, γδαρσίματα προστατεύουν από σπινθήρες, μέση θερμοκρασία. Γάντια βάσης αμιάντου Συνιστώνται κατά το χειρισμό θερμού εξοπλισμού ή θερμών υλικών για την αποφυγή εγκαυμάτων Προστατεύουν έως 285 βαθμούς Κελσίου. Σημειωτέον ότι λόγω της επικινδυνότητας του αμιάντου ιδιαίτερα κατά την εισπνοή ινών αυτού, το υλικό δεν συνιστάται πλέον τόσον για την κατασκευή γαντιών όσον και για την κατασκευή αντιπυρικών στολών. Γάντια με θερμομονωτική επένδυση Προστατεύουν από ιδιαίτερα ψυχρά υλικά, όπως ξηρός πάγος, υγρό άζωτο κ.λπ. (Τα ψυχρά εγκάυματα είναι εξίσου σοβαρά με αυτά από θερμά αντικείμενα.)
Γάντια προστασίας από υψηλή τάση 1600 Volt και άνω Γάντια λαστιχένια ειδικής κατασκευής θα πρέπει να ελέγχονται για την διηλεκτρική σταθερά τους σε τακτά χρονικά διαστήματα. Πολλές φορές καλύπτονται από δερμάτινα. Χρειάζονται καλή προσαρμογή. Γάντια μάλλινα ή υφασμάτινα ή χειρουργικά (πλαστικά λεπτά) Χρησιμεύουν για την προστασία των χεριών σε ελαφρότερες εργασίες όπως κονσερβοποιεία, χώροι συσκευασίας, βιομηχανίες τροφίμων, μηχανολογικοί και εργαστηριακοί πάγκοι, για προστασία από σκόνες αλλά και κατά τη διάρκεια λεπτών εργασιών. Σημειώνεται ότι σε πολλούς από τους παραπάνω τύπους γαντιών η προστασία επεκτείνεται, πέραν της παλάμης και σ’ ολόκληρο ή μέρος του βραχίονα. Εκτός από τα γάντια υπάρχουν και προστατευτικά μανίκια από δέρμα, κυρίως, που έχουν ευρεία εφαρμογή στους συγκολλητές. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι τα γάντια παύουν να προστατεύουν τα χέρια και γίνονται επικίνδυνα όταν χρησιμοποιούνται κατά το χειρισμό δράπανου, πριονιού, τροχού ή άλλων κινούμενων περιστρεφόμενων μηχανημάτων ή τμημάτων τους. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει κίνδυνος να «πιαστεί» το γάντι και συνεπώς και το χέρι στα εν λόγω μηχανήματα. Γι’ αυτό σε αυτή την περίπτωση η χρήση τους δεν συνιστάται. 8.17.2 Προστασία ποδιών Υπάρχουν λίγα πόστα εργασίας στη βιομηχανία για τα οποία δεν απαιτούνται υποδήματα ασφαλείας, δηλαδή παπούτσια που προστατεύουν τα πόδια και ιδιαίτερα τα δάκτυλα των ποδιών από μηχανικές κακώσεις, από καυστικά ή διαβρωτικά υλικά, ή γλιστρήματα σε περιοχές με ελαιώδεις ουσίες. 8.17.2.1
Είδη υποδημάτων – εφαρμογές
Η ποικιλία των υποδημάτων ασφαλείας είναι μεγάλη και η επιλογή του κατάλληλου τύπου κάθε φορά εξαρτάται από τη συγκεκριμένη χρήση τους. Τα παπούτσια ασφαλείας κατά κανόνα έχουν ένα μεταλλικό ή από σκληρό υλικά κάλυμμα των δακτύλων, που τα προστατεύει από πτώση αντικειμένου, χωρίς να προσθέσει μεγάλο βάρος.
Σελίδα 12-31
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Μερικά προστατεύουν το πέλμα από τρύπημα από καρφιά και έτσι διαθέτουν εύκαμπτο μεταλλικό φύλλο στη σόλα τους. Άλλα δεν επιτρέπουν τη συσσώρευση στατικού ηλεκτρισμού (διαθέτουν αγώγιμες σόλες) ή τη δημιουργία σπινθήρων που μπορεί να προκαλέσουν έκρηξη ή φωτιά (κατασκευάζονται από μη μεταλλικά υλικά). Άλλα προστατεύουν από ηλεκτροπληξία (σόλες από μη αγώγιμα υλικά.) Τα κατάλληλα για προστασία του μεταταρσίου είναι εξοπλισμένα με εσωτερικό ή επιπρόσθετο κάλυμμα. Ελαστικές μπότες με προστατευτικό κάλυμμα των δακτύλων προστατεύουν από διασπορά και πιτσιλίσματα καυστικών ή διαβρωτικών υλικών και χρησιμεύουν για προστασία σε περιοχές με νερό, λάσπες, ιζήματα. Υποδήματα με περικνημίδες, χωρίς κορδόνια, που εύκολα βγαίνουν χρησιμοποιούνται σε χυτήρια. Επισημαίνεται ότι συνιστάται να απαγορεύονται σαγιονάρες ή και πέδιλα σε όλους τους βιομηχανικούς χώρους εργασίας, ακόμη και στα εργαστήρια. Επισκευές σε τυχόν ανοίγματα πρέπει να γίνονται είτε από τους προμηθευτές είναι από τον χρήστη ακολουθώντας πιστά οδηγίες του προμηθευτή.. Η συντήρηση των στολών αυτών είναι ιδιαίτερα σημαντική μια και από αυτό εξαρτάται η λειτουργικότητά αυτών σε κάθε μελλοντική χρήση. 8.17.3 Συμπεράσματα Συμβάντα με επικίνδυνες χημικές ύλες παρουσιάζουν ασυνήθιστους κινδύνους και μπορούν να προκαλέσουν άμεσο τραυματισμό όπως κάψιμο από έκλαμψη πυρκαγιάς ή δηλητηριάσεις αλλά και ασθένειες που προκλήθηκαν από έκθεση σε κάποιες χημικές ουσίες. Η προστασία όχι μόνο του εργαζόμενου της βιομηχανικής μονάδας αλλά και των μελών των πυροσβεστικών ομάδων επέμβασης ξεκινά με την υποχρέωση χρήσης προστατευτικής στολής και φυσικά τη σωστή επιλογή της, καθώς και της χρήσης αναπνευστικής συσκευής. Απαραίτητη είναι η ενημέρωση και εκπαίδευση όλων των εργαζομένων αυτών των εργαζομένων σχετικά με την ανάγκη χρήσης προστατευτικού εξοπλισμού. Όπως προαναφέρθηκε, στις περισσότερες περιπτώσεις η συνηθισμένη αντιπυρική στολή (προσέγγισης ή προσπέλασης) είναι ακατάλληλη για επιχειρήσεις με επικίνδυνα υλικά. Πρέπει πάντα να ακολουθούνται πιστά οι διαδικασίες απολύμανσης κατά την έξοδο από την επικίνδυνη ζώνη. Ποτέ δεν πρέπει να αφαιρείται τμήμα του εξοπλισμού (γάντια, αναπνευστική συσκευή, μπότες κ.λπ) πριν ολοκληρωθεί η διαδικασία της απολύμανσης. Άσχετα με τις καταστάσεις και τις συνθήκες ενός συμβάντος με επικίνδυνα υλικά, η τήρηση των μέτρων ασφάλειας είναι υψίστης σημασίας. Η μη τήρηση των μέτρων αυτών και η μη χρήση του ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού είναι δυνατόν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη καταστροφή όχι μόνο στους εργαζόμενους, αλλά και γενικότερα στο περιβάλλον και τους πολίτες.
Σελίδα 12-32
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
8.18
Εγκλωβισμός ατόμων σε ανελκυστήρες
Οι ανελκυστήρες, σε συνθήκες πυρκαγιάς ή σεισμού δεν θεωρούνται ασφαλείς οδεύσεις διαφυγής, διότι η υψομετρική και κατά συνέπεια η θερμοκρασιακή διαφορά που παρατηρείται στο φρεάτιο, ευνοούν την ανάπτυξη του φαινομένου της καμινάδας, οπότε είναι πολύ πιθανό οι ανελκυστήρες να μετατραπούν σε τέτοια περίπτωση σε «παγίδες θανάτου». Αλλά και ένας απλός εγκλωβισμός σε περίπτωση διακοπής ρεύματος είναι ικανός να προκαλέσει τον πανικό στους εγκλωβισμένους, ιδίως αν αυτοί είναι κλειστοφοβικοί και στη συνέχεια να διασπείρει τον πανικό στους υπόλοιπους εργαζομένους και παρευρισκόμενους στο κτίριο. Ως εκ τούτου, πρέπει να αποφεύγεται με κάθε τρόπο η χρήση των ανελκυστήρων σε περίπτωση πυρκαγιάς ή σεισμού και να δηλώνεται αυτό προς το κοινό με ειδικές προειδοποιητικές πινακίδες, αναρτημένες σε εμφανή σημεία, οπουδήποτε υπάρχουν ανελκυστήρες. Σε περίπτωση εγκλωβισμού ατόμων λόγω βλάβης του ανελκυστήρα ή διακοπής του ρεύματος η Πυροσβεστική Υπηρεσία ειδοποιείται είτε από εγκλωβισμένα άτομα είτε από τον υπεύθυνο του κτιρίου , επεμβαίνει συνεργείο μικρής διάσωσης του πυροσβεστικού σταθμού περιοχής ευθύνης και προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες απεγκλωβισμού των ατόμων. Λαμβάνεται μέριμνα για την μη χρήση του συγκεκριμένου ανελκυστήρα πριν ελεγχθεί από κατάλληλο συνεργείο συντήρησης. Ο απεγκλωβισμός γίνεται ως εξής: 1. Από το μηχανοστάσιο του ανελκυστήρα απενεργοποιείται ο γενικός διακόπτης (θέση ΟFF). 2.Αν ο θάλαμος βρίσκεται κοντά σε πόρτα (20cm πάνω η κάτω από το επίπεδο του ορόφου) χρησιμοποιώντας το ειδικό τρίγωνο κλειδί απεγκλωβισμού – απασφαλίζεται η αυτόματη πόρτα και παρέχεται βοήθεια στους επιβάτες να βγουν. 3.Αν ο θάλαμος δεν βρίσκεται κοντά σε πόρτα, απενεργοποιείται ο γενικός διακόπτης (θέση ΟFF) που βρίσκεται στο μηχανοστάσιο στρέφοντας ακολούθως προς τα αριστερά συνέχεια την κόκκινη στρόφιγγα του απεγκλωβισμού, μέχρι να φθάσει ο θάλαμος πίσω από την πιο κοντινή πόρτα – απασφαλίζοντας την αυτόματη πόρτα και απελευθερώνοντας τέλος τους επιβάτες. 4.Τέλος παραδίδεται ο ανελκυστήρας στον υπεύθυνο συντηρητή του κτιρίου για τα περαιτέρω.
8.19
Σεισμικός κίνδυνος
Από μόνη της η λέξη σεισμός προκαλεί αισθήματα φόβου και ανασφάλειας σε όλους τους κατοίκους των σεισμογενών χωρών. Παρ΄όλα αυτά, το σεισμικό φαινόμενο δεν αποτελεί τίποτε περισσότερο από μία φυσική έκλυση ενέργειας, και αποτελεί απειλή για τον ανθρώπινο παράγο ντα, μόνο εφ΄ όσον πλήξει κατοικημένες περιοχές. Στις αρχές του 20ου αιώνα, σε λιγότερο από έναν στους τρεις μεγάλους σεισμούς παγκοσμίως σημειωνόταν απώλεια ανθρώπινης ζωής. Στο πέρασμα των ετών, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σταδιακά, ώσπου στα 1990, δύο στους τρεις μεγάλους σεισμούς προκαλούσαν απώλεια ανθρωπίνων ζωών. Αυτό αποδόθηκε στο γεγονός ότι ο 20ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από μία αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη χωρίς προηγούμενο, κάτι που είχε σαν φυσικό επακόλουθο την αύξηση του αριθμού και του μεγέθους των πόλεων και των οικισμών σε όλον τον κόσμο. Επομένως, καθώς αυξήθηκε ο αριθμός και το μέγεθος των ανθρώπινων
Σελίδα 12-33
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
κοινωνιών σε όλο τον πλανήτη, κατοικήθηκαν περιοχές μέχρι πρόσφατα ακατοίκητες, αυξήθηκαν κατ’ επέκταση και οι πιθανότητες για μαζικές σεισμικές καταστροφές. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για την χρονική περίοδο 1900 – 1990 έχουν επίσημα καταγραφεί 1100 φονικοί σεισμοί σε όλο τον κόσμο, με απολογισμό 1.525.000 καταγεγραμμένους νεκρούς, οι μισοί εκ των οποίων εντοπίζονται σε μία και μόνη χώρα, την Κίνα (εκτός του ότι είναι μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες και πολυπληθείς χώρες του κόσμου, το δυτικό της τμήμα είναι εξαιρετικά σεισμογενές). Υπολογίζεται μάλιστα ότι περίπου 200 μεγάλης έντασης σεισμοί λαμβάνουν χώρα στον κόσμο ανά δεκαετία, περίπου 20 δηλαδή το χρόνο, εκ των οποίων μόλις το 10% - 20% παρουσιάζει επίκεντρο σε θαλάσσιες περιοχές, μακριά δηλαδή από κατοικημένες περιοχές, ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό σεισμών οι οποίοι δεν είναι επικίνδυνοι, καθώς έχουν πολύ μεγάλο εστιακό βάθος ή πλήττουν ακατοίκητες ή αραιοκατοικημένες περιοχές. Όπως προαναφέρθηκε, ο σεισμός είναι ενέργεια, και ως εκ τούτου δεν έχει υλική υπόσταση. Αυτό που δίνει υπόσταση στο σεισμό και μάλιστα τον καθιστά εξαιρετικά επικίνδυνο για τον άνθρωπο, είναι το δομημένο περιβάλλον. Έτσι, το 75% των θανάτων που προέρχονται από σεισμούς, οφείλεται στην κατάρρευση κτηρίων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, σε οικονομικά αναπτυγμένες χώρες, στις οποίες το δομημένο περιβάλλον στο σύνολό του είναι υψηλής ποιότητας και βασίζεται στην αντισεισμική τεχνολογία, όπως είναι η Ιαπωνία και οι Η.Π.Α., οι απώλειες μετά από σεισμό οφείλονται περισσότερο στην αστοχία μη φερόντων δομικών στοιχείων των κατασκευών (δηλ. αποκολλήσεις δομικών στοιχείων προσόψεων, καταρρεύσεις τοιχοπετασμάτων, ανατροπή βαρέων αντικειμένων κ.λ.π.) ή γενικότερα σε ατυχήματα που προκαλούνται από το σεισμό (π.χ. πυρκαγιές), ακόμη και σε ελεύθερες πτώσεις ανθρώπων σε κατάσταση πανικού από μπαλκόνια, όχι όμως τόσο στις καταρρεύσεις κτιρίων, καθώς αυτές είναι περιορισμένες σε αριθμό. Καθώς προβλέπεται ότι, όπως συνέβη τον 20ο αιώνα, έτσι και τον 21ο αιώνα ο πληθυσμός της γης θα συνεχίσει να αυξάνεται με έντονους ρυθμούς, αβίαστα απορρέει το συμπέρασμα ότι, εάν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, στις επόμενες δεκαετίες θα σημειωθούν ακόμη μεγαλύτερες σεισμικές καταστροφές. Ο άνθρωπος των οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών το συνειδητοποίησε αυτό αρκετά νωρίς, και έτσι καθώς η σεισμική επικινδυνότητα αυξανόταν τον περασμένο αιώνα, εκείνος μελετούσε διεξοδικά το φαινόμενο του σεισμού και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ανάπτυξη της αντισεισμικής προστασίας του δομημένου περιβάλλοντος, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα να μειωθεί ο αριθμός των θυμάτων, από 16.000/έτος τα πρώτα 50 χρόνια σε 14.000/έτος τα επόμενα 40 χρόνια. Αποδεικνύεται επομένως με βάση αυτό το γεγονός ότι, αν και άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει πλήρως τις καταστροφικές συνέπειες της σεισμικής δράσης, μπορεί παρ΄ όλα αυτά με την βοήθεια της τεχνολογίας και της ανεπτυγμένης επιστημονικής γνώσης στον τομέα των κατασκευών, να ενισχύσει αντισεισμικά το δομημένο περιβάλλον και να σώσει έτσι ανθρώπινες ζωές. Ο «σεισμικός κίνδυνος» στην Ελλάδα συνιστά εθνικό πρόβλημα πρώτου μεγέθους και πρώτης προτεραιότητας για το σύνολο της κοινωνίας μας. Ευτυχώς, η πλειονότητα των σεισμών γίνεται στον υποθαλάσσιο χώρο, αλλά ο σεισμικός κίνδυνος παραμένει εξαιρετικά μεγάλος. Ο σεισμός της Κοζάνης - Γρεβενών τον Ιούνιο 1995 αλλά και ο πρόσφατος σεισμός της Πάρνηθας (7 Σεπτεμβρίου 1999) έδειξαν με δραματικό τρόπο ότι δεν υπάρχουν «ασεισμικές» ή «σεισμικά ασφαλείς» περιοχές στην Ελλάδα, αλλά όλες θα πρέπει να θεωρούνται «εν δυνάμει σεισμογενείς».
Σελίδα 12-34
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Συνεπώς, η φράση - σύνθημα του Ο.Α.Σ.Π. «Πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τους σεισμούς» αποτελεί παρότρυνση, όχι μόνο για την ψυχολογική προσαρμογή αλλά και για την ενεργό συμμετοχή όλων στην προσπάθεια μείωσης των αρνητικών επιπτώσεων του σεισμού: Ανθρωπιστικών, ψυχολογικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτιστικών, υλικών, κ.α. Όλοι πρέπει να γνωρίζουν και να πράττουν αυτό που πρέπει για την αντισεισμική θωράκιση της χώρας και την αυτοπροστασία του καθενός. 8.19.1 Συνέπειες σεισμού Η φυσική καταστροφή λόγω σεισμού, σύμφωνα με ένα ορισμό είναι αποτέλεσμα μιας ταχύτατης στιγμιαίας ή μεγάλης σύγκρουσης του φυσικού περιβάλλοντος με το κοινωνικό - οικονομικό σύστημα. Οι δημιουργούμενες εξ αυτού του γεγονότος συνέπειες είναι :
Οικονομικές άμεσες όπως βλάβες στις κατασκευές, πυρκαγιές (Ζάκυνθος 1636 και 1953, Θεσσαλονίκη 1759, Ηράκλειο 1856), βλάβες από τσουνάμι, πτώση βράχων και κατολισθήσεις που διεγείρονται από σεισμούς. Έμμεσες οικονομικές συνέπειες που οφείλονται στο γεγονός ότι κατά τη διάρκεια έντονων σεισμικών εξάρσεων οι κάτοικοι των σεισμοπλήκτων περιοχών δεν εργάζονται επί μεγάλα χρονικά διαστήματα. Πρόσφατα παραδείγματα οι περιπτώσεις των σεισμών Θεσσαλονίκης (1978), της Αθήνας (1981,1999), της Καλαμάτας (1986), της Κοζάνης (1995) και του Αιγίου (1995). Ανθρωπιστικές που οφείλονται στα θύματα που προκαλούνται από τη κατάρρευση των κτιρίων. Επίσης περιπτώσεις όπου καταστρεπτικοί σεισμοί προκάλεσαν επιδημικές ασθένειες λόγω καταστροφών του δικτύου ύδρευσης. Πολιτισμικές , σημαντικές στην Ελλάδα, όπως καταστροφή του Κολοσσού της Ρόδου (227 π.Χ.), του ναού του Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία (356 π.Χ.),της Ρωμαϊκής Αγοράς στη Θεσσαλονίκη (620 π.Χ.) και πολλών αρχαιολογικών αντικειμένων του Μουσείου του Ηρακλείου (1926, 1935). Από τις πιο εντυπωσιακές πρόσφατα καταστροφές στους σεισμούς του Αυγούστου του 1953 στα Ιόνια νησιά. Το 90% των πολιτισμικών έργων της Ζακύνθου έγινε στάχτη από τους σεισμούς του 1953 και από την μετέπειτα πυρκαγιά. Ψυχολογικές , όπως έντονος τρόμος, ψυχολογική αναστάτωση, νευρική υπερδιέργεση. Σεισμοί έχουν προκαλέσει μεταναστεύσεις κατοίκων από σεισμόπληκτες περιοχές προ άλλες. Παράδειγμα οι κάτοικοι του Γαλαξιδίου (το 926 και το 1660) και των Ιονίων νησιών (π.χ. 1766,1767) κατά τις οποίες κύματα προσφύγων έφθασαν στην Πάτρα και σε άλλα μέρη της Πελοποννήσου. 8.19.2
Αντισεισμικός σχεδιασμός
Η σεισμική καταστροφή αποδιοργανώνει τον κοινωνικό ιστό, απορυθμίζει λειτουργίες και διασπά τις υπάρχουσες δομές. Επιτυχημένος σχεδιασμός είναι αυτός που προβλέπει πως θα είναι μετασεισμικά η εικόνα της περιοχής με κριτήρια: α. ιδιαίτερη ψυχολογία των σεισμοπλήκτων β. την άμεση ανακούφιση του πληθυσμού γ. την αναγκαιότητα για τις διαδικασίες ανασυγκρότησης. Εφ όσον τα μέτρα, οι δράσεις και οι αντιδράσεις, οι λειτουργίες έχουν προσχεδιασθεί η προσαρμογή στη πραγματικότητα είναι δυνατόν να γίνει χωρίς αιφνιδιασμούς και πανικό. 8.19.3
Ενέργειες αμέσως μετά το σεισμό
Σελίδα 12-35
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Αμέσως μετά το σεισμό επικρατεί κατάσταση χάους , στην οποία αμέσως αρχίζουν επιχειρήσεις παροχής βοήθειας και οι διασώσεις. Οι υπεύθυνοι που έρχονται σε επαφή με τους πολίτες και Μ. Μ. Ε. θα πρέπει με ακρίβεια και αξιοπιστία να ενημερώνουν τον πληθυσμό και να πληροφορούν για τα προβλήματα που προκύπτουν σε ένα περιβάλλον στο οποίο συνήθως κυριαρχούν φήμες για ακόμη πιο καταστροφικά γεγονότα. Η επικοινωνία τόσο μεταξύ των φορέων όσο και μεταξύ των πολιτών συνήθως είναι από τα σοβαρότερα και συχνότερα προβλήματα που αναφύονται. Σ' αυτές τις συνθήκες κύριος στόχος παραμένει το να βρει η πόλη το ταχύτερο ρυθμούς λειτουργίας, γεγονός το οποίο συμβάλει στην ανύψωση του ηθικού των σεισμοπλήκτων οι οποίοι από παθητικοί σεισμοπαθείς μετατρέπονται σε ενεργούς πολίτες. Για την επίτευξη του μακροπρόθεσμου στόχου της ανασυγκρότησης που είναι η επαναφορά της περιοχής σε υψηλότερα από τα προσεισμικά επίπεδα ανάπτυξης, απαιτείται η κατά προτεραιότητα παροχή στέγης σε λειτουργίες κρίσιμες για την διαχείριση της κρίσης ώστε το ταχύτερο δυνατό να ομαλοποιηθεί η κοινωνική ζωή και ενεργοποιηθεί η τοπική κοινωνία: Η μετεγκατάσταση κεντρικών Διοικητικών Υπηρεσιών (Νομαρχίες, Δημαρχεία κ.λπ ) στο νέο περιβάλλον που διαμορφώθηκε μετά την καταστροφή προτείνεται σε γειτνίαση με την προσεισμική κανονική της θέση ώστε να μπορούν να συνεχίσουν απρόσκοπτα να λειτουργούν και ο πολίτης να διατηρήσει την γνώριμη του πρόσβαση προς αυτές χωρίς άσκοπες μετακινήσεις και ταλαιπωρίες. Η εγκατάσταση επιτελικών και συντονιστικών (Σ.Ν.Ο., Σ.Τ.Ο κ.λπ) οργάνων για το χειρισμό της κρίσης να αποφεύγεται να γίνεται κοντά σε σημεία που γίνονται διασωστικές επιχειρήσεις γιατί είναι μοιραίο να έχουμε πολλαπλές χρήσεις και λειτουργίες και μάλιστα σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερα φορτισμένο συναισθηματικά. Επιλογή νέων θέσεων χωρίς επικινδυνότητες απαραίτητη προϋπόθεση για την λειτουργία τους (Αίγιο, Γρεβενά, Καλαμάτα ). Οι βλάβες στα νοσοκομεία επιβάλλουν την μετεγκατάστασή τους στο ύπαιθρο για την παροχή Α' βοηθειών την αξιοποίηση κινητών, διαγνωστικών μονάδων προώθηση των ασθενών που προϋπήρχαν αλλά και των νέων σε άλλα νοσοκομεία. Η άμεση επαναλειτουργία των σχολείων τα σχολεία, έστω και σε καταυλισμούς με μειωμένο ωράριο και εν ανάγκη σε διπλές βάρδιες , σηματοδοτεί την επαναφορά κανονικών ρυθμών ( ρουτίνας) στη περιοχή. Επιβάλλεται η μετεγκατάσταση Ναών σε ελεύθερους χώρους, πλατείες κ.λ.π. διότι είναι συνήθως κτίρια ευάλωτα και χώρος συνάθροισης κοινού το οποίο πανικόβλητο από τις πρώτες ώρες του σεισμού καταφεύγει σε εκκλησιασμούς, παρακλήσεις κ.λ.π. Εγκατάσταση ομάδων παροχής βοήθειας σε περιοχές που δεν επιβαρύνουν τη λειτουργία της πόλης. Πέραν βεβαίως των επιχειρήσεων μετεγκατάστασης εξελίσσονται συγχρόνως τεχνικές επιχειρήσεις επείγοντος χαρακτήρα για τις οποίες απαιτούνται κατάλληλες συνθήκες και προϋποθέσεις ώστε να εκτελούνται απρόσκοπτα με διασφάλιση της απαιτούμενης συνεργασίας με συντονισμό διαφόρων ειδικοτήτων χωρίς να αποτελούν οι ίδιες κώλυμα για την ανάπτυξη των άλλων δράσεων. Βεβαίως αυτό προϋποθέτει οριοθέτηση της σεισμόπληκτης περιοχής και συγκεκριμένους ρόλους. Τέτοιες επιχειρήσεις είναι:
Σελίδα 12-36
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
•
Διασώσεις και απεγκλωβισμοί θυμάτων
•
Έλεγχος καταλληλότητας κτιρίων για χρήση
•
Άρση επικινδυνοτήτων
•
Προσωρινές υποστυλώσεις
• Διάνοιξη οδών Λόγω, προσωρινών έστω, προβλημάτων στο οδικό δίκτυο είναι αδύνατη η πρόσβαση των ομάδων παροχής βοήθειας σε σεισμόπληκτους οικισμούς , οι οποίοι αντιμετωπίζουν την κατάσταση σε συνθήκες αποκλεισμού και απομόνωσης. Έλλειψη ή ακαταλληλότητα ποσίμου ύδατος απαιτεί μέριμνα για έλεγχο και διανομή του από επιλεγμένα σημεία. Για την διανομή τροφίμων απαιτείται σχεδιασμός ώστε να μη υπάρξουν προβλήματα ελλείψεων ή υπερτροφοδότησης 8.19.3.1
Καταυλισμοί.
Να ενθαρρύνεται η εγκατάσταση των αστέγων σε οργανωμένους καταυλισμούς σκηνών παρ' όλο που η τάση του πληθυσμού είναι να δημιουργεί αυτοσχέδιους κοντά στη περιοχή κατοικίας τους. Η ομαλή και υπό έλεγχο διανομή σκηνών και η εγκατάσταση σε οργανωμένους καταυλισμούς προσφέρει δυνατότητες για υποδομή, παροχή, εξυπηρετήσεις και διευκολύνει την αλληλοϋποστήριξη των σεισμοπλήκτων. Στόχος η παραμονή σ' αυτούς να διαρκέσει μέχρι τους 3 μήνες , πράγμα το οποίο έγινε κατορθωτό στην περίπτωση της Αθήνας όπου αξιοποιήθηκε η εμπειρία από άλλες περιοχές (π.χ. Καλαμάτα παραμονή 12 μήνες). Στην επόμενη φάση, της προσωρινής στέγασης σε ημιμόνιμα καταλύματα (οικισμούς) το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι ο προσδιορισμός του αναγκαίου αριθμού καταλυμάτων, ο οποίος είναι συνάρτηση του αριθμού των ζημιών, του ρυθμού αποκατάστασής τους και των δυνατοτήτων του πληθυσμού για εναλλακτικές λύσεις προσωρινής στέγασης (επιδότηση ενοικίου, δεύτερη κατοικία, φιλοξενία κ.λ.π.). Πιθανή υπερεκτίμηση έχει δυσμενείς συνέπειες όπως δυσκολία εξεύρεσης χώρων, καθυστερήσεις στην κατασκευή υποδομών άρα παράταση του χρόνου παραμονής σε σκηνές, χρήση πολλών και διαφορετικών τύπων καταλυμάτων επιβάρυνση της λειτουργίας της πόλης στη φάση της ανασυγκρότησης αλλά και υποβάθμιση περιοχών για μεγάλο χρονικό διάστημα. 8.19.3.2
Η επόμενη ημέρα
Οι σεισμοί αποτελούν μέρος της φυσικής διαδικασίας γένεσης και εξέλιξης της γής. Είναι βέβαιο ότι στην Ελλάδα θα γίνονται διαρκώς σεισμοί. Η επιστημονική και τεχνολογική γνώση βοήθησε στη μείωση του αριθμού των νεκρών που προκάλεσαν οι ελληνικοί σεισμοί από 10.000 στον προηγούμενο αιώνα σε λιγότερους από 1.500 κατά τον παρόντα αιώνα.
Σελίδα 12-37
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Τα μέτρα μετασεισμικής εφαρμογής είναι αυτά που βοηθούν την επαναλειτουργία της πόλης το ταχύτερο δυνατό με όσο γίνεται λιγότερα προβλήματα. Είναι συγχρόνως και η αφετηρία για την εφαρμογή των μακροπρόθεσμων μέτρων. Στόχος των τελευταίων είναι όχι απλώς η αποκατάσταση των βλαβών και η επαναφορά της περιοχής στην προ του σεισμού κατάσταση, αλλά η οικοδομική αναβάθμιση της σεισμόπληκτης περιοχής. Έτσι σ' αρκετές περιπτώσεις οι Ελληνικές πόλεις μετά το σεισμό έγιναν καλύτερες και ασφαλέστερες από πριν ( ανάπτυξη της Ρόδου μετά το σεισμό 227 π.Χ. ενώ στην σύγχρονη Ελλάδα Καλαμάτα, περιοχές Δ. Μακεδονίας, Άνω Λιόσια που ο σεισμός απετέλεσε την αφετηρία αναβάθμισης). 8.19.4 Ενέργειες κατά τη διάρκεια του σεισμού Ο σεισμός μπορεί να εκδηλωθεί οποιαδήποτε ώρα της ημέρας ή της νύχτας. Τη χρονική εκείνη στιγμή, κάποιος μπορεί να βρίσκεται σε εσωτερικό χώρο (σπίτι, γραφείο, κατάστημα), σε εξωτερικό χώρο ( δρόμο, πάρκο ), σε αυτοκίνητο, σε παραθαλάσσια ή σε ορεινή περιοχή. Οι ενέργειες που πρέπει να κάνει ο καθένας, ανάλογα με τη θέση που βρίσκεται, είναι: Εσωτερικός χώρος Αποφυγή μετακινήσεων, παραμονή στον ίδιο χώρο Κάλυψη κάτω από κάποιο έπιπλο, π.χ. ξύλινο τραπέζι ή γραφείο, κρατώντας το σταθερά από το ένα του πόδι. Έτσι αποφεύγονται τραυματισμοί από σοβάδες, τζάμια ή άλλα αντικείμενα που πέφτουν, σπάζουν ή ανατρέπονται (εικ. 3.11) Απομάκρυνση από επικίνδυνα σημεία, όπως τζαμαρίες και βαριά έπιπλα Διατήρηση της ψυχραιμίας, προτροπή να κάνουν και οι υπόλοιποι το ίδιο. Εξωτερικός χώρος Απομάκρυνση από πολυώροφα κτίρια, δέντρα, στύλους, φωτεινούς σηματοδότες και ηλεκτροφόρα καλώδια. Συγκέντρωση σε ανοιχτούς χώρους, όπως πλατείες, πάρκα κ.λ.π. Αποφυγή εισόδου σε οποιοδήποτε κτίριο.
Αυτοκίνητο Μετάβαση και στη συνέχεια παρκάρισμα του αυτοκινήτου σε μέρος ασφαλές, εκτός δρόμου, ώστε να μην προκληθούν ατυχήματα και κυκλοφοριακό χάος. Διευκόλυνση οχημάτων άμεσης επέμβασης και παροχής βοήθειας. Διατήρηση της ψυχραιμίας και τήρηση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας (π.χ. έλεγχος του φωτεινού σηματοδότη). Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να προκληθούν ατυχήματα Απομάκρυνση από γέφυρες, τούνελ ή αερογέφυρες. Μπορεί να υποχωρήσουν και να υπάρχουν εγκλωβισμοί Αποφυγή στάθμευσης κάτω από κτίρια, δέντρα, φωτεινούς σηματοδότες, μαντρότοιχους ή ηλεκτροφόρα καλώδια. Μπορεί να καταρρεύσουν ή να υποχωρήσουν και να προκαλέσουν υλικές ζημιές στο ίδιο το αυτοκίνητο και τραυματισμό στους επιβαίνοντες σε αυτό (εικ. 3.15, 3.16).
Σελίδα 12-38
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Παραθαλάσσια περιοχή ασφάλειας.
Απομάκρυνση από την ακτή. Υπάρχει κίνδυνος δημιουργίας tsunami. Επιστροφή μόνο όταν οι αρμόδιοι φορείς ενημερώσουν ότι δεν υπάρχει πρόβλημα
Ορεινή περιοχή Απομάκρυνση από σημεία επικίνδυνα για πτώσεις βράχων και κατολισθήσεις.
8.19.5 Ενέργειες μετά το σεισμό Κατ' αρχήν: ❖ Διατήρηση της ψυχραιμίας. Ο πανικός είναι κακός σύμβουλος ❖ Διακοπή της παροχής του ηλεκτρικού ρεύματος, του φυσικού αερίου και του νερού ♦ Απομάκρυνση από τους εσωτερικούς χώρους με ηρεμία, χωρίς πανικό, παίρνοντας μαζί τις προμήθειες έκτακτης ανάγκης ♦Μη χρήση του ανελκυστήρα. Υπάρχει κίνδυνος εγκλωβισμού είτε από διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος είτε από βλάβη του ίδιου του ανελκυστήρα (εικ. 3.17) ❖ Αποφυγή συνωστισμού στις σκάλες και στις εξόδους. Μπορεί να υπάρχουν επικινδυνότητες όπως πεσμένοι σοβάδες, σπασμένα τζάμια και μάρμαρα και να προκληθούν τραυματισμοί (εικ. 3.18) Αποφυγή εξόδου στα μπαλκόνια. Μπορεί να έχουν υποστεί βλάβες και να αποκολληθούν ή να υπάρχουν κίνδυνοι από ζημιές στις τοιχοποιίες των όψεων των κτιρίων, ή κίνδυνοι από πτώση γλαστρών ή τζαμιών από τα υπερκείμενα διαμερίσματα. Αμέσως μετά: ♦ απομάκρυνση από τις προσόψεις των κτιρίων, τις τζαμαρίες, τους μαντρότοιχους κ.λ.π. ♦ συγκέντρωση σε ανοιχτούς χώρους όπως πλατείες, προαύλια σχολείων ή εκκλησιών ♦ παροχή πρώτων βοηθειών σε τραυματίες ή παγιδευμένους σε ερείπια. Απαγορεύεται η μετακίνηση βαριά τραυματισμένων ατόμων εκτός εάν διατρέχουν άμεσο κίνδυνο στη θέση που βρίσκονται. Αναζήτηση ιατρικής βοήθειας εάν η περίπτωση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ♦σβήσιμο μικροπυρκαγιών ώστε να αποφευχθεί κίνδυνος επέκτασής τους * προσφορά βοήθειας σε γείτονες, ή σε οποιονδήποτε άλλον την έχει ανάγκη ♦ έλεγχος για τη λειτουργία του τηλεφώνου. Χρήση του μόνο σε περίπτωση ανάγκης. Οι γραμμές πρέπει να παραμείνουν ελεύθερες ώστε να μπορούν να επικοινωνήσουν εκείνοι που πραγματικά το χρειάζονται άμεσα ♦επικοινωνία με τις υπηρεσίες άμεσης επέμβασης(Πυροσβεστική - Ε.Μ.Α.Κ., Ε.Κ.Α.Β.) και ενημέρωσή τους σχετικά με καταρρεύσεις κτιρίων, που έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή, και πιθανούς εγκλωβισμούς ατόμων μέσα σε αυτά ♦ενημέρωση από τις επίσημες ανακοινώσεις της πολιτείας (Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης) για την κατάσταση που επικρατεί, και για τις ενέργειες που πρέπει να κάνουν οι κάτοικοι ♦ μετακίνηση αυτοκινήτων μόνο εάν είναι απαραίτητο. Δεν πρέπει να δημιουργηθεί κυκλοφοριακό πρόβλημα, γιατί θα παρεμποδιστεί η μετακίνηση των αρμοδίων υπηρεσιών για παροχή βοήθειας
Σελίδα 12-39
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
παραλαβή παιδιών από τους χώρους συγκέντρωσης, σύμφωνα με το σχολικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης ♦Αναμονή για μετασεισμούς. Αυτοί είναι μικρότεροι από τον κύριο σεισμό, ικανοί όμως να προκαλέσουν επιπρόσθετες βλάβες στις ήδη επιβαρυμένες κατασκευές. Γι’ αυτό, για τη μόνιμη παραμονή στα κτίρια θα πρέπει να ακολουθηθούν οι οδηγίες της Πολιτείας. Στην περίπτωση που υπάρχουν κίνδυνοι μέσα στα κτίρια θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες για την άρση τους όπως: Κομμένα καλώδια του ηλεκτρικού ρεύματος ή σπασμένοι σωλήνες του νερού και του φυσικού αερίου: Άμεση διακοπή της παροχής. Επικοινωνία με την αρμόδια υπηρεσία και επιδιόρθωση από ειδικούς τεχνικούς Μυρωδιά αερίου ή καμένου καλωδίου: Διακοπή της παροχής. Άμεση έξοδος από το κτίριο. Επικοινωνία με την αρμόδια υπηρεσία και επιδιόρθωση από ειδικούς τεχνικούς Πεσμένες καμινάδες ή κεραμίδια: Πλησίασμα με προσοχή. Έλεγχος για πιθανή πτώση με τους μετασεισμούς. Άμεση επιδιόρθωση Σπασμένα μπουκάλια με χημικά ή εύφλεκτα υλικά(καθαριστικά, φάρμακα, λάδια): Καθάρισμα ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος τραυματισμού ή πυρκαγιάς πεσμένα αντικείμενα σε ντουλάπια ή ράφια: Προσεκτική μετακίνησή τους. Μπορεί να πέσουν και να σπάσουν με το άνοιγμα της πόρτας Σπασμένα τζάμια: Προσεκτική αποκόλλησή τους. Στήριξη των υπόλοιπων θραυσμάτων με ταινίες ώστε να αποφευχθούν τραυματισμοί.
8.19.6 Διαδικασίες έρευνας και διάσωσης μετά από σεισμό Ο σεισμικός κίνδυνος στην Ελλάδα είναι δεδομένος και αρκετά μεγάλος και φυσικά δαπανηρότατος. Παρόλα αυτά οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές την τελευταία 20ετία ίσα που συγκρίνονται με τις απώλειες στο οδικό δίκτυο σε χρονικό διάστημα ενός μηνός. Φυσικά δεν γίνεται καμιά σύγκριση με θανάτους από σεισμούς σε άλλες σεισμογενείς χώρες όπως Αρμενία, Μεξικό, Εκουαδόρ, Δυτ. Ιράν, Ιαπωνία, Αφγανιστάν και αλλού, όπου αναφέρθηκαν περισσότεροι από 167.000 θάνατοι από το 1981 μέχρι σήμερα. Μολονότι γενικά ο κτιριακός πληθυσμός της χώρας επιδεικνύει καλή συμπεριφορά έναντι του σεισμού, ο κίνδυνος παγίδευσης ατόμων από μερική ή ολική κατάρρευση αν και περιορισμένος, εξακολουθεί να είναι υπαρκτός. Όπως και να καταρρεύσει ένα κτίριο τα ερείπια μιας ολικής κατάρρευσης παρουσιάζουν μια σταθερότητα, ειδικά στα κτίρια με φέροντα οργανισμό από ωπλισμένο σκυρόδεμα. Έτσι, στα κτίρια που καταρρέουν δημιουργούνται επαρκείς χώροι (κενά) για επιβίωση των τυχόν εγκλωβισμένων. Αξιολογώντας την ανθρώπινη ζωή σαν το ύψιστο κοινωνικό αγαθό, οι επεμβάσεις για προστασία της, κατέχουν τον πρώτο βαθμό προτεραιότητας τόσο στον προσεισμικό σχεδιασμό όσο και στην μετασεισμική ανάγκη δράσης.
8.19.6.1
Έρευνα και διάσωση
Κάθε επιχείρηση έρευνας και διάσωσης έχει τις δικές της δυσκολίες, ιδιαιτερότητες και απαιτήσεις στην τεχνική και στα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν, το προσωπικό που θα διατεθεί και τον χρόνο που θα απαιτηθεί.
Σελίδα 12-40
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Οι δυσχέρειες και οι κίνδυνοι που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης έρευνας και διάσωσης από κτίριο που υπέστη ολική κατάρρευση είναι:
• Αυξημένες πιθανότητες σοβαρού τραυματισμού και απώλειας αισθήσεων των παγιδευμένων ατόμων. • Δύσκολη και χρονοβόρα η διαδικασία εντοπισμού της θέσης των παγιδευμένων. • Ιδιαίτερα δυσχερής, χρονοβόρα και κοπιαστική η διείσδυση στα ερείπια και προσέγγιση των παγιδευμένων • Αυξημένες πιθανότητες απειλής της ζωής των διασωστών λόγω της αστάθειας του όγκου του ερειπίου η οποία δεν διαταράσσεται από τυχόν μετασεισμικό. Δυνατόν όμως να διαταραχθεί από τη χρήση βαρέων μηχανημάτων - γερανών γεωπροωθητήρων- η χρήση των οποίων απαγορεύεται καθ' όλη την διάρκεια των διασωστικών επεμβάσεων.Μια επιχείρηση έρευνας – διάσωσης αποσκοπεί: • Στον εντοπισμό της θέσης των παγιδευμένων. • Στην προσέγγιση και απελευθέρωση των παγιδευμένων. • Στην επιτόπου παροχή πρώτων βοηθειών στους τυχόν τραυματίες. • Στην απομάκρυνση οικοδομικών υλικών μεγάλου όγκου και βάρους. • Στη μείωση των κινδύνων που συνεπάγεται για τους διασώστες και τους παγιδευμένους, η ύπαρξη οικοδομικών υλικών σε ασταθή ισορροπία, ετοιμόρροπων γειτονικών κτιρίων, κομμένων ηλεκτροφόρων καλωδίων, σπασμένων αγωγών ύδρευσης ή φωταερίου. • Στην ανάγκη για πρόχειρες υποστυλώσεις, αντιστηρίξεις ίσως και κατεδαφίσεις.
Σελίδα 12-41
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
8.20
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
8.20.1 ΣΗΜΑΝΣΗ - ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Για λόγους ασφάλειας και πρόληψης ατυχημάτων από επικίνδυνες ύλες, έχει καθιερωθεί σήμανση που αποτελείται από πινακίδες και ετικέτες κινδύνου με διάφορα ενδεικτικά και χαρακτηριστικά σύμβολα, σχήματα και χρώματα, που προειδοποιούν για τον κάθε κίνδυνο. Η σήμανση υλικών και συσκευασιών αποσκοπεί εκτός από την προειδοποίηση του κοινού και των αρχών, στην ευκολότερη δυνατή αναγνώριση των υλικών και των κινδύνων που δύναται να προκαλέσουν αν εμπλακούν σε ένα συμβάν. Η δυνατότητα αναγνώρισής των χημικών ουσιών είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες, όταν ασχολείται κανείς με τέτοια υλικά ή όταν αυτά εμπλέκονται σε κάποιο συμβάν. Η δυνατότητα αυτή αρχικά επιτυγχάνεται μέσω ειδικών ενδεικτικών πινακίδων οι οποίες τοποθετούνται τόσο στη συσκευασία του υλικού, όσο και στο μέσο μεταφοράς, αλλά και στο χώρο αποθήκευσής τους.
Η αναγνώριση του κινδύνου δύναται να γίνει: 1.Από τις σημάνσεις/επισημάνσεις της Συμφωνίας ADR :
Ετικέτα κινδύνου (label για συσκευασίες ή placard για δεξαμενές/βυτία): έχει ρομβοειδές σχήμα, με διάφορα χρώματα, ανάλογα με την κλάση κινδύνου και τοποθετείται στη συσκευασία των επικίνδυνων εμπορευμάτων και στα οχήματα μεταφοράς. Πινακίδα πορτοκαλί χρώματος (orange – coloured plate): τα οχήματα που μεταφέρουν επικίνδυνες ύλες, πρέπει να φέρουν τουλάχιστον δύο ορθογώνιες αντανακλαστικές πινακίδες μία στο εμπρόσθιο και μία στο οπίσθιο μέρος του οχήματος (σε ορισμένες περιπτώσεις και στις πλευρές της κάθε δεξαμενής ή του κάθε διαμερίσματος αυτής), σε πορτοκαλί χρώμα, να είναι ορατές από μακριά και να παραμένουν ευανάγνωστες σε περίπτωση έκθεσης σε φωτιά για 15 λεπτά τουλάχιστον. 2.Από τα συνοδευτικά έγγραφα μεταφοράς που περιέχουν την περιγραφή και την ποσότητα του επικίνδυνου φορτίου, το είδος της συσκευασίας, την κλάση κινδύνου, τους αριθμούς αναγνώρισης κινδύνου και ουσίας κατά ADR, τα ονόματα και τις διευθύνσεις των αποστολέων και των παραληπτών, τα Δελτία Δεδομένων Ασφαλείας Υλικού (Material Safety Data Sheets – MSDS) των επικίνδυνων εμπορευμάτων (καθαρές ουσίες, μίγματα, αντικείμενα), καθώς και οδηγίες που θα εφαρμοστούν για την αντιμετώπιση ατυχήματος, π.χ. Δελτίο Ατυχήματος σύμφωνα με την ADR. 3. Από τις πληροφορίες του οδηγού του οχήματος, της εταιρίας παραγωγής, της εταιρίας μεταφοράς, του τελικού παραλήπτη, τους αυτόπτες μάρτυρες του ατυχήματος κ.α. 4.Από την προσωπική παρατήρηση όπως τα χαρακτηριστικά καπνού, φλόγας, τη διαρροή υγρού, διαφυγή αερίου κλπ.
ΠΡΟΣΟΧΗ: 1. Όταν δεν υπάρχουν πληροφορίες, το συμβάν αντιμετωπίζεται σαν να εγκυμονεί το μεγαλύτερο κίνδυνο. 2. Κενά βυτιοφόρα οχήματα και εμπορευματοκιβώτια που δεν έχουν πιστοποιημένα καθαριστεί πρέπει να εξακολουθούν να αναρτούν/εμφανίσουν τις προβλεπόμενες ετικέτες και πινακίδες για το προηγούμενο φορτίο τους σαν να ήταν γεμάτα. Σελίδα 13-1
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Στη συνέχεια θα παρατεθεί η σήμανση που τηρείται τόσο κατά τη μεταφορά επικίνδυνων υλικών, όσο και εντός των χώρων εργασίας.
8.20.1.1
Σήμανση κατά την οδική μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων
Το βασικό νομοθέτημα για τις διεθνείς οδικές μεταφορές επικινδύνων εμπορευμάτων στον Ευρωπαϊκό χώρο είναι η «Ευρωπαϊκή Συμφωνία για τη Διεθνή Οδική Μεταφορά Επικινδύνων Εμπορευμάτων» η οποία είναι περισσότερο γνωστή σαν «Συμφωνία ADR» από τα αρχικά του τίτλου της Συμφωνίας στο Γαλλικό Πρότυπο (Accord Dangerous Routier). Με την ανωτέρω συμφωνία ορίζεται ποια είναι τα επικίνδυνα εμπορεύματα τα οποία απαγορεύεται να μεταφέρονται οδικώς, ποια επιτρέπεται να μεταφέρονται και τους όρους και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες πρέπει να γίνεται η μεταφορά τους. Η Ελλάδα έχει εναρμονιστεί με την ADR, σύμφωνα με την οποία oι επικίνδυνες ουσίες κατατάσσονται σε εννέα (9) διαφορετικές ομάδες ομάδες που ονομάζονται κλάσεις. Οι κλάσεις μαζί με τις υποδιαιρέσεις τους είναι δεκατρείς (13) και αναπτύσσονται λεπτομερώς στον πίνακα που ακολουθεί. Μετά από την κάθε κλάση περιγράφονται επιγραμματικά και οι αναμενόμενοι κίνδυνοι, πρωτεύοντες και δευτερεύοντες. Κριτήριο ωστόσο για την υπαγωγή των ουσιών σε κάποια κλάση είναι το είδος του πρωτεύοντος κινδύνου που εμπεριέχουν.
ΚΛΑΣΗ 1 ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ (label / placard)
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Σε πορτοκαλί φόντο μαύρη εκρηγνυόμενη βόμβα στο επάνω μισό, **κατάλληλος αριθμός υποδιαίρεσης, * γράμμα ομάδας συμβατότητας στο Εκρηκτικά κάτω μισό, μικρός αριθμός ‘1’ στην Υποδιαίρεση κάτω γωνία. 1.2 και 1.3 Σε πορτοκαλί φόντο μαύρος αριθμός υποδιαίρεσης ‘1.4’ στο επάνω μισό, * γράμμα ομάδας συμβατότητας στο κάτω μισό, μικρός αριθμός ‘1’ στην Εκρηκτικ κάτω γωνία.
Σελίδα 13-2
1.1,
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
ά Υποδιαίρεση 1.4
Σε πορτοκαλί φόντο μαύρος αριθμός υποδιαίρεσης ‘1.5’ στο επάνω μισό, * γράμμα ομάδας συμβατότητας στο κάτω μισό, μικρός αριθμός ‘1’ στην Εκρηκτικά κάτω γωνία. Υποδιαίρεση 1.5 Σε πορτοκαλί φόντο μαύρος αριθμός υποδιαίρεσης ‘1.6’ στο επάνω μισό, * γράμμα ομάδας συμβατότητας στο κάτω μισό, μικρός αριθμός ‘1’ στην Εκρηκτικά κάτω γωνία. Υποδιαίρεση 1.6
Κίνδυνοι Θραύσματα και εκτινασσόμενα αντικείμενα 500-1.600 μέτρα ή περισσότερο εάν η φωτιά επεκταθεί στο φορτίο εκρηκτικών, ωστικό κύμα, πυρκαγιά, λάμψη, κρότος, καπνός, ανάπτυξη υψηλών θερμοκρασιών. Η πυρκαγιά μπορεί να παράγει ερεθιστικά, διαβρωτικά ή και τοξικά αέρια.
ΚΛΑΣΗ 2 ΑΕΡΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΛΑΣΗ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ (label / placard)
Σελίδα 13-3
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Σε κόκκινο φόντο φλόγα μαύρη ή λευκή, μικρός αριθμός ‘2’ στην κάτω Εύφλεκτα αέρια. γωνία. 2.1
Σε πράσινο φόντο κύλινδρος αερίου, Μη εύφλεκτα, μαύρος ή λευκός, μικρός αριθμός ‘2’ μη τοξικά αέρια. στην κάτω γωνία. 2.2
Σε λευκό φόντο μαύρη νεκροκεφαλή και οστά χιαστί, μικρός αριθμός ‘2’ Τοξικά αέρια. στην κάτω γωνία
2.3
Κίνδυνοι Τα αέρια της κλάσης 2, λόγω αυξημένης πίεσης στα δοχεία και στον εξοπλισμό πλήρωσης και εκκένωσης, μπορεί να προκαλέσουν έκρηξη, να είναι εύφλεκτα, οξειδωτικά (ενισχύουν τη φωτιά), βλαβερά για την υγεία (ασφυκτικά, τοξικά, δηλητηριώδη, διαβρωτικά, καυστικά, ερεθιστικά στο δέρμα). Επίσης, μπορεί να είναι υπεύθυνα για πρόκληση ψυχρού εγκαύματος
ΚΛΑΣΗ 3 ΕΥΦΛΕΚΤΑ ΥΓΡΑ ΚΛΑΣΗ
ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Σελίδα 13-4
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
(label / placard)
Σε κόκκινο φόντο μαύρη ή λευκή Εύφλεκτα υγρά. φλόγα, μικρός αριθμός ‘3’ στην κάτω γωνία
3
Κίνδυνοι Ανάφλεξη (από σπινθήρα, τσιγάρο κλπ.), έκρηξη, παραγωγή εύφλεκτων ατμών, ασφυξία σε κλειστούς χώρους, διάβρωση, τοξικότητα (πρόκληση δηλητηρίασης και ρύπανσης υδάτων). Τα κενά δοχεία που δεν έχουν καθαριστεί πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν να ήταν πλήρη. Οι περισσότεροι ατμοί είναι βαρύτεροι του αέρα, εξαπλώνονται σε όλη την έκταση του εδάφους και συγκεντρώνονται σε κλειστούς χώρους ή χώρους που βρίσκονται χαμηλά. Πολλά υγρά είναι μη αναμίξιμα και ελαφρύτερα του νερού και το νερό κατάσβεσης εξαπλώνει την πυρκαγιά. Ορισμένα έχουν χαμηλό σημείο ανάφλεξης και είναι πολύ πτητικά. Η διαρροή υγρών καυσίμων σε αποχετευτικό δίκτυο μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά ή έκρηξη.
ΚΛΑΣΕΙΣ 4.1, 4.2, 4.3 ΕΥΦΛΕΚΤΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΛΑΣΗ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ (label / placard)
4. 1
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Εύφλεκτα στερεά, αυτενεργές ουσίες Μαύρη φλόγα σε λευκό φόντο με και απευαισθητοεπτά κόκκινες κάθετες ρίγες, μικρός ποιημένα εκρηκτικά. αριθμός ‘4’ στην κάτω γωνία.
Σελίδα 13-5
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
4.2
Μαύρη φλόγα σε λευκό φόντο στο Ουσίες ικανές για πάνω μισό, κάτω μισό κόκκινο αυθόρμητη καύση. φόντο, μικρός αριθμός ‘4’ στην κάτω γωνία.
4.3
Ουσίες οι οποίες σε επαφή με το νερό Σε μπλε φόντο μαύρη ή λευκή εκλύουν εύφλεκτα φλόγα, μικρός αριθμός ‘4’ στην κάτω αέρια. γωνία.
Κίνδυνοι Οι ουσίες της κλάσης 4.1 Εξαιρετικά εύφλεκτα στερεά, σε μορφή σκόνης είναι εκρηκτικά. Τα αέρια που παράγονται από καύση τέτοιων υλικών δημιουργούν εκρηκτικά μίγματα με τον αέρα ή παρ’αγουν τοξικά και ερεθιστικά αέρια που προκαλούν ρύπανση του περιβάλλοντος. Επαφή με τέτοια υλικά (λιωμένα ή μη) μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα στο δέρμα και τα μάτια. Τα δοχεία συσκευασίας μπορεί να εκραγούν όταν θερμανθούν. Διαρροή του νερού κατάσβεσης μπορεί να προκαλέσει ρύπανση. Οι ουσίες της κλάσης 4.2 Αυτοαναφλέγονται κατά την επαφή τους με τον αέρα και χωρίς αιτία (φλόγες ή σπινθήρες). Όταν έρχονται σε επαφή με νερό υφίστανται αυτανάφλεξη και ορισμένες αντιδρούν έντονα με το νερό. Οι ουσίες αυτές μπορούν να αναφλεγούν ξανά μετά την πυρκαγιά. Τα δοχεία συσκευασίας μπορεί να εκραγούν όταν θερμανθούν. Η πυρκαγιά παράγει ερεθιστικά, διαβρωτικά ή/και τοξικά αέρια. Κατάποση της ουσίας ή εισπνοή των προϊόντων διάσπασης προκαλεί σοβαρές βλάβες στην υγεία. Η επαφή μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα στο δέρμα και στα μάτια. Διαρροή του νερού κατάσβεσης μπορεί να προκαλέσει ρύπανση. Οι ουσίες της κλάσης 4.3 Αν έρθουν σε επαφή με νερό παρουσιάζουν έντονη αντίδραση, μπορούν να απελευθερώσουν εύφλεκτα αέρια και να υποστούν αυτανάφλεξη. Κατά την επαφή τους με τον αέρα είναι δυνατόν να σχηματίσουν εκρηκτικά μίγματα. Οι εστίες ανάφλεξης προκαλούν πυρκαγιά. Ορισμένες ουσίες Σελίδα 13-6
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
μπορούν να αντιδράσουν εκρηκτικά με υδρογονάνθρακες (καύσιμα). Η εισπνοή σκόνης είναι τοξική. Η επαφή μπορεί να προκαλέσει σοβαρά εγκαύματα στο δέρμα και στα μάτια. Διαρροή του νερού κατάσβεσης μπορεί να προκαλέσει ρύπανση.
ΚΛΑΣΕΙΣ 5.1, 5.2 ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ
- ΥΠΕΡΟΞΕΙΔΙΑ
ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΛΑΣΗ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ (label / placard)
Σε κίτρινο φόντο μαύρη φλόγα πάνω από έναν κύκλο, μικρός αριθμός ‘5.1’ στην κάτω γωνία. 5.1
5.2
Φλόγα μαύρη ή λευκή σε κόκκινο φόντο στο πάνω μισό, κάτω μισό κίτρινο φόντο, μικρός αριθμός ‘5.2’ στην κάτω γωνία.
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Οξειδωτικές ουσίες.
Οργανικά υπεροξείδια.
Κίνδυνοι Οι ουσίες της κλάσης 5.1 Η ανάμιξη με άλλες ουσίες, η τριβή και τα τραντάγματα μπορεί να προκαλέσουν ανάφλεξη. Είδη εκρηκτικά - καυστικά - βλαβερά για την υγεία, περιέχουν στη μάζα τους οξυγόνο και ενισχύουν τη φωτιά ακόμα και όταν δεν υπάρχει αέρας. Η επαφή τους με άλλα υλικά όπως ξύλο, πριονίδι, ρούχα κλπ. μπορεί να ενισχύσει τη φωτιά, παρ’ όλο που οι ίδιες μπορεί να μην καίγονται. Η πυρκαγιά μπορεί να παράγει ερεθιστικά, διαβρωτικά ή/και τοξικά αέρια. Το νερό κατάσβεσης ή Σελίδα 13-7
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
αραίωσης που διαρρέει μπορεί να προκαλέσει ρύπανση.
Οι ουσίες της κλάσης 5.2 Είναι εύφλεκτες, θερμικά ασταθείς και μπορεί να αποσυντεθούν, εκπέμποντας εύφλεκτα ή/και τοξικά αέρια. Είναι δυνατόν επίσης να διαλυθούν εκλύοντας θερμότητα, ενώ στη συνέχεια καίγονται γρήγορα ή/και εκρήγνυνται. Η αποσύνθεση των οργανικών υπεροξειδίων μπορεί να προκληθεί από αύξηση της θερμοκρασίας, από επαφή με ακαθαρσίες (οξέα, μέταλλα, αμίνες κλπ.) ή από τριβή και χτυπήματα και μπορεί να εκραγούν. Ορισμένα οργανικά υπεροξείδια ψύχονται πριν τη μεταφορά τους. Προκαλούν ρύπανση όταν διαρρέουν/διαφεύγουν.
ΚΛΑΣΕΙΣ 6.1, 6.2 ΤΟΞΙΚΑ - ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΑ ΚΛΑΣΗ
ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
(label / placard)
6.1
6.2
Νεκροκεφαλή και οστά χιαστί, μαύρη σε λευκό φόντο, μικρός Τοξικές ουσίες. αριθμός ‘6’ στην κάτω γωνία.
Τρεις ημισέληνοι επάνω σε κύκλο, μαύροι σε λευκό φόντο, μικρός αριθμός ‘6’ στην κάτω γωνία. Η κάτω μισή ετικέτα μπορεί να φέρει Μολυσματικές την ένδειξη : «ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ουσίες. ΟΥΣΙΕΣ».
Οι ύλες της κλάσης 6.1 Είναι δηλητηριώδεις, τοξικές, βλαβερές για την υγεία ανθρώπων και ζώων, μολύνουν το περιβάλλον, εμφανίζουν κίνδυνο πυρκαγιάς, ακόμα και σε μικρές ποσότητες. Ορισμένες ουσίες παράγουν τοξικά αέρια κατά την επαφή τους με το νερό, δημιουργούν εκρηκτικά μίγματα με τον αέρα, δημιουργούν Σελίδα 13-8
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
ΚΛΑΣΗ 7 ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΑ
εύφλ εκτο ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ αέρι ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΛΑΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ο (label / placard) ΚΙΝΔΥΝΟΥ υδρο γόνο ύστερα από επαφή τους με μέταλλα. Μπορούν επίσης να προκαλέσουν θάνατο με εισπνοή, διαδοχική απορρόφηση από το δέρμα ή κατάποση. Οι επιπτώσεις από την επαφή ή την εισπνοή τους μπορεί να εμφανιστούν αργότερα. Ορισμένες ουσίες δεν καίγονται αλλά μπορεί να διασπασθούν όταν θερμανθούν και να παράγουν διαβρωτικούς ή/και τοξικούς καπνούς. Ορισμένες ουσίες μπορεί να πολυμερισθούν με εκρηκτικό τρόπο όταν θερμανθούν ή εμπλακούν σε φωτιά. Τα δοχεία συσκευασίας μπορεί να εκραγούν όταν θερμανθούν. Ορισμένα από αυτά τα υλικά μπορεί να καούν, αλλά κανένα δεν αναφλέγεται εύκολα. Μίγματα αέρα/ατμού μπορεί να εκραγούν όταν αναφλεγούν. Οι ύλες της κλάσης 6.2 Απεχθείς, προκαλούν μόλυνση, περιέχουν μικροοργανισμούς που μπορεί να προκαλέσουν μολύνσεις και ασθένειες σε ανθρώπους και ζώα, μπορεί επίσης να περιέχουν βακτηρίδια, παρασιτικούς οργανισμούς ή ιούς. Μπορούν να καούν αλλά δεν αναφλέγονται εύκολα. Ορισμένες ουσίες μπορεί να μεταφέρονται μέσα σε εύφλεκτα υγρά.
Σελίδα 13-9
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
7A
7B
Μαύρο τριφύλλι σε λευκό φόντο, με υποχρεωτικό κείμενο μαύρο στο κάτω μισό της ετικέτας «ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΟ» ή «RADIOACTIVE» ακολουθούμενη από μία Ραδιενεργό κόκκινη γραμμή, «ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ….» υλικό. «ΕΝΕΡΓΟΤΗΤΑ….», μικρός αριθμός ‘7’ στην Κατηγορία Ι κάτω γωνία. Λευκό Μαύρο τριφύλλι σε πάνω μισό κίτρινο φόντο με λευκό περιθώριο, κάτω μισό λευκό, με υποχρεωτικό κείμενο μαύρο στο κάτω μισό της ετικέτας «ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΟ» ή «RADIOACTIVE» ακολουθούμενη από δύο Ραδιενεργό κόκκινες γραμμές, «ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ….» υλικό. «ΕΝΕΡΓΟΤΗΤΑ….», σε μαύρο κουτί με Κατηγορία ΙΙ περίγραμμα «ΔΕΙΚΤΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ», Κίτρινο. μικρός αριθμός ‘7’ στην κάτω γωνία.
Κίνδ υνοι
Η ραδι Ραδιενεργό ενερ υλικό γός Όπως παραπάνω, αλλά με τρεις κάθετες Κατηγορία ΙΙΙ- ακτιν κόκκινες γραμμές. Κίτρινο. 7C οβολ ία Λευκό με υποχρεωτικό μαύρο κείμενο στο προκ πάνω μισό της αλεί θέρμ ετικέτας: «ΣΧΑΣΙΜΟ» ή «FISSILE». ανση Σχάσιμο υλικό. και Σε μαύρο κουτί με περίγραμμα στο κάτω 7Ε τάση μισό της ετικέτας: «ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ προς ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ», μικρός αριθμός ‘7’ στην κάτω δημι γωνία. ουργ ία οριακών συνθηκών, αλλά δε μπορεί να επηρεάσει την ευφλεκτότητα ή τις ιδιότητες των υλικών. Οι περισσότερες ραδιενεργές ουσίες δεν αναφλέγονται εύκολα, εκτός του ουρανίου και του θορίου, που μπορεί να αυτοαναφλεγούν εάν εκτεθούν στον αέρα. Αντιδρούν με το νερό ή με υδρατμούς στον αέρα σχηματίζοντας αέριο υδροφθόριο (τοξικό-διαβρωτικό) καθώς και ένα εξαιρετικά τοξικό και διαβρωτικό (άχρωμο, υδατοδιαλυτό) υπόλειμμα. Η εισπνοή τέτοιων ουσιών μπορεί να είναι θανατηφόρα. Άμεση επαφή ουσιών αυτής της κλάσης με το δέρμα μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα. Η απαίτηση για αντοχή της συσκευασίας αυξάνει, καθώς αυξάνει ο ενδεχόμενος ραδιενεργός κίνδυνος του περιεχομένου. Ορισμένες συσκευασίες μπορεί να έχουν ΚΕΝΕΣ σημάνσεις ή μόνο τη λέξη "Radioactive" στη σήμανση της συσκευασίας. Μερικά ραδιενεργά υλικά δεν ανιχνεύονται από Σελίδα 13-10
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
οποιαδήποτε όργανα. Στην περίπτωση φθοράς στις συσκευασίες, υπάρχει κίνδυνος για την υγεία από κατάποση ή εισπνοή ή επαφή με το χυμένο/διασκορπισμένο περιεχόμενο και κίνδυνος εξωτερικής ακτινοβολίας από απόσταση.
ΚΛΑΣΗ 8 ΔΙΑΒΡΩΤΙΚΑ ΚΛΑΣΗ
ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
(label / placard)
8
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Υγρά που χύνονται από γυάλινα δοχεία και προσβάλλουν ένα χέρι και ένα μέταλλο. Φόντο πάνω μισό λευκό, κάτω μισό μαύρο, με λευκό περιθώριο, μικρός Διαβρωτικές αριθμός ‘8’ στην κάτω γωνία. ουσίες.
Κίνδυνοι Είναι διαβρωτικές ουσίες και μπορεί να σχηματίσουν διαβρωτικό ατμό ή ομίχλη κατά την επαφή τους με νερό ή ατμοσφαιρική υγρασία. Μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες στο δέρμα, στα μάτια και στους πνεύμονες. Εμφανίζουν κίνδυνο φωτιάς, μπορεί να καταστρέψουν υλικά (εμπορεύματα, μονάδες μεταφοράς), εμφανίζουν πιθανότητα εντόνων αλυσιδωτών αντιδράσεων, μπορεί να δημιουργήσουν τοξικά αέρια σε περίπτωση αντίδρασης. Ορισμένες ουσίες μπορεί να πολυμερισθούν με εκρηκτικό τρόπο όταν θερμανθούν ή εμπλακούν σε φωτιά. Η επαφή με μέταλλα μπορεί να παράγει εύφλεκτο υδρογόνο. Η ουσία μπορεί να μεταφέρεται σε μορφή τήγματος. Η διαρροή νερού κατάσβεσης στο αποχετευτικό δίκτυο μπορεί να προκαλέσει κίνδυνο πυρκαγιάς ή έκρηξης.
ΚΛΑΣΗ 9 ΔΙΑΦΟΡΑ Σελίδα 13-11
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
ΚΛΑΣΗ
ΕΤΙΚΕΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
(label / placard)
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Επτά κάθετες μαύρες ρίγες στο πάνω Διάφορες μισό σε λευκό φόντο, μικρός αριθμός επικίνδυνες ‘9’ υπογραμμισμένος στην κάτω γωνία. ουσίες και είδη.
9
Κίνδυνοι Αποτελούν κίνδυνο για την υγεία εάν εισχωρήσουν στο αναπνευστικό σύστημα [εισπνοή σκόνης (ινών) αμιάντου προκαλεί καταστροφικές βλάβες στους πνεύμονες]. Σε περίπτωση φωτιάς μπορεί να παράγουν δηλητηριώδη αέρια, διοξίνες ή εύφλεκτο ατμό (βιολογικά μη αφομοιώσιμα). Επίσης μπορεί να είναι επικίνδυνα υγρά που μολύνουν το υδατικό περιβάλλον ή ουσίες που μεταφέρονται σε υψηλές θερμοκρασίες (θερμοκρασίες άνω των 100°C), συμπεριλαμβανομένων τηγμένων μετάλλων, αλάτων κ.α. Ουσίες αυτής της κλάσης αποσυντίθεται (προκαλώντας έκρηξη) όταν θερμαίνονται. Μερικές από αυτές αντιδρούν βίαια (προκαλούν έκρηξη) όταν αναμιγνύονται με καύσιμα.
1.1.1.1.1
Άλλες επισημάνσεις συμφωνίας ADR ΕΤΙΚΕΤΑ
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΤΙΚΕΤΑΣ Αυξημένη θερμοκρασία. Τριγωνικό σήμα κόκκινου χρώματος με θερμόμετρο σε λευκό φόντο που φέρουν βυτιοφόρα οχήματα, εμπορευματοκιβώτια-δεξαμενές, φορητές δεξαμενές, ειδικά οχήματα ή εμπορευματοκιβώτια, ή ειδικά εξοπλισμένα οχήματα τα οποία μεταφέρουν ουσίες σε αυξημένη θερμοκρασία. Προειδοποιητικό σήμα απολύμανσης με καπνό. Μαύρα γράμματα και νεκροκεφαλή με οστά χιαστί σε λευκό φόντο. Αναγράφεται το όνομα απολυμαντικού, η ημερομηνία και ώρα εφαρμογής καθώς και η ημερομηνία εξαερισμού.
Σελίδα 13-12
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Βέλη προσανατολισμού. Δυο μαύρα ή κόκκινα βέλη σε λευκό ή κατάλληλο αντίθετου χρώματος φόντο. Το ορθογώνιο περιθώριο είναι προαιρετικό. Τα βέλη προσανατολισμού να δείχνουν προς τη σωστή όρθια κατεύθυνση.
ή
Πινακίδες πορτοκαλί χρώματος συμφωνίας ADR
Αριθμός αναγνώρισης κινδύνου (HIN) 33 : πολύ εύφλεκτο υγρό (σημείο ανάφλεξης κάτω από 23°C) 30 cm Αριθμός του ΟΗΕ, αναγνώρισης της ουσίας (UN number) 1203 = βενζίνη 40 cm Αριθμός αναγνώρισης της ουσίας του OHE (UN Number) βενζίνη
1203 :
Οι πινακίδες πορτοκαλί χρώματος (orange–coloured plate) αποτελούνται από δύο μέρη. Στο επάνω μέρος (αριθμητής) αναγράφεται ο αριθμός αναγνώρισης κινδύνου (Hazard Identification Number HIN) και δείχνει το είδος και το μέγεθος του κινδύνου ή των κινδύνων (πρωτεύοντα και δευτερεύοντα) που ενέχει η ουσία. Στο κάτω μέρος της πινακίδας (παρονομαστής) αναγράφεται ο αριθμός αναγνώρισης της ουσίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United Nation Νumber – UN Νumber). Ο αριθμός αυτός αποτελείται από 4 ψηφία και δείχνει την ακριβή ονομασία της ουσίας ή το όνομα μιας συλλογικής επικεφαλίδας (κατηγορίας) και δίνεται για κάθε ουσία της Συμφωνίας ADR από την αρμόδια επιτροπή του Ο.Η.Ε.
Συγκεκριμένα, ο αριθμητής αποτελείται από δύο ή τρία ψηφία που δείχνουν τους παρακάτω κινδύνους:
Εκπομπή αερίου λόγω πίεσης ή χημικής αντίδρασης. Σελίδα 13-13
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Ευφλεκτότητα υγρών (ατμών) και αερίων ή αυτοθερμαινόμενων υγρών.
Ευφλεκτότητα στερεών ή αυτοθερμαινόμενων στερεών.
Οξειδωτική (πυροδυναμωτική) επίδραση.
Τοξικότητα ή κίνδυνος μόλυνσης.
Ραδιενέργεια. Διαβρωτικότητα. Κίνδυνος αυθόρμητης βίαιης αντίδρασης.
Σημείωση: Ο κίνδυνος αυθόρμητης βίαιης αντίδρασης με την έννοια του ψηφίου 9 συμπεριλαμβάνει την πιθανότητα επακόλουθου κινδύνου από τη φύση μιας ουσίας, όπως αντίδραση έκρηξης, αποσύνθεσης και πολυμερισμού ακολουθούμενη από απελευθέρωση θερμότητας ή εύφλεκτων και/ή τοξικών αερίων).
Διπλασιασμός του ψηφίου φανερώνει αύξηση του συγκεκριμένου κινδύνου, (π.χ. HIN 33 φανερώνει αυξημένο κίνδυνο της κλάσης 3 πολύ εύφλεκτο υγρό). Εάν ο κίνδυνος μπορεί να υποδειχθεί ικανοποιητικά από ένα μόνο ψηφίο, αυτό ακολουθείται από το μηδέν (0). Αν ο αριθμός αναγνώρισης κινδύνου έχει μπροστά το γράμμα «Χ», αυτό υποδεικνύει ότι η ουσία θα αντιδράσει επικίνδυνα με το νερό. Γι’ αυτές τις ουσίες το νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μετά από έγκριση από ειδικούς.
Στoν παρακάτω Πίνακα παρουσιάζονται όλοι οι αριθμητές (αριθμοί αναγνώρισης κινδύνου - HIN) των πινακίδων πορτοκαλί χρώματος της Συμφωνίας ADR.
Σελίδα 13-14
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Πίνακας αριθμών αναγνώρισης κινδύνου
20
ασφυξιογόνο αέριο ή αέριο με κανένα δευτερεύοντα κίνδυνο
22
υγροποιημένο αέριο υπό ψύξη, ασφυξιογόνο
223
υγροποιημένο αέριο υπό ψύξη, εύφλεκτο
225
υγροποιημένο αέριο υπό ψύξη, οξειδωτικό
23
εύφλεκτο αέριο
239
εύφλεκτο αέριο, που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
25
οξειδωτικό αέριο
26
τοξικό αέριο
263
τοξικό αέριο, εύφλεκτο
265
τοξικό αέριο, οξειδωτικό
268
τοξικό αέριο, διαβρωτικό
30
εύφλεκτο υγρό (με σημείο ανάφλεξης μεταξύ 23°C και 60°C, συμπεριλαμβανομένου) ή εύφλεκτο υγρό ή στερεό σε τηγμένη μορφή με σημείο ανάφλεξης πάνω από τους 60°C, που έχει θερμανθεί σε θερμοκρασία ίση με ή πάνω από το σημείο ανάφλεξής του, ή αυτοθερμαινόμενο υγρό
323
εύφλεκτο υγρό που αντιδρά με το νερό, και εκπέμπει εύφλεκτα αέρια
Χ323
εύφλεκτο υγρό που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια 1 Σελίδα 13-15
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
33
πολύ εύφλεκτο υγρό (σημείο ανάφλεξης κάτω από 23°C)
333
πυροφορικό υγρό
Χ333
πυροφορικό υγρό που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό 1
336
πολύ εύφλεκτο υγρό, τοξικό
338
πολύ εύφλεκτο υγρό, διαβρωτικό
Χ338
πολύ εύφλεκτο υγρό, διαβρωτικό, που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό 1
339
πολύ εύφλεκτο υγρό που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
36
εύφλεκτο υγρό (σημείο ανάφλεξης μεταξύ 23ºC και 61ºC, συμπεριλαμβανομένου), ελαφρώς τοξικό, ή αυτοθερμαινόμενο υγρό, τοξικό
362
εύφλεκτο υγρό, τοξικό, που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
Χ362
εύφλεκτο υγρό, τοξικό, που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια 1
368
εύφλεκτο υγρό, τοξικό, διαβρωτικό
38
εύφλεκτο υγρό (σημείο ανάφλεξης μεταξύ 23ºC και 60ºC, συμπεριλαμβανομένου), ελαφρώς διαβρωτικό ή αυτοθερμαινόμενο υγρό, διαβρωτικό
382
εύφλεκτο υγρό, διαβρωτικό, που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
Χ382
εύφλεκτο υγρό, διαβρωτικό, που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια 1
39
εύφλεκτο υγρό, που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
40
εύφλεκτο στερεό, ή αυτενεργή ουσία ή αυτοθερμαινόμενη ουσία
423
στερεό που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
Χ423
εύφλεκτο στερεό που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια 1
43
αυθόρμητα εύφλεκτο (αυταναφλέξιμο) στερεό
44
εύφλεκτο στερεό, σε τηγμένη μορφή σε αυξημένη θερμοκρασία
446
εύφλεκτο στερεό, τοξικό, σε τηγμένη μορφή, σε αυξημένη θερμοκρασία
46
εύφλεκτο ή αυτοθερμαινόμενο στερεό, τοξικό
462
τοξικό στερεό,που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
Χ462
στερεό που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό, εκπέμποντας τοξικά αέρια 1
48
εύφλεκτο ή αυτοθερμαινόμενο στερεό, διαβρωτικό
Σελίδα 13-16
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
482
διαβρωτικό στερεό που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
Χ482
στερεό που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό, εκπέμποντας διαβρωτικά αέρια 1
50
οξειδωτική ουσία
539
εύφλεκτο οργανικό υπεροξείδιο
55
έντονα οξειδωτική ουσία
556
έντονα οξειδωτική ουσία, τοξική
558
έντονα οξειδωτική ουσία, διαβρωτική
559
έντονα οξειδωτική ουσία, που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
56
οξειδωτική ουσία,τοξική
568
οξειδωτική ουσία,τοξική, διαβρωτική
58
οξειδωτική ουσία, διαβρωτική
59
οξειδωτική ουσία που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
60
τοξική ή ελαφρώς τοξική ουσία
606
μολυσματική ουσία
623
τοξικό υγρό, που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
63
τοξική ουσία, εύφλεκτη συμπεριλαμβανομένου)
(σημείο
ανάφλεξης
μεταξύ
23°C
και
60°C,
638
τοξική ουσία, εύφλεκτη (σημείο συμπεριλαμβανομένου), διαβρωτική
ανάφλεξης
μεταξύ
23°C
και
60°C,
639
τοξική ουσία, εύφλεκτη (σημείο ανάφλεξης όχι μεγαλύτερο από τους 60°C) που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
64
τοξικό στερεό, εύφλεκτο ή αυτοθερμαινόμενο
642
τοξικό στερεό, που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
65
τοξική ουσία, οξειδωτική
66
πολύ τοξική ουσία
663
πολύ τοξική ουσία, εύφλεκτη (σημείο ανάφλεξης όχι μεγαλύτερο από τους 60°C)
664
πολύ τοξικό στερεό, εύφλεκτο ή αυτοθερμαινόμενο
665
πολύ τοξική ουσία, οξειδωτική
668
πολύ τοξική ουσία, διαβρωτική
Σελίδα 13-17
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
669
πολύ τοξική ουσία που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
68
τοξική ουσία, διαβρωτική
69
τοξική ή ελαφρώς τοξική ουσία, που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
70
ραδιενεργό υλικό
78
ραδιενεργό υλικό, διαβρωτικό
80
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία
Χ80
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό 1
823
διαβρωτικό υγρό που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
83
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, εύφλεκτη (σημείο ανάφλεξης μεταξύ 23°C και 60°C)
Χ83
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, εύφλεκτη (σημείο ανάφλεξης μεταξύ 23°C και 60°C ), που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό 1
839
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, εύφλεκτη (σημείο ανάφλεξης μεταξύ 23°C και 60°C συμπεριλαμβανομένου) που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
Χ839
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, εύφλεκτη (σημείο ανάφλεξης μεταξύ 23°C και 60°C συμπεριλαμβανομένου), που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση και που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό 1
84
διαβρωτικό στερεό, εύφλεκτο ή αυτοθερμαινόμενο
842
διαβρωτικό στερεό που αντιδρά με το νερό, εκπέμποντας εύφλεκτα αέρια
85
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, οξειδωτική
856
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, οξειδωτική και τοξική
86
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, τοξική
88
πολύ διαβρωτική ουσία
Χ88
πολύ διαβρωτική ουσία, που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό 1
883
πολύ διαβρωτική ουσία, εύφλεκτη (σημείο ανάφλεξης μεταξύ 23°C και 60°C συμπεριλαμβανομένου)
884
πολύ διαβρωτικό στερεό, εύφλεκτο ή αυτοθερμαινόμενο
885
πολύ διαβρωτική ουσία, οξειδωτική
886
πολύ διαβρωτική ουσία, τοξική
Χ886
πολύ διαβρωτική ουσία, τοξική, που αντιδρά επικίνδυνα με το νερό 1 Σελίδα 13-18
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
89
διαβρωτική ή ελαφρώς διαβρωτική ουσία, που μπορεί αυθόρμητα να οδηγήσει σε βίαιη αντίδραση
90
περιβαλλοντικά επικίνδυνη ουσία, διάφορες επικίνδυνες ουσίες
99
διάφορες επικίνδυνες ουσίες που μεταφέρονται σε αυξημένη θερμοκρασία
1
Το νερό δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί χωρίς την έγκριση ειδικών.
8.20.1.2
Σήμανση ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας.
Η σήμανση ασφάλειας και υγείας του εργασιακού περιβάλλοντος διακρίνεται στη μόνιμη και στην περιστασιακή. Η μόνιμη σήμανση περιλαμβάνει σήματα απαγόρευσης, προειδοποίησης, υποχρέωσης, μέσων διάσωσης ή βοήθειας, εξοπλισμού καταπολέμησης πυρκαγιάς και σήμανσης εμποδίων, επικίνδυνων σημείων και οδών κυκλοφορίας. Η περιστασιακή σήμανση περιλαμβάνει φωτεινά σήματα, ηχητικά σήματα, προφορική ανακοίνωση και σήματα με χειρονομίες. Στη μόνιμη σήμανση έχουμε αναλυτικά:
Σήματα απαγόρευσης Τα χαρακτηριστικά των σημάτων απαγόρευσης έχουν:
Κυκλικό σχήμα. Μαύρο εικονοσύμβολο σε λευκό φόντο με κόκκινη περίμετρο και κόκκινη γραμμή διαγραφής, που κατεβαίνει από αριστερά προς τα δεξιά, καθ’ όλο το μήκος του εικονογράμματος υπό γωνία 45ο.
Απαγορεύεται το
Απαγορεύεται η
Απαγορεύεται η
Σελίδα 13-19
Aπαγορεύεται η
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
κάπνισμα
χρήση γυμνής φλόγας και το κάπνισμα
διέλευση πεζών
κατάσβεση με νερό
Mη πόσιμο νερό
Απαγορεύεται η είσοδος στους μη έχοντες ειδική άδεια
Aπαγορεύεται η διέλευση στα οχήματα διακίνησης φορτίων
Mην αγγίζετε
Σήματα προειδοποίησης
Τα χαρακτηριστικά των σημάτων προειδοποίησης έχουν:
Τριγωνικό σχήμα. Μαύρο εικονοσύμβολο σε κίτρινο φόντο με μαύρο περίγραμμα.
Eύφλεκτες ύλες ή/ και υψηλή θερμοκρασία
Eκρηκτικές ύλες
Tοξικές ύλες
Διαβρωτικές ύλες
Pαδιενεργά υλικά
Aιωρούμενα φορτία
Oχήματα διακίνησης φορτίων
Kίνδυνος ηλεκτροπληξίας
Γενικός κίνδυνος
Aκτινοβολία λέιζερ
Aναφλέξιμες ύλες
Mη ιοντίζουσες ακτινοβολίες
Σελίδα 13-20
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Iσχυρό μαγνητικό πεδίο
Kίνδυνος παραπατήματος
Kίνδυνος πτώσης
Xαμηλή θερμοκρασία
Bλαβερές ή ερεθιστικές ύλες
Εκρηκτικές ατμόσφαιρες (κατά ΑΤΕΧ)
Bιολογικός κίνδυνος
Σήματα υποχρέωσης
Τα χαρακτηριστικά των σημάτων υποχρέωσης έχουν:
Κυκλικό σχήμα. Λευκό εικονοσύμβολο σε μπλε φόντο.
Yποχρεωτική προστασία των ματιών
Yποχρεωτική προστασία του κεφαλιού
Yποχρεωτική προστασία των αυτιών
Yποχρεωτική προστασία των αναπνευστικών οδών
Yποχρεωτική προστασία των ποδιών
Yποχρεωτική προστασία των χεριών
Yποχρεωτική προστασία του σώματος
Yποχρεωτική προστασία του προσώπου
Σελίδα 13-21
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Yποχρεωτική ατομική προστασία έναντι πτώσεων
Yποχρεωτική διάβαση για πεζούς
Γενική υποχρέωση (συνοδευόμενη ενδεχομένως από πρόσθετη πινακίδα)
Σήματα διάσωσης ή βοήθειας Τα χαρακτηριστικά των σημάτων διάσωσης ή βοήθειας έχουν:
Ορθογώνιο ή τετράγωνο σχήμα. Λευκό εικονοσύμβολο σε πράσινο φόντο
Oδός διαφυγής/Έξοδος κινδύνου
Kατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί
Σελίδα 13-22
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Πρώτες βοήθειες
Φορείο
Θάλαμος καταιονισμού ασφαλείας
Πλύση ματιών
Τηλέφωνο για διάσωση και πρώτες βοήθειες
Σήματα πυροσβεστικού υλικού ή εξοπλισμού Τα χαρακτηριστικά των σημάτων πυροσβεστικού υλικού ή εξοπλισμού είναι:
Ορθογώνιο ή τετράγωνο σχήμα. Λευκό εικονοσύμβολο σε κόκκινο φόντο
Πυροσβεστική μάνικα/φωλιά
Σκάλα
Πυροσβεστήρας
Kατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί
Σήμανση εμποδίων, επικίνδυνων σημείων και οδών κυκλοφορίας: Σελίδα 13-23
Tηλέφωνο για την καταπολέμηση πυρκαγιών
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Η σήμανση των κινδύνων από εμπόδια και των επικίνδυνων σημείων στο εσωτερικό των κτιριακών χώρων γίνεται με κίτρινο χρώμα που εναλλάσσεται με μαύρο ή με κόκκινο χρώμα που εναλλάσσεται με άσπρο. Οι κίτρινες/μαύρες και οι κόκκινες/άσπρες λωρίδες πρέπει να είναι ίσες μεταξύ τους και να έχουν κλίση 45ο.
Η επισήμανση των οδών κυκλοφορίας γίνεται και από τις δύο πλευρές τους με συνεχή λωρίδα ιδιαίτερα ορατού χρώματος κατά προτίμηση άσπρου ή κίτρινου ανάλογα με το χρώμα του δαπέδου.
8.20.1.3
Επισήμανση στις συσκευασίες
Στον ακόλουθο πίνακα φαίνεται η επισήμανση που ισχύει και εφαρμόζεται στις συσκευασίες επικίνδυνων εμπορευμάτων και αγαθών:
Σελίδα 13-24
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
8.20.1.3.1 Ταξινόμηση – ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ – ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ (ΟΔΗΓΙΕΣ 67/548 ΕΟΚ ΚΑΙ 1999/45 ΕΚ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 1272/2008 CLP) Διαφορετικά συστήματα ταξινόμησης και επισήμανσης χημικών ουσιών χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο. Προκειμένου να εξαλειφθούν αυτές οι διαφορές και να ενισχυθεί η προστασία των Σελίδα 13-25
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
ανθρώπων και του περιβάλλοντος σε όλες τις χώρες, αποφασίστηκε η ανάπτυξη ενός Παγκοσμίου Εναρμονισμένου Συστήματος Ταξινόμησης και Επισήμανσης (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals - GHS), υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Το GHS στοχεύει μεταξύ άλλων στη βελτίωση της γνωστοποίησης των κινδύνων για τους εργαζομένους, τους καταναλωτές, τους υπευθύνους διαχείρισης έκτακτων περιστατικών, μέσω εναρμονισμένων ετικετών και όπου χρειάζεται εναρμονισμένων δελτίων δεδομένων ασφαλείας. Για την ενσωμάτωση του Παγκοσμίου Εναρμονισμένου Συστήματος ταξινόμησης και επισήμανσης - GHS στην κοινοτική νομοθεσία, εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα τέλη του 2008 ο Kανονισμός (ΕΚ) αρ. 1272/2008, που αποκαλείται και Κανονισμός CLP (Classification - Labeling - Packaging), για την Ταξινόμηση, την Επισήμανση και τη Συσκευασία επικίνδυνων ουσιών και μιγμάτων. Ο Κανονισμός CLP ισχύει από τις 20 Ιανουαρίου 2009 και προβλέπει τη σταδιακή αντικατάσταση του υφιστάμενου συστήματος ταξινόμησης, επισήμανσης και συσκευασίας ουσιών και μιγμάτων, δηλαδή των Οδηγιών 67/549/ΕΟΚ και 1999/45/ΕΚ με τις τροποποιήσεις τους, έως την 1η Ιουνίου 2015. Οι κύριες αλλαγές που εισάγονται από τον Κανονισμό CLP Ο κανονισμός ακολουθεί την ορολογία του GHS: ο όρος «ουσία» διατηρείται, αλλά ο όρος «παρασκεύασμα» αντικαθίσταται με τον όρο «μίγμα». Ο όρος «κατηγορία κινδύνου» αντικαθίσταται από τον όρο «τάξη κινδύνου». Ως τάξη κινδύνου νοείται η φύση του φυσικού κινδύνου, του κινδύνου για την υγεία ή του περιβαλλοντικού κινδύνου. Ορισμένες τάξεις κινδύνου μπορεί να περιλαμβάνουν διαφοροποιήσεις, ενώ άλλες τάξεις μπορεί να περιλαμβάνουν κατηγορίες κινδύνου. Τα σύμβολα κινδύνου (hazard symbols) των Οδηγιών 67/548/ΕΟΚ και 1999/45 ΕΚ αντιστοιχούν/μετατρέπονται σε εικονογράμματα κινδύνου (hazard pictograms) με τον Κανονισμό CLP. Μετάβαση από τις Οδηγίες 67/548/ΕΟΚ και 1999/45/ΕΚ στον Κανονισμό 1272/2008 CLP Ο Κανονισμός προβλέπει τη συνύπαρξη του υφιστάμενου συστήματος (Οδηγίες 67/548/ΕΟΚ και 1999/45/ΕΚ) με τον Κανονισμό CLP κατά τη διάρκεια μιας μεταβατικής περιόδου. Από την 1η Δεκεμβρίου 2010, η επισήμανση (ετικέτα) των (καθαρών) ουσιών θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με το νέο σύστημα CLP, με την υποχρέωση να αναφέρεται η ταξινόμηση σύμφωνα με το υφιστάμενο σύστημα στο δελτίο δεδομένων ασφαλείας σε συνδυασμό με την νέα ταξινόμηση κατά CLP (διπλή ταξινόμηση). Η επισήμανση (ετικέτα) των μιγμάτων, έως την 1η Ιουνίου 2015, μπορεί να γίνει είτε σύμφωνα με το υπάρχον σύστημα είτε σύμφωνα με το CLP. Εάν επιλεγεί η επισήμανση σύμφωνα με το σύστημα CLP, στο δελτίο δεδομένων ασφαλείας θα πρέπει να αναφέρονται η ταξινόμηση σύμφωνα με το υφιστάμενο σύστημα σε συνδυασμό με τη νέα ταξινόμηση κατά CLP (διπλή ταξινόμηση). Από την 1η Ιουνίου 2015 και έπειτα, για την ταξινόμηση, επισήμανση και συσκευασία των (καθαρών) ουσιών και μιγμάτων ισχύει μόνο ο Κανονισμός 1272/2008 CLP. Ουσίες με ετικέτες σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (Οδηγία 67/548/ΕΟΚ) θα κυκλοφορούν νόμιμα έως 1-122012 (υπό όρους) και μίγματα (Οδηγία 67/548/ΕΟΚ & 1999/45/ΕΚ) έως 1-6-2017 (υπό όρους).
ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ ΣΥΜΒΟΛΩΝ-ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Σελίδα 13-26
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Ισχύον Σύμβολο κινδύνου (Οδηγίες 67/548/ΕΟΚ και 1999/45 ΕΚ)
Μελλοντικό Εικονόγραμμα κινδύνου CLP
Τάξεις κινδύνου και κατηγορίες κινδύνου CLP
Κανονισμός 1272/2008/ΕΚ 1. Φυσικοί κίνδυνοι 1.1 Εκρηκτικά: 1.1, 1.2, 1.3, 1.4. Ασταθή εκρηκτικά., αυτοαντιδρώντα – ουσίες και μίγματα τύπου Α, Β. Οργανικά υπεροξείδια τύπος Α, Β. 1.2 Εύφλεκτα: αέρια κατηγορία 1, υγρά κατηγορία 1, 2, 3, στερεά κατηγορία 1, 2, αερολύματα κατηγορία.1, 2. Αυτοαντιδρώντα–ουσίες και μίγματα τύπος B, C, D, E, F. Πυροφορικά: υγρά και στερεά κατηγορία 1. Αυτοθερμαινόμενες/α ουσίες/μίγματα κατηγορία 1, 2 Ουσίες και μίγματα που σε επαφή με το νερό εκλύουν εύφλεκτα αέρια κατηγορία. 1,2,3. Οργανικά υπεροξείδια τύπος B, C, D, E, F. 1.3 Οξειδωτικά: Αέρια κατηγορία 1. Υγρά κατηγορία. 1, 2, 3. Στερεά κατηγορία 1, 2, 3. 1.4 Αέρια υπό πίεση:
Δεν υπάρχει σύμβολο κινδύνου
Συμπιεσμένα αέρια. Υγροποιημένα αέρια. Υγροποιημένα αέρια υπό ψύξη. Διαλελυμένα αέρια. 1.5 Διαβρωτικά: Διαβρωτικό για τα μέταλλα κατηγορία 1. Διαβρωτικό του δέρματος κατηγορία. 1Α, 1Β, 1C
Σελίδα 13-27
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Σοβαρή οφθαλμική βλάβη κατηγορία 1.
1.6: Εκρηκτικά 1.5, 1.6. Δεν απαιτείται εικονόγραμμα
Εύφλεκτα αέρια κατηγορία 2. Αυτοαντιδρώντα–ουσίες και μίγματα τύπος G. Οργανικά υπεροξείδια τύπος G. 2. Κίνδυνοι για την υγεία
2.1 Κίνδυνος για την υγεία: ή
Οξεία τοξικότητα κατηγορία. 1, 2, 3 (στόμα, δέρμα, εισπνοή).
2.2 Κίνδυνος για την υγεία: Οξεία τοξικότητα (στόμα, δέρμα, εισπνοή) κατηγορία 4. Ερεθισμός: δέρματος/οφθαλμών κατηγορία 2, Ευαισθητοποίηση του δέρματος κατηγορία.1. Ερεθισμός της αναπνευστικής οδού. Ειδική Τοξικότητα σε Όργανο Στόχο (STOT) ύστερα από εφάπαξ έκθεση κατηγορία 3. Ναρκωτική επίδραση
Σελίδα 13-28
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
2.3 Κίνδυνος για την υγεία: Ευαισθητοποίηση αναπνευστικού κατηγορία 1 CMR (κατηγορία 1A, 1B, 2). ή
Ειδική Τοξικότητα σε Όργανο Στόχο (STOT) ύστερα από εφάπαξ έκθεση κατηγορία 1, 2. Ειδική Τοξικότητα σε Όργανο Στόχο (STOT) ύστερα από επανειλημμένη έκθεση κατηγορία 1, 2 Kίνδυνος από αναρρόφηση κατηγορία 1.
3. Κίνδυνοι για το περιβάλλον 3.1 Επικίνδυνο για το υδάτινο περιβάλλον: Οξεία τοξικότητα κατηγορία 1. Χρόνια τοξικότητα κατηγορία 1, 2.
Σελίδα 13-29
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
8.20.1.3.2 Φράσεις προφύλαξης
Κινδύνου
και
ασφαλούς
χρήσης-δηλώσεις
επικινδυνότητας
&
Οι φράσεις κινδύνου και ασφαλούς χρήσης των Οδηγιών 67/548/ΕΟΚ και 1999/45/ΕΚ είναι τυποποιημένες και περιγράφουν κωδικοποιημένα τους κινδύνους και τα κατάλληλα μέτρα προφύλαξης κατά τη χρήση επικίνδυνων υλικών.
Φράσεις κινδύνου: αποτελούνται από το γράμμα R (Risk) ένα μοναδικό αριθμό και μία επεξηγηματική πρόταση, π.χ. R 10 Εύφλεκτο. Φράσεις ασφαλούς χρήσης: αποτελούνται από το γράμμα S (Safety) έναν μοναδικό αριθμό και μία επεξηγηματική πρόταση, π.χ. S 25 Αποφεύγετε επαφή με τα μάτια. Με το νέο Κανονισμό 1272/2008 CLP οι φράσεις κινδύνου αντικαθίστανται με τη δήλωση επικινδυνότητας H (Hazard statement, π.χ. Η315 Προκαλεί ερεθισμό του δέρματος), ενώ οι φράσεις ασφαλούς χρήσης αντικαθίστανται με τη δήλωση προφύλαξης P (Precaution statement, π.χ. P102 Μακριά από παιδιά). Παρατίθεται ενδεικτικός πίνακας: R R10 Εύφλεκτο
H
S
P
S3 Να φυλάσσεται σε P235 Να διατηρείται δροσερό μέρος δροσερό
Η221 Εύφλεκτο αέριο
R 24 Τοξικό σε επαφή Η311 Τοξικό σε επαφή με με το δέρμα το δέρμα
S2 Μακριά παιδιά
από P102 Μακριά παιδιά
από
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ
1. National Fire Protection Association (NFPA), Fire Protection Handbook, 19th Edition, 2003. 2. Emergency Response Guidebook, US Department of Transportation , 2008. 3. Λέκκας Ε., (1996), Φυσικές και Τεχνολογικές καταστροφές, Εκδ. Access, σ.278, Αθήνα. 4. Λέκκας Ε. (2002), Σεισμοί, Υπουργείο Εσωτερικών και Δημόσιας Διοικησης, Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, Ομάδα Διοίκησης Έργου, Αθήνα. 5. Bolt, B.A., Horn, W.L., Mcdonald, G.A. & Scott, R.F., (1975). Geological Hazards, 328p., Springer-Verlag, Berlin. 6. Bryant, E.A., (1991) Natural Hazards, 294p., Cambridge University Press, Cambridge. 7. Οδηγία 96/82/ΕΚ (Seveso II) – Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, L10, volume 40, 14 January 1997. 8. ΚΥΑ 5697/590/16-3-2000 / ΦΕΚ 405 /τεύχος Β/ 29-3-2000/ περί «καθορισμού μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση των κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών». 9. Federal Ministry of the Interior (1999) “Major Accident Preparedness, Civil Protection”, Vienna. Σελίδα 13-30
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
10. TNO (1992) "Methods for the calculations of physical effects (Yellow book, 2nd edition)", The Netherlands Organization of Applied Scientific Research 11. TNO (1989) "Methods for the determination of possible damage to people and objects resulting from releases of hazardous materials (Green book)", TheNetherlands Organization of Applied Scientific Research 12. Σαμπατακάκης Η., (1991), Ρύπανση του περιβάλλοντος από χημικές ουσίες, Πειραιάς. 13. Mouzakis G. (1999) “The implementation of the Seveso II Directive in Greece”, Athens 1999 14. ΕΛΙΝΥΑΕ, «Προστασία του περιβάλλοντος από τη βιομηχανική δραστηριότητα – πρόληψη βιομηχανικών κινδύνων μεγάλης έκτασης», Αθήνα 15. Γεωργιάδου Ε. (2001) «Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης» ΕΛΙΝΥΑΕ, Αθήνα. 16. Μαυροειδή Ν., (2004), Επιδημιολογική επιτήρηση και έλεγχος λοιμωδών νοσημάτων κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες «Αθήνα 2004», Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων, Αθήνα. 17. Διονυσιάδης Σ., (1993), Εγχειρίδιο Αντιμετώπισης Εκτάκτων Περιστατικών και Καταστροφών, Εκδόσεις ΙΩΝ, σ. 320, Αθήνα. 18. Bryant, E.A. (1991), Natural Hazards, 294 σελ., Cambridge University Press, Cambridge. 19. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ν. 1349/83«Σύσταση Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (Ο.Α.Σ.Π.)» (ΦΕΚ 52Α/25-4-1983). 20. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ν. 2344/95«Οργάνωση Πολιτικής Προστασίας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 212Α/11-10-1995). 21. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, «Γενικό ΣχέδιοΠολιτικής Προστασίας» υπό τη συνθηματική λέξη «Ξενοκράτης», Άρθρο 4 του Ν. 2344/96. 22. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ν. 3013/2002 για την αναβάθμιση της Πολιτικής Προστασίας και λοιπές διατάξεις (ΦΕΚ 102Α/1-52002). 23. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, νέο Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας με τη συνθηματική λέξη "Ξενοκράτης" (ΦΕΚ 423Β/10-42003). 24. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ν. 3013/2002 για την αναβάθμιση της Πολιτικής Προστασίας και λοιπές διατάξεις (ΦΕΚ 102Α/1-52002). 25. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, νέο Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας με τη συνθηματική λέξη «Ξενοκράτης» (ΦΕΚ 423Β/10-42003). 26. “Emergency Response Guidebook 2008”, US Department of Transportation και απόδοση αυτού στα Ελληνικά από το Πυροσβεστικό Σώμα (Εφαρμογή CHASMA 2008). 27. Swedish Rescue Services Agency «The 11th March 2004 Madrid Terrorist Attacks”, , 2006. 28. Αρχηγείο Πυροσβεστικού Σώματος, Π.Ε. 13, «Εγχειρίδιο Αντιμετώπισης Ατυχημάτων με Επικίνδυνα Υλικά», 2010. 29. Υπουργείο Μεταφορών & Επικοινωνιών, «Οδική Μεταφορά Επικίνδυνων Εμπορευμάτων – Βασική Εκπαίδευση», 2004. Σελίδα 13-31
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
30. Υπουργείο Μεταφορών & Επικοινωνιών, «Οδική Μεταφορά Εκρηκτικών Υλικών Κλάσεως 1», 2004. 31. Υπουργείο Μεταφορών & Επικοινωνιών, «Οδική Μεταφορά Ραδιενεργών Υλικών – Κλάσεως 7», 2004. 32. Υπουργείο Μεταφορών & Επικοινωνιών, «Οδική Μεταφορά Επικίνδυνων Εμπορευμάτων – Μεταφορές με βυτία», 2004. 33. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τεύχος Δεύτερο, «Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις Διατάξεις της Οδηγίας 2008/68/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και το υΣυμβουλίου της 24ης Σεπτεμβρίου 2008 σχετικά με τις εσωτερικές Μεταφορές Επικίνδυνων Εμπορευμάτων» (ΦΕΚ 1385/2-9-2010) 34. ΚΥΑ 34458/21-12-1990 (Β΄ 846) «Καθορισμός τεχνικών προδιαγραφών, διαμόρφωσης, σχεδίασης, κατασκευής, ασφαλούς λειτουργίας και πυροπροστασίας εγκαταστάσεων διυλιστηρίων και λοιπών βιομηχανιών πετρελαίου» 35. ΚΥΑ 19403/1388/08/31-03-2008 (Β΄ 781) περί τροποποίησης του Π.Δ. 104/1999 σε συμμόρφωση προς τις διατάξεις των Οδηγιών 2003/28/ΕΚ, 2004/111/ΕΚ και 2006/89/ΕΚ της Επιτροπής για την τέταρτη, πέμπτη και έκτη προσαρμογή αντίστοιχα, στην τεχνική πρόοδο της Οδηγίας 94/55/ΕΚ του Συμβουλίου για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με τις οδικές μεταφορές επικίνδυνων εμπορευμάτων 36. Κανονισμός 1272/2008/ΕΚ (CLP) 37. «ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ» Π.Ε. 11, Γεωργ. Χ. Αντωνόπουλου, Έκδοση Α.Π.Σ., Αθήνα 1994. 38. «Σήμανση ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας», Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Αθήνα 2001. 39. «ΜΕΓΑΛΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ», Γ. Μουζάκης, Επιστημονικό & Επιμορφωτικό Κέντρο Χημικών Μηχανικών, Αθήνα 2007. 40. «ΠΡΟΛΗΨΗ–ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ», Ενημερωτικό Φυλλάδιο, Έκδοση Α.Π.Σ., Αθήνα 2009. 41. «Πυροσβεστική Τακτική στην αντιμετώπιση επικίνδυνων χημικών ουσιών», Charles W. Bahme Υπαρχηγός Π.Υ. Λος Άντζελες Η.Π.Α., Έκδοση Α.Π.Σ. 1984. 42. «Πληροφοριακά δελτία προϊόντων πετρελαίου», Ελληνικά Διυλιστήρια Ασπροπύργου, 1992. 43. «Σημειώσεις για το υγραέριο», Shell Gas ΑΕΒΕΥ, Π. Χαριτόπουλος, 2001. 44. «Σημειώσεις για το σύστημα μεταφοράς φυσικού αερίου υψηλής πίεσης», ΔΕΠΑ AE, Π. Λάιος, 2001 45. «ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΗΜΕΙΑΣ», Αντιπύραρχος Νικόλαος Γ. Σακκαλής, Χημικός Μηχανικός, Πυροσβεστική Ακαδημία/Σχολή Πυροσβεστών, Βίλια 2009 46. Περί εφαρμογής της Οδηγίας SEVESO (ΣΕΒΕΖΟ) ΙΙ, Εγκύκλιος Διαταγή Α.Π.Σ. 111/2007, 111 47. Α΄/2008, 111Β΄/2009 48. «Κάρτες Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών ERICards», Εγκύκλιος Διαταγή Α.Π.Σ. 114/2008 (www.ericards.net) 49. NFPA 49 «Hazardous Chemical Data», 1991 Edition 50. NFPA 325Μ «Fire Hazard Properties of Flammable Liquids, Gases and Volatile Solids», 1991
Σελίδα 13-32
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
9. ΠΑΡΟΧΗ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ 9.1
Γενικά
Τα ατυχήματα και οι ξαφνικές ασθένειες είναι καταστάσεις που ο καθένας μπορεί να αντιμετωπίσει. Ειδικά στα ατυχήματα επικρατεί το χάος, ο πανικός, η σύγχυση και οι αντιφατικές γνώμες που μπορεί να οδηγήσουν σε παραλείψεις και σφάλματα, θέτοντας σε κίνδυνο τον παθόντα. Η κατάλληλη εκπαίδευση μαζί με την εξάσκηση βοηθούν σημαντικά στην επιλογή σωστών ενεργειών με σκοπό την ανακούφιση των συμπτωμάτων και την αντιμετώπιση απειλητικών για τη ζωή γεγονότων. Η παροχή πρώτων βοηθειών αποτελεί έκφραση αλληλεγγύης και η αλληλεγγύη είναι πολύτιμη. Σώζει ζωές, όχι μόνο σε περιπτώσεις κρίσεων και καταστροφών, αλλά και σε καταστάσεις της καθημερινότητας. Αποτελεί στάση ζωής που παρέχει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να βοηθούν και να προστατεύουν ο ένας τον άλλον, ανεξαρτήτως θρησκείας και εθνικότητας. Επιπλέον δεν αποτελεί παροχή επείγουσας βοήθειας, αλλά μια πολύ ουσιαστική ευθύνη για πρόληψη. Πρόκειται για την άμεση και προσωρινή περίθαλψη που παρέχεται σε κάποιο θύμα ατυχήματος ή σε κάποιον που παρουσίασε ξαφνική αδιαθεσία μέχρι τη μεταφορά του σε Κέντρο Υγείας ή νοσοκομείο. Σκοπός είναι η αντιμετώπιση της οξείας κατάστασης, η αποφυγή περαιτέρω επιδείνωσης και η διατήρηση της ζωής. Αν η ενδεχόμενη παροχή βοήθειας σε τραυματίες απαιτήσει από το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας να εκτεθεί το ίδιο σε κίνδυνο, τότε αυτό πρέπει να μελετά προσεκτικά τις συνέπειες ενδεχόμενου τραυματισμού του και τους επιπλέον κινδύνους που διατρέχουν οι τραυματίες σε περίπτωση αποτυχίας παροχής βοήθειας. Είναι πάντα προτιμότερο να φροντίσει να καταφθάσουν το συντομότερο δυνατό οι υπηρεσίες διάσωσης, επισημαίνοντας άμεσα το ατύχημα, παρά να θέσει σε κίνδυνο τη δική του ασφάλεια, προπαντός όταν οι τραυματίες δε μπορούν να επωφεληθούν από την παρουσία του. Επιπλέον, το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας μπορεί να παράσχει ιατρική περίθαλψη στους τραυματίες ΜΟΝΟ αν έχει παρακολουθήσει ειδικά εκπαιδευτικά σεμινάρια. Ο παρέχων τις πρώτες βοήθειες πρέπει πάντα να ενεργεί συγκεκριμένα και να προβαίνει στις ακόλουθες βασικές ενέργειες: Αρχικά να φροντίσει για την ασφάλειά του καθώς και αυτή του θύματος ελέγχοντας τον περιβάλλοντα χώρο. Να αξιολογήσει την κατάσταση του θύματος (αν έχει αισθήσεις, αν αναπνέει, αν έχει σφυγμό, αιμορραγίες, κατάγματα κ.α.). Να ζητήσει βοήθεια. Να ειδοποιήσει αμέσως τους ανωτέρους του και τις υπηρεσίες διάσωσης. Να κρατά τους περίεργους σε απόσταση. Να μην μετακινεί το θύμα, εκτός αν είναι οπωσδήποτε αναγκαίο π.χ. σε περίπτωση πυρκαγιάς. Να παραμείνει ήρεμος για να περιορίσει τους κινδύνους πανικού που μπορεί να οδηγήσουν σε παραλείψεις και σφάλματα και να θέσουν σε κίνδυνο τον παθόντα.
Σελίδα 13-33
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
9.2
Βήματα παροχής πρώτων βοηθειών
A. Διαπίστωση του προβλήματος: Εκτίμηση των ενδείξεων και των συμπτωμάτων. Συμπτώματα: Είναι αυτά που αντιλαμβάνεται και αισθάνεται ο ασθενής και συχνά δύσκολα μπορεί να τα εκφράσει. Ενδείξεις: Είναι οι λεπτομέρειες που ανακαλύπτει ο παρέχων τις πρώτες βοήθειες με τις αισθήσεις του κατά τη διάρκεια της εξέτασης. B. Εκτίμηση παραγόντων επιδείνωσης του προβλήματος (όπως απώλεια συνείδησης, μη ελεγχόμενη αιμορραγία κλπ.) Παρακάτω αναφέρονται αναλυτικά οι Πρώτες Βοήθειες που ενδείκνυνται σε ιατρικά περιστατικά που παρουσιάζουν συγκεκριμένα συμπτώματα και ενδείξεις συνεπεία ατυχημάτων.
9.3
Κακώσεις μαλακών μορίων: Κλειστές (θλάσεις) και ανοικτές (τραύματα)
Ποικίλουν από εκδορές, απλές θλάσεις μέχρι σοβαρές ρήξεις, ενσφηνώσεις ξένων σωμάτων και τραύματα από όπλα. 9.3.1
Κλειστές κακώσεις (θλάσεις)
Στις κακώσεις αυτές υπάρχει βλάβη μαλακών μορίων χωρίς λύση της συνέχειας του δέρματος. Δημιουργείται αιμάτωμα με πόνο, πρήξιμο, σπασμό και αδυναμία κίνησης του μυός. Μπορεί να είναι 1ου , 2ου, και 3ου βαθμού. Οι 3ου βαθμού χρήζουν νοσοκομειακής αντιμετώπισης. Πρώτες βοήθειες Τοποθέτηση ψυχρών επιθεμάτων στον πάσχοντα μυ για 10 λεπτά. Ο πάγος θα προκαλέσει σύσπαση των αγγείων και θα επιβραδυνθεί η αιμορραγία. Ακινητοποίηση του μυ με ελαστικό επίδεσμο. Ανύψωση του τραυματισμένου μέλους λίγο πιο πάνω από το επίπεδο της καρδιάς με την προϋπόθεση ότι δεν προκαλείται επιπλέον πόνος. Χορήγηση παυσιπόνων. 9.3.2
Ανοιχτές κακώσεις (τραύματα)
Υπάρχει λύση της συνέχειας του δέρματος και των υποκείμενων ιστών. Χωρίζονται σε : Εκδορές που περιλαμβάνουν διάφορα βάθη της επιδερμίδας. Τομές που προκαλούνται από αιχμηρά αντικείμενα. Αποσπάσεις που περιλαμβάνουν κακώσεις τμημάτων ιστού. Διατιτραίνοντα τραύματα που εισχωρούν σε οποιοδήποτε βάθος. Πρώτες βοήθειες Σωστός καθαρισμός του τραύματος προς αποφυγή μολύνσεων. Καλός καθαρισμός της περιοχής που αιμορραγεί με οξυζενέ και αντισηπτικό φορώντας γάντια. Σελίδα 13-34
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Έλεγχος της αιμορραγίας πιέζοντας δυνατά με ένα ύφασμα το σημείο αιμορραγίας για να σταματήσει και καλύπτοντας με αποστειρωμένη γάζα και ελαστικό επίδεσμο το σημείο αυτό. Ακινητοποίηση τοποθετώντας το μέλος σε υψηλότερη θέση. Εάν υπάρχει μεγάλη αιμορραγία σε μέλος (άνω ή κάτω άκρο), ο διασώστης θα πρέπει να χρησιμοποιήσει ίσχαιμη περίδεση ως εξής: Να τοποθετήσει ένα κομμάτι υφάσματος ή μαντήλι 15 εκατ. πάνω από το τραύμα. Να το σφίξει κάνοντας κόμπο. Να τοποθετήσει μικρό ξυλαράκι σφίγγοντάς το. Να το στρίψει μέχρι να σταματήσει η αιμορραγία.
9.4
Αιμορραγίες: Εξωτερική αιμορραγία (εγκεφαλική αιμορραγία & ρινορραγία)
και
εσωτερικές
αιμορραγίες
Αιμορραγία είναι η απώλεια αίματος από τις αρτηρίες, τις φλέβες ή τα τριχοειδή αγγεία. Μπορεί να αποβεί θανατηφόρα. Μπορεί να είναι εσωτερική (δεν παρατηρείται αίμα εξωτερικά) ή και εξωτερική. Συμπτώματα αιμορραγίας Ανησυχία, εφίδρωση. Έντονη δίψα. Δέρμα ψυχρό, υγρό, κολλώδες. Πρόσωπο ωχρό. Ταχυκαρδία και εξασθένηση του σφυγμού. Γρήγορες, επιπόλαιες αναπνοές. Πιθανή απώλεια αισθήσεων. 9.4.1
Πρώτες βοήθειες εξωτερικής αιμορραγίας
Άμεση πίεση του σημείου που αιμορραγεί για διάστημα 5 – 10 λεπτών. Τοποθέτηση γαζών σε στρώματα και πίεση της αρτηρίας που αιμορραγεί (βραχιόνιος αρτηρία στο άνω άκρο – μηριαία αρτηρία στο κάτω άκρο) για 15 λεπτά. Ειδικά η αιμορραγία της μηριαίας αρτηρίας μπορεί να είναι θανατηφόρος, γιατί υπάρχει μεγάλη απώλεια αίματος. Ακινητοποίηση του άκρου που αιμορραγεί. Άμεση κλήση ΕΚΑΒ για διακομιδή στο πλησιέστερο νοσοκομείο ή Κέντρο Υγείας. 9.4.2
Πρώτες βοήθειες εσωτερικής αιμορραγίας
Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να σκεπάσει το θύμα. Να χαλαρώσει τα σφιχτά ρούχα. Να μην χορηγήσει τίποτα από το στόμα. Σελίδα 13-35
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Να μιλάει στο θύμα για να εκτιμήσει αν διατηρεί επικοινωνία. Να ελέγχει ανά 5 λεπτά το σφυγμό και την αναπνοή. Αν έχει απώλεια σφίξεων και αναπνοής, να ξεκινήσει αμέσως αναζωογόνηση (ΚΑΡΠΑ). 9.4.3
Εγκεφαλική αιμορραγία
Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να τοποθετήσει τον ασθενή με το κεφάλι ελαφρά σηκωμένο (περίπου 35 μοίρες). Να ελέγξει τις κόρες των ματιών. Εάν υπάρχει ανισοκορία (δηλ. η μία κόρη είναι πιο μεγάλη από την άλλη), ο ασθενής πρέπει να διακομιστεί σε νοσοκομείο το ταχύτερο δυνατό. Εάν κάνει εμετό, να τον τοποθετήσει σε πλάγια θέση. Να αφαιρέσει, αν έχει, ξένη οδοντοστοιχία. Να μην του παράξει υγρά ή/και τροφή. Εάν έχει εξωτερική αιμορραγία ή τραύμα στο τριχωτό της κεφαλής, απλά να ασκήσει πίεση και να καλύψει το τραύμα με γάζες. Να αξιολογεί συχνά το επίπεδο επικοινωνίας με τον πάσχοντα, το σφυγμό και την αναπνοή και να προσπαθήσει να τον διατηρήσει ξύπνιο με ομιλία. 9.4.4
Αιμορραγία από τη μύτη (ρινορραγία)
Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να βάλει τον ασθενή να καθίσει με το κεφάλι ελαφρά προς τα εμπρός. Να πιέσει δυνατά με τα δύο χέρια με γάζα τη μύτη. Αν η αιμορραγία δε σταματήσει, να εφαρμόσει πρόσθιο επιπωματισμό, δηλαδή να χρησιμοποιήσει γάζα εμποτισμένη σε οξυζενέ κάνοντας χρήση λαβίδας (σαν πώμα). Αν αποδειχθεί μη αποτελεσματικός ο επιπωματισμός, να φροντίσει για ταχεία μεταφορά σε νοσοκομείο. Εκτίμηση σφυγμού Αριθμός σφίξεων σε φυσιολογικό ενήλικα 70 – 75 ανά λεπτό. Γρήγορος σφυγμός μεγαλύτερος από 100 – 120 ανά λεπτό (> 120 /min) μπορεί να δηλώνει αιμορραγία. Αργός σφυγμός μικρότερος από 45 ανά λεπτό (< 45 /min) μπορεί επίσης να δηλώνει αιμορραγία ή επερχόμενη ανακοπή. Ψηλάφιση αρτηριών και καρωτίδας: 1. Κερκιδική αρτηρία: ψηλαφάται στο εσωτερικό του καρπού. 2. Βραχιόνιος αρτηρία: ψηλαφάται στην επιφάνεια του βραχίονα. 3. Καρωτίδα: ψηλαφάται στην περιοχή του λαιμού κάτω από το αυτί.
9.5
Υποξυγοναιμία (Ασφυξία)
Μέθοδοι Τεχνητής Αναπνοής Βασική ΚΑΡΠΑ (Καρδιοαναπνευστική Αναζωογόνηση) Σελίδα 13-36
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Υποξυγοναιμία: έλλειψη οξυγόνου στα κύτταρα με αποτέλεσμα την υποξία ή ακόμη και το θάνατο. Τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι τα πιο ευαίσθητα στην έλλειψη οξυγόνου. Στέρηση οξυγόνου για πάνω από 5 λεπτά προκαλεί μη αναστρέψιμη εγκεφαλική βλάβη. 9.5.1
Αίτια υποξυγοναιμίας
Κεντρική βλάβη : Αφορά στο Κέντρο της αναπνοής που βρίσκεται στον εγκέφαλο. Μπορεί να οφείλεται σε: Τροχαία (κρανιοεγκεφαλική κάκωση (Κ.Ε.Κ.), αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, χρήση ναρκωτικών ουσιών. Περιφερική βλάβη Απόφραξη αεροφόρων οδών από ξένο σώμα, αλλεργικό σοκ. Εισπνοή τοξικών αερίων (μονοξείδιο άνθρακα) που συχνά οφείλεται σε βλάβες των συστημάτων κλιματισμού και θέρμανσης. Έλλειψη οξυγόνου στο χώρο (χώρος ερμητικά κλειστός). Παράλυση αναπνευστικών μυών (από παθολογικά αίτια π.χ. ασθένειες όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας). Πνιγμός. 9.5.2
Συμπτώματα υποξυγοναιμίας (τρόποι εκδήλωσης)
Δυσχερής αναπνοή, αυξημένη συχνότητα αναπνοών (ταχύπνοια). Θορυβώδης αναπνοή με ρόγχο. Διογκωμένες καρωτίδες. Κυάνωση προσώπου (μελανά χείλη). Αγωνιώδης έκφραση προσώπου. Συγχητική κατάσταση. 9.5.3
Πρώτες Βοήθειες
Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: να τηρεί πάντοτε την αλυσίδα επιβίωσης. Έγκαιρη κλήση του ΕΚΑΒ (166). Έγκαιρη έναρξη της βασικής ΚΑΡΠΑ. Επειδή η ταχύτητα παίζει σπουδαίο ρόλο, η ΚΑΡΠΑ πρέπει να αρχίζει το συντομότερο δυνατό. Όσο πιο γρήγορα εφαρμόζεται, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα επιβίωσης. 9.5.4
Τεχνητή αναπνοή
Η καλύτερη και προτιμότερη μέθοδος τεχνητής αναπνοής για όλες τις περιπτώσεις που ο πάσχων δεν αναπνέει είναι η μέθοδος «ΣΤΟΜΑ ΜΕ ΣΤΟΜΑ» γιατί : 1. Αποκαθιστά γρήγορα τα φυσιολογικά επίπεδα του οξυγόνου. 2. Επιτρέπει τη συνέχιση της τεχνητής αναπνοής και κατά τη μεταφορά. Σελίδα 13-37
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
3.
Επιτρέπει την είσοδο του αέρα στους πνεύμονες ακόμα και όταν υπάρχει κάποιο εμπόδιο που προκαλεί απόφραξη. Η σειρά ενεργειών κατά την αρχική εκτίμηση ατόμου με απώλεια αισθήσεων θα πρέπει να είναι η εξής: Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να φροντίσει ώστε να υπάρχουν ασφαλείς συνθήκες για τον ίδιο και το θύμα. Να ελέγξει αν το θύμα αντιδρά, ρωτώντας δυνατά: «είσαι καλά;» και κουνώντας ελαφρά τους ώμους ή χτυπώντας του ελαφρά τα μάγουλα. Εάν το θύμα δεν αντιδρά: Η βασική ανάνηψη περιλαμβάνει το λεγόμενο Α-Β-C από τα αρχικά των λέξεων «Airway – Breathing – Circulation» (Αεραγωγοί – Αναπνοή – Κυκλοφορία). A. Airway (Απελευθέρωση Αεραγωγών) Επιτυγχάνεται με έκταση της κεφαλής, έλξη της κάτω γνάθου και αφαίρεση τυχόν ξένου σώματος. B. Breathing – (Αναπνοή) Για να ελέγξει ο διασώστης αν το θύμα αναπνέει, θα πρέπει να πλησιάσει το αυτί του κοντά στο στόμα και τη μύτη του, να κλείσει τη μύτη του θύματος με το δείκτη και τον αντίχειρα, να ανοίξει το στόμα του, να πάρει βαθιά εισπνοή, να κλείσει με τα χείλη του το στόμα του θύματος και να εκπνεύσει στον πνεύμονά του σε δύο δευτερόλεπτα. Έπειτα να το επαναλάβει για μία ακόμα φορά. Αφού ξεφουσκώσει ο θώρακας, να του δώσει το επόμενο φύσημα. Αν το στήθος δεν ανασηκώνεται, σημαίνει ότι η αναπνοή του διασώστη δε φτάνει στο στήθος. Αντενδείξεις τεχνητής αναπνοής «στόμα με στόμα»: 1. Σε κάταγμα αυχενικής μοίρας της Σπονδυλικής Στήλης. 2. Σε δηλητηριάσεις από ουσίες που μπορούν να βλάψουν το άτομο που παρέχει την ΚΑΡΠΑ. 3. Εγκαύματα και τραύματα προσώπου. C. Circulation (κυκλοφορία) Εκτίμηση ύπαρξης ή μη ύπαρξης σφυγμού στην καρωτίδα. Εάν ο διασώστης δεν αισθανθεί σφυγμό, θα πρέπει να αρχίσει αμέσως τις εξωτερικές θωρακικές συμπιέσεις (μαλάξεις). Με τις εξωτερικές θωρακικές συμπιέσεις εξασφαλίζεται η παροχή αίματος στα ζωτικά όργανα του θύματος (καρδιά, εγκέφαλος, πνεύμονες) μέχρι την έναρξη της αυτόματης λειτουργίας. Για να είναι οι συμπιέσεις αποτελεσματικές, πρέπει το θύμα να είναι σε ύπτια θέση πάνω σε σκληρή επιφάνεια. Με τεντωμένους βραχίονες, ο διασώστης πιέζει το στέρνο 5 εκατ. (5 cm), χαλαρώνει και επαναλαμβάνει. Στα παιδιά (μέχρι 8 ετών) η συμπίεση γίνεται με μία παλάμη στο μέσο του στέρνου. Στα βρέφη (μέχρι ενός έτους) η συμπίεση γίνεται με δύο δάχτυλα (το μέσο και το δείκτη) στο κέντρο του στέρνου. Όταν σε ένα άτομο δεν υπάρχει ούτε αναπνοή ούτε σφυγμός, τότε εφαρμόζουμε την καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση (ΚΑΡΠΑ). 9.5.5
Βασικά βήματα ΚΑΡΠΑ
Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να επιβεβαιώσει την απώλεια συνείδησης. Να ειδοποιήσει για βοήθεια (ΕΚΑΒ – 166). Σελίδα 13-38
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Να εξασφαλίσει τη βατότητα των αεραγωγών (έκταση κεφαλιού, έλξη κάτω γνάθου). Να ελέγξει την αναπνοή. Αν δεν ακούει ή δε βλέπει ή δεν αισθάνεται την αναπνοή και υπάρχει κυάνωση, τότε να δώσει δύο βαθιές εμφυσήσεις (αφήνοντας χρόνο για μεταξύ τους εκπνοή). Να ελέγξει τον καρωτιδικό σφυγμό. Αν υπάρχει, να συνεχίσει μόνο με αναπνοές. Αν δεν υπάρχει σφυγμός, τότε :
Να δώσει δύο εμφυσήσεις και να κάνει 30 θωρακικές συμπιέσεις. Να συνεχίσει στον ίδιο ρυθμό με 2 εμφυσήσεις/30 θωρακικές συμπιέσεις, για 4 κύκλους. Να ελέγξει το σφυγμό και αν δεν υπάρχει να συνεχίσει. Να συνεχίσει ΚΑΡΠΑ μέχρι:
Να επανέλθει η κυκλοφορία και η αναπνοή. Μέχρι να έρθει ένας πιο έμπειρος διασώστης. Να εξαντληθεί πλήρως. 9.6
Κακώσεις αρθρώσεων (Διάστρεμμα – εξάρθρωμα, κατάγματα άνω και κάτω άκρων)
Αρθρώσεις: Σχηματίζονται από την ένωση δύο ή περισσοτέρων οστών και διακρίνονται σε κινητές και ακίνητες. Διάστρεμμα (στραμπούληγμα): Μερική ή πλήρης ρήξη των συνδέσμων μίας άρθρωσης, η οποία δε συνοδεύεται από μετατόπιση των αρθρικών επιφανειών. Συμπτώματα: Έντονος πόνος και ευαισθησία της περιοχής. Οίδημα. Εκχύμωση. Δυσκολία στην κίνηση. Πρώτες βοήθειες: Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να τοποθετήσει ψυχρά επιθέματα για 15 λεπτά. Περίδεση με ελαστικό επίδεσμο για να ακινητοποιηθεί η άρθρωση. Χορήγηση αναλγητικών (παυσίπονα). Μεταφορά σε νοσοκομείο για περαιτέρω αντιμετώπιση. Εξάρθρωμα: Κάκωση των συνδέσμων άρθρωσης που συνοδεύεται από μετατόπιση των αρθρικών επιφανειών των οστών μετά την άσκηση ισχυρής δύναμης πάνω σε αυτήν. Συμπτώματα Οίδημα (όχι πάντοτε). Οξύς πόνος επιδεινούμενος με την κίνηση. Δυσκολία κίνησης. Παραμόρφωση. Πρώτες βοήθειες : Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Σελίδα 13-39
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Να τοποθετήσει ψυχρά επιθέματα στην άρθρωση για 15 λεπτά. Να ακινητοποιήσει την άρθρωση χρησιμοποιώντας κάποιο πρόχειρο νάρθηκα (σε κατάγματα μηριαίου οστού χρησιμοποιείται σαν νάρθηκας το άλλο πόδι, σε κάταγμα λεκάνης σαν νάρθηκα χρησιμοποιείται μία πετσέτα γύρω από την λεκάνη). Να τοποθετήσει το άκρο σε αναπαυτική θέση π.χ. πάνω σε ένα μαξιλάρι. Δεν πρέπει να γίνεται ανάταξη του εξαρθρώματος από μη ειδικό γιατρό (μόνο από ορθοπεδικό ). Ταχεία μεταφορά σε νοσοκομείο. Κατάγματα: Είναι η λύση της συνέχειας του οστού. Κλειστό =δεν υπάρχει ανοικτό τραύμα. Ανοικτό = υπάρχει τραύμα που αιμορραγεί. Συμπτώματα Έντονος πόνος που επιδεινώνεται με την κίνηση. Οίδημα, εκχύμωση. Μούδιασμα. Παραμόρφωση και βράχυνση (μάζεμα) του μέλους συγκριτικά με το υγιές μέλος. Κριγμός. Πρώτες βοήθειες Πλήρης ακινητοποίηση με πρόχειρο νάρθηκα. Ανάρτηση του μέλους. Χορήγηση παυσίπονου. Μεταφορά στο νοσοκομείο για περαιτέρω αντιμετώπιση.
9.7
Κάταγμα σπονδυλικής στήλης συνήθως Α.Μ.Σ.Σ. (Αυχενική Μοίρα Σπονδυλικής Στήλης)
Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να φροντίσει το θύμα να παραμείνει σε απόλυτη ακινησία. Να μην στρίψει, ούτε να λυγίσει το σώμα του. Να τοποθετήσει εκατέρωθεν του κεφαλιού (και κάτω από τους ώμους ώστε να επιτύχει καλύτερη ακινητοποίηση) σκληρά αντικείμενα (π.χ. τσάντα, σακίδιο πλάτης κλπ.) Να σκεπάσει το θύμα. Να καλέσει βοήθεια (κλήση ΕΚΑΒ). Αν απειλείται άμεσα το θύμα (π.χ. φωτιά), να το μεταφέρει σε σκληρό φορείο.
9.8
Πολυτραυματίας(Αντιμετώπιση πολυτραυματία, Πρώτες βοήθειες)
Πολυτραυματίας: Είναι το άτομο που φέρει κακώσεις σε ένα ή περισσότερα όργανα. Συνήθως είναι θύμα τροχαίου. Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Σελίδα 13-40
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Να ακινητοποιήσει-σταθεροποιήσει τον αυχένα. Να διατηρήσει ανοικτές τις αεροφόρους οδούς. Να διατηρήσει την αναπνοή. Να αντιμετωπίσει την αιμορραγία. Να εκτιμήσει το επίπεδο συνείδησης. Να μην μετακινήσει τον πολυτραυματία εκτός και αν είναι απολύτως απαραίτητο. Να καλέσει άμεσα ασθενοφόρο. Να σταθεροποιήσει με υλικά και αντικείμενα που είναι διαθέσιμα τον αυχένα και τη σπονδυλική στήλη. Σε περίπτωση άμεσης μεταφοράς (πυρκαγιά, πνιγμός, εισπνοή τοξικών ουσιών, σεισμός), να μεταφέρει τον τραυματία τραβώντας τον με μία κουβέρτα και έχοντας σταθεροποιήσει τον αυχένα του. Να αφαιρέσει ξένα σώματα από το στόμα που δυσχεραίνουν την αναπνοή. Να διατηρήσει τον τραυματία σε εγρήγορση ελέγχοντας τα επίπεδα συνείδησης. Να περιορίσει την αιμορραγία (εάν είναι εξωτερική). Συχνά οι πολυτραυματίες έχουν εξωτερική αιμορραγία κοίλων οργάνων (σπλήνα, ήπαρ) που εκδηλώνεται με συμπτώματα καταπληξίας: ιδρωμένο δέρμα, αυξημένη αναπνοή, ταχυκαρδία, πόνος, χωρίς εμφανή εξωτερικά σημεία. Εάν ο τραυματίας είναι γενικά σε σταθερή κατάσταση και δεν απειλείται άμεσα η ζωή του, να καλέσει το ΕΚΑΒ, ώστε να γίνει ορθότερη αντιμετώπιση και διακομιδή σε κέντρο αντιμετώπισης.
9.9
Έγκαυμα
Ορισμός: Πολυοργανική νόσος στην οποία εμπλέκονται όλα τα συστήματα, γιατί ο οργανισμός κινητοποιεί πληθώρα μηχανισμών, η θετική έκβαση των οποίων οδηγεί στην επιβίωση, ενώ η αρνητική στην απώλεια του θύματος. Αιτία: Θερμότητα, ηλεκτρικό ρεύμα, διάφορες χημικές ουσίες (αλκάλεα, ανόργανα οξέα). 9.9.1
Κατάταξη (ταξινόμηση) εγκαυμάτων με βάση το βάθος της εγκαυματικής βλάβης:
Επιφανειακά (1ου βαθμού σύμφωνα με την παλαιά κατάταξη):Περιορίζονται στην επιδερμίδα. Παρατηρείται ερύθημα με μέτριο πόνο και κάψιμο που διαρκεί 48 έως 72 ώρες. Μερικού πάχους (2ου βαθμού σύμφωνα με την παλαιά κατάταξη): Περιορίζεται στα κατώτερα τμήματα του χορίου (χορίο είναι το τμήμα του δέρματος). Επιπολής μερικού πάχους: Η ιστική καταστροφή (καταστροφή ιστών) περιλαμβάνει την επιδερμίδα, τη βασική στοιβάδα και το ανώτερο 1/3 του χορίου (τμήμα του δέρματος). Υπάρχει έντονο ερύθημα, οίδημα και έντονος πόνος καθώς και φυσαλίδες ή πομφόλυγες. Βαθιά μερικού πάχους: Φτάνουν μέχρι το κατώτερο όριο του χορίου και υπάρχει ερύθημα, άλγος και σπάνια φυσαλίδες. Τα εγκαύματα αυτά έχουν βραδεία επούλωση.
Σελίδα 13-41
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Ολικού πάχους (3ου βαθμού σύμφωνα με την παλαιά κατάταξη): Μεγάλη καταστροφή κυττάρων δέρματος που φτάνει μέχρι το υποδόριο λίπος. Απουσιάζουν το ερύθημα, οι φυσαλίδες και ο πόνος.
9.10
Ηλεκτροπληξία - Κεραυνοπληξία
Ηλεκτροπληξία: Είναι η διέλευση του ηλεκτρικού ρεύματος από τους ιστούς (βραχυκύκλωμα, κεραυνοπληξία). Προκαλεί θερμικές βλάβες, νέκρωση ιστών, έμφραγμα μυοκαρδίου, ακόμα και ανακοπή. 9.10.1 Πρώτες βοήθειες σε ηλεκτροπληξία από ρεύμα χαμηλής τάσης.
α. Όταν το ατύχημα γίνει μέσα στο σπίτι και το θύμα εξακολουθεί να έρχεται σε επαφή με το ρεύμα, ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να κατεβάσει το γενικό διακόπτη για να διακόψει την επαφή του πάσχοντα με το ρεύμα. Να μην ακουμπήσει το θύμα μέχρι να βεβαιωθεί ότι δεν έρχεται σε επαφή με το ρεύμα. Να μείνει σε απόσταση 15 μέτρων. Αν δεν έχει άλλο διαθέσιμο μέσο, να τραβήξει το θύμα από τα ρούχα του, χωρίς όμως να ακουμπήσει τα χέρια του στο σώμα του ή να χρησιμοποιήσει έναν κακό αγωγό ηλεκτρισμού (π.χ. ξύλο) για να σπρώξει τα μέλη του μακριά από την πηγή ρεύματος. β. Όταν δεν υπάρχει επαφή με ηλεκτροφόρα πηγή, ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να πλησιάσει άφοβα και να ελέγξει αναπνοή και σφυγμό. Να αρχίσει αμέσως τεχνητή αναπνοή και σφυγμό. Να φροντίσει για την περιποίηση των εγκαυμάτων. Να ειδοποιήσει ασθενοφόρο. Αν πρόκειται για απλή ηλεκτροπληξία, να βοηθήσει τον πάσχοντα να ηρεμήσει και να ξεκουραστεί. γ. Όταν ο πάσχων έχει προσκολληθεί στον αγωγό. Η προσκόλληση συμβαίνει λόγω σύσπασης των καμπτήρων μυών των δακτύλων (χρόνος αγκίστρωσης 6 – 7 δευτερόλεπτα). 9.10.2 Πρώτες βοήθειες σε ηλεκτροπληξία από ρεύμα υψηλής τάσης
Η επαφή με ρεύμα υψηλής τάσης (καλώδια ΔΕΗ, σύρματα ηλεκτρικών τραίνων, μετρό κλπ.) συνήθως προκαλεί θάνατο. Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Αν ο πάσχων παραμένει σε επαφή με το ρεύμα ή βρίσκεται μέσα σε ακτίνα 18 μέτρων από το ρεύμα, να μην επιχειρήσει τη διάσωσή του, αλλά ούτε και να πλησιάσει κοντά γιατί ο ηλεκτρισμός σχηματίζει «ΤΟΞΟ» και μπορεί να φτάσει αρκετά μακριά. Στην περίπτωση αυτή, το στεγνό ξύλινο κοντάρι ή ο μονωτικός βατήρας δεν παρέχουν προστασία. Να ειδοποιήσει αμέσως τη ΔΕΗ να διακόψει το ρεύμα. Μετά τη διακοπή ρεύματος, να παράξει πρώτες βοήθειες. Αν ο πάσχων είναι οδηγός, που στο αυτοκίνητό του έχει πέσει ηλεκτροφόρο καλώδιο της ΔΕΗ, να τον ειδοποιήσει να μείνει μέσα στο αυτοκίνητο μέχρι να διακοπεί το ρεύμα. Σε Σελίδα 13-42
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
περίπτωση που το αυτοκίνητο αναφλεγεί, να συμβουλεύσει τον οδηγό να πηδήξει έξω, χωρίς να ακουμπήσει συγχρόνως το αυτοκίνητο και το έδαφος ή το καλώδιο και το έδαφος. 9.10.3 Κεραυνοπληξία
Κεραυνός είναι το φυσικό φαινόμενο κατά το οποίο γίνεται απελευθέρωση ηλεκτρισμού από ένα νέφος στο έδαφος, υψηλής όμως τάσης και μπορεί να αποβεί μοιραίο. Πρόληψη: Αποφυγή σημείων που προεξέχουν (δένδρα, κορυφές βουνών, στύλοι) σε περίπτωση καταιγίδας. Αποφυγή υδροφόρων, μεταλλοφόρων στρωμάτων που ελκύουν τον κεραυνό. Κατάβαση στους πρόποδες ενός βουνού κλείνοντας την ομπρέλα μας, αν αποτελούμε το υψηλότερο σημείο. Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να απομακρύνει γρήγορα το θύμα από το σημείο που χτύπησε ο κεραυνός γιατί την πτώση του πρώτου κεραυνού ακολουθεί και δεύτερος και τρίτος στο ίδιο σημείο. Να ελέγξει τα ζωτικά σημεία του θύματος και, αν χρειαστεί, να παράσχει ΚΑΡΠΑ. Να περιποιηθεί τα πιθανά εγκαύματα.
9.11
Επίδραση ηλιακής ακτινοβολίας (Ηλίαση – Θερμοπληξία)
Ηλίαση: Παρατηρείται κατά την παραμονή στον ήλιο για πολλές ώρες. Ιδιαίτερα επιρρεπή είναι τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Συμπτώματα Πονοκέφαλος, ζάλη, ναυτία, έμετος. Ζεστό - ερυθρό – ξηρό δέρμα (αφυδατωμένο). Αυξημένη θερμοκρασία σώματος. Απώλεια των αισθήσεων. Κράμπες, σπασμοί.
Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να μεταφέρει τον πάσχοντα σε σκιερό μέρος και να τον τοποθετήσει σε ημικαθιστική θέση. Να του αφαιρέσει τα ρούχα. Να τοποθετήσει κρύα επιθέματα (κομπρέσες) στο κεφάλι – μέτωπο, στις μασχάλες και τη βουβωνική περιοχή. Αν το θύμα έχει τις αισθήσεις του, να του χορηγήσει άφθονα υγρά όπως νερό με λίγο αλάτι. Αν το θύμα έχει χάσει τις αισθήσεις του, να του κάνει τεχνητή αναπνοή.
Σελίδα 13-43
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Θερμοπληξία: Η θερμοπληξία προκαλείται από την έκθεση του ατόμου σε υψηλές θερμοκρασίες και την αδυναμία αποβολής θερμότητας του σώματος. Αποτελεί την βαρύτερη κλινική εικόνα της επίδρασης της ηλιακής ακτινοβολίας στον άνθρωπο. Συμπτώματα Υπερπυρεξία (αυξημένη θερμοκρασία). Η θερμοκρασία του σώματος σε αυτή την περίπτωση είναι μεγαλύτερη από 40 – 41 βαθμούς Κελσίου. Κυκλοφορική καταπληξία που εκδηλώνεται με ελαττωμένη αρτηριακή πίεση, ταχυκαρδία, ταχύπνοια, μειωμένο επίπεδο συνείδησης. Πρώτες βοήθειες Σκοπός είναι να ελαττωθεί η θερμοκρασία του σώματος. Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να μεταφέρει τον πάσχοντα σε δροσερό μέρος και να του βγάλει τα ρούχα. Εάν έχει καλό επίπεδο επικοινωνίας, να τον τοποθετήσει σε καθιστή θέση και να του χορηγήσει δροσερά υγρά (νερό με λίγο αλάτι, χυμούς). Να τυλίξει τον πάσχοντα με ένα κρύο, βρεγμένο σεντόνι, που το διατηρεί υγρό. Εάν είναι δυνατόν, να τον τοποθετήσει σε μπανιέρα με κρύο νερό. Εάν ο ασθενής δεν επικοινωνεί (κωματώδης κατάσταση), να τον μεταφέρει άμεσα στο νοσοκομείο.
9.11.1 Γενικές οδηγίες για τον καύσωνα
Τα άτομα να αποφεύγουν να εκτίθενται στον ήλιο και να παραμένουν σε σκιερά και δροσερά μέρη. Αποφυγή κόπωσης, άσκησης και βαριάς χειρονακτικής εργασίας κάτω από συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας, υγρασίας και άπνοιας, ιδιαίτερα κατά τις μεσημεριανές ώρες. Τα ρούχα να είναι ελαφρά, άνετα και ανοιχτού χρώματος. Το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένα να έχει πόρους, ώστε να διευκολύνεται ο αερισμός του σώματος και η εξάτμιση του ιδρώτα. Επιβάλλεται η χρήση καπέλου. Τα γεύματα να είναι ελαφρά κα μικρά. Να αποφεύγεται η χρήση λιπαρών τροφών και η κατανάλωση αναψυκτικών. Επιβάλλεται η λήψη άφθονων υγρών (νερό, χυμοί φρούτων με αλάτι). Απαγορεύεται αυστηρά η λήψη οινοπνευματωδών ποτών. Να γίνονται πολλά χλιαρά λουτρά στο διάστημα της ημέρας. Να χρησιμοποιούνται σκούρα γυαλιά για την προστασία των ματιών. Ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού (καρδιοπαθείς, άτομα με επιβαρημένο αναπνευστικό) να αποφεύγουν την έκθεση στον ήλιο. Να αποφεύγονται τα πολύωρα ταξίδια κατά την περίοδο του καύσωνα. Το σπίτι κατά τη διάρκεια της ημέρας να παραμένει ερμητικά κλειστό, αφού έχει δροσιστεί και μείνει ανοικτό όλη τη νύκτα. Σελίδα 13-44
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Τα βρέφη και τα παιδιά είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στη ζέστη. Πρέπει να καταναλώνουν άφθονα υγρά και να ντύνονται με ελαφρά ρούχα.
9.12
Δήγματα ζώων, ερπετών και ψαριών
9.12.1 Δήγματα ζώων (σκύλοι και γάτες)
Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να καθαρίσει το τραύμα επιμελώς. Χρειάζεται καλό πλύσιμο με νερό και επάλειψη με αντισηπτικό. Το τραύμα πρέπει να μείνει ανοικτό. Χορήγηση αντιτετανικού ορού. Χορήγηση αναλγητικού και αντιβιοτικής θεραπείας. Αντιλυσσική θεραπεία ιδιαίτερα αν το ζώο είναι αδέσποτο ή μη οικόσιτο (αλεπού, κουνάβι, νυφίτσα κλπ.) 9.12.2 Δήγμα φιδιού
Η βαρύτητα της δηλητηρίασης εξαρτάται από την ποσότητα του δηλητηρίου, τη σωματική διάπλαση του θύματος καθώς και τη θέση του δήγματος. Το δηλητήριο έχει δράση νευροτοξική, κυτταροτοξική (στα ερυθρά) και προκαλεί διαταραχές στην πηκτικότητα του αίματος. Οι περισσότεροι θάνατοι από δήγμα φιδιού πιστεύεται ότι οφείλονται περισσότερο στο φόβο παρά την τοξίνη του δηλητηρίου. Ακόμα και τα πιο επικίνδυνα φίδια έχουν θνητότητα 50%. Στην Ελλάδα δηλητηριώδη φίδια είναι ο αστρίτης και η οχιά. Συμπτώματα Μούδιασμα, οίδημα όλου του μέλους. Έντονος πόνος. Αλλεργικό σοκ που εκδηλώνεται με υπόταση, ταχυκαρδία, εφίδρωση, δύσπνοια. Πρώτες βοήθειες: Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να δέσει ένα κομμάτι ύφασμα περίπου 10 εκατ. πάνω από το δάγκωμα. Να καθαρίσει καλά το τραύμα πλένοντάς το με άφθονο νερό και αντισηπτικό. Να επιδέσει το τραύμα. Να ακινητοποιήσει το τραυματισμένο μέλος χαμηλότερα από την καρδιά. Να φροντίσει για τη γρήγορη μεταφορά στο νοσοκομείο. Ενδονοσοκομειακά γίνεται χορήγηση αντιτετανικού ορού και αντιοφικού ορού. Χορηγείται αργά ενδοφλεβίως μόνο από γιατρό, γιατί μπορεί να προκαλέσει αλλεργικό σοκ. 9.12.3 Δήγμα σκορπιού
Πρώτες βοήθειες: Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Σελίδα 13-45
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Να βοηθήσει το θύμα να διατηρήσει τη ψυχραιμία του τοποθετώντας το δαγκωμένο μέλος ακίνητο και σε χαμηλότερο επίπεδο από την καρδιά. Σχολαστικό πλύσιμο και καθαρισμός τραύματος. Πλύση με αμμωνία και επάλειψη με αντιισταμινική αλοιφή. Τοποθέτηση τυλιγμένου πάγου πάνω στην περιοχή του δήγματος. Χορήγηση άφθονων υγρών (διότι προκαλούν διούρηση). 9.12.4 Δήγμα μέδουσας (τσουχτρα)
Γενικά : Προκαλεί έντονο καυστικό πόνο που δημιουργείται από τις νηματοκύστεις (κνιδοκύτταρα) που βρίσκονται στα νημάτια. Πρώτες βοήθειες: Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να απενεργοποιήσει την τοξίνη με οινόπνευμα (στερεοποιεί τις νηματοκύστεις πάνω στο δέρμα και προφυλάσσει από επιπλέον τσιμπήματα) ή πρωτεϊνολυικά ένζυμα (εξουδετερώνουν την πρωτεϊνική τοξίνη των νηματοκύστεων). Να τοποθετήσει ταλκ (στεγνώνει την περιοχή και αναγκάζει τα κύτταρα να κολλήσουν μεταξύ τους και έτσι μπορούν να απομακρυνθούν με ξύσιμο). Να επαλείψει με αντιισταμινική αλοιφή.
9.13
Αλλεργική αντίδραση
Γενικά: Η αλλεργία είναι η συχνότερη μορφή ανοσολογικής νόσου. Είδη αλλεργιών Στις αλλεργικές παθήσεις περιλαμβάνονται : Αλλεργική ρινίτιδα (από σκόνη, γύρη ανθέων, χόρτα κ.α.) Αλλεργικό άσθμα (από σκόνη, γύρη ανθέων, χόρτα κ.α.) Κνίδωση (αλλεργική αντίδραση του δέρματος π.χ. από φυτά.) Φαρμακευτική αλλεργία (π.χ. πενικιλίνη κ.α.) Αλλεργία στα δήγματα εντόμων. Αλλεργία στους ορούς. Αλλεργία στις τροφές (ψάρι, αυγό, φράουλες, σοκολάτα κ.α.) Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να ανακουφίσει τον κνησμό με επάλειψη ταλκ ή ξυδόνερου σε αναλογία δύο μέρη νερού και ένα μέρος ξύδι. Να παράσχει αντιισταμινικά φάρμακα. Να διακόψει το φάρμακο ή την τροφή που προκάλεσε την αλλεργία. Πλύσιμο με νερό και σαπούνι σε επαφή με δηλητηριώδη φυτά ή δήγματα εντόμων. Σε περίπτωση αναφυλακτικού σοκ: Να διατηρήσει ανοιχτές τις αεροφόρους οδούς. Αν σταματήσει ο σφυγμός και η αναπνοή, να εφαρμόσει ΚΑΡΠΑ. Γρήγορη μεταφορά στο νοσοκομείο. Σελίδα 13-46
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Σε περίπτωση γενικευμένης αλλεργίας, γρήγορη μεταφορά στο νοσοκομείο. Τα άτομα με ιστορικό αλλεργίας πρέπει να έχουν μαζί τους παρασκεύασμα κορτιζόνης (σε μορφή στυλό) που διατίθεται στα φαρμακεία.
9.14
Δηλητηριάσεις
Γενικά: Δηλητήριο θεωρείται κάθε ουσία που μπορεί να προκαλέσει βλάβη ενός ή περισσοτέρων συστημάτων ή ακόμα και το θάνατο. Μπορεί να είναι ναρκωτική ουσία, δηλητηριώδη φυτά, τρόφιμα (μανιτάρια, οξέα, αλκάλεα, αέρια ( CO) κ.α.) Η βαρύτητα μιας δηλητηρίασης εξαρτάται από : Την ποσότητα της δηλητηριώδους ουσίας. Το είδος και την τοξικότητα της ουσίας. Το χρόνο που μεσολαβεί μέχρι να γίνει η ιατρική αντιμετώπιση της δηλητηρίασης. Αν είναι άδειο ή γεμάτο το στομάχι. Τον εθισμό στην τοξική ουσία. Την ιδιοσυγκρασία του ατόμου. 9.14.1 Δηλητηρίαση από το πεπτικό
α. Απορροφώμενα δηλητήρια Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να διατηρήσει τη ψυχραιμία του και να πάρει πληροφορίες από τον ίδιο τον πάσχοντα ή τους παρευρισκόμενους για το είδος του δηλητηρίου, την ποσότητα και τον χρόνο που πέρασε από τη στιγμή λήψης του. Να καλέσει το κέντρο δηλητηριάσεων 210-7793777. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το κέντρο δηλητηριάσεων συστήνει να προκληθεί έμετος. Να προκαλέσει έμετο χορηγώντας το σιρόπι ιπεκακουάνας (ipecavom) ή μηχανικά με το δάχτυλο ερεθίζοντας το ρινοφάρυγγα, μόνο όταν το θύμα έχει τις αισθήσεις του. Αν δεν υπάρχει διαθέσιμος άνθρακας, να χορηγήσει γάλα, άμυλο, φρυγανιά ή πατάτα βραστή. Για επιπλέον αντιμετώπιση, χρειάζεται νοσοκομειακή αντιμετώπιση (πλύση στομάχου, χορήγηση αντίδοτων, αυξημένη διούρηση, υποστήριξη νευρικής λειτουργίας κλπ.) β. Καυστικά δηλητήρια Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να λάβει υπόψη ότι απαγορεύεται αυστηρά η πρόκληση εμέτου. Να αραιώσει την καυστική ουσία δίνοντας κρύο νερό ή άφθονο γάλα. Να φροντίσει για γρήγορη μεταφορά στο νοσοκομείο. 9.14.2 Δηλητηρίαση από το αναπνευστικό
Σελίδα 13-47
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Ιδιαίτερα επικίνδυνη και πιο συχνή είναι η δηλητηρίαση με μονοξείδιο του άνθρακα (CO) που παράγεται από την ατελή καύση του άνθρακα. Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να φορέσει μάσκα πριν εκτεθεί στον κίνδυνο για απομάκρυνση του θύματος από το χώρο αφού προηγουμένως καλέσει βοήθεια. Να ανοίξει διάπλατα τα παράθυρα. Να κλείσει το σημείο διαρροής, εφόσον μπορεί. Να μην χρησιμοποιήσει αναπτήρα ή σπίρτα διότι υπάρχει κίνδυνος έκρηξης. Να μεταφέρει τον πάσχοντα το γρηγορότερο δυνατό σε καθαρό αέρα. Να ελέγξει τα ζωτικά σημεία του πάσχοντα και αν δεν έχει σφυγμό και αναπνοή, να εφαρμόσει ΚΑΡΠΑ. Να φροντίσει για την άμεση μεταφορά του πάσχοντα σε νοσοκομείο, για την υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών και χορήγηση Ο2. 9.14.3 Δηλητήρια εισερχόμενα από το αίμα
Υπάρχουν αρκετά δηλητήρια (όπως εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα κλπ.) που έχουν την ικανότητα να διαπερνούν το φραγμό του δέρματος και απορροφώμενα να προκαλούν στον οργανισμό δηλητηρίαση. Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να προκαλέσει έμετο. Να χορηγήσει γλυκά ροφήματα, όπως ζαχαρόνερο, πορτοκαλάδα κ.α. (το αλκοόλ προκαλεί υπογλυκαιμία). Να διατηρήσει τον πάσχοντα ζεστό. Να μεταφέρει τον πάσχοντα άμεσα στο νοσοκομείο αν έχει χάσει τις αισθήσεις του, αφού τον τοποθετήσει σε θέση ανάνηψης. Τροφική δηλητηρίαση: μπορεί να προκληθεί είτε από τροφές που είναι δηλητηριώδεις από τη φύση τους είτε από τροφές που έχουν υποστεί αλλοίωση από την κακή συντήρηση και την ανάπτυξη μικροβίων σε αυτές. Συμπτώματα Εμφανίζονται συνήθως 2 – 3 ώρες μετά την κατανάλωση τροφής. Αδιαθεσία. Κοιλιακό άλγος. Εφίδρωση. Ναυτία – έμετος. Πρώτες βοήθειες: Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να προκαλέσει έμετο. Να χορηγήσει, μετά τον έμετο, ενεργό άνθρακα. Να αντιμετωπίσει τη διάρροια με τροφές όπως ρύζι, φρυγανιά, βρασμένη πατάτα, βρασμένο καρότο, κομπόστα μήλο, μπανάνα. Σελίδα 13-48
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Να αντιμετωπίσει την αφυδάτωση, να χορηγήσει άφθονα υγρά καθώς και ηλεκτρολύτες, τσάι με λεμόνι, αναψυκτικά τύπου cola (χωρίς ανθρακικό). Να φροντίσει για σταδιακή επανασίτιση.
9.15
Επιληψία - Παιδικοί Πυρετικοί Σπασμοί
9.15.1 Επιληψία
Γενικά: Η επιληψία είναι διαταραχή φυσιολογικής δραστηριότητας του εγκεφάλου. Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Τη στιγμή που ο πάσχων πέφτει, να προσπαθήσει να τον στηρίξει κάνοντας την πτώση ελαφρότερη και να τον ξαπλώσει προσεκτικά. Να απομακρύνει τυχόν αντικείμενα γύρω από τον πάσχοντα. Να χαλαρώστε τα ρούχα του γύρω από το λαιμό και να βάλει κάτι μαλακό κάτω από το κεφάλι του για να μην τραυματισθεί. Όταν σταματήσουν οι σπασμοί, να τοποθετήσει τον πάσχοντα σε θέση ανάνηψης κα να παραμείνει κοντά του μέχρι να συνέλθει εντελώς. Όταν ο πάσχων συνέλθει τελείως, να τον συμβουλέψει να ενημερώσει το γιατρό του για την τελευταία κρίση. Να καλέσει ασθενοφόρο μόνο όταν ο πάσχων έχει περισσότερες από μία κρίσεις, αν έχει χτυπήσει κατά τη διάρκεια της κρίσης ή αν για να ξαναβρεί τις αισθήσεις του περνούν περισσότερα από 10-15 λεπτά. ΠΡΟΣΟΧΗ Να μην τον μετακινήσει παρά μόνο αν κινδυνεύει. Να μην προσπαθήσει να τον ακινητοποιήσει. Να μην βάλει τίποτα στο στόμα ούτε να προσπαθήσει να το ανοίξει. Να μην επιχειρήσει να επαναφέρει τις αισθήσεις με χαστούκια και τραντάγματα. Ο ασθενής θα επανέλθει μόνος του μετά το πέρας της κρίσης. Να μην δώσει στον πάσχοντα τίποτα να πιει μέχρι να επανέλθει πλήρως. 9.15.2 Παιδικοί πυρετικοί σπασμοί
Γενικά: Ο πυρετός είναι το πιο συχνό αίτιο εμφάνισης στην παιδική ηλικία (συχνότητα 4%). Οι πυρετικοί σπασμοί είναι καλής πρόγνωσης και δεν αφήνουν νευρολογικά κατάλοιπα, αλλά μπορεί να επιμένουν, όταν η θερμοκρασία του παιδιού εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλή. Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Πριν εμφανισθούν οι σπασμοί: Να του αφαιρέσει τα ρούχα. Να του χορηγήσει αντιπυρετικό (που έχει καθορίσει ο παιδίατρος). Να κάνει μπάνιο στο παιδί μέσα σε μπανιέρα με χλιαρό νερό που προοδευτικά το ψυχραίνει. Σελίδα 13-49
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Να το αφήσει για 10-15 λεπτά στο νερό. Να τοποθετήσει δροσερές κομπρέσες στο κεφάλι. Κατά τη διάρκεια των σπασμών: Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να τοποθετήσει το παιδί σε αριστερή πλάγια θέση. Να καθαρίσει το χώρο γύρω από το παιδί για να μη χτυπήσει. Να διατηρήσει ανοιχτές τις αεροφόρες οδούς. Να δροσίζει συνεχώς με ψυχρά επιθέματα αρχίζοντας από το κεφάλι και προχωρώντας προς τα πόδια. Να καλέσει ιατρική βοήθεια. Όταν μία κρίση σπασμών διαρκεί περισσότερο από ½ ώρα ή όταν οι κρίσεις επαναλαμβάνονται χωρίς ανάκτηση του επιπέδου συνείδησης, τότε πρόκειται για επιληψία.
9.16
Απώλεια αισθήσεων (λιποθυμία)
Ορισμός: Λιποθυμία είναι η σύντομη απώλεια των αισθήσεων για λίγα μόνο λεπτά. Οφείλεται σε προσωρινή ελάττωση της αιματικής ροής προς τον εγκέφαλο. Συνήθως η ανάνηψη είναι γρήγορη και πλήρης. Συμπτώματα Πριν τη λιποθυμία το άτομο αισθάνεται : Ζάλη Βουητό στο αυτί Ναυτία Διπλωπία Εφίδρωση Κατά τη λιποθυμία παρατηρείται: Ωχρότητα προσώπου Αδύναμος σφυγμός Επιπόλαιη αναπνοή Χαμηλή αρτηριακή πίεση Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να ανυψώσει τα κάτω άκρα ψηλότερα από το επίπεδο της καρδιάς, για να αιματωθεί ο εγκέφαλος. Να γυρίσει το κεφάλι στο πλάι (αποφυγή εισρόφησης). Να χαλαρώσει τα σφιχτά ρούχα (ζώνη, γραβάτα, στηθόδεσμο κλπ.). Να αερίσει το χώρο και να απομακρύνει τους περίεργους. Να ελέγξει την αναπνοή και το σφυγμό. Όταν το θύμα ξαναβρεί τις αισθήσεις του, να του δώσει να πιεί υγρά. Όταν συνέλθει, ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ να σηκωθεί για περίπου 15 λεπτά.
9.17
Ξένα Σώματα Σελίδα 13-50
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
9.17.1 Ξένα σώματα στο μάτι
Μπορεί να προκληθεί ακόμα και μεγάλη βλάβη του κερατοειδούς ή και πρόσκαιρη τύφλωση. Γενικές Αρχές Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να μην αφαιρέσει κολλημένα αντικείμενα στο μάτι. Να μην επιτρέψει στο θύμα να τρίψει ή να πιέσει το μάτι του. Να μην δοκιμάσει να αφαιρέσει τους φακούς επαφής. Πρώτες βοήθειες Εάν πρόκειται για καυστική ουσία, ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να πλύνει το μάτι γέρνοντας το κεφάλι πλάι στην πλευρά του πάσχοντος ματιού με άφθονο χλιαρό νερό, μέχρι να απομακρυνθεί η καυστική ουσία για 10 λεπτά. Να καλύψει και τα δύο μάτια με αποστειρωμένα ή καθαρά πανιά. Να ζητήσει ιατρική βοήθεια. Εάν πρόκειται για ξένο σώμα που δεν είναι κολλημένο και μετακινείται τότε: Να ανοίξει καλά τα βλέφαρα και αν εντοπίσει το ξένο σώμα στο κάτω βλέφαρο με την άκρη ενός καθαρού μαντηλιού να το βγάλει, ή να ρίξει πάλι νερό. Εάν έχει εντοπιστεί στο επάνω βλέφαρο τότε: Να αναδιπλώσει το βλέφαρο πάνω σε σπιρτόξυλο η σε πορ-κοτόν (μπατονέτα) και να πλυθεί με χλιαρό νερό. Εάν δε μπορέσει να αφαιρέσει το ξένο σώμα, να σκεπάσει το μάτι που πάσχει με οφθαλμικό τολύπιο ή γάζα και να ζητήσει τη βοήθεια γιατρού. Εάν το ξένο σώμα βρίσκεται στην ίριδα ή έχει σφηνωθεί ή κολλήσει στο βολβό, να μην επιχειρήσει να το βγάλει. Να σκεπάσει και τα δύο μάτια και να φροντίσει για τη μεταφορά του σε νοσοκομείο. 9.17.2 Ξένα σώματα στη μύτη
Παρατηρούνται συνήθως στα πολύ μικρά παιδιά που τοποθετούν συνήθως ξένα σώματα όπως καπάκια από στυλό, κομμάτια από παιχνίδια. Συμπτώματα Πρήξιμο Αιμορραγία Θορυβώδης αναπνοή Δύσπνοια ή και ασφυξία Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Να διατηρήσει τον πάσχοντα ήρεμο και να τον συμβουλέψει να αναπνέει με το στόμα. Να ερεθίσει το βλεννογόνο με ένα κομμάτι βαμβακιού ή πλησιάζοντας πιπέρι κοντά στη μύτη των μικρών παιδιών επειδή τα μαλακά αντικείμενα με το φτάρνισμα ή το φύσημα της μύτης απομακρύνονται. Σελίδα 13-51
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Να μην προσπαθήσει να αφαιρέσει το ξένο σώμα με άλλο τρόπο π.χ. σκαλίζοντας τη μύτη. Να φροντίσει για τη μεταφορά του σε γιατρό Ω.Ρ.Λ. 9.17.3 Ξένα σώματα στο αυτί
Μπορεί να προκληθεί λοίμωξη ή και ρήξη τυμπάνου με επακόλουθη κώφωση. Συμπτώματα: Ωταλγία (πόνος στο αυτί). Μειωμένη ακοή (η ακοή ελαττώνεται από την πλευρά που πάσχει). Πρώτες βοήθειες Αν υπάρχει υποψία ξένου σώματος, να μην επιχειρήσει να το αφαιρέσει. Αν πρόκειται για έντομο, να ρίξει με μία σύριγγα χλιαρό νερό στο αυτί ή λίγο λάδι για να το παρασύρει έξω. Να φροντίσει τη μεταφορά του σε γιατρό Ω.Ρ.Λ. 9.17.4 Κατάπωση ξένων σωμάτων – Πνιγμονή
Η οξεία απόφραξη των αεροφόρων οδών σε ενήλικες συνήθως συμβαίνει κατά τη διάρκεια κάποιου γεύματος. Σε ένα παιδί μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια του φαγητού ή στο παιχνίδι (να εισροφήσει δηλαδή κάποιο μικρό αντικείμενο με το οποίο παίζει). Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Όταν το θύμα έχει τις αισθήσεις του : Αν ο ασθενής μπορεί να αναπνεύσει και να βήξει δυνατά, τότε υπάρχει μερική μόνο απόφραξη. Στην περίπτωση αυτή να τον ενθαρρύνει και να τον παροτρύνει να βήχει συνεχώς μέχρι να βγει το ξένο σώμα. Αν δεν μπορεί να μιλήσει ή να βήξει, πιάνει το λαιμό του, γίνεται κυανωτικός και καταβάλλει τρομερές προσπάθειες για να αναπνεύσει. Σε ενήλικα να δώσει 5 δυνατά χτυπήματα στη ράχη του θύματος και να πιέσει με δύναμη τη βάση του θώρακα (σαν μπουνιά).
9.18
Πνιγμός
Συχνότερα αίτια Υπερβολική ποσότητα φαγητού. Λήψη αλκοόλ. Κόπωση. Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Ανεπαρκής εκπαίδευση. Κλινική εικόνα Σελίδα 13-52
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Απώλεια αισθήσεων. Απουσία σφυγμού. Υποξία (έλλειψη οξυγόνου). Υποθερμία. Πρώτες βοήθειες Ο παρέχων πρώτες βοήθειες θα πρέπει: Εάν διαπιστώσει ότι το θύμα δεν αναπνέει, να αρχίσει τεχνητή αναπνοή και ΚΑΡΠΑ στο νερό. Να βγάλει το θύμα στην ακτή άμεσα. Να το γυρίσει ανάποδα και να πιέσει το θώρακα και την πλάτη, ώστε να απελευθερωθούν οι αεροφόροι οδοί. Να συνεχίσει ΚΑΡΠΑ. Να καλέσει άμεσα ασθενοφόρο. Έχει αποδειχτεί ότι η γρήγορη διακομιδή στο νοσοκομείο μειώνει σημαντικά τις επιπλοκές και βελτιώνει την έκβαση. Η ικανότητα του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας να αντιμετωπίσει μικροτραυματισμούς και να γνωρίζει από πρώτες βοήθειες ίσως αποβεί σωτήρια σε περιπτώσεις καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, όπως και το να έχει μαζί του φαρμακευτικό υλικό πρώτης ανάγκης.
9.19
Κουτί Πρώτων Βοηθειών
Σε οποιαδήποτε Απαραίτητα είδη για παροχή πρώτων βοηθειών: περίπτωση, εσείς Δύο ζευγάρια αποστειρωμένα γάντια (λατέξ ή άλλα, σε περίπτωση ή κάποιο μέλος αλλεργίας στο λατέξ). της οικογένειάς Αποστειρωμένες γάζες και επίδεσμοι για να σταματήσετε ενδεχομένως σας μπορεί να μια αιμορραγία. κοπεί ή να τραυματιστεί. Είδη καθαρισμού και απολύμανσης όπως βαμβάκι, οινόπνευμα, Έχοντας βασικές προμήθειες σε αντισηπτικό σαπούνι, αντισηπτικό διάλυμα, αντιβιοτικά μαντηλάκια κλπ. είδη πρώτων βοηθειών, είστε Αντιβιοτική αλοιφή για να προλάβει τη μόλυνση. καλύτερα προετοιμασμένοι στο να Αλοιφή εγκαυμάτων για να προλάβει τη μόλυνση. βοηθήσετε τα αγαπημένα σας Τσιρότο ή αυτοκόλλητοι επίδεσμοι σε διάφορα μεγέθη. πρόσωπα και τον εαυτό σας, όταν Υγρό πλυσίματος ματιών ή κολλύριο για να ξεπλύνετε τα μάτια σας ή ως χρειαστεί. γενικό απολυμαντικό. Να έχετε πάντα κατά νου ότι Θερμόμετρο. πολλοί τραυματισμοί δεν απειλούν Διάφορα φάρμακα που ενδεχομένως σας έχουν χορηγηθεί με συνταγή ευθέως τη ζωή και δεν απαιτούν όπως ινσουλίνη, φάρμακα καρδιοπαθών και αεροζόλ άσθματος. Πρέπει άμεση ιατρική βοήθεια ή περιοδικά να τα αντικαθιστάτε, ώστε να μην είναι ληγμένα. νοσοκομειακή φροντίδα. Συσκευές που ενδεχομένως σας είναι απαραίτητες, όπως συσκευή Η γνώση του πώς να ελέγχου πίεσης και σακχάρου αίματος με παρελκόμενα υλικά. αντιμετωπίζετε Βιβλίο με οδηγίες πρώτων βοηθειών μικροτραυματισμούς μπορεί να Είδη που ενδείκνυται να υπάρχουν: αποβεί σωτήρια σε καταστάσεις Κινητό τηλέφωνο με επιπλέον μπαταρία και φορτιστή. εκτάκτου ανάγκης. Ψαλίδι Διαθέτοντας λοιπόν ορισμένα είδη Τσιμπιδάκια πρώτων βοηθειών, μπορείτε να Αλοιφή με βάση παράγωγα πετρελαίου ή άλλο λιπαντικό. βοηθήσετε να σταματήσει Σελίδα 13-53
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
ενδεχομένως μια αιμορραγία, να προλάβετε μια μόλυνση ή να συμβάλετε στην απολύμανση.
9.20
Άλλες φαρμακευτικές ουσίες : Potassium Iodide (Ιωδιούχο Κάλιο). Ασπιρίνες, παυσίπονα, αναλγητικά ή αντιπυρετικά φάρμακα. Φάρμακο κατά της διάρροιας. Αντιόξινα χάπια (για το στομάχι.) Καθαρτικό ή σιρόπι για πρόκληση εμετού (εάν το κέντρο ελέγχου δηλητηριάσεων το συστήσει.) Ενεργός άνθρακας (για χρήση, εάν αν το κέντρο ελέγχου δηλητηριάσεων το συστήσει.)
Προφυλάξεις
Να μη θέτει ποτέ τον εαυτό του σε κίνδυνο. Να μην ξεπερνά τις ικανότητές του. Να φορά γάντια από λατέξ πριν περιποιηθεί ανοικτή πληγή, ώστε να αποφεύγονται οι κίνδυνοι μόλυνσης. Να μη δίνει φαγητό, ποτό ή φάρμακο στον τραυματία. Να μη διστάζει να αποτραβιέται παρουσία ατόμων πιο πεπειραμένων απ' αυτόν. Να μην αναφέρει τη σοβαρότητα της κατάστασης του τραυματία, αν αυτός ακούει, διότι οι πληροφορίες αυτές κινδυνεύουν να τον καταβάλουν ακόμα περισσότερο. Να μην αφήνει τον τραυματία χωρίς επίβλεψη, εκτός αν υπάρχει περίπτωση απόλυτης ανάγκης. Να γνωρίζει ότι, εφόσον υπάρχει σωματική επαφή, κινδυνεύει να επιδεινώσει ή να περιπλέξει μια κατάσταση και στη συνέχεια να κατηγορηθεί για επίθεση. Αν, παρά τα εμφανή τραύματα, ένα άτομο επιμένει να εγκαταλείψει τον τόπο του ατυχήματος, να επιμείνει, όσο γίνεται πιο σθεναρά, το άτομο να παραμείνει στη θέση του, αλλά να μην το συγκρατήσει με τη βία. Από τη στιγμή που ένα άτομο βρεθεί τραυματισμένο στο χώρο δραστηριοτήτων, οι αιτίες της παρουσίας του έρχονται σε δεύτερη μοίρα και δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να το στερήσουν από τις πρώτες βοήθειες. Αν ο τραυματίας διατηρεί τις αισθήσεις του, πρέπει να του ζητείται προηγουμένως αν δέχεται να του παρασχεθεί βοήθεια. Αν αρνηθεί, δεν πρέπει το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας να παραβιάζει τη θέλησή του, γιατί τότε η επέμβαση μπορεί να χαρακτηριστεί σαν επίθεση. Να συντάσσει σχετική έκθεση μετά το πέρας του συμβάντος. Οι πληροφορίες που θα συλλέξει το προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας σχετικά με την αιτία του ατυχήματος και την εκτίμηση της κατάστασης στη ζώνη αποκλεισμού, θα αποτελέσει πολύτιμη βοήθεια για τις υπηρεσίες διάσωσης. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να τις παράσχουν άμεσα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
«Εγχειρίδιο Ανανηπτών στη βασική υποστήριξη της ζωής των ενηλίκων», εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε.
Σελίδα 13-54
Εγχειρίδιο επαγγελματικής κατάρτισης προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
«Πρώτες Βοήθειες» ΡΙΖΙΚΑΡΗ Μαρία ιατρός αναισθησιολόγος (MSC Διαχείριση Κρίσεων Υγείας)
Σελίδα 13-55
View more...
Comments
