Το κόκκινο βιβλιαράκι του κειμενογράφου Οδηγός για τη σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας στην επικοινωνία

Το κόκκινο βιβλιαράκι του κειμενογράφου

*Λννν.«)ρχ\νπΙεΓ$·ΓβοοΙ -» -»

Αϊζενστάιν Αϊνστάιν Βαλενστάιν Βιτγκενστάιν Λιχτενστάιν Ρουμηινστάιν

Το πρόβλημα όμως δεν λύνεται έτσι εύκολα, αφού διακεκριμένοι φιλό­ λογοι ισχυρίζονται ότι «ο ελληνικός τονικός κανόνας δεν εφαρμόζεται 60

Τονισμός

στη μεταγραφή των μη εξελληνισμένων ξενικών κύριων ονομάτων. Τονίζουμε λοιπόν και προηγούμενες συλλαβές όταν έτσι τονίζεται στην ξένη γλώσσα το μεταγραφόμενο όνομα: Φράνκενστάιν. Αϊζενχάουερ. Άντενάουερ. Άρα. για να ξαναπιάσουμε τα σε -αι'ν: -> Άιζενστάιν ΕίεθηεΙβίη -> ΕίηεΙθϊη Αϊνστάιν -> Βάλενστάιν ν3ΐεη5ΐ6ϊη -» ννίΙΙςβηεΙβίη Βίτγκενστάιν -» ϋεΜθηεΙθίη Λίχτενστάιν -» ΚυΰίηΒΐθίη Ρούμπινατάιν Ένα διαφορετικό τρόπο μεταγραφής προτείνουν έγκριτα λεξικά: να θέ­ σουμε τονικό σημείο στη συλλαβή που φέρει τον κύριο τόνο (ας είναι κι η προπροπαραλήγουσα) και να χρησιμοποιήσουμε κοτόπιν διαλυ­ τικά, «αναγκάζοντας» κατά κάποιον τρόπο τον αναγνώστη να προσθέσει νοερά τον δευτερεύοντα. Άρα μεταγράφουμε: -> Εί5βη5ΐ6ίη Αιζενστάιν -> ΕίηεΙβίη Άινσταϊν -> νβίβηείβίη Βάλενσταϊν ννϊ11αβη5ΐ6ίη - » Β'ιτγκενσταϊν -> ίίεηΙβπΒίβίη Λίχτενσταίν -» Ρυόίη$1βίη Ρούμπινατάιν Μπερδευτήκατε; Ξεχάστε λοιπόν τα πάντα και να θυμάστε μόνο τον κα­ νόνα: στην ελληνική γλώσσα μπαίνει ένας μόνο τόνος όταν γράφουμε μια λέξη και αυτός ο τόνος θα πρέπει να μπει σε μία από τις τρεις τελευ­ ταίες συλλαβές. Δεν αποδίδεται σωστά ο τονισμός της ξένης λέξης; Αν εσείς είστε σίγουροι πώς ακριβώς τονίζεται η λέξη στη γλώσσα της, τολμήστε να σπάσετε τα δεσμό των κανόνων και να θέσετε τον τόνο στη συλλαβή ηου αποδίδει σωστά την προφορά της!

61

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

ρ

Για την Ιστορία Το πολυτονικό σύστημα Στα παλιότερα χρόνια χρησιμοποιούσαν τρία τονικά σημάδια: την οξεία ('), τη βαρεία (' ] και την περισπωμένη ( - ) και δύο πνεύματα: τη δα­ σεία (') και την ψιλή ('). Αυτά τα τονικά σύμβολα επινοήθηκαν από τον μεγάλο φιλόλογο και ιδρυτή της επιστημονικής λεξικογραφίας Αρι­ στοφάνη τον Βυζάντιο (257-180 η.Χ.) γιο να βοηθηθούν οι ξένοι μελε­ τητές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας να τη διαβάζουν και να την προφέρουν σωστά, καθώς η αρχαία ελληνική προφορά ήταν μουσική και ιονική, δηλαδή τα φωνήεντα προφέρονταν πολύ διαφορετικά απ' ό.π προφέρονται στη γλώσσα μας Γύρω στα 800-850 μ.Χ. όταν γενι­ κεύτηκε η χρήση των πεζών γραμμάτων (μικρογρόμμοτη γραφή), οι βυζαντινοί μελετητές έκριναν σκόπιμο να χρησιμοποιήσουν το τονικό σύστημα του Αριστοφάνη του Βυζάντιου, παρότι δεν είχε πρακτική ση­ μασία για τα Βυζαντινά και νέα ελληνικά Έτσι. κληροδοτήθηκε το πο­ λυτονικό σύστημα στους Νεοέλληνες ηου για αιώνες θεωρούσαν τη χρήση του επιβεβλημένη για τη σωστή γραφή της ελληνικής γλώσ­ σας. Το μονοτονικό σύστημα Οι τόνοι κοι τα πνεύματα ήταν ένα από τα θέματα που προκαλούσαν την έντονη αντιπαράθεση των οπαδών της δημοτικής και της καθαρεύου­ σας. Οι οπαδοί της δημοτικής υποστήριζαν ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να σημειώνονται πάνω από τις λέξεις της ελληνικής οι τόνοι οξεία και περισπωμένη και τα πνεύματο δασεία και ψιλή, γιατί η προ­ φορά ενός φωνήεντος ή μιας διφθόγγου ήταν ακριβώς η ίδιο είτε αυτό ίο φωνήεν ή η δίφθογγος έπαιρνε οξεία ή περισπωμένη είτε δασεία ή ψιλή. Αντίθετη ήταν η γνώμη των οπαδών της καθαρεύουσας, οι οποίοι επέμεναν ότι οι τόνοι και τα πνεύματα έπρεπε να σημειώνονται για να διατηρούνται η ιστορική ορθογραφία και η διαχρονική ενότητα της ελληνικής γλώσσας. Το αίτημα για απλοποίηση του τονικού συστήματος εντοπίζεται ήδη από τον Ιδοκαηον 19ο αιώνα. Πρωτοπόρος στην κίνηση αυιή ήταν ο Νικόλαος Φαρδύς, που το 1884 σε ένα κείμενο του επιχειρεί να απαλ­ λάξει την καθαρεύουσα από τους τόνους και τα πνεύματα. Σε ανάλογες κινήσεις θα προβούν ο Ισίδωρος Σκυλίτσης, που το 1886 θα προτείνει την απάλειψη της ψιλής και της βαρείας, και ο Αλέξανδρος Πάλλης. που όχι μόνο θα προτείνει, αλλά και θα εφαρμόσει στα κείμενα του την κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων

62

Τονισμός

θερμοί υποστηρικτές της απλοποίησης του ορθογραφικού και τονικού συστήματος εμφανίζονται και πολλοί άλλοι γλωσσολόγοι και λογοτέ­ χνες της εποχής όπως ο γλωσσολόγος Γεώργιος Χατζιδάκις, ο οποίος -αν και ένθερμος αντίπαλος του δημοτικισμού- διαπιστώνοντας τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι μικροί μαθητές, πρότεινε το 1911 την απλοποίηση του τονισμού στα σχολεία, θερμός υποστηρικτής του απλοποιημένου τονικού συστήματος ήταν και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, που το 1913 πρότεινε ένα ριζοσπα­ στικό σύστημα, αλλά ποτέ δεν επιχείρησε να το χρησιμοποιήσει στα κείμενα του. Στα επόμενα χρόνιο, και άλλοι άνθρωποι των γραμμάτων και του πνεύματος, όπως οι Ε. Γιανίδης, Εμμανουήλ Κριαράς, Γ. Θεοτοκάς. Άγγελος Τερζάκης, Βασίλης Ρώτος κ.ά., θα υποστηρίξουν την υιοθέ­ τηση του απλοποιημένου τονικού ουστήματος. Εκτός από τους πνευματικούς ανθρώπους, το θέμα φαίνεται να απα­ σχόλησε ιδιαίτερα και την Πολιτεία. Συγκεκριμένα, το 1931 ο τότε υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου απευθύνθηκε στις Φιλο­ σοφικές Σχολές της Αθήνας και της θεσσαλονίκης, καθώς και στην Ακαδημία Αθηνών, και ζήτησε τις προτάσεις τους για τη μεταρρύθμιση του ορθογραφικού και του τονικού συστήματος. Ωστόσο, καμία από τις προτάσεις αυτές δεν υπερίσχυσε, ώστε να κατατεθεί στο Υπουργείο Παιδείας και να αποτελέσει την αφετηρία για τη μεταρρύθμιση. Το 1938. επί δικτατορίας Ιωάννη Μεταξά, ο ίδιος ο δικτάτορας συγκρό­ τησε μια επιτροπή, με επικεφαλής τον γλωσσολόγο Μανόλη Τριαντα­ φυλλίδη, με σκοπό να συντάξει τη γραμματική της δημοτικής. 0 Μεταξάς όμως απέρριψε την πρόταση για την απλοποίηση του τονικού συστήματος με το αιτιολογικό ότι οι θέσεις των μελών της επιτροπής έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου. Η Δίκη των τόνων Το χειμώνα του 1941-1942, μέσο στη γερμανική Κατοχή, όταν τα πτώ­ ματα οπό την πείνα γέμιζαν τους δρόμους της Αθήνας, οι καθηγητές της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριοκού Πανεπιστη­ μίου Αθηνών Φαίδων Κουκούλες, Νικόλαος Εξαρχόπουλος, Ερρίκος Σκάσσης. Εμμανουήλ Πεζόπουλος, Αντώνιος Χατζής, Γεώργιος Σακελλαρίου. Γεώργιος Π. Οικονόμος Νικόλαος Βλάχος, Αναστάσιος Ορλάν­ δος. Χρ. Καπνουκάγιας, Σπυρ. Μαρινάτος Αη. Δασκαλάκης και Δίον. Ζακυθηνός έστειλαν στο Πειθαρχικό τον νέο και προοδευτικό συνά­ δελφο τους Ιωάννη θ Κακριδή επειδή το βιβλίο του Ελληνική Κλασ­ σική Παιδεία, που εκδόθηκε τον Νοέμβριο ίου 1939, ήταν γραμμένο

63

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

στη δημοτική και στο μονοτονικό! «Η Δίκη των τόνων», που έγινε στο όνομα της «γλωσσικής ενότητας της ελληνικής φυλής», ξεκίνησε τον Νοέμβρη του 1941 και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1942 με την απόφαση του Πειθαρχικού Συμβουλίου της Φιλοσοφικής Σχολής για δίμηνη ηαύση του Ι. Κακριδή Ήταν μιο ενέργεια που ο Μανόλης Τρια­ νταφυλλίδης χαρακτήρισε «ως πατριωτισμό της περισπωμένης». Η τρίτη προσπάθεια της Πολιτείας να διευθετήσει το θέμα του τονισμού σημειώνεται δύο χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση, το 1976. επί πρωθυ­ πουργίας Κωνσταντίνου Καραμανλή. 0 τότε υπουργός Παιδείας Γε­ ώργιος Ράλλης συγκρότησε μια επιτροπή στην οποία ανέθεσε την εξέταση της νέας γραμματικής. Η επιτροπή αυτή εξέτασε και το ζήτημα του τονισμού και μετά από ομόφωνη απόφαση εισηγήθηκε στην ηγε­ σία του υπουργείου την καθιέρωση ίου μονοτονικού συστήματος, αλλά η Πολιτεία δίστασε να προχωρήσει στην εφαρμογή της Τελικά, αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ, και σε υλοποίηση εξαγγελίας του. μια από τις πρώτες πράξεις του τότε υπουργού Παιδείας Ελευθέριου ΒερυΒάκη υπήρξε η με αριθμ. Φ 900.43/4/9/14145/ 2.12.1981 απόφαση του για την «Εισαγωγή του μονοτονικού στην Εκπαί­ δευση». Έτσι. συστήθηκε μια ειδική επιτροπή (την οποία οηοτέλεσαν οι Εμμανουήλ Κριαράς. Φάνης Κακριδής, Χρίστος Τσολόκης, Βασίλειος Φόρης Δημήτρης Τομπαΐδης, Αριστείδης Βουγιούκας, Χρίστος Μιχαλές Απόστολος Κοιλίτσας και Αλόη Σιδέρη), προκειμένου να επεξεργαστεί και να υποβάλει μια πρόταση για τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να τονί­ ζεται η ελληνική γλώσσα Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, η επιτροπή υπέβαλε την πρόταση της στο Υπουργείο Παιδείας. Προς τα μεσάνυχτα της 11 ης Ιανουαρίου 1982, κι ενώ η Βουλή των Ελλήνων είχε ολοκληρώσει τη συζήτηση για την «Εγγραφή των Μα­ θητών στα Γενικά, Τεχνικά και Εηαγγελμοτικό Λύκεια», εντελώς αιφ­ νίδια, ο υπουργός Παιδείας εισηγήθηκε προς ψήφιση την τροπολογία 2, που περιλαμβανόταν στο νομοσχέδιο για τον τρόπο διεξαγωγής των εισαγωγικών εξετάσεων και προέβλεπε την καθιέρωση του μονοτο­ νικού συστήμοτος. Η επιβολή του μονοτονικού ψηφίστηκε γύρω στις 2 μετά τα μεσάνυχτα από τους βουλευτές της συμπολίτευσης και της ελάσσονος αντιπολίτευσης, ενώ η ΝΔ είχε αποχωρήσει από τη διαδι­ κασία, με το αιτιολογικό ότι η ώρα ήταν περασμένη και δεν έφτανε ο χρόνος για να συζητηθεί ένα τόσο σημαντικό θέμα. Ωστόσο, ακόμα και στις μέρες μας, το θέμα επανέρχεται συχνά στον συντηρητικό κυρίως Τύπο, όπως και το ζήτημα της τροηοποίηοης του μονοτονικού (βλ. τις εναλλακτικές προτάσεις των Γ. Μπαμπινιώτη. Ευ. Πετρούνια, Μ. Σετάτου).

6Λ

Πάθη φωνηέντων

Μερικές λέξεις δεν προφέρονται με τον συνηθισμένο τους τύπο, αφού κάποιοι φθόγγοι τους αλλάζουν ή χάνονται. Αυτές οι αλλαγές των φω­ νηέντων ονομάζονται πάθη. Τα πάθη παρουσιάζονται συχνά στη λογο­ τεχνική γλώσσα, μερικές φορές στον διαφημιστικό αλλά και στον προφορικό λόγο. Τα κυριότερα είναι η συνίζηση, η συναίρεση, η έκθλι­ ψη, η αφαίρεση, η συγκοπή, η αποκοπή, η αποθολή. η πρόταξη και η αλλαγή.

ΣΥΝΙΖΗΣΗ: Η ΣΥΜΠΡΟΦΟΡΑ ΤΩΝ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ Συνίζηση ονομάζεται το φαινόμενο στο οποίο δύο συνεχόμενα φωνή­ εντα μιας λέξης προφέρονται μαζί σε μια συλλαβή: μί-α και μια δύ-ο και δυο βο-ή-βει-α και Βο-ή-θεια Συνίζηση έχουμε συνήθως όταν ακολουθεί φωνήεν ύστερα από τον φθόγγο / (η,υ.ει,οι) ή τον φθόγγο ε (ω). 0 φθόγγος ε (ε ή αι), όταν παθαίνει συνίζηση με το επόμενο φωνήεν, προφέρεται και γράφεται /: γενεά -> γενιά εννέα -> εννιά παλαιά -> παλιά Οι λέξεις που προέρχονται από τη λόγια παράδοση δεν παθαίνουν συ­ νήθως συνίζηση, σε αντίθεση με τους τύπους της ομιλούμενης που πα­ θαίνουν. 65

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

Πή-λι-ο αλλά Πη-λιο-ρε(-τπς πλά-γι-οςαλΚά πλα-γιά-ζω εμ-βό-λι-ο αλλά μπο-λιά-ζω ε-ντο-πι-6-τη-τα αλλά ντό-πιος Η ίδια λέξη με συνίζηση και χωρίς συνίζηση έχει συχνά διαφορετική σημασία: ά-δει-α (ουσιαστικό) = νόμιμη αποχή από εργασία ά-δεια (επίθετο) = χωρίς περιεχόμενο α-κρί-Βει-α = μεγάλη επιμέλεια, εύστοχη διατύπωση α-κρΙ-Βεια = υψηλές τιμές σε προϊόντα σκι- ά- ζω = ρίχνω σκιά σκιά- ζω - φοβίζω δό-λι-ος= πονηρός δό-λιος= κακομοίρης λό- για = αυτά που λέγονται λό- γι- α = αυτά που έχουν λόγιο χαρακτήρα Πολλές λέξεις λέγονται μόνο με συνίζηση: άδειος - αδειάζω ήλιος - κάποιος όποιος - ποιος τέτοιος

ΣΥΝΑΙΡΕΣΗ: Η ΕΝΩΣΗ ΔΥΟ ΓΕΙΤΟΝΙΚΩΝ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ Συναίρεση ονομάζεται η ένωση δύο γειτονικών φωνηέντων που βρί­ σκονται στην ίδια λέξη σε ένα φωνήεν. αγαπάω - ) αγαπώ χρεωστώ -> χρωστώ Όταν τα γειτονικά φωνήεντα είναι όμοια, συναιρούνται σε ένα όμοιο φωνήεν. ακούουν -» ακούν κλαίετε -» κλαίτε

66

Πάθη Φωνηέντων

Όταν τα γειτονικά φωνήεντα είναι διαφορετικά, επικροτεί το πιο δυνατό. Πιο δυνατό είναι το σ και ακολουθούν με τη σειρά τα ο, ου. ε. ι.

ακούεις

- > ακούς

ου>ει (ι)

ακούετε

-> ακούτε

ου>ε

χρεωστώ

-> χρωστώ

ω [ο)>ε

δεκαέξι

-»

Θεόδωρος

-> Θόδωρος

α>ε ο>ε

παραήπιες

- » παράπιες

α>η(ι)

δεκάξι

ΕΚΘΛΙΨΗ: Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΥ ΦΩΝΗΕΝΤΟΣ Έκθλιψη λέγεται το φαινόμενο κατά το οποίο μια λέξη. που τελειώνει σε φωνήεν, χάνει το τελικό φωνήεν της όταν η επόμενη λέξη αρχίζει κι αυτή από φωνήεν Τότε στη θέση του φωνήεντος σημειώνεται απόστρο­ φος Πτο άλλο -> τ'άλλΟ τα άστρα -> Γ' όστρσ το άλογο -> Γ' άλογο θα ανέβω -> θ' ανέβω από όλα -> απ'όλα μ'έφερε με έφερε - * — Χρήσιμη συμβουλή Στον γραπτό λόγο καλό είναι να αποφεύγουμε την έκθλιψη (έκπτωση τελικού φωνήεντος πριν από το αρκτικό φωνήεν της επόμενης λέξης) που 6εν αρμόζει σε ένα προσεγμένο, επιστημονικό ιδίως, γραπτό κεί­ μενο. Αυτός ο κανόνας δεν ισχύει όταν μεταγράφουμε παραθέματα γραπτού και προφορικού λόγου και θέλουμε να διατηρήσουμε το φω­ νητικό του ύφος.

67

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

Έκθλιψη παθαίνουν συνήθως μπροστά σε όμοια φωνήεντα (συνήθως στον προφορικό και τον ποιητικό λόγο) τα ακόλουθα: - Τα άρθρα το, του, το όμορφο του ουρανού τα άλλα

τα·. -» -# ->

- Τα μόρια θα, να-. θα ανεβούμε - > να αρχίσετε - *

:' όμορφο τ'ουρανού τ'άλλσ

θ'ανεβούμε ν' αρχίσετε

- Χρήσιμη συμβουλή Στον γραπτό λόγο καλό είναι να αποφεύγουμε την έκθλιψη στα μόρια: θα αναλάβει αντί θ' αναλάβει θα απορριφθεί αντί θ' απορριφθεί θα ανακοινούθούναντί θ'ανακοινούθούν να ακούσετε αντί / ακούσετε να αναιρέσει ανχίν' αναιρέσει

- Οι αντωνυμίες με, σε, το, τα με έφερε -> μ'έφερε σε έδειρε -> σ' έδειρε το ονειρεύτηκες - » τ'ονειρεύτηκες τα άφησε -> Γ' άφησε - Οι προθέσεις από, με, σε, για από όλα -> απ'όλα με εσένα -» μ'εσένα σε εμένα -> α'εμένα - Χρήσιμες συμβουλές Στον επίσημο γραπτό λόγο κολό είναι να αποφεύγεται η έκθλιψη στις προθέσεις με, σε. με εκτίμηση αντί μ' εκτίμηση σε ένδειξη αντί α' ένδειξη

68

Πάθη Φωνηέντων

Προτιμήστε την έκθλιψη στις προθέσεις από. με, αε, για πριν από τις αντωνυμίες αυτόςή/ό, εμένα, εσένα, όποιος/α/ο. όσος/η/ο, ό.ιι, ετούτος/η/ο. εκείνος/η/ο. Μ' αυιό το πλευρό να κοιμάσαι! Απ' όσο λέγεται κι απ' όσο ξέρω Μ' εσένα στο πλευρό μου δεν φοβάμαι τίποτε. Μ' όποιο δάσκαλο καθίσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις. Υπακούει σ'ό.τι του λένε. Σ' ετούτη τη δύσκολη στιγμή είναι κοντά μου. Έκθλιψη μπορεί να γίνει κοι πριν από το επίθετο όλος/η/ο.Μ' όλους τους άλλους αλλά κα ι με όλους τους άλλους Σ' όλους τους δρόμους αλλό κα ι αε όλους τους δρόμους.

Έκθλιψη παθαίνει και η γενική των αδύνατων τύπων των προσωπικών αντωνυμιών [μου. σου], κυρίως μπροστά σε λέξεις που αρχίζουν οπό σή α μου αρέσει -> μ'αρέσει σου ορκίστηκε -» σ'ορκίστηκε Επίσης οι προθέσεις σε από, παρά παθαίνουν έκθλιψη μπροστά σε δια­ φορετικό φωνήεν: σε αυτό -» σ' αυτό από άκρη σε άκρη -> απ' άκρη α' άκρη παρά όλο που -» παρ' όλο που — Χρήσιμη συμβουλή Στην περίπτωση της αιτιατικής των προσωπικών αντωνυμιών εγώ, συ, συτόςδικαιολογείται η έκθλιψη του ε της πρόθεσης σε. σ' εμένα αντί σε εμένα σ' εσένα αντί σε εσένα σ' αυτόν αντί σε αυτόν

0 σύνδεσμος «και» γράφεται συχνά «κι», χωρίς απόστροφο, μπροστά σε λέξεις που αρχίζουν οπό φωνήεν: 69

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

και και και και

άλλος όμως έπειτα ύστερα

-» -» -> ->

κι άλλος κι όμως κι έπειτα κι ύστερα

— Χρήσιμες συμβουλές Στον επίσημο γραπτό λόγο κολό είναι νο αποφεύγεται η έκθλιψη στο σύνδεσμο «κοι». Προτιμήστε την στον προφορικό λόγο και μπροστά από λέξεις της κοινής δημοτικής: Τον είδε κι αναγάλλιασε α ντί Τον είδε και αναγάλλιασε Κι ύστερα ήρθε ο έρωταςανιί Και ύστερα ήρθε ο έρωτας Χρησιμοποιήστε οπωσδήποτε «και» χωρίς έκθλιψη σε περίπτωση που θέλετε να τονίζεται: Και η μάνα μου και ο πατέρας μου δούλευαν σκληρά για να μας με­ γαλώσουν

ΑΦΑΙΡΕΣΗ: Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΚΟΥ ΦΩΝΗΕΝΤΟΣ Αφαίρεση λέγεται το φαινόμενο κατά το οποίο οι λέξεις έχασαν το αρ­ χικό τους φωνήεν ή το δίψηφο επειδή βρέθηκαν μετά από λέξεις που τελειώνουν σε φωνήεν. Στη θέση του φωνήεντος που αφαιρείται σημει­ ώνεται απόστροφος Ο­ πού είναι; -* που 'ναι: μου έφερε - » μου 'φερε εσύ είσαι -» εσύ Όαι θα έχει -> θα 'χει Αφαίρεση παθαίνουν τύποι του ρήματος με τονισμένο το αρχικό φωνή­ εν όταν η προηγούμενη λέξη είναι προσωπική αντωνυμία, το ερωτημα­ τικό πού, το αναφορικό που και τα μόρια θα, να·. -> μου 'πε μου είπε τα έφερε τα φέρε -> που εισαΐ; -» που Όαι, που έλεγε -> που 'λεγε θα είμαστε -» θα 'μαστε

Πάθη Φωνηέντων

να έχουν να έρθω

-» ->

να 'χουν να 'ρθω

να με αλλά να'μαι Προσοχή στη διαφορά να με. να σε (όπου με και σε είναι οι αδύ­ νατοι τύποι της αιτιατικής του ενικού αριθμού του α' και β' προ­ σώπου των προσωπικών αντωνυμιών) και να 'μαι. να 'σαι (όπου 'μαι και 'σαι είναι το ο' και 6' πρόσωπο του ενικού αριθμού του ρήματος είμαι).

ΣΥΓΚΟΠΗ: ΟΤΑΝ ΔΥΟ ΣΥΜΦΩΝΑ ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΥΝ ΕΝΑ ΦΩΝΗΕΝ Συγκοπή λέγεται το φαινόμενο κατά το οποίο ένα φωνήεν που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο σύμφωνα μέσα στην ίδια λέξη χάνεται: κορυφή κορφή -» σιτάρι στάρι -> φέρτε φέρετε -> κόψτε κόψετε -» περιπατώ -> περπατώ

ΑΠΟΚΟΠΗ: Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΥ ΦΩΝΗΕΝΤΟΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΑΡΧΙΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟ Αποκοπή ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο οι λέξεις χάνουν το τε­ λικό τους φωνήεν μπροστά από το αρχικό σύμφωνο της λέξης που ακο­ λουθεί. Στη θέση του φωνήεντος που αποκόπτεται (όπως και στη θέση του φωνήεντος που εκθλίβεται ή αφαιρείται) σημειώνεται απόστροφος /'/ δώσε το -> δώσ' το από το σχολείο - » απ'το σχολείο φέρε το -> φέρ'το κόψε το -> κόψ'το από το σπίτι -> απ'το σπίτι στον, στην, στους Η πρόθεση «σε» μπροστά από το «τ» του άρθρου παθαίνει απο­ κοπή και ενώνεται με αυτό. ίσε + τον) - > στον 71

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

Ισε + την) (σε + το)

-> ->

στην στο

μες κα\ μέσα Το επίρρημα μέσο, όταν παθαίνει αποκοπή, γράφεται με τελικό ςκοι χωρίς απόστροφο Όταν όμως παθαίνει έκθλιψη (πριν από φωνήεν), γράφεται με σ και απόστροφο. Αποκοπή: μέσα στη θάλασσα -> μες στη Θάλασσα Έκθλιψη: μέσα από τη θάλασσα -» μέσ' από τη θάλασσα ΑΠΟΒΟΛΗ: ΟΤΑΝ ΜΙΑ ΛΕΞΗ ΧΑΝΕΙ ΤΟ ΑΡΧΙΚΟ ΤΗΣ ΦΩΝΗΕΝ Μερικές λέξεις λέγονται και με το αρχικό τους φωνήεν και χωρίς αυτό. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται αποβολή. -> γελάδα σνελσδσ αμύγδαλο -> μύγδαλο εβδομάδα -> Βδομάδα -> ελεύθερος λεύτερος εξάδερφος -» ξάδερφος εφέτος -> φέτος ημέρα -» μέρα υγεία -» γεια υπερήφανος - * περήφανος -> μιλώ ομιλώ εξομολογώ -» ξομολογώ ερωτώ -» ρωτώ ευλογώ -> Βλογώ

ΠΡΟΤΑΞΗ: ΟΤΑΝ ΜΙΑ ΛΕΞΗ ΠΑΙΡΝΕΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΝΑ ΦΩΝΗΕΝ Μερικές λέξεις παίρνουν στην αρχή τους ένα φωνήεν, συνήθως το α. Το φαινόμενο αυτό λέγεται πρόταξη και το πρόσθετο φωνήεν ονομάζε­ ται προτακτικά. Βδέλλα -4 αβδέλλα μπάρα -> αμπάρα μασχάλη -» αμασχάλη τσιγγάνος -> ατσίγγανος 72

Πάθη Φωνηέντων

ΑΛΛΑΓΗ: ΟΤΑΝ ΕΝΑ ΑΡΧΙΚΟ ΦΩΝΗΕΝ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ Μερικές λέξεις αλλάζουν το αρχικό τους φωνήεν σε ένα άλλο. Το φαι­ νόμενο αυτό λέγεται αλλαγή: εγγίζω -> αγγίζω ελαφρός -> αλαφρός -* έξαφνα άξαφνα επάνω -> απάνω ομφαλός -> αφαλός

έξω έμορφος

-> -»

όξω όμορφος

73

Το τελικό ν

ΠΟΤΕ ΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ «ν» : Τελικό ν μπαίνει στα άρθρα «τον» και «την», στο αριθμητικό και αόριστο άρθρο «έναν», στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου «αυτήν», «την», και στα άκλιτα «δεν» και «μην». Διατηρούν το τελικό ν όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από: • φωνήεν ή δίφθογγο τον ήλιο, αυτήν ήθελα, δεν είδα, την ημέρα, μην ακούτε • κ. π, τ [στιγμιαία σύμφωνα) έναν καιρό, μην περάσεις, τον τρόπο •γκ, μη, ντ, το, τζ (δίψηφα) μην γκρινιάζεις, την ντροπή, δεν μπορώ, τον τζαναμηέτη, έναν τσοπάνη • ξ, ψ (διπλά) την ψαλίδα, έναν ξένο Χάνουν το τελικό ν όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από εξακολουθητικό σύμφωνο (γ, Β. δ, χ. φ, θ, μ. ν, λ ρ, σ, ζ): το γέρο το Θρόνο το φόβο τη χαρά τη μητέρα

τη φοβήθηκα τη νίκη τη ζωή τη Βρύση ένα λαό

δε γράφω μη δέχεσαι μη ρωτάς μη σταματάς αυτή θέλω

Το τελικό ν παραμένει πάντοτε, ανεξάρτητα από τον φθόγγο που ακο75

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

λουθεί, στο άρθρο «των», στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προ­ σώπου «αυτόν», «τον», καθώς και στο τροπικό επίρρημα «σαν»: των φίλων μου φώναξε τον των συμμαθητών μου σαν θάλασσα αυτόν θέλω σαν βαρύ είναι τον Βλέπω σαν να ζαλίζεται

Σημαντική σημείωση (ισχύει και γι' αυτό το Βιβλίο) τογέροήτονγέρο; Ορισμένοι γλωσσολόγοι (όπως οι Α. Τσοπανάκης. Χ. Κλαίρης και Γ. Μπαμπινιώτης) προτείνουν το αρσενικό άρθρο «τον» να διατηρεί πά­ ντοτε το τελικό ν. έτσι ώστε να ξεχωρίζει από το ουδέτερο άρθρο «το». τον δάσκαλο αντί το δάσκαλο τον λαό αντί το λαό το Γιώργο ή τον Γιώργο; Το τελικό ν καλό είναι επίσης να διατηρείται πριν από το κύριο αρσενικό όνομα (προσώπων, μηνών, ποταμών κλπ.): τον Λευτέρη αντί το Λευτέρη τον Βενιζέλο αντί το Βενιζέλο τον Ρήνο αντί το Ρήνο τον Μάιο αντί το Μάιο Η παρατήρηση αυτή έχει αυξημένη χρησιμότητα όταν ακολουθούν ένα ή περισσότερα επίθετα και το ουσιαστικό απέχει πολύ. με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να μην είναι Βέβαιος για το γένος του. Παρουσίασε τον νέο, αναλυτικό και εκσυγχρονισμένο κανονισμό τον μεγάλο κόλπο αντί το μεγάλο κόλπο (που έχει άλλη σημασία) Το τελικό ν διατηρείται στο άρθρο «τον» πριν από επίθετο (ανεξάρτητα αν ακολουθεί ή όχι ουσιαστικό): τον μεγάλο νικητή, τον ζωντανό περίγυρο, τον νεοφερμένο, τον χειρότερο

74

Το Τελικό ν

γνωρίζω έναν με αυτό το όνομα αλλά γνωρίζω ένα φίλο με αυτό το όνομα Οι λέξεις ένας. κανένας, όταν είναι αόριστες αντωνυμίες, διατηρούν πά­ ντοτε ΤΟ ΐελίΚΟ V: Ο γιατρός δεν θα δεχτεί κανέναν σήμερα. Τον κανόνα ακολουθούν και πολλές αντωνυμίες αρσενικού γένους: ποιος όποιος, κάποιος, τόσος, όσος, πόσος, κάμποσος, τέτοιος, αυτός, ετούτος, εκείνος, άλλος, ίδιος και τα επίθετα λίγος αρκετός, πολύς: Σε ποιον πόλεμο τραυματίστηκε ο παππούς; Πόσον καιρό θα απουσιάσετε; Η συναυλία είχε λίγον (αρκετόν, πολύν) κόσμο. δεν ή δε; Προτείνεται το αρνητικό μόριο «δεν» να γράφεται πάντοτε με ν, για να διακρίνεται από τον αντιθετικό σύνδεσμο «δε». Ο ίδιος δεν συμμορφώθηκε, απάντησε δε ότι δεν θα διστάσει να επαναλάβει την πράξη του.

— Χρήσιμες συμβουλές Ακολουθήστε τον βασικό κανόνα και διατηρήστε το τελικό ν στο αρσε­ νικό καθώς και όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από στιγ­ μιαίο ή διπλό σύμφωνο (κ, π, ι. μπ, ντ. γκ, το, τζ, ψ, ξ). Διατηρήστε στα κείμενα σας το τελικό ν στο αρνητικό μόριο «δεν». Είναι πιο εύηχο και δίνει έμφαση στην άρνηση

77

Οριστικό και αόριστο άρθρο Άρθρο λέγεται η μικρή κλιτή λέξη που μπαίνει μπροστά από τα ονόματα. Η ελληνική γλώσσα έχει δύο άρθρα: το οριστικό [ο, η, το) και το αόριστο [ένας, μια, ένα). Και τα δύο κλίνονται ως προς την πτώση και το γένος. Το οριστικό άρθρο κλίνεται και ως προς τον αριθμό, ενώ το αόριστο απαντά μόνο στον ενικό. Και τα δύο προηγούνται πάντα σε μια ονομα­ τική φράση και συμφωνούν με αυτήν ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση. Το οριστικό και το αόριστο όρθρο δεν έχουν τύπους κλητι­ κής. ΚΛΙΣΗ ΤΟΥ ΟΡΙΣΤΙΚΟΥ ΑΡΘΡΟΥ Ενικός αριθμός

Πληθυντικός α ίίθμός

Ονομαστική

0

η

το

οι

οι

τα

Γενική

του

της

του

των

των

των

Αιτιατική

το(ν)

τη(ν)

το

τους

χις

τα

ΚΛΙΣΗ ΤΟΥ ΑΟΡΙΣΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ Ενικός αριθμός Ονομαστική

ένας

μια

ένα

Γενική

ενός

μιας

ενός

Αιτιατική

ένα (ν)

μια(ν)

ένα

79

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

ΠΟΤΕ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΟ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ Όταν μιλάμε για ορισμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα: Η μητέρα επέστρεψε νωρίς Ο ήλιος Βασίλεψε Φόρεσε ΙΌ πράσινο φουστάνι Για σύνολα ομοειδών προσώπων ή πραγμάτων: Οι νέοι είναι ριψοκίνδυνοι Οι σκύλοι είναι τα πιο πιστά ζώα Διατηρεί το τελικό ν η αιτιατική του αρσενικού άρθρου (τον) όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν, από στιγμιαίο σύμφωνο (κ, η. τ), από δίψηφο σύμφωνο (μη, ντ, γκ, τσ, τζ) ή από διπλό σύμφωνο (ξ, ψ): τον αέρα, την κότα, τον παππού, τον τυφλό, την μπάλα, τον ντορβά, την γκρίνια, την τσάντα, τον τζίτζικα, τον ξυλοκόπο, την ψυχή Δεν κρατάει το τελικό ν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από εξακο­ λουθητικό σύμφωνο (Β, γ, δ. ζ, θ, λ, μ, ν, ρ, σ. φ, χ): τη βέρα, το γάιδαρο, το δράκο, τη ζωή, το Θάνατο, τη λίμνη, τη μάνα. τη νύφη, τη ροδιά, τη σούπα, τη φωτιά, το χιονάνθρωπο Το οριστικό άρθρο δεν έχει κλητική Όταν το όνομα βρίσκεται στην κλη­ τική, το χρησιμοποιούμε χωρίς άρθρο: Έλα, Κώστα. Μερικές φορές, κυρίως στα ονόματα προσώπων σε κλητική, Βάζουμε το επιφώνημα «ε»; Ε, Γιώργο, έλα εδώ. Το φίλο του τον γνώρισε από τη φωτογραφία Το οριστικό άρθρο και οι προσωπικές αντωνυμίες έχουν κοι­ νούς τύπους. Μπορούμε όμως να τα ξεχωρίσουμε, γιατί το άρθρο μπαίνει πριν από τα ονόματα, ενώ η αντωνυμία πριν από τα ρήματα.

ΠΟΤΕ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΟ ΑΟΡΙΣΤΟ ΑΡΘΡΟ Για να δηλώσουμε κάτι αόριστο και όχι γνωστό: Με περιμένει ένας (κάποιος, δεν λέω το όνομό του) φίλος μου Είναι ένα (κάποιο) ωραίο λουλούδι 80

Οριστικό και Αόριστο Άρθρο

Για να δηλώσουμε με έμφαση ένα ουσιαστικό: Ο κύριος Γεωργίου είναι ένας εξαίρετος επιστήμονας Το αόριστο άρθρο και το αριθμητικό ένας, μία, ένα έχουν κοινούς τύ­ πους. Μπορούμε όμως να τα ξεχωρίσουμε γιατί: - Το αριθμητικό χρησιμοποιείται όταν ο ομιλητής θέλει να τονίσει ότι πρόκειται για «ένα» πρόσωπο (ζώο ή πράγμα) και όχι για «δύο» ή πε­ ρισσότερα. Τότε μπήκε μέσα ένα παιδί που κρατούσε με ένα χέρι ένα τεράστιο δέμα - Οι τύποι του θηλυκού στο αόριστο άρθρο προφέρονται ως μονοσύλ­ λαβες λέξεις [μια], ενώ, αντίθετο, οι τύποι του θηλυκού του αριθμη­ τικού προφέρονται ως δισύλλαβες λέξεις [μί-α]-. Ήρθε μια φίλη μου (αόριστο άρθρο μια = κάποια) Έφαγα μόνο μία σοκολάτα (αριθμητικό μία, όχι δύο) Διατηρεί το τελικό ν η αιτιατική του αόριστου άρθρου «έναν» όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν, από στιγμιαίο σύμφωνο, από δίψηφο σύμφωνο ή από διπλό σύμφωνο: έναν άνθρωπο, έναν κύριο, έναν τσέλιγκα, έναν ψυχολόγο Δεν κροτάει το τελικό ν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από εξακο­ λουθητικό σύμφωνο: ένα γαύρο, ένα ζητιάνο, ένα λαγό, ένα μύλο, ένα νόμο Η αιτιατική «μια» στον προφορικό λόγο και στη λογοτεχνία συνηθίζεται να κρατάει το τελικό ν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν: μιαν ανάσα, μιαν ιδέα, μιαν όμορφη κοπέλα Το αόριστο άρθρο δεν έχει πληθυντικό, γΓ αυτό μπροστά οπό ονόματα πληθυντικού αριθμού δεν βάζουμε άρθρο ή χρησιμοποιούμε αόριστη αντωνυμία πληθυντικού αριθμού: Είδα παιδιά να παίζουν στο πάρκο. Με περίμεναν εκεί κάποιοι φίλοι μου.

8-

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

ΠΟΤΕ ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΥΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ έχεις το δικαίωμα να μη μιλήσεις αλλά και έχεις δικαίωμα να μη μιλήσεις τον βρήκαν σε ένα χαντάκι αλλά και τον βρήκαν σε χαντάκι Κάποιες φορές το οριστικό ή αόριστο άρθρο μπορεί να παραλείπεται για λόγους έκφρασης: Δεν κουνιόταν φύλλο στην πλατεία Το άρθρο παραλείπεται σε προτάσεις που έχουν άρνηση Παίρνω νερό και πλένομαι Όταν δηλώνεται μέρος της ποσότητας: Σκυλί που γαβγίζει δεν δαγκώνει Σε παροιμίες: Μην κάνετε θόρυβο (μην θορυβείτε) Έχει σκοπό να φύγει (σκοπεύει)

— Χρήσιμη συμβουλή διενεργήθηκε δημοσκόπηση ή διενεργήθηκε μια δημοσκόπηση; Μπορείτε να παραλείπετε το όρθρο σε λακωνικές εκφράσεις και ανα­ κοινώσεις, τίτλους ειδήσεων ή πληροφορίες. 0 δέκτης θα καταλάβει την πλήρη πρόταση που παρουσιάζεται ελλειπτικά. Αντίθετα, χρησι­ μοποιήστε το άρθρο ότον θέλετε να δώσετε έμφαση στη λέξη.

82

Ουσιαστικά

Ουσιαστικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν πρόσωπο, ζώα ή πράγ­ ματα, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα: άνθρωπος, άλογο, τραπέζι, δουλειά, ευτυχία, λεβεντιά.

Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Ένα ουσιαστικό μπορεί να είναι: • συγκεκριμένο, δηλαδή αντιληπτό από τις αισθήσεις, όπως οι λέ­ ξεις που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα ή πράγματα (π.χ. μαθητής, γάτα. αυτοκίνητο). • αφηρημένο, δηλαδή μη αντιληπτό από τις αισθήσεις, όπως οι λέ­ ξεις που φανερώνουν ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα (π.χ. διάβα­ σμα τρικυμία, καλοσύνη). • κύριο, όταν αναφέρεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο, ζώο, πράγμα, περιστατικό κλπ. Το αρχικό γράμμα των κύριων ονομάτων γρά­ φεται με κεφαλαίο (π.χ. ο Θανάσης, ο Ντορής. ο Παρθενώνας, η Ιλιάδα. οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004. Πέμπτη. Μάρτης, ο Επιτά­ φιος). • κοινό, όταν σημαίνει πρόσωπο, ζώο ή πράγμα του ίδιου είδους (π.χ. κορίτσι, σκυλί, σπίτι, πορτοκαλιά) ή ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα (π.χ. γράψιμο, χαρά. ανοησία). • περιληπτικό, όταν φανερώνει ένα σύνολο, δηλαδή πολλά πρό­ σωπο ή πράγματα μαζί (π.χ. λαός. ποίμνιο, στρατός, οικογένεια, κόσμος, ελαιώνας, τουφεκίδι).

83

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

ΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ή ΜΕ ΜΙΚΡΟ; Το ζήτημα αυτό έχει μεγάλη σημασία, καθώς συχνά γίνονται λάθη στη γραφή των κεφαλαίων και των μικρών. 0 γενικός κανόνας είναι ότι με κεφαλαίο γράφονται όλα τα κύρια ονόματα. Κύριο όνομα είναι η ιδιαίτερη ονομασία ενός ουσιαστικού που το διακρίνει από όλα τα άλλα όμοια του. Με εξαίρεση τα κύρια ονόματα, όλα τα άλλα γράφονται με μικρό.

Ποια κύρια ονόματα κρατούν το αρχικό τους γράμμα κεφαλαίο • Τα βαφτιστικά και τα οικογενειακά (ανθρωπωνύμια): Πέτρος. Αντώνης. Γιώργος. Ελένη. Ειρήνη. Μαρία. Πλάτωνας Αριστοτέλης Σωκράτης. Σεφέρης. Ελύτης. Σολωμός. Πολυλάς Όμηρος αλλά ομηρικά έπη Τα επίθετα που παράγονται από τα ανθρωπωνύμια γράφονται με μικρό: ομηρικά έπη. πλατωνικός διάλογος αριστοτελική λογική. σωκρατική μαιευτική, σολωμική ποίηση • Τα ονόματα ζώων: Ασπρούλα. Πιστός. Αζόρ • Τα ονόματα τόπων (τοπωνύμια) και οι επίσημες ονομασίες των κρα­ τών: Ελλάδα. Γαλλία. Ιταλία. Βουλγαρία. Αθήνα, θεσσαλονίκη. Πειραιάς Ρώμη. Παρίσι. Λονδίνο. Ελληνική Δημοκρατία. Μεγάλη Βρετανία. Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής • Τα εθνικά ονόματα και τα ονόματα που φανερώνουν καταγωγή: Έλληνας. Τούρκος. Βούλγαρος. Γάλλος. Ιταλός Αθηναίος. Κρητικός. Πατρινός. Βολιώτης. Ρόδιοι. Σερραίοι. Σουλιώτισσες Ελλάδα αλλά ελληνική παράδοση Όταν τα τοπωνύμια, τα εθνικά ονόματα και τα ονόματα που φανε­ ρώνουν καταγωγή είναι επίθετα ή επιθετικοί προσδιορισμοί, τότε το αρχικό τους γράμμα γράφεται με μικρό: Ελλάδα - ελληνική γλώσσα. Κρήτη - κρητική παράδοση. Σούλι - σουλιώτικη αντίσταση Η

Ουσιαστικά

• Τα απλά και τα σύνθετα γεωγραφικά ονόματα. «Απλά» ονομάζονται τα ονόματα των Βουνών, λιμνών, ποταμών κλπ.: Αχελώος. Πίνδος. Όλυμπος. «Σύνθετο» ονομάζονται τα ονόματα που συνοδεύονται από ένα γεωγραφικό όρο: Μεσόγειος θάλασσα. Αλμυρά Έρημος. Λευκά Όρη κ.λπ. ισθμός της Κορίνθου Όταν ο γεωγραφικός όρος Βρίσκεται πριν από το όνομα και είναι απόλυτα Βέβαιο ότι αναφέρεται σε γεωγραφική περιοχή, τότε ο γε­ ωγραφικός όρος γράφεται με μικρό γράμμα: ο ισθμός της Κορίνθου, η διώρυγα του Σουέζ η έρημος Σαχάρα • Τα ονόματα συνοικιών και γεωγραφικών τοποθεσιών (ακόμη και όταν περιέχουν περισσότερες από μία λέξεις): Ακρόπολη. Πατήσια. Ζωγράφου. Κυψέλη. Νέα Σμύρνη. Άνω Νέα Σμύρνη. Κακιά Σκάλα • Τα ονόματα δρόμων (οδών): οδός Σταδίου, οδός Πατησίων οδός Κύπρου αλλά Αττική Οδός Όταν η λέξη οδός βρίσκεται μετά το όνομα, τότε το αρχικό γράμμα γράφεται με κεφαλαίο: Ιερά Οδός. Εγνατία Οδός κ.λπ. • Τα ονόματα πλατειών: πλατεία Ομονοίας, πλατεία Κολωνακίου, πλατεία Συντάγματος • Τα ονόματα των μηνών, των ημερών της εβδομάδας και των εορτών: Ιανουάριος. Γενάρης. Φεβρουάριος. Φλεβάρης. Μάρτιος. Μάρτης. Απρίλιος. Απρίλης. Μάιος. Μάης. Ιούνιος. Ιούνης. Ιούλιος. Ιούλης. Αύ­ γουστος. Σεπτέμβριος. Σεπτέμβρης. Οκτώβριος. Οκτώβρης. Δεκέμ­ βριος. Δεκέμβρης. Δευτέρα. Τρίτη. Τετάρτη. Πέμπτη. Παρασκευή. Σάββατο. Κυριακή. Χριστούγεννα. Πάσχα. Σαρακοστή. Δεκαπενταύ­ γουστος. Πρωτομαγιά. Πάσχα. Ραμαζάνι Ο Μάρτης είναι μήνας της άνοιξης Τα ονόματα των εποχών γράφονται με μικρό: άνοιξη, καλοκαίρι φθινόπωρο, χειμώνας

85

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

Τα επίθετα που παράγονται από τα ονόματα ημερών, μηνών και εορ­ τών γράφονται με μικρό: Αθήνα - αθηναϊκός. Χριστούγεννα - χριστουγεννιάτικος. Μάρτης - μαρτιάτικος. Σάββατο - σαββατιάτικος • Λέξεις που αναφέρονται σε θεία πρόσωπα ή ιερά αντικείμενα: θεός. Χριστός. Άγιο Πνεύμα. Παναγία. Πανάγαθος. Σωτήρας. Αμνός, θεία Πρόνοια. Μεγαλόχαρη. Ζωοδόχος Πηγή. Βούδας. Αλλάχ. Μεγάλο Πνεύμα. Ιερά Σινδόνη. Άγιο Βήμα. Αγία Τράπεζα Ο θεός είναι μεγάλος αλλά ο θεός Άρης Η λέξη θεός, όταν οναφέρεται σε ειδωλολατρικό θεό, γράφεται με μικρό: ο θεός Απόλλωνας, η θεά Αθηνά • Οι ονομασίες θρησκειών, δογμάτων και αιρέσεων: Χριστιανισμός. Βουδισμός. Προτεσταντισμός Προτεσταντισμός αλλά προτεστάντες Οι ονομασίες των οπαδών των διαφόρων θρησκειών, δογμάτων και αιρέσεων γράφονται με μικρό: χριστιανός, μωαμεθανός, βουδιστής, ορθόδοξος. καθολικός, χιλιοστής • Οι λέξεις άγιος και όσιος όταν συνοδεύουν ονόματα μονών, εκκλη­ σιών, τόπων λατρείας ή δρόμων: ο ναός του Αγίου Γεωργίου, η Αγία Ααύρα [η μονή), ο Όσιος Λουκάς (η μονή), η οδός Αγίου Κωνσταντίνου • Οι προσωνυμίες των αγίων: Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος. Βασίλειος ο Μέγας. Ιωάννης ο Χρυσόστομος • Οι επωνυμίες εκκλησιών, εκκλησιαστικών θεσμών και ιδρυμάτων: η Ανατολική Εκκλησία, η Μητρόπολη της θεσσαλονίκης, η Εκκλησία της Ρώμης, το Ισλάμ, το Οικουμενικό Πατριαρχείο. η Ιερό Σύνοδος • Οι τίτλοι φορέων εκκλησιαστικής εξουσίας: ο Μητροπολίτης Νικαίας, ο Εξαρχος του Παναγίου Τάφου. 84

Ουσιαστικά

ο Πάπας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης αλλά ο μητροπολίτης θεσσαλονίκης Άνθιμος Οι τίτλοι φορέων εκκλησιαστικής εξουσίας, όταν συνοδεύονται από το όνομα τους, γράφονται συνήθως με μικρό: ο μητροπολίτης Νικαίας Αλέξιος, ο έξαρχος του Παναγίου Τάφου κ. Θεοφάνης, ο πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ'. ο οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος • Οι λέξεις'Ηλιος. Γη. Σελήνη, όταν είναι όροι του λεξιλογίου των φυ­ σικών επιστημών. η ακτίνα της Γης. η απόσταση της Γης από τη Σελήνη. η κατάκτηση της Σελήνης, η διάμετρος του Ήλιου Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις όμως οι ίδιες λέξεις διατηρούν μικρό το αρχικό τους γράμμα. Ταξίδι από τη Γη στη Σελήνη αλλά η καλλιέργεια της γης Εάν δεν είναι ουράνια σώματα, οι ίδιες λέξεις γράφονται με μικρό: η ανατολή του ήλιου, η εύφορη γη • Οι ονομασίες των μαθημάτων, των επιστημών και των τεχνών Φυσική. Μαθηματικά. Αρχαίο Ελληνικά. Ιστορία, Φιλοσοφία. Αστρονομία. Πολιτική Οικονομία. Μουσική η επιστήμη της Ψυχολογίας και το μάθημα των Μαθηματικών • 0 επιθετικός ή άλλος προσδιορισμός των χρονικών υποδιαιρέσεων της Γεωλογίας, της Παλαιοντολογίας, της Προϊστορίας, της Πρωτοϊστορίας και της Ιστορίας όταν έχει θέση ουσιαστικού: η Πλειστόκαινος, η Μεσόκαινος η Πρωτογεωμετρική αλλά η πρωτογεωμετρική περίοδος • Οι επωνυμίες των εκπαιδευτικών και των πνευματικών ιδρυμάτων: Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ακαδημία, Γ'Λύκειο Πειραιώς. Σχολή Καλών Τεχνών. Ακαδημία Αθηνών. Γαλλική Ακαδημία. 45ο Γυμνάσιο

67

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

• Τα ιστορικά γεγονότα, οι ιστορικές περίοδοι και οι όροι με σημαντικό ιστορικό-εθνικό περιεχόμενο: Μεσαίωνας, Αναγέννηση. Ελληνικός Διαφωτισμός. Μικρασιατική Καταστροφή. Βαλκανικοί Πόλεμοι. Ψυχρός Πόλεμος. Εθνικός Διχασμός. Χάρτα του Ρήγα ο Μεσαίωνας αλλά η μεσαιωνική γραφή Όταν οι ιστορικές περίοδοι έχουν θέση επιθετικού προσδιορισμού, τότε το αρχικό τους γράμμα γράφεται με μικρό: βυζαντινή αντίληψη, αναγεννησιακοί ζωγράφοι • Οι τίτλοι των έργων της λογοτεχνίας και της τέχνης: η Οδύσσεια του Ομήρου. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Δ. Σολωμού. η Ασκητική του Ν. Καζαντζάκη. οι Δαιμονισμένοι του Φ. Ντοστογιέφσκι, ο Παρθενώνας. το Κρυφό Σχολειό του Γύζη. η Γκουέρνικα του Πικάσο • Οι τίτλοι Βιβλίων, περιοδικών, εφημερίδων, κινηματογραφικών και θεατρικών έργων: Ανεμοδαρμένα'Υψη. Ο Ζητιάνος. Έγκλημα και Τιμωρία. Τα Σταφύλια της Οργής. Το Βήμα. Ελευθεροτυπία. Ελεύθερος Κόσμος. Κουρδιστό Πορτοκάλι. Έκτη Αίσθηση. Πολιτική Κουζίνα • Λέξεις που αναφέρονται σε προσωποποιημένες έννοιες: Δόξα. Ελευθερία. Ειρήνη. Δημοκρατία. Φασισμός η έννοια της Δημοκρατίας αλλά το πολίτευμα της δημοκρατίας Οι ονομασίες των πολιτευμάτων, των πολιτικών τάσεων και των οπαδών τους γράφονται με μικρό: δημοκρατία. Βασιλεία, μοναρχία, δικτατορία, φασίστες, ναζιστής, κομμουνιστής • Οι όροι που αναφέρονται στα επίσημα θεσμικά και διοικητικά όρ­ γανα μιας χώρας: η Κάτω Βουλή, η Βουλή των Λόρδων, η Βουλή των Κοινοτήτων, το Υπουργείο Εμπορίου, ο Αρειος Πάγος, το Συμβούλιο Επικρατείας, ο Δήμος Δράμας • Οι ονομασίες των διεθνών οργανισμών: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών. Ευρωπαϊκή Ένωση. 88

Ουσιαστικά

Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο • Οι επωνυμίες ιδρυμάτων και οργανισμών: Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος. Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Ολυμπιακή Αεροπορία. Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων. Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου • Οι επωνυμίες οργανώσεων, ενώσεων και συλλόγων: Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών. Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» • Οι επωνυμίες των τραπεζών: Τράπεζα της Ελλάδος. Εθνική Τράπεζα. Τράπεζα Πειραιώς. Εμπορική Τράπεζα • Οι επωνυμίες αθλητικών ομάδων και συλλόγων: Ολυμπιακός. Παναθηναϊκός. ΑθλητικήΈνωση Κωνσταντινουπόλεως. Πειραϊκός. Πανελλήνιος. Περιστέρι. Αρης, Ηρακλής • Η επίσημη επωνυμία των σωμάτων ασφαλείας, των τριών'Οπλων, καθώς και οι διοικητικές διαιρέσεις τους: Πολεμική Αεροπορία. Ελληνικός Στρατός. Πολεμικό Ναυτικό. Ομάδα Υποβρύχιων Καταστροφών. Γ" Σώμα Στρατού. 64η Πτέρυγα Μάχης. Β' Τάγμα Πεζοναυτών. Πυροβολικό. Β' Τάγμα Ελικοπτέρων Αεροπορίας Στρατού. Ελληνική Αστυνομία. Πυροσβεστικό Σώμα. Λιμενικό Σώμα • Οι λέξεις που αναφέρονται σε δημόσια αξιώματα και τίτλους, όταν αυτά αναφέρονται με τη θεσμική τους σημασία: Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Πρόεδρος του Αρείου Πάγου. Πρόεδρος της Βουλής

• Οι τιμητικοί τίτλοι: Εζ"ΌχόΓατος·. Σεβασμιότατος. Παναγιότατος κλπ.

89

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

ο Βασιλιάς αλλά ο Βασιλιάς Γεώργιος Όταν οι λέξεις που αναφέρονται σε δημόσια αξιώματα και τίτλους λειτουργούν ως επίθετα ή επιθετικοί προσδιορισμοί, τότε το αρχικό τους γράμμα γράφεται με μικρό: η Βασίλισσα Ελισάβετ, η πριγκίπισσα Άννα • Τα τακτικά αριθμητικά που συνοδεύουν ονόματα προσώπων ή γεγο­ νότων: Ελισάβετ η Α', Γεώργιος Β'. ΛέωνΣΤ' ο Σοφός. Β' Παγκόσμιος Πόλεμος • Οι επωνυμίες των κομμάτων: Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα. Νέα Δημοκρατία. Δημοκρατικό Κοινωνικό Κίνημα. Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, Δημοκρατικό Κοινωνικό Κίνημα. Συνασπισμός — Χρήσψες συμβουλές Χρησιμοποιήστε τα κεφαλαίο γράμματα περισσότερο σε τίτλους, επειδή απομνημονεύονται ευκολότερο. Γενικό, προτιμήστε τα μικρό (πεζά) γράμματα. Η κατάχρηση κεφαλαίων γραμμάτων ισοπεδώνει εντελώς το κείμενο, καλύπτοντας τίτλους και ονόματα (προσώπων, οργάνων, εταιρειών κλπ] που θα έπρεπε να τραβούν την προοοχή οε μια γρήγορη εξέταση. Η χρήση των κεφαλαίων υποχρεώνει, λόγω του πάχους τους. να επι­ λέγεται ένα σώμα (ύφος τυπογραφικού χορακτήρα) μικρότερο από εκείνο που ενδεχομένως απαιτεί η τυπογραφική παρουσίαση.

90

Ουσιαστικά

ΤΑ ΓΕΝΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Τα ουσιαστικά έχουν τρία γένη: αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο. Το γένος στη γραμματική ξεχωρίζει από το άρθρο και την κατάληξη. Τα περισσότερα ουσιαστικά έχουν μόνο ένα γένος. Πολλά ουσιαστικά όμως έχουν δύο τύπους: ένα για το αρσενικό κι ένα για το θηλυκό. Το θηλυκό σχηματίζεται τότε με τις καταλήξεις -ισσα. -ιρα. -φια. -αινα. -ίνα. -ού. -α. -η-. Βασιλιάς - Βασίλισσα αφέντης - αφέντρα αθλητής - αθλήτρια δράκος - δράκαινα

αράπης - αραπίνα καφετζής - καφετζού θείος - θεία αδερφός - αδερφή

Τα θηλυκά επαγγελματικά ουσιαστικά Βουλευτής ή Βουλευτίνα, γυμνασιάρχης ή γυμναοιάρχιοοα-. Πολλές φορές, όταν θέλουμε να δηλώσουμε την επαγγελματική ιδιό­ τητα μιας γυναίκας, αντιμετωπίζουμε κάποιες δυσκολίες, γιατί η ελλη­ νική γλώσσα δεν έχει πλάσει θηλυκά ουσιαστικά για πάρα πολλά επογγέλματα, ιδιαίτερα για εκείνα που θεωρούνταν «αντρικά» Έτσι. ενώ υπάρχουν θηλυκά ουσιαστικά για τα επαγγέλματα της νοικοκυράς, της μοδίστρας, της κομμώτριας, της εργάτριας, της υπηρέτριας, της δα­ σκάλας, της καθηγήτριας, της χορεύτριας κ,λπ.. για πολλά άλλα επαγ­ γέλματα, όπως αυτό του γιατρού, του δικηγόρου, του λογιστή, του θουλευτή, του γραμματέα, του κλητήρα, του ταμία, του λοχία κλπ., δεν έχουμε αντίστοιχο θηλυκό ουσιαστικό. Σήμερα, που οι κοινωνικές εξελίξεις έχουν καταργήσει τον διαχω­ ρισμό των επαγγελμάτων σε αντρικά και γυναικεία, παρουσιάζεται η ανάγκη να βρεθούν λεκτικοί τρόποι, αποδεκτοί από το γλωσσικό αισθη­ τήριο, που να δηλώνουν τη γυναίκα κάτοχο του επαγγέλματος. •Ένας τρόπος είναι η παραγωγή θηλυκών ουσιαστικών με την προ­ σθήκη των καταλήξεων -α. -ίνα. -τρία. -ισσα στο θέμα του αρσενικού ονόματος: δάσκαλος-δασκάλα. δικηγόρος-δικηγορίνα 91

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

διευθυντής-διευβύντρια.μεταφραστής-μεταφράστρια γυμνοσιάρχης-γυμνασιάρχισσα. αρχιτέκτων-αρχιτεκτόνισσα Πολλά από τα ουσιαστικά που παράγονται με αυτό τον τρόπο έχουν υι­ οθετηθεί, έχουν γίνει αποδεκτά από το γλωσσικό αισθητήριο μας και χρησιμοποιούνται·. η δασκάλα, η εκδόχρια. η χορεύτρια, η παρουσιάστρια Άλλα όμως. αν και χρησιμοποιούνται στη λαϊκή γλώσσα [γιατρίναή γιατρέααα) δεν έχουν υιοθετηθεί επίσημα/Ετσι, δεν θα βρείτε σε επίσημα έγγραφα, για παράδειγμα, τις λέξεις προεδρίνα. δικηγορίνα. αστυνομι­ κίνα, δικαστίνα. γιάτραιναή γραμμάτισσα και γραμματίνα • Ένας άλλος τρόπος για να δηλώσουμε την επογγελματική ιδιότητα μιας γυναίκας είναι να χρησιμοποιήσουμε το αρσενικό ουσιαστικό Βάζοντας μπροστά το θηλυκό άρθρο: η πρόεδρος, η δικηγόρος, η αεροσυνοδός η συγγραφέας, η γραμματέας, η δικαστής, η ελεγκτής Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το αρσενικό επαγγελματικό ουσιαστικό λήγει σε -ος [μηχανικός, βιολόγος, σύμβουλος, αξιωματικός], η χρήση του αρσενικού με την απλή αντικατάσταση του αρσενικού άρθρου από το θηλυκό δεν δημιουργεί κανένα απολύτως πρόβλημα, ούτε στη γε­ νική ούτε σε άλλη πτώση: η υπουργός, της υπουργού, τις υπουργούς η υπάλληλος, της υπαλλήλου, τις υπαλλήλους της συγγραφέα ή της συγγραφέως, της ταμία ή της ταμίου. της βουλευτή ή της Βουλευτού: Όταν το αρσενικό επαγγελματικό ουσιαστικό λήγει σε -ας. -ι'σςή -ής, η χρήση του για να δηλώσει τη γυναίκα που ασκεί το επάγγελμα με την απλή αλλαγή του άρθρου δημιουργεί προβλήματα, ιδιαίτερα στη γενική πτώση του ενικού και στον πληθυντικό αριθμό. Στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιείται η γενική της καθαρεύουσας: της συγγραφέως, της γραμματέως, της ταμίου τηςλοχίου. της δικαστού, της ελεγκτού

92

Ουσιαστικά

Στον πληθυντικό αριθμό είναι ανάγκη να Βάλουμε μπροστά τις λέξεις οι γυναίκες ή οι κυρίες. οι γυναίκες συγγραφείς, οι γυναίκες Βουλευτές οι κυρίες δικαστές η γενική διευθυντής ή η γενικός διευθυντής; Όταν απαιτείται να χρησιμοποιηθεί και επίθετο μπροστά από το ουσια­ στικό, τότε το επίθετο θα έχει συνήθως τον τύπο του αρσενικού: π επαρχιακός δικαστής, η γενικός ταμίας

Τα θηλυκά των ζώων Τα περισσότερα ονόματα ζώων έχουν μόνο μία λέξη για το αρσενικό και το θηλυκό: η αλεπού, η αρκούδα, η οχιά. το ζαρκάδι Τα ονόματα ουτά λέγονται επίκοινα και για να ορίσουμε το φυσικό γένος χρησιμοποιούμε το επίθετο αρσενικόςή Θηλυκός. η αρσενική αλεπού, η θηλυκή αρκούδα, το αρσενικό ζαρκάδι Για μερικό ζώο όμως, που έχουν ιδιαίτερη αξία για τον άνθρωπο, υπάρ­ χει άλλη λέξη για το αρσενικό και άλλη λέξη για το θηλυκό, ή το αρσε­ νικό και θηλυκό γένος ξεχωρίζει με διαφορετική κατάληξη: άλογο - φοράδα πετεινός - κότα ή όρνιθα ελάφι - ελαφίνα λύκος - λύκαινα κριάρι - προβατίνα τράγος - γίδα

πρόβατο - προβατίνα κουνέλι - κουνέλα σκύλος - σκύλα γάτα - γάτα περιστέρι - περιστέρα γάλος - γαλοπούλα

93

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

Ουσιαστικά με δύο γένη Μερικά ουσιαστικά έχουν δύο γένη με διαφορετική κατάληξη και με­ ρικές φορές με διαφορετικό τονισμό: ο αρραβώνας - η αρραβώνα η γιαούρτη - το γιαούρτι ο νοτιάς - η νοτιά ο κρίνος - το κρίνο η ρακή - το ρακί

ο σκύλος - το σκυλί ο πήχης - η πήχη ο έλατος - το έλατο ο τίγρης - η τίγρη ο πεύκος - το πεύκο

Ουσιαστικά με δύο γένη αλλά διαφορετική σημασία η Βροντή: μπουμπουνητό // ισχυρός κρότος # ο Βρόντος: ισχυρός κρό­ τος με μεταφορική σημασία, π.χ. οι εκφράσεις Μιλάει στο βρόντο [•. δεν εισακούεται). Οι κόποι μου / τα λόγιο μου/οι συμβουλές μου / όλα πήγαν στο βρόντο [. χαμένα). το τραπέζι: το έπιπλο για φαγητό // σύνολο από σκεύη και φαγητά που βρίσκονται επάνω στο τραπέζι, π.χ. οι εκφράσεις Στρώνω ή βάζω (το) τρα­ πέζι (δηλ στρώνω το τραπεζομάντιλο και βάζω τα σερβίτσια). Το τραπέζι είναι έτοιμο. Σηκώνω το τραπέζι [δηλ. παίρνω τα σερβίτσια, όταν τελειώσει το φαγητό). Βρήκε στρωμένο τραπέζι (δηλ τα βρήκε όλα έτοιμα από άλ­ λους) # η τράπεζα: το πιστωτικό ίδρυμα, π.χ. η Εθνική Τράπεζα, η Εμπο­ ρική Τράπεζα κλπ. II το κτίριο στο οποίο στεγάζεται το πιστωτικό ίδρυμα // δημόσιο ή ιδιωτικό ίδρυμα που συγκεντρώνει και διατηρεί ορισμένα όργανα ή ουσίες του ανθρώπινου σώματος, για να χρησιμοποιηθούν σε εγχειρήσεις ή μεταμοσχεύσεις, π.χ. τράπεζα αίματος/δέρματος /νεφρών /οφθαλμών / σπέρματος /μοσχευμάτων II (στην πληροφορική) τράπεζα δεδομένων / πληροφοριών, σύνολο στοιχείων που είναι συγκεντρωμένα και ταξινομημένα σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. η άχνα: (σε αρνητικές προτάσεις) ο θόρυβος που προκαλεί η εκπνοή, ως ο ελάχιστος ψίθυρος, σιωπή, τσιμουδιά, π.χ. οι εκφράσεις Μη βγά­ λεις άχνα! Ούτε άχνα δεν ακουγόταν στο δωμάτιο # ο αχνός: (λογοτε­ χνικά) Σκούπισε την άχνα [·. τη θαμπόδα που άφησε η ανάσα) από το τζάμι για να δει καλύτερα.

94

Ουσιαστικά

η κοπέλα: η νεαρή γυναίκα, το κορίτσι # το κοπέλι: αγόρι ή νεαρός άντρας, π.χ. Λέγε λέγε χο κοπέλι, κάνει την κυρά και θέλει (δηλ. με την επιμονή όλα μπορεί κανείς να τα καταφέρει) // μαθητευόμενος τεχνίτης ή εργάτης, π.χ. Κατά το μαστρο-Πάννη και τα κοπέλια του (έκφραση για μαθητευόμενους τεχνίτες ή για μαθητές που μοιάζουν με τα αφεντικά ή τους δασκάλους τους) // περιπαικτικά ο Κρητικός. η μάντρα: περιφραγμένος ανοιχτός χώρος, π.χ. Γύρω από τον κήπο ήταν χτισμένη μια ψηλή μάντρα// χώρος που πουλούν διάφορα υλικά ή αντι­ κείμενα, π.χ. μάντρα οικοδομών/ αυτοκινήτων# το μαντρί: η στάνη των ζώων, ιδίως αιγοπροβάτων, π.χ. Ο λύκος μπήκε στο μαντρί και άρπαξε ένα πρόβατο// (μεταφορικά) Ξαναγύρισε στο μαντρί (δηλ. στο κόμμα). η μέση: μεσαίο, το κεντρικό τμήμα ενός διαστήματος ή του ανθρώπινου σώματος, π.χ. Έκοψε το ψωμί στη μέση. Έχει μέση δαχτυλίδι. # το μέσο: καθετί που χρησιμοποιείται για την πραγματοποίηση ενός σκοπού, π.χ. διαθέτω /χρησιμοποιώ διάφορα μέσα. μεταφορικά / τεχνικά μέσα. μέσα παραγωγής /μαζικής ενημέρωσης κ.λπ. // ενέργειες για την πραγματο­ ποίηση ενός σκοπού, π.χ. προληπτικά Ι αποτελεσματικά Ι νόμιμα μέσα. 0 σκοπός αγιάζει τα μέσα II άνθρωπος με κατάλληλες προσβάσεις που τον χρησιμοποιούμε για να επιτύχουμε κάτι, π.χ. έχω ή Βάζω μέσο για να διοριστώ κάπου 11 το μεσαίο τμήμα ενός διαστήματος, χρονικού ή τοπι­ κού, π.χ. στο μέσο τηςνύχτας //τηςΒδομάδας //του λεωφορείουκ.λπ. το περιβόλι: χώρος στον οποίο καλλιεργούνται λαχανικό ή οπωροφόρα δέντρα, ο μπαξές, ο κήπος, π.χ. Μου έκανε την καρδιά περιβόλι (ειρω­ νικά με δυσαρέστησε, με στενοχώρησε πολύ) # ο περίβολος: ο περι­ φραγμένος χώρος γύρω από κτίριο, π.χ. Τα παιδιά παίζουν στον περίβολο της εκκλησίας / του σχολείου. το πλευρό: το πλευρό, παίδι (ανθρώπου ή ζώου) # η πλευρά: (για χώρο, αντικείμενο ή σώμα) η επιφάνεια που βρίσκεται στα δεξιά ή αριστερό, μπρος ή πίσω, πάνω ή κάτω, π.χ. Η είσοδος βρίσκεται στη δυτική πλευρά του κτιρίου. Η μπροστινή πλευρά του σπιτιού πολυκατοικίας θέλει βάψιμο II το τμήμα ενός χώρου, μιας έκτασης, που βρίσκεται δεξιά ή αριστερά, από τη μια ή από την άλλη μεριά σε σχέση με ένα υπαρκτό ή νοητό κέντρο ή σταθερό σημείο, π.χ. Η αίθουσα είχε δύο πλευρές με καθίσματα. Πέρασε τη γέφυρα και βρέθηκε στην άλλη πλευρά του ποταμού. Κατοικεί στην ανατο­ λική πλευρά τηςπόληςΙΙ η όψη. π.χ. Η πρώτη/δεύτερη πλευρά του δίσκου. 95

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

η ρετσίνα: είδος ελληνικού (άοπρου) κρασιού αρωματισμένου με ρε­ τσίνι # το ρετσίνι: παχύρρευστη και κολλώδης ουσία που εκκρίνεται οπό τον κορμό και τα κλαριά ορισμένων δέντρων και κυρίως του πεύ­ κου, η ρητίνη. η σκανδάλη: εξάρτημα του μηχανισμού των πυροβόλων όπλων, π.χ. πιέζω / πατάω / τραβάω τη σκανδάλη. Με το δάχτυλο στη σκανδάλη [. πανέτοιμος για δράση, για επίθεση) # το σκάνδαλο: αναστάτωση ή ανω­ μαλία που προκαλείται από λόγια, πράξεις, συμπεριφορά ή γεγονότα που έρχονται σε σύγκρουση με τους νόμους της ηθικής, της ευπρέ­ πειας, της αιδούς κλπ., π.χ. Προκάλεσε σοβαρό σκάνδαλο. Είμαι/γίνο­ μαι αιτία σκανδάλου. Η πέτρα του σκανδάλου [•. Η αιτία της αναστάτωσης). η σκάφη: οικιακό σκεύος μακρόστενο και βαθουλό, ηου χρησιμοποι­ είται για το πλύσιμο των ρούχων. Έκφραση: Λέω τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη Ι λέω τα πράγματα όπως είναι, χωρίς ωραιοποιήσεις) # το σκάφος: πλοίο // αεροσκάφος // διαστημόπλοιο. η σούβλα: μεταλλική ή ξύλινη ράβδος την οποία περνούν μέσα από ολόκληρο σφάγιο ή κομμάτια κρέατος για να τα ψήσουν, π.χ. αρνάκι Ι κοτόπουλο /χοιρινό της σούβλας/στη σούβλα. Γυρίζω τη σούβλα. Ψήνω στη σούβλα. # το σουβλί: εργαλείο του χεριού με μυτερή άκρη, που το χρησιμοποιούμε για να ανοίγουμε τρύπες, π.χ. το σουβλί του τσαγκάρη. η χώρα: τμήμα της επιφάνειας της γης που κατοικείται από ένα λαό και αποτελεί συνήθως αυτόνομο κράτος, π.χ. η χώρα μας, οι ξένες χώρες II μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή, π.χ. Στην ορεινή χώρα θα έχουμε χιονοπτώσεις. Λαμβάνει χώρα (.· συμβαίνει) // τμήμα της επιφά­ νειας του σώματος κάτω από το οποίο βρίσκεται συνήθως κάποιο όργονο. π.χ. καρδιακή / νεφρική / οσφυϊκή / στομαχική χώρα # ο χώρος: υπαίθρια έκταση, π.χ. ελεύθερος χώρος για άθληση II δωμάτιο, π.χ. το διαμέρισμα έχει μεγάλους/στενούς χώρους //γεωγραφική έκταση, πε­ ριοχή, π.χ. ευρωπαϊκός / μεσογειακός / ελληνικός χώρος Ι εναέριος / θαλάσσιος χώρος κλπ.

Μ

Ουσιαστικά

Η ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Η κλίση των ουσιαστικών διαφέρει ανάλογα με το γένος, τον αριθμό των συλλαβών (ισοσύλλαβο-ανισοσύλλαβα) και την κατάληξη τους. ΙσοσύλλαΒο λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν ίσο αριθμό συλλαβών και στους δύο αριθμούς και σε όλες τις πτώσεις ο μήνας - οι μήνες, η θάλασσα -οι θάλασσες, ίο μήλο - τα μήλα ΑνισοσύλλαΒα λέγονται τα ουσιαστικά τα οποία στον πληθυντικό αριθμό έχουν μία συλλαβή παραπάνω: ο σφουγγαράς - οι σφουγγαράδες, η γιαγιά - οι γιαγιάδες. το σώμα - τα σώματα

Πληροφορίες για την κλίση των αρσενικών ουσιαστικών Τα ισοσύλλαΒα δισύλλαβο σε -σςκαι όσα τελειώνουν σε -ι'σςστη γενική του πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα: ο μήνας - των μηνών, ο κτηματίας - των κτηματιών Τα ισοσύλλαβα προπαροξύτονα σε -ας· στη γενική του πληθυντικού το­ νίζονται στην παραλήγουσα: ο άμβωνας - των αμβώνων, ο άρχοντας - των αρχόντων ο γείτονας - των γειτόνων, ο λάρυγγας - των λαρύγγων ο πίνακας- των πινάκων, ο ρήτορας- των ρητόρων ο Λάκωνας - τωνΛακώνων. ο Κύκλωπας - των Κυκλώπων Τα ισοσύλλαβα παροξύτονα σε -ηςστη γενική του πληθυντικού κατεβά­ ζουν τον τόνο στη λήγουσα: ο ναύτης- των ναυτών, ο κυβερνήτης- των κυβερνητών ο επιβάτης - των επιβατών, ο αγωγιάτης -των αγωγιατών ο Ανατολίτης - των Ανατολιτών, ο Πειραιώτης - των Πειραιωτών ο Σπετσιώτης - των Σπετσιωτών Ία ισοσύλλαβα σε -ος σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε -ε-, αδερφέ, θεέ. γιατρέ, ήλιε. ουρανέ

97

Ζ

•

ι

ο

:

Ι

Ά

η

ι

< < <

|~| ζ <

ο

Ι

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

3 ο Ζ

1 <

.Ϊ:

&

χ

^'

χ χ.

ο ο

2

χ

< <

Χ

ι—

ν 0

ο ο. ο Ι>

IV

ω

-Ο

ί-ί·

.ο Χ"

•">

ο

δ ο*

„

«ν • 3 1*1 Ο

Ρ

• 3

χ ζ \\ £ < ^ 8π αθ­ω ^ Ι >* " δ Ι ϋ

σ

*- •Ο χ Β %."

χ

•->·

Ι Ι> Ι ι <

<

ι^· χ ;£

-ο 3. ο

"ο2. •ο χ

οντος θα έχω πλεχτεί ;ήθο έχω πλεγμένος κτλ]

ΙΜ

πλεκόσουν

κτλ (ή να είμαι πλεγμένος κτλ ]

Ρήματα

ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΣΥΖΥΓΙΑΣ Ενεργητική φωνή «δροσίζω»

δροσίζω

δροοΕζο;

δροσίζεις

δροσίζεις

δροι.ζει

δρόσιζα

δρόσιζα δρόσιζε δροσί­

ΑΌΡΙΣΤΟς

δροοίζουΐοΐμε δροοίζουΐοΐμε δροσίζετε

δροσίζετε

δροσίζουν

δροσίζουν

δρόσισα

δροσίσω

δρόσισες

δροσίσεις

6ροσ;σε

βροαίοα

δροσίσαμε

δροσίσουμε

δροσίσατε

δροσίσετε

δρόσισαν

δροσίσουν

ζοντας δροσίζετε

δρόσιζες δρόσιζε δροσίζαμε δροσίζατε δρόσιζαν

δρόσιοί δροσίσει δροοίστε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ

ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΧΡΟΝΟΙ

ΠΕΡΙΦΡΑΠΙΚΟΙ

ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΌς

ΕΝΕΣΤΏΤΑς

ΧΡΟΝΟΙ

ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟ! ΤΑΚΤΙΚΗ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΜΕΤΟΧΗ ΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΣΤΙΚΗ (ηι Μον. ν» ν«ί

Εξακολουθητικός μέλλοντος θο δροσίζω, θα δροσίζει κτλ

Ποροκείμενος

Στιγμιαίος μέλλοντας θο δροσίσω, θο δροσίσεις κτλ.

να έχω δροσίσει, να έχεις δροσίσει

Παροκείμενος. έχω δροσίσει. [Α έχω δροσιομένο κτλ]

να έχει δροσίσει

Υπερσυντέλικος είχα δροσίσει, [ή είχα δροσιομένο κτλ Ι

|ή να έχω δροσιομένο κτλ)

Συντελεσμένος μέλλοντος θα έχω δρόσισα |Λ θα έχω δροσισμένο κτλ Ι

Παθητική φωνή «δροσίζομαι» ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΜΕΤΟΧΗ ΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΣΤΙΚΗ Νο. ©ιβν. νιο νβ!

δροσίζομαι δροσίζεσαι

δροσίζομαι

δροσίζετοι

δροσίζεται

δροσίζεσαι

δροσιζόμουν ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΌς

ΕΝΕΠΟΤΑΣ

ΧΡΟΝΟΙ

Ιδροσίζου]

ΑΟΡΙΠΟΣ

δροσιζόμαστε δροσιζόμαστε δροσίζεστε

δροσίζεστε

δροσίζονται

δροσίζονται

δροσ;στηκο

δροσιστώ

δροσίστηκες

δροσιστείς

δρκ^στηκε

ΕΡΜΜΒΙ

(δροσίζεστε)

δροσιζόταν δροσιζόμοστε δροοιζόσοστί δροσίζονταν

δροοίσου δροσιστεί

δροσίστηκομι δροσιστούμε δροοίστΑκοτε δροσιστείτε δροσίστηκσν

δροσιστείτε

δροσιστούν δροσισμένος

•ΜΧΆ ΟΡΙΠΙΚΗ Εξακολουθητικός μέλλοντας, θα δροσίζομαι, θο δροσίζεσαι κ ι λ ΧΡΟΝΟΙ

ΠΕΡΙΦΡΑΠΙΚΟΙ

δροσιζόσουν

ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ Ποροχείμενος

Σπνμοίος μέλλοντος θο δροσιστώ, θα δροσιστείς θο δροσιστεί κ Λ να έχω δροσιστεί, να έχεις Παροκείμενος έχω δροσιστεί [η είμαι δροαισμένος κτλ Ι

δροσιστεί, νο έχει δροσιστεί

Υηερσυντέλικος: είχα δροσιστεί |π ήμουν δροαισμένος κτλ)

Ιή νο είμαι δροσισμένος κτλ)

Συντελεσμένος μέλλοντος θο έχω δροοοτεί (ή θο άμα δροσημένοςκιλ)

165

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΣΥΖΥΓΙΑΣ Ενεργητική φωνή «αγαπώ»

ΑΌΡΙΣΤΟς

ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ίνο. ύκι. γ« «1

ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΜΕΤΟΧΗ ΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΣΤΙΚΗ

αγαπώ

αγαπώ

αγαπάς

αγοηάς

αγαπούσα

ανοπα

αγαπά

ογο-

αγαπούμε

Βγαηοΰμι

ηώντας

ετγοπαη

αγαπάτε

αγαπούν

σγοπούν

ογόηησο

αγαπήσω

αγάπησες

ογοπήοεις

αγάπησε

αγαπήσει

αγαπήσαμε

αγοπήοουμί

αγαπήσατε

σγοπήοετε

αγαπηοαν

αγαπήοουν

ογαηο

αγαπάτε

ΧΡΟΝΟΙ

αγοηούοες αγαπούσε αγαπούσαμε αγαπούσατε σγοπούοον

αγάπησε αγαηήοει αγαπήστε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ

ΟΡΙΣΤΙΚΗ

ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΟΙ

ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΌς

ΕΝΕΠΩΤΑΣ

ΧΡΟΝΟΙ

Παρακείμενος

Εξακολουθητικός μέλλοντας 8' αγαπώ, θ' αγοηός θ' αγαπά κτλ

Στιγμιαίος μέλλοντος θ' αγαηηοω. θ' σγοηήσεις. θ' αγαπήσει κτλ να έχω ογοπήοει. να έχεις Παρακείμενος, έχω αγαηήοει (η έχω αγαπημένο κτλ Ι

αγαηήοει. να έχει αγαηήοει

Υπερσυντέλικος είχα αγοπήαει Ιή είχα αγαπημένο κτλ Ι

Ιή να έχω ογοηημένο κτλ)

Σι//τελεομίνοςμίλν>ν Λόυντ. Κρατούμε τα όμοια σύμφωνα ανάμεσα από φωνήεντα, εκτός από τα ζεύγη οο, άά. 99. π ο υ ο ε ν μπορούν να μεταγραφούν με την ξενική προφορά τους (μπμπ, ντντ, γκγκ): ΜΘΙΙΘΠΤΙΘ - > Μαλλαρμέ, Μ3ηή3Η3η - > Μανχότταν, αλλά: Ηοίίπιβηη - > Χόφμαν, ΜΒηηΜείηη - > Μανχάιμ. Αάάίδοη - » Αντισον. Προσοχή Δεν λογίζονται όμοια σύμφωνο τα συμφωνικά συμπλέγματα: εκ, ες, 3ε. βοή, 52, τα οποία και μεταγράφονται όπως, κατά περίσταση προφέρονται: Εεκ6ΓΓΠ3ηη —» Έκερμαν, ΒΙβεκννβΙΙ —> Μπλάκουελ, Ι35εβ11ε·5 —> Λόσελς, ΑδοήβΗΓηουι^ - > Ασάφφεμπουργκ.

233

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

Στα γερμανικά ονόματα το διπλό συμφωνικό σύμπλεγμα 5θη μεταγρά­ φεται ως διπλό σίγμα [σ): ΕδοπβςηοΙΙζ - > Έσσολτζ. Κρατούν την καθιερωμένη μορφή τους τα ζεύγη: όνομα εξελληνισμένο + επώνυμο εξελληνισμένο: Ιωάννης Γουτεμ­ βέργιος, Φραγκίσκος Βάκων. όνομα ξενόφωνο + επώνυμο εξελληνισμένο: Ριτσιότι ΓαριΒάλδης. όνομα εξελληνισμένο + επώνυμο ξενόφωνο.- Γεώργιος Ουάσιγκτον. Κάρολος Ντε Γκωλ. Βίχτωρ Ουγκό. Ιούλιος Βερν. ΛέωνΤρότσκυ. όνομα ξενόφωνο + επώνυμο ξενόφωνο: Σαρλ Μωρράς, Ζυλ Ρομοίν. Λέον Μπλουμ Προσοχή Όπως προκύπτει από τα παραπάνω παραδείγματα, το ίδιο προσωπωνύμιο άλλοτε εξελληνίζεται και άλλοτε όχι. Γνώμονας είναι η συνήθεια. Σε περίπτωση αμφιβολίας προτιμούμε το ξενόφωνο: Εμίλ (όχι Αιμί­ λιος] Ζολά. Πωλ (όχι Παύλος) Βαλερύ. Άλφρεντ (όχι Αλφρέδος) ντε ΜυσσέΤα ξενικά κύρια ονόματα που δεν εξελληνίζονται, ούτε έχουν καθιερω­ μένο τύπο μεταγραφής αποδίδονται χωρίς εφαρμογή της ιστορικής ορθογραφίας: \Λ/3ΐΐ€Γ 5ςοτΙ - » ΟυώλΓερΓκοιΙόχιΣκωτ), 53η ΑηΙοηίο - > Σαν Αντόνιο (όχι Σαν Αντώνιο), 53ηΐ3 νίΐτοπβ - > Γόντσ Βιπόρια (όχι Σόντα Βιπώρια). Η εξελληνισμένη μορφή των ξενικών κυρίων ονομάτων δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις σήμερα ανεκτή, με κριτήριο το σύγχρονο γλωσ­ σικό αίσθημα. Π.χ Μηοσσυέ και όχι Βοσσουέτος, Σαίξπηρ και όχι Σακαισπήρος Ντιντερό και όχι Διδερότο. Γαΐωμπρισνκαι όχι Σατωβριάνδος. Μιλάνο και όχι Μεδιόλανο (αλλά Σύνοδος του Μεδιολάνου). Προσοχή Ξενικά κύρια ονόματα τα οποία δεν έχουν εξελληνιστεί, αλλά χρησιμο­ ποιούνται ήδη σε πάγιο τύπο της απλής μετογραφής τους, κρατούν τον τύπο αυτό, εφόσον δεν διαιωνίζει αδικαιολόγητες αλλοιώσεις. Γρά­ φουμε και λέμε: Νέυ και όχι Νε. Τσώρτοιλ και όχι Τσέρτσιλ. Ρούζβελτ και όχι Ρόοζβελτ. Γιβραλτάρ και όχι Τζιμπράλταρ. Σεβαστές παραμένουν αλλοιώσεις με διεθνή πλέον κοθιέρωση. όπως: Ποτέμκιν και όχι Πατιόμκιν. Βαν Γκογκ και όχι Βαν Χοχ, Άιφελ και όχι Εφφέλ, Ντρέυφους και όχι Ντρεφύς. 234

Η μεταγραφή των ξένων ονομάτων στη νέα ελληνική Ι— Η πρότοση του Γεωργίου Μπαμπινιώτη 0 Γεώργιος Μπαμπινιώτης καθηγητής της Γλωσσολογίας στο Πανεπι­ στήμιο Αθηνών, υποστηρίζει τη λεγόμενη αρχή της αντιστρεψψότητας. υ ως απόδοση του γ, αι ως απόδοση του βί και διατήρηση των διπλών συμφώνων. Παραθέτουμε την άποψη του από την εφημερίδα Το Βήμα της Κυριακής. 9 Νοεμβρίου 1997: «Η ίδια η γραφή ενός ονόματος ξένου προσώπου ή τόπου πρέ­ πει νο είναι τέτοια που να μπορεί να μας οδηγήσει «αναστρε­ φόμενη» από την ελληνική απόδοση στην πραγματική μορφή του ξένου ονόματος όσο πιο κοντά γίνεται. Γράφοντας λ.χ. Ντε Γκωλλ, Σέλλεϋ. Σωσσύρ. Ρουσσώ, Ντεμπυσσύ. Μπόυρον. Τσόμσκυ κ.τ.ό. οδηγείσαι ευκολότερα πολύ κοντά στις αρχικές μορφές των ονομάτων ϋθ ΟβυΙΙθ. δηβΙΙβγ, δβυδδυΓθ. Κου55θ3υ, ϋθουδδγ, Βγτοη, 0ηοπη5κγ απ' ό,τι αν αηλογραφήσεις τα ονόματα ως Ντε Γκολ. Σέλεί. Σοσίρ. Ρουσό, Ντεμπισί. Μπάιρον, Τσόμσκι! Πρόκειται για την ίδια αρχή που ακολουθείται συμβατικά και σε γενικές γραμμές στην απόδοση των ονομάτων στα διαβα­ τήρια, σε πινακίδες με τα ονόμοτα δρόμων, πόλεων, χωριών κ.λπ., σε χάρτες, σε επίσημα έγγραφα κ.τ.ό Όταν λέγεσαι λ.χ. Οικονομίδης Χρίστος, κατάγεσαι από τη θεσσαλονίκη και κα­ τοικείς στην οδό Υπερείδου 6, στο διαβατήριο σου θα γραφεί: ΟίκοηοΓΏΐάίδ ΟήπδΙοδ. Τηβ553ΐοηίκΐ, ΥρεΓβίάου Ι* (και όχι ΙκοηοπΊίάί5, Ιρθπάυ κ.λπ.) Κι αυτό για να υπάρχει αντιοτρεψιμότητα στην απόδοση, να μπορεί δηλαδή το μεταγραμμένο όνομα να οδηγήσει στην αρχική μορφή του ονόματος και σε ταύτιση του προσώπου. Απ' όσα λέμε είναι σαφές ότι υποστηρίζουμε την άποψη ότι η ορθογραφία των ξένων κυριωνυμίων (ανθρωπωνυμίων και τοπωνυμίων) πρέπει να οδηγεί, κατά το δυνατόν, στην ορθο­ γραφική παράσταση (όπου είναι δυνατόν και στην προφορά, εφόσον δεν διαφέρει) της ξένης ονομασίας, και ότι δεν έχει βάση αυτό που παρατηρούμε τελευταία στον Τύπο, σε βιβλία, σε έγγραφα να απλογραφούντοι τα ξένα κύρια ονόμοτα κατ" επέκταση της απλογράφησης των ξένων προσηγορικών ονο­ μάτων. (...) Είναι χαρακτηριστικό, ωστόσο, και διδακτικό και πρέπει

235

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

να προβληματίσει όσους προκρίνουν τέτοιες αστήρικτες απλογραφήσεις ότι ο ίδιος ο εισηγητής της αηλογράφηοης των ξέ­ νων λέξεων, ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, διαφοροποιεί τη γραφή των ξένων κυριωνυμίων [Νεοελληνική Γραμματική, 1941. σ. 426 κ.εξ.) διδάσκοντας ότι πρέπει να γράφουμε Μασσαχουσέπη (Μ3553εήυ5θΐΐ5), Μυοσέ (Μυ55θΙ), Ροσσίνι (Ρθ55ίηϊ), Σίλλερ (&ΟΗΪΙΙΘΓ). Μισσισσιπηής (Μίδδίδδίρρί), Νέα Υόρκη (Νβνν ΥΟΓΚ), Βολταίρος (νΌΙΙβίΓθ), Βερλαίν (νβΓίβίηβ). Χόυδεν (Ηβγάβη), κλπ. Τη μόνη αηλογράφηση που προτείνει είναι να μη γράφουμε με η και ω (όχι Μπωντλοίρ αλλά Μηοντλοίρ) ό.τι θεωρείται στην ξένη γλώσσα ως μακρό ή ως δί­ φθογγος (θυ. θθυ κ.τ.ό.. π.χ. ΒβυάβΙθίΓβ, Ρουδδθβυ) και να γράφονται αντιθέτως με ι. ε, ο, μερικά ξένα φωνήεντα και δί­ φθογγοι, που μεταγράφονται συνήθως με η, ει. οι, αι, ω. π.χ. Γκοτιέ (όχι Γκωτιέ, ΟθυΙίβΓ), Μοηασσάν (όχι Μωπασοάν. ΜβυΡ3553ΠΙ). Μηουαλό (όχι Μηουλώ. ΒοίΙββυ), Κέμπριτς (όχι Καίμηριτς, 03Γηοπάα.θ). Μοντρέ (όχι Μοντραί, ΜΟΠΙΓΘΒΧ). Για λόγους συνέπειας (για να μην υπάρξει σύγχυση ανάμεσο στην αρχή της αντιστρεψιμότητας, που κι ο ίδιος ο Τριανταφυλ­ λίδης δέχεται για τα κύρια ονόματα και στην αρχή της αηλογράφησης) θα ήταν προτιμότερο, νομίζω, να αποφύγουμε στα ξένα κυριωνύμια την αηλογράφηση ή να τη χρησιμοποιήσου­ με μόνον όπου Βοηθάει. Συγκεκριμένα θεωρώ σκόπιμο να συνεχίσουμε να γράφουμε (δύο έγκυρες Εγκυκλοπαίδειες, η «Πάπυρος - Λαρούς - Μηριτάννικα» και η θεματική Εγκυκλοπαίδεια της Εκδοτικής Αθη­ νών ακολουθούν αυτές τις αρχές) με αι ονόματα όπως Γκαίτε. Γκαίμπελς, Γαίγκερ, Χοίντελ κ.τ.ό. (μπορούν να δοθούν κανό­ νες), τα οποία αν ακολουθήσουμε την αηλογράφηση θα πρέπει να γραφούν Γκέτε. Γκέμπελς. Γέγκερ. Χέντελ, ενώ θα γράφουμε Βερλαίν και Μονταίν1 Το η μπορεί να εξακολουθήσει να χρη­ σιμοποιείται για το β, ββ. ίθ και βί δίνοντας ορθογραφήσεις όπως Ντηφόου, Γκρήνουιτς, Ντητρόιτ. Σαίξπηρ, Ο'Νηλ, Σλήμαν, Ντήζελ, Ντήτριχ, Μπήλεφελντ, Λήμπερμαν, Πρήσλεϋ κ λπ Το ίδιο και το ω και για τα ξένα 3υ, θβυ. βνν κ.ά π.χ. Ρεμπώ. Φουκώ. Φώκνερ.Ώστεν. Μωμ. Μωπασοάν. Γκωτιέ. Ζιρωντού. Ντε Γκωλλ, Τρυφφώ. Σω. Ρουσσώ, Γκομπινώ. Κλεμανσώ κ.τ.ό. Ορθολογικό μπορούμε να σπλογραφήσουμε με -εη- αντί με -αιη- (κοντά στο πνεύμα της πρότασης Τριανταφυλλίδη) ονό-

236

Η μεταγραφή των ξένων ονομάτων στη νέα ελληνική

μοτα όπως Μπλέηκ. Νιρέηκ. Πέητζ, Τζέημς (αντί Μπλοίηκ. Ντραίηκ κλπ.) και να γράψουμε επίσης Γκρέυ, Πέυ. Χέμινγκγουέη, Φαραντέυ (αντί για Γκραίυ, Παίυ κ.λπ.). Μένοντας στην αρχή ιης αντιστρεψιμότητας (με όλους τους πε­ ριορισμούς που θέτει ο δύσκολος συνδυασμός ιστορικής ορ­ θογραφίας και προφοράς) και στην ιστορικά καθιερωμένη ορ­ θογραφία των κυρίων ονομάτων, θα μπορούμε να συνεχίσου­ με να γράψουμε Ζυρίχη, Βρυξέλλες. Βοστώνη (αντί Βοστόνη). Βατερλώ [αντί Βατερλό), Πολωνία [αντί Πολονίο), Ιαπωνία (αντί Ιαπονία). Ζηλονδία (αντί Ζιλανδία). Κένυα. Λυών (αντί Λυόν). Λωζάννη (αντί Λοζάννη), Μπορντώ. Μύνστερ, Νυρεμβέργη. Ρώμη, Ρωσία. Σεϋχέλλες, Σιβηρία. Σίδνεϋ, Σκωτία. Τόκυο, Τυ­ νησία, Τύνιδα, Φλωρεντία. Χόλλυγουντ κλπ. Τα ονόματα προσώπων και τόπων δεν είναι απλές λέξεις· είναι ιστορικά, πολιτιστικά και εθνικά μορφώματα που οδηγούν οε συγκεκριμένες ταυτίσεις και σε διαφορετικού είδους πληρο­ φορίες. ΓΓ αυτό απαιτούν συνέχεια και συνέπεια στη γραπτή τους παράδοση, και μάλιστα σε δια-γλωσοικό και δι-εθνικό επίπεδο.

237

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

Ο τονισμός των ξένων ονομάτων Σύμφωνα με τον ελληνικό τονικό κανόνα, μία λέξη μπορεί να τονιστεί μόνο σε μία από τις τρεις τελευταίες συλλαβές. Έτσι. μεταγράφουν ΡΓαηκβηεΙβίη -» Φρανκενστάιν. ΕίηεΙβίη -> Αϊνστάιν κ.λπ. Πολλοί έγκριτοι επιστήμονες δεν εφαρμόζουν τον κανόνα στη μεταγρα­ φή των μη εξελληνισμένων ξένων κύριων ονομάτων και τονίζουν και προηγούμενες συλλαβές (ας είναι και η προπροπαραλήγουσα). προ­ κειμένου να αποδώσουν τον τονισμό που έχει στη γλώσσα του το συ­ γκεκριμένο όνομα, π.χ. Φρανκενστάιν, Λινστσίνκ.λπ. Άλλοι πάλι βάζουν δύο τόνους, π.χ. Φρανκενστάιν. Αϊνστάιν, αδιαφορώ­ ντας και αυτοί απολύτως για το γεγονός ότι οι ελληνικές λέξεις τονίζο­ νται μόνο σε μία από τις τρεις τελευταίες συλλαβές.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ Για ένα σύντομο κείμενο • Ακολουθήστε τους παραπάνω κανόνες.Ίσως είναι πολύπλοκοι αλλά είναι ασφαλείς. • Μεταγράψτε με την πιο απλή γραφή ξένα κοινά ονόματα που έχουν περάσει στο σύγχρονο νεοελληνικό λεξιλόγιο, έστω και αν ξενίζει σε μερικές λέξεις. • Εάν πρέπει να μεταγράψετε ένα ξένο κύριο όνομα (ανθρωπωνύμιο ή τοπωνύμιο) ελέγξτε σε έγκριτα λεξικά (εγκυκλοπαιδικά αλλά και λε­ ξικά ξένων λέξεων της νέας ελληνικής) εάν έχει εξελληνιστεί και κρατήστε την εξελληνισμένη μορφή του, εφόσον αυτή καθιερώθηκε από την ιστορία και τη νεότερη χρήση (συχνά το κοινό μάς επιβάλλει να διαλέξουμε το λάθος που έχει επικρατήσει. Αν είναι να αποκατα­ στήσουμε μια σωστή μεταγραφή, πρέπει να προσέξουμε πολύ πού και πότε θα το κάνουμε). • Σε περίπτωση απόγνωσης ψάξτε στο διαδίκτυο τους τρόπους που πι­ θανόν την έχουν ήδη μεταγράψει άλλοι. Ωστόσο, θα πρέπει να είστε πολύ επιφυλακτικοί για την αξιοπιστία των πηγών. Ακόμα και οι εγκυκλοπαίδειες δεν είναι όλες πάντοτε αξιόπιστες. Σιγουριά νιώ238

Η μεταγραφή των ξένων ονομάτων στη νέα ελληνική

θουμε μόνο όταν έχουμε πολλά ευρήματα σε συνήθως αξιόπιστες πηγές. • Αναζητήστε τη σωστή προφορά των ξένων κύριων ονομάτων, όσες δυσκολίες κοι αν συνεπάγεται αυτό (συχνά, πάντως, αρκεί ένα τηλε­ φώνημα κι ένα φαξ στην ξένη πρεσβεία) και τολμήστε μια δυναμική μορφή ορθογραφίας που θα τηρεί με όσο γίνεται μεγαλύτερη συνέ­ πεια τη φωνητική τους απόδοση. • Πάντως, σε καμία περίπτωση να μη διανοηθείτε να μεταφράσετε το ξενικό κύριο όνομα, γιατί σας «την έχουν στημένη» ο Δαβίδ Χαλκολειθαδίτης (Οθνίά ΟορρθΓίίθΙά), ο Θωμάς Πριονιστής (Τοσι ΒθννγβΓ) και πολλοί άλλοι...

Για ένα μεγάλο κείμενο • Ισχύουν όλες οι προηγούμενες συμβουλές συν η παρακάτω: • Εφαρμόστε τη λύση της μεταγραφής των ξένων κύριων ονομάτων στα ελληνικά (ακολουθώντας τους κανόνες ή την προφορά που ελέγ­ ξατε ως ορθή) και βάλτε σε παρένθεση ή σε αγκύλες την ξένη γραφή του την πρώτη φορά που μεταγράφετε το όνομα στο κείμενο. Μια άλλη λύση είνοι να τα βάζετε παντού μέσα στο κείμενο μεταγραμμένα και στο τέλος (π.χ. στο παράρτημα, εάν πρόκειται για βιβλίο) να υπάρ­ χουν τα μεταγραμμένα με το ξένο σε παρένθεση ή σε αγκύλες.

239

Συνχομογραφίεδ

Συχνά για λόγους συντομίας και οικονομίας χώρου, αντί για την πλήρη μορφή ενός μεγάλου όρου ή ονόματος, χρησιμοποιούμε μια συντομευ­ μένη μορφή, τη συντομογραφία ή Βραχυγραφία, που παριστάνει την ίδια έννοια ως συνώνυμο της πλήρους μορφής. Η συντομογραφία ή βραχυγραφία σχηματίζεται με παράλειψη λέξεων ή γραμμάτων της πλήρους μορφής. Κάποιες συντομογραφίες χρησι­ μοποιούνται καθολικά και δεν χρειάζονται επεξήγηση. Ειδικά σε έντυπα λεξικά και εγκυκλοπαίδειες η χρήση συντομογραφιών είναι απαραίτητη και συνήθως διευκρινίζεται στις πρώτες σελίδες.

ΣΥΧΝΕΣ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ Σε μια λέξη αγ. ο άγιος αι. = αιώνας αντων. = αντωνυμία αόρ. = αόριστος απαρ. = απαρέμφατο αρ. = αριθμός Βλ. = Βλέπε γρ. = γράφεται γραμ. = γραμμάριο δις / δίδα, δεσποινίς / δεσποινίδα δηλ. = δηλαδή Δρ. = Δόκτορας. Διδάκτορας

δρχ. = δραχμή εκ. = εκατοστό/ό εμβ. = εμβαδόν εν. = ενεστώτας ενικ. = ενικός εηίθ. = επίθετο ευκτ. = ευκτική θηλ. = θηλυκό ιδιωμ. = ιδιωματισμός κος / κα / κ.κ. = κύριος / κυρία / κύριοι Κ = Κελσίου 21.·:

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

κυβ. = κυβικός/ά λ. / λλ. = λέξη / λέξεις μ. = μέτρα μέλλ. = μέλλοντας μετ. ή μτχ. = μετοχή

μίλ. = μίλι όν. = όνομα ορ. = οριστική ουσ. = ουσιαστικό παρ. ή πρκμ. = παρακείμενος παρατ. = παρατατικός περ. = περίπου πληθ. = πληθυντικός πρβ. = παράβολε προστ. = προστακτική ρ. = ρήμα σ. / σο. = σελίδα / σελίδες σημ. = σημείωση Σία = Συντροφιά (τίτλος εταιρειών στις οποίες συμμετέχουν πολλοί άνθρωποι) στ. = στίχος στρ. = στροφή

στρέμ. = στρέμμα τ. = τόμος τόν. = τόνος ΥΓ. = υστερόγραφο υπερσ. = υπερσυντέλικος υποτ. = υποτακτική φ. = φύλλο Φ. = Φαρενάιτ [0 Γαβριήλ Δανιήλ Φάρεναιτ (1686-1736) ήταν Γερμα­ νός φυσικός και εφευρέτης, ο οποίος ανακάλυψε το υδραργικό θερμόμετρο που χρησιμοποιούν οι Αμερικανοί. Η κλίμακα του εί­ ναι 32 βαθμοί για το πάγωμα του νερού και 212 για τον βρασμό. Επομένως, το μηδέν (0) στο θερ­ μόμετρο Κελσίου ισοδυναμεί με 32° Φαρενάιτ και το 100° Κελσίου με 212° Φαρενάιτ.) χλγ. = χιλιόγραμμο χιλ = χιλιάδες χμ. ή χλμ. = χιλιόμετρα

Σε περισσότερες λέξεις α.α. = οντ' αυτού Αγ. Γρ. = Αγία Γραφή κ.ό. = και άλλα (και άλλοι) Κ.Δ. ή ΚΔ = Καινή Διαθήκη κ.ε. ή κε = και εξής κοκ ή κοκ = και ούτω καθεξής κλπ. ή κ.τ.λ. ή κτλ. = και τα λοιπά κ.τ.ό. = και τα όμοια κ.τ.τ. ή κττ. = και τα τοιαύτα

242

λ.χ. = λόγου χάρη μ.μ. = μετά μεσημβρίαν μ.Χ. = μετά Χριστόν ό.π. = όπως παραπάνω Π.Δ. ή ΠΔ = Παλαιά Διαθήκη π.μ. = προ μεσημβρίας π.χ. = παραδείγματος χάρη π.Χ. = προ Χριστού τετρ.μ. = τετραγωνικό μέτρο

Συντομογραφίες

Άνεμοι Α = Ανατολικός Β = Βοριάς ΒΑ = Βορειοανατολικός ΒΔ = Βορειοδυτικός

Δ = Δυτικός Ν = Νοτιάς ΝΑ = Νοτιοανατολικός ΝΔ = Νοτιοδυτικός

Ήιλοι Α.Α. = η Αυτού Αγιότης (ο Πάπας) Α.Ε. = η Αυτού Εξοχότης Α.Μ. = η Αυτού Μακαριστής (ο τίτ­ λος αφορά τον Αρχιεπίσκοπο Αθη­ νών και πάσης Ελλάδος, και άλ­ λους Πατριάρχες) Α.Μ. = η Αυτού Μεγαλειότης (για Βασιλιά) Α.Α.Μ.Μ. = οι Αυτών Μεγαλειότη­ τες (για βασιλιάδες)

Α.Υ. = η Αυτού Υψηλότης (για πρί­ γκιπα) Α.Α.Υ.Υ. = οι Αυτών Υψηλότητες (για πρίγκιπες) ΑΣ. = η Αυτού ΣεΒασμιότης (για Δεσπότη) Α.Θ.Π. = η Αυτού θειοτάτη Παναγιότης (ο τίτλος αφορά τον Οικου­ μενικό Πατριάρχη και τον Μητρο­ πολίτη θεσσαλονίκης)

2Α3

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ Αρκτικόλεξο π ακρωνύμιο ονομάζεται ο σύντομος τρόπος γραφής που παράγεται από τα αρχικά γράμματα ή τις συλλαβές των λέξεων μιας φράσης (συνήθως ονόματα οργανισμών, σωματείων, υπηρεσιών κ.ά.) και γράφεται πάντα με κεφαλαία γράμματα. Η λέξη αρκτικόλεξο προέρχεται από τις λέξεις «αρκτικός» (που σημαίνει αυτός που βρίσκεται στην αρχή) και «λέξη». Η χρήση ακρωνύμιων ξεκίνησε κυρίως από τις ανάγκες εξοικονόμη­ σης χώρου στον Τύπο αλλά και χρόνου στον λόγο (π.χ. το ακρωνύμιο Δ.Σ., που σημαίνει Διοικητικό Συμβούλιο, συνήθως διαβάζεται ως «δου σου»). Πολλές φορές το αρκτικόλεξο, για λόγους ευκολότερης ή πιο εύηχης προφοράς, περιλαμβάνει εκτός από τα αρχικά γράμματα μιας συστατικής λέξης και φωνήεντα που ακολουθούν, π.χ. ΠΡΟ.ΠΟ. Παρόλο που το ορθό είναι να χρησιμοποιείται τελεία μετά το αρχικό γράμμα κάθε λέξης ή συλλαβής, πολλές φορές η τελεία παραλείπεται για λόγους ευκολίας. Η χρήση ακρωνυμίων γίνεται ολοένα και πιο συχνή σε ολόκληρο τον κόσμο, κυρίως στους χώρους της γραφειοκρατίας, της πολιτικής, του συνδικαλισμού αλλά και της τεχνολογίας. Τα τεχνολογικά κυρίως αρκτι­ κόλεξα μετατρέπονται σε λέξεις. Για παράδειγμα, η λέξη μόντεμ προ­ έρχεται από την αγγλική λέξη Γηοάεπι που είναι ακρωνύμιο της φράσης ΜοάυΙθΙΟΓ ΟθΓηοάυΙθΙοΓ. Συνηθισμένα αρκτικόλεξα ελληνικών λέξεων ΑΕ ΑΕΠ ΑΕγχΠ ΑΕΕ ΑΕΔΙΚ ΑΕΙ ΑΚΕ (ΑΟΡ)

= = = = = = =

ΑΜΕΑ

=

244

Ανώνυμη Εταιρεία Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα Ανώνυμη Εταιρεία Διώρυγας Κορίνθου Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα κράτη της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ηου έχουν υπογράψει τη σύμβαση Λομέ) Ατομα με Ειδικές Ανάγκες

Συντομογραφίες

ΑΝΥ ΑΣΕΠ ΑΤΕ ΑΦΜ ΑΧΕ ΓΓΑ ΓΓΕΤ ΓΓΠΣ ΓΔΤΚ ΓΚ ΓΚΠ ΓΛΚ ΓΣΔΕ (ΟΑΤΓ) ΓΧΚ ΔΑΥΚ ΔΕΑ ΔΕΗ ΔΕΘ ΔΕΚΑ ΔΕΚΟ ΔΕΠ ΔΕΠΑ ΔΕΠΑΝΟΜ ΔΕΠΟΣ ΔΕΥΑ ΔΕΦΑ ΔΝΤ ΔΟΥ ΔΣ ΔΤΚ ΔΤΧ ΔΥ ΔΧ ΕΑΒ ΕΑΝΤ ΕΑΠΤΑ

= Ανάληψη Νέων Υποχρεώσεων Απασχόλησης = Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού α Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος = Αριθμός Φορολογικού Μητρώου = Ανώνυμος Χρηματιστηριακή Εταιρεία = Γενική Γραμματεία Αθλητισμού = Γενική Γραμματεία Έρευνας Τεχνολογίας = Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων = Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή = Γενική Κυβέρνηση = Γενικός Κρατικός Προϋπολογισμός = Γενικό Λογιστήριο του Κράτους = Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου = Γενικό Χημείο του Κράτους = Δελτίο Ατομικής Υπηρεσιακής Κατάστασης = Διυπουργική Επιτροπή Αποκρατικοποιήσεων = Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού = Διεθνής'Εκθεση θεσσολονίκης = Δημόσια Επιχείρηση Κινητών Αξιών = Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί Β Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου = Δημόσιο Επιχείρηση Αερίου — Δημόσια Επιχείρηση Ανέγερσης Νοσηλευτικών Μονά­ δων — Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδόμησης, Οικισμού. Στέγα­ σης = Δημοτική ΕπιχείρησηΎδρευσης Αποχέτευσης = Δημόσια Επιχείρηση Φυσικού Αερίου - Διεθνές Νομισματικό Ταμείο = Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία - Διοικητικό Συμβούλιο = Δείκτης Τιμών Καταναλωτή = Δείκτης Τιμών Χονδρικής = Δημόσιος Υπάλληλος α Δημόσιας Χρήσης Β Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία = Εταιρεία Ανάπτυξης Ναυτικής Τεχνολογίας = Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης 245

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου ΕΒΕΤΑΜ

Εταιρεία Βιομηχανικής Εκμετάλλευσης και Τεχνολογικής Ανάπτυξης Μετάλλων

Ε80

Ελληνική Βιομηχανία Όπλων

ΕΓΔΤ

Έντοκα Γραμμάτια Δημόσιου Τομέα

ΕΠΤ

Έντοκα Γραμμάτια Ιδιωτικού Τομέα

ΕΓΛΣ

Ενιαίο Γενικό Λογιστικό Σχέδιο

ΕΓΣΣΕ

Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας

ΕΓΤΠΕ

Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού-Εγγυήσεων

ΕΔ

Ελληνικό Δημόσιο

ΕΔ

Ένοπλες Δυνάμεις

ΕΔΕΛ

Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου

ΕΔΕΤ

Εθνικό ΔίκτυοΈρευνας και Τεχνολογίας

ΕΔΤΚ

Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή

ΕΕ

Εργατική Εστία

ΕΕ

Ετερόρρυθμη Εταιρεία

ΕΕ

Ευρωπαϊκή Ένωση

ΕΕ

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

ΕΕΣ

Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός

ΕΕΤΑΑ

Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκη­ σης

ΕΕΤΤ

Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων

ΕΖΕΣ

Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών

ΕΘΕΚ

Εθνικά Ελεγκτικό Κέντρα

ΕΘΕΛ

Εταιρεία θερμικών Λεωφορείων

ΕΙΑΑ

ΕθνικόΊδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων

ΕΙΝ

Εθνικό'Ιδρυμα Νεότητας

ΕΙΠΚ

ΕθνικόΊδρυμα Προστασίας Κωφαλάλων

ΕΙΥΑΠΟΕ

ΕθνικόΊδρυμα Υποδοχής και Αποκατάστασης Παλιννο­ στούντων Ομογενών Ελλήνων

ΞΚ

Ευρωπαϊκή Κοινότητα/Ευρωπαϊκές Κοινότητες /Ένωση Διεθνούς Ανάπτυξης (ΟΗΕ) (ΙηΙθΓΠθΙίοηθΙ ΟθνθΙορππθηΙ Α55οα3ϋοη) / Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

ΕΚΑΒ ΕΚΑΚΒ ΕΚΑΣ ΕΚΑΧ 24ί

Εθνικό Κέντρο Αμεσης Βοήθειας Εθνικό Κέντρο Αμεσης Κοινωνικής Βοήθειας Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης Συνταξιούχων Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα - Χάλυβα

Συντομογραφίες

ΕΚΕΠΙΣ

=

Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης

ΕΚΕΠΥ

=

Εταιρείσ Κεραμικών και Πυριμάχων

ΕΚΕΦΕ

=

Εθνικό Κέντρο'Ερευνας Φυσικών Επιστημών

ΕΚΟ

=

Ελληνικά Καύσιμα Ορυκτέλαια

ΕΚΣΕΔ

α

Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης

ΕΚΤ

=

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα/Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Τα­

ΕΛΑΣ

=

Ελληνική Αστυνομία

ΕΛΒΟ

=

Ελληνική Βιομηχανία Όπλων

ΕΛΓΑ

=

Ελληνικές Γεωργικές Ασφαλίσεις

ΕΛΔΑ

=

Ελληνικά Διυλιστήρια Ασπροπύργου

ΕΛΕΒΜΕ

=

Ελληνική Εταιρεία Βιομηχανικών και Μεταλλευτικών

ΕΛΕΓΕΠ

=

Ειδικός Λογαριασμός Εγγυήσεων Γεωργικών Προϊόντων

ΕΛΚΕ

=

Ελληνικό Κέντρο Επενδύσεων

ΕΛΟΤ

=

Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης

ΕΛΠΕ

=

Ελληνικά Πετρέλαια

ΕΛΣΙ

=

Ελληνικά Σιδηροκράματα

ΕΛΤΑ

=

Ελληνικά Ταχυδρομείο

ΕΛΥΤ

-

Ελεγκτική Υπηρεσία Τελωνείων

ΕΜΠΑΕ

=

μείο

Επενδύσεων

Ενιαίο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Εκσυγ­ χρονισμού

ΕΝΑΕ

=

Ένωση Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδας

ΕΟΜΜΕΧ

=

Εθνικός Οργανισμός Μικρομεσαίων Μεταποιητικών Επι­ χειρήσεων και Χειροτεχνίας

ΕΟΠ

=

Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας

ΕΟΤ

=

Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΕΟΦ

=

Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων

ΕΠ

=

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα

ΕΠΕ

=

Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης

ΕΠΕΑΕΚ

=

Επιχειρησιακό Πρόγρομμο Εκπαίδευσης και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης

ΕΠΕΠ

=

Εθνικό Πρόγραμμα Επικοινωνιακής Πολιτικής

ΕΠΕΥ

=

Εταιρεία Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών

ΕΠΤΑ

=

Ειδικό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης

ΕΠΥ

=

Εθελοντές Πεντοετούς Υποχρέωσης

ΕΡΤ

=

Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση

ΕΣΔΔΑ

=

Εσωτερικών. Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης 247

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου ΕΣΕΠΕΙ

=

Εθνικό Σύστημα Ελεύθερης Επιλογής Ιατρών

ΕΣΛ

=

Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών

ΕΣΟΑΒ

=

Εθνικό Σχέδιο για την Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων

ΕΣΟΕ

=

Ειδικό ΣυντονιστικόΌργανο Ελέγχου

ΕΣΥ

ρ

Εθνικό Σύστημα Υγείας

ΕΣΥΕ

=

Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας

ΕΣΥΚΦ

=

Εθνικό Συμβούλιο Κοινωνικής Φροντίδας

ΕΣΥΛ

=

Εθνικό Συμβούλιο Λογιστικής

ΕΣΥΠ

=

Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας

ΕΤΑ

=

Επιχειρήσεις Τουριστικών Ακινήτων

ΕΤΑΚΕΙ

=

Εταιρεία Τεχνολογικής Ανάπτυξης Κλωστοϋφαντουργίας Ένδυσης και Ινών

ΕΤΑΜ

=

Ενιαίο Ταμείο Μισθωτών

ΕΤΑΤ

=

Εταιρεία Τεχνολογικής Ανάπτυξης Τροφίμων

ΕΤΒΑ

=

Εθνική Τράπεζο Βιομηχανικής Ανάπτυξης

ΕΤΕ

=

Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων / Εθνική Τράπεζο Ελ­ λάδος

ΕΤΕΡΠΣ

=

Ειδικό Ταμείο Εφαρμογής Ρυθμιστικών και Πολεοδομι­ κών Σχεδίων

ΕΤΜΟΑ

=

Ειδικό Ταμείο Μονίμων Οδοστρωμάτων Αθηνών

ΕΤΠΑ

=

Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

ΕΥΑΘ

ρ

Εταιρεία'Υδρευσης Αποχέτευσης θεσσαλονίκης

ΕΥΔΑΠ

=

ΕταιρείοΎδρευσης Αποχέτευσης Πρωτευούσης

ΕΥΠ

=

Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών

ΕΥΤΕ

=

Ειδική Υπηρεσία Τελωνειακών Ελέγχων

ΕΦΕΤ

=

Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων

ΕΦΚ

=

Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης

ΕΦΤΕ

=

Ειδικός Φόρος Τραπεζικών Εργασιών

ΕΧΑΕ

=

Ελληνικά Χρηματιστήρια ΑΕ

Η/Υ

=

Ηλεκτρονικός Υπολογιστής

ΗΔΑΤ

=

Ηλεκτρονική Δευτερογενής Αγορά Τίτλων

ΗΛΠΑΠ

=

Ηλεκτρικά Λεωφορεία Περιοχής Αθήνας-Πειραιά

ΗΣΑΠ

=

Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι Αθήνας-Πειραιά

ΙΓΜΕ

=

Ίδρυμα Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών

ΙΔ

=

Ιδιωτικής Χρήσης

ΙΕΚ

=

Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης

ΙΚΑ

=

Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων

248

Συντομογραφίες

ΙΚΥ

=

ΙΝΘΥΑΕ

=

Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών Ινστιτούτο Έρευνας Νοσημάτων θώρακος Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας

ΙΟΒΕ

=

Ινστιτούτο Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών

ΙΤΣΑΚ

β

Ινστιτούτο Τεχνικής Σεισμολογίας & Αντισεισμικών Κα­

ΙΧΘΥΚΑ

=

Ιχθυοκαλλιεργητικό Κέντρο Αχελώου

ΚΑΕ

=

Καταστήμοτα Αφορολογήτων Ειδών

ΚΑΘ

=

Κεντρική Αγορά θεσσαλονίκης

ΚΑΠ

=

Κοινή Αγροτική Πολιτική / Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι

ΚΑΠΕ

=

Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας

ΚΒΣ

=

Κώδικας Βιβλίων Στοιχείων

ΚΓΠ

=

Κοινή Γεωργική Πολιτική

ΚΕΔ

=

Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου

ΚΕΔΚΕ

=

Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδος

ΚΕΕΛ

=

Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων

ΚΕΘΕΑ

=

Κέντρο θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων

ΚΕΜΕΔΙ

=

Κέντρο Μετάφρασης και Διερμηνείας

ΚΕΠ

=

Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών

ΚΕΠΕ

=

Κέντρο Προγραμματισμού και Ερευνών

ΚΕΠΥΟ

=

Κέντρο Πληροφορικής Υπουργείου Οικονομικών

ΚΕΣΥΤ

=

Κεφάλαιο Επιχειρηματικών Συμμετοχών Υψηλής Τεχνο­

ΚΕΤΑ

=

Κέντρα Επιχειρηματικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης

ΚΘΒΕ

=

Κρατικό θέατρο Βορείου Ελλάδος

ΚΚ

=

Κεντρική Κυβέρνηση / Κομμουνιστικό Κόμμο

ΚΠ

=

Κρατικός Προϋπολογισμός

ΚΠΑ

=

Κέντρο Προώθησης Απασχόλησης

ΚΠΣ

=

Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης / Κρατικοί Παιδικοί Σταθμοί

ΚΤΓΚ & Δ

=

Κεντρικό Ταμείο Γεωργίας Κτηνοτροφίας και Δασών

ΚΤΕΟ

=

Κέντρο Τεχνικού Ελέγχου Οχημάτων

ΚτΠ

=

Κοινωνία της Πληροφορίας

ΚΥΕ

=

Κέντρο Υποδοχής Επενδυτών

τασκευών

λογίας

ΚΥΣΕΑ

=

Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας

ΛΑΡΚΟ

=

Γενική Μεταλλευτική Μεταλλουργική ΑΕ (ΛΑΡΚΟ)

ΛΑΦΚΑ

=

Λογαριασμός Αλληλεγγύης Φορέων Κοινωνικής Ασφά­ λισης

249

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου ΛΣ

=

ΜΑΤΥ

=

Λιμενικό Σώμα Μονάδα Ανάλυσης και Τεχνικής Υποστήριξης

ΜΕΑ

=

Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία

ΜΕΔ

=

Μη Επαναλαμβανόμενες Δαπάνες

ΜΕΘ

α

Μονάδες Εντατικής θεραπείας

ΜΜΕ

=

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

ΜΟΠ

=

Μεσογειακό Ολοκληρωμένα Προγράμματα

ΜΣΙ

=

Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών

ΜΤΠΥ

=

Μετοχικό Τομείο Πολιτικών Υπαλλήλων

ΝΑ

=

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση

ΝΑΕΔΚ

=

Νέα Ανώνυμος Εταιρεία Διώρυγας Κορίνθου

ΝΑΤ(ΚΑΑΝ)

=

Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο (Κεφάλαιο Ανεργίας & Ασθέ­

ΝΑΤ

=

Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο

ΝΕΕ

=

Νέοι Ελεύθεροι Επαγγελματίες

νειας Ναυτικών)

ΝΕΛΕ

=

Νομαρχιακές Επιτροπές Λαϊκής Επιμόρφωσης

ΝΙΜΤΣ

=

ΝοσηλευτικόΊδρυμο Μετοχικού Ταμείου Στρατού

ΝΠΔΔ

=

Νομικό Πρόσωπο Δημόσιου Δικαίου

ΝΠΙΔ

=

Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου

ΝΣΚ

=

Νομικό Συμβούλιο του Κράτους

ΝΧΙ

=

Νομισματικά Χρηματοπιστωτικό Ιδρύματα

ΟΑ

=

Ολυμπιακή Αεροπορία /Ολυμπιακοί Αγώνες

ΟΑΕ

=

Οργανισμός Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων

ΟΑΕΔ

=

Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού

ΟΑΕΕ

=

Οργανισμός Ασφάλισης Ελευθέρων Επαγγελμάτων

ΟΑΘ

=

Οργανισμός Αποχέτευσης θεσσαλονίκης

ΟΑΠ-ΔΕΗ

=

Οργανισμός Ασφάλισης Προσωπικού ΔΕΗ

ΟΑΣΑ

=

Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών

ΟΑΣΘ

=

Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών θεσσαλονίκης

ΟΑΣΠ

=

Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού & Προστασίας

ΟΓΑ

=

Οργανισμός Γεωργικών Ασφολίοεων

ΟΓΕΕΚΑ

=

Οργανισμός Γεωργικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Κατάρτισης και Απασχόλησης

ΟΔΔΗΧ

=

Οργανισμός Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους

ΟΔΔΥ

=

Οργανισμός Διαχείρισης Δημόσιου Υλικού

ΟΔΙΕ

=

Οργανισμός Διεξαγωγής Ιπποδρομιών Ελλάδος

ΟΕΔΒ

=

ΟργανισμόςΈκδοσης Διδακτικών Βιβλίων

ΟΕΕ

=

Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδος

250

Συντομογραφίες ΟΕΚ

•

ΟΕΟΑ

=

Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας Οργανισμός Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων

ΟΗΕ

=

Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών

ΟΚΑ

Β

Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφάλισης

ΟΚΑΑ

α

Οργανισμός Κεντρικής Αγοράς Αθηνών

ΟΚΑΝΑ

=

Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών

ΟΚΑΠ

α

Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας

ΟΚΕ

=

Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

ΟΚΧΕ

=

Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδος

ΟΛΘ

=

Οργανισμός Λιμένος θεσσαλονίκης

ΟΛΠ

=

Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς

ΟΝΕ

=

Οικονομική Νομισματική'Ενωση

ΟΟΣΑ

=

Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης

ΟΠΑΔ

=

Οργανισμός Περίθαλψης Ασφαλισμένων Δημοσίου

ΟΠΑΠ

=

Οργανισμός Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου

ΟΠΕ

=

Οργανισμός Προώθησης Εξαγωγών

ΟΠΕΓΕΠ

=

Οργονισμός Πιστοποίησης κοι Επίβλεψης Γεωργικών

ΟΠΕΚ

=

Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών

ΟΠΕΚΕΠΕ

=

Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύ­

ΟΠΕΠ

=

Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού

ΟΠΙΛΟΓ

=

Οργανισμός Πιστοποίησης Λογαριασμών

ΟΠΣ

=

Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα

ΟΠΣΔΠ

=

Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Δημοσιονομι­

Προϊόντων

σεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων

κής Πολιτικής ΟΠΣΤ

=

Ολοκληρωμένο Πληροφορικό Σύστημα Τελωνείων

ΟΣΕ

=

Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδας

ΟΣΚ

=

Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων

ΟΤΑ

=

Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης

ΟΤΕ

=

Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος

ΟΥΘ

=

Οργανισμός Ύδρευσης θεσσαλονίκης

ΠΔ

=

Προεδρικό Διάταγμα

ΠΔΕ

=

Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων

ΠΕΚ

=

Περιφερειακά Ελεγκτικά Κέντρα / Περιφερειακά Επιμορ­ φωτικά Κέντρα

ΠΕΠ

=

Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα

ΠΕΣΥ

=

Περιφερειακό Σύστημα Υγείας 251

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου ΠΙΚΠΑ

=

ΠατριωτικόΊδρυμα Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντίληψης

ΠΟΕ

=

Παρελθόντα Οικονομικά Έτη

ΠΟΠΣ

=

Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτικών Συνταξιούχων

ΠΙ

=

Πυροσβεστικό Σώμα

ΠΣΑ

α

Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης

ΠΣΕΑ

=

Πολιτική Σχεδίαση Έκτακτης Ανάγκης

ΠΣΕΕΣ

α

Πληροφοριακό Σύστημα Ενημέρωσης και Εξυπηρέτησης

ΠΥΡΚΑΛ

=

Συνταξιούχων Ανώνυμη Εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου ΠΥΣ

=

Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου

ΡΑΘΕ

=

Ρυθμιστική Αρχή θαλάσσιων Ενδομεταφορών

ΣΑΕΠ

=

Συλλογική ΑπόφασηΈργων Περιφέρειας

ΣΑΝΑ

Β

Συλλογική Απόφαση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης

ΣΑΤ

=

Σύστημο Αυλών Τίτλων

ΣΑΤΑ

=

Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης Σώμα Δημοσιονομικών Ελεγκτών

ΣΔΕ

=

ΣΔΓΓ

=

Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα

ΣΔΟΕ

=

Σώμα Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος

ΣΕΕ

=

Σύνολο Ετήσιων Εκμεταλλεύσεων

ΣΕΚ

=

Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Κατάρτιση

ΣΕΠΕ

Β

Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας

ΣΕΥΥΟ

=

Σχολή Επιμόρφωσης Υπαλλήλων Υπουργείου Οικονομι­

ΣΟΛΠ

=

Σύστημα Ολικής Λογιστικής Παρακολούθησης

ΣΠΑ

=

Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης

κών

ΣΑΤ

=

Σύστημα Αυλών Τίτλων

ΣΤΕΠ

=

Σταθμός Εξυπηρέτησης Πολιτών

ΣΥΝΕΛ

=

Συνετοιριστική Εταιρείο Λιπασμάτων

ΤΑΕ

=

Ταμείο Ασφαλίσεως Εμπόρων

ΤΑΚΕ

=

Ταμείο Κληρικών Ελλάδος

ΤΑΣΕ

=

Ταμείο Ανάπτυξης Συμβουλίου Ευρώπης

ΤΑΧΔΙΚ

=

Ταμείο Χρηματοδοτήσεως Δικαστικών Κτιρίων

ΤΕ

=

Τράπεζα Ελλάδος

ΤΕΑΑ

=

Τέλη Εκσυγχρονισμού και Ανάπτυξης Αεροδρομίων

ΤΕΑΥΦΕ

=

Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Υπαλλήλων Φαρμακευ­ τικών Εταιρειών

252

Συντομογραφίες

ΤΕΒΕ

=

Ταμείο Επαγγελματιών και Βιοτεχνών Ελλάδος

ΤΕΘΑ

=

Ταμείο Εθνικής Αμυνας

ΤΕΙ

=

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ιδρύματα

ΤΕΚ

=

Τοπικά Ελεγκτικά Κέντρα

ΤΕΜΠΜΕ

α

Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχει­

ΤΕΟ

=

Ταμείο Εθνικής Οδοποιίας

ΤΚΑΣΕ

=

Ταμείο Κοινωνικής Ανάπτυξης Συμβουλίου Ευρώπης

ΤΠ

=

Τακτικός Προϋπολογισμός

ΤΠΔ

=

Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων

ΤΣΑ

=

Ταμείο Συντάξεων Αυτοκινητιστών

ΤΣΑΥ

=

Ταμείο Συντάξεως και Αυτασφάλισης Υγειονομικών

ΤΣΝ

=

Ταμείο Συντάξεως Νομικών

ΤΣΠ ΗΣΑΠ

Η

Ταμείο Συντάξεων Προσωπικού ΗΣΑΠ

ΤΥΔΚ

=

Τεχνική Υπηρεσία Δήμων και Κοινοτήτων

ΥΔΕ

=

Υπηρεσίες Δημοσιονομικού Ελέγχου

ΥΕΒ

=

Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων

ΥΕΘΑ

=

Υπουργείο Εθνικής Άμυνας

ΥΠΑ

=

Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας

ρήσεων

ΥΠΕΕ

=

Υηηρεσίο Ειδικών Ελέγχων

ΥΠΕΘΑ

=

Υπουργείο Εθνικής Άμυνας

ΥΠΕΘΟ

ρ

Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας

ΥΠΕΠΘ

=

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και θρησκευμάτων

ΥΠΕΣΣΔΑ

=

Υπουργείο Εσωτερικών. Δημόσιας Διοίκησης και Απο­

ΥΠΕΧΩΔΕ

=

Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων

ΥΠΟΙΚ

=

Υπουργείο Οικονομικών

ΥΠΟΙΟ

=

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών

κέντρωσης Έργων

ΥΠΠΟ

=

Υπουργείο Πολιτισμού

ΥΥΚΑ

=

Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

ΦΕΚ

=

Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως

ΦΚΕ

=

Φόρος Κύκλου Εργασιών

ΦΜΑΠ

=

Φόρος Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας

ΦΜΥ

=

Φόρος Μισθωτών Υπηρεσιών

ΦΠΑ

=

Φόρος Προστιθέμενης Αξίας

ΧΑΑ

=

Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου ΧΕΔ

=

Χρέος Ενόπλων Δυνάμεων

ΧΜΠΑ

=

Χρηματοδοτικό Μέσο Προσανατολισμού και Αλιείας

ΧΥΚ

=

Χάρτης Υποχρεώσεων Καταναλωτή

Συνηθισμένα αρκτικόλεξα ξένων λέξεων ΜΟΒ

Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας (ΑςςυίΓβά Ιπιπηυηε ϋβικίε-ηςγ ΒγηοΥοιτιβ)

ΑΝΟ

Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο (Α(πε3η ΝθΙίοηθΙ Οοη9ΓΘ55]

Α5ΕΑΝ(ΣΚΝΑ)

Σύνδεσμος Κρατών Νοτιοανατολικής Ασίας [ΑδδοάθΙίοη οί 5ουΙή-Ε35( Αδίθη ΝβΙίοηδ) = Βιετνάμ, Ινδονησία, Κα­ μπότζη, Λάος Μαλαισία, Μιανμάρ, Μπρουνέι, Σιγκαπούρη. Ταϊλάνδη και Φιλιππίνες

ΒΑΟ

Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (Β3ηςυε Αίιϊςβίηβ α"θ

8Α0ΕΑ

Αραβική Τράπεζα για την Οικονομική Ανάπτυξη της Αφρι­

ΟθνβίορρβηηθηΙ) κής (Ββηα,υε ΑΓΘ&Θ ρουι- Ιβ ΟθνθΙορρειτίθηΙ Εοοηοηηία,υβ άβ ΓΑίπςυβ)

ΒΙΟ

Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (ΟΗΕ) (Ββηςυε

ϋΑΟ

Διμερής Αναπτυξιακή Βοήθεια (ΟθνθΙορηηθηι Α55ί-

ΙηίβΓβπηέπεβίηθ άβ ΟένεΙορρεπτε-ηΙ) δίβηοβ ΟοπηπηίΙΙββ) ΕΜυ

Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση (Ευι-ορβθη ΜοηβΙθΓγ υηίοη) Ευρωπαϊκό Σύστημα Ολοκληρωμένων Οικονομικών Λο­

Ε5Α

γαριασμών ΙΕΣΟΛ - Ευτορεβη δγδίβπι ΑαουηΙδ) / Ευ­ ρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγ­

ΡΕΟΟΑ

γυήσεων (ΕΓΤΠΕ - Ροηάδ Ευτορέθη άΌήθητβΙϊοη εΙ α"ε· 03Γ3ηΙίβ Αα,ηεοΙθ) Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Τελωνείων

1015

(ΙηΙθα/βΙθά ΟυβΙοηΐδ ΙηίοητοΙίοη ΒγδΙεηη) Οργανισμός Βορειοανατλαντικού Συμφώνου (ΝΟΓΙΠ

ΝΑΤΟ

ΑΙΙΘΠΙΙΟ ΤΓ63(γ θΓ93ηίΖ3(ίοη) Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (Τηβ

ΟΙΑΡ

254

ΕυΓορββη Αηιί-ΡΓβυά Οπΐοβ)

Συντομογραφίες ΤΑΧΙ5

=

Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Φορολογίας

νΐΕ5

=

Σύστημα Ανταλλαγής Πληροφοριών σχετικό με το ΦΠΑ

(ΤΘΧ ΙηίοΓττίθΐίοη δγδίθτπ) [\/ΑΤ ΙηίοΓπηβΙίοη Εχςηβηςε δγδίεηη]

255

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΑ ΛΑΘΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Συνηθισμένα λάθη στη γλώσσα μαδ Όλοι κάνουμε λάθη όταν μιλάμε ή γράφουμε. Λάθη από Βιασύνη, από άγνοια των κανόνων της γραμματικής, από στιγμιαία αδυναμία του μυα­ λού να τους ακολουθήσει. Καμιά φορά κάνουμε λάθη στην προσπάθεια μας να δείξουμε ανώτεροι του συνομιλητή μας· άλλοτε πάλι τα λάθη γί­ νονται σκόπιμα, για να διαφοροποιηθούμε ή γιατί θέλουμε να ξεχωρί­ σουμε. «Ουδείς αλάνθαστος», ακόμα και οι «γλωσσαμύντορες»! Τι είναι όμως το λάθος;'0τον μιλάμε για «γλωσσικό λάθος», πολλοί ομι­ λητές εννοούμε τις αποκλίσεις από τη νόρμα, δηλαδή την επίσημη, τυ­ ποποιημένη γλωσσική μορφή, η οποία περιβάλλεται με το κύρος του κανόνα και την ισχύ του προτύπου. Βέβαια, το πότε, ποιοι και γιατί χρη­ σιμοποιούν τη νόρμα που εμφανίζεται ως η μόνη ορθή γλωσσική μορ­ φή, και έχει κωδικοποιηθεί στις γραμματικές και στα λεξικά μιας γλώσ­ σας, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα που μελετά η Κοινωνιογλωσ­ σολογία. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι πολλά γλωσσικά λάθη οφείλονται στους μηχανισμούς του ίδιου του γλωσσικού συστή­ ματος, στους ίδιους δηλαδή μηχανισμούς που προκαλούν τη γλωσσική αλλαγή και, κατά συνέπεια, την εξέλιξη των γλωσσικών συστημάτων. Έτσι, δεν αποκλείεται κάποια από αυτό τα λάθη να υπερισχύσουν στο απώτερο μέλλον, εφόσον η χρήση θα τα έχει επιβάλει, και να μη θεω­ ρούνται πια λάθη. Τα γλωσσικά λάθη μπορούμε να τα εντάξουμε στις ακόλουθες γενικές κατηγορίες: • Ορθογραφικά λάθη, π.χ. εισητήριο αντί του σωστού εισιτήριο. • Συντακτικά λάθη. η.χ. απολαύει μεγάλα προνόμια αντί του σωστού απολαύει μεγάλων προνομίων ή απεκδύεται των ευθυνών του αντί του σωστού απεκδύεται τις ευθύνες του. 259

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

• Μορφολογικά λάθη, π.χ. υπέγραψε το αντί του σωστού υπόγραψε το, παρήγγειλε τα αντί του σωστού παράγγειλε τα. • Σημασιολογικά λάθη, ιδίως: • σε λέξεις με όμοια προφορά ολλά διαφορετική σημασία (ομόηχες), π.χ. χήρος - χοίρος, ψηλό - ψιλό. είδη - ήδη, ίλη - ύλη, κλίμα - κλήμα κλπ. • σε λέξεις που έχουν κοινή ρίζα (ομόρριζες). η.χ. οι λέξεις πόλη, πο­ λίτης, πολιτική, πολιτισμός εκπολιτίζω, πολιτεία έχουν όλες την κοινή ρίζα πολι• σε λέξεις που έχουν περίπου όμοια προφορά, αλλά συχνά δεν έχουν καμιά νοηματική σχέση μεταξύ τους (παρώνυμες) η.χ. πρό­ τυπο - πρωτότυπο, σφήκα - σφίγγα. Μερικές παρώνυμες λέξεις δια­ φέρουν μόνο ως προς τον τόνο, π.χ. ξέρω - ξερό, νόμος - νομός, παίρνω - περνώ. • σε συγγενικές εννοιολογικά λέξεις, π.χ. αθλητής, αθληφόρος, αθλο­ θέτης, άθληση, φίλαθλος. • Λεξιλογικά λάθη. π.χ. ανθηρόστομη αντί του σωστού αθυρόστομη, αποθανατίζω αντί του σωστού απαθανατίζω. Στις επόμενες σελίδες ανθολογούνται μερικά πολύ συνηθισμένα λάθη όλων των κατηγοριών. Λάθη που. όπως προαναφέρθηκε, ξεφεύγουν από τη νόρμα, οπό την τυποποίηση. Λάθη που κάποτε θα οδηγήσουν (ίσως) σε γλωσσικές αλλαγές, σήμερα όμως. εάν τα κάνετε, πιθανότατα θα βρεθείτε στη δυσάρεστη θέση να κατηγορηθείτε ως «μη γνώστες» της γλώσσας και -ποιος ξέρει- μπορεί να απαθανατιστείτε και στις σε­ λίδες του Βιβλίου κάποιου μελλοντικού «λαθοκυνηγού»...

260

Συνηθισμένα Λάθη

• αγγελιαφόρος: αυτός που φέρνει μηνύματα, αγγέλματα, ειδήσεις· μαντατοφόρος (αγγελία + φέρω). Π.χ. Ο Ερμής ήταν ο αγγελιαφόρος των θεών. ΙΗ γεννημένη στη Νότια Αφρική διάσημη ηθοποιός Σαρλίζ θέρον. η οποία έχει τιμηθεί με Όσκαρ. ορίστηκε χθες Αγγελιαφόρος της Ειρήνης, του ΟΗΕ. Προσοχή: πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα αγγελιοφόρος (με όμικρον αντί άλφα). • αγγέλλω: το ρήμα, που σημαίνει αναγγέλλω, γνωστοποιώ, πληροφο­ ρώ, ανακοινώνω, παραγγέλνω, απαντά μόνο σύνθετο στη νεοελληνι­ κή (π.χ. αναγγέλλω, καταγγέλλω, απαγγέλλω, εξαγγέλλω, επαγγέλλο­ μαι, παραγγέλλω}. Προσοχή: οι εξακολουθητικοί χρόνοι των ρημά­ των σε -λλω γράφονται με δύο λάμδα (λλ): ενεστ. αναγγέλλω, παρατ. ανήγγειλλα. μέλλ. εξακολ. θα αναγγέλλω, ενώ οι στιγμιαίοι χρόνοι με ένα (λ): αόρ. ανήγγειλα και ανάγγειλα, παρακ.- υπερσ. έχω - είχα αναγγείλει, μέλλ. στιγμ. θα αναγγείλω (άπαξ). • άγομαι και φέρομαι: είναι από τις λίγες φράσεις όπου το ρήμο άγω παρουσιάζεται απλό και όχι σύνθετο. Το ρήμα άγομαι σημαίνει κα­ θοδηγούμαι και η φράση άγομαι και φέρομαι σημαίνει παρασύρομαι, κάποιος με κάνει ό,τι θέλει, δεν έχω δική μου γνώμη, δική μου θέ­ ληση. Π.χ. Το πλήθοςάγεται και φέρεται από τους δημαγωγούς. • άγρια - αγρίως. Άγρια: με αγριότητα, με άγριο τρόπο, επιθετικά. Π.χ. Τον ξυλοκόπησαν άγρια. Α γ ρ ί ω ς : (μεταφορικά) υπερβολικά, ασύ­ στολα, συστηματικά. Π.χ. Δεν έχουμε κανένα λόγο να παραμένουμε σ' αυτό τον χώρο. είναι πλέον ολοφάνερο πως μας εμπαίζουν αγρίως. • άγω: οδηγώ, φέρνω, κατευθύνω. Στη νεοελληνική γλώσσα το ρήμα άγω δεν απαντά στην απλή του μορφή αλλά ως σύνθετη λέξη με μία ή δύο προθέσεις. Π.χ. εισάγω, ενάγω, εξάγω, προάγω, προσάγω, συ­ νάγω, ανάγω, απάγω, διάγω, επάγομαι, κατάγομαι, παράγω, περιάγω, υπάγω, αναπαράγω, διεξάγω, παρεισάγω κ.ά. Οι χρόνοι του ρήματος είναι: ενεστ. άγω, παρατ. ήγα. αόρ. ήγαγα. μέλ. εξακολουθητικός: θα άγω, μέλ. στιγμ. θα αγάγω. μέλ. συντ. θα έχω αγάγει. παρακ. έχω αγάγει, υπερσ. είχα αγάγει. Πολλοί δυσκολεύονται να διακρίνουν τη δια­ φορά σημασίας που υπάρχει ανάμεσα σε τύπους που προέρχονται από το θέμα του ενεστώτα και τύπους που προέρχονται από το θέμα του αορίστου, ανάμεσα δηλαδή σε τύπους όπως: εισήγα και εισήγαγα, παρήγα και παρήγαγα, να εξάγω και νσ εξαγάγω, να προάγω και νσ προαγάγω, θα προσάγω και θα προσαγάγω, θα συνάγω και θα συνανάγω. Οι τύποι εισήγα, παρήγα σημαίνουν μια πράξη που έγινε στο 261

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

παρελθόν πολλές φορές και σε διάρκεια. Π.χ. Η Ελλάδα εισήγε πά­ ντοτε πετρέλαιο. Οι τύποι εισήγαγα, παρήγαγα σημαίνουν μια πράξη που έγινε στο παρελθόν μια φορά και στιγμιαία. Π.χ. Την αλληλοδιδα­ κτική στην Ελλάδα εισήγαγε επίσημα ο Ιωάννης Κοκκώνης στα χρόνια του Καποδίστρια Κατά τον ίδιο τρόπο οι τύποι που στην υποτακτική ή στον μέλλοντα λήγουν σε -άγω φανερώνουν μια πράξη που γίνεται κατ' επανάληψη και σε διάρκεια, ενώ οι τύποι που λήγουν σε -αγάγω φονερώνουν μια πράξη που γίνεται μια φορά και στιγμιαία. Π.χ. θα ενάγω όποιον με κατηγορεί. / Επιθυμία μου είναι να Βοηθώ και να προ­ άγω τους άξιους αλλά Η χώρα φέτος θα εξαγάγει εσπεριδοειδή. Ι Οι αστυνομικοί να προσαγάγουν τον κατηγορούμενο. Μερικοί κάποτε λανθασμένα δημιουργούν τύπους ενεστώτα από το θέμα του αορί­ στου, π.χ. Οι έμποροι εισαγάγουν από χώρες της Ανατολής αντί του ορθού εισάγουν / Η εισαγγελία διεξαγάγει έρευνες αντί του ορθού διεξάγει/ Οι γονείς που απαγάγουν το παιδί τους αντί του ορθού απά­ γουν. Ένα άλλο πολύ συνηθισμένο ορθογραφικό λάθος αφορά τη με­ τοχή του άγω στην παθητική φωνή και συγκεκριμένα τη μετοχή τα εισαγόμενα που είναι με όμικρον και όχι με ωμέγα (όχι εισαγώμενα). • αδιάκριτα - αδιακρίτως: Αδιάκριτα: χωρίς διακριτικότητα, με ανάρμοστη περιέργεια. Π.χ. Με κοίταζε πολύ αδιάκριτα. Αδιακρί­ τως: χωρίς εξαίρεση. Π.χ. Όλοι οι άνθρωποι έχουν τα ίδια δικαιώματα αδιακρίτως φυλής και χρώματος. Προσοχή: Πρέπει να λέμε και να γράφουμε αδιακρίτως + γενική ουσιαστικού. • αιτιολογώ - δικαιολογώ: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημασία. Αιτιολογώ σημαίνει ότι προσπαθώ όσο γίνεται πιο αντικειμενικά να διερευνήσω τα αίτια μιας κατάστασης, μιας συμπεριφοράς, να την εξηγήσω και να την τεκμηριώσω. Δικαιολογώ σημαίνει ότι την αξιολογώ, την κατατάσσω σε μια ηθική κατηγορία, σύμφωνα με τα δικά μου ηθικά κριτήρια (σωστή ή λανθασμένη, καλή ή κακή, ηθικά σωστή ή ανήθικη, δίκαιη ή άδικη, αν συμφωνώ και την αποδέχομαι ή αν διαφωνώ και την απορρίπτω). Π.χ. Μπορώ να αιτιολογήσω τη συμπεριφορά της αλλά όχι να τη δικαιολογήσω. • ακατονόμαστος, -η, -θ: για κάτι που θεωρείται τόσο αισχρό ώστε να ντρέπεται κανείς νο το κατονομάσει, να το αναφέρει. Π.χ. ακατονόμα­ στες ύβρεις /πράξεις /ακατονόμαστα όργια. Προσοχή: πολλοί εσφαλ­ μένα λένε και γράφουν ακατονόμαστος αντί ακατονόμαστος (α + κατά + όνομα: χωρίς όνομα). 262

Συνηθισμένα Λάθη

• ακριβά - ακριβώς: Ακριβά: σε υψηλή ή υπερβολική τιμή. Π.χ. Αυτό που έκανες θα το πληρώσεις πολύ ακριβό. Ακριβώς:!, με ακρίβεια. Π.χ. Δεν κατάλαβα τι συνέβη ακριβώς. Ι 2. με ακρίβεια, εγκαίρως. Π.χ. Πρέπει να είμαστε στο γιατρό ακριβώς στις πέντε. • ακροαματικότητα - θεαματικότητα - τηλεθέαση: Ακροαματικό­ τητα: το ποσοστό των ακροατών που παρακολουθούν τακτικά μια εκπομπή στο ραδιόφωνο. Π.χ. Στους ραδιοφωνικούς σταθμούς συνη­ θίζουμε να μετράμε τους δείκτες ακροαματικότητας, θεαματικότητα/τηλεθέασπ: το ποσοστό των τηλεθεατών που παρακολουθούν τακτικά μια εκπομπή στην τηλεόραση. Π.χ. Η συγκεκριμένη εκπομπή συγκεντρώνει μεγάλη τηλεθέαση. Προσοχή: πολλοί χρησιμοποιούν τους δύο όρους εσφαλμένα και καταχρηστικά. Δεν είναι σωστό δη­ λαδή να λέμε ακροαματικότητα της τηλεόρασης και θεαματικότητα του ραδιοφώνου. • αλαζονεία: η ιδιότητα και η συμπεριφορά του αλαζόνα- η υπεροψία, η έπαρση. Π.χ. Η αλαζονεία της δύναμης οδηγεί σε πράξεις αδικίας εις Βάρος των αδυνάτων και τελικά σε πράξεις παρανοϊκές των δυνατών. Προσοχή: πολλοί γράφουν εσφαλμένα αλαζονία (με ι] αντί του σω­ στού αλαζονεία (με ει). • αλλεργία: η αντίδραση του σώματος σε κάποιες ουσίες, τα αλλεργιογόνα. Π.χ. Έχει αλλεργία σε ορισμένα τρόφιμα. Προσοχή: πολλοί γρά­ φουν εσφαλμένα ολεργία (με ένα λ) αντί του σωστού αλλεργία (με δύο λ). • αμάλγαμα: 1. κράμα με βασικό συστατικό τον υδράργυρο. Π.χ. Τα οδοντιατρικό σφραγίσματα από αμάλγαμα που περιέχει υδράργυρο επηρεάζουν πολύ αρνητικά τον ανθρώπινο οργανισμό και τις εγκυμο­ νούσες. 2. (μεταφορικά) για σύνολο στοιχείων που χαρακτηρίζονται συνήθως θετικά. Π.χ. Ο Αγιορείτης μοναχός ήταν ένα αμάλγαμα αγιο­ σύνης και σεμνότητας. 3. συμφυρμός ανόμοιων πραγμάτων, συνον­ θύλευμα, ανακάτωμα. Σχετικά με την προέλευση και την ετυμολογία της λέξης έχουν υποστηριχθεί πολλές απόψεις. Σύμφωνα με την επι­ κρατέστερη άποψη, ο όρος αποτελεί παραλλαγή της λατινικής λέξης ππαΐαςπηα μάλαγμα, μαλακωμένο κατάπλασμα ή έμπλαστρο < ελλην. μάλαγμα (< ρ. μαλάσσω). Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο όρος αμάλγαμα έχει αραβική προέλευση, ενώ άλλοι τον συσχετίζουν με τις ελληνι­ κές λέξεις άμα (: μαζί) + γάμος. Πάντως ο ελληνικός όρος αμάλγαμα απαντά για ηρώτη φορά το 1856, σε ερμήνευμα λέξεως στο Γαλλο243

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

•

•

•

•

•

ελληνικό-ελληνογαλλικό λεξικό τού Σκαρλάτου Βυζαντίου. Προσο­ χή: πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα αμάγαλμα (με γ) -προφα­ νώς συνδέουν τη λέξη με το άγαλμα- αντί του σωστού αμάλγαμα (με λγ). αμαυρώνω: μειώνω, λιγοστεύω, εξαφανίζω τη φήμη ή τη δόξα κά­ ποιου. Π.χ. Με αυτό που κάνει αμαυρώνει το όνομα της οικογένειας του. Μια μικρή ομάδα δεν αμαυρώνει την εικόνα της νεολαίας που αγωνίζεται για ένα καλύτερο αύριο. Προσοχή: πολλοί λένε και γρά­ φουν εσφαλμένα αμαυρίζω αντί του σωστού αμαυρώνω. άμεσα - αμέσως: Άμεσα (τροπικό επίρρημα), απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου (αντίθετο του επιρρ. έμμεσα). Π.χ. Η υπόθεση του περιβάλλοντος μας αφορά όλους άμεσα. Αμέσως (χρονικό επίρρημα).ευθύς, πάραυτα, χωρίς αργοπορία. Π.χ. Δεν καθυστέρησε κα­ θόλου, ανταποκρίθηκε αμέσως στο κάλεσμα μας. αμφιβάλλω: δεν είμαι βέβαιος σίγουρος για κάτι. Το ρήμα συντάσσε­ ται με πλάγια ερωτηματική πρόταση ή με εμπρόθετο προσδιορισμό που εισάγει η πρόθεση για (δηλαδή αμφιβάλλω + πλάγια ερωτημα­ τική ή αμφιβάλλω + για). Π.χ. «Αμφιβάλλω για τον εξωτερικό κόαμσ αμφιβάλλω για το σώμα μου- δεν μπορώ να αμφιβάλλω για το ότι αμ­ φιβάλλω» (Ρενέ Ντεκάρτ}. Π.χ. Αμφιβάλλω αν θα πάρουμε κάποια απάντηση. αμφισβητώ: έχω βάσιμες αντιρρήσεις για την αλήθεια ή την ορθότη­ τα ενός πράγματος. Το ρήμα συντάσσεται με ειδική πρόταση ή με αι­ τιατική (αμφισβητώ + ειδική πρόταση ή αμφισβητώ + αιτιατική). Π.χ. Πολλοί επιστήμονες όμως αμφισβητούν ότι η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας προκαλείται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Ι 0 δι­ κηγόρος του αμφισβητεί τη νομιμότητα των προανακριτικών καταθέ­ σεων. αναγνωρίζω - καταλογίζω: 1. Α ν α γ ν ω ρ ί ζ ω διαπιστώνω την ταυ­ τότητα προσώπου ή πράγματος. Π.χ. Αναγνώρισε τους απαγωγείς του παιδιού της. 2. αποδέχομαι, παραδέχομαι, ομολογώ την αλήθεια, τη γνησιότητα, τη νομιμότητα ή την εγκυρότητα ενός πράγματος. Π.χ. Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας. Γκόρντον Μπράουν, παραδέχτηκε ότι έγιναν «λάθη» κατά τον πρώτο του χρόνο στην εξουσία. Καταλογί­ ζω: 1. αποδίδω σε κάποιον μια επιλήψιμη ενέργεια ή συμπεριφορά. Π.χ. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης κατηγόρησε την κυ­ βέρνηση για την ακρίβεια και την ανεργία και της καταλόγισε αδιαφο-

264

Συνηθισμένα Λάθη

•

•

•

•

ρία για τονμέσο'Ελληναπολίτη. 2. χρεώνω, λογαριάζω ένα ποσό σε Βάρος κάποιου άλλου. Π.χ. Συνολικά καταλογίστηκαν ποσό ύψους 122686.250 ευρώ για πρόστιμα και μη απόδοση Φ/7/4. Προσοχή: το ρήμα αναγνωρίζω έχει θετική σημασία, σε αντίθεση με το ρήμα κα­ ταλογίζω που έχει αρνητική σημασία. αναδίδω - αναδύομαι: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημασία. Αναδίδω -ομαι (παρατ. ανέδιδα και ανάδιδα): βγάζω, σκορπίζω ένα αέριο ή υγρό ή ήχο και μεταφορικά μια εντύπωση· αναδίνω. Π.χ. Η τουαλέτα αναδίδει μια αφόρητη μυρωδιά. / Οι τοίχοι του σπιτιού ανα­ δίδουν υγρασία. /Ήταν μετρίου αναστήματος, αλλά ανέδιδε μια δύνα­ μη, αρρενωπότητα και ηρεμία. Αναδύομαι: 1. ανεβαίνω από τον βυθό της θάλασσας ή από τα βάθη της γης στην επιφάνεια (αντίθετο καταδύομαι). Π.χ. Η Κύπρος αναδύθηκε από τη θάλασσα όπως ακριβώς αναδύθηκε στις ακτές της η θεά του έρωτα Αφροδίτη. 2. εμ­ φανίζομαι. Π.χ. Βλέπαμε τη στεριά να αναδύεται μέσα απ' την ομίχλη. 3. (μεταφορικά) για κατάσταση ή για φαινόμενο που εμφανίζεται προοδευτικά, συνήθως μέσα από δύσκολες ή απρόβλεπτες περι­ στάσεις. Π.χ. Στο τέλος του Β'Παγκόσμιου Πολέμου, οι Ηνωμένες Πο­ λιτείες αναδύθηκαν ως η κυρίαρχη βιομηχανική δύναμη. αναπληρωτής - αναπληρώτρια: αντικαταστάτης ο (διευθυντής / υπουργός), αντικαιαστάτρια η (διευθύντρια / υπουργός/ καθηγήτρια κ.λπ.). Π.χ. Σε περίπτωση απουσίας μου. υπογράφει η αναπληρώτρια διευθύντρια. Προσοχή: πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα η ανα­ πληρωτής αντί του σωστού η αναπληρώτρια. αναστηλώνω - υποστηλώνω: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική ση­ μασία. Αναστηλώνω:1. αποκαθιστώ τις ζημιές ενός κατεστραμμέ­ νου κτιρίου, συνήθως ιστορικού μνημείου, χρησιμοποιώντας τα πα­ λαιά αρχιτεκτονικά του μέλη. Π.χ. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο αρχαι­ ολόγος και μετέπειτα ακαδημαϊκός Παναγής Καββαδίας αναστήλωσε το θέατρο της Επιδαύρου. 2. ανορθώνω (για τις εικόνες). Η Βυζαντινή αυτοκράτειρα Θεοδώρα αναστήλωσε οριστικά τις εικόνες το 843 μ.Χ. Υποστυλώνω: στηρίζω με υποστυλώματα μια κατασκευή (υπό + στύλος: κολόνα). Π.χ. Οι φυλακισμένοι έσκαψαν μια σήραγγα μήκους 17,5 περίπου μέτρων, την υποστύλωσαν με κάθε τεχνική επάρκεια και την ηλεκτροφώτισαν. αναστήλωση - αναστύλωση: Αναστήλωση: 1. αποκατάσταση ιστο­ ρικού μνημείου. Π.χ. Μετά την αναστήλωση των παλατιών και τη σύ­

κα

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

•

•

•

•

•

ντήρηση κάποιων τοιχογραφιών των εκκλησιών στην καστροπολιτεία του Μυστρό. μπαίνει σε πρόγραμμα αναστήλωσης και το μεγαλοπρε­ πές Βυζαντινό αρχοντικό Λάσκαρη. 2. επαναφορά λατρείας ιερών ει­ κόνων. Π.χ. Την Κυριακή της Ορθοδοξίας η Ανατολική Ορθόδοξη Εκ­ κλησία τιμά την αναστήλωση των ιερών εικόνων. Αναστύλωση: στήριξη με στύλους, αποκατάσταση μνημείου. Π.χ. Η μελέτη του σκη­ νικού συγκροτήματος επέτρεψε να προτείνουμε τη μερική αναστύλω­ ση των τοίχων της σκηνής και τριών κιόνων του προσκηνίου. ανδριάντας: γλυπτό ολόσωμο ομοίωμα συγκεκριμένου ανθρώπου. 0 ανδριάντας μπορεί να είναι από μάρμαρο, μέταλλο, ξύλο κλπ. 0 ονόρίόντας στην αρχαιότητα διαφοροποιούνταν από το άγαλμα, που αφορούσε επίσης γλυπτό ολόσωμο ομοίωμα αλλά μόνο θεότητας. Ανδριάντες που δεν αφορούσαν συγκεκριμένους ανθρώπους λάμ­ βαναν διάφορες γενικές ονομασίες π.χ. κούροι, καρυάτιδες κλπ. Π.χ. Στην πλατεία Κολοκοτρώνη δεσπόζει ο έφιππος ανδριάντας του Θεό­ δωρου Κολοκοτρώνη, ενώ οι μαρμάρινοι ανδριάντες των πρωθυ­ πουργών Χαριλάου Τρικούπη και Θεόδωρου Δηλιγιάννη κοσμούν τον περίβολο του μεγάρου της Παλαιάς Βουλής. Προσοχή: πολλοί γρά­ φουν και λένε εσφαλμένα αδριάντας (με δ) αντί του σωστού ανδριά­ ντας (με νδ). ανέκαθεν και όχι από ανέκαθεν. Η έκφραση από ανέκαθεν είναι λά­ θος, γιατί το χρονικό επίρρημα ανέκαθεν σημαίνει εξαρχής, από την αρχή. από πάντα, άρα είναι σαν να λέμε από από πάντα. Π.χ. Ανέκαθεν το έλεγε, αλλά δεν τον πιστεύαμε. ανενημέρωτος, -η, -ο - ανημέρωτος: Α ν ε ν η μ έ ρ ω τ ο ς ^ενημε­ ρώνω): ο μη ενημερωμένος, εκείνος που δεν έχει πληροφορηθεί όσα έγιναν ή λέχθηκαν πρόσφατα. Προσοχή: πολλοί γράφουν και λέ­ νε εσφαλμένα ανημέρωτοςετυμολογώντας το επίθετο από το ήμερος, οπότε θα σήμαινε ο ατιθάαευτος, ο μη ήμερος, ο άγριος. ανεξαρτητοποιούμαι: γίνομαι ανεξάρτητος, χειραφετούμαι. Π.χ. Η Αρ­ μενία ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1991. Προσοχή: πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα ανεξαρτοποιούμαι, ενώ το ρήμα είναι ανεξαρτητοποιούμαι από τις λέξεις ανεξάρτητος + ποιούμαι. Προσοχή: ανεξαρτήτως ηλικίας και όχι ανεξαρτήτου ηλικίας. άνθηση - άνθιση. Α ν θ η σ η : ανάπτυξη, ακμή. Η λέξη είναι λόγια και παράγεται από το ρήμα ανθέω -ώτης αρχαίας, γι' αυτό και γράφεται με ήτα [όπως η ποίηση από το ποιέω -ώ). Π.χ. Στην ελισαβετιανή πε-

264

Συνηθισμένα Λάθη

•

•

•

•

•

ρίοδο παρατηρείται μεγάλη άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών στην Αγγλία. Ά ν θ ι σ η : βγάζω άνθη. ανθοφορώ, γεμίζω λουλούδια. Η άνθιση είναι μεταγενέστερη γραφή, όταν σε νεότερους χρόνους άρχισε να επικροτεί αντί του ανθώ το ρήμα ανθίζω στην κυριολεκτική του ση­ μασία: Π.χ. Μην ψεκάζετε τα δέντρα στην περίοδο της άνθισης τους. άνοια - ανία: Ά ν ο ι α : η επίκτητη μερική ή ολική απώλεια των δια­ νοητικών και συναισθηματικών ικανοτήτων. Π.χ. Η άνοια εμφανίζεται ως αποτέλεσμα μιας εκφυλιστικής ασθένειας, η οποία καταστρέφει προοδευτικά τα κύτταρα του εγκεφάλου. Η λέξη άνοια προέρχεται από την όμοια αρχαίο ελληνική που σήμαινε κουταμάρα. Α ν ί α : πλή­ ξη, βαρεμάρα. Π.χ. Τρεις νεαροί Ιταλοί πυρπόλησαν «από ανία» Ινδό άστεγο μετανάστη! Η λέξη ανία προέρχεται οπό την όμοια αρχαία ελ­ ληνική που σήμαινε λύπη, δυσφορία. ανταγωνίζομαι - συναγωνίζομαι: Τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημασία. Α ν τ α γ ω ν ί ζ ο μ α ι : αγωνίζομαι για να επικρατήσω έναντι κάποιου άλλου. Π.χ. Οι Ευρωπαίοι ανταγωνίζονται γιο το ποιος θα δε­ χθεί πρώτος τον νέο Αμερικανό πρόεδρο. Συναγωνίζομαι: προ­ σπαθώ να διακριθώ σε μια παράλληλη αλλά όχι κοινή προσπάθεια για να πετύχω ένα καλύτερο αποτέλεσμα. Π.χ. Το τσουνάμι συναγω­ νίζεται σε ταχύτητα τον ήχο. αντεπεξέρχομαι: αντιμετωπίζω μια δύσκολη κατάσταση με επιτυχία. Π.χ. Η επιχείρηση, προκειμένου να αντεπεξέλθει στη μείωση της ζή­ τησης, περιόρισε την παραγωγική της ικανότητα και απέλυσε προσω­ πικό. Προσοχή: πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα ανταπεξέρχομαι αντί του σωστού αντεπεξέρχομαι. αντικρίζω: 1. βλέπω κάποιον ή κάτι συνήθως απέναντι. Π.χ. Δεν θέ­ λω να σε αντικρίσω στα μάτια μου. 2. συναντώ κάποιον ή κάτι. Π.χ. Μόλις αντικρίστηκαν, ξέσπασαν σε λυγμούς από τη συγκίνηση.3. (με­ ταφορικά) αντιμετωπίζω κάποιον ή κάτι. Π.χ. Αντίκρισε με θάρρος τον εχθρό. 4. (σπάνια για άψυχα) είμαι στραμμένος, έχω θέση με θέα προς κάποια κατεύθυνση- βλέπω. Π.χ. Η κορυφή του Βουνού αντικρί­ ζει ολόκληρο τον κάμπο. Προσοχή, το ρήμα αντικρίζω γράφεται με γιώτα (ι) όπως όλα τα ρήματα που σχηματίζονται σε -ίζω. Με ύψιλον ( υ ) γράφεται το επίρρημα αντίκρυ. αντιστοιχίζω - αντιστοιχώ: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική ση­ μασία. Α ν τ ι σ τ ο ι χ ί ζ ω (μεταβατικό): θέτω σε αντιστοιχία, συσχετίζω κάτι προς κάτι άλλο. Π.χ. Αντιστοιχίστε τις λαϊκές φράσεις με τη σημα­

ία

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

σία τους. Αντιστοιχώ (αμετάβατο): είμαι αντίστοιχος με κάποιον ή κάτι άλλο, που βρίσκεται σε σχέση συμμετρικής τοποθέτησης, ανα­ λογίας, ισοδυναμίας ή ομοιότητας. Π.χ. Το δημόσιο χρέος αντιστοιχεί σε 84.000 ευρώ ανά τετραμελή ελληνική οικογένεια. / Ο αριθμός που καλέσατε δεν αντιστοιχεί σε συνδρομητή της Χ εταιρείας. • απαθανατίζω: χαρίζω σε κάποιον ή κάτι [μεταφορικά) την αθανασία απεικονίζοντας τη μορφή του σε ένα έργο τέχνης, λογοτεχνικό ή ει­ καστικό. Π.χ. Η φωτογραφία απαθανατίζει χαρούμενες στιγμές της ζω­ ής μας. /Η λαϊκή μούσα απαθανάτισε τα κατορθώματα πολλών ηρώων μας. Προσοχή: πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα αποθανατίζω προσαρμόζοντας την ετυμολογία του ρήματος στις λέξεις από + θά­ νατος (παρετυμολογία ή λαϊκή ετυμολογία). Το σωστό όμως είναι απαθανατίζω, δηλαδή από + αθανατίζω (< αθάνατος), δηλώνοντας τη σημασία «καθιστώ κάποιον/κάτι αθάνατο». • απαλλοτριώνω -ομαΐ: (για το δημόσιο) εξαγοράζω αναγκαστικά σύμφωνα με τον νόμο και καταβάλλοντος αποζημίωση- την ακίνητη περιουσία κάποιου για λόγους δημόσιας ανάγκης ή ωφέλειας. Π.χ. Το άρθρο 17 του ελληνικού Συντάγματος αναγνωρίζει πως το κρότος έχει το δικαίωμα να απαλλοτριώνει την ατομική ιδιοκτησία. Προσοχή: πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα απολλοτριώνω (ο αντί α). • απαντώ -ιέμαι - απαντώ -ώμαΐ: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημασία. Απαντώ - ι έ μ α ΐ : 1. συναντώ. Π.χ. Απαντηθήκανε τυχαία στον δρόμο. 2. διατυπώνω την άποψη, τη γνώμη μου σε κάποιον που μου έθεσε την αντίστοιχη ερώτηση. Π.χ. Απαντώ γραπτά/προφορικά / με μισόλογα / μ' ένα ναι ή μ ένα όχι Ι με μια κίνηση του κεφαλιού / για λογαριασμό σου /Απαντώ στην ερώτηση Ι στο γράμμα /στις εξε­ τάσεις /στις επικρίσεις /στις κριτικές κλπ. Προσοχή: πρέπει να λέμε και να γράφουμε «απαντώ στην ερώτηση» κοι όχι «απαντώ την ερώ­ τηση». 3. ανταποκρίνομαι σ' ένο κάλεσμα: Σε πήρα στο τηλέφωνο, αλλά δεν απάντησε κανείς. Ι (μεταφορικά) Το φλάουτο απάντησε στο Βιολί. Απαντώ - ώ μ α ι (για πράγμα ή για αφηρημένο ουσιαστικό) βρίσκω, συναντώ σε ένα συγκεκριμένο χώρο ή χρόνο κάτι που απο­ τελεί ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του. Π.χ. Το κοινωνικό φαινόμενο της πολυγαμίας απαντάται σε πολλούς ασιατικούς λαούς. Ι Αυτή η λέξη απαντά στον'Ομηρο. Προσοχή πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα: Αυτή η λέξη απαντάται στον'Ομηρο. • απαρέγκλιτος, -η, -θ: που δεν παρεκκλίνει από την πορεία του, που 268

Συνηθισμένα Λάθη

δεν υφίσταται μεταβολές, δεν μεταβάλλει στάση- σταθερός, π.χ. απα­ ρέγκλιτος στόχος / κανόνας. / απαρέγκλιτη πειθαρχία / εφαρμογή. Προσοχή: πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα αηαρέκλιτος (παρα­ λείπουν το γόμα). Το επίθετο απαρέγκλιτος σχηματίζεται ως εξής: ο (στερητικό) + παρά + εν + κλίση. • απαυδώ: έχω εξαντλήσει κάθε όριο υπομονής, έχω κουραστεί ψυ­ χικά. Π.χ. Δεν αντέχω πια, απηύδησα (ή απαύδησα) να σε περιμένω! /Απαυδισμένη από τη συμπεριφορά του άντρα της. Βρήκε εραστή. Προσοχή στους χρόνους του ρήματος: αόρ. απαύδησα και απηύδησα. μετοχή παθητικού παρακειμένου απαυδισμένος (πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα «έχω απηυδήσει» αντί του σωστού «έχω απαυδήσει», «είμαι απαυδισμένος»). • απεκδύομαι - αποδύομαΐ: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημα­ σία Α π ε κ δ ύ ο μ α ι : 1. (κυριολεκτικά) βγάζω τα ρούχα μου. ξεντύνομαι 2. [μεταφορικά) «ρίχνω από πάνω μου», αποποιούμαι, αρνού­ μαι να αναλάβω. Π.χ. Απεκδύεται τις ευθύνες του. Προσοχή: πολλοί λένε και γράφουν απεκδύομαι της ευθύνης, συντάσσουν δηλαδή εσφαλμένα το ρήμα με γενική. Ωστόσο, γενικά τα ρήματα στη δημο­ τική συντάσσονται σχεδόν πάντα με αιτιατική, όπως: Δεν επιδέχεται αναβολή. /Δεν χρειάζεται περαιτέρω συστάσεις. /Απολαμβάνει την υψηλή προστασία. /Διέφυγε την προσοχή μου. /Στερούμαι τα απα­ ραίτητα (ολλά στερώ τους άλλους από τα απαραίτητα). /Απεκδύομαι την ευθύνη (ή τις ευθύνες μου). Αποδύομαΐ: αφιερώνομαι σε έναν αγώνα, σε μία προσπάθεια, σ' ένα δύσκολο έργο. Π.χ. Σε κυνήγι εσό­ δων αποδύεται η κυβέρνηση. • απευθείας-κατευθείαν: Απευθείας: χωρίς τη μεσολάβηση, χωρίς διακοπή. Π.χ. Μιλάμε απευθείας στον διευθυντή. / θα υπάρξει απευ­ θείας μετάδοση. Κ α τ ε υ θ ε ί α ν : χωρίς περιστροφές, ευθέως. Π.χ. Ήρθε κατευθείαν από το σχολείο. / Πες κατευθείαν αυτό που θέλεις. • απλά - απλώς. Απλά: με απλότητα, με απλό τρόπο. Π.χ. Είναι υπέ­ ροχος δάσκαλος, μιλά απλά και κατανοητά. Απλώς: μόνο. Π.χ. Δεν έχει τόση δύναμη στα χέρια του για αλλαγές, απλώς διεκπεραιώνει εντολές. • απογοητεύω -ομαΐ: διαψεύδω τις ελπίδες ή τις προσδοκίες κάποιου. Π.χ. Ενέργεια, τράπεζες και αστικές μεταφορές απογοητεύουν τους καταναλωτές. / Το 5Β% όσων τόλμησαν να βγουν ραντεβού με μια διαδικτυακή γνωριμία απογοητεύτηκαν με την πρώτη ματιά. Προσοχή: 26?

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

πολλοί γράφουν και λένε εσφαλμένα απογοητεύω. Το σωστό όμως είναι απογοητεύω, δηλαδή από + γοητεύω. • απολαμβάνω - απολαύω: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημα­ σία. Απολαμβάνω: χαίρομαι, ευχαριστιέμαι. Π.χ. Απολαμβάνω τη συντροφιά σου. Απολαύω: δέχομαι, μου προσφέρεται κάποιο αγα­ θό (η.χ. εκτίμηση, αναγνώριση κλπ). Προσοχή: το ρήμα απολαύω (αόρ. απήλαυσα. απαρέμφ. απολαύσει) συντάσσεται με γενική και δεν πρέπει να συγχέεται σημασιολογικό με το ρήμα απολαμβάνω (αόρ. απόλαυσα, απαρέμφ. απολαύσει) που συντάσσεται με αιτιατική. Π.χ. Απολαύει ιδιαίτερων προνομίων. /Απολαύει μεγάλης υπολήψεως /εμπιστοσύνηςαλλά Απολαμβάνει το ποτό του/τη συζήτηση κ.λπ. • απόρροια - απορία: Απόρροια: το αποτέλεσμα του απορρέω, κα­ τάσταση που θεωρείται φυσικό επακόλουθο κάποιας άλλης. Π.χ. Συ­ ζητείται το πρόβλημα της σοβαρής περιβαλλοντικής μόλυνσης του πο­ ταμού, απόρροια της λειτουργίας βιομηχανικών μονάδων στην περιο­ χή. /Ο νέος σχεδιασμός για χρηματοδότηση έργων κατασκευής εγκα­ ταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων και δικτύων αποχέτευσης είναι απόρροια μελέτης του ΥΠΕΧΩΔΕ σε συνεργασία με τους δήμους της περιοχής. Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική απόρροια (: ροή υγρού, κάτι που προέρχεται από). Απορία: 1. αβεβαιότητα, αμφιβολία που προέρχεται κυρίως από ελλιπή γνώση, κατανόηση, αντίληψη (και ηου εκφράζεται άμεσα ή έμμεσα με ερώτηση). Π.χ. Συχνά οι μαθητές του σχολείου έχουν απορίες-ή ελλιπή πληροφόρη­ ση - σε θέματα που αφορούν την έκδοση τίτλων, τη φοίτηση τους ή τις απουσίες τους. 2. έκπληξη. Π.χ. Η κοπέλα δεν ξαναφάνηκε. προς μεγάλη απορία του νέου ο οποίος αναρωτιόταν πού είχε κάνει λάθος. 3. αμηχανία στη λόγια έκφραση «απορία ψάλτου, βηξ» (: όταν ο ψάλ­ της δεν ξέρει τι να κάνει Βήχει). 4. έλλειψη πόρων, χρημάτων- ανέ­ χεια, φτώχεια. Π.χ. Οι φοιτητές με πιστοποιητικό απορίας σιτίζονται δωρεάν. Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική απορία (. δύ­ σκολη κατάσταση, λογικό πρόβλημα). • απόσειση - απόσυρση: Απόσειση: απαλλαγή από κάτι που Βαραί­ νει ηθικά ή ψυχικά κάποιον. Π.χ. Η κυβέρνηση επιχειρεί την απόσει­ ση των ευθυνών /των κατηγοριών κ.λπ. ΙΕλευθερία θα πει απόσειση του ζυγού μιας δουλείας. Η λέξη προέρχεται από την ελληνιστική απόσει(σις) > αποσείω, που σήμαινε «κούνημα, ερωτικός, προκλη­ τικός γυναικείος χορός». [ΠρΒλ. Πολυδεύκη IV, 101 «Βακτριασμός 270

Συνηθισμένα Λάθη

δέ και απόκινος και απόσεισις ασελγή είδη»Ι. Απόσυρση : η ενέργεια του αποσύρω. 1. για κάτι που έχει κατατεθεί κάπου και δηλώνεται ότι παύει να ισχύει. Π.χ. Η αντιπολίτευση απαιιεί να αποσυρθεί η τροπο­ λογία για αναστολή κατεδαφίσεων αυθαιρέτων. 2. για κάτι που δια­ κόπτεται η κυκλοφορία του (εξαιτίας ακαταλληλότητας, παλαιότητας, πλεονασμού κλπ.). Π.χ. Σχέδιο απόσυρσης περίπου 1,5 εκατ. παλαι­ ών, μη καταλυτικών οχημάτων εξετάζει το Υπουργείο Μεταφορών. /Ο ελβετικός φαρμακευτικός όμιλος Χ ανακοίνωσε την απόσυρση δύο παρτίδων εμβολίων κατά της μηνιγγίτιδας 0. 3. αποχώρηση κάποιου από κάπου ύστερα από εντολή, απόφαση. Π.χ. Το σχέδιο του για στα­ διακή απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από το Ιράκ μέχρι το 2011 παρουσίασε σήμερα ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Α. για νερό ή άλλο υγρό που υποχωρεί. Π.χ. Η άμπωτη είναι το φαινόμενο της απόσυρ­ σης των νερών της θάλασσας. Η λέξη προέρχεται από το λόγιο ρήμα αποσύρίω) -σις > -ση. • αποτείνομαι - αποτίνω: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημασία, παρότι ουχνά η ορθογραφία τους συγχέεται. Α π ο τ ε ί ν ο μ α ι : απευ­ θύνομαι σε κάποιον για να ρωτήσω ή να ζητήσω κάτι. Π.χ. Αποτάθηκα στη διοίκηση ζητώντας να επιλυθεί το θέμα της αποζημίωσης μου. Προσοχή: λέμε και γράφουμε «αποτάβηκα» και όχι «αποτάνθηκα» (χωρίς ν). Οι χρόνοι του ρήματος είναι: ενεστ. αποτείνομαι, μέλλ θα αποταθώ (και όχι θα αποτανθώ), παθ. αόρ. αποτάθηκα, απαρέμφ. αποταθεί Αποτίνω και αποτίω (αόρ. σπέπσσκαι σπάνια απότισα, απαρέμφ. αποτίσει}-, χρησιμοποιείται κυρίως στην έκφραση αποτίω φόρο τιμής / ευγνωμοσύνης σε κάποιον, του αποδίδω την τιμή / την ευγνωμοσύνη που του οφείλω. Π.χ. Η Ρωσία απέτισε τον ύστατο φό­ ρο τιμής στον ορθόδοξο πατριάρχη Αλέξιο. • αποφαίνομαι - αποφάσκω: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημα­ σία. Α π ο φ α ί ν ο μ α ι : 1. εκφέρω γνώμη. Π.χ. Δεν είναι αρμόδιος να αποφανθεί γι'αυτό το ζήτημα. 2. αποφασίζω. Π.χ. Το δικαστήριο απο­ φάνθηκε για την υπαιτιότητα του κατηγορουμένου. Αποφάσκω : αρνούμαι (χρησιμοποιείται κυρίως στον ενεστώτα και στον παρατατι­ κό). Π.χ. Κατάλαβα γιατί αποφάσκουν πάντα στη συγκεκριμένη ερώ­ τηση. Το αντίθετο ρήμα είναι καταφάσκω. Προσοχή: η απόφαση έχει εντελώς διαφορετική σημασία από την απόφανση. Απόφαση: Βού­ ληση για εκτέλεση πράξεων που είναι προϊόν σκέψης, εκτιμήσεων και υπολογισμών. Π.χ. Πήρα την απόφαση να μετακομίσω μετά από 271

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

•

•

•

•

πολλή σκέψη (Βούληση που είναι δεσμευτική). Απόφανση: κρίση για ένα συγκεκριμένο θέμα από ένα αρμόδιο όργανο. Π.χ. Η γνωμο­ δοτική απόφανση της επιφοπής ήταν ιδιαίτερο αρνητική για τουςσυμΒούλουςίαΚΚά δεν ήταν δεσμευτική). απόφοιτος - τελειόφοιτος - πτυχιούχος - διπλωματούχος: Από­ φοιτος: αυτός που έχει τελειώσει μια βαθμίδα εκπαίδευσης. Τε­ λειόφοιτος: αυτός που βρίσκεται στην τελευταία τάξη μιας βαθμί­ δας εκπαίδευσης. Π.χ. Στις Πανελλαδικές Εξετάσεις μπορούν να λά­ βουν μέρος οι τελειόφοιτοι και οι απόφοιτοι προηγούμενων ετών. Πτυχιούχος: ο απόφοιτος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Διπλωμα­ τούχος: ο πτυχιούχος και ταυτόχρονα κάτοχος ειδικών ικανοτήτων ή προνομίων. Π.χ. Η κόρη μου είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο γιος μου διπλωματούχος πο­ λιτικός μηχανικός του Εθνικού Μετσόθιου Πολυτεχνείου. Σημείωση: οι απόφοιτοι του Πανεπιστημίου είναι πτυχιούχοι και του Πολυτε­ χνείου διπλωματούχοι. άπτομαι: έχω σχέση, συνδέομαι, αγγίζω. Το ρήμα, που προέρχεται από το αρχαίο άπτω [•. ανάβω), χρησιμοποιείται μόνο στον ενεστώτα της μέσης φωνής και συντάσσεται με γενική. Π.χ. Ασχολούμαι με θέ­ ματα που άπτονται του δικού σας γνωστικού πεδίου. Αριος - Αρειος: Άριος: αυτός που αναφέρεται στους Άριους, τους Ινδοευρωπαίους- ο όρος χρησιμοποιήθηκε κυρίως οπό οπαδούς ρατσιστικών αντιλήψεων και τον ναζισμό. Π.χ. Κεντρικό αξίωμα στη ρατσιστική θεωρία της αρίας φυλής είναι η ύπαρξη μιας υποτιθέμενης τέλειας φυλής που ζούσε στη Βόρεια Ευρώπη. Άρειος: αυτός που ανήκε» στον Αρη. Π.χ. Ο Αρειος Πάγος είναι το αρχαιότερο δικαστήριο του κόσμου, το οποίο έδρευε στον ομώνυμο λόφο κσι ήταν ένας χώ­ ρος ιδιαίτερα σεβαστός στους αρχαίους χρόνους. αρματολός - αμαρτωλός: Αρματολό ς /Ελληνας μαχητής που ανήκε σε μισθωμένη φρουρά η οποία είχε αναλάβει τη φύλαξη των βενε­ τσιάνικων αρχικά και στη συνέχεια των οθωμανικών κτήσεων σε ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές. Για την ετυμολογία της λέξης υπάρχουν διάφορες εκδοχές-η επικρατέστερη είναι από τη λατινι­ κή/ενετική αΓΓπαΙΟΓΒΐ ένοπλος). Π.χ. Οι αρματολοί της Ρούμελης της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, μαζί με τους κλέφτες, θα πρωτοστατήσουν στον αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Αμαρτωλός, που έχει κά­ νει αμαρτίες παραβιάζοντας θρησκευτικούς ή εκκλησιαστικούς κα-

272

Συνηθισμένα Λάθη

•

•

•

•

•

νόνες / (μεταφορικά) που έχει παραβιάσει αρχές, κανόνες, νόμους. Π.χ. Ο λαός ξεσηκώθηκε εναντίον της ανίκανης και αμαρτωλής κυ­ βέρνησης. αρχικά - εξαρχής: Α ρ χ ι κ ά : στην αρχή, στο ξεκίνημα. Π.χ. Αρχικό η διάθεση του ήταν κακή, στη συνέχεια όμως Βελτιώθηκε. Εξαρχής: από την αρχή, από την πρώτη στιγμή. Π.χ. Ένιωθα εξαρχής ότι κάτι δεν πάει καλά και τελικά είχα δίκιο. ασχολούμαι: 1. αφιερώνω τη δραστηριότητα μου. τον χρόνο μου σε κάτι. Π.χ. Τον ελεύθερο χρόνο του ασχολείται με τον κήπο. 2. εκδηλώ­ νω έντονο και έμπρακτο ενδιαφέρον για κάτι ή για κάποιον. Π.χ. Στα­ μάτα πια να ασχολείσαι μαζί μου! 3. ασκώ ένα επάγγελμα ή έχω μια δραστηριότητα, κυρίως ως ερώτηση. Π.χ. Με π ασχολείσαι; - Είμαι καθηγητής. Προσοχή: συχνά παρατηρείται η εσφαλμένη κλίση των τύπων του ρήματος, π.χ. ασχολιόμαστε αντί του σωστού ασχολούμα­ στε. Το ρήμα κλίνεται ως εξής: εν. ασχολούμαι, ασχολείσαι, ασχολείται ασχολούμαστε, ασχολείστε, ασχολούνται- παρατ. ασχολούμουν- αόρ. ασχολήθηκα- μελ. εξακ. θα ασχολούμαι - μελ. στιγμ. θα ασχοληθώ - ηαρακ. έχω ασχοληθεί- υηερσ. είχα ασχοληθεί. αχρησία - αχρηστία: Α χ ρ η σ ί α : η μ η χρησιμοποίηση ενός πράγμα­ τος. Αχρηστία: η ιδιότητα του άχρηστου. Π.χ. 0 νόμος αυτός έπεσε σε αχρησία, δεν χρησιμοποιείται ή δεν εφαρμόζεται πια. Βουλή - βούληση: Βουλή (. ωθώ. • επαναλαμβάνω: λέω ή κάνω κάτι περισσότερο από μία φορά. Π.χ. Όποιος δεν εντοπίζει τα σφάλματα του, τα επαναλαμβάνει. Προσοχή: πολλοί λένε και γράφουν εσφαλμένα ξανά επαναλαμβάνω, που είναι πλεονασμός, όπως και το ξανά επανέρχομαι αντί του σωστού επα­ νέρχομαι. Προσοχή: η προστακτική δεν παίρνει αύξηση.Ένα συνη­ θισμένο λάθος είναι η εσφαλμένη χρήση της προστακτικής του ρή­ ματος. Πολλοί λένε και γράφουν εσφαλμένα: Επανέλαβε (αντί του ορ­ θού επανάλαβε) αυτό που σου είπα. • επεξεργάζομαι - κατεργάζομαι: Επεξεργάζομαι 1. δημιουργώ κάτι με πνευματική ενέργεια χρησιμοποιώντας επιμέρους στοιχεία. Π.χ. Οι κα­ θηγητές επεξεργάστηκαν ένα σχέδιο εκκένωσης του σχολείου σε περί­ πτωση σεισμού. 2. τροποποιώ, διορθώνω κάτι με σκοπό να του δώσω ολοκληρωμένη μορφή. Π.χ. Μετά την πρώτη έκδοση, ο συγγραφέας επεξεργάστηκε ξανά το μυθιστόρημα του. 3. κατεργάζομαι Π.χ. Η εται­ ρεία μας επεξεργάζεται με προηγμένη τεχνολογία τοξύλο. Κατεργάζομαι: δίνω σε ένα υλικό, με μια σειρά εργασιών, τη μορφή που θα το κάνει κατάλληλο για ορισμένη χρήση. Π.χ. Τα Βασικά μέταλλα που κατεργά­ στηκε ο προϊστορικός άνθρωπος ήταν ο χαλκός ο χρυσός, ο άργυρος και ο μόλυβδος. Προσοχή: και τα δύο ρήματα ακολουθούν μεν την παθη­ τική φωνή. αλλά έχουν ενεργητική διάθεση, δηλαδή είναι μεταβατικά, άρα παίρνουν αντικείμενο: Επεξεργάζομαι κάτι. Π.χ. επεξεργάζομαι τα δεδομένα. Κατεργάζομαι κάτι. Π.χ. ο βυρσοδέψης κατεργάζεται δέρμα­ τα. (Πρβλ και το γνωμικό «η πενία τέχνας κατεργάζεται».) • επήρεια - επιρροή: Επήρεια: επίδραση - ιδίως στην έκφραση «υπό την επήρεια» (: εξαιτίας της επίδρασης ή όσο αυτή διαρκεί). Π.χ. Ο οδηγός που προκάλεσε το δυστύχημα βρισκόταν υπό την επή­ ρεια μέθης. /Κοιμάται υπό την επήρεια ηρεμιστικών. Επιρροή: 1. επηρεασμός, επίδραση, κύρος, ισχύς. Π.χ. Σημαντική επιρροή στον Νίτσε, πάνω στα ζητήματα της πίστης, φαίνεται πως άσκησε το έργο του ΝτάΒιντ Στράους «Η ζωή του Χριστού κριτικά επεξεργασμένη». / Είναι γεγονός ότι στις μέρες μας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ασκούν μεγάλη επιρροή στην κοινή γνώμη λόγω της τεράστιας δύναμης που έχουν. Φυσικά αυτή η επιρροή μπορεί να είναι καλή Ι κακή / ολέθρια κλπ. 2. (για χώρα) εξουσία, κυριαρχία. Π.χ. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Αμερικανοί ανησυχούσαν για την επέκταση της σοβιετικής 279

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

επιρροής στην ηπειρωτική Ευρώπη. Προσοχή: το ουσιαστικό επήρεια προέρχεται από το αρχαίο ρήμα επηρεάζω [•. προσβάλλω, προσπαθώ να βλάψω). Η λέξη επιρροή είναι σύνθετη από την πρόθεση εη( + το ρήμα ρέω και σημαίνει την επίδραση (καλή ή κακή], ενώ η λέξη επήρεια σημαίνει πάντοτε την κακή επίδραση - στην αρχαιότητα η λέξη σήμαινε «προσβλητική συμπεριφορά» και στα ελληνιστικά χρόνια «το πείραγμα από δαίμονα». Σημείωση: το αρχικό ρ του ρήματος ρέω διπλασιάζεται όταν προστεθεί στο ρήμα πρόθεση, όπως καταρρέω, διαρρέω, απορρέω, απορροή, επιρροή, διαρροή. Από το ρήμα ρέω παράγεται και θηλυκό ουσιαστικό με κατάληξη -οια, όπως η απόρ­ ροια {-. η φυσική συνέπεια), η διάρροια [•. εντερική ασθένεια), η ρι­ νόρροια (: εκροή υγρού από τη μύτη) κ.λπ. • επιβάλλω: υποχρεώνω κάποιον να δεχτεί κάποιον ή κάτι. Προσοχή: οι εξακολουθητικοί χρόνοι των ρημάτων σε -λλω (π.χ. επιβάλλω, καταβάλλω, υποβάλλω, προβάλλω, αναβάλλω, αναγγέλλω, καταγγέλ­ λω, απαγγέλλω, εξαγγέλλω, επαγγέλλομαι, παραγγέλλω, ποικίλλω, σφάλλω, ψάλλω κλπ.) γράφονται με δύο λάμδα (λλ): ενεστ. επιβάλ­ λω, ηαρατ. επέβαλλα, μέλλ. εξακολ. Θα επιβάλλω ενώ οι στιγμιαίοι χρόνοι με ένα (λ): αόρ. επέβαλα, παρακ- υπερσ. έχω - είχα επιβάλει, μέλλ. στιγμ. θα επιβάλω (άπαξ). Τα παράγωγα των ρημάτων σε -λλω γράφονται με ένα λάμδα (λ): π.χ. αναγγέλλω - αναγγελία, απαγγέλλω - απαγγελία, καταγγέλλω - κστογνελίσ. καταβάλλω - καταβολή, υπο­ βάλλω - υποβολή, ποικίλλω - ποικιλία κ.λπ. • επιβολή - επιβουλή: Επιβολή: Ι. ο εξαναγκασμός, η υποχρέωση κάποιου να δεχτεί κάτι. συνήθως δυσάρεστο ή ανεπιθύμητο. Π.χ. Την επιβολή σε πιστωτικά και χρηματοδοτικά ιδρύματα προστίμων συ­ νολικού ύψους 1.515.000 ευρώ αποφάσισε η Τράπεζα της Ελλάδος. Ι Η Κίνα ανακοίνωσε ότι δεν πρόκειται να αναιρέσει την απόφαση της για επιβολή λογοκρισίας στο διαδίκτυο κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου. 2. η ιδιότητα αυτού που μπορεί να επιβάλλεται, να κυριαρχεί ή να παίζει πρωταρχικό ή καθοριστικό ρόλο. Π.χ. Ο χα­ ρισματικός ηγέτης διαθέτει ελευθερία, κύρος και επιβολή. Επιβου­ λή: η κρυφή κακόβουλη σκέψη /ενέργεια για κάποιον ή κάτι. Π.χ. Η ισχύς του ελληνικού στρατού αποτρέπει την οποιαδήποτε επιβουλή κατά της ανεξαρτησίας και ακεραιότητας της Ελλάδας. Προσοχή: η επι­ βολή προέρχεται από το ρήμα επιβάλλω, ενώ η επιβουλή από το ρή­ μα επιβουλεύομαι. 280

Συνηθισμένα Λάθη

• επισύρω - προσελκύω: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημασία, παρότι συχνά χρησιμοποιούνται εσφαλμένα ως συνώνυμα. Επισύρω - ο μ α ι (αόρ. επέσυρα, απαρέμφ. επισύρει, παθ. αόρ. επισύρθηκα. απαρέμφ. επισυρβει]-. 1. προκαλώ συνήθως κάτι κακό και το κάνω να στρα­ φεί εναντίον μου. Π.χ. Με τα προκλητικά λόγια του επέσυρε την οργή όλων. 2. έχω συνέπεια. Π.χ. Σε ορισμένες ισλομικές χώρες η μοιχεία επισύρει την ποινή του θανάτου. Π ροσελκύω -ομαΐ: 1. φέρνω κά­ ποιον κοντά μου. προς ή με το μέρος μου. τον δελεάζω, τον κερδίζω. Π.χ. Η θέση της Ελλάδας προσελκύει επενδυτές. 2. συγκεντρώνω, απο­ σπώ, τραΒώ (το ενδιαφέρον, την προσοχή κΑπ.). Π.χ. Το μυστήριο της Ατλαντίδος εξακολουθεί να προσελκύει ερευνητικό ενδιαφέρον. • επόμενα - επομένως: Επόμενα (επίθετο): που βρίσκεται ύστερα από κάτι άλλο. Π.χ. Δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις για τα επόμενα χρόνια. Επομένως (επίρρημα): άρο. κατά συνέπεια. Π.χ. Η απεργία συνεχίζεται. Επομένως, το ταξίδι αναβάλλεται. • εταιρεία - εταιρία: Εταιρεία : ένωση προσώπων οργανωμένη και επίσημα αναγνωρισμένη ως νομικό πρόσωπο με συγκεκριμένους σκοπούς, την οποία πολλοί γράφουν με γιώτα ( ι ) . Η λέξη είναι ουσιαστικοποιημένο θηλυκό του αρχαίου επιθέτου εταφείοςκαι διατη­ ρεί την ορθογραφία του. Για να γραφεί η λέξη με γιώτα (ι), θα έπρεπε να προέρχεται από τη λέξη εταίρος, κάτι που είναι περιπό. καθώς η λέξη υπάρχει ήδη στην αρχαία ελληνική. • ετερόκλιτος, -η, -ο - ετερόκλητος, -η. -θ: Ετερόκλιτος: που σχη­ ματίζει ορισμένες πτώσεις σύμφωνα με κάποια άλλη κλίση ή συγ­ χρόνως με δύο κλίσεις. Π.χ. ετερόκλιτο ουσιαστικό. Ετερόκλητος: (μειωτικό) για σύνολο προσώπων ή πραγμάτων που τα στοιχεία του είναι τελείως άσχετα μεταξύ τους, αταίριαστος, ανομοιογενής. Π.χ. ετερόκλητο πλήθος, ετερόκλητες μεθόδους, ετερόκλητοι παράγοντες. • ετήσιος, -α, -θ: 1. που συμβαίνει μια φορά τον χρόνο. Π.χ. ετήσια γιορτή 2. που έχει διάρκεια ενός χρόνου. Π.χ. ετήσιο συμβόλαιο, ετή­ σιες αποδοχές, ετήσιος προϋπολογισμός. Προσοχή: πολλοί, θέλοντας να μεταφέρουν στη δημοτική το επίθετο, γράφουν και λένε χρονιάτικος, που σημαίνει εκείνον ο οποίος έχει ηλικία ενός έτους. Π.χ. χρονιάτικος κόκορας, χρονιάτικο αρνί. • ευχάριστα - ευχαρίστως: Ευχάριστα: ωραία. Π.χ. Η βραδιά κύλησε ευχάριστα. Ευχαρίστως: με προθυμία, με ευχαρίστηση. Π.χ. απο­ δέχτηκε ευχαρίστως την πρόσκληση μας. 281

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

• ιδιαίτερα - ιδιαιτέρως: Ιδιαίτερα: κυρίως, ιδίως, περισσότερο. Π.χ. Όλοι ήταν πολύ συγκινημένοι και ιδιαίτερα η μητέρα του. Ι δ ι α ι τ έ ρ ω ς ι χωριστά και με μυστικότητα. Π.χ. Συζητήσαμε οι δυο μας ιδιαιτέρως. • ιωνικός, -ή, -ό - ιονικός, -ή, -ό: Ιωνικός: που ανήκει ή αναφέρεται στους αρχαίους Ίωνες ή στην αρχαία Ιωνία. Π.χ. ιωνική φιλοσοφία, ιωνικές πόλεις. Ι ο ν ι κ ό ς : που ανήκει ή αναφέρεται στο Ιόνιο πέλα­ γος. Π.χ. Ιονική Τράπεζα. • κάθιδρος, -η, -θ: καταϊδρωμένος (κατά + ιδρώς), π.χ. Έβλεπε εφιάλτη και ξύπνησε έντρομος και κάθιδρος. Προσοχή: πολλοί γράφουν εσφαλμένα κάθιδρως (με ωμέγα αντί όμικρον). • κάθομαι: Η ορθογραφία κάποιων τύπων του ρήματος αμφισβητείται. Πρέπει να γράφουμε κάθισα ή κάθησα; Στη δημοτική το ρήμα κάθο­ μαι, το οποίο προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό κάθημαι, δεν έχει αόριστο στη μεσοηαθητική φωνή (αν είχε θα ήταν «καθήθηκα»), γι' αυτό δανείζεται τύπους από το συνώνυμο του καθίζω.Έτσι, σχημα­ τίζει τους χρόνους του ως εξής: αόρ κάθισα και (προφορικά) έκατσα, απαρέμφ. καθίσει και (προφορικά) κάτσει, μετοχή παρακ. καθισμέ­ νος. Προσοχή λοιπόν στην προστακτική [κάθισε, καθίστε] και στον αόριστο [κάθισα] που γράφονται με γιώτα (ι). 0 τύπος κάθησα είναι λάθος και δεν δικαιολογείται σε καμία περίπτωση. • κατ' αρχάς - κατ' αρχήν: Κατ' αρχάς: στην αρχή. πρώτα πρώτα. Π.χ. Νομίζω ότι κατ'αρχάς πρέπει να Βρεις από πού προέρχεται η Βλά­ βη. Κατ' αρχήν: κατά βάση, για λόγους αρχής. Είναι αντίστοιχη με τη λατινική έκφραση ίπρήπάρίο. Π.χ. θεωρώ κατ'αρχήν εσφαλμένη την κρίση σου και θα προσπαθήσω να το αποδείξω. • κατατρέχω - κατατρύχω: τα δύο ρήματα έχουν διαφορετική σημα­ σία. Κ α τ α τ ρ έ χ ω : διώκω, προσπαθώ να εξουθενώσω, να εξοντώ­ σω κάποιον. Π.χ. Ακρίβεια και κερδοσκοπία κατατρέχουν ακόμα το ευρώ. Κ α τ α τ ρ ύ χ ω : ρήμα της αρχαίας (< κατο-τρύχω): Βασανίζω, καταπονώ, φθείρω, εξαντλώ κάποιον ψυχικά ή σωματικά. Π.χ. Τον κατατρύχει ο φόΒος του θανάτου. • κατάφωρα-παράφορα: Κατάφωρα: ολοφάνερα. Π.χ. Παραβιάζουν κατάφωρα το διεθνές δίκαιο. Ι «θα πολεμήσω τα κατάφωρα ψεύδη» δήλωσε ενώπιον του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την πρώην Γιουγκοσλαβία ο κατηγορούμενος πρώην πρόεδρος Σλόμπονταν Μι­ λόσεβιτς. Παράφορα: σφοδρά, ορμητικά. Π.χ. Την αγαπούσε και τη ζήλευε παράφορα. 282

Συνηθισμένα Λάθη

• καταχωρίζω, -ομαΐ: 1. γράφω κάτι σε ορισμένη σειρά και θέση, σε ειδικό Βιβλίο, κατάλογο κλπ. Π.χ. Η γραμματέας καταχώρισε την αί­ τηση σας στο πρωτόκολλο. 2. δημοσιεύω κάτι σε εφημερίδα ή σε πε­ ριοδικό. Π.χ. Παρακαλούμε η διαφήμιση μας να καταχωριστεί στο κυ­ ριακάτικο φύλλο της εφημερίδας σας. Προσοχή: το ρήμα καταχωρίζω (ουσιαστικό καταχώριση) προέρχεται από το όμοιο ελληνιστικό ρ. κα­ ταχωρίζω: εγγράφω σε κατάλογο, η αρχική σημασία του οποίου ήταν «βάζω στη θέση του». Το ρήμα καταχωρίζω έχει διαφορετική σημα­ σία από το επίσης ελληνιστικό καταχωρώ, υποχωρώ σε αίτημα, με το οποίο ταυτίζεται εσφαλμένα. • κήτος - κύτος: Κήτος: 1. μεγάλο θαλάσσιο θηλαστικό, όπως η φά­ λαινα και το δελφίνι. Π.χ. Μια μεσογειακή φάλαινα μήκους 10,40 μέ­ τρων ξεβράστηκε στο Χορευτά Πηλίου. Το κήτος επέπλεε νεκρό σε μια απόσταση περίπου 200 μέτρων από την παραλία. 2. (μεταφορικά) χα­ ρακτηρισμός ανθρώπου υπερβολικό ογκώδους. Π.χ. Ο κοινωνικός ρατσισμός στους παχύσαρκους εκφράζεται με χαρακτηρισμούς όπως «παχύδερμο», «κήτος», «φάλαινα», «αγελάδα» και πολλά άλλα. Κύ­ τος: 1. το κοίλο μέρος του πλοίου. Π.χ. Τα περισσότερα πετρελαιοφό­ ρα σήμερα είναι μονού κύτους. 2. (ανατ.) ονομασία κοιλοτήτων του σώματος που περικλείονται από οστά. Π.χ. Το κύτος του θώρακα/το κύτος τηςκοιλιάςκλπ. Η λέξη προέρχεται από την αρχαία λέξη κύτος (: κοίλο δοχείο). • κλασικός: 1. που ανήκει ή αναφέρεται στην περίοδο της ακμής της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας. Π.χ. κλασική αρχαιότητα / περίοδος/ αρχαιολογία / παιδεία, κλασικά συγγράμματα, κλασικός συγγραφέας 2. που ανήκει ή αναφέρεται σε συγγραφείς ή καλλιτέχνες, καθώς και στα αντίστοιχα έργα. η αξία των οποίων υπερβαίνει τα σύνορα του ιστορικού χρόνου και του κοινωνικού χώρου. Π.χ. κλασικό έργο, κλασική μουσική. 3. που χαρακτηρίζεται από απλότητα, ισορροπία, τήρηση των κανόνων του είδους, τελειότητα και αρμονία. Π.χ. κλα­ σικό στιλ, κλασικό ντύσιμο. 4. που συγκεντρώνει τα κύρια χαρακτη­ ριστικά της ομάδας ή της κατηγορίας στην οποία ανήκει· τυπικός. Π.χ. κλασικό παράδειγμα, κλασική περίπτωση. Προσοχή: πολλοί γρά­ φουν εσφαλμένα τη λέξη με δύο σίγμα: κλασσικός. Η ορθή γραφή είναι με ένα σίγμο: κλασικός. Με δύο γράφεται στα αγγλικά (οΐ355ίο). Η λέξη κλασικός προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κλάσις, της κλάσεως, που σημαίνει «τάξη. σειρά» Όταν οι αρχαίοι μας πρό283

Το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Κειμενογράφου

γόνοι έλεγαν ότι ένας ποιητής ήταν κλασικός εννοούσαν ότι ήταν πρώτης τάξεως και ξεχώριζε από τους υπόλοιπους. Στη συνέχεια οι Λατίνοι χρησιμοποίησαν τη λέξη με τον ίδιο τρόπο και αντιγράφοντας την όπως την άκουγαν την έγραψαν «ςΐ355Ϊ5» (δεν την έγραψαν