Η σχολή των δικτατόρων

Η ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΔΙΚΤΑΤΟΡΩΝ

IGNAZ10 SJLONE

>LA SCUOLA D E I D I T T A T O R l>

Ά π ο χλ β ισ α χ ό τη ια για την ΈΙλάόα

«01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ· 1964

1ΝΙΑΤΣΙ0 ΣΙΛΟΝΕ

Η

ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ

ΔΙΚΤΑΤΟΡΩΝ Μετάφραση Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ Μ . Μ ΙΙΟ Υ Α

Ο Ι Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΤΩΝ Φ ΙΛΩ Ν ΑΘΗΝΑ, 1964

Η ΣΧΟΑΗ ΤΩΝ ΔΙΚΤΑΤΟΡΩΝ

Quam parva sapcntia rcgit m undum.

lONAZIO SILONE Ο Ignazio Silone γεννήθηκε τήν 1 Μαΐου τοΰ 1900 στην Πεσίνα, μιά μικρή καί αρχαία κοινότητα τής Μάρσικα τής έπαρχ(ας Ά κουιλα τής ’Ιταλίας Τό Silone είναι ψευδώνυμο φιλολο­ γικό, πού πήρε τή θέση τοΰ οίκογενειακοΰ του επώνυμου Tranquilli. 'Ο πατέρας του ήταν μικρός κτηματίας καί ή μάνα του είχε σαν έπάγγελμα τό πλέξιμο καί τή βαφτική. Ή οίκογένειά του ξέπεσε οίκονομικά στά πρώτα χρόνια τοΰ αιώνα μας, μέ τή με­ γάλη κρίση πού πέρασε ή αμπελοκαλλιέργεια στήν ’Ιταλία. Νω­ ρίτερα, καί στό διάστημα πού ό πατέρας του ζοΰσε γιά κάμποσο καιρό σά μετανάστης σιήν Βραζιλία, πουλήθηκε δλως διόλου ή οίκογενειακή περιουσία. Τόν ’Ιανουάριο τοΰ 1915, έπειτα άπό τούς σεισμούς πού κατάστρεψαν μεγάλο μέρος τής Μάρσικα, ό Silone έμεινε χωρίς γονείς καί χωρίς σπίτι. Τέλειωσε τή στοιχειώδη έκπαίδευση καί σπούδασε σέ Ιερο­ σπουδαστήριο στόν τόπο τής γέννησής του. Συνέχισε έπειτα τις σπουδές του στό γυμνάσιο τοΰ Ρέτζιο ντί Καλαβρία, γιά νά τις διακόψει στό τέλος περίπου τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Βυθισμένος στή φτώχεια, ήταν ακόμα καί στήν υγεία πολύ Αδύνατος. Ωστόσο, ήταν ό μόνος πού κρατήθηκε στή ζωή άπό έφτά άδέρφια, πού ό ένας, ό πιό μεγάλος, σκοτώθηκε σέ δυστύ­ χημα κι ό πιό μικρός πέθανε στή φυλακή άπό τά βασανιστήρια τής φασιστικής μιλίτσια. Ά πό μικρός έπηρεάστηκε βαθιά άπό τις κομμουνιστικές θεω­ ρίες. Σάν έκπρόσωπος τής Ιταλικής σοσιαλιστικής νεολαίας, δπου ανήκε άπό τό 1918, πήρε μέρος, τό 1921, στήν Τδρυση τοΰ Ιτα­ λικού κομμουνιστικού κόμματος. Εργάστηκε ώς συντάκτης τοΰ έβδομαδιαίου φύλλου «L’Avanguardia» (Ή προφυλακή) τής Ρώ­ μης καί τοΰ ημερήσιου «II lavoratore» ( Ό έργάτης) τής Τεργέ­ στης* μέλος τής διεύθυνσης τοΰ Ιταλικού κομμουνιστικού κόμμα­ τος κι έκπρόσωπος τοΰ Ιδιου σέ διάφορα διεθνή κομμουνιστικά συνέδρια. *Εμεινε στήν ’Ιταλία κι έπειτα άπό τήν κήρυξη έκτός νόμου τοΰ κομμουνιστικού κόμματος, περνώντας ζωή παράνομη καί 9

βοηθώντας στήν έκτύπωση τής «Unite* (Ε νότητα) χαΐ Αλλων εφημερίδων πού κυκλοφορούσαν παράνομα. Δικάστηκε έρήμην | ΰυό φορές άπό ειδικό δικαστήριο. Τό 1930, γιά λόγους πολιτικής καί ήθιχής τάξης, πού έκθέ} τει στό έργο του «Uscita ιΐί Sicurezza» (Έξοδος ‘Ασφάλειας), άποσύρθηχε όριστικά, μαζί μέ Αλλους, άπό τόν κομμουνισμό. *Από τήν εποχή έκείνη έγκαταστάθηκε στήν 'Ελβετία, δπου f μείνε ώς τό φθινόπωρο τοΰ 1944 πού ξαναγύρισε στή Ρώμη. Αέν είναι σωστός ό Ισχυρισμός πολλών κριτικών, δτι έμεινε ένα διάστημα στήν 'Αμερική. 'Α ντίθετα, έμεινε, καί μάλιστα φυλακισμένος γιά λίγο διάστημα, στήν Ισπ ανία, στή Γαλλία καί σιήν 'Ελβετία κι έξορίστηκε κι άπ* τις τρεις αυτές χώρες, χωρίς όμως νά μετα­ κινηθεί σ’ δλλο τόπο γιατί δέν είχε διαβατήριο. Στό μακρό διάστημα τής έξορίας του στήν 'Ελβετία, έγινε συγγραφέας. Δημοσίευσε τά έργα του «Φονταμάρα», «Άρτος καί Οίνος», μιάν Ιστο ρ ία τοΰ φασισμού, « Ό σπόρος κάτω άπ’ τό χιό­ νι», «Ή Σχολή τών Δικτατόρων» καί διάφορα Αλλα. Τήν «Φονταμάρα» έγραψε τό 1930 σ’ ένα σανατόριο τοΰ Νταβός τής 'Ε λ­ βετίας δπου έμεινε άρρωστος. Τό έργο αύτό μεταφράστηκε γερ­ μανικά τό 1933, κατόπιν σέ 27 γλώσσες καί κυκλοφόρησε σ ’ ένάμιση έκατομύριο αντίτυπα. Ά πό τό 1930 ώς τό 1941 δέν συμμετείχε σέ καμιάν δμάδα ή πολιτικό κόμμα. Γιά ένα μικρό διάστημα έπειτα, ξαναγύρισε στό σοσιαλιστικό κόμμα. Τις γνώμες πού υποστήριξε στό διά­ στημα αύτό χαρακτηρίζει ή απόκρουση τής μαρξιστικής Ιδεο­ λογίας, ή προστασία τής έσωτερικής πολιτικής αυτονομίας τών λαών καί δ σεβασμός πρός ώρισμένες ηθικές αξίες πού πρέπει νά θεωρούνται βασικές γιά κάθε κοινωνική συνύπαρξη. "0 ίδιος, σέ μιάν αυτοβιογραφία του, υπογράμμισε δτι ή πείρα πού άπόχτησε έπειτα κι άπό τό δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τόν έπεισε όριστικά πώς πρέπει νά τρέφει δυσπιστία στόν αυταρχικό σοσιαλι­ σμό καί του ένίσχυσε τις φιλελεύθερες πεποιθήσεις. Στήν Μια, τόνισε πώς στό νά έγκαταλείψει γιά δεύτερη φορά τήν πολιτι­ κή, δπως συνήθως τήν έννοοΰν τά κόμματα, σπρώχτηχε δπό τήν πεποίθηση δτι ή θέση τοΰ συγγραφέα είναι μέσα στήν κοινωνία κι όχι στους θεσμούς τοΰ κράτους. Σήμερα, δπως ό Ιδιος δήλω­ σε, ή διεύθυνση τής μηνιαίας έπιθεώρησης «Tempo presente» (Παρών Χρόνος) καί ή προεδρία τής Ιταλικής 'Εταιρίας γιά τήν ‘Ελευθερία τής Μόρφωσης θεωρούνται άπό τόν ίδιο σάν δυό δρα­ στηριότητες του συμπληρωματικές τής συγγραφικής έργασίαςτου. Ό Silone σάν διηγηματογράφος καί δοκιμιογράφος, μπο10

ρεΐ κανείς νά net πώς έγινε γνωστός ώς τώρα κι έκτιμήθηκέ, πιό πολύ στό έξωτερικό παρά στήν ίδια του τήν πατρίδα. Τά βιβλία του, στά χρόνια τοΰ φασισμού, είχαν άσχήσει στό έξωτερικό μιά βαθειάν έπίδραση, ακόμα καί μέ νόημα ήθικό, προσελκύοντας τήν προσοχή πολλών στή σκληρή πολιτική καί κοινωνική πραγματι­ κότητα τής όλοκληρωτικής καταπίεσης. Μέ τά βιβλία αύιά δινό­ ταν ταυτόχρονα μιά εΙκόνα τής 'Ιταλίας όχι συμβατική, άλλά βαθειά χαί ζωντανή, σά μιας χώρας δοκιμασμένης άπό άτυχίες καί πού οΐ κάτοικοί της, έξοικειωμένοι μ" αυτές, περνούν τή ζωή μέ­ σα σέ καθεστώς μοιρολατρίας καί κληρονομικής αθλιότητας. Ή άφηγηματικότητα τοΰ Silone, κυριαρχημένη άπό μιά διάθεση απαισιοδοξίας, πού ξεπηδάει άπό τή ρίζα τής λογοτεχνικής του έμπνευσης κι άπό τόν ψυχισμό του, παρουσιάζεται συνήθως πο­ λύπλοκη, έξ αΙτίας τών πολλών προβλημάτων πού αγκαλιάζει γύρω στίς άντιξοότητες τών κοινωνικών πραγμάτων. Σήμερα, ό Silone θεωρείται ώς ένα άπό τά κορυφαία πνεύ­ ματα τής Εύρώπης και μέ τό Ισχυρό του τάλαντο καί τήν άγρυπνία τής συνείδησής του άποτελεΐ έναν άπό τούς κυριώτεροι>ς έχπροσώπους τής πνευματικής αγωνίας τής έποχής μας. ΔΙΙΜΙΙΤΡΙΟΣ Μ. ΜΠΟΥΛΣ

11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τ ό βιβλίο αύτό, πο ύ πρω το χ ν χλο φ ό ρη σ ε οτά 1939, γρ ά ­ φ τη κ ε στήν άρχή υ π ό τή ν Ιπ ίρ ρ ε ια τώ ν ο ν ν ϋη χώ ν π ου ί π ι κρα το ΰσ αν τό τε' μ ' δλο π ο υ π ρ α γμ α τεύ ο ν τα ν έπ ίσ η ς άρχες και π ρο β λ ή μ α τα γενική ς φ ύση ς, ά ο χ ο λ ή ϋ η χ ε κυ ρίω ς μ ϊ τή ν ΰμ ε σ η ά ν ά γχη γιά τή ν υ π ερ ά σ π ισ η τή ς δ η μ ο κ ρ α τία ς. “Ε τα ι, ίν ώ ίκ α ν ε κριτικ ή τώ ν Ιδεολογιώ ν τοΰ Φ αοισμοϋ κα ι τοΰ Ν α ζ ιο μ ο ΰ, π α ρ ά λ λ η λ α ίπ ιδ ίω ξ ε νά παρουοιάοει τή ν πα ρ α π ο ίη α η τή ς Ιοτορία ς άπό μ έρ ο υς τους (που τό τε ή τα ν ο τήν μ ό δ α , μ ιά μ ό δ α π ο υ ξεπερνο ϋο ε άχόμη τά π ε · ριω ριο μένα δρια τή ς η γεμ ο ν ία ς το υ ς) κα ί νά κ α ϋ ο ρίσει το υς κοινω νικούς π α ρ ά γο ν τε ς π ο ύ διευκολύνουν τις π ρ ά ­ ξεις το ν δ λ ο χλη ρω τισμ ο ΰ ο τή ν έπ ο χ ή μ α ς . Ά π ό τό τε δμω ς, ή σ τρ α τιω τικ ή ή ττα ϊχ ε ι ά πα λλά ξει τή ν π ο λ ιτικ ή οκηνή άπό τις μα κ ά β ρ ιες μ ο ρ φ έ ς π ου γιά τόσο καιρό βά ρα ινα ν τή ν ’Ιτ α λ ία κ αι τή ν Γ ε ρ μ α ν ία . Μ ολοντούτο, ϋ ά ή τα ν άνώ φ ελο νά π ρ ο σ π ο ιη ϋ ο ϋ μ ε δ τι δλος δ κόσ μος κα τά λ α β ε τή ν ση μασ ία πο ύ είχ α ν ίχ ε ϊν ε ς οΐ π ικ ρ ές δ ο κ ι­ μ α σ ίες κα ι άχό μη λιγώ τερο δ τι οΐ δικ τα το ρ ίες ίχ ο υ ν τώ ρα ίξ α φ α ν ισ τε ΐ άπό τή ν γή ή δ τι π ά ρ α πο λλο ί δ η μ ο κ ρ ά τες ξέρουν τις α ιτίε ς π ο ύ στή σύγχρο νη κοινω νία εννοοΰν τόν ό λοκληρω τικό ίχ φ υ λ ισ μ ό τή ς δ ημ ό σια ς ζω ής. Μ ο ΰ φ α ίν ετα ι λο ιπ ό ν δ τι τό μικ ρ ό μ ο υ β ιβλίο ϋ ά μ π ο · ροΰσε άκό μ η νά ίξ υ π η ρ ετή σ ε ι κάπ ο ιο χ ρ ή σ ιμ ο σκοπό. Ή σ η μερινή έκδοση δ ια φ έρ ει άπό ίκ ε ίν η το ΰ 1939 στό δ τι ίχ ο υ ν π ε ρ ικ ο π ε ΐ σ η μ α ν τικ ά τά μ έ ρ η έκ εϊν α π ο ύ άφορονσαν ά π ο κ λειστιχά τό ν Φ ασισμό χαι Ν α ζ ισ μ ό , μ ιά π ού οί κινήσεις α ύ τές ά νήκονν τώ ρα στήν Ιστορία και ϊπ α υ σ α ν πλέο ν νά ά π ο τελ ο ΰν &έμα συ ζή τη ση ς. Ά ν τ ί ϋ ε τ α , ή 13

καινο ύργια ίκδ ο ση Λα χο λεΐται π λ η ρ έσ τερ α και π ιο ίπ ίμ ο να μ ε το ύς κανόνες π ο υ δ ιέπ ο ν ν τά π ο λ ιτικ ά σ χ ή μ α τα σ τήν σ η μερινή μ α ζ ικ ή κοινω νία. Δ εν ϋ ά ίκ π λ α γ ώ αν μερικο ί Α ναγνώ στες βρουν τό β ι­ β λίο άπα ιοιόδοξο. Π ρ α γ μ α τ ικ ά , υ π ά ρ χ ε ι ο ’ α υτό κ ά π ο ια άπα ισιο δο ξία , υχι δμ ω ς ά π ελ π ιο ία . Τ ό π ν εύ μ α τή ς Ιλ ευ ϋ ε ρ ία ς ϋ ά ίπ ιζ ή σ ει, γ ι ’ α ίτ ό είμ α ι άπ ό λυ τα βέβ αιος. Π ά ν ­ τα , ok κ ά ϋ ε κοινω νική τάξη , ϋ ά ύ π ά ρ χο υ ν μ ερ ικ ά Ιλεύ ϋ ε ρ α π ν εύ μ α τα , άν τρ ες κα ι γυ ν α ίκ ε ς, π ο ύ δέν Υποδουλώ ­ νο ντα ι σέ π ο λιτικο ύ ς Ε ξαναγκασμούς. Υ π ή ρ ξ α ν μερ ικ ο ί π ο ύ μό νο ι, άνάμ εο α σ ' Ε ξευτελισμ ένες δ ρ δ ές , ά ντιο τά ϋ η κ α ν οτόν ϋ π ν ω τιο μ ό , ο τόν τρό μ ο , στήν π α χ υ λ ή ή λ ιϋ ιό τη τα τώ ν κ α ϋ εα τώ τω ν το ΰ Χ ίτ λ ε ρ κ α ι το ΰ Σ τά λ ιν . Π ώ ς λ οιπόν νά μ η π ισ τέψ ο υ μ ε δ τι τέτοιοι άν τρ ες ϋ ά β ρίσκ ονται π ά ν τα έκ ε ϊ δ πο υ έπ ικ ρ α τε ι ή Επιβολή; Α υ τό κ α ί μό νο, νο μίζω , είν α ι άρκετό γιά νά σ υ γκ ρ ο ­ τή σ ει τη ν άν& ρώ πινη κοινω νία άπό π λ ή ρ η μ α ρ α σ μ ό καί νά τή ς δώ σει τή δ ύν α μ η νά ά κμ ά σ ει ξανά μ ό λ ις τό Επι­ τρέψ ο υν οί κ α ιν ο ύ ργιες π ερ ισ τά σ εις . IG NAZIO SILONE

14

"I

Σ υνάντηση τον συγγραφέα μ ε τόν άμερικανδ κ. Ν τά μ π λ Γισυ, υποψήφιο δικτάτορα και με τόν Ιδεολογικό σύμβουλό του, τόν περίφημο καθηγητή Π ικάπ, που η ρύαν στην Ευρώ πη γιά νά βρουν τό αυγό τοΰ Κολόμβου.

’Ανάμεσα στις πιό περίεργες συναντήσεις πού ε ίχα στή ζωή μου σάν συγγραφέας, ξεχωριστή θά μείνει, χωρίς άλλο, ή σημερινή μέ δυο περίεργους ’Αμερικανούς πού είναι διαβα­ τικ ο ί άπό τή Ζυρίχη, δπου μένω άπδ τήν έποχή πού, γ ιά λόγους πολιτικούς, άναγκάστηκα νά φύγω άπό τόν τόπο μου. Μ’ δλο πού τώρα ή μικρή Ε λ β ε τ ία συνορεύει στά δυό τρ ίτα τών συνόρων της μέ χώρες δπου ΙπικρατοΟν καθεστώ­ τα έλοκληρωτικά (είμαστε στήν άνοιξη τοΟ 1939), ή Ζυρί­ χ η Εχει μείνει Ενα σταυροδρόμι συμφορημένο πάντοτε μέ τα ­ ξιδιώτες άπό κάθε μέρος τοΟ κόσμου. Κ αί καθώς είναι φ α­ νερό, δλοι δέν είναι πρόσωπα έλκυστικά, σπουδαία κ ι’ άξια έμπιστοσύνης. Γ ιά ν’ άποφύγω συνεντεύξεις μέ άγνωστους Επισκέπτες χω ρίς νά προσβάλω τήν εύθιξία τους, άπό κ α ι­ ρό μεταχειρίζομαι Ενα πρόσχημα άποφασιστικό. Σέ κείνους πού δηλώνουν πώς ένδιαφέρονται γ ιά πο λιτική, άπαντώ πώς δέν άσχολοΟμαι π ιά παρά μέ φ ιλολογία, κα ί σέ κείνους πού κα ταπιάνονται μέ τά γράμματα, λέω τό άντίθετο, δηλαδή πώ ς, Ενεκα τών καιρών πού περνάμε, οί σκέψεις μου είναι άπορροφημένες άπό τήν πολιτική. Φ υσικά, Ενα τέτοιο διπλό π α ιχνίδι Ιχ ε ι τό μειονέκτημα, καθώς Εχει κιόλας συμβεΤ, νά μεταδοθούν οί δηλώσεις μου άπό κάποιο περιοδικό καί νά σ χη ματισ τεί μιά ιδέα διόλου κολακευτική γ ιά τήν πνευμα­ τικ ή μου ευστάθεια. Έ προσωπική δμως ήσυχία μου άξίζει μιά τέτοια θυσία. Σήμερα δμως, ή πρόσκληση τών δυό αύτών ’Αμερικανών 15

μοΟ ήρθε μέ τή μεσολάβηση μιδς ντόπιας άρχής πού δέν π α ­ ραδέχεται χωρατά (τοϋ θυρωροΟ ένός μεγάλου ξενοδοχείου). Κ ι’ αύτός, γ ια νά νικήσει τήν άμηχανία μου, δέν παράλειψε νά προσθέσει, γ ιά τΙς δυό προσωπικότητες πού μοΟ σύστησε, μυστικά τέτοια πού κίνησαν τήν περιέργειά μου σέ βαθμό πού τά πρά γμ ατα άλλαξαν κατά κάποιον τρόπο, κ α ί τώρα, τό ένδιαφέρον γ ιά τή συνάντηση αύτή ήταν πιά δικό μου. «Δέν είναι άνάγκη οί πελάτες σας νά στενοχωρεθοϋν» άπάντησα στό θυρωρό. «Τήν ώρισμένη ώρα θά περάσω έγώ άπό τό ξε­ νοδοχείο». Τ ό ξενοδοχείο αύτό βρίσκεται στήν κορυφή ένός άπό τούς δενδρόσπαρτους λόφους πού πιάνουν τά νώτα τής πόλης. Γιά νά φτάσω άπό τήν κατοικία μου ως έκεϊ, πρέπ ει νά βαδίσω δχι πολύ δρόμο, ά π ’ δπου δμως χαίρ εται κανείς μιά πλατειά κα ί φωτεινή θέα πρός τή λίμνη κα ί τΙς γλαυκές “Α λπεις. Ε ίν α ι μιά έποχή ξεχωριστά σύνθετη. Φ αίνεται πώ ς άπό τό 1914 δέν ξανάγινε άνοιξη τόσο γλυκειά. “Ισως στήν τόνωση τής γαλήνης πού κυριαρχεί στήν άτμόσφαιρα, συντελεί κ ι’ ή γνώ μη ένός σπουδαστηρίου Ε λ β ετώ ν άστρολόγων, πού σύμφωνα μ’ αύτή, πρ έπ ει σίγουρα ν’ άποκλειστεί κάθε φό­ βος εύρωπαϊκοΟ πολέμου στά χρόνια πού έρχονται (ή άστρο" λ ογία μαζύ μέ τήν άρχιτεκτονική κα ί τήν ψυχανάλυση είνα1 μιά άπό τΙς έρευνες πού μ ’ αύτές ιδιαίτερα καταπιάνονται σ’ αύτή τήν πόλη). « Ε ίμ α ι ό καθηγητής Π ικάπ», μοΟ λέει §νας ήλικιωμένος κύριος πού έρχόταν νά μέ συναντήσει στόν προθάλαμο τοΟ ξενοδοχείου. « Έ γ ώ , 6 Ιδιος, Π -ι-κ-ά-π, Π ικάπ». «'Ο περίφημος έφευρέτης τής πα ν-τα υτολ ογίας;». Δέ μπορώ νά κάμω διαφορετικά άπό τό νά τόν ρωτήσω, γ ιά ν’ άποφύγουμε παρεξηγήσεις. « ’Ακριβώς», μέ βεβαιώνει, προσθέτοντας Εναν κανόνα άπό τήν έπιστήμη του. « Ό καθένας είναι αύτός ό ίδιος κ α ί δέ μπορεΐ νά είναι παρά αύτός ό Ιδιος». 'Ω στόσο, άμέσως π ρ ο σ θέτει: «Πάντως, στ’ 4λήθεια, δέν 16

άνακάλυψα τίπ ο τα σπουδαίο. “Ο χι, δέ θέλω νά μέ στολίζουν μέ τά φτερά τοΟ παγωνιοΟ. Νά τό πάρουμε στα σοβαρά, δλη ή ίστορία τών φιλοσοφικών θεωριών είναι μιά συλλογή ταυτο­ λογιών, περισσότερο ή λιγότερο μασκαρεμένων. Έ μόνη μου άξία είναι ή σταθερότητα». « ’Ανάλογα μέ τούς καιρούς, τούτο δέν είναι λίγο. Πώς σάς μετεχειρίζονται οί συνάδελφοί σ α ς ;» «Μέ τρόπο μέχρι βλακείας φιλελεύθερο. ΜοΟ προσφέρουν μιάν §δρα σ’ £να καλό πανεπιστήμιο». «Δέ σάς φ τ ά ν ε ι;» «’ Αν δέν θά ήταν παρά γ ιά τ ό ταπεινό πρόσωπό μου, θά μπορούσα νά πώ πώς είμαι ικανοποιημένος. ’Ε γώ δμως 2χω πεισ τεί πώς ή παν-ταυτολογία Ιχ ε ι δλα τά προσόντα γ ιά νά γ ίν ει ή έπίσημη κι υποχρεωτική έπιστήμη τοϋ κράτους». *0 καθηγητής είναι ντυμένος στά μαΟρα, σάν πα πάς, κ ι ή φωνή του μοιάζει κ ι αυτή σάν έκείνην ένός ιεροκήρυκα. Ή πλούσια κώμη του, σέ χρώμα κίτρινο · καλαμπόκι, που τοΟ στολίζει τό κεφάλι, κ ι ή πλ ατειά όδοντοστοιχία σέ χρώμα πράσινο - γοργοντζόλα, τοΟ δίνουν μιάν έκφραση έπιβλητική άλλά άκίνδυνη, σάν λιονταριοϋ χορτοθρεμμένου. «Π αρακαλώ,άκολουθεΐστε με!» μοΟ είπε. «‘Ο φίλος σας δέν είναι μαζύ σας ;» ρωτώ τόν καθηγητή. « θ ά τόν γνω ρίσετε σέ λίγο. Ά λ λ ά σάς παρακαλώ νά μήν προφέρετε τ ’ όνομά του μπροστά του, ιδίως μάλιστα μπρο­ στά σέ ξένους. Τ αξιδεύει ίνκόγνιτο γ ιά νά Ιχ ε ι μεγαλύτερη άνεση στις κινήσεις του κα ί γ ιά ν’ άποφεύγει ένοχλήσεις. Τό ψευδώνυμό του είναι κ. Ν τάμπλ Γιου. ’Ε γώ είμαι 6 ιδεολογικός σύμβουλός του». «ΜοΟ φαίνεται πώς διάβασα στίς έφημερίδες γ ιά κάποια σοβαρή άρρώστια του». «Π ρόκειται γ ιά δημοσιογραφικήν υπερβολή πού σ’ αύτήν Ισως δέν είναι ξένος κάποιος δάκτυλος κρατικός. ’Α ντίθετα, ή υπόθεση ή πιό σοβαρή πού διατυπώνουν γ ιά τήν αίτία τών ένοχλήσεών του, έχει πιά παραμεριστεί, πρέπει δμως 17

νά μείνει μερικές μέρες άκόμη σ’ αύτή τήν πόλη, γ ιά γ ε ν ι­ κές έξετάσεις». Ή μικρή αίθουσα τοΟ ξενοδοχείου, δπου ό κα θηγη τής μέ όδήγησε, είναι πολύ ήσυχη. Σέ μιά γω νιά είναι καθισμένος 6νας μονάχα ένοικος, πού πίνει μέ μικρές ρουφηξιές ?να πο­ τήρι γάλα κα ί ξεφυλλίζει ?να εικονογραφημένο περιοδικό. Δέ σκοτίζεται γ ιά μάς. Μάλιστα, μάς έχει γυρισμένη τήν πλάτη. « Ό σκοπός τοϋ ταξιδιοΟ μας στήν Ευρώπη μπορεί νά έκτεθεΤ σύντομα», ξαναλέει ό καθηγητής. « Σ τόντόπο μ αςάρ χίζει νά γίνεται αισθητή ή άνάγκη μι4ς σοβαρής άναδιοργάνωσης τοΰ δημόσιου βίου Ε ίν α ι φανερό πώς ή δημοκρατία πέρασε τή ζωή της. Έ π ε ιια , άς μή μιλούμε γ ι ’ αύτά τά μολύσματα σάν τήν έλευθερία τοΟ τύπου καί τήν έλευθερία τής συνεί­ δησης. Σύμφωνα μέ τή γνώ μη, τόσο τή δική μου δσο κ α ί κ ε ί­ νων πού παραδέχονται τΙς άρχές τής παν - ταυτολογίας, τό κράτος είναι τό κράτος κα ί δέν μπορεί νά μήν είναι τό κράτος. Δυστυχώς, ή άνάπτυξη τοϋ άπελευθερωτικοΟ κινήμα­ τος, πού πρέπει νά καταλή ξει σέ μιά πορεία έναντίον τής Ο ύάσιγκτον κα ί στό διώξιμο άπό τό Λευκό Ο ίκο τής σοβιετο - έβραίϊκης μαύρης πέμπτη ς φ άλαγγας, Ιχ ε ι, τόν τελευταίο καιρό, κάπως καθυστερήσει. Έ τ σ ι, μοϋ ήρθε ή ιδέα νά προ­ τείνω στό φίλο μου Ινα ταξίδι στήν Εύρώπη κα ί κείνος δέ­ χτηκ ε. Έ καλότυχη ήπειρός σας δοκίμασε κυβερνήσεις δικτατορικές, άπό τούς π ιό μακρινούς άρχαίους καιρούς, κ ι έχει άκόμη τώρα άλλες πού είναι λαμπρές. Ά ς πάμε νά ίδοΟμε έμεΐς οί ίδιοι, - είπαμε μεταξύ μας, · πώς φ τιάχτηκαν οί περ ί­ φημες αυτές δικτατορίες, πού γ ι ’ αύτές τόσος γ ίνεται λόγος, ποιοί είναι οί δικτάτορες αύτοί, πώ ς έφτασαν στήν έξουσία, κ ι άκόμη πιό πολύ, τί μάς διδάσκει ή πείρα τους. Ούτε λη­ σμονήσαμε νά σταματήσουμε κα ί νά έμπνευστοΟμε ατούς τό­ πους πού τούς έκαμαν ιερούς κα ί μοιραίους οί μεγάλοι άν­ τρες άλλων καιρών. Μείναμε, παραδείγματος χάρη, στόν Ρουβίκωνα, έκεΤ πού ό Καίσαρας μέ τούς πιστούς του λεγεωνά­

ριους κίνησε γ ιά τήν πορεία έναντίον τής Ρώμης. « Ό Ρουβίκωνας ;* διέκοψε μέ σαρκαστική φωνή ό άγνω­ στος που κάθεται σέ μικρή άπό μάς άπόσταση, μέ τήν εικο­ νογραφημένη έφημερίδα κα ί τό ποτήρι μέ τό γάλα. « Έ ν α ς βρώμικος μικρός ποταμός... Γ ιά νά φτάσεις έκεϊ, χρ ειάζεται μιά διαδρομή μ ’ ένα ταξί ξεβιδωμένο, μέσα σέ κάμπους γεμάτους σκόνη. Γ ι’ άναψυχή, ένα πρόγευμα μέ ψάρι περί­ που σάπιο, σ’ ένα έστιατόριο γεμάτο μύγες, που είναι μιά άπό τΙς αιτίες, όχι ή τελευταία, πού μέ κρατάει άρρωστο σέ τοΟτο τόν άνιαρό τόπο». « Ό κ. Ν τάμ πλΓ ιου;» άναφωνώ, μέ μιά φωνή πού σ’ αύτή δέ μπόρεσα νά κρύψω τήν έκπληξή μου. Αύτός δέν καταδέχεται νά μοΟ δώσει μιάν άπάντηση. "Αλλά ό καθηγητής Π ικάπ, μ’ Ενα σημείο τ&ν ματιών, μοΟ ξεδιαλύνει κάθε άμφιβολία. Ά ν ό γείτονας μέ αυτό τόν άπότομο τρόπο δέ μοΟ ε ίχ ε φανερώσει, αύτός ό Ιδιος, τήν ιδιό­ τητά του, θά έξακολουθοΟσα νά πιστεύω πώς ήταν Ενας όποιοσδήποτε τουρίστας. Τώρα δμως πού ξέρω, μοΟ είναι εύκολο ν’ άνακαλύψω σ’ αυτόν κ ά τι τί τό πρωτότυπο. Τό πρόσωπό του είναι λίγο άσύμμετρο, έξ αιτίας μιάς βαθειάς ούλής πού έχει στό άριστερό μάγουλο. Τά μάτια του είναι στρογγυλά κα ί κουρασμένα, τό βλέμμα σάν έκείνων πού πάσχουν άπό άϋπνία, κα ί τό ζάρωμα των χειλιώ ν του είναι σάν έκείνων τδ ν άνθρώπων πού είναι συνηθισμένοι στήν αταξία καί στήν είρωνία. «Δέ μπορούσαμε, άγαπητέ μου, νά μήν ένδιαφερθοΟμε γ ιά τόν Ρουβίκωνα» προσπαθεί νά δικαιολογήσει ό καθηγητής. « θ ά ήθελα νά ίδώ τόν Καίσαρά σου κα ί τούς λεγεωνάριούς του νά διαβαίνουν μέ άβρεχα πόδια τό Μισισιπή» κ ά γ ­ χασε ό κ. Ν τάμπλ Γιου. «Στό Παρίσι, δπως εύκολο είναι νά φανταστεί κανείς, συγκεντρώσαμε γ ιά πολύ τή σκέψη μας μπροστά στόν τάφο τοΟ Ναπολέοντα, σ το ύς’Α πομάχους* συνεχίζει ό καθηγητής. «Στό Μόναχο τής Βαυαρίας ζητήσαμε κ α ίμ β ς όδήγησε ένας 19

στρατιώτης τών Ναζίδων σ’ βλες τις μπυραρίες πού είχαν κ ά π ο ια σχέση μέ τ ή γέννηση τοΟ έθνικ οσοσ ιαλισ μοΟ , δηλαδή σέ άναρίθμητες μπυραρίες*. « Έ τ σ ι , π ή γ α μ ε στήν π ρώ τη κ α ί τή ν ά λ η θ ιν ή \π η γ ή τοΟ έθνικοσοσιαλισμοΟ , στή ν π η γ ή τ ή ς μ π ύ ρ ας» π ρ ο σ θ έτει ό ά λ ­ λος, δίνοντας ξέσ π α σ μ α στήν ά κεφ ιά του. « ’Α ναγκαστήκαμε νά έπ ισ κ εφ τούμ ε κ α μ ιά τρ ια ντ α ρ ιά μ π υ ρ α ρ ίες. Στό τ έλ ο ς , δέν κ ρ α τ ιόμ α σ τ ε π ιά σ τά π ό δ ια μας κ α ί μάς φ όρτωσαν σ ’ ένα ά μ ά ξι γ ιά νά μάς π ά ν ε ξ α ν ά στό ξ εν ο δ ο χ είο , π οτισμένου ς ά π ό π ν εύ μ α ά ρια νό » .

«Στό Μιλάνο», συνεχίζει ο κα θηγη τής, «έπισκεφτήκαμε τήν π λ α τε ία τού 'Α γίου Τάφου, πού, καθώς είναι γνωστό, ήταν ή κοιτίδα τού φασισμοΟ ». «Μιά κοιτίδα σ’ Εναν τάφο, μοιάζει σάν τίτλος ένός μα­ κάβριου μυθιστορήματος» σ χολιάζει ό άλλος. Ό κα θηγη τής συνεχίζει άτάραχος τήν άφήγησή του: «Στό ταξίδι μας κάναμε τή γνω ριμία μέ έκατό σαράντα έφτά κα­ θηγητές πανεπιστημίου κα ί τριακόσιους έξη συγγραφείς, στρατιωτικούς κ α ί πρώην φυλακισμένους (νά, έδώ ό κατά­ λογος, μπορεΐτε νά τόν έλέγξετε). Έ π ισ κεφ τήκαμ ε διακό­ σια σαράντα γραφ εία συντάξεως εφημερίδων. Λάβαμε μέρος σ’ ένενήντα δύο τρ απ έζια (σ ά ς παρακαλώ, ρίξτε μιά ματιά στόν κατάλογο). Π αίρνουμε μαζύ μας στήν ’Αμερική, δώδε­ κα κιβώ τια βιβλία πού έχουν σχέση μέ τήν ιστορία τής άρχα ία ς κα ί τής σύγχρονης δικτατορίας κ ι Ινα κιβώτιο μ ’ έπίσημα κα ί πολύ σπάνια κειμ ήλια έμφύλιου πολέμου». Σω παίνει γ ιά μιά σ τιγμή μ’ άμηχανία κ ι’ έπειτα προσθέ­ τει μέ χαμηλή φωνή: « Ε π ε ιδ ή είσθε ’Ιταλός, δέ μπορώ νά μή σάς έμπιστευτώ πώς ένας Γενοβέζος συλλέκτης, άνάμεσα σ’ άλλα, μάς πούλησε τό περίφημο αύγό τοΟ Κολόμβου». «Αύτό είναι κάπως τό σύμβολο τής παν - ταυτολογίας» φώ­ ναξα μέ δύσκολα συγκρατημένο θαυμασμό. «Σάς σ υγχα ίρ ω γ ιά τήν όξύτητα τοΟ π νεύ μ α τ ό ς σ ας. Ά ν τ ό π ρ α ξ ικ ό π η μ ά μας π ε τ ύ χ ε ι, τό α ύ γ ό α ύτό θά έ χ ε ι στό τ έ ­

20

λος τΙς τιμές πού τοΰ άξίζουν». « θ ά τό Ικθέσετε στό Κ απιτώ λιο ;» « Έ κ ε ΐ ή άλλοΰ, θα έχει έπΐ τέλους τό βωμό του». «Δέ θά σ α π ίσ ε ι;» «Μάς βεβαίωσε 6 αρχαιοπώλης πώς μέ Ιναν ειδικό τρό­ πο, τό αυγό αύτό στήν έποχή του άπολιθώθηκε έπιτυχημένα. Τ ί θαυμάσιο π ρ ά μ α ! Κ άθε φορά πού τό σκέφτομαι, νιώθω μιάν άσυγκράτητη συγκίνηση. Δέν πιστεύω νά ύπάρχ ε ι στόν κόσμο κά τι τό έφάμιλλό του, σέ πολλές κα ί ίδιάζουσες σημασίες. Δέ νομίζετε έτσι; "Εν* αύγό, είναι κιόλας, αύτό τό ϊδιο, σύμβολο τής ζωής. Τούτο δμως είναι 6ν’ αύγό πού δέ σαπίζει, κ ι έπομένως είναι σύμβολο τής αιω νιότητας τής ζω ής. Κ ι είναι τό αύγό τοΟ Κολόμβου, δηλαδή τό σύμβολο τής κοινωνικής κα ταγω γή ς μας. Δέν πιστεύω νά τά παραλέω μέ τό νά υποστηρίζω πώ ς ή διάσωση τοϋ αύγοΟ τοϋ Κολόμβου είναι τό πιό πολύτιμο πού έπιτύχαμ ε στό ταξίδι μας. ’Α λλά, τ ί παραμυθένιοι θησαυροί κρύβονται άκόμα στή χώρα σας ί Έ ν α ς παληατζής, στις Συρακούσες, μάς πρόσφερε τό τρο­ μερό ξίφος τοΟ Δαμοκλή». « Ε λ π ίζ ω πώ ς ό κ. Ν τάμπλ Γιου δέ θ’ άφησε νά π ά ει χ α ­ μένη ή εύκ αιρ ία...» «‘Η άρχική τιμ ή ήταν μεγάλη, καθαυτό άφθαστη. Έ ­ π ειτα , 6 έμπορος τήν έλάττωσε πολύ. ’Αλλά, ό κ. Ντάμπλ Γιου δέ βρήκε τό πράμα τοϋ γούστου του». «Ε ίναι π ρ ο λ η π τικ ό ς;» «Ναί, φυσικά, δπως κάθε άνθρωπος μέ προορισμό. ’Αλλά κα ί χωρίς τό ξίφος τοϋ Δαμοκλή, αύτός Ιχ ε ι κιόλας δύσκο­ λο τόν Οπνο». Ό κ. Ν τάμπλ Γιου άφήνει κα τά μέρος τό περιοδικό καί στρέφεται πρός έμένα. «"Οταν πήρα τήν άπόφαση νά δοκιμάσω τό άνιαρότατο τοϋτο ταξίδι», είπ ε, «σπρώχτηκα άπό τήν περιέργεια νά*ρθω ν* άνακαλύψω καμιά τεχνική τής δικτατορίας. Νά πώ τήν άλ ή θ ε ια : τό ταξίδι δέ μοϋ δίδαξε τίπ οτα. Τ ά γνωστά πρό­ •21

σωπα μάς φέρθηκαν σά σέ πρωτόγονους, βάρβαρους, κα ί κ ά ­ μανε μαζύ μας συζητήσεις σά σ’ έπίσημο τρ απ έζι. Τ ά β ι­ βλία πού μ&ς χάρισαν κ ι’ δπου ϊρ ιξα κά ποια ματιά, είναι έργα άδέξιας άπολογίας». «Λησμονήσατε», λέω, «πώς τήν άλήθεια πρέπει νά τή μά­ θετε άπό τούς άν τίθετο υ ς; Ά ν θέλετε νά μάθετε κά τι πού ένδιαφέρει γ ιά τόν καπιταλισμό, διαβάστε κείνο πού έγρα­ ψαν οί σοσιαλιστές. Ά ν γ ιά τόν καθολικισμό, διαβάστε τά βιβλία τών προτεσταντών, γ ιά τήν άστυνομία, τΙς άποκαλύψεις τών άναρχικών κ ι’ άντίστροφα». Στό σημείο τοΟτο ό κ. Ν ταμπλ Γιου μοΟ κάνει μιά πρό­ ταση πού μέ βρίσκει άνέτοιμο. «Σάς δοκιμάζω» λέει. «’Ε πειδ ή είμαι άναγκασμένος νά μείνω έδώ μερικές μέρες άκόμα στή διάθεση τών γιατρών, θέλετε νά μοΟ δώσετε μαθήματα πάνω στό θέμα πού μ ’ ένδιαφ έ ρ ε ι;» «Δέ θά ζήλευα διόλου γ ι’ αύτό» μέ βεβαιώνει ό καθη­ γ η τή ς μέ τό πρασινωπό χαμόγελό του. «Φυσικά» έπιμένει 6 κ. Ν τάμπλ Γιου, «δέ θά είναι γ ιά α&ς μιά δωρεάν άπασχόληση». «Δέ μπορώ» λέω. «Δέν ίχ ω καιρό. Λυπάμαι». Έ π ε ιτ α , άμέσως προσθέτω: «Μπορώ νά σάς όποδείξω κάποιον άντίς γ ιά μένα*. «Ποιός ε ίν α ι; Ά π ό ποιο κόμμα ;» « Έ ν α ς ’Ιταλός πολιτικός έξόριστος, Ινα πνεύμα δχι συ­ νηθισμένης άμεροληψίας» προσπαθώ νά τοϋ έξηγήσω. « Έ κριτική του έφαρμόζεται τό ίδιο, στούς φίλους κα ί στούς άντίπαλους». «Δημοσίευσε βιβλία ; Πώς ο ν ο μ ά ζετα ι;» ρωτάει*ό κα θη­

γητής«Δέ μπορώ», λέω, «νά σάς άποκαλΰψω τό πραγματικό του δνομα, γ ιά μιάν α ίτία πολύ άπλή : δέν είναι έφοδιασμένος μ έ κανονικήν άδεια παραμονής. Έ ξόριστος άπό διάφορες χώρ«ς πού λέγονται δημοκρατικές, έχει π ιά συνηθίσει νά ζ ε ϊ 22

στήν άφάνεια, οπως σείς, κ. Ν ταμπλ Γιου, έστω κ ι άν γ ι' άλλους λόγους, δταν ταξιδεύετε στό έξωτερικό. Οί φίλοι τόν γνωρίζουν μέ τό δνομα θω μ άς. Κ ι’ έπειδή σιχαίνεται τούς εύφημισμούς κι Εχει τή συνήθεια νά λέει τά πράματα μέ τ ’ δνομά τους, μερικοί τοΟ βγάλαν τό παρατσούκλι «θω μάς ό Κυνικός». Νομίζαν πώς μ’ 2να τέτοιο παρατσούκλι θά τόν πρόσβαλαν κα ί θά τοΟ χαλοϋσαν τήν υπόληψη. Στό θω μ ά, άντίθετα, αύτό άρέσει. Ε π ε ιδ ή ή λέξη «κυνικός» β γα ί­ νει άπό τό έλληνικό ΚΓΩΝ, πού σημαίνει σκύλος, βρήκε σ’ αύτό τόν πιό σωστό όρισμό τή ς άλήτικης ζωής του. Έ ­ πειτα, γ ιά δ,τι είναι σχετικό μέ τήν περίφημη τάξη τών Κυνικών, π ού Ιδρυσε ό "Ελληνας ’Α ντισθένης έπειτα άπό τό θάνατο τοΟ Σω κράτη, έκεΐνος άνακάλυψε στό παρατσού­ κλι αύτό Ιναν όρισμό σίγουρα πιό σωστό, πιό λίγο μπερδε­ μένο κα ί πιό λίγο προσβλητικό γ ιά τήν Γδια του τήν πολι­ τικ ή πίστη, άπό κείνον πού σημαίνει ό πρόστυχος δρος «άντιφασισμός». "Ο πως ξέρετε, τετρακόσια χρόνια πριν άπό τή γέννηση τοΟ Χριστού, οί ΚυνικοΙ ήταν έκεϊνοι πού σήμερα ό τύπος πού σκέφτεται σωστά θά όνόμαζε: οί χω ρίς θρησκεία, οί χω ρίς π α τ ρ ίδ α . Στή στερεότυ τη λα τρ εία τών θεών, έκεΐνοι, άκολουθώντας τή διδασκαλία τοΟ Σω κράτη, υπογράμ­ μισαν τήν πράξη τ ής άρετής κα ί δέ άναγνώριζαν κανένα ξένο άνάμεσα στους άνθρώπους. ’Α λλά, νά μιά λεπτομέρεια πού 2χει σχέση μέ τό φίλο μου κα ί πού Ισως θά σάς κινήσει τήν περιέργεια. Φ αίνεται πώς τόν τελευταίο αύτόν καιρό, κα ­ ταπ ιάσ τηκε μέ τό γράψιμο ένός όδηγοΟ πάνω στήν τέχνη τοΟ πώς νά ξεγελάει κανείς τόν «πλησίον». «Τοϋτο μοΟ φαίνεται χυδαίος κυνισμός κα ί διόλου σω­ κρατικός» παρατηρεί ό καθηγητής. «Αύτός μέ τό δίκηο του έχει πεισ θεΐ», ξαναλέω, «πώ ςμέ τόν όδηγό του θά έχουν κά τι νά μάθουν έκεϊνοι πού ίχουν ξεγελαστεί κ ι δχι οί μυημένοι». «Μ πορεΐτε νά μέ βοηθήσετε νά διώξω τήν άνία ;» τελειώ­ νει ό κ. Ν τάμπλ Γιου. «Πιστεύετε πώς θά δ ε χ τ ε ί;» 23

«“Ισως» λέω. «Στήν περίπτωσή σας, μπορεί νά έπηρεαστεΤ άπό τό άλλόκοτο τής κατάστασης. Κ ι’ αύτός άγαπάει πολύ νά συζητεΐ κα ί νά τοϋ άντιλέγουν. Γιά τοΟτο άκόμα, προτιμάει νά διαβάζει τά βιβλία καί τΙς έφημερίδες τών α ντί­ θετων, παρά έκεΐνες τών φίλων του. "Ε χει παρατηρηθεί πώς, δταν δέν Ιχ ε ι μέ ποιόν νά συζητήσει, κουβεντιάζει μέ τόν Ιδιο τον έαυτό του».

34

‘Η παραδοσιακή πολιτική τέχνη και τά έλαττώματά της στήν έποχή τοϋ μαζικού πολιτισμού.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κύριοι, σάς γύρεψα σ’ ολάκερο τό ξενοδοχείο κα ί, φυ­ σικά, σ«ς βρίσκω έπί τέλους στό μπάρ. Σάς παρακαλώ νά μήν ένοχληθεΐτε κα ί σάς άπαλλάσσω άπό κάθε παρουσίαση. Δέν είναι άνάγκη νά είναι κανείς μάντης γ ιά νά καταλάβει μέ τήν πρώτη ματιά, ποιός άπό σάς είναι 6 διάσημος καθη­ γ η τή ς Π ικάπ κ α ί ποιός δ κ. Ν τάμπλ Γιου. Κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Νιώθω βαθιά τήν άβροφροσυνη σας. Καθήστε κοντά μας. Τό καπέλλο α ύ τ ό ; Καθήστε πά νω ’ άλλωστε είναι τοΟ καθηγητή μας. Τ ί νά σάς προσ φ έρω ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

Έ ν α ποτήρι κρασί. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

’Αφήστε νά σάς προσφέρουν κάτι πού νά τρώγεται. Τήν πείνα άλλωστε τήν περάσαμε δλοι. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΤ

Κ ύριε Κυνικέ, άκόμα καί σ’ αύτή τή δημοκρατική χώ ­ ρα, σείς, ώς φαίνεται, ίχ ε τε δυσκολίες μέ τήν άστυνομία ; Ή ζωή σας δέν θά είναι εύκολη. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

Ή ένσυνείδηση άποδοχή τών δυσκολιών ήταν πάντοτε ή διάκριση πού δπάρχει στή ζωή άνάμεσα στούς άνθρώπους κα ί στά κατοικίδια ζώα. Κ όττες, πρόβατα, υπηρεσιακοί δη­ μοσιογράφοι, πα παγάλοι κα ί τά τέτοια. 25

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σ είς, λοιπόν, είστε λόγια, ένας νικημένος. μειώσετε μιάν έ π ιτυ χ ία συζητάτε γ ιά πολιτικά

ένας πολιτικός πρόσφυγας. Μέ άλλα ΆφοΟ δέ σταθήκατε [κανός νά ση­ στό δικό σας τόπο, πώς τολμάτε νά ζητήματα ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ε ίσ τε κα κά πληροφορημένος γ ιά μένα. Ποτέ δέν πάλαιψα γ ιά τήν άρχή, άλλά γ ιά τήν ένημέρωσή μου. "Οσο γ ιά τό άσυμβίβαστο πού, δπως έπιμένουν, υπάρχει άνάμεσα στίς συνθήκες τής έξορίας κα ί τής πο λ ιτικής έπιστήμης, παίρνω τό θάρρος νά θυμίσω στό διακεκριμένο καθηγητή, πώς αύτό είναι, σέ μεγάλο μέρος, μιά έπινόηση έξόριστων. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΙΙΚΑΠ

Δέν άπλοποποιεϊτε κάπω ς ύπερβολικά τήν ιστορία ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Καθόλου. *0 Μ ακιαβέλλι (πρέπει ν’ άρχίσουμε ά π ’ αυτόν) διώ χτηκε άπό τή Φ λω ρεντία τό 1512, έπειτα άπό τήν έπιστροφή τών Μεδίκων, μπερδεύτηκε τόν έπόμενο χρόνο στή συνωμοσία τοΟ Πέτρου Παύλου Μπόσκολι κα ί φυλακίστηκε τρ εις μήνες. Βγαίνοντας άπό τή φυλακή, κατάφυγε πρόσφυ­ γα ς στό Σάν Κασιάνο κα ί μονάχα τότε, μακρυά άπό τήν ένεργό πολιτική κ ι έπειτα άπό τις άπογοητεύσεις κα ί τΙς ήττες πού έπαθε, άρχισε νά γράφ ει τόν «'Η γεμόνα». Μερι­ κές δεκαριές χρόνια άργότερα, ό Γάλλος Ζάν Μποντέν, πού σ’ αύτόν άνήκει ή τιμ ή δτι καθόρισε στήν ιστορία τής πο­ λιτικ ής σκέψης τήν έννοια «τής ύπέρτατης ’Α ρχής», δέν είχε, σάν πρακτικός πολιτικός, τύχη καλύτερη. “Εκαμε στήν υπη­ ρεσία τοϋ Δούκα τοΟ Ά λανσόν, έκτέθηκε μέ τήν τάξη τών «πολιτικών* πού ήταν ένάντιοι στόν θρησκευτικό πόλεμο, έπεσε στή δυσμένεια τοϋ ’Ε ρρίκου τοΟ Τρίτου καί νικημέ­ νος, έξουθενωμένος, έγραψε, στή μοναξιά, τήν πραγμ ατεία του γ ιά τή Δημοκρατία. 2C

Δύο αιώνες πιό άργά, έ Μοντεσκιέ πέρασε βέβαια μιά ζω ή λιγότερο δύσκολη. Ή τ α ν πρα γμ ατικά μέλος τής Γαλ­ λικής Α κ α δη μ ία ς κα ί πρόεδρος τής βουλής τοΟ Μπορντώ. ’Α λλά, αύτός ϊγραψ ε «Τό πνεΟμα τών νόμων» πάνω στή δια­ νομή τών έξουσιών, στήν ήσυχία τής Λά Μπρέντ, δπου ε ίχε καταφ ύγει μόλις γύρισε άπό §να ταξίδι του στήν ’Α γγλία , δπου έμαθε νά διακρίνει τΐ πράμα ήταν ή πολιτική έλευθερία. "Οσο γ ιά τούς σύγχρονους, θά μοΟ έπιτρέψ ετε νά θυ­ μίσω τούς έξόριστους Μάρξ, Μαντσίνι, Λένιν, Τρότσκυ κα ί Μαζαρύκ. Πιό πολύ τόν πρώτο, έστω κ ι άν οί έπίγονοί του φά­ νηκαν άνάξιοι. Ό Μάρξ, στή δική μας έποχή, μέ άλλα μέ­ σα κα ί μέ άλλες προθέσεις, άνταποκρίθηκε στήν ίδ ια άποστολή πού είχε κ ι’ ό Μακιαβέλλι στό 1500, γ ια τί ζήτησε νά άποκαλύψει τήν πρ α γμ ατική λειτουργία τής κα πιταλισ τι­ κής κοινωνίας τής έποχής του, έλευθερώνοντάς την άπό τά πέπ λα τής ίδεαλιστικής γερμανικής φιλοσοφίας καί τοΟ γ α λ ­ λικού άνθρωπισμοΟ. Γ ι’ αύτό, δχι άδικα, τόν όνόμασαν: 6 Μ ακιαβέλλι τοΟ προλεταριάτου. *. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τώρα βλέπω μέ τ ΐ τρόπο θά κάμω τόν καθηγητή Π ικάπ ένα μεγάλο πολιτικό διανοούμενο. "Αν φτάσω στήν έξουσία, ή πρώτη κυβερνητική πράξη μου θά είναι νά τόν στείλω έξορία. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σ υγχωρήστε τον κ. Κυνικέ. Ή κούραση τοΟ ταξιδιού κι ή εύρωπαϊκή κουζίνα πείραξαν τά νεύρα του. ί.

ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Τ ά νεύρα μου δέν ΰπόφεραν τόσο άπό τΙς κακουχίες τού ταξιδιού, δσο άπό τή βλακώδη Ιδέα πώ ς θά δπήρχε μιά έπιστήμη ή μιά τέχνη τής δικτατορίας τέτοια, πού νά ξεκινή­ σει κανείς νά τήν άνακαλύψει στίς χώρες δπου είχε τόν τρό­ 27

πο ν’ άναπτυχτεΐ, γ ιά νά μπορέσει κατόπι νά τήν έφαρμόσει άλλοΟ. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κ ατά τή γνώμη μου, δέν ίχ ε τε καί τόσο άδικο. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σ είς οί δυό, κρίνοντας τόσο άντίθετα άπό τή λογική, άρνείστε τήν ιστορία. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

θ ά πα ραδεχτείτε πώς υπάρχουν διάφοροι τρόποι νά τή νιώσει κανείς. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γ ια τί άναφέρατε πρίν άπό λίγο τό Μ ακ ιαβ έλλι; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν πιστεύω πώς τό διάβασμα τοΰ Μ ακιαβέλλι οδήγησε ϊν α μονάχα ήγεμόνα στήν έξουσία. Σ χετικά μέ τή διαφορά πού υπάρχει άνάμεσα στή θεωρία κα ί στήν πράξη, έπικρατ ε ΐ ή συνήθεια νά θυμίζουν §να διασκεδαστικό έπεισόδιο πού συνέβη στόν Ιδιο τό Μ ακιαβέλλι. "Οταν βρισκόταν στό Μ ι­ λάνο, φιλοξενούμενος τοΟ περίφημου άρχισυμμορίτη Τ ζιοδάννι Ν τέλε Μ πάντε Νέρε, τούτος τόν παρακάλεσε νά τοΟ δείξει στήν πλατεία τούς καινούργιους σ τρατιω τικούς σχηματισμούς πού ό Ιδιος ύποστήριζε σέ μιά πρόσφατη πρ α γμ ατεία του κα ί γ ιά τό σκοπόν αύτό, τοΟ διάθεσε ?να δλόκληρο σώμα φα­ ντάρων. Δυό ώρες δ Μ ακιαβέλλι προσπαθοΟσε νά ταχτοπ οιή­ σει τούς τρεις χιλιάδες φαντάρους σύμφωνα μέ τή διάταξη πού δ Ιδιος είχ ε περιγράφ ει τόσο καλά κα ί τόσο καθαρά στό βιβλίο του, άλλά δέν τό κατόρθωσε. "Οταν φάνηκε πώς ή άναμονή άρχισε νά τραβάει σέ μάκρος, άφοΟ κ ι’ δ καυτερός ήλιος στενοχωροΟσε τούς θεατές κ ι’ ε ίχ ε π ιά περάσει κ ι’ ή ώρα τοΟ φαγητού, ό Τζιοβάννι Ν τέλε Μπάντε Νέρε είπε: «’Ε γώ θά βγάλω δλους μας άπό τό βάσανο κα ί θά πάμε νά

γευματίσουμε». Κ αί, λέγοντας στό Μ ακιαβέλλι νά παραμε­ ρίσει, μ’ ένα νεΟμα κα ί μέ τή βοήθεια τών τυμπάνων, ταξι­ νόμησε αυτούς τούς φαντάρους σέ διάφορους τρόπους κα ί σχη­ ματισμούς, τόσο πού θαύμασαν δλοι. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

“Αν δέν είναι άληθινό, είναι δμως ώραϊα Επινοημένο. 'Ω ­ στόσο, θά μοΟ Επιτρέψετε νά παρατηρήσω πώς αύτή ή άντιδιανοητική μανία, εσάς τών Ευρωπαίων τών ριζοσπαστικά διανοούμενων, θά είναι ή τελευταία άπό τις αιτίες τής πο­ λιτικ ής στειρότητάς σας. Σ είς, άδιάκο'πα, άλλο δέν κάνετε παρά νά πριονίζετε τό κάθε κλαδί πού πάνω σ’ αύτό κατορ­ θώσατε νά σκαρφαλώσετε. χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

’Ε γ ώ δέν είμαι ούτε διανοούμενος, ούτε ριζοσπάστης, ούτε Ε ύρω παίος κ α ί βρίσκω πώς ή άμερικανική έπανάσταση ήταν Ενα μεγάλο κ α ί ώραΖο πράμα άκριβώς έπειδή, άντίθετα άπό τή γαλ λικ ή έπανάσταση, δέν ε ίχ ε σάν πρωτοπόρους της ούτε νομομαθείς, ούτε οίκονομολόγους, ούτε φιλοσόφους ή άλλους πολυλογάδες, ούτε θέλησε ν’ άναστήσει τή ρωμαϊκή ή τήν άθηναϊκή δημοκρατία, άλλά ήταν άπλώς ή έπανάσταση τοΟ κόσμου πού βρισκόταν στήν ’Α μερική. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Τό 1776 π ή γε στή Γ αλλία μέ άποστολή, μέ τήν ιδιότη­ τα τοΟ διπλω μάτη κα ί τοΟ διανοούμενου, δ Βενιαμίν Φραγκλΐνος. θ έ λ εις νά έπιμείνεις πώς δέ θά έμαθε τίπ οτε τό χρ ή ­ σιμο ; *. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέν ξέρω. Έ ν α τέτοιο ζήτημα δέν είναι άνάμεσα στις αίτίες τής άΟπνίας μου. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μπορούσε δμως νά είναι γ ιά ένα μελετηρόν άνθρωπο* κι

ή άπάντησή του θ’ άφοροΟσε κα ί σένα άκόμα, σάν άνθρωπο έμπειρικό. *Η πρώ τη κ ι άληθινή αίτια τής παρακμής τής ση­ μερινής πολιτικής ζωής είναι, πού ή ζω ή αύτή είναι γ εμά­ τη άπό φαντασμένους έρασιτέχνες. Ό καθένας πού έχει άποτύχει σέ άλλο έπάγγελμ α, πιστεύει πώς θά μπορέσει νά έπιτύχει στήν πολιτική. Σέ κάθε συζήτηση, τά ίδ ια πρόσωπα πού δέ θά τολμούσαν νά μιλήσουν γ ιά άλγεβρα κ α ί γ ιά χ η ­ μεία, χωρίς νά τΙς έχουν μελετήσει, μιλούν μέ λύσσα γ ιά πο­ λ ιτική, χω ρίς νά έχουν έμβαθύνει σ’ αύτήν ποτέ. ’Α ντίθε­ τα , σ’ άλλους καιρούς, ή μύηση στήν πολιτική τέχνη ήταν μακριά σέ διάρκεια καί σκληρή, κι ενεργούσε μέ διαλογή αύστηρή άνάμεσα σέ κείνους πού θά τολμούσαν ν’ άποβλέψουν σ’ αύτή. 'Ο Τ άκιτος, στά «Χρονικά» του, έξ άφορμής τής πολιτικής τού Τιβέριου, μίλησε κιόλας γ ιά τά μυστικά τής έξουσίας. Τούτο δέν ήταν μήπως ή άρχή τής σταθερότητας ώρισμένων μοναρχιών; Ή πο λ ιτική έχει τά μυστικά της ή τά μυστήριά της, δπως κάθε άλλη τέχνη. Μυστήρια πού σ’ αύτά μπορεΐ νά μυηθεί κανείς μόνον άπό άρμόδια πρόσωπα. Τ ήν έποχή πού οί άνθρωποι είχαν άκόμα τόν καιρό νά σκέ­ φτονται κα ί δέν είχαν άκόμα άποβλακωθεΐ άπό τόν ήμερήσιο τύπο, άνάμεσα στό 15ο κ α ί 17ο αίώνα, στήν Ευρώπη υπήρχε μία όλάκερη φ ιλολογία πάνω στά μυστήρια τών δημό­ σιων πραγμάτων, πού ήταν προορισμένη γ ιά κείνους πού θά γινόταν οί συνεργάτες τών ήγεμόνων στήν τέχνη τού νά κυ­ βερνούν. Κ αί τότε, χωρίς άμφιβολία, υπήρχε μιά έμφάνιση τών θεσμών πού δέν ε ίχ ε τίποτε τό μυστικό καί πού τό ϊδιο τό πλήθος άπ’ έξω, μπορούσε νά τήν άτενίσει κα ί νά τή θαυ­ μάσει. ’Α λλά σέ κείνα τά μυστικά άναφέρεται πώς έπρόκειτο άπλώς γ ιά τεχνητά πράματα ή στήν πραγμ ατικότητα γ ιά ψεύτικα κατασκευάσματα πού πίσω άπ’ αύτά ή πολιτική έπιτελοΰσε τά μυστήριά της. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

"Αλλοι καιροί, άλλα τραγούδια, δπως λέν στήν χώρα σου. 30

«ΩΜΑΣ Ο KTNIKOL

“Αν θέλετε νά πή τε πώς σέ κάθε έποχή ή π ολ ιτική ίχβ ι τά δικά της μυστήρια, σάς δίνω δίκηο χω ρίς έπιφύλαξη. Έ φ ιλολογία, πού γ ι ’ αύτή μίλησε τώρα έ διακεκριμένος κα · θηγητής καί πού πραγματεύονταν γ ιά τήν τέχνη τής πολ ι­ τικ ής σάν άπόκρυφης τέχνης, άνθισε στήν έποχή τής άπολυταρχίας δταν, έξ αιτίας τών συχνών συγκρούσεων άνάμεσα στήν πο λ ιτική άρχή κ α ί στή θρησκευτική, κι άκόμα έξ α ιτίας τής κατάπτω σης τής θεολογίας, δέν ήταν πιά χρ ήσι­ μο ούτε εύκολο νά έπιμείνει κανείς στό νά κάμει νά ξεπρο­ βάλει ή υπέρτατη έξουσία σάν βγαλμένη άπό τά χέρ ια τοΟ θεοΟ. Έ ξ άλλου, έπειδή ήταν άδύνατο νά δποκατασταθεϊ ή θεία άρμοδιότητα μέ μιάν αρμοδιότητα έγκόσμια, γ ιά νά μή γίνει σύγκρουση μέ τό Σύλλα, άφοΰ ζητήθηκε ή άποφυγή τοΰ Κ αρίντι, ή ’Αρχή ή Ιδια άναγκάστηκε νά περιβληθεΐ τό μυστήριο. Έ ν α ς Γερμανός συγγραφέας τοΟ τ έ ­ λους τοϋ περασμένου αιώνα ό Γουσταϋος Φ ρέυταχ, μάς άφισε μιά περίεργη σάτυρα έκείνου πού ό κα θηγη τής ΙΙικ ά π μάς άνάπτυξε τώρα. Μάς ξαναπαρουσίασε Εναν άπό τούς όδηγούς πού κυκλοφορούσαν τότε σ χετικά μέ τήν τέχνη τοΟ νά κυβερνά κανείς, τό R a tio S t a t u s τοΟ 1666, κι έκα­ νε μιά διασκεδαστική παρωδία γ ι’ αύτόν. ‘Ο νέος πού θεω­ ρήθηκε κατάλληλος γ ιά τά καθήκοντα συμβούλου τοΟ ήγεμόνα, είσάγεται στά μυστικά διαμερίσματα πού σ’ αύτά φυ­ λάγονται μέ εύλάβεια τά « A rc a n a S ta tu s » (Μ υστήρια τοΟ Κράτους) πού είναι άπαραίτητα γ ιά τό καινούργιο δψηλό λειτούργημά του. Τ ις στολές τοϋ κράτους, τις προσωπίδες τοΰ κράτους, τά ματογυάλια τοΰ κράτους, τή σκόνη γ ιά τά μάτια κλπ. Υ πάρχουν έκεΤ ειδικές χλαμύδες τοΟ κράτους, πού χαρίζουν σ’ δποιον τις φοράει τήν άναγκαία έπισημότητα κ ι’ άξιοπρέπεια κ ι’ όνομάζονται s a lu s p o p u li, bo n u m p u b lic u m , c o n s e r v a tio r e lig io n is (λαϊκή σωτηρία, λαϊκό συμφέρον, συντήρηση τής θρησκείας) άνάλογα μέ τό σκοπό πού χρειάζονται γ ιά νά τραβήξουν άπό τούς ύπηκόους κ«ί:ιι

νοόργιους φόρους ή γ ιά νά στείλουν στήν έξορία χ α ΐ νά έπιβάλουν δημεύσεις στούς άντίθετους, μέ τήν πάντοτε άποτελεσματική πρόφαση πώ ς αύτοί διαδίδουν αιρετικές θεωρίες. Μιά χλαμύδα, λυωμένη πέρα ώς πέρα άπό τήν καθημερινή χρήση, ονομάζεται « In te n tio » (καλή πρόθεση) κα ί χρ ησι­ μεύει γ ιά νά δικαιο λ ο γεί τά πάντα. Μέ τά ματογυάλια τοΟ κράτους πα θαίνει κανείς σωστές αυταπάτες. Αυτά, σου έπιτρέπουν νά βλέπεις έκεΐνο που δέν υπάρχει, μεγαλώνουν τά γεγονότα χω ρίς σημασία κ α ί μικραίνουν τά σοβαρά γ ε ­ γονότα. Ά λ λ ά τά ίδ ια άποτελέσματα βγαίνουν τώρα μέ σκηνογραφίες πιό άπλές. Ό πληβείος μύθος περί λαϊκής κυριαρχίας τις έχ ει ξεγυμνώσει. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ παρω δία είναι, άπό τά φιλολογικά είδη, τό πιό άνο­ στο. Έ ξ άλλου, δέ μοΟ άποδείχνει πώ ς ό βασιληάς ή ή βα­ σίλισσα τής ’Α γγλία ς, ό πρόεδρός μας ή ό πρόεδρος τών Σοβιέτ, έχουν τήν συνήθεια νά παρουσιάζονται στίς μεγάλες τελετές τή ς τάξης τους μέ κοστούμι μπάνιου. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

θ ά ήταν πα ιδιά στικο νά σ υγχέεται ή άλήθεια μέ τό γ υ ­ μνισμό. X. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Τ ί είναι ή ά λ ή θ ε ια ; Έ χ ε τ ε δίκηο, κύριε Κυνικέ. Έ ν α πλήθος λουόμενων δέν είναι π ιό άληθινό σ’ έμφάνιση άπό ϊν α χορό μεταμφιεσμένων. Ε ίνα ι δμως έκτός άμφιβολίας πώς είναι διαφορετικό. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τ ί θά ήταν ή άλήθεια, άφοΟ μάταια ρωτοΟσε άκόμα κ ι 6 Πόντιος Π ιλάτος, ϊστω κ ι άν τήν ε ίχ ε μπροστά στα μά­ τια του; Αύτός δμως ήταν Ρωμαίος κυβερνήτης κ ι ή άλήθεια δέν είναι λειτούργημα κρατικό. Δέν είναι μονάχα ζήτημα 32

φτερών καί στολών. Ό σημερινός μαζικός πολιτισμός δέν κάνει χωρίς λόγο τήν ύπόθεση πώ ς σέ κάποιο τόπο πλούσιο, προοδευμένο κ: ούδέτερο, μπορεΐ μιά μέρα ή Εξουσία νά κ α ­ τακ τηθεί, παραδείγματος χάριν, άπό Ενα Σύνδεσμο σωμα­ τείων άθλητικών. Στήν περίπτωση αύτή, θά Εχουμε στή δ ι­ εύθυνση τοΟ κράτους Εναν άθλητή μέ «σόρτς» ή μιά μικρή βασίλισσα μέ «μπικίνι». ’Αλλά κα ί τότε, δέ θά γ ίν ει γι* αύ­ τό τό λόγο ή δημόσια υπόθεση πιό καταλη πτή. Έ όργάνωση τών «σπόρ» είναι κιόλας τόσο όλιγαρχική δσο κ α ί κείνη μιας όποιασδήποτε πολιτικής μερίδας, κ ι οί ιπποδρομίες, οί άγώνες πυ γμαχίας κι οί Εκλογές τών μικρών βασιλισσών καλλονής Εχουν κα ί κείνες τά μυστικά τους. Κ ρίνοντας δμως άπό μιάν άποψη όλωσδιόλου πρακτική, θά ήθελα νά έπιμείνω στό γεγονός πώ ς υπάρχουν μυστήρια διαφορετικά άπό έκεΐνα ένός Κογκλάβιου τής ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ή τοΟ πολιτικού γραφείου τοΟ σοβιετικού κομμουνιστικοΟ κόμ­ ματος. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

”Ο χι τόσο διαφορετικά. Έ χ ω τή γνώμη πώς αλλάζουν οί καιροί, δχι δμως οί άνθρωποι. Κ αλά Εγραψε 6 Μακιαβέλλι γ ιά τό άμετάβλητο τής άνθρώπινης φύσης στή μεταβλητό­ τητα τών αίώ νω ν: « Ό κόσμος ήταν πάντοτε κα τά κάποιον τρόπο κατοικημένος άπό άνθρώπους πού είχαν πάντοτε τά ίδ ια πάθη». Ό Μουσολίνι διηγή θηκε πώς δταν ήταν παιδί, ό πατέρας του, κάθε Σάββατο βράδυ, τοΟ διάβαζε τόν « Η ­ γεμόνα». βΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Σύμφωνα μέ κείνο πού είναι γνωστό γ ιά τόν πατέρα τοΟ Μουσολίνι, πρέπει ν ’ άποκλειστεΐ πώ ς ήταν σέ θέση

νά διαβάζει τό Σάββατο βράδυ. Μονάχα γ ι ’ άνάγκη διαφήμησης, κατά τόν ίδιο τρόπο πού συνηθίζει νά φοράει στο­ λές μεσαιωνικές καί νά καβαλλικεύει άλογα, ό Μουσολίνι 33

μπόρεσε νά κάμει πιστευτό Ινα τέτοιο παραμύθι. Γιά τήν τύχη του, σ’ δλη του τή ζωή, διάβαζε κ ι έξακολουθεϊ νά διαβάζει έφημερίδες. Ά π ό τότε δμως πού ήταν δημοσιο­ γράφος μέ ταλέντο, ήταν έφοδιασμένος μέ τήν εύχέρεια τού νά μιλεΐ κα ί νά γράφει μέ ύπεροψία γ ιά πράματα πού δέν τ ά γνω ρίζει. Γ ιά ν’ ά π οδειχτεΐ μέ τί άνεση έκαμε πάντα τήν έμφάνισή του στόν τομέα τής σκέψης, πρέπει νά ύπομνησ τεΐ μιά Αποκαλυπτική λεπτομέρεια πού άναφέρεται στήν έπίσημη βιογραφία του τής κυρίας Σαρφ άττι. Ά φ οϋ διάβα­ σε τό σύγγραμμα τοΟ Ν ίτσε «Τάδε έφη Ζαρατούστρας», τό πρώτο κάπω ς φιλοσοφικό βιβλίο πού τοΟ ’τυχε στά χέρια, (πριν άπό τόν πόλεμο τό βιβλίο αύτό διαβαζόταν πολύ στήν ’Ιταλ ία άπό τούς άναρχικούς έργάτες κα ι βγήκε σέ πολλές λαϊκές έκδόσεις), ό Μουσολίνι είχ ε σκοπό νά γράψει, ούτε λίγο ούτε πολύ, μιάν ίστορία τής παγκόσμιας φιλοσοφίας. Πίστευε πώς γνώ ριζε κιόλας γ ι ’ αύτήν άρκετά. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Αύτό είναι μιά λεπτομέρεια πού άγνοοΰσα κα ί καλόπιστα δηλώνω πώς δέ μπορώ νά τήν κρίνω."Ομως έλπίζω νά θυμηθήτε έκεΐνο πού ό Χ ίτλερ έξομολογείται στό « M ein K am p f» (ό άγώνας μου). « Έ παγκόσμια Ιστορία», λέει, «ήταν πάντοτε γ ιά μένα μιά άνεξάντλητη π η γή υπαγορεύσεων γ ιά τήν πο­ λ ιτικ ή πράξη τοΰ παρόντος». ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ξέρετε σέ ποιό είδος παγκόσμιας ιστορίας άναφέρεται αύτός ; Κ ατά τούς βιογράφους, ή άνάγνωση πού προτιμούσε ό έφηβος Ά δόλφ ος ήταν δυό τόμοι, ένωμένοι, ένός εικονογρα­ φημένου περιοδικού γ ιά τόν γαλλοπρωσικό πόλεμο τοΟ 187071. Α κ ό μ η , άργότερα, δπως φαίνεται πλατειά άπό τό Ιδιο τό «M ein K a m p f» , Ιξακολούθησε νά μαθαίνει γ ιά τούς στρατιωτικούς άρχηγούς καί γ ιά τις μάχες τους άπό χρω μα­ τιστές εικονογραφίες. Μ

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κ αί μ’ δλ’ αυτά, έ Μουσολίνι κι ό καταχτήσουν τήν έξουσία σέ δυό χώρες ναι άνάμεσα στίς πιό πολιτισμένες. Ά ν ρίζετε, κύριε Κυνικέ, συμφωνεί μέ τήν κη τους μου είναι άκατανόητη.

Χ ίτλερ πέτυχαν νά τοϋ κόσμου πού ε ί­ αύτό πού ύποστηάλήθεια, τότε ή ν ί­

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτό άπλώς σημαίνει πώς ή έξήγηση τής έπιτυχίας τους δέν πρέπει νά ζη τη θεί σέ μιάν ανώτερη γι* αύτούς γνώση τών λεγόμενων νόμων τής Εστορίας κα ί τής πολιτικής, πού σείς υποστηρίζετε. Ά νάμ εσ α στούς πολιτικούς άντιπάλους τους θά ήταν κα ί τέτοιοι πού άσφαλώς γνώ ριζαν πολύ π ε ­ ρισσότερα πράματα. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κ ι δμως, άν δέν κάνω λάθος, οί νίκες τοϋ φασισμοΰ καί τοϋ ναζισμοϋ ήρθαν μέ τρόπο άπροσδόκητο γ ιά τό μεγαλύ­ τερο μέρος τών πολιτικογράφων τής δημοκρατικής κα ί φ ι­ λελεύθερης πλευράς. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Α ύτό είναι σωστό, άλλά ξέρετε γ ι α τ ί ; Έ πολιτική κ ι ή κοινωνική έπιστήμη τους ε ίχ ε σταματήσει στά 1914. Ε π ο ­ μένως, στά μυαλά τους ό πιό μεγάλος κίνδυνος γ ιά τις δη ­ μόσιες έλευθερίες έξακολουθοϋσε νά σ τηρίζεται στίς άπό π α ­ ράδοση συντηρητικές δυνάμεις. Ε πα ναλαμβάνω , δέν είναι τό πώς ό Μουσολίνι κ ι ό Χ ίτλερ ήταν διανοη τικά πιό πολύ φωτισμένοι, άλλά ήταν άνθρωποι πολέμου, άνθρωποι καινούρ­ γιο ι, άνθρωποι πού βουτοΟσαν μέσα σ’ δλα κ α ί μπήκαν μέ­ σα στήν καινούργια κοινωνική π ραγματικότητα βυθισμένοι ώς τό λαιμό. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γνωρίσαμε στή Ρώμη Ενα συγγραφέα φασίστα, πού τό ψευδώνυμό του είναι παραποίηση τοϋ δνόματος τής οικογέ­ νειας τοϋ Ναπολέοντα. Συζητώ ντας μαζί μας, υποστήριζε 35

πώς ή κα τάχτησ η κι ή άμυνα τοΟ κράτους δέν είναι ύπό­ θεση πολιτική άλλα τεχνική καί πώς οί ευνοϊκές συνθήκες γ ιά ίν α πραξικόπημα, δέν είναι άπαραίτητα πολιτικής ή κοι­ νωνικής φύσης κα ί δέν έξαρτιοΟνται άπό τήν γενική κα­ τάσταση τής χώρας. Ό τεχνικός συγκεντρωτισμός τοΰ σύγ­ χρονου βίου έπιτρέπει, σύμφωνα μέ τή δική του άντίληψη, τόν περιορισμό, στόν π-.ό μεγάλο βαθμό, τής έπιφάνειας τής πολιτικής πράξης. Τήν άποψή του αύτή πρόβαλε σ’ 6να βι­ βλίο πού μάς δώρισε καί πού τιτλοφορείται άκριβώς «'Η τεχνική τοΟ πραξικοπήματος». Φ αίνεται πώς τό βιβλίο αύτό έχει άπαγορευθεΐ άπό τις ’Ιταλ ικές άρχές γ ιά νά έξουδετερωθεϊ ό κίνδυνος τού νά άντλήσουν ά π ’ αύτό όφελήματα οί άντίθετοι τοΰ καθεστώτος. Μ1ΜΛΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ό Τρότσκυ, πού σ’ αύτό τό έντυπο άναφέρεται σάν υπό­ δειγμα κ α ί πού προβάλλεται περισσότερο κι άπό τόν Λένιν, έγραψε γ ι ’ αύτό «£να κολόβωμα περιω πής», τό κείμενό του δμως δέν άξιζει τέτοια τ ιμ ή .Έ τάση τοΟ νά θεωρείται ή πολ ι­ τικ ή σάν ζήτημα καθαρά τεχνικό, είναι Ενα διανοητικό κ α ­ τάλοιπο τής ’Αναγέννησης. Α ύτή ή τάση πρ οσ εγγίζει τήν άνάλογη τάση τών καλλιτεχνών τής έποχής έκείνης στό νά έξετάζουν στά έργα τους πιό πολύ τά τεχνικά προβλήματα παρά τά αισθητικά. Τώρα, γ ιά μάς, είναι καθαρό πώς άν οί πίνακες τών δασκάλων τής ’Αναγέννησης μάς συγκινοΟν άκό­ μα, αύτό συμβαίνει άσχετα άπό τήν τεχνική τους. "Οσο γ ιά τά σύγχρονα συμβαίνοντα τοΟ κοινού τής Φ λω ρεντίας, θά ήταν άξιος, έκεΐνος πού θά κατόρθωνε νά τά έρμηνεύσει σάν Ινα μηχανικό πα ιχνίδι. Τό Ιδιο υπερβολική είναι ή ρομαν­ τικ ή άποψη πού ε ίχ ε διατυπώσει τόν περασμένο αιώνα γ ιά τό έπαναστατικό τόλμημα ό Γάλλος Μ πλαγκουί. Π ρέπει νά προσθέσω πώς, άπό τή στιγμή πού ή διάρθρωση τής πολι­ τικ ής ζωής, σχεδόν όπουδήποτε, προχω ρεί άπό τά μικρά κόμματα πού έχουν γνώ μη, στά μαζικά κόμματα, τό παιχνί* 36

δι δέν έχει διόλου απλοποιηθεί. Κανείς πολιτικός δέ μπορεΣ π ια ν’ άγνοήσει τά οικονομικά, τά κοινωνικά προβλήματα. Ό τεχνικό ς συγκεντρωτισμός τοΟ σύγχρονου βίου έπιτρέπ ει νά φανταστεί κανείς μονάχα μέ τρόπο άφηρημένο τήν πρα γμ ατο­ ποίηση μιας πολιτικής άνατροπής, μέ τήν αιφνιδιαστική κα­ τάληψη δύο ή τριών κτιρίων τής πρωτεύουσας. Ούτε κ ι ή μάζα, ή πιό άποκτηνωμένη, έπιτρέπει νά τή δαμάσουν σάν £να σκάφος. Μάλιστα, σέ καθεστώς πολλών κομμάτων καί διαφόρων τάσεων τοϋ μεγάλου είδησεογραφικοΟ τύπου, ό ίδ ιος ό πολιτισμός τής μάζας κάνει τήν έκτέλεση ένός πρ α ­ ξικοπήματος πιό βαρεία κα ί πιό περίπλοκη. Προτοϋ νά γίνει τεχνική ή έπιχείρηση, μένει πολιτική. Ά λ λ ά μιάν έπιβεβαίωση τής έλαφρότητας τοΟ έπιχειρήματος τοϋ κ. Μαλαπάρτε, θά βρήτε στό Ιδιο τό βιβλίο του. "Οταν τό έγραφε, ό σκληρός άγώνας πού σ’ αυτόν άπό χρόνια ήταν μπλεγμένο τό ναζιστικό κίνημα, διέψευδε τήν κύρια θέση τών άπόψεών του καί κα τάλη γε πώς ό κ. Χ ίτλερ δέν θά έφτανε ποτέ στήν έξουσία. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Έ ά ν ή παληά τέχνη τής πολιτικής είναι ξεπερασμένη καί ή νέα δέν είναι άκόμα γνωστή, τί πορεία θά συνιστούσατε σ’ Ενα άνθρωπο πού στ’ άλήθεια φιλοδοξεί νά γίνει δικτάτο­ ρας στήν πατρίδα τ ο υ ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τήν Ιδια μ’ έκείνου πού προχω ρεί σέ μιά πόλη πού έ­ χ ε ι γ ίν ει άνω κάτω άπό Ενα σεισμό. Μ’ ένα μάτι στό χάρτη κ ι gva μπροστά του. Σ έ κάθε κατάσταση καινούργια ή μεταβατική, τό ένστικτο άξίζει, γ ιά πρακτικούς σκοπούς, πιό πολύ άπό τήν έπιστήμη. Τοϋτο δμως είναι Ινα προσόν πού δέν διδάσκεται. Ό Μουσολίνι τό είπε πολύ έκφραστικά κα ί σχεδόν στή γλώσσα τής παν-ταυτολογίας. « Ό «δημόσιος άνήρ» γεννιέται τέτοιος. Π ρόκειται γ ιά ένα χαρακτηριστικό πού τόν συνοδεύει άπό τήν γέννησή του. Οί «δημόσιοι άνδρες» γεννιοϋνται, δπως γεννιοΟνται οί ξύπνιοι ή οί έλαττω-

Ι

37

ματικοί. Κ αμιά μάθηση δέ φτάνει γ ιά νά γ ίν ει δημόσιος Ενας άνθρωπος πού Εχει τάση στό νά είναι σπιτίσιος». κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

‘Η δημοκρατία πέτυχε να κάμει νά πετάξουν πολλές κότες. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ό Ναπολέων Βοναπάρτης δέ γνώ ριζε σχεδόν τίποτε άπό τήν ιστορία τής Ευρώπης κα ί γ ιά τοϋτο τοΟ ήταν εύκολο νά τήν άναστατώσει. Ό Μ έττερνιχ Εγραψε γ ι’ αύτόν πώ ς ε ί­ χε γίνει Ενας μεγάλος στρατηγός κ ι’ άκόμα Ενας μεγάλος νομοθέτης «χάρη μονάχα στό Ενστικτό του». Γ ιά νά γ υρ ί­ σουμε στους δικούς μας καιρούς, σάς συμβουλεύω νά διαβά­ σετε τή θαυμάσια περιγραφή τής μορφής τοΟ Στάλιν, γρ αμ­ μένη άπό τόν Σουβάριν. θ ά σάς άφήσει κατάπληκτους ή δυ· σαναλογία άνάμεσα στή νοημοσύνη κα ί στή θέληση τοϋ διά­ δοχου τοϋ Λένιν, άνάμεσα στίς γνώσεις καί στήν Επιδεξιότητά του. «Υ πομονετικός, άνήσυχος γ ιά μικροπράματα, συν­ τηρητικός σέ αύταπάτες καθώς κα ί σέ λόγια, κα ί πρό πά ν­ των, δυνατός σέ περιφρόνηση πρός τό άτομο, σέ Ελλειψη άρχών κ αί λεπτότητας. Πρόκειται γ ιά Ενα δημιούργημα τών π ε ­ ριστάσεων». Αυτά λέει ό Σουβάριν. «Αδτός, τήν τύχη του στήν πολιτική τή χρωστάει στους άνταγωνιστές του. Δέν θά κ α ­ τόρθωνε νά Επιβληθεί χωρίς κάποιαν όσφρηση, χωρίς φυσικά προσόντα γ ιά δολοπλοκίες κα ί χωρίς Ενα άποτελεσματικό σύν­ δρομο ψυχραιμίας κα ί Ενεργητικότητας. ‘Ικανός ν’ άναβάλει τις λύσεις πού δέν ήταν εύνοϊκές γ ιά τόν Ιδιο, νά διαιρεί τους εχθρούς του καί νά ξεπερνάει τά Εμπόδια. Σέ τίποτε δέν υποχωρεί κατά μέτωπο, δταν ύπάρχει ή δυνατότητα νά σπεύσει, νά χτυπήσει, νά συντρίψει». “Ισως μπορεί νά καταλήξει κανείς στό συμπέρασμα πώς ολοι, of πιό τυχεροί πο­ λ ιτικ οί άνδρες ήταν προικισμένοι μέ πνεϋμα σκοπιμότητας. κ α θ ι ι γ ι ι τ ι ι ς ΠΙΚΑΠ

'Α ν γ ιά τόν πρακτικόν άγώνα ή πολιτική άντίληψη είναι α ί­ τημα επιτακτικό, τότε πώς έξη γ είτετή ν ίδρυση σχολών στό Βε­ ρολίνο καί στή Ρώμη γιά τήν κατάρτιση καινούργιων άρχηγώ ν;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

’Α ντίθετα άπό τήν πομπώδη ονομασία τους, πρόκειται γ ιά διδασκαλεία πρός κατάρτιση υπαλλήλων. Τά διδασκα­ λεία αύτά πρέπει νά προετοιμάσουν ένεργητικότητες πού νά είναι προικισμένες μέ μεταδοτικότητα κα ί νά είναι κι άφοσιωμένες. 'Η άποστολή τους είναι όχι στό νά φτιάξουν καινούργιους Χ ίτλερ κα ί Μουσολίνι, άλλά νά έμποδίσουν στό νά δημιουργηθοΟν τέτοιοι. X. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Γιά σήμερα φτάνει, θ ά μοΟ έπιτρέψετε μιά παρατήρηση πού άφορά έσάς τούς δυό. θ έ τ ε τ ε πρός συζήτηση πολλά θέ­ ματα. Δέ θά μπορούσατε νά τό άποφύγετε ; ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΙΙΚΑΙΙ

Ή συζήτηση θά καταντοΟσε προσωπική, ένώ τό θέμα της δέν είναι τέτοιο. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

"Αν θέλετε νά γίνετε δικτάτορας, πρέπει νά εξοικειω­ θείτε. Μιά δικτατορία είναι Ενα καθεστώς πού σ’ αύτό οί άνθρωποι, άντί νά σκέφτονται, είσηγοϋνται θέματα. "Ολοι αύτοί είσηγοΟνται τό βιβλίο έκεϊνο πού τό Ιδιο άποτελεΐ κεί­ μενο. Μπορούμε τουλάχιστο, γ ιά τό συμφέρον μας, νά ποΟμε πώς έχουμε τήν δυνατότητα νά έπικαλούμαστε διάφορους συγγραφείς. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

“Ισως οί εισηγήσεις μού χ τυπούν στά νεΟρα γ ια τί μοΟ θυμίζουν τό σχολείο. ΗΩΜΛΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

’Αλλά ή δικτατορία ύπαγορεύει, πράμα πού είναι κ ι αύτό μιά σχολική άσκηση, μέ τό έπιβαρυντικό δμως, πώ ς ή δι. κτατορία είναι μιά τάξη μοναδική κα ί σ’ αυτήν τά όρθογραφ ικά λάθη τιμωρούνται άπό τό νόμο. 39

Μ ερικες προϋποθέσεις που, στήν εποχή μας, εννοούν τις ολοκληρωτικές τάσεις.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΝ ΠΙΚΑΙΙ

ΜοΟ παραχω ρείτε το προνόμιο νά κάμω τήν εισήγηση γ ιά τή σημερινή σ υζή τη σ η ; Εύχαριστώ. Γιά ν’ άρχίσω, θά ήθελα ν’ αποδείξω άμέσως τή σκοπιμότητα τής προβολής θε­ μάτων, πού σωστά τήν υποστήριξε ό κύριος Κυνικός, στό τ έ ­ λος τής χτεσινής συνάντησής μας, θυμίζοντας έκεΐνο πού δια­ βάζει κανείς στό πέμπτο βιβλίο τής «ΙΙολιτικής» τοϋ ’Αρι­ στοτέλη γ ιά τίς αιτίες πού όδηγοΟσαν τις έλληνικές δημο­ κρατίες στήν καταστροφή. Ό ’Α ριστοτέλης γράφει πώς οί δημοκρατίες είναι υποκείμενες σ’ έπαναστάσεις, έξ αιτίας τής Ελλειψης συντηρητικότητας τών δημαγωγών πού, κάνον­ τας ό καθένας διά λογαριασμό του τήν τέχνη τοΟ συκοφάν­ τη τών πλούσιων, άναγκάζουν Εκείνους νά ένώνουνται δλοι μαζί καί καμιά φορά νά ξεσηκώνουν τό πλήθος έναντίον τους. Ή πείρα τών Ε λ λή νω ν είναι σπουδαία, γ ια τ ί ή ίστορία γνώ ­ ρισε μιά μονάχα άνθηση δικτατοριών πού νά μ π ορεϊ νά παρα­ βληθεί σέ ένταση μέ κείνες τοΟ παρόντος- κι αύτή είχε Εκδηλωθεΐ, τόν Εβδομο κ α ί Εκτο αιώνα πρό ΧριστοΟ, στόν έλληνικό κόσμο. Οί έλληνικές πόλεις, στό πιό μεγάλο μέρος τους συντρίφτηκαν άπό βίαιους πολιτικούς άγώνες πού στή διάρ­ κεια τους, τήν κατάληψη τής Εξουσίας άμφισβητοΟσαν μετα­ ξύ τους Ενα κόμμα δημοκρατικό κι ενα άριστοκρατικό. Ε π ι ­ κεφαλής τοϋ λαοΟ Εμπαινε συνήθως Ενα μέλος τών παληών άριστοκρατικών οικογενειών, πού, παίρνοντας τήν Εξουσία, τήν Εφάρμοζε τυραννικά, Εξορίζοντας τίς έχθρικές σ’ αύτόν άριστοκρατικές οικογένειες κα ί δημεύοντας τίς ιδιοκτησίες τους πού μοίραζε στούς όπαδούς του. Λεπτομερέστερα, οί ιστορικοί διηγοΟνται πώς τό κόμμα τοΰ υποψήφιου δικτάτορα 40

ήταν συγκροτημένο άπό στρατιώτες μισθοφόρους, άλληλέγγυους στό μεγαλύτερο μέρος μέ τήν τύχη τοΟ άρχηγοΟ τους κα ί τής οικογένειας του παρά μέ τήν τύχη τής πόλης, καθώς κ ι άπό πληβείους δυσαρεστημένους κα ί γεμάτους μίσος γ ιά τήν άριστοκρατία πού τούς έκμεταλλεύονταν. 'Η χρησιμο­ ποίηση τών στρατιωτών γ ιά σκοπούς πού άπαιτοΟσαν έργατικότητα, πραγματοποιήθηκε τήν έποχήν έκείνη σάν άποτέλεσμα τής λειτουργίας τοΟ καινούργιου κανονισμού στό στρα­ τό, πού, σύμφωνα μ ’ αυτόν, στρατιώτες λογαριάζονταν δλοι έκεϊνοι πού μπορούσαν νά χρησιμοποιήσουν δπλα δικά τους. Έ τ σ ι, πολλοί γίνονταν στρατιώτες καί ριψοκινδύνευαν τή ζωή τους γ ιά τήν πατρίδα, μ’ δλο πού δέν είχαν κανένα δ ι­ καίωμα στίς συνελεύσεις τής πόλης. Ό άρχηγός πού ήξερε νά εξασφαλίσει ένα μεγάλον άριθμό νεοσυλλέκτων, είχ ε τήν εύχέρεια νά τόν χρησιμοποιήσει γ ιά ν’ άρπάξει τήν έξουσία. Έ ­ τσι, μάς έχει γ ίν ει γνωστό πώ ς 6 εύγενής Πεισίστρατος, γιός τοΟ 'Ιπ πο κρ ά τη , δταν ή ’Αθήνα ήταν χωρισμένη στή μερίδα τών Πεδιέων, πλούσιων ιδιοκτητών, κα ί τών ΙΙαράλων,μικρών ιδιοκτητών, συγκρότησε μιά τρίτη μερίδα, κατατάσσοντας σ’ αυτή τούς πολύ βίαιους πληβείους, πού τοΟ ήταν γνωστοί κ ι έπηρεασμένοι άπ’ αυτόν άπό τήν έποχή πού υπηρετού­ σαν μαζί στό στρατό. ’Από αυτούς, 6 Πεισίστρατος διάλεξε πενήντα, ιδιαίτερα δυνατούς καί τολμηρούς, καί τούς δπλισε μέ ρόπαλα’ καί μ’ αυτούς πήρε τήν ’Ακρόπολη, έπιβάλλοντας τόν έαυτό του σά δικτάτορα τής ’Αθήνας. Γιά νά κα­ ταλήξω, θά ήθελα νά παρατηρήσω μονάχα πώ ς ή λέξη Τ ύ­ ραννος δέν ε ίχ ε γ ιά τούς "Ελληνες τήν υποτιμητική σημα­ σία πού πήρε άργότερα. Συχνά ό τύραννος ήταν §νας δημο­ κρατικός. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Αύτό μπορεί νά συμβεΐ

στή δική μας έποχή.

χ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΤ

"Ας Ιλθουμε λοιπόν στή δική μας έποχή. "Ενας Γάλλος 41

ποιητής, πού ήταν άνάγκη νά έπισκεφτοΟμε έξ αίτιας τής φήμης του, 6νας κάποιος Πώλ Βαλερύ, κουβεντιάζοντας μα­ ζ ί μας, παραδέχτηκε πώ ς ή Ζδέα τής δικτατορίας είναι τώρα κολλητική, καθώς στόν περασμένον αιώνα ήταν έκείνη τής έλευθερίας. Ά π ό ποΟ προέρχεται αύτή ή μόλυνση ; Μπορεί νά τήν πα ραδεχτεί κανείς σάν φαινόμενο μέ διάρκεια καί γενικότητα; Τό ρωτάω αύτό, γ ια τί, σύμφωνα μέ μιά γενική άποψη πού κάποιος μέτριος Α μερ ικ ανό ς μυθιστοριογράφος ίχ ε ι κάμει τώρα Ινα είδος συνθήματος, ό φασισμός θά ήταν σέ μάς άδύνατος. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Λοιπόν, μοΟ φ αίνεται πώ ς ουσιαστικά ή άστάθεια τών καθεστώτων μεταβάλλει σέ νόμο τό κλασικό έκεΤνο έπιχείρημα τοΟ Μακιαβέλλι, πού παραδέχεται πώς κανένα σχήμα δέν είναι σταθερό, μιά κ ι ή άρετή γεννάει ήρεμία, ή ήρεμία τεμπ ελιά, ή τεμπ ελ ιά άταξία, ή αταξία έρείπια κα ί τό Ιδιο, άπό άντίδραση, άπό τά έρείπια γεννιέται ή νοσταλγία γ ιά τάξη, άπό τήν τάξη άρετή κ ι άπό τούτη δόξα καί κα­ λοτυχία. Αύτή ή σκέψη τοΟ Μακιαβέλλι φαίνεται πώς κλεί­ νει μέσα της μιά φυσική λειτουργία, είναι δμως εύκολο νά διακρίνει κανείς πώ ς δλοι αυτοί οί δροι, άρετή, ήρεμία, τε ­ μπελιά, άταξία, έρήμωση, δόξα, υπονοούν πραγματικότητες ήθικές. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γ ια τί μιάν ώρισμένη εποχή ή Γερμανία είχε τόν Βίσμαρκ καί τώρα ίχ ε ι τόν Χ ίτλερ ; Ν ομίζετε πώ ς θά ήταν άδιανόητο §να καθεστώς χιτλερικού τύπου σ’ έποχή δχι πολύ περασμέ­ νη, άς δποθέσουμε στά 1 9 1 0 ; κ. ν τ α μ π λ γ ιο τ

’Εδώ είναι τό ζήτημα. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ χ ε τ ε δίκηο. Κι ό χρόνος Ιχ ε ι τά δ ικα ιώ μ α τά του. Στήν 42

απορία σας άπαντα ί Σπέγκλερ μέ τή θεωρία του γ ι’ άκμή καί παρακμή τοΰ πολιτισμοί), πού συμπληρώνει κ α ί μετουσιώνει σέ πραγματικότητα τή σκέψη τοΰ Μακιαβέλλι. Έ π α ­ ρακμή προσβάλλει τις αύτοκρατορίες, δπως τά γηρατειά προσ­ βάλλουν τόν άνθρωπο. Δέν υπάρχει τρόπος νά ξεφύγει κα ­ νείς. “Ως ποιό σημείο είναι τώρα ή ’Αμερική άναμιγμένη στήν παρακμή τής Δ ύσ η ς; Μερικές πλευρές τής φωτισμένης διάγνωσής του, μοΟ φαίνεται πώς χτυποϋν τή χώρα μας πιό πολύ άπ’ τήν Ε υρώπη, άλλες ίσως λιγότερο. Στήν πιό άνάποδη άπό τις ύποθέσεις, ή έκλογή άνήκει στή θέλησή μας. Κ αί σέ τοΰτο τό σημείο, εγώ συμφωνώ μέ τόν Σπέγκλερ. "Ε γρα­ ψε πώς τό καθήκον ά π α ιτεϊ νά μένει κανείς άλύγιστος στή θέση του, έστω καί χω ρίς έλπίδα. Νά μένουμε σταθεροί σάν εκείνο τό Ρωμαίο στρατιώτη, πού βρέθηκαν τά κόκκαλά του σέ μιά πύλη τής Π ομπηίας καί πού πέθανε γ ια τί τή στιγμή τής έκρηξης τσΰ Βεζούβιου κάποιος είχ ε λησμονήσει νά τόν άπαλλάξει άπό τήν έντολή του. η. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Ποιός διηγήθηκε στό δικό σου Σπέγκλερ πώς ό στρα­ τιώ της αύτός βρισκόταν έκεΐ γ ιά φρούρηση κ ι’ όχι γ ια τί ε ί­ χ ε νά συναντηθεί μέ τό κορίτσι του πού είχ ε κα θυσ τερήσει; ΚΑΘΙΙΓΙΙΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Φ υσικά, ό καθείς φαντάζεται 8,τι τοϋ άρέσει. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ φαντασία τοΰ Σπέγκλερ είναι φαντασία ένός διανοού­ μενου που έχει πέσει σέ παρακμή. Οί Γερμανοί οπαδοί του, ώς πριν άπό λίγα χρόνια, γοητεύονταν μέ τό ρόλο τής Κασσάνδρας κα ί προμάντευαν τό άνεπανόρθωτο τέλος τής Ευρώπης (ωραία παρηγοριά γ ιά τούς αποταμιευτές πού καταστράφηκαν άπό μιάν άνατροπή. Ή άλήθεια είναι πώς έμεΐς είμαστε κατεστραμμένοι, άλλά κα ί οί άλλοι γρήγορα θά πάΟουν εκείνο πού τούς αξίζει). Τώρα, έπειτα άπό τή νίκη τοΰ 43

έθνικοσοσιαλισμοΟ , α ύτοί τ ρ αγο υδ άνε ΰμνους χ α ρο ύ μ ενο υ ς στή ν α ιώ νια νεότη τα του γε ρμ α νικ ο ύ λαοΟ κ α ί στό π ρ ά σ ινο δάσος τοΰ βορρά. Ε κ ε ί ν ο ι π ού ε ίχ α ν φ ορέσει τή ν χλα μ ύ δ α τοΟ π ομπηϊανοΟ λεγεω νά ρ ιο υ κ ι ’ έρευνοΟσαν τόν όρ ίζο ντα π ερ ιμ έν ον τ α ς τήν ή φ α ισ τ εια κ ή ν έκ ρη ξη, τώρα πουλοΟν μπύρα κ α ί σ αλά μ ια σ τά π α ν η γύ ρ ια τής ορ γά νω σ ης «ή δύναμη δ ιά μέσου τής χα ρά ς» ( K r a f t (lu rc h K rcu d c). x. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κ αί σέ μένα, αυτή ή φαντασίωση τής γέννησης, τής άνάπτυξης κα ί τοΟ γεράσματος τών έθνών, φαίνεται πώς στέκει στόν άέρα. Δέν μπορεΐ νά υπάρχουν άστάθεια, άταξία, άνατροπή, άκόμα κα ί σ’ ένα νεαρό κράτος ; Ά ς άφήσουμε δμως τις λεκτικές άοριστολογίες, τήν άναζήτηση τών ιστορικών νόμων κα ί τις άρχικές αιτίες. Κύριε Κ υνικέ, άς έλθουμε στά γεγονότα. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ά ν είστε σύμφωνοι, άς άρχίσουμε άπό μερικές σύγχρο­ νες άπόψεις πάνω στήν κρίση τών δημοκρατικών θεσμών, πού είναι ευδιάκριτες σ’ δλες τις χώρες. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Δέν θά μπορούσατε, παρακαλώ, ν’ άφήσετε κατά μέρος τή λέξη «κρίση» ; Έ χ ε ι τόσες πολλές έννοιες πού καταντά νά μή σημαίνει π ιά τίποτε τό ώρισμένο. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Ά ν σάς ένοχλεΐ, θά προσπαθήσω νά τήν άποφύγω. Τό πρώτο λοιπόν σημείο πού πάνω σ’ αύτό θά ήθελα νά έλκύσω τήν προσοχή σας, είναι ή γενική τάση πρός έπιβολή τοΟ Κρά­ τους, πού έξ αιτίας της ή δημοκρατία, θέλοντας νά κάμει π ραγμ ατικότητα τόν Ιδιο της τόν έαυτό, τόν τρώει. Ε ίναι, μοΟ φαίνεται, μιά συμφορά, πού ά π’ αυτήν δύσκολα ή δημοκρα­ τία μπορεΐ νά ξεφύγει. Π ραγματικά, αυτή πρέπ ει νά βοηθή44

oet τις μάζες κα ί τούς Ιδιους τούς έπιχειρηματίες σέ δύσ­ κολες περιστάσεις κα ί μπορεί νά τό κάμει μονάχα μέ τό νά παραφορτώσει τούς παληούς φιλελεύθερους θεσμούς μέ κοι­ νωνικά καθήκοντα σέ άριθμό δλο κα ί πιό μεγάλο. ’Α π’ αύτή βγαίνει παντού μιά αύξηση άρμοδιοτήτων, τέτοιων σέ είδος κα ί σέ άριθμό, πού μέ κανέναν τρόπο ή πολιτική δημοκρα­ τία δέ μπορεί νά έλέγξει. Ή λεγάμενη λαϊκή κυριαρ­ χ ία , μέ αύτό τόν τρόπο, ξεπέφτει άκόμα πιό πολύ σέ μιά παραποίηση. ‘Ο προϋπολογισμός τοΟ κράτους παίρνε; δια­ στάσεις τρομαχτικές, δυσνόητες κα ί γ ι’ αύτούς τούς Ιδιους τούς ειδικούς. Έ πρα γμ ατική κυριαρχία καταντά γραφ ειο­ κρατία, πού στήν άποστολή της είναι άνώνυμη κ ι άνεύθυνη, ένώ τά νομοθετικά σώματα παρασταίνουν τις συνελεύ­ σεις πολυλογάδων πού καταπιάνονται μέ δευτερεύοντα θέ­ ματα. Τήν κατάπτω ση τής νομοθετικής λειτουργίας άκολουθεί, μοιραία, ή πτώση τοΟ μέσου ήθικοΟ έπιπέδου τών αιρε­ τών. Οί βουλευτές δέν ένδιαφέρονται παρά γ ιά τήν έπανεκλογή τους. Γ ιά τά μποροϋν νά έξυπηρετοΟν τις όμάδες πού τούς πιέζουν καί πού διευκολύνουν τήν έπανεκλογή τους, Ιχουν αυτοί οί ίδιοι άνάγκη άπό τήν καλοσύνη τής δ ι­ οίκησης. Οί τοπικές αύτοδιοικήσεις, πού λέγονται «ένδιάμεσες έξουσίες», κ ι δλες οί αύθόρμητες κ ι οί παραδοσιακές μορφές κοινωνικής ζωής καταρρέουν, ή, άν έπιζοΟν, μένουν άδειες άπό κάθε προορισμό. Τώρα, ή έπιβολή μιας συγκεν­ τρω τικής διοίκησης είναι ή προϋπόθεση κάθε δικτατορίας. Μ άλιστα, είναι πια ή ίδ ια ή δικτατορία. Τήν Ιδιαν έποχή (χω ­ ρίς νά θέλω νά όρίσω όποιαδήποτε σχέση άνάμεσα σέ αίτια καί σέ άποτέλεσμα πάνω σ’ δ,τι £χω π ιά π ει) βλέπει κανείς παντοΟ μιάν αύξανόμενη πτώση τής άφοσίωσης στις πεπ ο ι­ θήσεις πού ξεκινοΟν άπό τήν παράδοση. Οί μεγάλοι μύθοι, πού τροφοδοτοΟσαν τήν πίστη τών προγόνων, φαίνονται πεν­ τακάθαρα χωρίς π ιά δύναμη, τουλάχιστο στήν έπιβολή πού άσκοϋσαν στή δημόσια ζω ή. ΈπιζοΟ ν βέβαια οί ναοί, οί λει­ τουργίες, τά έμβλήματα, οί ΰμνοι. ’Αλλά ποΟ είναι 6 ένθου45

σιασμός ; ΙΙοιός άκόμα μπορεΐ νά ύποστηρίξει πώς ή πίστη στόν Ιδιο θ ε ό θά μπορέσει νά καλυτερέψει τΙς σχέσεις άνάμεσα στους λαούς καί πώ ς ή χριστιανική ήθική είναι δυνα­ τό νά βασιλέψει στήν κοινωνική ζωή ; Ό διεθνισμός τοΟ έργατικοΟ κινήματος άπό τή δική του πλευρά, μ’ δλο που είναι πιό καινούργιος, δέν είχ ε πιό καλή τύχη. 'Α νά­ μεσα στά συντηρητικά σ τοιχεία είναι Εκτεθειμένος σέ δ ιά ­ φορα σχήματα σοσιαλ * πατριωτισμού, κι άνάμεσα στους έξτρεμιστές είναι βουλωμένος στό σοβιετικό ιμπεριαλισμό. Ό σοσιαλισμός Εχει έθνικοποιηθεΐ σχεδόν παντοΟ, δπως οί σ ι­ δηρόδρομοι κα ί οί τηλεπικοινωνίες. Τέλος, μοΟ φαίνεται πώ ς ούτε στίς προπόσεις που γίνονται στά συμπόσια συνη­ θίζεται πιά νά σηκώνουν τά ποτήρια γ ιά τή βαθμιαία κι έπιτα κ τικ ή πρόοδο τής άνθρωπότητας καί γ ιά τόν άνθρωπιστικό προορισμό τών Επιστημών. ‘Απλούστατα, κανείς πιά δέν τά πιστεύει. ‘Ο κ α θένας πού ξέρει νά στοχαστεί, είναι τώ­ ρα δλο κα ί πιό βέβαιος πώ ς υπάρχει κα ί τό άντίστροφο τής παρακμής κα ί τής καταστροφής. Αύτή είναι σήμερα ή πνευ­ μ α τικ ή κατάσταση τών περισσότερο ή λιγότερο διαλεχτών σ’ δλες τις προοδευμένες χώρες. Ε πο μ ένω ς, αυτοί δέν έχουν τίπ ο τε τό άξιο λόγου νά άντιτάξουν, έστω καί γ ιά χρήση τής περιορισμένης μερίδας τοΟ κοινοΟ πού είναι προσιτό στις άνώτερες μορφές πνευματικής καλλιέργειας, μπροστά στό μαζικό πολιτισμό πού εισβάλλει. Κ ι ό πολιτισμός αυτός Εκ­ δηλώνεται μέ τήν τεράστια έξάπλωση τών λεγόμενων «M ass m e d ia » , πού Εχει σάν άποτέλεσμα τό νά γίνει όμοιόμορφος ό τρόπος πού αισθάνονται τά άτομα κα ί πού έτσι άποσπώντα ι άπό κάθε άνώτερη σκέψη. χ. ν τ α μ π λ n o r

Ξ εχωρίζω τήν εικόνα. Λ ίγο - πολύ, αύτό πού υποδείξατε ύπάρχει κιόλας σ’ Εμάς. Κι δμως, άκόμα δέν έχουμε δικτα­ τορία.

46

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μέ τόν Ιδιο τρόπο, 8να ώρισμένο ποοοστό χολιστερόλης πού περνάει στό αίμ α, δημιουργεί τή δυνατότητα, άν μή τή μοιραία συνέπεια, τοΟ κλονισμοΟ τής υγείας. Γ ιά νά γ ί­ νει βεβαιότητα ή πολιτική κατάπτω ση μέ βάση τΙς συνθή­ κες πού θύμισα, είναι άπαραίτητη μιά διάρθρωση, πού σ’ αύτήν ή γενικ ή έλλειψη άσφάλειας νά π άρει χαρακτήρα άπελπισία ς κ ι ή δικτατορία νά γίνει εύχή άκόμα κ ι άνάμεσα σέ πολλούς άπό τούς άντιπάλους της. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Γ ι’ αύτό, θά μιλήσουμε άλλη μέρα.

47

Σχέδιο γιά £να πραξικόπημα επειτα άπό μιάν αποτυχημένη επανάσταση.

%. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΤ

Δέ μπορώ νά καταλάβω γ ια τί ό φασισμός πρωτοφάνηκε σέ μιά χώρα σάν τήν ’Ιταλία, δπου οί συνθήκες τοΟ μαζιχοΟ πολιτισμοΟ, δπως τΙς περιγράψ ατε σείς στήν προηγού­ μενη συζήτησή μας, είναι σίγουρα έξελιγμένες λιγώτερο άπό τήν Ά μ ε ρ ιχ ή . ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τήν Ιδιαν άντίρρηση διατύπωσαν πάνω στήν κοινωνιολο­ γ ικ ή έξήγη σηκ αί τής ρωσικής έπανάστασης. Σ ’ έμένα, φαίνε­ τα ι πώ ς ή άπάντηση πού δίνει ό Τρότσκυ έχει έφαρμογή γ ιά κάθε περίπτωση αύτοΟ τοϋ είδους. Έ γ ρ α ψ ε πώς μιά άλυσσίδα πού δο κιμάζεται σ’ άντοχή, σ πάζει σέ κ ε ί­ νο τόν κρίκο της πού είναι, σ χετικά μέ τούς άλλους, ό πιό άδύνατος. Π ρέπει νά θυμηθεί κανείς τήν κατάστασή μας στό τέλος τοϋ πρώτου παγκόσμιου πολέμου. 'Ο πόλεμος είχε άνατρέψει τίς παληές σχέσεις πού υπήρχαν τόσο άνάμεσα στίς χώρες, δσο κ ι άνάμεσα στίς διάφορες τάξεις τοϋ λαοϋ. Οί χώρες πού δέν διέθεταν μεγάλα άποθέματα, οί λαοί οί νικημένοι, οί λαοί μέ αδύνατη τή συγκρότησή τους, δπως ή ’Ιταλ ία, τά κράτη πού φύτρωσαν άπό τίς συνθήκες τής ει­ ρήνης, πέρασαν ζωή πολύ ταραγμένη. Ε κ ε ίν ο πού έπειτα άκολούθησε, δέν ήταν βέβαια άναπόφευκτο, άφοϋ ή κάθε κρίση μπορεί νά Ιχ ε ι πολλές λύσεις, ή μόνη δμως ούτοπιστική λύση σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι τό S ta tu s quo. Στή συντηρητική ούτοπία γαλουχήθηκαν άκριβώς πολλοί δημοκρατικοί κα ί φιλελεύθεροι, πού στήν άταξία βλέπαν μο­ νάχα τίς ψυχολογικές της έκφράσεις, τή λεγόμενη ψύχωση 48

πολέμου καί πού πίστευαν πώς ή κατάσταση αύτή σ ιγά σι­ γ ά θά έξατμίζονταν κ α ί πώς θά ήταν δυνατή ή έπιστροφή πά λι στόν τρόπο ζω ής τοΟ 1 9 1 4 ,’Αλλά ή κοινωνία δέν ήταν π ιά ή Ιδια. κ. ΝΤΛΜ1ΙΛ ΓΙΟΥ

Ά νάμ εσ α στις ευνοϊκές συνθήκες γ ιά ένα πραξικόπημα, δέν άναφέρατε τήν άνάγκη τής προφύλαξης τής κοινωνίας άπό τήν άπειλή μιας κομμουνιστικής επανάστασης. Ε π ί τ η ­ δες τό λησμονήσατε ; “Ο πως μπορείτε νά υποθέσετε, τοΟτο είναι γ ιά μένα ένα σημείο πολύ ένδιαφέρον. θ ά ε ίχ α υπο­ μονή, £ν περίμενα Ενας τέτοιος κίνδυνος νά προκύψει στις Ε νω μ ένες Π ολιτείες. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Μπορώ νά σάς βεβαιώσω πώ ς ή προϋπόθεση πού άναφέρετε τώρα, δέ μοΟ φ αίνεται διόλου άπ αραίτητη γ ιά τήν κα­ λή έκβαση ένός πραξικοπήματος. χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Τόσο δμως ό Μουσολίνι ίσ ο κι 6 Χ ίτλερ υποστηρίζουν πώς προφύλαξαν τίς χώρες τους άπό Εναν άμεσο κίνδυνο κομ­ μουνιστικής έπανάστασης. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κ ανείς δέ θά σάς εμποδίσει, έπ ε ιτα άπό τή νίκη, νά φτιάξετε άπό τό κάθε τι, τό ίδιο παραμύθι. Βέβαιο είναι πώς τόσο στήν ’Ιταλία, στό τέλος τοΟ 1922, δσο κ α ί στή Γερ­ μανία, τήν άνοιξη τοΟ 1933, έ πολιτικός μαρασμός ήταν άκόμα δεκτικός διαφόρων λύσεων, άνάμεσα δμως σ’ αΰτές δέν ήταν π ιά ή κα τάχτησ η τή ς έξουσίας άπό τόν κομμου­ νισμό. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

ΜοΟ φαίνεται, κύριε Κυνικέ, πώς πα ίζετε άρκετά κυνικά μέ τά «πρό» κα ί μέ τά «μετά». Πώς μπορείτε ν’ 49

άρνηθήτε πώς καί στις δυό χώρες, πού γ ι ’ αυτές κουβεντιά­ ζουμε, θά χτυπούσαν πρώτοι οί εργάτες πού κρατούσαν άκό­ μα τό δπλο παρά π ό δ α ; Έ ξ άλλου, οί μαρξιστές δέν τό κράτησαν αύτό ποτέ μυστικό. Ά ς άφίσουμε άκόμα κατά μέ­ ρος τό παληό «μανιφέστο» τοΰ 18 4 8 , άλλά άκριβώς, στά χρόνια τά πρό τοΰ πρώτου παγκόσμιου πολέμου κα ί σέ κ ε ί­ να τά χρόνια μετά τόν πόλεμο, ή πρόκληση ξανάγινε σ’ δλους τούς τόνους. Σύμφωνα μέ τήν άποψή τους, ή άνθρωπότητα τότε άνεχόταν τήν κατάσταση, μιά και περνούσε ειρηνι­ κά κα ί μέ καλοζω ΐα. Κ αί έ Γεώργιος Σορέλ στίς «Σκέψεις πάνω στή βία», άναρωτιόνταν, πώς θά ξαναζωντάνευε στήν άστική τάξη μιά φλόγα πού δλο καί χαμήλωνε. Έ βία τοΰ προλεταριάτου ε ίχ ε άκριβώς σκοπό νά δώσει στούς άστούς νά καταλάβουν ποιό ήταν τό καθήκον τους, όπως νοιάζονταν ό Σορέλ νά ίδ εΐ τούς προϊστάμενους νά συγκατατεθοΟν στις άπαιτή σ εις τής κοινωνικής μεταρύθμισης καί νά ένδιαφερθοΟν γ ιά τούς υφισταμένους τους, γ ιά τις α ­ σφαλίσεις κατά τών άσθενειών καί τών άτυχημάτων, γ ιά τις άθλητικές όργανώσεις, γ ιά τις υγιεινές κατοικίες. 'Η προσπάθεια τής άστικής τάξη ς γ ιά νά έλαττωθεΐ ή δύναμη τής βίας, προξενούσε θλίψη στό θαυμάσιον αύτόν άνθρωπο. Ε ύτυχώς, ή βία τών προλεταρίων ήταν ίκανή νά αναγκάσει τούς άστούς, ναι μέν νά κρατήσουν τΙς έπιχειρήσεις τους σάν παραγω γοί πού ήταν, ν’ άποκαταστήσουν δμως τις τα ­ ξικές διαφορές πού είχαν τάση νά ισοπεδωθούν. Σύμφωνα μέ τή γνώμη τού Σορέλ, ή κεφαλαιοκρατική κοινωνία θά είχε φτάσει στήν ιστορική της τελειότη τα άν τό προλεταριάτο κι ό καπιταλισμός θά Ιμεναν άσυμβίδαστα κα ί θά ΙξακολουθοΟσαν νά παλεύουν μεταξύ τους μέ πνεύμα φιλοπόλεμο. 'Η πάλη πού θερμαινόταν γιά δεκαετίες καί πού προα ναγγελ­ λόταν μέ δυνατές φωνές, έπ ί τέλους ξέσπασε. Γιά νά συμ­ φωνήσω μέ τό Σορέλ, ή κοινωνία Ιφ τασε στήν ιστορική της τελειότητα κάτω άπό διάφορα σχήματα. Οί μαρξιστές νίκη­ σαν στή Ρωσία σχεδόν άπρόοπτα κα ί μέ τή βοήθεια πολλών 50

έξαιρετικών περιστάσεων. Ο: ίδιοι χτυπήθηκαν κ ι αχρη­ στεύτηκαν στά Β αλκάνια, στά Β αλτικά κράτη, στήν ’Ιτ α ­ λία, στή Γερμανία, στή Νότιο ’Αμερική. Σ τίς άλλες χώρες, ή πάλη είναι μόλις στις άρχές κα ί δέν μπορεϊ νά π ε ί κα­ νείς πώς ο: μαρξιστές μένουν σ’ αυτήν άπλοι θεατές. Τώρα, δέν καταλαβαίνω τό γ ια τί οί μαρξιστές, δταν νικοΰνται στίς μάχες που αυτοί οί Ιδιοι προκαλοΰν, παραπονοΰνται τόσο επίμονα καί καταγγέλουν τήν βία τών αντιπάλων τους. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σ εϊς πρό πάντων, εξ ο χ ε Κ αθηγητή, κάνετε λάθος μέ τό νά παραδέχεστε τόν Σορέλ ώς άντιπρόσωπο τοΰ έργατικοΰ κινήματος. Στήν ’Ιταλία, δπου ή επίδρασή του άκτινοβόλησε πιό ζωηρά παρά στήν Ιδια τή Γαλλία, δέν είχε δπαδούς παρά μερικούς διανοούμενους, πού, στό 1914, συγκαταλέ­ γονταν άνάμεσα ατούς υποστηριχτεί τής έκστρατείας γιά τήν είσοδο τής ’Ιταλίας σέ πόλεμο καί, στό 1919, άνάμεσα στούς ιδρυτές τών πρώτων φασιστικών όργανώσεων. ’Αλλά δέ γίνονται νοητές μέ τό πραγματικό τους νόημα οί ιδέες τοΟ Σορέλ περί βίας, άν γυμνωθούν άπό τή βασική του σκέ­ ψη, δτι δέν ωφελεί νά σκεπάζονται καί νά κρύβονται οί πραγμ ατικοί άνταγωνισμοί τής κοινωνίας μέ πέπλα υποκρι­ τικ ά, γ ια τί, δπου συμβαίνει τοΰτο, φαλκιδεύεται τό περ ιε­ χόμενο τοΰ κοινωνικού βίου, δημιουργεΐται ήθική καί πνευ­ ματική κατάπτω ση καί μαραίνεται ή Ιδια ή πρόοδος. Γιά τοΰτο, ό Σορέλ στάθηκε επίμονα άντιμέτωπος στον κοινοβου­ λευτικό σοσιαλισμό καί σ τή συνεργασία τών μεταρυθμιστών κα ί κηδεμόνευσε μιά πάλη τάξεων χωρίς ένδιάμεσους, μιά πάλη κατευθείαν άνάμεσα στούς έργάτες κα ί στούς έπιχειρηματίες. ’Α λλά γ ι’ άπόδειξη τοΰ δτι οί φασιστικές βιαιότητες είναι γυμνές άπό κάθε γνώρισμα τών θεωριών τοΟ Σορέλ, φ τά­ νει μιά μόνη παρατήρηση: αύτές ένίσχυσαν τίς ένέργειες γιά νά ξεφύγει 6 άξονας τοΰ πολιτικού άγώνα άπό τό άντικειμενικό κα ί ιστορικό διακριτικό τής πάλης τών κομμάτων καί 51

ιώ ν τάξεων καί ατή θέση του φτιάξαν μιάν ένότητα τεχνη ­ τή, έθνικοΟ ή φυλετικού χαραχτήρα. Ε πο μ ένω ς, μέ άλλα μέσα κα ί μέ άλλες συνέπειες, οί φασιστικές βιαιότητες έξυπηρέτησαν τήν άποστολή Εκείνη πού, πριν άπό τόν πόλεμο, ήταν έμπιστευμένη στήν κοινωνική μεταρύθμιση, πού τήν π ο­ λέμησε ό Σορέλ ώς ανήθικη κ: άντιοραστική. Ξαναγυρίζουμε τώρα στό άρχικό Ερώτημα, κ ι έγώ πρέπ ει νά έπιμείνω στήν άποκήρυξη τής ψεύτικης ιδέας πού, σύμφωνα μ’ αύτή, τόσο στήν Ι τ α λ ία , δσο καί στή Γερμανία, ό σοσιαλισμός θά είχε συντρίβει άπό τό φασισμό. ’Α ντίθετα, ή άλήθεια είναι πώς ό φασισμός κι ό ναζισμός γεννήθηκαν άπό τή συντριβή τοΟ σοσιαλισμοΟ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κ αί ποιός, στις χώρες αυτές, σύντριψε τόν σοσιαλισμό; ΘΟΜΑΧ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ό σοσιαλισμός έκεΐ συντρίφτηκε μόνος του. Στήν πολι­ τικ ή κα ί τήν κοινωνική άναστάτωση πού βρέθηκαν, τόσο ή ’Ιταλ ία δσο κι ή Γερμανία, έπειτα άπό τόν πόλεμο, 6 σο­ σιαλισμός παρουσιάστηκε στις μάζες, άκόμη άπό τούς πρώ ­ τους μήνες έπειτα άπό τήν άνακωχή, σάν ή μόνη δύναμη πού θά ήταν ίκανή νά Ικανοποιήσει τίς βλέψεις τους κα ί νά δώσει μιά καινούργιαν άνοδική ώθηση στήν κοινωνία. ’Αλλά ό σοσιαλισμός, κα ί στις δυό χώρες, ήταν πνευματικά χω ρ ι­ σμένος, πάνω κάτω, σ’ ένα ρεΟμα έπαναστατικό πού άπόβλεπε, τουλάχιστο μέ λόγια, στήν άμεση άπαλλοτρίωση τών άγαθών τών τάξεων πού εύποροΟσαν κ α ί στήν εγκαθίδρυση τής δικτατορίας τοΟπρολεταριάτου, κα ί σ ’ Ενα ρεύμα μεταρυθμιστικό, πού άπόβλεπε σέ μιά βαθμιαία κ ι ειρηνική βελτίω­ ση τών δρων ζω ής τών φτωχών τάξεων. Στήν ’Ιταλία, κα ί τά δυό ρεύματα Εξουδετερώθηκαν διαδοχικά καί γ ιά τοϋτο, ούτε οί μεταρυθμιστές μπόρεσαν νά κάμουν τΙς μεταρυθμίσεις, οδτε οί Επαναστατικοί τήν επανάσταση. Σ τή Γερμα­ νία, οί σοσιαλδημοκράτες βοήθησαν αποτελεσματικά τή συν­ 52

τριβή τοΰ κινήματος τών Σπάρτακων καί δέν άνέλαβαν τίπ ο ­ τε τό σοβαρό κ α ί τό τολμηρό,— δέν έννοώ γ ιά νά έπιτύχουν τήν αποκατάσταση τής κεφαλαιοκρατικής οικονομίας, που ήταν πια σέ κατάρευση, άπό μιάν οικονομία σοσιαλιστική, άλλά οδτε κα ί γ ιά νά Ιξασφαλίσουν μιά ρ ιζική δημ οκρατι­ κοποίηση τής χώρας. ’Α ντίθετα, δπως ειπώ θηκε συμβολικά, «ό Κ άϊζερ Ιφ υγε κι οί στρατηγοί έμειναν». ’Από τό άλλο μέρος, μιά επαναστατική σύμπραξη ποτέ δέ διαρ κεϊ πολλά χρόνια, άν ή έπαναστατική μερίδα δέν άποσπάσει ωφελήμα­ τα σέ σύντομο χρονικό διάστημα. Οί μάζες, απογοητευμέ­ νες, έπαναστατοΟν έναντίον τής ίδ ιας καί φέρνουν στήν έξουσία ή δέχονται μέ πα θη τικ ό τη τα τήν άντίθετη μερίδα. Στήν ’Ιταλία, ή άνατροπή τής κατάστασης βεβαιώθηκε έπειτα άπό τήν κατάληψη τών έργοστασίων, πού ή Ικκένωσή τους έσπα­ σε τήν όρμή τών έργατών καί σύντριψε τό ήθικό τους μέ τό ν’ άποκαλυφθεΐ σ’ αυτούς πώς τό κόμμα, πού σ’ αύτό ε ί­ χαν στηρίξει τις έλπίδες τους, ήταν ίκανό νά κάνει μονάχα κουταμάρες. ‘Ο γερμανικός σοσιαλισμός κράτησε τήν ικα­ νότητα γ ιά μιάν αποφασιστική έπέμβασή του στήν Αναδιορ­ γάνωση τής χώρας ώς τό 1923, άλλά κι αύτός κατάληξε νά παραδοθεΐ χωρίς άγώνα. 'Η ιταλική κ ι ή γερμανική έργα τικ ή τάξη άναγκάστηκαν, έπειτα ά π ’ αύτό, νά άντιμετωπίσουν τις πρώ τες βίαιες έπιθέσεις τού φασισμοΟ, δταν οί Ιδιες οί όργανώσεις τους βρισκόταν σέ μιά κίνηση άτα­ χ τη ς φυγής κ ι είχαν πιά έγκαταλείψ ει τις προχωρημένες θέσεις τους, θέσεις πού γρήγορα - γρήγορα είχαν κα ταλη­ φ θεί, κυρίως μ ’ αιφνιδιασμό παρά μέ δύναμη, στούς πρώτους μήνες έπειτα άπό τήν άνακωχή. Ή καινούργια κατάσταση χρησιμοποιήθηκε άμέσως άπό τις κεφαλαιοκρατικές όμάδες, τις πιό όπισθόβουλες, σάν πρό­ σ χημα γ ιά νά φορτωθεί στις μάζες τό πιό μεγάλο μέρος τής εύθύνης γ ιά τήν οικονομική κα ί τή νομισματική στεναχώρια κα ί γ ιά τήν Αντιμετώπιση τοΟ άνταγωνισμοΰ τής ξένης βιο­ μηχανίας μέ τό μέσο τοΰ ύποβιβασμοΰ τών ήμερομισθίων. 53

'Αφού κόπασε ό έπαναστατ:κό; κίνδυνος, έξ αιτίας εσω τερι­ κών αδυναμιών τού σοσιαλισμού καί πριν άκόμα παρουσιά­ σει ί φασισμός μιά δύναμη πολιτική, ή άστική τάξη έδωσε τήν υποστήριξή της στον Μουσολίνι καί στόν Χ ίτλερ γ ιά νά μπορέσουν αυτοί νά μετατρέψουν σέ φυγή τήν οπισθοχώρη­ ση τών έργατικών οργανώσεων καί νά χτυ πηθεί άμείλιχτα ή κοινωνική μεταρύθμιση, πού στοίχιζε τόσο πολύ. Έ π ά ­ λη αυτού τοΰ χαραχτήρα, μέ μεγαλύτερην Ομως συνέπεια, εκδηλώθηκε στήν ’Ιταλία, δπου ή έξέλιξή της ήταν γρ ή γ ο ­ ρη κα ί διευθυνόταν άπό έναν αρχηγό φασίστα μέ πολιτικούς όραματισμούς, πού ήταν δμως άδειο: άπό κάθε αξίωση. Είναι έξω άπό κάθε αμφιβολία, πώ ς ό φασισμός πρόβαλε κι εξε­ λίχτηκε έπειτα άπό τήν πρώτη πατριωτική του εκδήλωση, σάν αντίδραση πιό πολύ στήν κοινωνική μεταρύθμιση παρά στόν κομμουνιστικό επαναστατικό σοσιαλισμό. Οι πλούσιοι χωριάτες, οί έμπορο:, οί μικροί βιομήχανοι, πού στό 1921 είχαν προσχωρήσει στις φασιστικές οργανώσεις τού Μουσο­ λίνι, τό κάμανε γιά νά χτυπήσουν τίς ενοχλητικές μεταρυθμιστικές οργανώσεις, πού είχαν περιορίσει στό έλάχιστο τά κέρδη, ιδιαίτερα τών μικρών επιχειρήσεων. Σ τις επαρχίες τής κοιλάδας τού ΓΙάδου, δπου, έπειτα άπό σαράντα χρόνων ειρη­ νική δραστηριότητα, ο: μεταρυθμιστές είχαν δημιουργήσει ένα πυκνό δίχτυ άπό συνδέσμους, συνεταιρισμούς, ιδρύματα βοή­ θειας καί πιστοδότησης, ελέγχοντας μεγάλο μέρος τής το­ πικής οικονομικής ζωής καί δημιουργώντας σέ πολλούς το­ μείς ένα πραγματικό μονοπώλιο, ή φασιστική άντϊδραση ήταν άκριβώς πιό αιματηρή. Κα: τοϋτο είναι πολύ ευνόητο. Ή έπαναστατική έκδήλωση μέ λόγια, μέ τίς πολυθόρυβες δια­ δηλώσεις της καί χωρίς άποτέλεσμα, έβαζε σέ κίνδυνο μό­ νο τούς λαμπτήρες τού δημόσιου φωτισμού, καί καμιά φορά, τά κόκκαλα τών άστυνομικών υπαλλήλων. Ή μεταρύθμιση δ­ μως, χωρίς νά έχει μεγάλες πολιτικές προοπτικές, εφαρμοζό­ μενη μέ εργασία υπομονετική, μεθοδική κα! νόμιμη, άπειλοΰσε κάτ: τό ιερό : τά κέρδη τών ιδιωτών επιχειρηματιών καί, Γ>4

στάτες. ’Α πέναντι όμως στήν ειρηνική καί νόμιμη μεταρϋ•ίμιση, είχε ανάγκη άπό τίς τρομοκρατικές συμμορίες τοϋ φα­ σισμού, σπάζοντας τή νομιμότητα αύτή πού δέν τήν Ινιω. Οε πιά σάν προστασία της. Ή φασιστική βία > μουνιστές. τήν ίδιαν εποχή που ετούτοι, άφοϋ χάθηκαν οί έλπίοεε τους γ ιά μιάν άμεση επανάσταση καί γιά νά μή βρε­ θούν απομονωμένοι άπό τίς μάζες, άνέλαβαν τήν άμυνα τών υλικών άναγκών τού βίου τών εργατών. Στον άγώνα γιά τούς μισθούς, έοωσαν πνεύμα μαχητικό, πού ενοχλούσε τούς είχαν τρομοκρατηθεί πιά άπό τή φασιστική επίθεση κι ήταν πρόθυμοι νά συνάψουν μέ τούς φασίστες μιά συμφωνία ειρή­ νευσης. Οί εξελίξεις ομως καί τά μπερδέματα πού άκολούθησαν δέν πρέπει νά μάς κάμουν νά λησμονήσουμε ετούτη τήν πρω ταρχική'/ άλήΟεια. ‘Ο φασισμός ήταν μιά άντεπανάστα-

καί δεν έχει πιά κανείς v i κάμε: κά τι τ'. περισσότερο, τότε βγαίνει στή σκηνή τό ολοκληρωτικό κόμμα. "Αν επικεφαλής του δέν είναι κάποιος βλάκας, τό κόμμα αύτό έχει πολ ­ λές πιθανότητες νά φτάσει στήν έςουσία. χ. ν τ α μ ι ι λ rioy

Ά ς σταματήσουμε γ ιά λίγο στήν τρίτη φάση τής εικό­ νας σας: τή χρεωκοπία τοϋ άπό παράδοση κόμματος τής αντιπολίτευσης πού, άν καλά εννόησα, μπορεΐ νά είναι σο­ σ ιαλιστικό ή συντηρητικό ή άπλά δημοκρατικό. Άναρο>τιέμα ι λοιπόν, άν ή πείρα πού άντλήσατε άπό τήν ’Ιταλία, τή Γερμανία, τά Βαλκάνια καί τήν Λατινική ’Αμερική, έχει τυχόν ισχύ ανάλογη καί γιά τις άλλες χώρες. Λέ μπορούμε, αλήθεια, ν’ αγνοήσουμε τή λεπτομέρεια πώς ό φασισμός έχει έπικρατήσει ώς τώρα σέ περιοχές οπού ή δημοκρατία είχε

Μέ σ υγχω ρεΐτε άν παρεμβαίνω στό διάλογο. Ί£χο> τή γνώ­ μη πώς ή κατωτερόχητα τής δημοκρατία; σέ σύγκριση μέ τό φασισμό έγκειται στήν αδυναμία τοϋ δημοκρχτικοϋ ΐόεώδους πού επιδιώκει επίμονα έναν πχραλογισμό : τή λαϊκή κυριαρχία.

νωνία κινείτα ι, άνατρεπεται. Υ π ά ρ χ ε ι μεγάλη διαφορά ανά­ μεσα ατούς δημοκρατικούς τών ήμερων μας καί ατούς προ­ γόνους τους, πού πολέμησαν στά χαρακώ ματα γ ιά τίς λ α ϊ­ κές ελευθερίες, γ ’.ά τήν πολιτική καί τή νομοθετική ισότη­ τα τών πολιτών, στούς εμφύλιους καί στούς απελευθερωτι­ κούς πολέμους. Ή διαφορά αύτή δέν Ιςαρ τάται άπό προτε­ ρήματα ατομικού χαρακτήρα. 'J i πολιτική κι ή νομοθετική ισότητα τών πολιτών ήταν τότε Ενας νεωτερισμός κι ενα ιδεώδες. ‘Η ισότητα αύτή σκόρπιζε μιά γο ητεία κα ί φλό. γ ιζ ε δλα τά πνεύματα πού είχαν κάποιαν άνωτερότητα, πού άφομοίοιναν μέ τόν εαυτό τους τήν υπόθεση τού λαού καί πολεμούσαν μαζύ του εναντίον τής Αύλής, τής τάξης τών εύγενών, τού κλήρου ή τής ξένης κυριαρχίας. Οί σημερινοί δημοκρατικοί δέν έχουν πιά £να ιδεώδες νά πρ α γμ ατοποιή­ σουν. Ζούν άπό τό εισόδημα πού δίνουν όσα είχαν κα τα­ χτήσ ει οί πρόγονοι. Μιά άνοδική κίνηση πού βγαίνει σάν άποτέλεσμα μιάς επαναστατικής εκδήλωσης τέτοιας, κάνει νά μεγαλώνουν οί μορφές τών πρω ταγωνιστών της καί δίνει σ’ αύτούς τό γ ιγά ντιο άνάστημα τών σκαπανέων, τών Κρόμοελ, τών Ροβεσπιέρων, τών Τζεφερσον, τών Μαντσίνι, τών Λένιν. Μιά δημοκρατία σέ παρακμή, πού σ υγκρατεΐται μέ συμβιβασμούς καί υποχωρήσεις, δέν μπορεϊ νά Ιχ ε ι στήν κ υ ­ βέρνηση παρά πρόσο>πα σάν τούς Φ άκτα, τό Μ πρύνιγκ, τούς Λαβάλ, τούς Τσάμπερλαιν. Κ ι όσο περνάει ό καιρός, υπάρ­ χει κίνδυνος γ ιά πιό μεγάλη πτώση. Ε ίναι δυνατό, φυσικά, νά βρει άκόμα ή αστική δημοκρατία διερμηνείς της μέ μεγάλην άξια, εγώ δμως πιστεύω πώς αύτό θά συμβεΐ πιό πολύ σέ κείνες τίς χώρες πού δέν τήν έχουν άκόμα δοκιμάσει, στις φεουδαρχικές, ήμιφεουδαρχικές κι άποικιακές χώρες, πού έφτασαν, εδώ καί λίγον καιρό, στο χείλος τής επανά­ στασης, τής λεγόμενης αστικής. Βάλτε στό νοϋ σας άντρες σάν τό Σάν - Γιάτ - Σέν καί τόν Γκάντι κα ί κάμετε τή σ ύγκρι­ ση αύτών μέ τούς δικούς μας δημοκρατικούς έντολοδόχους πού άνάφερα τώρα μόλις. Αύτοί ανήκουν στήν ίδ ια ιστορική

κίνηση. Ε κ ε ίν ο ι δμως βρίσκονται στήν ανατολή, ένώ τούτοι στή δύση. Γ ιά νά τά ποΟμε σύντομα, ο[ άρχηγοί τής εύρωπα ϊκή ς δημοκρατίας έμφανίζονται μέ δλα τά γνωρίσματα μιάς πολιτικής κατηγορίας πού έχει πιά έξαντλημένη τήν άποστολή της. ΚΑΘΗΓΗΤΗΝ ΠΙΚΑΠ

Ό Γ καίμπελς ίγρ αψ ε πώς ή επιτυχία τοΰ εθνικοσοσια­ λισμού χρω σ τιέται κυρίως στή βλακεία τών άντιπάλων. Αυ­ τοί είχαν τά πάντα στά χέρ ια τους: τό στρατό, τήν Αστυ­ νομία, τή γραφειοκρατία, τΙς τράπεζες, τήν βουλευτική πλειοψηφία, τό ραδιόφωνο, τον μεγάλο Τ ύπο, κα ί δέν ήξεραν νά τά χρησιμοποιήσουν. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Κάθε άλλαγή στό καθεστώς, όταν κρίνεται ά π ’ αύτή τήν άποψη, παρουσιάζεται σάν αποτέλεσμα τής βλακείας τής παληάς ιθύνουσας τάξης, πού δέχτηκε χ τύ πημ α αιφνιδιαστικό. Δέν λείπουν οί ιστορικοί πού προσπαθούν ν’ άποδείξουν πώς ί Λουδοβίκος ό δέκατος 6κτος, άν είχε δράσει σύμφωνα μέ τούτον ή μέ κείνο τόν τρόπο, κ ι άν οί τσαρικοί κύκλοι τού 1917 είχαν λάβει τούτες ή έκεΐνες τίς προφυλάξεις, δέν θά είχαν γίνει, ούτε ή γαλλική επανάσταση ούτε ή ρωσική. Τό Ιδιο θά μπορούσε εύκολα νά ειπω θεί κα ί γ ιά δλες τΙς άλλες επαναστάσεις, πού παρουσιάζονται στά μάτια τών έπιπόλαιων σάν κάτι τι τό ανεξήγητο. ’Α λήθεια είναι πώς μιά ιθύνουσα τάξη, ώς τήν ήμέρα τής άλλαγής τού καθεστώτος, έχει στή διάθεσή της δλα τά υλικά μέσα γ ιά ν’ άμυνθεΐ. Ά λ λ ά μειονεκτεΐ σέ θέληση, ικανότητα καί θάρρος γ ιά νά κάμει χρήοη αύτών πού είναι τά ουσιαστικά στοιχεία τής κυριαρχίας. Προτού χ τυ π η θ ε ί κ ι έκθρονιστεί μέ τρόπο φυσι­ κό, ίχ ^ ι κιόλας νικηθεί πνευματικά. Κ ρατιέται στά πόδια της μέ τή δύναμη τής άδράνειας, μύωψ, άβουλη, άκέφαλη, χτυπημένη άπό τήν άρρώστια τής άστάθειας, τό φορμαλι­ σμό καί τή νομιμοφρρσύνη. Ε ξακ ο λο υ θεί νά προσφέρει λα­ 58

τρεία στούς τύπους, νά οχυρώνεται πίσω άπό κανόνες σε­ βασμού τών νόμων κα ί τής διαδικασίας. Αυτά δμως ώφελοϋν πιό πολύ τούς άντιπάλους παρά τή δημοκρατία, κα ί τώρα έχουν αποτέλεσμα Αντίθετο άπό κείνο πού είχαν οί Ιδιοι δνειρευτεΐ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΊΙΚΑΠ

Νά κάμουν χρήση τής δημοκρατικής νομιμότητας γιά νά τήν καταστρέψουν : αύτό τό ένιωσαν, άλήθεια, πολύ καλά οί φασίστες καί οί έθνικοσοσιαλιστές. 'Η δημοκρατία, έγρα­ ψε ό Χ ίτλερ στό « Ό αγώνας μου» είναι, στις πιό καλές π ε ­ ριπτώσεις, ένα μέσο γ ιά νά παραλύσει ό Αντίπαλος. Τό 1935, δυό χρόνια έπειτα άπό τήν κατάληψη τής εξουσίας, ό Γκαίμπελς παινεύτηκε γ ιά τό πα ιγνίδ ι πού πέτυχε. « Έ μ ε ΐς δηλώ­ σαμε πάντοτε, έγραψε, πώ ς θά χρησιμοποιήσουμε μέσα δη­ μοκρατικά γ ιά νά καταχτήσουμε τήν έξουσία, κα ί δταν θά είμασ τε στήν έξουσία, θά άρνηθοΟμε στους άντιπάλους μας δλες εκείνες τις δυνατότητες πού μπορέσαμε νά έκμεταλευτοΰμε μεΐς, δταν είμαστε στήν άντιπολίτευσ η».Ε ξάλλου, στις δημοκρατικές χώρες, ή θέση τών κομμουνιστών Απέναντι του νόμου, δέν είναι διαφορετική. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΊΚΟΓ

Οί δημοκρατικοί δέν τό άγνοοΟν, είναι δμως άνίκανοι νά τό θεραπεύσουν. Μιά ιθύνουσα τάξη σέ παρακμή, ζ ε ΐ μέ ήμίμετρα άπό μιά μέρα στήν άλλη καί άναβάλλει συνεχώς γ ιά τήν έπόμενη τήν έξέταση τών ζητημάτων πού είναι φλέγον­ τα. Υ ποχρεω μένη νά παίρνει Αποφάσεις, διορίζει έπιτροπές καί υποεπιτροπές, πού τελειώνουν τίς έργασίες τους δταν ή κατάσταση έχει π ιά Αλλάξει. Νά φτάνεις μέ καθυστέρηση, σημαίνει νά κλείνεις τό σταΟλο δταν τά βόδια έχουν πιά ξεφύγει. Σημαίνει άκόμα ν’ αύταπατάται κανείς μέ τήν ιδέα πώ ς ξεφεύγει Από τίς ευθύνες κ α ί πλένει τά χέρια του γ ιά νά τά δείξει λευκά Ακόμα κα ί στούς ιστορικούς τοΰ μέλλον­ τος. Τό κορύφωμα τής τέχνης τοΟ νά κυβερνοΟν, γ ιά τούς 59

δημοκρατικούς τών χωρών πού περνούν κρίση, φαίνεται πώ ς είναι τό νά εισπράττουν χαστούκι* γ ιά νά μή φάνε κλωτσιές, τό νά ύπάρχει πιό λίγο κακό, νά έπινοοΰν καινούργιους πάντοτε συμβιβασμούς γ ιά νά λιγοστέψουν τΙς άντιθέσεις, κα ί νά δοκιμάζουν νά συμβιβάζουν τά άσυμβίβαστα. Οί άντίπαλοι της δημοκρατίας Ιπωφελοΰνται ά π ’ αύτά καί γίνον­ ται πάντοτε πιό θρασείς. Συνωμοτούν κάτω άπό τό φώς τής ημέρας, όργανώνουν άποθήκες δπλων, βάζουν τούς δπαδούς τους νά παρελαύνουν στούς δρόμους σέ στρατιωτικούς σ χη ­ ματισμούς, έπιτίθενται, δέκα έναντίον Ινός, κατά τών πιό μισητών δημοκρατικών άρχηγών. Έ κυβέρνηση, «μετρώντας καλά τά λόγια της γ ιά νά μή χειροτερέψει τήν κατάσταση» διεκτραγω δεί τά γεγονότα καί βεβαιώνει « γιά τό καλό όνο­ μα τής χώρας» πώς τά γεγο νό τα αύτά δέν ήταν προμελετημένα, άπευθύνοντας μιάν έκκληση θλιβερή στούς πολίτες γ ιά «νά ξανάρθει ή γαλήνη στά πνεύματα». Τό ένδιαφέρον, σύμφωνα μέ τήν κρίση τών άρχηγών τής δημοκρατίας, είναι τό νά άποφευχθοΟν συζητήσεις κα ί μέτρα πού θά μπορού­ σαν νά έρεθίσουν τούς δράστες καί νά χειροτερέψουν τήν κατάσταση. Ά ν ή άστυνομία άνακαλύψει πώς άρχηγοί πο­ λιτικ οί ή στρατιωτικοί είναι άνακατεμένοι στήν οργάνωση τ ή ί έξέγερσης κ ι έχουν συνεργαστεί άπευθείας στή συγκρό­ τηση τών άποθηκών τών δπλων, ή κυβέρνηση θά έκδηλωθεΐ μέ τόλμη κα ί, γ ιά παραδειγματισμό, θά διατάξει τή σύλ­ ληψη κάποιου άπό τούς υφιστάμενους τών όργανωτών. Τούς ίδιους τούς άρχηγούς δέ θά τούς κυνηγήσει ποτέ, γ ια τί αύτό θά σήμαινε πρόκληση σκανδάλου καί κίνδυνο καταστροφής. Οί άνθρωποι, οί υπεύθυνοι τής δημοκρατίας, γνωρίζουν πώς Ιχουν νά χάσουν τά πάντα κα ί νά μή κερδίσουν τίποτε άπό τή χειροτέρευση τών πολιτικών σχέσεων. 'Ω στόσο, αύταπατοΟνται μέ τή σκέψη πώ ς κερδίζουν χρόνο, έφαρμόζοντας τήν πολιτική τής στρουθοκαμήλου. Έ τ σ ι, ή νεαρή ισπανική δη­ μοκρατία έδωσε άμνηστεία στόν Σαντζιούριο κα ί κράτησε Ιπ ί κεφαλής τοΰ στρατού τούς μοναρχικούς στρατηγούς, άκό60

μα χ ι 6ταν ήταν γενικ ά γνωστό πώς α υ το ί έτοίμαζαν ένα πραξικόπημα. Μέ τόν Ιδιο τρόπο, ό Μ ουσολίνι ποτέ δέν ένοχλήθηκε άπό τίς βιαιότητες κα τά τής χώ ρας πού έκαμαν οί φ ασιστικές όργανώσεις κάτω άπό τήν καθοδήγηση τοΟ ίδιου καί μέ δικές του διαταγές. Οί αξιω ματικοί κ ι οί στρατηγοί πού ήταν γραμένοι στίς φασιστικές όργανώσεις, κρατήθηκαν άνάμεσα στά στελέχη τοΟ στρατού. Το Ιδιο έγινε καί στή Γερμανία. « Γ ιά νά συμβάλει στή γαλήνεψη τών πνευμάτων»ή γερμανική δημοκρατία άμνήστευσε τόν Λούντεντορφ, έπειτα άπό τήν άποτυχημένη άπόπειρα τοΟ Φόν Κ άπ,τό 1920, κα ί τήν πρόωρη έκείνη τοΟ Χ ίτλερ, τό 1923, κ ι άφησε άτιμώρητους τούς άρχηγούς τής τρομοκρατικής «Κονσούλ» πού διέταξαν τή δολοφονία τών υπουργών Έ ρ τσ μ π έργκ ερ καί Ρατενάου, μ’ 6λο πού δέν υπήρχε κ α μ ιά άμφιβολία γ ιά τήν ταυτότητα και τήν εύθύνη τους. χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Συναντήσαμε στό Βερολίνο τόν βαρώνο Φόν Κ ίλιγκερ καί τόν δοΟκα Φόν Κ όμπουργκ, πρόεδρο τοΰ γερμανικοΰ Έ ρυθροΰ ΣταυροΟ, κ α ί τούς δυό άρχηγούς τής όργάνωσης «Κον­ σούλ* άπό τήν άρχή της. Μάς διηγήθηκαν, μέ κάθε λεπτο­ μέρεια, πώς έβγαιναν οί διαταγές γ ιά τίς έξεγέρσεις πού γ ι’ αύτές τώρα καυχιοΟνται στά φόρα καθώς κα ί γ ιά τόν έλάχισ το κόπο πού είχαν νά καταβάλουν, άκόμα κ α ί κάτω άπό τό δημοκρατικό καθεστώς, γ ιά νά σκεπάσουν τήν ίδ ια τους τήν εύθύνη. Γ ιά νά ποΰμε τήν άλήθεια, τό θάρρος τους ήταν άνάλογο μέ τή δειλία τών δημοκρατικών άρχών. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Υ πή ρχα ν δμως κα ί δημοκρατικοί δχι δειλοί, ούτε π α θη­ τικ οί, πού πλήρωσαν τή δική τους συνέπεια μέ τή ζωή τους, μέ τή φυλακή, τήν έκτόπιση ή τήν έξορία. Αυτοί δμως ήταν μεμονωμένοι, γ ια τί δέ μποροΟσαν π ιά νά δπολογίζουν στις άπό παράδοση βάσεις τους, στις μεσαίες τάξεις, κ ι άκόμα πιό 61

λίγο, στούς εργάτες, πού είχαν άπογοητευθεΐ στις ελπίδες τους γ ιά έπανάσταση. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Δέ νομίζετε πώς τά ιτα λικά καί τά γερμανικά παραδεί­ γ ματα, κά τι δίδαξαν στούς δημοκρατικούς τών άλλων χωρών; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τ ί πράμα ; “Οσο ή κατάσταση είναι καλή, ό καθένας πιστεύει πώς ώρισμένα πράματα δέν είναι δυνατά στή χώρα του. “Οταν δμως φτάνει ό κυκ λώνας, ή συνηθισμένη Ικφραση πού βεβαιώνει τήν πρ α γμ ατικό τητα ε ίν α ι: «ό σώζων ε ­ αυτόν σωθήτω». 'Η άλήθεια είναι πώς μιά πολιτική τάξη πού βρίσκεται σέ κατάρευση, έχει δλα τά κακά πού έχουν τά γερα τειά, κ ι άνάμεσα σ’ αύτά, καί τήν κουφαμάρα. Ό Φενελόν ε ίχ ε δώσει συμβουλές κ ι ειδοποιήσεις στόν βασιλέα του πλ άγια, μέ τόν «Τηλέμαχο», κα ί προσωπικά, μέ τά «Γράμματα στόν Λουδοβίκο δέκατο τέτα ρ το » 'δ έ μπορούσαν δμως νά τοΟ χρησιμεύσουν. ΙΙόσες ειδοποιήσεις δέν είχ ε λά­ βει έ Τσάρος Νικόλαος ό δεύτερος; Έ π ρ ε π ε νά μή ήταν Τσάρος γ ιά νά μπορούσε νά τίς νιώσει. Ούτε μιά έστω πο­ λ ιτικ ή τάξη σέ παρακμή δέν Ιχ ε ι π ιά τή δύναμη, τήν ικ α ­ νότητα, τή θέληση, τό θάρρος, νά χρησιμοποιήσει τά μέσα πού βρίσκονται στή διάθεσή της γ ιά νά κυβερνήσει καί γ ιά ν ’ άμυνθεΐ ένάντια στούς έχθρούς πού τής επιτίθενται. Δέν έχει π ιά τή νοημοσύνη πού χρ ειάζεται γ ιά νά κυριαρχήσει. Ε μ π ρ ό ς στήν κατάσταση πού άδιάκοπα άλλάζει, τό μυαλό της δέ μπορεΐ νά χωνέψει έκεΐνο πού συμβαίνει. "Ολες αυ­ τές οί αιτίες εύνοοΰν τις όλοκληρωτικές πρωτοβουλίες. X. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΓ

Γ ια τί τόσο συχνά, άντί γ ιά φασισμό, μεταχειρίζεστε τήν λέξη όλοκληρωτισμό ; Μήπως γ ιά νά μήν άδικήσετε τούς κομ­ μουνιστές ;

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γ ι’ αύτό άκριβώς. ’Ακόμα δμως κα ί από δφειλόμενη έκτίμηση ατίς δικτατορικές δυνατότητες κάποιας τολμηρής δ η ­ μοκρατικής όμάδας. χ> ΝΤΑΜ1ΙΛ ΓΙΟΥ

θέ λ ετ ε ν’ άστειευθήτε ; Ε κ τ ό ς πού, έπειτα άπό δσα ε ίπ α ­ τε, μιά τέτοια δπόθεση μοΟ φαίνεται έξω άπό τήν πρ α γμ α ­ τικ ότητα, άλλά πιστεύετε σείς πώς ένας ολοκληρωτισμός δη­ μοκρατικός είναι ν ο η τό ς; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

Γιατί ό χ ι ; Ε ννο ώ Ιναν ολοκληρωτισμό τύπου Ια κ ω β ί­ νων, ξεκάθαρα δημοκρατικό ιδεολογικά, δλοκληρωτικό δμως σέ μέθοδο, έξ αιτίας τών καθυστερημένων συνθηκών πού έπικρατοΟν στίς μάζες. ”Ισως αυτός θά είναι 6 πολιτικός χα ρ α ­ κτήρας, ό πιό προσιτός στούς δημοκρατικούς άρχηγούς τών άποικιακών λαών, τή στιγμή πού θά γίνουν άνεξάρτητοι. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

θ ά μοΟ έπιτρέψ ετε μιά προσωπική ερ ώ τη σ η : ΜοΟ φ α ί­ νεται πώ ς μαντεύω δτι οί προτιμήσεις σας στρέφονται σ’ ένα κόμμα αύτοΰ τοΰ είδους. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΓΝΙΚΟΣ

"Ο χι πιά. ’Α π’ δ,τι κατάλαβα τραβώντας μπροστά, δ σκο­ πός υποκαθίσταται άπό τό μέσο.

63

Γ ιά τον χωρίς άνταπόκριση έρωτα τοϋ υποψήφιου δικτάτορα πρός τις Μούσες, τά χωρίς σημασία γενεαλογικά δέντρα και τό αναπόφευκτο τών πονοκέφαλων.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ό χ . Ν τάμπλ Γιου έχει πάρει πρόσκληση άπό τό γιατρό του κα ί σάς ζη τε ί συγγνώ μη γ ιά τό δυσάρεστο τοΟτο απρόοπτο. βΟΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Δέν πειρ ά ζει. Μπορώ νά γυρίσω πιό αργά ή δταν σάς χ ά ­ νει εύχολία. ΚΑΘ1ΙΓΗΤΗΣ ΙΙΙΚΑΠ

"Ο χι, μείνετε. ΆφοΟ έχείνος δέ μπόρεσε νά σάς προειδο­ ποιήσει, τοΟτο σημαίνει πώς ή σημερινή συζήτηση θά γίνει χανονιχά. «ΚΙΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τότε, άφήστε νά σάς χαλέσω στό μπάρ. θ ά πιοΟμε ένα ποτήρι χρασί στήν υγειά του. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Εύχαρίστως. Ά ς χαθήσουμε δμως μαχρυά άπό τή μικρή όρχήστρα.'Η δικαιολογημένη άπουσία τοΟ κ.Ν τάμπλ Γιου μοΟ έπιτρ έπ ει νά σάς έμπιστευτώ κ ά τι πού, μ ’ δλο που είναι προσωπικοΟ χαραχτήρα, ένδιαφέρει βασικά τίς συζητήσεις μας. Δέν άναφέρατε χθές γ ιά τόν άποφασιστικό ρόλο πού τό πρό­ σωπο τοΟ ύποψήφιου δικτάτορα έχει νά πα ίξει στήν έπιτυχ ία τοΟ σκοποΟ πού κ υ ν η γ ά ε ι; Λοιπόν, δέ θά ήθελα νά φα­ νώ άπιστος μέ τό νά σάς βεβαιώσω πώ ς έχω σοβαρές άμφιβολίες γ ιά τήν καταλληλότητα τοΟ χ. Ν τάμπλ Γιου στήν ύψηλή άποστολή του. 64

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΕΟΣ

Γνωρίζεσθε άπό κ α ιρ ό ; ΚΑΘΙΙΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Έ ν α ζευγά ρι χρόνια έργάζομαι γ ι’ αυτόν, κα ί μ’ δλο πού έχει κακό χαρακτήρα, στό τέλος έφτασα νά τόν άγαπώ είλικρινά. Γ ι’ αύτό, πιό πολύ μέ θλίβει νά μαθαίνω, κάθε τόσο, κι άπό άλλους άκόμα, ώρισμένα έπεισόδια άπό τό παρελθόν του, πού δέν είναι ύπέρ αύτοΟ. Ε ννο ώ σέ ζφελος τής καριέρας του. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν ξέρω τ ί ύπονοεΤτε. Μπορώ μόνο νά σάς πώ, πώς έκεϊνο πού θά ζημίωνε τήν υπόληψη ένός άρχιεπισκόπου, δέ ζ η ­ μιώνει 2ναν υποψήφιο δικτάτορα. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά π ό Ενα πρώην συμμαθητή του, πού τυχαίω ς βρεθήκαμε σέ τοΟτο τό ξενοδοχείο, έμαθα πώ ς άφησε τΙς σπουδές του γ ιά νά πα ίξει ώς σαξοφωνίστας σέ μιά ταβέρνα τοΟ Α γ ίο υ Φ ραγκίσκου. Α ύτό δέν τό ήξερα. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

ΜοΟ φαίνεται πώ ς αύτό δέν είναι άνήθικο έπάγγελμα. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Φ αίνεται άκόμα πώ ς σύνθεσε κάποιο ταγκό κα ί κάποιο φόξ·τρότ σέ μοτίβα κακόγουστα, μιας μετριότητας τέτοιας πού φαινόταν κατάλληλα γ ιά νά συγκινήσουν τούς μεθύστα­ κες κα ί τούς σωφέρ πού σύχναζαν στό κέντρο δπου έπαιζε. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

"Ολα αύτά θά μποροΟσαν, κα τά τή γνώμη μου, νά είναι άκόμα κα ί ύπέρ τοΟ κ. Ν τάμπλ Γιου. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

ΤΙ θέλετε νά πή τε ; 66 6

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ή έπιθυμία τής άφιέρωσης στήν τέχνη, ή προσπάθεια τής έκφρασης διά μέσου τής φιλολογίας, τής ζω γραφικής, τής μουσικής ή μέ κάποιον άλλο καλλιτεχνικό τρόπο, βρισκόταν σ’ δλες σχεδόν τις βιογραφίες των μεγάλων δικτατόρων. Έ άποτυχία ώς καλλιτέχνη, πού δφείλεται σ’ έλλειψη προπαρασκευής ή σ’ έλλειψη γούστου, ήταν μιά άπό τίς πιό συχνές κα ί πιό έπίπονες αιχμ ές στή ζωή τους. Μερικοί προσπάθη­ σαν νά πάρουν μιάν εύκολη έκδίκηση, έπειτα άπό τήν κ α ­ τάχτησ η τής έξουσίας, μέ τό νά έπιβάλλουν στούς υπηκόους νά θαυμάζουν τή δημιουργία τους. Προσέξτε, δχι σήμερα. Διηγούνται πώς Διονύσιος ό Τύραννος έγραψε τραγωδίες τό ­ σο γελοίες πού ό ποιητής Φ ιλομένης δέν κατόρθωσε, δταν τις άκουσε, νά κ ρατηθεί σοβαρός, μ’ δλο πού γνώ ριζε τ ί σκλη­ ρές ποινές τόν περίμεναν γ ιά τό έγκλημά του αύτό, πού ήταν έγκλημα μεγίστης προσβολής. Ό Ιδ·.ος ό Διονύσιος είχε άγοράσει τόν χαλύβδινο κονδυλοφόρο μέ τόν όποϊο ό Αισχύλος είχε γράψ ει τΙς τραγωδίες του, πιστεύοντας πώς μ’ αυτόν θά έγραφε κατά τόν ίδιο τρόπο, άλλά τό άποτέλεσμα ήταν άκόμα πιό γελοίο. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ε πο μ έν ω ς, ό κ. Ν τάμπλ Γιου θά μείνει στήν ιστορική π α ­ ράδοση, άν, δταν θά γ ίν ει δικτάτορας, έπιβάλλει στις Ε ν ω ­ μένες Π ολιτείες Ινα άπό τά δικά του φόξ · τρότ ώς έθνικό Ομνο. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν άξίζει τόν κόπο νά χάνεται καιρός στό νά θυμηθού­ με μέ κάθε λεπτομέρεια τόν Νέρωνα κα ί τή λύρα του1στό νά θυμηθούμε τό Ναπολέοντα Βοναπάρτη, νεαρό άξιωματικό, πού άγνοοΟσε τό μέλλον του κα ί πού έχανε τόν καιρό του στό γράψιμο μ ’ έμφαντική έκφραση « Ε ν ό ς διαλόγου περί έρωτα* (D ia lo g u e s u r Γ a m o u r) καί τών «Στοχασμών πάνω στόν πρωτογονισμό* (R e fle x io n s s u r Γ e t a t d e n a tu r e ) ξεθω­

ριασμένη άπομίμηση τής «Νέας Έ λ ο ίζα ς» ( N o u v e lle H elo ise) τοΟ Ζ. Ζ. Ρουσσώ, στό νά θυμηθούμε πώς ό Λουδο­ βίκος Βοναπάρτης, προτού νά γίνει Ναπολέων ό Τρίτος, έγραψε «ποιητικά όνειροπολήματα» (R e v e rie s p c ^ tiq u e s). Ε κ ε ίν ο δμως πού γνωρίζουμε γ ιά τούς σύγχρονους δ ι­ κτάτορες είναι πιό διδακτικό, γ ια τί φέρνει σέ φώς ένα μέρος άπό τή νεανική ψυχολογία τους, πού γίνεται πιό εύκολο νά τήν παρακολουθήσουμε στήν πάρα πέρα έξέλιξή της. Καθώς ξέρουμε, ό Χ ίτλερ ήθελε νά γ ίν ει ζω ­ γράφος. Σ έ ήλικία 18 έτών παρουσιάστηκε δυό φορές στίς εισαγω γικές έξετάσεις τής ’Α καδημίας τής Βιέννης κα ί τΙς δυό φορές τά δείγμα τα τοΟ σχεδίου του κρίθηκαν έλαττω ματικά κ ι άπορίφτηκαν. Έ άπογοήτευσή του γιά τήν άποτυχία του αύτή ξεπέρασε κάθε περιγραφή κα ί τότε δέν τόλμησε νά τό άνακοινώσει στή μάνα του, ούτε πιό άργά τό άνάφερε στήν αύτοβιογραφία του, δπου δμως άνάφερε τόσα έπεισόδια πιό μικρής σημασίας. ΤοΟτο σημαίνει πώς ή έκπλήρωση τών έπιθυμιών του σάν καλλιτέχνη, πού άπότυχε, κα ί πού θά τόν ε ίχ ε βοηθήσει ν’ άνεβεϊ κανένα σκα­ λοπάτι πάρα πάνω άπό τις μέτριες κοινωνικές συνθήκες τής κα ταγω γής του, τοΟ άφησαν ένα τραΟμα πού ή ούλή του έξακολουθοΟσε νά τόν κα ίει γ ιά πολύν καιρό. Τό Ιδιο αύτό συναίσθημα δέ μπορεί νά είναι δλως διόλου ξένο μέ τή σταυ­ ροφορία πού άνέλαβε έναντίον τής σύγχρονης τέχνης, τριάν­ τα χρόνια πιό άργά, μόλις έφτασε στήν έξουσία. Κ ι 6 δικός μας ό Μουσολίνι δοκίμασε στή νεότητά του τή φιλολογία. Βέβαια, κα ί κείνος γ ιά ν’ άνέβει κάπως κάποιο σκαλοπάτι στήν κοινωνική διαβάθμιση, μέ τόν Ιδιο τρόπο δπως, μ ' δλο πού ήταν Ενας απλός δάσκαλος στοιχειώδους έκπαίδευσης, συνήθιζε νά χρησιμοποιεί έπισκεπτήρια πού σ’ αύτά δριζε τήν ιδιότητά του σάν «Μπενίτο Μουσολίνι, καθηγητής». Τά βιβλία του δέν έχουν καμιάν αίσθητικήν άξία, έχουν δμως Ινα άποφασιστικό ψυχολογικό γνώρισμα γ ιά νά μάς κάμουν νά νιώσουμε τό πνεύμα τοϋ νεαρού Μουσολίνι. Τό άριστουρ67

γηματικό του ϊρ γο , Ας ποΟμε, Αντιπροσωπεύεται άπό Ινα μυ­ θιστόρημα Αντικληρικό - πορνογραφικό πού έχει τίτλο «Κλαυδία Π αρτιτσέλλα ή ή έρωμένη τοΟ Καρδιναλίου», (C la u d ia P a r t i c c l la ο Γ a m a n te d el C a rd in a le ) πού ή ίδ ια ή φασίστρια Μ αργαρίτα Σαρφάτι, στήν έπίσημη βιογραφία τοΟ Μουσολίνι, τό χαρ αχτη ρ ίζει σάν «Ινα πολπετόνι χω ρίς κ ε­ φάλι κα ί χωρίς ούρά, μιά κινηματογραφική ταινία μεγάλης διάρκειας κα ί μέ πολύ ζωηρά χρώματα, Ινα παληομυθιστόρημα σέ τύπο παραρτήματος». Π ρόκειται ώστόσο γ ιά εύφημισμούς. Στό Ιδιο πνεϋμα τής «έρωμένης τοΟ καρδιναλίου» ό Μουσολίνι ε ίχ ε γράψει Ινα άλλο μυθιστόρημα μέ τίτλο «Τό λυχνάρι χωρίς φώς», (L a la m p a d a s e n z a lu ce ) ?να διήγη μα μέ τίτλο «Κλίση» (V o c a z io n e ), πού σ’ αύτό γιά κύριο πρόσωπο είναι μιά μοναχή τή νύχτα τών Χριστου­ γέννων, Ινα δράμα μέ τίτλο «’Α ρχίζουμε, Κύριοι» (S i com in c ia S ig n o r i) πού ξετυ λίγεται στά κα ταγώ για κάποιας πόλης Ανάμεσα σέ Αλάνηδες, £να άλλο δράμα μέ τίτλο «Τμή­ μα Ακινδύνων» ( R e p a r to tr a n q u il l i ) πού ξετυλίγεται Ανά­ μεσα σέ τρελούς κλεισμένους σ’ Ενα φρενοκομείο. Έ ουσία αύτών τών συγγραμμάτων, στήν Αδεξιότητά τους, είναι πά ν­ τοτε ή ίδια. Παραβίαση τοΟ δρκου Αγνότητας Από μέρους Ικκλησιαστικών ή καλογρηών, σαδιστική παράσταση Ανα­ πηρίας κ ι Αδυναμιών, έγκληματικά πάθη, ένώ ή μορφή μοιά­ ζει σάν πεζογράφημα δημοσιογράφου έπαρχίας. ΤοΟτο δμως δέν τόν έμπόδισε νά γ ίν ει δικτάτορας στή χώρα τοΟ Λεοπάρντ ι κ α ί τοΟ Μαντσόνι. Οί περιστάσεις πού εύνόησαν τήν έπιτυ χ ία του ήταν ξεκάθαρα χαρακτήρα κοινωνικοΟ κα ί πολιτικοΟ κ ι δχι αίσθητικοΟ, είναι δμως γεγονός πάρα πολύ χ α ­ ρακτηριστικό τό δτι μέ βάση τΙς περιστάσεις αύτές, Ινας άνθρωπος μέ τήν ψυχολογία τοΟ συγγραφέα τής «Κλαυδίας Π αρτιτσέλλα» ήταν 6 περισσότερο ένδεδειγμένος γ ιά νά διευ­ θύνει τό φασιστικό κίνημα. Οί μέλλοντες βιογράφοι τοΟ κ. Ν τάμπλ Γιου θά θέσουν στόν έαυτό τους τό έξής έρ ώ τημ α: « 'Α ν 6 δικτάτοράς μας ε ίχ ε σημειώσει μιά λαμπρήν έπιτυ-

χ ία ώς σαξοφωνίστας κα ί ώς συνθέτης ταγκό κα ί φόξ - x p it, θά ε ίχ ε ποτέ σκεφ τεί νά όργανώσει μιά πορεία κα τά τής Ο ύ ά σ ιγκ το ν;» ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ε ίσ τε διασκεδαστικός, κύριε Κυνικέ. Διασκεδαστικός κι άκόμη, παραδοξολόγος, δέ μπορώ νά τό άρνηθώ. Ά ν δμως γ ιά πρώτο σάς άνάφερα τό μουσικό έπεισόδιο, τοΟτο τό έκαμα γ ια τί αύτή είναι ή πιό πρόσφατη άπό τίς πληροφορίες μου κ ι δχι γ ια τί τό θεωρώ ώς τό πιό σοβαρό. Δέν ξέρω άν έχετε ιδέα τής όξύτητας τών προσωπικών έπιθέσεων στις άμερικανικές πολεμικές. Ν ά ! σ’ Ενα λίβελλο πού δη­ μοσιεύτηκε πρόσφατα έναντίον τοϋ κ. Ν τάμπλ Γιου, μαζύ μέ πολλές άλλες κουταμάρες, έχουν γρ αφ τεί κα ί σοβαροί υ ­ πα ινιγμ οί πού, άτυχώς, δέν είναι χω ρίς βάση. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Π αραδείγματος χ ά ρ ιν ; ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ε κ φ ρ ά ζ ετ α ι άμφιβολία γ ιά τήν άμερικανική του κα τα­ γω γή . *0 ίδιος ό κ. Ν τάμπλ Γιου ταράχτη κε καί, στήν Ιπιμονή μου νά δημοσιεύσει τό γενεαλογικό του δέντρο, άπάντησε μέ τρόπο πολύ χυ δαίο . ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ά ν έχω καλά άντιληφθεΐ, τόσο σείς, άξιότιμε καθηγη τά, δσο κα ί κείνος, έχετε τή γνώμη πώ ς Ινας ήγέτης πρέπει νά έχει, μέ τρόπο άναμφισβήτητο, κα ταγω γή άπό τή χώρα δπου έκδηλώνεται ή πολιτική του δρασ τη ριότη τα; ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Βέβαια. Ε ίνα ι τό λιγότερο πού μπορεΐ κανείς νά άπαιτήσει άπό έναν άρχηγό έθνικιστή κι άπό δποιον έκθειάζει τις άξίες τής παράδοσης κα ί τήν έπιστροφή στις ρίζες.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κ αλά. Ε ίμ α ι εύτυχής πού μπορώ νά σάς καθησυχάσω κα ί πάνω σ’ αύτό τό σημείο. Στό γεγονός πώς 6 κ. Ν τάμπλ Γιου μπορεί νά μήν είναι γνήσιος ’Α μερικανός, ξεχωρίζω Ενα καινούργιο προσόν του πού δέν τό ήξερα κα ί πού τόν κάνει πάρα πολύ κατάλληλο γ ιά νά διευθύνει στήν ’Αμερική Ενα κίνημα έθνικιστικό κα ί ξενόφοβο. Πιστεύω πώς δέν άγνοεΐτε δτι ό Χ ίτλερ, ό πιό έπιτυχημένος δικτάτορας τής έποχής μας, γεννήθηκε στό Μπρουνάου, στήν Αύστρία. Λ ίγα χρό­ νια πρίν νά γ ίν ει καγκελάριος τοΟ Ρ ά ϊχ , άντιμετώ πισε τόν κίνδυνο νά έξοριστεΐ άπό τήν Γερμανία ώς «άνεπιΟύμητος». Έ ν α ς άλλος σύγχρονος δικτάτορας, ό Μουσταφά Κεμάλ, γεν­ νήθηκε στή Θεσσαλονίκη κα ί δέν είναι άπόλυτα γνωστό άν είναι ’Α ρβανίτης ή Μακεδόνας. 'Ωστόσο, είναι δικτάτορας τής Τουρκίας. Κ ι αύτός κινδύνεψε νά έξοριστεΐ άπό τήν Τουρ­ κία σάν ξένος, στό τέλος τοϋ 1922. 'Ο Ναπολέων Βοναπάρ­ της ήταν Κορσικανός, κ ά τι τό μισό άνάμεσα σέ Γάλλο καί ’Ιταλό, κα ί μιλοΟσε κακά τή γλώσσα τής χώρας πού βασί­ λεψε. 'Η ξένη αύτή κ α ταγω γή δέν είναι προνόμιο τών άρχη­ γών κυβερνήσεων πού ξεπροβάλλουν άπό τά πραξικοπήματα, γ ια τί αύτή είναι άκόμα πιό συχνή στίς άπό παράδοση μορ­ φές διακυβέρνησης. Οί βασιλικοί οίκοι τής ’Α γγλία ς, Ρω ­ σίας, 'Ισ πανίας, Ρουμανίας καί άλλοι, είχαν κα ταγω γές γερ ­ μανικές κ α ί αύστριακές. 'Η δυναστεία τής Σουηδίας κα τά­ γ ε τα ι άπό Ενα Γάλλο, προστατευόμενο τοΟ Ναπολέοντα. Οί γάμοι μεταξύ τών διαφόρων οϊκων πού βασιλεύουν, Εχουν σάν άποτέλεσμα τό νά μήν είναι καθαροί άπό αίμα ξένο. Κ ι δμως, ό βασιληάς γενικά θεω ρείται 6 πιό γνήσιος κα ί καθαρός άντιπρόσωπος τής χώρας, άληθινά ζωντανό σύμβολο τών άταβικών άρετών τοϋ λαοΰ. "Οσο γ ιά τόν κ. Ν τάμπλ Γιου, τό πάν έξαρτάται άπό τήν Εκβαση τοϋ άγώνα πού Εχει άναλάβει. Ά ν νικήσει, οί βιογράφοι του δέ θά Εχουν καμιά δυσκολία στό ν’ άποδείξουν πώς Ενας πρόγονός του ήταν άνάμεσα στούς προσκυνητές πού άποβιβάστηκαν στήν Α μ ερ ικ ή άπό τό 70

«Μαιυφλάουερ». Σηκώνω τό ποτήρι μου κα ί λέω «Κ αθηγητά, π ιή τε μ α ζύ μου στήν ύγεία τοϋ άπογόνου τοΟ Μ αιυφλάουερ». ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Στήν δγεία τής ’Α μερικής. Μά, νά πού γύρισε 6 κ. Ντάμπλ Γιου. χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ πω φ ελη θήκατε βέβαια άπό τήν άπουσία μου γιά νά μέ κακολογήσετε. Μήν τό άρνεΤσθε. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Κάθε έλάττωμά σου έχει στόν κ. Κυνικό ?να συνήγορο μέ σταθερές άποδείξεις. Ε π ε ιδ ή δμως, άγαπητέ μου, σέ βλέ­ πω πιό κουρασμένο κ ι ώχρό άπό δ ,τι συνήθως, σοϋ συνιστώ ν’ άποτραβηχτεΐς, χωρίς άλλο, στό δωμάτιό σου. χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

“Ο χι. Ά ποστρέφ ομαι τή μοναξιά. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σοϋ πα ράγγειλε τουλάχιστον ί γιατρός κανένα καινούρ­ γ ιο φάρμακο κατά τής άϋπνίας ; χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Πιστεύω πώς δέν υπάρχει τίποτε άλλο γ ιά νά δοκιμάσουμε. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

‘Γ ποφέρετε άπό ά ϋ π ν ία ; Λοιπόν, άν ή συμμετοχή μεγά­ λων άνθρώπων σέ μιάν άναπηρία μπορεΐ νά σάς φέρει άνακούφιση, μάθετε πώς άπό τόν Ιο ύ λ ιο Καίσαρα ώς τό Χ ί· τλερ, δλοι οί διχτάτορες, προτοϋ πάρουν τήν έξουσία στά χέρ ια τους, όπόφεραν πολύ άπό ήμικρανίες. 'Η λεπτομέρεια αύτή, δπου συμφωνοϋν δλοι οί βιογράφοι, ίχ ε ι έξαιρετικό ένδιαφέρον, γ ια τί γ ιά μερικούς ά π ’ αύτούς είναι ή μόνη άπόδειξη τοΰ πώ ς είχαν κεφάλι. 71

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΫ

Σάς παρακαλώ νά συνεχίσετε τή συζήτηση Ικ ε ΐ πού τήν είχ α τε διακόψει κατά τήν άφιξή του. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μιλούσαμε γ ιά διάφορα πράματα. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

’Ιδιαίτερα, γ ιά μερικά προσόντα τοΰ υποψήφιου δικτάτορα, χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

'ΰ ρ α ία , συνεχίστε. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σ ’ δλες τΙς βιογραφίες δικτατόρων, οί σελίδες πού άφηγοΰνται τά νεανικά τους χρόνια, πάντοτε, ειδικά μέ μ ά γε­ ψαν. Έ κ ε ϊ βλέπει κανείς τό νεαρό τόν προορισμένο γ ιά τή δικτατορία, νά περνά τά πα ιδικ ά κα ί τά νεανικά του χρό­ νια μονωμένος άπό τούς θορύβους τοΰ πλήθους, σέ μέρη μο­ ναχικά, σέ νησιά έγκαταλειμμένα ή στίς κορφές τών βου­ νών. Ά ν καμιά φορά πλησ ιάζει στίς πόλεις, τό κάνει γ ιά νά έπισκεφθεΐ τά ένδοξα μνημεία τοΰ παρελθόντος κ ι έπειδή τά βρίσκει σ’ έγκατάλειψη, νά καταρρέουν, ό θυμός του ξεσπά σέ δυνατές βρισιές πού κάνουν νά μαζευτεί τό πλήθος. Ό κόσμος δμως δέν τόν νιώθει, γ ια τί οί καιροί δέν έχουν άκό­ μα ώριμάσει κ ι αύτός περνά γ ιά «πτωχός τώ πνεύματι». χ.

ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Συμμερίζομαι τή γνώμη τοΰ κοινοΰ. Ή περιγραφή σου δέν μποροΰσε νά είναι πιό άνόητη. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σκέψου δμως άν τοΰτο σέ βοηθεΐ νά συγχωρήσεις τά νεα­ νικά σου χρόνια, πού τά πέρασες κακότροπα. 'Η άθυροστομία μέ τήν όποία μοΰ μιλάς, άκόμα μπροστά κα ί σ’ άγνω ­ στους, μοΰ δίνει πιστεύω τό δικαίω μα νά σοΰ άπαντήσω μέ 72

τόν ίδιο τρόπο. Δοκίμασες πέντε ή 2ξη τέχνες, άπ* αυτές δμως δέ γνω ρίζεις καλά ούτε μία, ώστε νά δημιουργήσεις γιά σέ μιά θέση. Ε ίχ ε ς πάντοτε μεγάλες βλέψεις, δχι δμως τήν έπιμονή πού άπ αιτεί κάθε βλέψη. "Ησουν πάντοτε άνίκανος νά μείνεις μόνος, θέλησες πάντοτε κάποιον δίπλα σου, δέν πέτυχες δμως ποτέ νά δημιουργήσεις πιστούς φίλους. Δέ σοϋ λείπουν, βέβαια, καλά φυσικά προσόντα, άλλά ώς αύτή τή σ τιγμή δέν πέτυχες νά προσαρμοστείς σέ κά τι. Τήν έποχή τοΰ πολέμου... κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Φ τάνει. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σέ μιάν άντιδικία τόσο προσωπική δέν θά είχα τίπ οτε νά πώ. θ α μοΰ ήταν άκόμα κα ί κουραστικό νά είμαι παρών καί θά δικαιολογοϋσα τόν έαυτό μου άν δέν ε ίχ α άκούσει μερι­ κές λεπτομέρειες τής νεανικής ζωής τοΰ κ. Ν τάμπλ Γιου πού, καθώς κρίνω, άποδεικνύουν πώ ς είναι κα ί κείνος άπό τό ίδιο πα νί πού είναι καί οί άλλοι δικτάτορες. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

'ΓΙ θέλετε νά πή τε ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ ν α ς άπό τούς τελευταίους ισχυρισμούς τοΰ έξοχου καθηγητή μας θά μποροΰσε νά χρησιμοποιηθεί, δπως είναι, γ ιά τό χαρακτηρισμό τής παιδικής καί τής νεανικής ζω ής τοΰ δποψήφιου δικτάτορα. Δέν κατορθώνει αύτός νά προσαρμο­ σ τεί σέ τίποτε. Μέ τοΰτο δέ θέλω νά κάμω ύπαινιγμό γιά τίς καθαρά έξωτερικές δυσκολίες, τήν πείνα, τό έχθρικό π ε­ ριβάλλον, τά οικογενειακά άτυχήματα, τίς άρρώστιες. "Ολ’ αύτά τά πράματα τά θυμίζουν πιό άργά οί έπίσημοι βιογρά­ φοι, κα ί μάλιστα γίνονται δικαιολογητικά άπολογίας. Αύτά δμως τά πράματα είναι, κατά βάθος, στή ζωή, πιό συνηθι­ σμένα ά π ’ δσο πιστεύει κανείς κα ί πολύς κόσμος άπλός κα· 73

τορθώνει νά τά υπερπηδήσει ή νά προσαρμοστεί σ’ αυτά. Ε κ ε ίν ο ς δμως πού θά γίνε: μιά μέρα δικτάτορας, δέν κ α ­ τορθώνει νά προσαρμοστεί σέ τίποτε. Υ πά ρχουν πράματα χειρότερα άπό τήν πείνα ... χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Υ πάρχουν πολλά πράματα χειρότερα άπό τήν πείνα. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Υ π ά ρ χε ι ή άθλιότητα, ή μιζέρια, ή άνία, ή θλίψη, ή άβεβαιότητα. Ά λ λ ά , κάθε τόσο, Ινα άγωνιώδες προαίσθημα πού ένεργεϊ μέ ταχύ τητα άστραπής, μάς προειδοποιεί πώς θά συμβεΤ κά τι τι τό πρωτάκουστο καί τότε θά δοθεί άνταμοιβή γ ιά δλους τούς έξευτελισμούς πού δοκίμασε κανείς. 'Ωστόσο, οί μήνες κα ί τά χρόνια περνοΟν τεμπέλικα, άνόητα, θλιβερά. Οί γνωστοί κ ι οί φίλοι βολεύονται, παίρνουν θέση, προοδεύουν, άγοράζουν τό αύτοκίνητο, τή βιλλίτσα, παντρεύονται, δέχονται τιμ ές κα ί τούς περιβάλλουν μέ έκτίμηση. Ό μέλλων δικτάτορας δοκιμάζει κ ι αύτός κ ά τι, χ ω ­ ρίς νά κατορθώνει νά προσαρμοστεί. Μένει διαθέσιμος γ ιά όποιαδήποτε έπιχείρηση πού νά μήν ίχ ε ι χαρακτήρα συνη­ θισμένο. Έ ν α ς πόλεμος, μιά πολιτική κρίση, μιά κοινωνική άναταραχή θά τόν παρασύρουν μαζύ μέ χιλ ιάδες άκοινώνητους δμοιούς του, σάν τή φουσκοθαλασσιά πού παρασέρνει τά συντρίμια πού συναντδ στήν άκτή. Έ ν α ς κυματισμός πιό δυνατός άπό τούς άλλους, θά τόν πετάξει ψηλά καί θά τόν άκουμπήσει εύδιάκριτ*, στήν κορυφή. Αύτός είναι πιά κάποιος άλλος. Έ ν α ς άρχηγός. Αύτός ό ίδιος δέν θά ξχει καμιάν άμφιβολία πώ ς είναι προορισμένος άπό τόν θ εό , καί θά προσαρμοστεί στόν καινούργιο του ρόλο. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πολλές βιογραφίες διαψεύδουν αύτό πού έσεΐς βεβαιώ­ νετε. 74

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γύρω άπό κάθε άνθρωπο πού έ χ ει έπιτυχία , οΕ αύλοκόλακες δημιουργοΟν ?va παραμύθι. Γιά νά γ ίν ει διάκριση άνάμεσα στήν πρα γμ ατικότητα κα ί τήν ποίηση, πρέπει νά ξέρει κανείς νά διαλέγει τά κείμενα. Σ είς πιθανόν νά γνω ­ ρίζετε πώς ό άριθμός τών θαυμάτων πού άποδίδονται στό Μωάμεθ, στό διάστημα πού αύτός ήταν στή ζω ή, αύξήθηκε άπό αίώνα σέ αιώνα. Στόν 13ο αιώνα ό άριθμός αύτός έφτασε τίς τρ είς χιλιάδες. 'Ο Μωάμεθ πέρασε τήν έφηβική ήλικία του σέ ταπείνω ση κα ί πόνους πολλούς, γ ια τί έχασε τόν πατέρα του λίγους μήνες πριν γεννηθεί καί τή μάνα του δταν ήταν άκόμα παιδάκι. Τό παραμύθι δμως λέει πώς ή γέννησή του συνοδεύτηκε άπό πράματα θαυμαστά κ α ί πώς, άπό τίς πρώτες του άκόμα πα ιδικές φωνές, άνυψώθηκε σέ προφήτη. Μερικοί βιογράφοι κα ί συγγραφείς μυθιστορημα­ τικών βίων στίς μέρες μας συμπεριφέρονται μέ τήν Ισ τ ο ρ ία σάν άληθινοί μουσουλμάνοι. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σέ μιά βιογραφία τοΟ Μουσολίνι πού ί ίδιος μοΰ χάρισε, μπόρεσα νά διαβάσω πώς αύτός άπό πα ιδί άκουε Ισωτερικές φωνές πού έλεγαν «Ρώμη, Ρώμη», φανεροί υπαινιγμοί γιά τή μέλλουσα πορεία του κατά τής Ρώμης. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΙΙρόθυμα φροντίζει νά διηγοΟνται τέτοια πράγματα* ό Ιδιος δμως κράτησε ζωντανές άλλες άναμνήσεις άπό τήν έφηβική του ζω ή. «ΙΙοτέ δέ γνώρισα, διηγήθηκε, τή γαλήνη κα ί τή γλυκειά τρυφερότητα μερικών εύτυχισμένων παιδικώ ν βίων. Έ π ε ιτ α άπ’ αύτό, μπορείτε ν’ άπορήσετε γ ια τί στό έκπαιδευτήριο, στό σχολείο κα ί ώς £να σημείο άκόμα καί τώρα, στή ζωή, ήμουνα σκληρός κα ί κλειστός στόν έαυτό μου, δύστροπος κα ί σχεδόν άγριος ; Κ ι δμως, ή άληθινή μου ίστορία, όλάκερη, είναι αύτά τά δεκαπέντε χρόνια. Ά π ό τότε γί75

νηκα. Νιώθω πώ ς έκεΤνες ήταν οΕ Αποφασιστικές έπιδράσεις σ’ έμένα. Μέσα μου ήμουν όλάκερος, σάν σπόρος». ΚΑΘΗΓΗΤΗ! ΠΙΚΑΠ

Διάβασα πώ ς ό ΜουσολΕνι, τόν καιρός πού ήταν χτίσ της, έργάστηκε κ ι Ιδώ στή Ζυρίχη. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΖοΟν άκόμα έδώ ’Ιταλοί σοσιαλιστές πού τόν θυμοΟνται. Νά ποΰμε τήν άλήθεια, ό Μουσολίνι Ικαμε τό χτίσ τη κατά τόν τρόπο τοΰ λέγειν. Γ ιά λίγες μέρες στή ζωή του δοκίμασε νά κάμει τό χ τ ί· στη-κουβαλητή (μανουάλο), διακόπτοντας άμέσως, κρατώντας δμως μιάν άσβυστη Ανάμνηση φυσικοΰ κόπου άπό κείνες τίς λίγες μέρες. Αύτό έφτασε γ ιά ν ά πάρει τόν χαρακτηρισμό τοΰ πρώην χτίσ τη. ΈκεΤνοι πού τόν είχαν γνω ρίσει τότε, διη­ γούνται πώ ς ϊμενε ικανοποιημένος μέ τό νά ζ ε ΐ φ τω χικά, μέ τά μικρά βοηθήματα τών σοσιαλιστικών ένώσεων. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ό Χ ίτλερ στόν « ’Αγώνα μου» άναφέρει πώς τό ρητορι­ κό τάλαντό του Ικδηλώ θηκε άπό τά πα ιδικ ά του χρόνια, στίς συζητήσεις του μέ τούς συμμαθητές του. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΙΙιό πολύ άπό συζητήσεις, ήταν λογομαχίες μέ όξύτητα πού διέκοπταν τή συνηθισμένη μόνωσή του. Έ έκδικητική διάθεση ήταν στό Χ ίτλερ μιά οικογενειακή κληρονομιά. 'Ο πατέρας του είχε άρχίσει μέ τήν τέχνη τοΰ μπαλω ματή, πού τή θεωροΰσε δμως ταπεινω τική. Έ π ε ιτ α άπό άγώνες καί στε­ ρήσεις πέτυ χε νά πραγματοποιήσει τό προσφιλέστερο όνει­ ρο κάθε Α ύστριακοΰ: έγινε ύπάλληλος. Υ πά λληλος παρα­ κατιανής τάξης, δμως υπάλληλος, θ ά ήθελε κ ι ό γιός του άκόμα νά γ ίν ει υπάλληλος, ό μικρός Ά δόλφ ος δμως έπιθυμοΰσε πιό μεγάλη διάκριση, ήθελε νά γίν ει ζωγράφος. Στά 76

δεκαέξη του χρόνια Ιχ ασε τούς γονείς του κ ι δπόφερε άπό μιά σοβαρήν άρρώστια τών πνευμόνων. Ά φ ο ϋ άπορίφτηκε στίς Εξετάσεις τής μέσης έκπαίδευσης, πέρασε τά δυό τε ­ λευταία χρόνια τής ζω ής τής μάνας του, στό σ πίτι, σ’ άπόλυτη τεμπελιά. "Οπως αύτός ό Ιδιος διηγήθηκε πιό άργά, 6 πατέρας του πρίν πεθάνει, τόν θεωροΟσε κιόλας Ενα πα ιδί άποτυχημένο. Μή συγκεντρώνοντας τάλαντο γ ιά νά γίν ει ζω ­ γράφος κ α ί μή διαθέτοντας πιστοποιητικά σπουδών γ ιά νά περάσει στή σχολή άρχιτεκτονικής, άναγκάστηκε νά κάμει τόν σχεδιαστή. Μέ τούς συναδέλφους του, τοϋ γραφείου, δέν είχ ε καμιάν έπαφή. Ό ίδιος διηγή θηκε πώ ς καθόταν ξέχώρα γ ιά νά π ιε ί τό μπουκάλι τό γάλα του κα ί νά φάει τό ψω­ μί του. Παρατηροϋσε μέ περιφρόνηση τό καινούργιο περι­ βάλλον του κα ί σκεφτόταν τό δικό του άθλιο πεπρωμένο. "Οταν τόν κάλεσαν νά έγγραφ εΐ σ’ Ενα συνδικάτο, άρνήθηκε, έπειδή, μ’ δλο πού ήταν κιόλας, δέ μποροϋσε νά πα ρ αδεχτεί πώς είναι Ενας μισθωτός. Ά π ό τή Γερμανία, άς πηδήσουμε τώ ­ ρα στήν Τουρκία. Έ διαφορά τοϋ βαθμοΰ άνάπτυξης άνάμεσα στίς δυό χώρες είναι μεγάλη κ ι οί δυό δικτατορίες δέ μπο­ ρ εΐ νά μποϋν στό Ιδιο σακκί. Ε μ ε ίς δμως καταγινόμαστε τώ ­ ρα στήν περιγραφή τής προσωπικότητας τοΰ υποψήφιου δ ι­ κτάτορα. Ό Ά ρ μ σ τρ ο γ κ διη γε ίτ α ι στή βιογραφία του γ ιά τόν Μουσταφά Κ εμάλ, πώς οί γονείς του ήταν φτωχοί, μ’ δλο πού ήταν έπιχειρημ ατίες. Ό πατέρας του ήταν Ενας μικρούπάλληλος, πού στίς Ελεύθερες ώρες του έκανε διάφορες μικροδουλειές. "Οταν πέθανε, 6 Κ εμάλ ήταν μόλις έννιά χρό­ νων. ‘Η μάνα του Εφυγε τότε στήν έξοχή. Ό Κεμάλ ήταν Ενα π α ιδί σιωπηλό κ α ί κλειστό. Α ν τιμ ε τώ π ιζε τίς παρατη­ ρήσεις κα ί τίς ποινές μέ ξεσπάσματα θυμοϋ. Δέν ε ίχε φίλους. ’ Ηταν Εντεκα χρόνων δταν τόν Εστειλαν στή Θεσσαλονίκη γ ιά τή μέση Εκπαίδευση. Μέ τούς χοντρούς τρόπους του γρ ή ­ γορα κατάντησε νά γ ίν ει άντιπαθής, τόσο στούς δασκάλους δσο κ α ί στούς συμμαθητές του, μέχρι πού άποκλείστηκε άπό τό σχολείο. Έ ν α ς θείος του τόν Εγραψε στή στρατιωτική 77

σχολή υποψήφιων Αξιωματικών. Κ ι έκεί έγινε μισητός, προ­ χωρούσε δμως καλά στά μαθήματα του. Έ γ ιν ε άλαζόνας κι άνυπόφορος. Δέν άνεχόταν νά τόν έπισκιάσε: κάποιος άλλος στά μαθήματα. Μισούσε κα ί κατάτρεχε τούς άντιπάλους του. χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ τ υ χ ε νά βρίσκομαι στήν Α β ά ν α δταν ξέσπασε τό τελευ­ τα ίο πραξικόπημα μ’ έπικεφαλής τό γνωστό λοχία Φουλγένδιο Μ πατίστα. Έ μ ε ιν α κατάπληκτος μαθαίνοντας τήν ιστο­ ρία αύτοΟ τοΟ λοχία. Φ αίνεται πώς δταν ήταν 11 χρόνων π ή γε μαθητευόμενος σ’ Ινα ράφτη. Έ π ε ιτ α , διαδοχικά, έκαμε τό γκαρσόνι, τόν υπηρέτη τών κλιναμαξών, τό μηχανικό σιδη­ ροδρόμων κ α ί τόν κουβαλητή σέ μιά φυτεία άπό ζάχαρη. Γιά πολλά χρόνια τό όνειρό του ήτανε, — γ ιά φανταστήτε! — νά γ ίν ει περουκιέρης μέ 2να μαγαζί δικό του. Δέν ήταν δμως ικανός. ’Α ντίθετα, δείχτη κε Ικανός ν* αρπάξει τήν έξουσία τής Κούβας. Ά κ ό μ α κα ί γ ιά τόν Τζιοβάννι Βιτσέντε Γκομέθ λένε πώς, προτού τρομοκρατήσει τήν Βενεζουέλα, ήταν φύλακας ζώων 6ως τήν ήλικία τών 30 χρόνων. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Α γ α π η τ έ , ό καθένας γνω ρίζει πώς στή Νότιο Α μ ε ρ ικ ή τά πάντα είναι δυνατά. "Ομως δέν πρέπει νά λησμονείς πώς μ’ δλο πού ή κα ταγω γή σου είναι άμφίβολη, είσαι ώστόσο πολίτης τών Ε νω μένω ν Πολιτειών. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

θ ά πάρουμε λοιπόν παραδείγματα πιό αξιόλογα, θ ά τά θυμίσω χΟμα, χωρίς τή σκοτούρα τής έκλογής. Ό νεαρός Κρόμβελ, 6 μέλλων Λόρδος Προστάτης, μάς περιγράφ εται άπό κείνους πού τόν είχαν γνω ρίσει, σάν πρόσωπο «στερη­ μένο άπό κάθε χάρη, στερημένο άπό δλα κείνα τά ταλέντα πού χρειάζονται γ ιά τήν κατάκτηση τής συμπάθειας τών άνθρώπων γύρω του». Στά χρόνια πού σπούδασε στό Λονδίνο ίγ ιν ε γνωστός πιό πολύ σάν πα ίχτη ς ποδοσφαίρου κα ί σάν 78

χειριστής σχοινιού πέδης, παρά σά σπουδαστής. Ή τ α ν με­ λαγχολικός, νευρικός, δειλός κα ί συγχρόνως βίαιος. Ά φ οϋ άφησε τΙς σπουδές, πέρασε μιάν άκαθόριστη περίοδο κα τά­ πτωσης καί κρίσης, διστάζοντας γ ιά κάθε σκοπό. Ό Ναπο­ λέων Βοναπάρτης δέν πέρασε ρόδινη πα ιδικ ή ήλικία. Ε ίναι γνωστές οί δυσκολίες πού άντιμετώπισε ή μάνα του γ ιά ν’ άναθρέψει τά πολλά πα ιδιά της. Στά χρόνια πού ήταν σπου­ δαστής στήν « Ώ τέ ν κ α ί Μπριέν» (A u tu n e t B rie n n e ) μάς περιγράφουν τόν νεαρό Ναπολέοντα σάν άπομονωμένο καί σιωπηλό, δπως πιό πολύ συμβαίνει μέ τούς μαθητές τών σπουδαστηρίων πού έρχονται άπό τήν έπαρχία. Οί συμμα­ θητές του τόν κορόϊοευαν γ ιά τήν έμφάνισή του πού ήταν δλο αύτοφαντασία κα ί γ ια τί έκανε τόν σπουδαίο. Πολύ εύθικτο φιλότιμο, άλαζόνας, στερημένος άπό λεπτότητες, Ετοιμος γι* άνακατώματα προκειμένου νά έπικρατήσει. 'Ομοιόμορφη ε ί­ ναι ή είκόνα πού δίνουν οί βιογράφοι του προτοΟ ξεπεΐαχτε ΐ. 'Ο Ναπολέων ό Τρίτος ε ίχ ε πατέρα Εναν άνθρωπο άρ­ ρωστο κ ι Ελαττωματικό στήν έμφάνιση. Ά νατρ άφ ηκε άπό τή μάνα του, έδειξε χαρακτήρα δύστροπο κα ί κλειστό καί γ ιά τοΟτο Εκείνη τόν έλεγε «ό γλυκός σκοτεινός.» Ή τα ν ψυχωμένος άπό μεγάλη δίψα γ ιά δόξα, πέρασε μιά νεανική ζω ή πολυτάραχη καί περιπλανήθηκε γ ιά άναζήτηση τύχης σέ πολλές χώρες τής Ε υρώπης κα ί τής ’Αμερικής. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

’Α λλ’ άν θά έφταναν τέτοιες έλαττωματικότητες γ ιά νά δημιουργηθεΐ ά π ’ αύτές Ενας άρχηγός, τότε θά είχαμε πολύ περισσότερους δικτάτορες παρά κράτη. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Πολλοί οί κλητοί, άλλ’ ευτυχώς, λίγο ι οί Εκλεκτοί.

79

Πολλοί μ εν οί κλητοί, όλίγοι δε οί εκλεκτοί.

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Στό βιβλίο τών «Κριτών» υπάρχει Ινα κεφάλαιο πού μι­ λάει γ ιά τό πραξικόπημα τοΰ Ά μ π ιμ έ λ εχ , πού, όντας γιός νόθος τοΟ Γεδεών, κατάκτησε τήν έξουσία μέ στρατό πού είχ ε σχηματίσει άπό φτωχούς κι άλήτες πού δ Ιδιος στρα­ τολόγησε καί όπλισε. Μέ τή βοήθειά τους σκότωσε, £νανΕναν, «πάνω στήν Ιδια πέτρα», δπως λέει τό βιβλίο, τούς έβδομήντα γιούς τοΰ Γεδεών πού είχ ε άποχτήσει άπό τΙς νόμιμες γυναίκες του. Στό ίδιο κεφάλαιο, τήν άφήγηση τοΰ έγκλήματος άκολουθεΐ Ινας άπόλογος, πρα γμ ατικά έξαλ­ λος, σχετικά μέ τήν άνάδειξη τοΟ πολιτικοΟ άρχηγοΟ. Ό άπό­ λογος λέει, πώς μιά μέρα τά δέντρα, άφοΟ άποφάσισαν νά διαλέξουν Ιναν άρχηγό τους, πή γαν πρώτα στήν έληά καί τής είπαν : «Κυβέρνα μας». Έ έληά δμως ά π ά ντη σ ε: « θ ά θέλατε νά μέ άναγκάσετε νά πάψω νά κάνω λάδι κ ι έτσι νά τιμώ τούς άνθρώπους κα ί τούς θεούς σύμφωνα μέ τό φυσικό μου, γ ιά νά γυρίζω δώ κα ί κ ε ΐ κάνοντας τόν άρχη­ γό σ α ς ;» Τότε τά δέντρα πή γα ν στή συκιά κα ί τής είπαν: « Έ λ α κ α ί θά είσαι ό άρχηγός μας». Ή συκιά άπάντησε»; « θ ά θέλατε νά μέ άναγκάσετε νά παρατήσω τή γλύκα μου, τούς καλούς καρπούς μου, γ ιά νά μέ σπρώξετε στούς δρό­ μους τοϋ κόσμου, όπου νά άσχολοΟμαι μέ πολ ιτική άπό τό πρ ω ϊ ώς τό βράδυ ;» Τ ότε τά δέντρα άποτανθήκαν στόάμπέλι κ α ί τοΟ ε ίπ α ν : « Έ λ α κα ί βασίλευε σέ μάς». Τό άμπέλι μέ τή σειρά του ά π ά ντη σ ε : « θ ά θέλατε νά πάψω νά κάνω σταφύλια, πού ό χυμός τους άνακουφίζει θεούς κ ι άνθρώπους στή θλίψη τους, κα ί νά μπώ έπικεφαλής σας γ ιά νά λέω φλυαρίες ;» Τέλος, τά δέντρα πή γαν στό άγκάθι κα ί τοΟ π ρ ό τεινα ν : « Έ λ α κα ί βασίλευέ μας», κ ι άμέσως τ ’ άγκάθι

άπάντησε : « Ά ν ή πρότασή σας νά μέ άνακηρύξετε βασιλιά είναι ειλικρινής, έλάτε, υπήκοοί μου, ν’ άναπαυθήτε στή σκιά μου, διαφορετικά, φωτιά νά β γ ει άπό τ ’ άγκάθια μου, νά σας κάψει κα ί νά σάς κάνει δλους στάχτη». Ό άπόλογος αύτός είναι, χωρίς άλλο, Ινας άπό τους πιό παράξενους πού βρίσκονται στή Βίβλο. Τό άγκάθι δέχεται νά κυβερνή­ σει τ ’ άλλα φυτά, έπειδή δέν ίχ ε ι τίποτε καλύτερο νά κάνει. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Λ ίγο σάς φ α ίν ε τα ι; ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Τό κάθε στέμμα δμως δέν είναι £να στέμμα ά π ’ αγκάθια. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Κ ι άν ή τ α ν ε ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Κ αλά είπα τε. 'Η άπάντηση, κύριε Ν τάμπλ Γιου, σάς τ ι­ μάει. Έ φύση τοΟ πρα γμ ατικά πολιτικοΟ άνδρός, συγκρινόμενη μέ κείνην τοΟ κοινοΟ άνθρώπου, πού ένεργεΐ μέ πολ­ λών είδών συμφέροντα κ ι έπιΟυμίες, μπορεΐ νά παρομοιαστεί μέ κείνην τοΟ άγκαθιοΟ, πού φαίνεται 2να φυτό στείρο ή κλειστό, συγκρινόμενο μέ τ ’ άλλα, κ ι δμως είναι άπλώς Ινχ διαφορετικό φυτό, £να φυτό, θάλεγα, πιό συγκεντρωμένο στόν έαυτό του. *0 άνθρωπος πού γεννιέται προορισμένος γ ιά τήν πολιτική, δέν κατορθώνει νά προσαρμοστεί στήν κανονική ζω ή κ ι άργά ή γρήγορα θά καταλήξει στό νά βρε! τό δρό­ μο του. Σ ιγ ά σιγά, πηγαίνοντας μπροστά, δλα τ ’ άλλα θά τοΟ γίνουν άδιάφορα κ ι οί βλέψεις του στή ζω ή θά περιοριστοϋν κα ί θά συγκεντρωθοΟν γύρω άπό κείνο τό μοναδικό σημείο, πού θά είναι ή μόνη π η γή γ ιά τίς άγωνίες καί τίς έπιθυμίες του. Ά ν ύπάρχουν πολιτικοί άνορες πού έπιθυμία τους είναι νά κατέχουν τήν έξουσία γ ιά νά πραγματο­ ποιήσουν, δπως λένε, τΙς ιδέες τους ή γ ιά νά πλουτίσουν ή 81

6

γ ιά ν’ άποχτήσουν γυναίκες κ ι άλογα καλής ράτσας ή γι* άλλους παρόμοιους σκοπούς, αύτοί δέν είναι παρά άθλιοι παρείσαχτοι. Ό πραγματικός πολιτικός Ανδρας κυνηγάει τήν έξουσία γ ιά τήν έξουσία. "Ολη του ή θέληση άποβλέπει στό νά πά ρει στά χέρ ια του τή διοίκηση. Οί ιδέες, οί διοργα­ νώσεις, ή ειρήνη, 6 πόλεμος, τό χρήμα, οί γυναίκες, τ* άλο­ γ α υπάρχουν γ ι’ αύτόν σάν όργανα ή σάν Αντικείμενα τής έξουσίας. “Ο χι τό Αντίθετο. Οί Ανθρωποι αύτοί πού κυβερ­ νούν τώρα, στή Ρώμη, στό Βερολίνο, στή Μόσχα, μπορούμε μήπως νά πούμε πώς ήταν Ανθρωποι πραγμ ατικά πρωτότυ­ ποι ; ’Ε κείνοι πού τούς γνώρισαν άπό νέους, τό διαψεύδουν, κα ί τοΰτο δέ δυσκολεύομαι νά τό παραδεχτώ κ ι’ έγώ. Δέν ήταν διόλου Ανθρωποι Ασυνήθιστοι. Π ρέπει δμως Αμέσως νά προσθέσουμε πώς δέν ήταν ούτε κοινοί Ανθρωποι. Ό κανο­ νικός Ανθρωπος είναι ένα χάος Από έπιθυμίες. ΤοΟ Αρέσει νά τρώει, νά κα πνίζει, νά πίνει, νά κ α τα χτδ γυναίκες, νά τρέφει καναρίνια, νά π α ίζει τέννις, νά πη γαίνει στό θέατρο, νά είναι καλά ντυμένος, ν’ Ανατρέφει πα ιδιά , νά μαζεύει γραμματόσημα, νά έχει Ινα έπάγγελμ α κα ί πολλά Αλλα πρά­ ματα. 'Ο κανονικός Ανθρωπος μένει στή μεσαία κατηγορία, Ακριβώς έπειδή δέ μπορεί νά κάμει διαφορετικά άπό τό ν’ Α πασχοληθεί μέ πολλές διαφορετικές έπιθυμίες. Ό Ανθρω­ πος δμως πού τόν κα τέχει ή Ασυγκράτητη τάση γ ιά τήν έ­ ξουσία, δέν όνειρεύεται Αλλο άπό τήν έξουσία. Έ έξουσία είναι ή κα ταδίκη του, ή έμμονη ίδέα του, τό έπάγγελμά του, ή οϊκογένειά του, ή εύχαρίστησή του. ’Ε πειδή όλάκερο τό ψυχικό δυναμικό του είναι άποροφημένο σ’ αύτό μονάχα τό σημείο, τούτο έχει ώς Αποτέλεσμα τό νΑ φαίνεται εύ­ κολα στό κοινό σαν £νας Ανθρωπος δχι Από τούς συνηθισμέ­ νους. Έ τ σ ι γ ίνεται ένας Αρχηγός. ΚατΑ τόν ίδιο τρόπο πού εκείνοι πού Αφοσιώνονται όλόκληροι στό θ ε ό γίνονται Αγιοι κ ι έκεΐνοι πού δέ ζοΰν παρά γ ιά τό χρήμα γίνονται δισεκατομμυριούχοι.

ΚΑΘΗΓΗΤΗ! ΠΙΚΑΠ

Υ π ά ρ χε ι μήπως διαφορά άνάμεσα στήν τρέλα καί σέ κ ε ί­ νο πού σείς λέτε «συγκέντρωση σ’ Ενα μονάχα άντικείμενο» ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ή διαφορά ύπάρχει στό είδος τοΟ άντικείμενου. Ε ίναι αυ­ τονόητο πώς οί δικτάτορες, οί ά γιοι, οί δισεκατομμυριοΟχοι, φαίνονται στόν κοινόν άνθρωπο κάπως σάν άπάνθρωποι. Ή συμπεριφορά τους δέ θά μποροΟσε νά γίνει κανόνας γενικός ζω ής χω ρίς νά μεταμορφωθεί ή γή σέ φρενοκομείο. Τήν άντίθεση τοϋ κοινοΟ άνθρώπου σέ μιά τέτοια μορφή έκφράζει άριστα ή βιβλική παραβολή μέ τήν ϊκφραση τής άρνησης τής έληάς, τής συκιάς κα ί τ ’ άμπελιοΟ νά μποΟν στήν πολι­ τικ ή ζωή. Προσέξτε καλά πώ ς τά φυτά δέν άπαντοΟν δτι δέ θέλουν, άλλά δτι δέ μποροΟν, γ ια τί, δόξα στό θ ε ό , τό φυσικό τους είναι νά είναι χρήσιμα κα ί νά κάνουν μιά ζω ή τα κ τι­ κή κι* δχι νά τρέχουν δώ κα ί κ ε ί, νά φλυαροΰν στούς δρό­ μους κα ί νά παίρνουν άέρα. χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Μερικοί έπιμένουν πώς ό Χ ίτλερ κ ι’ ό Μουσολίνι είναι πρ α γμ ατικά τρελοί, μέ τήν κλινική έννοια τοΟ δρου αύτοΰ. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Δέν ξέρω. Δέν είμαι ψυχίατρος. Γνωρίζω δμως τά έπιχειρήματα πού προβάλλουν οί δημοκρατικοί κ ι’ οί σοσιαλιστές πολιτικάντηδες γ ιά νά βεβαιώσουν αύτή τή διάγνωση κ α ί βρί­ σκω σ’ αύτά μιάν έπικύρωση τοϋ περιεχόμενου αύτοϋ τοΰ χαριεντισμοϋ τους. Έ ύπεροχή τοΰ άρχιφασίστα άπέναντι στούς άντιπάλους του είναι πρίν ά π’ δλα ή έ ξ ή ς : ’Ε κ ε ί­ νος άποβλέπει στήν άρχή, μόνο στήν άρχή, κα ί σέ τ ί­ ποτε άλλο έκτός άπό τήν άρχή. Μέ τούς κεφαλαιούχους ή μέ τούς προλετάριους, μέ τούς πα πάδες ή μέ τό διάβολο, τοΟτο είναι δεύτερο θέμα. Ε κ ε ίν ο πού ένδιαφέρει είναι ή έξουσία. Ό άποκλειστικός αύτός τρόπος πού αισθάνεται τήν πο λιτική, τοϋ έξασφαλίζει ?να σίγουρο τεχνικό προσόν άπέ-

ναντι στούς άντιπάλους του, πού συχνά είναι καλοί οικογε­ νειάρχες, καμιά φορά άκόμα «κύριοι» κ ι’ Εχουν «Ιδέες», «άρχές» , «προγράμματα», είναι δεμένοι μέ μόνιμα συμφέροντα, πρέπει νά λογοδοτήσουν πάνω στή δραστηριότητά τους σέ συνελεύσεις κα ί σέ συνέδρια κα ί, ξέχωρα ά π ’ τήν πολιτική, έχουν κ ι’ άλλες προτιμήσεις, σάν τή φιλολογία, τό κυνήγι, τό ψάρεμα μέ καλάμι, τή μουσική, τό γκόλφ, τήν πίπα , γ ιά νά μή μιλήσουμε παρά μονάχα γ ιά κείνες τΙς ψυχώσεις πού μ’ αυτές άσχολοΟνται τά εικονογραφημένα περιοδικά. Γ ιά νά μπορέσει νά υ ποταχτεί πλήρως ή κοινωνία στήν όλοκληρω* τικ ή έξουσία, πού ά π α ιτεί τήν άπόλυτη πρω ταρχικότητα τής πολιτικής, ό υποψήφιος δικτάτορας πρέπει νά είναι αύτός ό ίδιος ή ένσάρκωση καί τό θΰμα. Μέ μιά λέξη, γ ιά τόν όλοκληρωτικό άρχηγό ή πολιτική δέν είναι μιά σταδιοδρομία, άλλά Ενα άποκλειστικό πάθος. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ή λέξη «πάθος» προέρχεται άπό τό λατινικό P a ssio , πού σημαίνει τό νά υποφέρει κανείς, κύριε Ν τάμπλ Γιου. Μή τό λησμονήσεις. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Οί Έ λ λ η νε ς δέν είχαν άμφιβολίες γ ιά τό συναισθηματι­ κό χαρακτήρα τής τυραννίδας. Ό Σω κράτης ρωτάει τόν Π λά­ τωνα στήν «Π ολιτεία» : «”1σως γ ιά τούτο, άπό τούς άρχαίους άκόμα καιρούς, ό Έ ρ ω τα ς όνομάζεται τύραννος;». Ό ίδιος σαδισμός τών δικτατόρων είναι κά τι πού χωρίς άμφιβολία βγαίνει άπό τόν Έ ρ ω τα . Στό διάστημα τής προλεταρικής έξέγερσης τής περιοχής Ά γ κ ό ν α , στά 1914, ό Μου­ σολίνι Εγραψε νά κρατήσουν σημείωση Εκείνων πού διαδρα­ ματίστηκαν μέ τή δικαιολογημένη Εκείνη χαρά πού πρέπει νά νιώθει ό καλλιτέχνης μπροστά στή δική του δημιουργία. ’Ανήκε τότε στό σοσιαλιστικό κόμμα, ό τρόπος δμως πού Εκφραζόταν πρόδινε πώς ήταν κρυφή μέσα του ή άφοσίωση στό φασισμό. Ό Πιλσούδσκυ, στίς άναμνήσεις άπό τόν πό· 84

λεμο, έκμυστηρεύεται πώς ένιωθε βαθειά συγκίνηση στίς πρώ­ τες μάχες τοΟ πολέμου «δπως στόν πρώτο νεανικό του 5ρωτα κα ί στό πρώτο φ ιλί*. Ά κ ό μ α κα ί στό Εργο «ό Α γ ώ ν α ς μου» τοΟ Χ ίτλερ, πού είναι £να βιβλίο πρα γμ ατικά «μ α κ ά ­ βριο», δπάρχει §να μέρος έξαιρετικά χαρούμενο, δπου γ ίν ε ­ τα ι ή περιγραφ ή τής πρώτης συγκέντρωσης, πού σ’ αυτήν οί δικοί του έθνικοσοσιαλιστές χτυπήσανε μ έχρις αί'ματος τούς Αντιπάλους τους. Κ αί, γ ιά νά τελειώνω, θά ήθελα νά θυμί­ σω κ ά τι πού έκμυστηρεύτηκε δ Στάλιν, πα ρ ’ δλο πού ήταν άνθρωπος συνήθως κλειστός κα ί δύσπιστος. Ε ίπ ε μιά φορά στόν Κάμενεφ, «δέν υπάρχει, άλήθεια, τίπ οτε π ιό ήδονικό άπό τό νά βυσσοδομεΤς μέ λεπτομέρειες μιά πα γίδα, πού σ’ αύτή πρέπει νά πέσει χω ρίς άλλο ό κομματικός άντίπαλος, κ ι’ ίπει* τα νά πάς νά ξαπλώνεις στό κρεβάτι σου». ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Πιστεύετε πώ ς φτάνει νά δχει κανένας πάθος γ ιά κά τι, γ ιά νά κατορθώσει νά τό κάμει δικό του ; Γνωρίζω πολλούς πού δέ ζοΟν πα ρά γ ιά τό χρήμα κα ί κανένας ά π ’ αύτούς δέν έγινε δισεκατομμυριοΟχος. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Π ρέπει νά έπαναλάβω πώ ς δ άριθμός τών καλεσμένων ε ί­ ναι πάντοτε πολύ μεγαλύτερος άπό κείνο τών διαλεχτώ ν. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά ς άφήσουμε λοιπόν κα τά μέρος τό κοπάδι τών καλεσμέ­ νων κ ιά ς καταπιαστούμε μέ τή μικρή δμάδα τών διαλεχτώ ν. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ τ σ ι θ’ άφήσουμε τά μισοσκόταδα τής ψυχολογίας κα ί θά γυρίσουμε στήν πολιτική. Λοιπόν, κύριε Κυνικέ, πώς γ ί­ νεται νά δπάρχει δ προορισμός γ ιά κά τι άπό πρίν ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Τό πράγμα δέν είναι άπλό. Ε ίναι μιά διαδικασία μπερδε^ 35

μένη. Ά ν ϊχ ε χ ε καιρό κα ί περιέργεια, μπορούμε νά έξετάσουμε τά κυριώτερα στοιχεία. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Μπορώ νά πώ τή δική μου άποψη ; Νά, είναι, πρώ τ’ ά π ’ δλα, άπαραίτητο ό δποψήφιος νά πιστεύει στόν έαυτό του. Έ ν α βράδυ, μήνα Νοέμβρη, στό Φ ονταινεμπλώ, ό Ναπολέων ρώτησε τόν καρδινάλιο Φ ές, που τοΟ παραπονιόταν γ ιά τήν σύλληψη τοΟ Πίου τοΟ Ιβδομου, άν μποροΟσε νά διακρίνει κά τι στόν συννεφιασμένο ουρανό κ ι’ δταν 6 καρδινάλιος τοϋ άπάντησε «δχι», ό Ναπολέων τοϋ είπε: «Λοιπόν, μάθετε νά σωπαίνετε. Έ γ ώ βλέπω τό άστρο μου*. ‘Ο Ε ρ ρ ίκ ο ς τοΟ ΣαΙν-Σιμόν, δταν ήταν δεκαπέντε χρόνων, διέταξε τόν δπηρέτη του, κάθε πρω ί πού θά τόν ξυπνοΟσε, νά τοΟ ξαναλέει «Κύριε Κόμη, σηκωθείτε, γ ια τί Ιχ ε τε μεγάλα πρά γμ ατα νά κάμετε». Πιό άργά, ό ίδιος έστειλε στό Λουδοβίκο τόν δέ­ κατο δγδοο Ινα γράμμα που άρχιζε Ιτσ ι «Π ρίγκηπα, άκοΟστε τή φωνή τοΟ θ εο ύ πού μιλάει μέ τό στόμα μου». ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

Γ ιατί ό κόμης τοΟ ΣαΙν-Σιμόν άνάθεσε στόν δπηρέτη του τήν περίεργη αυτή πρω ινή δπόμνηση ; Μ πορεΐ νά είναι χ ρ ή ­ σιμο νά ζητήσουμε τήν αιτία. Φοβόταν ίσως μήπως τό ξεχ ά σ ε ι; “Ο χι, θά μπορούσε νά τό γράψει σ’ Ινα κομμάτι χα ρ τί κα ί νά τό στηρίξει κοντά στό κρεβάτι του ή νά τό κρεμά­ σει μέ μιά κλωστή πού άπό τό ταβάνι νά φτάνει ώς τή μύ­ τη του. *Η μηχανή αύτή δέν θα είχε τό ίδιο άποτέλεσμα. Ό δπηρέτης ήταν άπαραίτητος γ ια τ ί άντιπροσώπευε, κατά κ ά ­ ποιον τρόπο, τήν κοινωνία. Ό Τρότσκυ έγραψε: «Τό μεγα­ λείο τοΟ άρχηγοΟ είναι Ινα λειτούργημα κοινωνικό». Ό β α σιληάς είναι ή προϋπόθεση τών δπηκόων κ ι’ έκεΐνος πού δ ι­ ευθύνει, ή προϋπόθεση έκείνων πού τόν άκολουθοΟν. Σωστά οί Έ λ λ η νε ς πίστευαν πώς δέν ίκανε ό τύραννος τούς σκλά­ βους, άλλά οί σκλάβοι τόν τύραννο. Καθώς σέ μερικές πρω­ τόγονες μορφές ζω ής, τό όποκείμενο καθορίζει τό άντικεί-

μένο. «Αέν είναι τό ψάρι πού παίρνει τό δόλωμα, άλλα τό Βόλωμα τό ψάρι*. Μπορεϊ άκόμη νά π ε ι κανείς πώ ς κάθε Εθνος, μέ τόν καιρό, Ιχ ε ι τήν κυβέρνηση πού τοΟ άξίζει. Π ραγ­ ματικά, είδε ποτέ κανείς έλεύθερους λαούς νά δποτάσσονται σ*ήν τυραννία γ ιά πολύν καιρό κα ί λαούς δουλοπρεπείς νά χαίρονται τήν έλευ θερ ία; Τυραννοποιούς όνόμαζε ό Πλάτων τούς δημαγωγούς πού βοηθούσαν στήν αύξηση τών άνώμαλων όρμών τής νεολαίας κα ί γενιά «τυραννική» έκείνη πού προκαλοΟσε τήν ήθική κα ί τήν πολιτική άταξία στήν πολι­ τεία , εύκολύνοντας τό πραξικόπημα. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ό συλλογισμός σας θά ήταν πιό καθαρός άν είχε π ιό λί­ γ α άντικείμενα. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΕ

Ά ν τό πράγμα δέν σάς σκανδαλίζει, γ ια τί σάς ένοχλεϊ τό χρώμα του ; Σ κεφτήτε καλά, ή έπιχειρηματολογία θά ’πρεπε νά σάς είναι εύχάριστη. θ ά ’πρεπε νά σάς έλευθερώσει άπό κάθε συναισθηματικό κα τάλοιπο άτομικής άδυναμίας. Ά π ό τή στιγμή πού ξεπετιέται ή λάμψη τής άφομοίωσης τοΟ άρχηγοΟ μέ τή μάζα, ό δικτάτορας νιώθει νά πολλαπλασιάζοντα ι οί δυνάμεις του μέ ίλ ιγ γ ιώ δη τρόπο. Έ κοινωνική άφομοίωση άκριβώς είναι τό άθωότερο μέσο γ ιά τήν άνάδειξη τοΰ έκλεκτοϋ άπό τό κοπάδι τών καλεσμένων. Ό έκλεκτός β γαίνει ά π ’ αύτή μεταμορφωμένος. Χ άνει τά άτομικά του γνωρίσμα­ τα κ α ί παίρνει έκεΐνα πού όνειρεύτηκαν χιλιάδες συμπολί­ τες. Γ ίνεται, κυριολεκτικά, τό έξατομικευμένο προϊόν μιάς άσυγκράτητης όμαδικής άνάγκης. Στόν σύγχρονο μ αζικό πο­ λιτισμό, δλες οί πραγματοποιήσεις τής τεχνικής συντελοΟν στήν έξαρση τοΟ έκλεκτοΟ. Οί λίγοι, άνάμεσα στούς ίμοεθνεϊς, πού θά ξεφύγουν άπό τήν Οπνωση κα ί θά θελήσουν νά συζητήσουν γ ι ’ αύτόν κα ί νά τόν ξεγυμνώσουν, θυμίζον­ τας τήν κα ταγω γή του, τή τεμπέλικη νεότητά του, τήν πε­ ριορισμένη μόρφωσή του, τήν παληανθρωπιά του, τήν άδυ87

ναμία προσαρμογής του σέ μιά κανονική ζωή, θά κάμουν προσπάθεια μάταιη, γ ια τί, στήν πραγματικότητα, δ σημερι­ νές ΝτοΟτσε τοΟ φασισμοΟ, λόγου χάρη, γ ι ’ αυτό που παρα­ σταίνει στή φαντασία πολλών ’Ιταλών καί ξένων, έχει πολύ λίγες σχέσεις μέ τόν κύριο Μ πενίτο Μουσολίνι πού ήταν πρίν άπό τόν πόλεμο. Ή άλήθεια είναι πώς είναι έκεΐνος δ κύριος πού ίδρυσε τΙς πρώτες φασιστικές δργανώσεις, ό φα­ σισμός δμως δημιούργησε έπειτα τόν ΝτοΟτσε, περιβάλλον­ τας τό πρόσωπό του, τό πιό χυδαίο, μ ’ ένα πλήθος άπό άρετές, έλαττώματα, βλέψεις τοΟ έγώ-ίδεώδες έκατομμυρίων ’Ιταλών. Ά ν δοκιμάσετε νά κριτικάρετε τόν δικτάτορα ή νά συζητήσετε «άντικειμενικά» γ ιά τό πρόσωπό του καί γ ιά τή διαγω γή του μ’ έναν δποιον ’Ιταλό, είναι σά νά λέ­ γ α τε στήν έκκλησία, σέ μιά θρησκευόμενη : «Δέν καταλα­ βαίνετε, καλή γυναίκα, πώς τό άγαλμα τοΟ Α γ ίο υ Α ν τω ­ νίου, πού στεκόσαστε μπροστά του γονατιστή, δέν έχει ούτε καλλιτεχνική άξία κ ι’ είναι κα ί πράμα τής ντουζίνας άπό χα ρ τί πιεσμένο ;» 'Η καλή γυναίκα θά σάς έβγαζε τά μάτια. Τό νά κριτικάρετε τόν άρχηγό μπροστά σ’ ένα πού τόν π ι­ στεύει, είναι σά νά προσβάλετε κά τι τό ίερό αύτοΟ τοΟ ίδ ιου, πού ά π ’ αύτό έκεΐνος παίρνει παρηγοριά γ ιά ν’ άντέχε ι στίς δυσκολίες τής άθλιας ζωής του. Ε ίν α ι άκριβώς ή στενή Αφομοίωση άρχηγοΰ κα ί μάζας πού δημιουργεί τήν όργανική προσαρμογή στά δλοκληρωτικά κόμματα. Ά κ ό μ η κ ι’ άν ό Αρχηγός π ε ι ή κάμει τό Αντίθετο άπό κείνο πού έ­ λεγε κ ι’ έκανε χτές, καί διατάξει σφαγές άθώων, τ ΐ ένδιαφέρει α ύ τ ό ; Ό δεσμός, δ πιό δυνατός, πού ένώνει τόν άρχη­ γ ό μέ τή μάζα του δέν είναι ιδεολογικός ή προγραμματικός ή ήθικός. « Ά ν δ άρχηγός μου ένεργεΐ κ α τ’ αύτό τόν τρόπο, θά π ε ι πώ ς έχει λόγους νά τό κάνει». Έ τ σ ι σκέφτεται δ φασίστας ή δ κομμουνιστής. Κ ι’ έπειδή αύτός έχει πιά πεισθεΐ πώς δέν είχε στή ζωή του τήν έπιτυχία πού τοΟ άξιζε έξ αιτίας μονάχα τής έλλειψης πονηριάς κ ι’ έξ αίτιας υπερ­ βολικών έπιφυλάξεων, φτάνει ώς τό σημείο νά είναι ύπερή-

φάνος πού 6 «δικός του» άρχηγός είναι άξιος καί δυνατός κα ί ξέρει τόσο καλά νά ξεκάνει τους άντιπάλους. Σ ’ αύτό χρω στιέται ή Οπεροχή τοΟ όλοκληρωτικοΰ άρχηγοΰ πάνω στόν δημοκρατικό πολιτικό, πού οί έκλογεΤς του τόν βλέ­ πουν συνήθως κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια, σέ νέες έκλογ έ ς κα ί πού τόν θεωρούν ξένο. *. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Σήμερα τό πρω ΐ, άπό άπλή περιέργεια, ρωτήσαμε δ ιά ­ φορα πρόσωπα πού συναντήσαμε στό δρόμο, άν ήξεραν νά μάς ποΟν τό δνομα τοΰ σημερινού προέδρου τής 'Ε λβ ετικής ’Ομοσπονδίας. Δυό μονάχα μπόρεσαν νά μάς δώσουν μιάν άπάντηση κ ι’ άπ’ αυτές, μονάχα ή μιά ήταν σωστή. Στήν άλλη, ό πρόεδρος τοΟ περασμένου χρόνου είχεν άλλα χτεί μέ τόν σημερινό. Ο ί ύπόλοιποι μάς άπάντησαν μέ νοήματα άόριστα, σά νά θέλαν νά μάς ποΰν πώς ζητούσαμε πολλά. ΙΙερίεργος τόπος. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μά μήν πιστέψετε πώ ς οΕ πολιτικοί άνδρες £δώ είναι πιό παρακατιανοί άπό τούς άλλους κα ί πώ ς μέ μιά κα τάλ­ ληλη προπαγάνδα, £νας ά π ’ αυτούς δέ θά ήξερε νά γίνει ήμίθεος. Γιά τήν ώρα, τέτοια άνάγκη δέν υπάρχει, οΕ δου­ λειές πάνε καλά, ή ούδετερότητα άποδίδει, ή έμπιστοσύνη είναι άμοιβαία. 'Η ισορροπία τών καντονιών, τών γλωσσών καί τών τάσεων σ τηρίζετε καλά. Ά π ’ αύτή τήν αιτία, ή κοινωνική άφομοίωση τής μάζας μέ τούς άρχηγούς, βρίσκε­ ται, στήν 'Ε λ β ετία , στή φάση τοΰ πολυθεϊσμοΰ.

89

Το κόμμα τοϋ νηοψήφισύ δικτάτορα.

κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΤ

Σ τή Ρώμη γνωρίσαμε πολύ κόσμο πού άνήκει στό κόμμα πού κυβερνάει. ’Α καδημαϊκούς πού είναι ντυμένοι σάν ναύ­ αρχοι, στρατηγούς γεμάτους μετάλλια σάν ψάρια μέ λέπια, παπάδες άρωματισμένους μέ λιβάνι καί κυρίες τής άριστοκρατίας πού μοσκοβολοΟν ναφθαλίνη. ΠαντοΟ μάς δέχτηκαν μέ διασκεδαστική περιέργεια, σά νά είμαστε έρυθρόδερμοι. ’Ε κείνοι πού είχαν τήν καλοσύνη νά μάς προσκαλέσουν στό καφενείο ή στό έστιατόριο, δέν έλειψαν νά φέρουν μαζύ τους τούς κουνιάδους κα ί τίς θειές μέ τά σχετικά πα ιδιά κα ί στό τέλος μάς έκαναν τήν τιμ ή νά πληρώσουμε γ ιά δλους. Δέν πρόκειται δμως γι* αύτό πού θέλω νά μιλήσω τώρα. ’Αντίθετα, θέλω νά έκμυστηρευτώ πώς είναι διαφο­ ρετικοί οί δπαδοί μου στήν ’Α μερική. Πώς είναι λοιπόν δυνατό νά έξηγηθοΟμε μέ τόν ίδιο τ ρ ό π ο ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΤΝΙΚΟΕ

Μή βιάζεστε, τ ί διάβ ο λο ! Οί ποιητές, οί παπάδες, οί στρατηγοί, οί κυρίες κι* οί καβαλλιέροι τους θά έρθουν σέ σάς δταν θά έχετε π ιά κα ταχτήσ ει τήν έξουσία. ’Εκτός άπό έξαιρέσεις, αύτοί τρέχουν στήν έπιτυχία σάν τΙς μύγες στό μέλι ή, άν τό προτιμάτε, σάν τούς ποντικούς στό τυρί. Δ η­ μοκρατικοί κάτω άπό τή δημοκρατική κυβέρνηση, γίνον­ τα ι, φυσικά, φασίστες κάτω άπό τή φασιστική δικτατορία κα ί κομμουνιστές κάτω άπό τό σήμα τοΟ σφυροδρέπανου, θ ά μποροΟσε νά μάς γεννήσει άπορία ή στάση τών παπάδων, άν οί είδωλολάτρες δέ μάς είχαν προειδοποιήσει πώ ς ό σκοπός πού έπιδιώκουν οί νικητές άρέσει πάντοτε στούς θεούς. Ή χριστιανική θεολογία, πιό άργά, βοήθησε πνευματικά, δίνον­ τας τήν έξήγηση, πώς κάθε έξουσία προέρχεται άπό τόν θ εό .

"Οσο γ ιά τίς γυναίκες, ξέρουμε πώς ή τρυφερή ’Αφροδίτη ένιωσε πάντοτε μιά ξεχωριστήν έλξη γ ιά τόν 'Α ρ η , θεό τής δύναμης. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Σ ’ αύτό είμαι κ ι’ έγώ σύμφωνος. 'Ο κ. Ν τάμπλ Γιου δμως είπ ε δ,τι θά ’πρεπε νά π ε ϊ γ ιά νά έξηγήσει καθαρά τήν άμφιβολία του. Στήν πραγματικότητα, δπως είναι εύκολο νά κα ­ ταλάβει κανείς, αύτόν δέν τόν άκολουθεΐ, δχι μονάχα ό κό­ σμος αύτός πού άνάφερε κα ί πού άκολουθεΐ πάντοτε τόν πιό δυνατό, μά ούτε Ικεΐνος ό κόσμος πού άκολουθοΟσε τό φ ασιστικό ή τό έθνικοσοσιαλιστικό κόμμα πρίν άπό τήν κα­ τάχτησ η τής έξουσίας. Ε ίνα ι δμως άλήθεια πώς ό άριθμός αύτών πού τόν άκολουθοΟν μεγαλώνει άπό μήνα σέ μήνα κ ι’ είναι κιόλας πολλοί έκεϊνοι πού βλέπουν σ’ αύτόν τόν «άν­ θρωπο τής αύριον» καί τόν «μέλλοντα δικτάτορα τής ’Α με­ ρικής». ’Αλλά δέν τόν άκολουθεΐ ένα καθαρό κ ι’ άληθινό κόμ­ μα. Τό κόμμα έκεΐνο πού μ4ς περιγράφει ή φασιστική φιλο­ λογία, γ ιά νά τό διακρίνουμε άπό τ ’ άλλα σάν «ένα γρανιτένιο βράχο άπό συνειδήσεις κ ι’ άπό θελήσεις», σάν «μιά σ ι­ δερένια άκολουθία όρκισμένη στό θάνατο» καί σάν πάνω κ ά ­ τω «ένα μονάχα σώμα κα ί μιά ψυχή στίς διαταγές ένός άρχηγοΟ». ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Καταλαβαίνω πώς σχηματίσατε μιάν έσφαλμένη άντίληψη γ ιά τή δημιουργία, άπό τήν άρχή, κα ί τήν άνάπτυξη ένός φασιστικού κόμματος. Ά ν , λόγου χάρη, παρακολουθήσουμε άπό κοντά τίς μεταλλαγές στήν έσωτερική συγκρότηση τοϋ ίταλικοϋ φασιστικοΰ κόμματος, δέ θά είναι δύσκολο νά βεβαιωθοϋμε πώ ς σέ κάθε φάση τής ταραγμένης πολιτικής άναπτυξής του, άλλαζε ριζικά. Οί πρώτες φασιστικές δργανώ· σεις πού σχηματίστηκαν στίς κυριώτερες ιταλικές πόλεις στό 1919, ήταν συγκροτημένες σχεδόν άποκλειστικά άπό πρώην έθελοντές τοϋ πολέμου, άξιωματικούς πού είχαν άπολυθεΐ, 91

άνάπηρους, τολμηρούς καί φοιτητές. Στό 1920, τό φασιστι­ κό κίνημα άπλώθηκε στίς έξοχές ,ένισχυμένο άπό τούς μ εγά ­ λους γαιοκτήμονες κα ί μέ τήν προσέλευση σ’ αύτό πολλών μικροϊδιοκτητώ ν χωρικών, πού είχαν πλουτίσει στόν πόλεμο κα ί πού άγωνιοΟσαν νά γλυτώσουν τά κέρδη τους, πού π ί­ στευαν πώ ς κινδύνευαν άπό τΙς διεκδικήσεις τών μεροκαματιάρηδων κα ί τών μισθωτών. Τ ότε ήταν πού ό Ν τ’ Ά ννούτσιο όνόμασε τόν φασισμό «μιά άγροτική σκλαβιά». "Ομως, στά 1921 κ α ί 1922, έπειτα άπό τήν άποτυχία τών σοσιαλι­ στών πού ήθελαν νά πάρουν τά έργοστάσια, ό φασισμός κα­ τάχτησ ε, μιά - μιά, καί τΙς πόλεις. Ά ν ήταν λ ίγοι οί έργάτες πού προσχώρησαν σ’ αύτόν, ήταν δμως πολλοί οί τεχνίτες, οί μικροεμπορευόμενοι, οί μικροβιομήχανοι, οί τεχνικοί, οί άνεργοι κ ι’ οί ξεπεσμένοι χω ρίς έπάγγελμα. Στό 1923, ίπ ειτα άπό τήν πορεία έναντίον τής Ρώμης, στό φασιστικό κόμ­ μα εισχώρησαν ή κρατική γραφειοκρατία, οί έργάτες κ ι οί τεχνικοί πού έξαρτιόνταν άπό τΙς μεγάλες δημόσιες έπιχειρήσεις, κα ί οί πολιτικάντηδες τής έπαρχίας, τών άστικών κομ­ μάτων πού είχαν νικηθεί. Τέλος, δπως λέει ό Μουσολίνι, στό 1925, ΐό φασιστικό κόμμα άνανεώθηκε πλήρως έξ αίτίας τό­ σο τής δυσαρέσκειας πού ε ίχ ε προκαλέσει ή οικονομική κ ι’ ή φορολογική πολιτική τής κυβέρνησης δσο κα ί τής δια τα ­ ραχής πού προκάλεσαν μέ έκδηλώσεις, πολλά φασιστικά στε­ λέχη στό διάστημα τής κρίσης Μ ατεότι. Ε πο μ ένω ς, άπό τό 1919 ώς τό 1925, δηλαδή μέσα σέ πέντε χρόνια, ή κοινωνι­ κή σύνθεση τοΟ ιταλικού φασιστικού κόμματος άλλαξε δλως διόλου πέντε φορές. Α ν α π ο δ ιές έσωτερικές πιό πολύπλοκες, θορυβώδεις καί μακρυνές σέ διάρκεια, άντιμετώ πισε τό γερμανικό έθνικοσοσ ιαλιστικό κόμμα προτού νά φτάσει στήν άρχή. Στούς πρώ­ τους πυρήνες πού, άπό τήν άρχή τού 1919 ώς τά μέσα τού 1921, συγκροτούσαν στό Μόναχο τό «Γερμανικό έργατικό κόμμα» κα ί στή Νυρεμβέργη τό «Γερμανικό κοινωνικό κόμ­ μα» συμμετείχαν άξιω ματικοί τών «έλεύθερων σωμάτων», 92

δημοσιογράφοι, γιατροί, τεχνίτες χρεωκοπημένοι, υπάλλη­ λοι, σπουδαστές κ ι’ άκόμα κάποιος έργάτης λ ιποτά χτης άπό τίς όργανώσεις της τάξης του. Οί βαυαρικές χω ριστικές ένώσεις ήταν τότε σέ άριθμό μελών πιό δυνατές κ ι’ έπηρέασαν μέ τρόπο άποφασιστικό τό N S D A P (Γερμανικό έθνικο-σοσιαλιστικό έργατικό κόμμα), ώστε νά γίν ει §να κόμμα τής δυσαρεστημένης μεσαίας τάξης τών πόλεων. Τέτοιο Εμει­ νε άκόμα κ ι’ δταν, στό τέλος ’Ιουλίου τοΟ 1921, ό Χ ίτλερ ξεκαθάρισε τούς Ιδρυτές τοϋ κόμματος κ ι’ έπιβλήθηκε ό Ιδιος σάν Φύρερ. Τό N S D A P πήρε άριθμητική άνάπτυξη στά 1922 καί στά 1923, άκόμη κα ί έξω άπό τή Βαυα­ ρία. Έ έξέγερση ( p u ts c h ) πού σημείωσεφοβερήν ά π οτυχία τό Νοέμβρη τοϋ 1923 έξ αιτίας τής άντικοινοβουλευτικής τ α χ τ ι­ κής του, μαζύ μέ τήν παραίτηση άπό καινούργια πραξικοπή­ ματα, άφησε τό έθνικοσοσιαλιστικό κόμμα νά μ π ει, γ ιά κάμ­ ποσο καιρό, έπί κεφαλής τών άγροτικών τάξεων πού είχαν έπωφεληθεΐ ξεχωριστά άπό τήν άναστάτωση κα ί γ ιά τοϋτο ήταν δυσαρεστημένες μέ τά συντηρητικά κόμματα στά όποΤα ίδωσαν πιά τέλος. Στή Γερμανία τοϋ βορρί, δπου προηγου­ μένως τό N S D A P είχ ε άπαγορευτεΤ, έβαλε πόδι στήν τάξη τών άξιωματικών καί τών γαιοκτημόνων τό Γερμανολαϊκό κόμμα, πού μεγάλο μέρος άπό τά ένεργά στελέχη του υπο­ χρεώθηκε πιό άργά νά περάσει άπευθείας στόν έθνικοσοσιαλισμό. Στό τέλος τοϋ 1924, δταν ό Χ ίτλερ ήταν στή φυ' λακή έξ αίτία ς τής έξέγερσης (p u ts c h ) τοϋ περασμένου χρό­ νου, τό N S D A P πέρασε σοβαρή κρίση, κα ί στή διάρκειά της χω ρίστηκε σέ δυό έμάδες κ ι’ έχασε τό πιό μεγάλο μέρος τών όπαδών του. Έ οικονομική βοήθεια τοϋ έπόμενου χρόνου» ύπεράφθονη σέ άμερικανικά δάνεια στή Γερμανία, ξεκαθάρι­ σε άπό τήν ύπαιθρο τήν έθνικοσοσιαλιστικήν έπίδραση. ’Από τό 1925 ώς τό 1929, μπορεΐ κανείς νά π ε ϊ πώ ς ό Χίτλερ άναγκάστηκε ν’ άνασυγκροτήσει τό κόμμα του πάνω σέ καινούρ­ γιες βάσεις μέ τό νά έπω φ ελεΐται άπό δ,τι τοϋ πρόσφεραν. Σ τ ή Ρηνανία, πολλοί μικρέμποροι χρεωκοπημένοι, καθώς

κα ί όμάδες έργατών χω ρίς δουλειά, άκολοΰθησαν τούς Γκρέγκορ, Στράσσερ κα ί Γκαΐμπελς. Στήν άνατολή άκολοΰθησαν τόν "Οττο Στράσσερ κάμποσοι πού αύτομόλησαν άπό τή σο­ σιαλδημοκρατία κα ί τόν κομμουνισμό. Τόν Γερμανό έθνικιστή Στέρ, άρχηγό μιάς όργάνωσης δπαλλήλων, άκολοΰθησαν πολ­ λοί ά π’ αΰτούς. *() λεγόμενος Μπούντ ντέρ ’Αρταμάνεν άπορόφησε 2ναν άριθμό άνεργων νέων στήν Οπαιθρο, γα ιοκτή ­ μονες στήν Πομερανία καί σ’ άλλες περιοχές, καθώς κα ί πο­ λυθόρυβες όμάδες άπό φοιτητές σ’ δλες τίς πανεπιστημιακές πόλεις δπου ή ιδέα ν’ άποχτήσουν οί νέοι αύτοί στό μέλλον ?να δίπλωμα, συνοδεύονταν μέ τήν πρόγνωση μιας σίγουρης άνεργίας. “Οταν ξέσπασε ή μεγάλη οικονομική κρίση τοΟ 1929, τό N S D A P είχ ε στήν κατοχή του στέρεα στηρίγματα γ ιά τήν πάρα πέρα γ ιγ α ν τια ία άνάπτυξή του. Οί κατεστραμ­ μένοι μικροί έμποροι συγκρότησαν άμέσως τόν πυρήνα τής άστικής όργάνωσης κα ί δίπλα σ’ αύτούς έτρεξαν, σέ πιό μεγάλο πάντοτε άριθμό, οί δπάλληλοι κ ι οί έλεύθεροι έπαγγελματίες, που τά χρόνια έκεΐνα άποτελοΟσαν κατηγορίες υπερβολικά πο­ λυμελείς. Στό 1930, τό N S D A P πέτυ χε νά πά ρει στά χέρια του τή διεύθυνση τοΟ κινήματος τών χωρικών σέ διάφορες π ε. ριοχές, είδικώτερα δμως στή Γερμανία τοΟ βορρά, έξάπτοντας ώς τόν παροξυσμό τό αίσθημα τής έπανάστασης πού από κ α ι­ ρό θερμαίνονταν. Πολλές διακυμάνσεις, ώστόσο, δοκίμασε ή έθνικοσοσιαλιστική έπίδραση άνάμεσα στό βιομηχανικό προ­ λεταριάτο, πού ζωηρά τό διεκδικοΟσε τό κομμουνιστικό κόμ­ μα. Σίγουρες έπιτυχίες σημείωσε τ ό Ν β ϋ Α Ρ στά χρόνια 1929 κα ί 1930 άνάμεσα στούς έργάτες τής Σαξωνίας, τής θου ρ ιγκίας, τοϋ Μ έκλεμπουργκ, τοϋ Μπάντεν. ’Α λλ’ άν στόν άνταγωνισμό άνάμεσα στίς δυό δημ αγω γίες φάνηκε πώ ς οί έθνικοσοσιαλιστές είχαν έπιτυχίες άνάμεσα κ α ί στούς άνεργους έργάτες τοϋ Βερολίνου, τά πλεονεκτήματα αυτά, κα τά £να μέρος, πή γαν χαμένα τόν ’Ιούνιο 1930, δταν ξέσπασε ή σύγ­ κρουση μεταξύ "Οττο Στράσσερ κα ί Χ ίτλερ. Φ άνηκε τότε πώς τό έξτρεμιστικό πρόγραμμα τοϋ Στράσσερ θυσιάζονταν 91

στίς υποχρεώσεις πού 6 Χ ίτλερ ε ίχ ε άναλάβει άπέναντι τών μεγάλων βιομηχάνων. Έ έπαναστατική Ανικανότητα της διεύ­ θυνσης τοΟ άνταγωνιζόμενου κόμματος, έμπνευσμένη άπό τή Μόσχα, ήρθε ώστόσο σέ βοήθεια τοΟ Χ ίτλερ, προμηθεύοντάς του, χρόνο μέ τό χρόνο, ?να πάντοτε πιό μεγάλο άριθμό άπό προλεταριακά στοιχεία, πού είχαν άπογοητευτεί στίς έλπίδες τους γ ιά μιά σοσιαλιστική έπανάσταση καί πού ήταν πρό­ θυμα νά χτυπηθούν γ ιά κάθε ύποκατάστατό της, πάντως νά χτυπηθούν. Ά λ λ ά γ ι’ αύτά, άρκετά είπαμε ώς τήν ώρα. Π ι­ στεύω νά σάς έπεισα πώ ς οί φαντασιώσεις γ ιά «γρανιτένιο βράχο» καί «σιδερένιες Ακολουθίες», δσο κι Αν είναι συχνές στή φ ιλολογία τής φασιστικής Απολογίας, δέν άνταποκρίνονται διόλου στήν πραγματικότητα. Ά λ λ ά , γ ιά νά συνεχίσουμε τή συζήτηση στό σημείο πού τήν είχ ε Αρχίσει ό κ. Ν τάμπλ Γιου, πρέπει νά πώ δτι άκόμη δέν κατάλαβα καλά τ ΐ σόϊ πράγμα μπορεί νά είναι οί όπαδοί του. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Γ ιά νά τά πούμε μέ λ ίγα λόγια κα ί χω ρίς νά θέλω νά προσβάλω τόν κ. Ν τάμπλ Γιου, σάς πληροφορώ πώς πρόκει­ τα ι γ ιά κόσμο Αξιο πολύ λίγη ς προσοχής κ α ί τιμ ής. Ε κ τ ό ς Από μερικούς στρατιωτικούς, προσωπικούς του φίλους Από τόν καιρό τοΰ ευρωπαϊκού πολέμου κι άπό τήν έξέγερση γ ιά τό B o n u s, κ ι’ άπό κάποιο φτωχό σπουδαστή, στίς συγκεν­ τρώσεις του συνάντησα δυσαρεστημένους ά π ’ δλες τίς τάξεις, έμπόρους χρεωκοπημένους, έργάτες Ανεργους, γυναικούλες πολύ ή λίγο ύστερικές, χω ριάτες κατεστραμένους Από τήν φορολογία κ α ί τίς ύποθήκες. Νά πώ είλικρινά, καμιά φορά μοΰ φαινόταν πώ ς έπαιρνα μέρος σέ συγκεντρώσεις τοΰ Στρατοΰ Σω τηρίας. Ε ίλικρινά, έκεϊνο πού μέ Απασχολεί δέν είναι ή ταπεινή κοινωνική προέλευση τών πιό πολλών δπαδών τοΰ κ. Ν τάμπλ Γιου (οί δώδεκα άπόστολοι τού Χριστού δέν ήταν ψαράδες ;), άλλά ή άπειθαρχία τους, ή άταξία πού έπικρατεΐ στό πνεύμα τους, ή προστυχιά τους. "Ο ,τι κ ι Αν σκεφτεϊ

κανείς γ ιά τά κυριαρχικά καθεστώτα, δέν μπορεί ν’ άρνηθεΤ πώς άντιπροσωπεύουν τήν πιό αυστηρή άποκατάσταση τής άρχής τής ιεραρχίας κα ί τής κοινωνικής ευταξίας. Νά πώ τήν άλήθεια, στό τελευταίο διάστημα, προσπάθησα νά τρα­ βήξω πρός τό μέρος τοΰ κ. Ν τάμπλ Γιου καί κανένα πρόσωπο άνώτερης ποιότητας, καθηγητές πανεπιστημίου, κα λλιτέ­ χνες, κυρίους... ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Προσοχή κ. Ν τάμπλ Γιου. Μή δε χ τε ίτε άνάμεσα στους όπαδούς σας τά άπ αιτητικά, φορτικά κα ί κακόπιστα πρό­ σωπα πού ό σύμβουλός σας θά ήθελε νά προσελκύσει γ ιά σάς. Αύτοί νάρθουν πιό άργά. “Ο χι άμέσως. Έ άλήθεια ε ί­ ναι πώς £να όλοκληρωτικό κίνημα, δταν κατακτήσει τήν έξουσία, γ ίνεται ί-να κόμμα τάξης, μάλιστα γίνεται τό κόμ­ μα τής τάξης. Προτοΰ δμως νά φτάσει έκεΐ, πρέπει νά είναι, σέ μέτρο άπόλυτο κ α ί χω ρίς συμβιβασμούς, τό κόμμα τής άταξίας. Σ είς είστε άκόμα σέ κείνη τή φάση δπου πρέπει νά ψαρεύετε σέ θολά νερά. Μή ντρέπεστε λοιπόν γ ιά τούς σημερινούς όπαδούς σας. Γ ιά χάρη αύτονών τό κίνημά σας ε ίναι σύμφωνο μέ τή φασιστική καί τή ναζιστική πείρα, κ α ­ θώς έπίσης μέ τή μεγάλη παράδοση τών δικτατορικών κομ­ μάτων σέ κάθε έποχή. Β έβαια, δέν θά έχετε λησμονήσει έκεΐνο πού ό Ιδιος ό καθηγη τής Π ικάπ, έδώ κα ί μέρες, θύμισε γ ιά τούς τύραννους τής άρχαίας Ε λ λά δ α ς. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ά ν έκεΐ τό πάτε, δέν μπορώ νά μή συμφωνήσω, θεω ρώ δημοκρατική βλακεία νά υποστηρίξω πώς ή τυραννία ήταν πάντοτε τό άποτέλεσμα μιας συνωμοσίας τών άνώτερων κοι­ νωνικών τάξεων ένάντια στό λαό. Τό άντίθετο, οί άρχαίοι τύραννοι, άκόμα κ ι’ δταν δέν ήταν οί Ιδιοι άπό κα ταγω γή πληβειακή, στηριζόταν πάντοτε στούς πληβείους κ ι’ έπρεπε νά παλαίψουν ένάντια στήν άριστοκρατία. Τό ίδιο, λίγο ή πολύ, συμβαίνει μέ κάθε άλλην άπολυταρχία. 96

ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Γ ιά Ιναν πολύ άπλό λόγο. Οί διαφωνίες άνάμεσα στήν τυραννική κυβέρνηση κα ί στίς άνώτερες τάξεις είχαν πά ντο­ τε τήν πη γή τους στό γεγονός δτι αύτές, στίς καταστάσεις πού παρουσιαζόταν, ήταν οί μόνες δυνάμεις πού μποροΟσαν νά έλέγξουν τήν κυβέρνηση αύτή κα ί νά τής περιορίσουν τά καπρίτσια. Έ τ σ ι, στήν ιστορία τής άπολυταρχίας προβάλλει σάν κύριογνώρισμα Ινας μόνος άνταγωνισμός, μεταξύ τοΟ μο­ νάρχη άπό τό gva μέρος κα ί τοΟ πά πα, τών έπισκόπων καί τών βαρώνων άπό τό άλλο, Ινώ τόν Ιδιο καιρό, ή άστική τ ά ­ ξη δέ σκοτιζόταν παρά μονάχα γ ιά δουλειές. ΆφοΟ στίς κα­ ταστάσεις τΙς πιό καθυστερημένες, τά κοινωνικά φαινόμενα παρουσιάζονται συνήθως στήν πιό άπλή τους μορφή, τίποτε στό ζήτη μα τοϋτο δέν είναι πιό διδαχτικό άπό τήν ιστορία τοΟ Ίβ ά ν τοϋ Τρομερού, στή χαώδη περίοδο τής βασιλείας του, Ιπ ε ιτ α άπό τούς πολέμους έναντίον τής Πολωνίας καί τής Λιδονίας. 'Ο Ί β ά ν ήξερε νά έκμεταλλευτεΐ τό λαϊκό μ ί­ σος έναντίον τών Βογιάρων, πού κ ι έκεϊνος δέν τούς είχ ε έμπιστοσύνη, καί μέ στοιχεία πού διάλεξε άνάμεσα στή πλέ­ μπα, δημιούργησε τήν Ό πρ ίτσνινα, κά τι πού φάνηκε πρίν άπό τή σύγχρονη Γκεπεού. Τέσσερις χιλιάδες Βογιάροι θα­ νατώθηκαν κ ι οί περιουσίες δσων μπόρεσαν νά γλυτώσουν, δημεύτηκαν. Ε ν ν ο ε ίτ α ι πώς ή σχέση άνάμεσα στό όλοκληρωτικό κόμμα άπό τό gva μέρος καί τή μάζα άπό τό άλλο, είναι μιά άλλη υπόθεση, θ ά ζυγώσουμε στά δικά μας περ ι­ στατικά, θυμίζοντας τό κίνημα πού στήριξε τόν Λουδοβί­ κο Βοναπάρτη στό πραξικόπημα του. Έ ν ώ θά σας διαβάζω τήν σπουδαία περιγραφή πού μάς άφησε ό Μάρξ στό δικό του «Δεκαοχτώ Μπρυμέρ» τής « Ε τα ιρ ία ς τής δεκάτης Δεκεμ­ βρίου», θά νιώσετε νά πλανιέται π ιά γύρω ή πρω ινή αύρα τών δικών μας χρόνων. Δόστε παρακαλώ τήν προσοχή σας: «Μέ τήν πρόφαση τής Γδρυσης μιδς έταιρίας άγαθοεργοϋ σκοποΟ, τό κοινωνικό κατακάθι τοΟ Παρισιού όργανώθηκε σέ τομείς μυστικούς. Κάθε τομέας διευθύνονταν άπό πρ ά­ 97

κτορες βοναπαρτικούς. *0 άνώτερος άρχηγός ήταν Ενας στρα­ τηγός βοναπαρτικός. Δ ίπλα, κατεστραμένα, βρώμικα Υπο­ κείμενα, μέ μέσα ζωής Οποπτα καί πού δέν ξέρει κανείς άπό ποΟ ήρθαν. Δ ίπλα, χαμένα κοινωνικά άποβράσματα κα ί τυχοδιώ χτες τής άστικής τάξης κι άκόμα άλήτες, στρατιώτες άπόταχτοι, άπέφοιτοι τών φυλακών, κατάδικοι πού είχαν άποδράσει, άπατεώνες, σαλτιμπάγκοι, άτομα τής τελευταίας υποστάθμης, πορτοφολάδες, ταχυδαχτυλουργοί, χαμάληδες, ρουφιάνοι, κανταδόροι, σκουπιδιάρηδες, τροχατζήδες, πλ α­ νόδιοι γανω τζήδες, διακονιάρηδες, τέλος πάντων, ή άκαθόριστη, περιπλανώμενη καί ρευστή μάζα πού οΕ Γάλλοι όνομάζουν «άλητεία». Μ’ αύτά τά σ τοιχεία, πού μαζί τους είχε δεσμούς, συγκρότησε ό Β οναπάρτης, τό άποθεματικό τής « Ε τα ιρ ία ς τής δεκάτης Δεκεμβρίου». Ε τ α ιρ ία άγαθοεργοΟ σκοποΟ; Ναί, μέ τήν έννοια πώ ς δλα τά μέλη της, κα ί μαζύ κ ι ό Βοναπάρτης, νιώθανε τήν άνάγκη νά εύεργετηθοΟν αύτοί οί ίδιοι σέ βάρος τοΟ έθνους πού μοχθούσε. Έ ν α ς τ έ ­ τοιος Βοναπάρτης, πού γίν ετα ι άρχηγός άπό περιμαζώματα, πού σ’ αύτά βρίσκει, σ’ έκταση δλο κ α ί πιό πλατειά , τήν έξυπηρέτηση έκείνων τών άτομικών του συμφερόντων πού κυ ­ νηγάει, αύτό τό κατακάθι πού είναι καταδιω γμένο άπό δλες τίς τάξεις, στή μόνη τάξη πού σ’ αύτή μπορεί άπόλυτα νά δπολογίσει, αύτός είναι ό άληθινός Βοναπάρτης. Ό Βοναπάρτης χω ρίς λόγια. Μ ερικοί άπό τούς τομείς σ’ άνθρώπινο ύλικό τής έταιρίας αύτής, στριμωγμένοι στά βα­ γόνια, ώφειλαν, στά ταξίδια του, νά τόν έμφανίζουν τριγυρισμένον άπό ένα κοινό, νά έκφράζουν τόν δημόσιο ένθουσιασμό, νά φωνάζουν «Ζήτω ό αύτοκράτορας», νά προσβάλουν κα ί νά ξυλοφορτώνουν τούς δημοκρατικούς. Κ ι δλ’ αύτά, φυσικά, κάτω άπό τήν προστασία τής ’Αστυνομίας». "Ω ςέδώ μιλάει ό Μάρξ. “Ενα σύγχρονο κίνημα όλοκληρωτικής μορφής, συγκρινό· μενο μέ τό βοναπαρτικό, παρουσιάζει φυσικά διαφορές άπό πολλές άπόψεις κα ί κυρίως σχετικά μέ τήν κοινωνική συγ­

κράτηση κα ί μέ τά προβλήματα πού έξετάζει. Στόν ιτα λι­ κό δμως φασισμό τοΟ 1919 — 1921 μπορούσαν νά ξεχωριστοΟν πολυάριθμα παρόμοια σ τοιχεία μ’ έκεΐνα τής « Ε τ α ι­ ρίας τής δεκάτης Δεκεμβρίου». Δ ίπλα στούς φοιτητές, στούς πρώην άξιω ματικούς, στούς άνεργους καί χωρίς άστικό έπάγγελμα, στούς πρώην «άρντίτι» (τολμηρούς), πολυάριθμοι ήταν οί άλάνηδες κι οί έξ έπαγγέλματος έγκληματίες. μ.

ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Οί ’Ιταλο ί έγκληματίες είναι τόσο υπάκουοι στίς συστά­ σεις τών ά ρ χ ώ ν ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν είχαν προσφέρει υπηρεσίες δωρεάν. 'Ο έγκληματίας πού δεχόταν νά μ π ει στή διάθεση τής φασιστικής οργάνω­ σης, έβλεπε νά άτονε! ή άπαγόρευση τής διαμονής του κ ι ή ειδική έπιτήρηση πού τοΟ ε ίχ ε έπιβληθεΐ, κ ι έπαιρνε μιάν άμοιβή γ ιά κάθε πατριω τικό έγκλημα πού γ ι’ αύτό θά μπο­ ρούσε νά θεωρηθεί ένοχος. ’Α λλά, χωριστά ά π ’ αύτό, τολ­ μώ νά πώ πώ ς ό άλήτης φτάνει αύθόρμητα σ’ αισθήματα άντιδραστικά. Νιώθει άποστροφή γ ιά τήν προλεταριακή τά ­ ξη, πού ά π ’ αυτήν προέρχεται, κ ι όνειρεύεται μ’ ένα καλό κόλπο νά έπιτύχει νά ζ ε ΐ άπό κάποιο είσόδημα. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Νά μοΟ έπιτρέψ ετε νά σάς πώ χωρίς υποκριτικές π ε­ ριστροφές, πώς σχετικά μέ τή χρησιμοποίηση έγκληματιών στόν πολιτικόνάγώ να, έμεΐς οί ’Αμερικανοί δέν έχουμε τίπ ο ­ τα νά διδαχτούμε άπό σάς. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ πρω τοτυπία τοΰ φασιστικοΰ κινήματος ξεκινάει άπό τό γεγονός, πώς άκόμα κι άν πολλά άπό τά τμήματά του ξεπηδοΰν μέ τήν εύνοια τών κυρίων τους, τών στρατιωτικών άρχών κα ί τής πολιτικής άστυνομίας, δμως δλοι αύτοί ένεργοΰν μέ τόν μυστικό ή φανερό σκοπό νά τά χρησιμοποιήσουν σάν πρό­

σκαιρα δργανά τους κ ι έπειτα ν’ άπαλλαγοΟν ά π ’ αύτά. Τό κίνημα ώστόσο έξελίσσεται σ’ αύτόνομη πολιτική ζωή, ξε­ περνάει τά δρια που οί προστάτες του λογάριαζαν νά τοΟ άναθέσουν κα ί, τελικά, βάζει ύποψηφιότητα στήν ίδ ια τή διεύθυνση τοΟ κράτους. Τό μυστικό τή ς καλοτυχίας αύτής τοΟ φασιστικοϋ κόμματος είναι ούσιαστικά τοποθετημένο στή θέση πού κρατάει στήν κοινωνία, άνάμεσα σέ μιά διευθύνουσα τάξη πού είναι άνίκανη ν’ άντιμετω πίσει τΙς καινούργιες άνάγκες τής χώρας κα ί σέ μιάν άντιπολίτευση πού είναι άνί­ κανη νά τήν άντικαταστήσει. Τό φασιστικό κόμμα, γ ιά νά καταλάβει αύτή τή θέση μέ τόν πιό χρήσιμο τρόπο κα ί ν’ αρπάξει τήν τύχη άπό τά μαλλιά, Εχει άνάγκη νά τό διευθύ­ νει ένας άρχηγός διψασμένος μέχρι τρέλας γ ιά έπιτυχία κ ι’ έφοδιασμένος μέ δημ αγω γικά προσόντα άπεριόριστα, πού νά έχει στή διάθεσή του μιά μάζα άπό ξυπόλυτους, χρεωκοπημένους, διωγμένους άπό τήν κοινωνία, άπελπισμένους. Μιά μάζα έπαναστατημένη κατά τής διευθύνουσας τάξης κα ί κατά τών παληών κομμάτων, πού άνάμεσά τους βρί­ σκονται κα ί τά λεγόμενα έπαναστατικά κόμματα. Μιά μά­ ζα τέλος πού νά έχει περάσει τόν πόλεμο κ α ί ά π ’ αύτόν νά Εχει έξοικειωθεΐ μέ τόν θάνατο. Φ αντάζομαι πώς Ινα τέτοιο κόμμα, άν σ χη ματισ τεί στίς μέρες μας, θά έχει πολλές π ι­ θανότητες έπιτυχίας. η.

ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ή αισιοδοξία σας δέν μέ πείθει όλωσδιόλου' δμως μέ άνακουφίζει.

100

Γ ιά τό περιττό τών προγραμμάτω ν και τό επικίνδυνο τών συζητήσεων, καθώς και γιά τή σύγχρονη τεχνική στό νά κατευΰυνονται οί μάζες.

*. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

θ έ λ ετ ε σήμερα νά μιλήσουμε γ ιά τά π ρ ο γρ ά μ μ α τα ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Ευχαρίστω ς. Ε λ π ίζ ω νά κατορθώσω νά σάς πείσω νά μήν τά παίρνετε πολύ στά σοβαρά. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Ξαναρχίζετε μέ τίς παράλογες προκαταλήψεις σ α ς ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέ μπορώ νά τό άποφΰγω, προκειμένου νά δώσω μέ ε ι­ λικρίνεια τίς συμβουλές μου σ’ έναν ύποψήφιο δικτάτορα. Δέν άρνοϋμαι πώς τό νά γίν ετα ι ό άγώνας μεταξύ τών κομ­ μάτων, μέ τήν παρουσίαση άπό μέρους δλων, προγραμμά­ των πολιτικών καί οικονομικών, τοΟτο θά ήταν σύμφωνο μέ τίς άπαιτήσεις μιδς σωστής δημόσιας ζω ής. 'Ο φασισμός δμως γεννιέται σ’ 2να κλίμα έντελώς διαφορετικό. Ξ επετάει άμέσως διεκδικήσεις ή συνθήματα πού Ιχουν σκοπό νά τοΟ έξασφαλίσουν άπό πρίν τήν υποστήριξη τών κοινωνικών έκεί­ νων δυνάμεων πού τοΟ είναι άναγκαΐες ’Α ποφεύγει δμως νά διατυπώσει §να πρόγραμμα άνασυγκρότησης γ ιά τίς υπόλοι­ πες δυνάμεις. ’Α ντί γ ι ’ αύτό, προπαγανδίζει μιάν ιδεολογία πού τήν προβάλλει μέ σύμβολα τής φυλής ή τοΟ έθνους. ’Αν άποβλέπετε στήν έπ ιτυ χ ία , κ. Ν τάμπλ Γιου, πρέπει καί σείς νά προσαρμοστείτε σ’ αύτό τόν κανόνα. Δηλαδή, πρέπει ν’ άποκηρύξετε τό άπό παράδοση σύστημα τών κομ­ μάτων, πού θά παρουσιάσετε τήν πολιτική τους ώς ύπεύθυ101

νη γιά δλα τά κακά πού Ι χ ε ι περάσει ή πατρίδα καί Ode οξύνετε το μίσος τών μαζών έναντίον τους. ΚΛΘΙΙΓΗΤΙΙΐ: ΠΙΚΑΠ

Σκέφτομαι πώς αυτές οί τέχνες μπορεΐ νά έχουν πέραση μονάχα στό πιο καθυστερημένο τμήμα τοϋ λαοΰ. ΟΩΜΛΞ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τ ί εννοείτε «καθυστερημένο» στήν έποχή τοΰ μαζικοΰ πολιτισμού ; Ό φαινομενικός πολιτισμός τών μεσαίων καί τών ανώτερων τάξεων, άκτινοβολεί σέ καιρούς όμαλούς, ε ί­ ναι δμως Ινα βερνίκι πού γίνεται σκόνη μόλις ή κατάσταση καταντήσει απελπιστική. Κ ατάλοιπα πρωτόγονης νοοτροπίας, προλογικά καί άλογα, υπάρχουν κοιμισμένα σ’ δλα τά κοι­ νωνικά στρώματα. ΚΑθΗΓΗΤΙΙΕ ΠΙΚΛΠ

Ε κ ε ίν α πού εσείς, κύριε Κυνικέ, θεωρείτε κατάλοιπα πρωτόγονης νοοτροπίας, στήν πραγματικότητα, είναι ανε­ ξάντλητες πη γές θρησκευτικού αισθήματος. Γιά μένα δέν υπάρχει άμφιβολία πώς ή παραγνώριση αύτής τής πλευράς, τής πιο εύγενικιάς στήν ανθρώπινη ψυχή, κι ό χυδαίος υλι­ σμός, πού Ιχ ε ι γίν ει παραδεκτός σάν επιστήμη, έχουν γίνει ή αιτία τής άθλιας τύχης τοϋ ευρωπαϊκού σοσιαλισμού. ΘΩΜΛΞ Ο ΚΤΝΙΚΟΣ

’Ά ν επιτρέπετε, γ ιά τή θρησκεία ίσως μιλήσουμε σ’ άλ­ λην ευκαιρία. "Οσο γ ιά τόν σοσιαλισμό, πρέπει νά παραδε­ χ τε ίτε πώς δέν επαθε μιάν ήττα μεταφυσική, άλλ’ αντίθετα, μιάν ήττα πολύ συγκεκριμένη καί πώς ή νίκη τοΰ φασιστι­ κού μυστικισμοΰ πάνω στόν σοσιαλιστικό Ολισμό άποχτά τό σωστό της νόημα δταν διαπιστώνεται πώς μ’ αύτή πραγματοποιήθηκε ί φαινομενικός περιορισμός ένός ώρισμένου αριθμού ζω τικών προβλημάτων, πού, καλά ή κακά, αντιπροσώπευε ό σοσιαλισμός, καθώς επίσης πώς τά προβλήματα αύτά άντι102

καταστάθηκαν μέ φράσεις άδειες άπό περιεχόμενο καί μέ κα­ ταστάσεις ψυχικές. Τ ά προβλήματα δμως έκείνα δέν ήταν αυθαίρετα. Δέν τά είχαν έπινοήσει οί σοσιαλιστές, κα ί γ ια τοΰτο διατηρούνται στή βάση τής γενικής κοινωνικής δ ια ­ ταραχής κι επηρεάζουν βαθειά τόν ίδιο τό φασισμό. 'Ο μό­ νος τρόπος νά περιορίσουν αύτά τά συγκεκριμένα προβλή­ ματα, είναι νά τά λύσουν κι δχι νά τά άγνοήσουν ή νά τά μασκαρέψουν. ’Εξάλλου, δέν πρέπει ν’ άποσιω πηθεί τό γεγονός πώς οί σοσιαλιστές, έχοντας τό βλέμμα προσηλωμέ­ νο στήν πάλη τών τάξεων και στήν παραδοσιακή πολιτική, αίφνιδιάστηκαν άπό τήν άγρια εισβολή τοΰ φασισμού. Δέν κατάλαβαν τούς σκοπούς καί τό νόημα τών λόγον/ του καί τών συμβόλων του, τόσο περίεργων καί τόσο ασυνήθιστων, κ ι ούτε φαντάστηκαν πώς ένα κίνημα τόσο πρωτόγονο θά μπορούσε νά φτάσει στήν έξουσία μιας μηχανής τόσο πολύ­ πλοκης, δπως είναι τό σημερινό κράτος, καί μάλιστα νά κρ α ­ τηθεί σ’ αύτή. Οί σοσιαλιστές ήταν απαράσκευοι γ ιά νά νιώσουν τήν άποτελεσματικότητα τής φασιστικής προπαγάνδας επειδή ή δική τους θεωρία ήταν φορμαρισμένη άπό τόν Μάρς και τόν "Ε γκελς τόν περασμένο αίώνα, κι άπό τότε κα ί πέ­ ρα δέν είχε κάμει βήματα προόδου. Ό Μάρξ δέν μποροΟσε νά προμαντέψει τίς επινοήσεις τής σύγχρονης ψυχολογίας, ούτε νά προβλέψει τίς μορφές κα ί τις πολιτικές συνέπειες τοΰ σύγχρονου μαζικού πολιτισμού. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Ό φιλόσοφος Χ ουϊτσίγκα, πού τόν έπισκεφτήκαμε στήν 'Ο λλανδία, μας είπε πώς ή αδυναμία τού πολιτισμού μας είναι μιά έξασθένηση τής λογικής κρίσης καί τοΰ τρόπου κριτικής. Ε ίναι, μάς είπε, μιά σύγκρουση ζωής καί λογικής κι ή σύγχρονη νεολαία δίνει στή ζωή λατρεία είδωλολατρική. Σά φιλόσοφος πού είναι, μάς μιλούσε, φυσικά, μέ π α ­ ράπονο. Ά ν είναι δμως έτσι, οπως καί σείς κυνικά συμφω­ νείτε, γ ια τί ενας πολιτικός άρχηγός δέ Οά ’πρεπε νά έπωφεληθεί ά π ’ αύτό ; 103

««ΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Αύτή ή ερώτησή σας, κύρ·.ε Ν τάμπλ Γιου, ξεπερνά τά παραδεγμένα £ρ:α, εκείνα πού κάνουν δυνατές τίς συζητή­ σεις μας. Ε μ ε ίς πρέπει ν’ άσχοληΟοϋμε μέ τό «πώς» κι οχ: μέ τό « γιατί». κ. ΝΤΑΜΠΛ ΠΟΥ

Δέν εννοώ τήν διαφορά. ’Αλλά μπορείτε νά συνεχίσετε. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τώρα, αναφορικά μέ τό «πώς», πρέπει νά σάς θυμίσω πώς ή φασιστική υπεροχή, πρώτα στήν ’Ιταλία κι Ιπ ειτα ατή Γερμανία, άρχισε άπό τή σ τιγμή πού τά σοσιαλιστικά κόμματα άποδείχτηκαν άνίκανα νά ικανοποιήσουν τίς έλπίδες πού οί μάζες είχαν στηρίξει σ’ αύτά. Μέ τόν ίδιο τρό­ πο πού τό άτομο, τό άνίκανο νά ξεπεράσει τίς δυσκολίες τοΰ βίου κα ί νά πραγματοποιήσει τίς βλέψεις του, κα ταλή γει νά έλευθερωθεϊ άπ4 τίς άγωνίες καί τίς έπιΟυμίες του μέ όνει­ ρα, έτσι κ ι οί μάζες, νικημένες έξ αιτίας τής άνικανότητας τών άρχηγών τους, ριγμένες στήν απελπισία, καταφεύγουν πίσω άπό έμβλήματα μιάς μακρυνής εποχής, πού οί κοινω­ νικές αντιθέσεις λύνονται συμβολικά, ο: άνθρωποι άδελφώνονται συμβολικά καί τό κεφαλαιοκρατικό κέρδος περιορίζε­ ται συμβολικά. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΙΚΑΠ

Π ιστεύετε, στ’ άλήθεια, πώ : στή φασιστική ιδεολογία τών χωρών τής Ευρώπης ή προσποίηση πα ίζει τόσο σπουδαίο ρόλο ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Σέ κάθε ιδεολογία, έξοχε καθηγη τή, καί σέ κάθε κ ρ ατι­ κή μορφή, ιδιαίτερα δμως, έννοείται, στίς ιδεολογίες τών έλοκληρωτικών κρατών. Ό Ά γ γ λ ο ς άνΟρωπολόγος Φ ράζερ βε­ βαίωσε κιόλας, πώς ή διατήρηση τής δημόσιας τάξης κα ί τής κρατικής έξουσίας στηρίχτηκαν πάντοτε, κατά Ινα ούσιαστι104

κό μέρος, στίς προληπτικές φαντασιώσεις πού σχηματίστη­ καν στίς μάζες. ΙΙραγματικά, χωρίς αύτό, Ενα μεγάλο μέ­ ρος τής άνθρώπινης ιστορίας θά έμενε ακατανόητο. ’Α κατα­ νόητοι οί πόλεμοι, άκατανόητη ή ύπαρξη παρασιτικών κ ο ι­ νωνικών τάξεων, οί στρατώνες, οί φυλακές, οί σχέσεις με­ ταξύ μητρόπολης κι άποικιών κα ί τά ρέστα. ’Ό χ ι, ί φασι­ σμός, άληΟινά, δέν έπεσε ά π ’ τον ουρανό καί δεν υπόταξε ανθρώπους ελεύθερους, άλλά πλήθη προδιατεθειμένα νά τον υπηρετήσουν σύμφωνα μέ τό δικό τους καθημερινό τρόπο ζωής (στή σχολική διδασκαλία, στή στρατιωτική υπηρεσία, στή θρησκευτική πράξη, κι άκόμα, στήν επιδεξιότητα πού άπόχτησαν στά συνδικάτα καί στά άντιπολιτευόμενα κόμματα, που κ ι αύτά, δπως καί τ ’ άλλα, έχουν γίνει συγκεντρωτικά κα ί γραφειοκρατικά). Ό ψυχολόγος Μ περχάϊμ υποστήριξε πώ ς θ’ άποδείξει, δτι ή προδιάθεση στήν υποβολή είναι «άναπόσπαστη άπό τό ανθρώπινο πνεύμα καί πώς ή κανονική δια­ νοητική κληρονομιά άποτελεΐται κατά κύριο λόγο, άπό δια­ δοχικές υποβολές». Έ ϋπαρξη δμως στόν άνθρωπο μιας άταβικής προδιάθεσης γ ιά υποταγή, δέν αποκλείει τή δυνατό­ τητα τοΰ νά παραμεριστεί ή προδιάθεση αύτή γιά νά δώσει τόπο σέ μιά συνείδηση ελεύθερη κι υπεύθυνη. ΙΙρόκειται δμως γιά κά τι πού δέν είναι άρεστό στό μεγαλύτερο μέρος τών πολιτικών, έκείνων πού άγαποΰν νά χρησιμοποιούν τούς άνΟρώπους σάν όργανα υπάκουα. Αύτό μπορεί νά είναι κά τι τό έπώδυνο, άκόμα καί γ ιά τόν κοινό άνθρωπο, μ ’ δλο πού, άν δέν είναι πάντοτε ζηλευτή ή τύ χη τών κατοικίδιων ζώων, είναι συχνά τό μοναδικό μέσο γ ιά νά ζήσει κανείς «έν ειρήνη». ΚΑΘΙΙΓΗΤΗΣ ΠΙΚΛΠ

θ ά θέλατε νά δώσετε νόημα αύθαίρετο στήν ανθρώπινη φύση, κύριε Κ υ νικ έ ; Μή λησμονείτε, σάς παρακαλώ, πώς ή έλευθερία τής συνείδησης ήταν πάντοτε τό καταφύγ-.ο ένός συμπυκνωμένου ξεδιαλέγματος καί προϋποθέτει Εναν πλοΰτο σκέψης τέτοιο, πού οί μάζες ποτέ δέ θά μπορέσουν 115

νά τόν έχουν. Οί μάζες μπορούν νά πάρουν τήν κ τροφή τους μόνο σέ μορφή χαπιώ ν πού νά τά υ μέ μάτ'.α κλειστά. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Έ ιστορία δμως άποδείχνει τό αντίθετο. ’Α ποδείχνει πώς δέν έγινε πρόοδος πολιτική κα ί κοινωνική μιας κάποιας αξίας, πού νά μή χρωστιέται στούς άγώνες τών τάξεων πού λέγονται κατώτερες. ’Αλλά, γ ιά νά μή ξεφύγουμε πολύ ά π ’ τό θέμα, θέλω τώρα νά έπιμείνω ιδιαίτερα στό γεγονός, πώς ή μόρφωση, ακόμη κι ή ανώτερη, δέν είναι διόλου ξένη πρός τήν εύκολοπιστία καί τήν πρόληψη. Γνωρίζω εναν περίφημο καθηγητή μαθηματικών πού τρέμει, αν, καθώς πη γαίνει στό πανεπιστήμιο, συναντήσει gvav γάτο μαύρο. Οί προλήψεις, οί πιό έπικίνδυνες, είναι έκεΐνες, οί συνηθισμένες, πού έμεΐς ούτε πού παίρνουμε είδηση πώς είναι τέτοιες. Σέ πολλές, ούτε θά είχ α δώσει προσοχή, άν ενας φίλος μου άπό τούς ΙΙαπούα δέν μοΰ τϊς είχε υποδείξει. ’Αφήστε με νά σαςδιηγηΟώ τήν ιστο­ ρία. Ό φίλος αύτός είχε τήν τύχη νά τόν περιμαζέψει ενας ιεραπόστολος μέσα άπό μιά φυλή, άπό τις πιό καθυστερημένες, τής'Ο λλανδικής Νέας Γουινέας κα ί νά τόν οδηγήσει στή Ρώμη, σ’ £να λύκειο τής ΙΙροπαγάνδας τής ΙΙίστης, γ ιά ν’ άπαλλαγεϊ έκεΐ άπό τις προλήψεις πού είχ ε άπό γενετής κ αί νά μορφωθεί χριστιανικά. Μ’ όλο πού ήταν ζωηρός οτήν αντίληψη, δέν είχε ποτέ φέρει κανενός είδους αντίρρηση στίς αλήθειες τοΰ Εύαγγελίου καί φαινόταν πιά ώριμος γ ιά νά σταλεί ξανά στήν παληά του φυλή ώς ιθαγενής ιεραπόστολος, δταν ή σύμπτωση ή, ή Θ εία ΙΙράνοια θέλησε σέ μιάν επίσκεψή του στό ζωο­ λογικό κήπο τής αιώνιας πόλης, νά συναντήσει £ναν εξαι­ ρετικό γέρο καγκουρό. *0 καγκουρο ήταν κι είναι τό ζώο τοτέμ τής φυλής, πού ά π ’ αύτή κατάγονταν ό νέος, κ α ί δέν μπορείτε να φανταστείτε ποση ήταν ή συγκίνηση του πού ξαναβρήκε τόν ιερό πρόγονό του στήν ξένη πόλη. Κ αμιά δέν υπάρχει άμφιβολία πώς αύτό συνέβη μέ ενέργεια ύπερ10ϋ

σκαλοι v’ άποσπάσουν τόν νέο προσήλυτο άπό έκείνη τήν με­ ταγενέστερη προληπτική κρίσή, προσφεύγοντας σ’ όλες τίς πη γές τής χριστιανικής απολογητικής. Γιά νά τελειώσουν, πέταξαν έξω άπό τό λύκειο τόν άμετανόητον αύτόν ειδωλολάτρη πού είχε γ ίν ει αιτία σκανδάλου. Ε κ ε ίν ο ς τότε περιπλανήΟηκε, περίλυπος κι απαρηγόρητος, σέ διάφορες πό­ λεις, κι έ π ειτ’ άπό κάμποσο καιρό ήρθε στήν Ε λ β ε τία . Ε ίχα τήν ευκαιρία νά τόν συναντήσω τυχαίως καί νά τόν γνωρίσω στόν ζωολογικό κήπο τής Ζυρίχης, καθώς, πολύ ερεθισμένος, έφερνε βόλτα γύρω άπό τό διαμέρισμα τών καγκουρά. “Οταν τοΰδειξα πώς είχα κάποια γνώση τών μελετών πού δημο­ σιεύτηκαν τά τελευταία χρόνια γ ιά τόν μυθικό κόσμο τών χωρίς περιστροφές. Οί έπιστήμονές σ α ς ,— άρχισε νά δια­ μαρτύρεται — πού κι εγώ τούς διάβασα, είναι ηλίθιοι. Στά γραφτά τους, πού γ ι’ αύτά έχουν άςιώσεις, συζητούν γ ιά τά δικά μας «άλχέρα, ούγκούδ, κοΰγκι, ντέμα» σά νά έπρόκειτο γ ι ’ άψυχα άντικείμενα έργαστηρίου. Στό φούντωμα τής ταραχής του, έβγαλε έ'να τετράδιο άπό μιά τσέπη καί μέ

γ ια μέ τά λιβάνια της, τά χεριά, τΙς λαμπάδες, τά λάδια, τά λείψανα, είχαν σ’ αύτό τιμ η τική θέση. Δέν έλειπαν δμως κα ί παράξενες παρατηρήσεις πάνω στήν ιδιωτική μας ζωή. θυμάμαι, ιδιαίτερα, μιά συζήτηση άνάμεσα στόν Παπούα καί μιά Ρωμαία γυναίκα, πού φοροϋσε σάν δαχτυλίδι ένα μικρό στεφάνι χρυσό, τήν γαμήλια πίστη. Ά π ό τΙς έρωτήσεις γ ύ ­ ρω στή χρήση τής χρυσής έκείνης «πίστης», ό νέος προχώ ­ ρησε σέ συζήτηση πάνω στή σχέση πού υπάρχει άνάμεσα στό δα χτυλίδι καί στήν συζυγική πίστη, στό ’Ινστιτούτο τής «Π ροπαγάνδας γ ιά τήν Πίστη» κα ί στήν προσφορά πίστεων στή φασιστική πατρίδα. Σ ’ Ινα ώρισμένο σημείο, ή γ υ ­ ναίκα δέν ήξερε πιά τ ΐ ν’ άπαντήσει. Μιά μέρα, όδήγησαν τόν νέο Παπούα, μαζύ μέ τούς ιεροσπουδαστές τοϋ λυκείου, στήν Ιΐλ ατεία Βενέτσια γ ιά νά προσκυνήσουν τό μνημείο τοΟ Ά γ νω σ το υ Σ τρατιώ τη πού βρίσκεται στά πόδια τοΟ «Βωμοϋ τής Π ατρίδας». Έ πατρίδα είναι κ ι αύτή μιά Π αναγία ; ρώ­ τησε έναν άνώτερό του. "Ο χι, άπάντησε έκεΐνος. Γ ιατί λοι­ πόν δπάρχει ένας «Βωμός τής Πατρίδας»; Δέν μπορεΐς νά κα­ ταλάβεις γ ι α τ ί ; Έ τ ρ εξα ν δυό χωροφύλακες κα ί διέταξαν σιω­ πή. Ά ν πρ έπ ει νά σωπάσω, αύτό σημαίνει πώς είναι μιά ΙΙαναγία, Εξακολούθησε νά μουρμουρίζει ό ΙΙαπούα. Μιάν άλλη μέρα, είχε σημειώσει στό τετράδιό του τά έ ξ ή ς : Δ ιά­ βασα σέ μιάν Εφημερίδα πώ ς στήν Ά βυσσηνία ή ρωμαία λύ­ καινα έδιωξε τό λιοντάρι τοΟ ’Ιούδα. Φ αίνεται πώ ς ό βρεταννικός λέοντας πρόδωσε κείνον τοΟ ’Ιούδα. Λοιπόν, δπως καί σέ μάς, κάθε μεγάλη ευρωπαϊκή φυλή λατρεύει Εναν τοτεμικό πρόγονό της. ‘Η Γαλλία έχει τόν κόκκορα, ή Γερ­ μανία τόν άετό, ή ’Ιταλ ία Επίσης τόν άετό, ή Ρώμη μιά λύ­ καινα μέ δυό μωρά, ή 'Ο λλανδία, τό Β έλγιο, ή Σουηδία κ ι’ άλλες χώρες, τό λιοντάρι, πού καθώς φαίνεται είναι τό ζώο τό πιό συνηθισμένο στήν Εύρώπη. Μιάν άλλη φορά, στή Γένοβα, είχ ε παραστεΐ στήν καθέλκυση ένός πλοίου. Μιά κυρία Εσπασε μιά φιάλη πάνω στό σκάφος. ΤοΟ Εξήγησαν πώ ς ήταν μιά φιάλη μέ σαμπάνια. Κ ρίμα, είπε, πιό καλά 108

θά ήταν νά πιοΰνε τή σαμπάνια καί νά σπάσουν μιά φιάλη μέ νερό. Τό βάπτισμα, τοΟ είπαν, δέ θά είχε αξία. 'Ο Χριστός, άποκρίθηκε, δέν βαφτίστηκε κ ι’ αυτός μέ ν ερ ό ; Ε ίσ αι β λ ά κ α ς! τοΰ παρατήρησαν. Έ συζήτηση έξακολούθησε : Τό πλοίο Ιχ ε ι ψυχή ; ρώτησε αύτός. “Ο χι, τοΰ άπάντησαν. Τ ί πράγμα λοιπόν β α φ τίσ τη κ ε; Ε ίσ αι β λ χ κ α ς ! τοΰ ξαναπάντησαν. Μιάν άλλη μέρα, ε ίχ ε παραστεί στήν παρέ­ λαση πολλών άνθρώπων, πού ήταν δλοι ντυμένοι όμοιόμορφα. ’Εμπρός βάδιζε Ινας μ’ Ινα κοντάρι πού πάνω του ήταν κολλημένο Ινα πανί χρωματιστό. Στή διάβαση τοΰ κονταριοΰ δλοι χαιρετούσαν μέ σεβασμό. Έ ν α ς γέρος πού δέν έβγαλε τό καπέλο, δέχτηκε άμέσως έπίθεση καί ξυλοφορτώ­ θηκε. Γ ια τ ί; ρώτησε 6 Παπούα. Δέν χαιρέτισε τή σημαία, τοΰ έξήγησαν. Ά λ λ ά είναι μονάχα Ινα κοντάρι μ’ Ινα κομ­ μάτι πανί, παρατήρησε αύτός. Έ σημαία, τοΰ φώναξε Ινας έξαλλος, δείχνοντάς του τΙς γροθιές του, είναι ή ίερή εικό­ να τής πατρίδας. Ε ίναι ή ίδ ια ή πατρίδα, τοΰ φώναξε Ινας άλλος, είναι τό αίμα, ή ψυχή τής πατρίδας. Έ πατρίδα Ιχ ε ι ψ υ χ ή ; ρώτησε 6 Παπούα. θέλ α ν νά τόν πάνε στή φυ­ λακή. Πολυάριθμα άλλα έπεισόδια, πού ήταν γραμένα στό τετράδιο, άφοροΰσαν τή μαγική δύναμη τών σφραγίδων, τών στολών, τών διακριτικών. Αύτά είναι πράγματα πού δλοι εμείς τά γνωρίζουμε, άλλ’ άπό τή συνήθεια, καταλήγουμε μέ τό νά μή τούς δίνουμε πιά προσοχή. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Έ μικρή σας ίστορία είναι διασκεδαστική, άλλά δέν βλέπω τ ί σχέση μπορεΐ νά έχει μέ τή σημερινή μας συζήτηση. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Μιά σχέση βέβαιη. Σέ μιά μελέτη τοΰ Ε θνογρά φ ου Α. ΙΊ. Έ λ κ ίν γ ιά τή μυστική ζωή τών ιθαγενών Αυστραλών, βρήκα τό έξής σ χό λ ιο : «'Ο δεσμός ένός προσώπου μέ τή χώρα του δέν είναι άπλά γεωγραφικός ή τυχαίος. Ε ίνα ι Ινας δεσμός ζω τικός, πνευματικός κ ι ίερός. 'Η χώρα του, ταυτό­ 109

χρονα, είναι τό σύμβολο τοΟ δρόμου πρός τήν είσοδο στόν άόρατο κα ί τρανό κόσμο τών ήρώων, τών προγόνων καί τών δυνάμεων που δίνουν τή ζωή, πού ά π ’ αύτήν έπωφελοΰνται ό άνθρωπος κι ή φύση*. Σάς έξήγησα άπ’ τήν άρχή, πώς πρόκειται γ ι’ Αύστραλούς ιθαγενείς, πού έχουν μείνει άκόμα Ιξω άπό κάθε έπαφή μέ τόν λεγόμενο πολιτισμό, γ ιά νά προ­ λάβω μήπως θά νομίζατε πώς 6 Α.Π. Έ λ κ Ιν θέλησε ν’ άναφερθεΐ στά συνθήματα τής γερμανικής έθνικοσοσιαλιστικής προπαγάνδας. Ω στόσο, υπάρχει διαφορά στις πνευματικές εκφράσεις μεταξύ τών δυό λαών τέτοια, πού τά πλεονεκτή­ ματα είναι μέ τό μέρος τών Ιθαγενών Αυστραλών. Σ ’ αυτούς, έκείνη ή μυθική έπαφή μέ τΙς φυσικές δυνάμεις είναι άκόμα αύθόρμητη κ ι άγνή, ένώ στούς σημερινούς Γερμανούς είναι υποβολή ίδεολόγων μέ σκέψη θολή, πού έπιτυχία τους είναι τό νά περιπλανιοΟνται στήν έρευνα τών φοβερών συνθηκών τοΟ πνευματικοΟ παραστρατήματος τοΟ γερμανικού λαοΟ στά μεταπολεμικά χρόνια. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Μιά προπαγάνδα, δσο κ ι άν είναι έπιδέξια, δέν μπορεί νά έχει έπιτυχία χω ρίς Ενα κάποιο στήριγμά της πάνω στήν πραγμ ατικότητα. ’Αλλά, στήν ’Αμερική μάς λείπουν οί π α ­ ραδόσεις. Έ ίστορία μας ά ρχίζει μέ τήν άνακήρυξη τής άνεξαρτησίας στό 1776. Πρίν άπό τότε, τά 13 κράτη ήταν άγγλικές άποικίες. Ε πο μ ένω ς, ή σύντομη ίστορία μας, όλάκερη, είναι φιλελεύθερη. 'Α ν σκεφθήτε πώς τό 1776 οί 'Ε νωμένες Π ολιτείες δέν ήταν παρά μόλις δυό έκατομμύρια κάτοικοι (κι Ενας μάλιστα ώρισμένος άριθμός άπό τΙς πιό άξιόλογες οικογένειες άφησαν τότε τήν χώρα κα ί ξαναγύρισαν στήν ’Α γγλία) καί πώς τώρα οί κάτοικοι φτάνουν τά 130 έκατομμύρια, εύκολα θά καταλάβετε πώς, άπό πλευρά καθαρά δημογραφική, οί Ε νω μένες Π ολιτείες είναι δημιούρ­ γημα τής φιλελεύθερης έποχής, Ενα δημιούργημα πρόσφατο.

110

Μ’ αυτές τίς προϋποθέσεις, μιά έθνική παράδοση δέν μπορεΤ νά γ ίν ει άντικείμενο έφεύρεσης. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Πιστεύετε πώς στόν ιταλικό λαό υπάρχει μιά ρωμαϊκή παράδοση ; Β γήτε άπό αύτή τήν πλάνη. Πριν άπό μερικά χρόνια ξγινε μιά συζήτηση άνάμεσα σέ μερικούς ’Ιταλούς ιστορικούς πάνω στό θέμα τής έποχής πού πρέπ ει νά όριστεΤ ώς άρχή τής κα ταγω γής τοΰ δικοΟ τους έθνους. Μερικοί ήθε­ λαν νά τήν τοποθετήσουν στις άρχές τοΰ 1800, άλλοι τοΰ 1700, άλλοι άν£βηκαν ώς τό 1300 κι άλλοι στόν Ντάντε. Κανείς, μά κανείς, ούτε ένας φασίστας ιστορικός, μ’ δλο πού μέ τόν φασισμό στήν έξουσία, δπως είναι φυσικό, οί φασίστες ιστορικοί δέν λείπουν, τόλμησε νά υποστηρίξει πώς ή ίστορία τής ’Ιταλίας άρχίζει στήν κλασική άρχαιότητα. Τοΰτο δμως δέν έμπόδισε τόν Μουσολίνι νά ξεπετάξει τήν ανόητη έκείνη ίστορία πώς τάχα ή ’Ιταλ ία είναι άπό παράδοση ρωμαϊκή ώσπου νά τήν κάμει νά γ ίν ει ό κεντρικός μύθος τής φασι­ στικής ιδεολογίας κα ί νά βγάλει άπό τόν μύθο αύτό τΙς όνομασίες, τά σύμβολα καί τά δόγματα γ ιά τήν ίργάνωση τοΰ κόμματος καί τοΰ φασιστικοΰ κράτους. Σέ μεγάλα στρώματα τής κοινής γνώμης φαίνεται πώς ή άπάτη έκείνη πέτυχε. Κ ι’ ήταν νέοι πού πή γαν έθελοντές στήν ’Αφρική καί στήν 'Ισ π α ­ νία κα ί πρόσφεραν τό αίμα τους στήν πίστη πρός τήν ρω­ μαϊκή παράδοση. κ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

’Ε γώ νομίζω πώς, γ ιά νά επιτύχει μιά άπάτη, πρέπ ει νά έχει μέσα της Ενα κάποιο στοιχείο πιθανότητας. Ά νάμεσα στή σημερινή ’Ιταλ ία κα ί στή Ρώμη τών Καισάρων υπάρ­ χε ι, άν όχι τίποτε άλλο, μιά σύμπτωση γεω γραφική. Στήν Α μ ε ρ ικ ή δέν έχουμε τίπ οτε τό άνάλογο. ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Δέν υπάρχει λόγος ν’ άπελπίζεστε. Γ ιά νά πραγμ ατο­ ποιηθεί μιά άπάτη, πρώτος δρος είναι, οί άνθρωποι πού θά 111

έξαπατηθοΟν νά έχουν τήν άπαραίτητη προδιάθεση γ ιά νά τή χάψουν. Έ ν α ς Γάλλος μελετητής έγραψε πώ ς ό μύθος είναι μιά συλλογική έπιθυμία προσωποποιημένη. Νά τραβήξεις τήν προσοχή σέ μιάν ένέργεια υποβολής. Τό περιεχόμενό της έχει σημασία δευτερεύουσα. ’Α ντίθετα, άποτελεσματικό ρόλο π α ί­ ζει ή ψυχική κατάσταση τοΟ προσώπου πού θά υποβάλεις. ΜπορεΙ κανείς νά π ε ι πώς, ουσιαστικά, κάθε υποβολή είναι πάντοτε, στόν δυναμισμό της, μιά αυθυποβολή. Έ δ ώ είναι ή άπάντηση στήν έρώτηση έκείνων πού, άφοϋ γνώρισαν άπό κοντά τούς άρχηγούς φασίστες κ ι έθνικοσοσιαλιστές κα ί μπό­ ρεσαν νά κρίνουν πάνω στό ώς ποΟ φτάνουν πνευματικά καί ήθικά, έπειτα δέν μποροΟν νά έξηγήσουν πώς τέτοιοι μέτριοι άνθρωποι κατάφεραν νά δημιουργήσουν μαζικά κινήματα τό­ σο δυνατά. Στήν πραγμ ατικότητα, δέν είναι έκεϊνοι πού δη ­ μιούργησαν αύτά τά τρομερά κινήματα. Έ πω φ ελή θηκαν ά π ’ αύτά, μέ τρόπο τέτοιο, πού τό μυστικό τοΟ έθνικοσοσιαλισμοΟκαΙ τοΟ φασισμοϋ πρέπει νάάναζη τη θεΐ, πρώ τ’ ά π ’ δλα, στίς πνευματικές συνθήκες τών ιταλικών καί τών γερμανι­ κών μαζών έπειτα άπό τόν πόλεμο, στήν οικονομική κρίση κα ί στή χρεωκοπία τών δημοκρατικών κα ί τών σοσιαλιστι­ κών κομμάτων. χ. ΝΤΑΜΠΛ ΓΙΟΥ

Παρακαλώ, ας μή λησμονήσουμε τό σκοπό τών συζητή­ σεων μας. ’Α π’ αύτά πού είπα τε, τΐ συμπεράσματα θέλετε νά β γ ά λ ε τ ε ; ΘΩΜΑΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

Τό συμπέρασμα, τό πιό ένδιαφέρον, είναι έτο ϋ το : Μήν άπογοητεύεστε. Μήν πιστεύετε πώς είναι δουλειά ένός 6ποψήφιου δικτάτορα νά δημιουργήσει δικτατορία άπό τό τίπ ο ­ τε. Δόστε καλύτερα βάση στήν άδυναμία τών παληών κομ­ μάτων νά ξεπεράσουν τήν κρίση τοΟ πολιτισμοϋ, δπου φ α ί­ νεται πώ ς έχει μπ εί όλάκερη ή άνθρωπότητα. Μή λησμονεί­ τε πώς έμεΐς, πιθανότατα, είμαστε μόλις στήν άρχή μιάς 112

μακρυάς σειράς πολέμων Επαναστατικών, άντεπαναστατικών χ α ΐ κχταστροφών κάθε είδους. Μήν βιάζεστε. Παραδεχθήτε τή δυνατότητα έπανεχβαρβαρισμοΟ τής άνθρωπότητας. Ά κ ό · μα χ ι άν Εχουν πίσω τους μιά μεγάλη ιστορική παράδοση, μποροΟν οί μάζες νά ξαναγίνουν τό Ζδιο βάρβαρες, μέ τήν άποτελεσματιχή συνέργεια τοΟ πολέμου, τής πείνας, τοΟ ραδιοφώνου χ ι δλων τών άλλων, θ ε ό ς φυλάει, δέν θέλω νά θέ­ σω σέ άμφιβολία τή σοφία τοΟ κα θη γη τή Π ικ άπ κα ί τών άλλων συνεργατών σας. Κ ι δμως : γ ιά ν’ άποβλακωθοΟν άληθινά οί μάζες, οί προσπάθειες τών πιό καλών προπαγανδιστών θά ήταν σάν άβλαβα βουΐσματα μυγών, χωρίς τήν άποφασιστική συνεργασία τών πολεμικών σφαγών κα ί τής δυστυ­ χία ς πού διαρ κεΐ πολύ. Μή σκανδαλίζεσθε, σάς παρακαλώ, άν λέω τά πρ ά γμ ατα μέ τ ’ δνομά τους. ’Αποφεύγω τις περ ι­ φράσεις γ ιά νά είμαι πιό σαφής. Ε ίν α ι πιά γεγονός βεβαιω­ μένο πώ ς, ώς άποτέλεσμα τών έθνικών πολέμων, τών έμςρύ. λιων πολέμων κ α ί τής διαρκοΟς άνεργίας, Εχουμε, σέ μορ