Εργασία 7ΗΜ1

ΤΜΗΜΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΗΧΟΣ – ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ (7ΗΜ1)

Εργασία

Ο ήχος και η μουσική σε σχέση με την αφήγηση στη «Χαμένη λεωφόρο» (David Lynch, 1997) Ανδρέας Γ. Ανέστης (ΑΜ: 155)

Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2012

Εισαγωγικά

Η ταινία «Χαμένη λεωφόρος» παραγωγής 1997, σκηνοθετήθηκε από τον αμερικανό σκηνοθέτη David Lynch, ο οποίος συνέγραψε και το σενάριο της ταινίας με τον Barry Gifford. Η ηχητική επένδυση ανήκει στο στενό συνεργάτη του σκηνοθέτη, Angelo Badalamenti. Σύμφωνα με τους δημιουργούς της, η πλοκή της ταινίας «ξετυλίγεται» με τη λογική ενός ονείρου, το οποίο μπορεί να ερμηνευθεί, αλλά όχι να εξηγηθεί, υιοθετώντας μια αισθητική χαρακτηριστική στη φιλμογραφία του σκηνοθέτη. Στην παρούσα εργασία διερευνάται ο ρόλος της ηχητικής μπάντας σε κάθε της έκφανση (διάλογοι, ενδο- και εξω-διηγητικοί ήχοι, μουσική, ατμόσφαιρες) στη διαμόρφωση της αφήγησης σε αυτή την ξεχωριστή κινηματογραφική δημιουργία του David Lynch. Ειδικότερα, αναζητούνται οι σχέσεις ανάμεσα στην αλληλουχία των πλάνων ως σκηνοθετική προσέγγιση του διπόλου πραγματικότητα / όνειρο και στην ηχητική επένδυση, η οποία ανέκαθεν υπήρξε ισχυρό εκφραστικό εργαλείο στα χέρια του συγκεκριμένου σκηνοθέτη. Για το σκοπό αυτό, επιχειρείται μια επιλεκτική ανάλυση του ηχητικού σχεδιασμού σε μια σειρά από χαρακτηριστικές σκηνές της ταινίας.

1. Σύνοψη της πλοκής και αφηγηματικό ύφος Ο Fred (Bill Pullman) και η Renee (Patricia Arquette) είναι ζευγάρι. Εκείνος είναι σαξοφωνίστας και φαίνεται πως ζηλεύει τη γυναίκα του, αν και δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν πως αυτή τον απατά. Μετά από τη συνάντησή του με ένα μυστηριώδη τύπο σε ένα πάρτι και με την υποψία ότι το σπίτι τους παρακολουθείται, ο Fred βρίσκεται ξαφνικά στο αστυνομικό τμήμα να κατηγορείται για τη δολοφονία της γυναίκας του. Κατά ανεξήγητο τρόπο, λίγο πριν εκτελεστεί η θανατική ποινή του, ο Fred μεταμορφώνεται στον Pete, ένα νεαρό άντρα που δουλεύει σε συνεργείο αυτοκινήτων. Εκεί ο Pete θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί τη φιλενάδα του Mr Eddy (ή Dick Lorant), ενός άνδρα του υποκόσμου, την Alice. Η Alice – που μοιάζει καταπληκτικά στη Renee του πρώτου μέρους – πείθει τον Pete να διαπράξουν κλοπή

2

και να φύγουν μαζί. Ο Pete πείθεται και διαπράττει την κλοπή, ωστόσο στη συνέχεια σοκάρεται όταν μαθαίνει για το παρελθόν της Alice ως ηθοποιού σε ταινίες πορνό. Ενώ έχουν διαφύγει σε μια έρημη περιοχή, η Alice δηλώνει στον Pete πως δε θα την έχει ποτέ, οδηγώντας τον να ξαναμεταμορφωθεί στο Fred του πρώτου μέρους. Εκείνος, όταν διαπιστώνει πως η Renee έχει σχέση με Dick Lorant, τον δολοφονεί και η ιστορία ξαναξεκινά από την αρχή… Σύμφωνα με τον Barry Gifford, συν-σεναριογράφο της ταινίας, ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας, ο συζυγοκτόνος Fred Madison, στα όρια της παραφροσύνης που τον οδήγησε η ζήλια απέναντι στη γυναίκα του, δημιουργεί έναν ονειρικό – φανταστικό κόσμο, μέσα στον οποίο διαφεύγει για να μην αντιμετωπίσει τις συνέπειες από το φρικτό έγκλημα που διέπραξε. Λαμβάνοντας υπόψιν κανείς την παραπάνω δήλωση, αντιλαμβάνεται πως σε τελική ανάλυση η ταινία αφορά ένα έγκλημα πάθους, ιδωμένο μέσα από τα μάτια του πνευματικά διαταραγμένου φορέα του.

2. Ο ρόλος του ήχου και η σχέση του με την αφήγηση. Ανάλυση σκηνών Ο ήχος μπορεί να παίξει σημαντικούς ρόλους σε μια ταινία και μάλιστα σε διαφορετικά επίπεδα αφήγησης, όπως το διηγητικό με τους σύγχρονους ήχους (πχ διάλογοι) από τον κόσμο της ταινίας και το εξωδιηγητικό με τις ατμόσφαιρες και τη μουσική. Η παρουσία του δρα ενοποιητικά στη ροή των εικόνων και συμβάλλει στην απόδοση του επιθυμητού ύφους και κατ’ επέκταση συναισθήματος, αποτελώντας θεμελιώδη αισθητική παράμετρο της κινηματογραφικής δημιουργίας. Αδιαμφισβήτητα ο ηχητικός σχεδιασμός για μια ταινία συνίσταται στην κοπιώδη προσπάθεια για τη συγκέντρωση, την αξιολόγηση και τη σύνθεση διαφορετικών «ηχητικών σημείων» προκειμένου να επιτευχθεί ένα οργανικό ως προς τη δραματουργία της ταινίας σύνολο. Στην περίπτωση της «Χαμένης Λεωφόρου» (σύμφωνα με σχετικές δηλώσεις του συνθέτη Angelo Bandalamenti) το ζητούμενο ήταν να κατασκευαστούν ηχητικά κομμάτια με χαρακτηριστικά το μινιμαλιστικό και σκοτεινό ύφος που θα «περιβάλλει» τους φυσικούς ήχους και τους διαλόγους. Σύμφωνα με άλλο συνεργάτη του Lynch, τον Doug Murray, υπεύθυνο για τον ήχο στην τηλεοπτική σειρά του σκηνοθέτη «Twin Peaks», συχνά ο τελευταίος αρέσκεται να δημιουργούνται αυτές οι ηχητικές ατμόσφαιρες από ήχους που παράγουν 3

διαφόρων τύπων μηχανές, αλλοιώνοντας τη χρονικότητά τους (αξάνοντας συνήθως τη διάρκειά τους στο χρόνο) ώστε να δημιουργηθούν ιδιαίτερες μουσικές υφές από το μιξάρισμά τους.

2.1 Η σχέση Fred – Renee (3’ – 16’) Αμέσως μετά τους «θορυβώδεις» τίτλους αρχής, μια χαμηλής συχνότητας ηχητική ατμόσφαιρα που δημιουργεί ένα σαφές υπόβαθρο μυστηρίου ή και απειλής, «σκιαγραφεί» το πορτρέτο του ήρωα Fred μέσα στο σκοτάδι (φωτίζεται μόνο από τη φωτιά στο τσιγάρο που κρατάει). Η έντασή της μειώνεται σταδιακά κατά τη διάρκεια αυτού του πλάνου. Στο επόμενο, ο έντονος θόρυβος από το μηχανικό άνοιγμα ενός παραθύρου που φωτίζει το πρόσωπο του Fred (και αποκαλύπτει τη μάλλον όχι καλή ψυχολογική του κατάσταση) αντικαθίσταται από ένα σταθερό, εξωδιηγητικό πάντα, βόμβο. Ένας διπλός ήχος (οξύς) από τον κόσμο της ταινίας (χτύπημα κουδουνιού) ολοκληρώνει το ηχητικό μοτίβο των πρώτων λεπτών της ταινίας: Ένα μυστηριώδες / απειλητικό υπόβαθρο, διακοπτόμενο από υψηλής στάθμης ρεαλιστικούς ήχους. Ο ήχος από το κουδούνι κινητοποιεί το Fred που απαντά στο θυροτηλέφωνο για να ακούσει την ακατανόητη γι’ αυτόν φράση «Dick Lorant is dead», η δραματουργική αξία της οποίας τονίζεται από την ηχητική μπάντα. Η ατμόσφαιρα μυστηρίου συνεχίζεται και γίνεται περισσότερο σύνθετη (συμμετοχή διαφορετικών οργάνων / τόνων, αύξηση/μείωση έντασης), ενώ παράλληλα με τη χρήση ήχων «στήνεται» μια εκτός κάδρου παράλληλη σκηνή: Ήχος από μαρσάρισμα αυτοκινήτου και αμέσως μετά σειρήνες περιπολικών που απομακρύνονται προκαλούν ανησυχία στο Fred που απορεί όταν από το παράθυρό του βλέπει πως δεν υπάρχει τίποτα έξω. Μια «διακριτικά ψυχρή» ατμόσφαιρα (κυριαρχεί το πιάνο) εισάγει τη Renee στην ταινία, τη στιγμή που παρακολουθεί το σύζυγό της να ετοιμάζεται για το κλαμπ, όπου παίζει σαξόφωνο. Ο διάλογος ανάμεσα στους δύο χαρακτηρίζεται από την απουσία οποιουδήποτε ηχητικού υπόβαθρου, δίνοντας μια αίσθηση απόστασης ή ακόμα και ψυχρότητας, την οποία ανεπιτυχώς προσπαθεί να διαλύσει ο Fred δήθεν αστειευόμενος με τη γυναίκα του που δε θα τον ακολουθήσει αυτό το βράδυ. Οι δύο σκηνές που ακολουθούν μοιάζουν να είναι στηριγμένες στη χρήση του ήχου περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στοιχείο: Από τη μία πλευρά το φρενήρες, σχεδόν εκκωφαντικό παίξιμο του Fred συνοδευμένο από τις επιδοκιμασίες ενός 4

κοινού, το οποίο αφενός ποτέ δε γίνεται οπτικά συγκεκριμένο, αφετέρου οι «επευφημίες» του είναι σαφώς αλλοιωμένες διαταράσσοντας για μία ακόμα φορά τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία (υποκειμενικότητα του Fred). Από την άλλη δε πλευρά, η υψηλή ηχητική ένταση αντικαθίσταται από την ησυχία της επόμενης σκηνής. Η υπόκωφη, απροσδιόριστης προέλευσης, ατμόσφαιρα ανησυχίας και ο ήχος του τηλεφώνου που αντηχεί καθώς η κάμερα κινείται στους διαδρόμους του άδειου σπιτιού. Μια ακόμα ενδιαφέρουσα περίπτωση δόμησης αντίστιξης σε επίπεδο ήχου είναι αυτή ανάμεσα στις δύο σκηνές που ακολουθούν. Αρχικά η επιστροφή του Fred στο σπίτι και η διατήρηση του ανήσυχου ηχητικού ύφους και στη συνέχεια η παροδική διαφυγή από τα όρια (χωρικά και ηχητικά) του σπιτιού, όταν η Renee βγαίνει για να πάρει το φάκελο που βρίσκεται έξω από την πόρτα: Είναι η πρώτη φορά που ήχος από μια αντικειμενική πραγματικότητα (εξωτερική ατμόσφαιρα, κελάηδημα πουλιών, ήχος αυτοκινήτων) «εισβάλλει» στον ηχητικά ιδιαίτερο οικιακό χώρο του ζευγαριού. Ωστόσο, και από αυτή τη μικρή σκηνή δε λείπει η χρήση του ήχου ως σηματοδότης, ως οδηγός για την προσοχή του θεατή, γεγονός που καταδεικνύεται από το ηχητικό εφέ που «φορτίζει» δραματουργικά το φάκελο με τη βιντεοκασέτα που μαζεύει η Renee και θέτει εύλογα ερωτήματα για την εξέλιξη της πλοκής. Άξια αναφοράς είναι και η σύντομη σεκάνς, κατά την οποία ο Fred θυμάται περιστατικά του παρελθόντος που αποκαλύπτουν τη ζηλόφθονη στάση του απέναντι στη γυναίκα του (όταν πχ τη βλέπει στο μπαρ που δουλεύει να φεύγει συνοδευόμενη από έναν άλλο άνδρα). Το σύμπλεγμα των ήχων που χρησιμοποιούνται (θυμίζουν ροή αέρα) αντικατοπτρίζουν επιτυχώς το βαθιά διαταραγμένο ψυχισμό του ήρωα. Στη σκηνή που ακολουθεί, το ζευγάρι κάνει έρωτα. Η κενή και απόλυτα ψυχρή ατμόσφαιρα που εισάγει τη σκηνή και τονίζει την απόσταση που υπάρχει στο ζευγάρι (οι δυο τους απεικονίζονται σε ξεχωριστά πλάνα) σύντομα δίνει τη θέση της σε μια ατμόσφαιρα μυστηρίου (χρήση ήχων χαμηλών συχνοτήτων από έγχορδα και κρουστά), της οποίας η ένταση αυξάνεται, όσο εντείνονται οι προσπάθειες του Fred να ικανοποιήσει τη σύζυγό του. Το καινοτόμο στοιχείο που κάνει αυτή τη σκηνή ξεχωριστή είναι το εξής: Η οπτική γωνία αλλάζει κατά τη διάρκειά της κάνοντας ένα πέρασμα από την υποκειμενική αντίληψη του Fred (με την οποία θεωρούμε ότι ταυτιζόμαστε στο μεγαλύτερο τμήμα του πρώτου μέρους της ταινίας), σε μια «αντικειμενικά ονειρική» οπτική, όπου ο χρόνος διαστέλλεται (χρήση slow motion), 5

τα περιγράμματα των σωμάτων γίνονται λιγότερο σαφή και η κάμερα αποκτά μια αντικειμενική θέση απέναντι στα σώματα του Fred και της Renee. Αυτή η εντυπωσιακή αλλαγή οπτικής γωνίας ουσιαστικά καθιερώνεται χάρη στην αλλαγή στην ηχητική μπάντα: Η μυστηριώδης ατμόσφαιρα δίνει τη θέση της σε ένα μουσικό κομμάτι (Here I am…”), που, παρά τον εξωδιηγητικό του χαρακτήρα, αποσαφηνίζει το ονειρικό υπόβαθρο που πλαισιώνει τα συγκεκριμένα πλάνα, κάτι που γίνεται αντιληπτό από την επανάληψή του στο δεύτερο μέρος της ταινίας, όταν ο Pete «μεταμορφώνεται» στο Fred. Επιπλέον η χρήση αντήχησης (τόσο στο κομμάτι, όσο και στις ανάσες του Fred) συμβάλλει ώστε στο συγκεκριμένο σημείο πέρα από τη διαφορετική αντίληψη του χρόνου, να δημιουργείται και μια άλλη αντίληψη για τον περιβάλλοντα χώρο.

2.2 Το πάρτυ του Andy – η επιστροφή στο σπίτι (26’ – 34’) Η σκηνή στο πάρτυ του Andy εισάγει ουσιαστικά το κλείσιμο του πρώτου μέρους της ταινίας που ολοκληρώνεται με την αποκάλυψη της δολοφονίας της Renee από το σύζυγό της. Η επικρατούσα ηχητική ατμόσφαιρα διαμορφώνεται από την υψηλής έντασης lounge μουσική (ενδεικτική της αστικής προέλευσης των συνδαιτυμόνων του πάρτυ), όπως και τους φυσικούς ήχους από τη χαλαρή και διασκεδαστική δραστηριότητα των παρευρισκόμενων. Το καταλυτικό γεγονός της σκηνής είναι αδιαμφισβήτητα η άφιξη του «μυστηριώδους τύπου». Ο ηχητικός σχεδιασμός εκπλήσσει για μία ακόμα φορά τολμώντας να δημιουργήσει ένα απομονωμένο ηχητικό περιβάλλον μέσα στον ευρύτερο ρεαλιστικό κόσμο της σκηνής του πάρτυ. Καθώς ο Fred εντοπίζει με το βλέμμα του το Μυστηριώδη τύπο, κατά τη διάρκεια ενός και μόνο πλάνου, αυτού που ο Μυστηριώδης τύπος τον πλησιάζει, η ηχητική ατμόσφαιρα αλλάζει, επαναφέρει την ανησυχία και παραμένει τέτοια όσο διαρκεί ο διάλογος ανάμεσα στους δύο άντρες. Καθ’ όλη τη διάρκεια του διαλόγου ο χώρος της σκηνής είναι αποκλειστικά ο χώρος όπου συνυπάρχουν οι δυο τους, καθώς το περιβάλλον του πάρτυ είναι εκμηδενισμένο, τόσο οπτικά (φλου), όσο και ηχητικά (οι φυσικοί ήχοι δεν ακούγονται καθόλου), εμποδίζοντας οποιουδήποτε είδους αλληλεπίδραση με τον «πραγματικό κόσμο». Μέσα σε αυτό το κλίμα ένα επιπλέον ηχητικό στοιχείο που επιτονίζει την απόκοσμη 6

προέλευση του Μυστηριώδους τύπου είναι ο τρόπος με τον οποίο ακούγεται το γέλιο του λίγο πριν εγκαταλείψει το Fred: Είτε υποστηρίξει κανείς πως απλά η αντήχησή του είναι αυξημένη, είτε ότι το γέλιο ακούγεται από δύο πηγές ταυτόχρονα (από τον παρόντα και τον συνομιλούντα δια τηλεφώνου Μυστηριώδη τύπο), σε κάθε περίπτωση η χρήση του συγκεκριμένου στοιχείου αναδεικνύει τον εφιαλτικό χαρακτήρα της παρουσίας του (που εξάλλου επιβεβαιώνεται στο φινάλε της ταινίας). Η αποχώρηση του Μυστηριώδους τύπου επαναφέρει την «ηχητική τάξη», τη ρεαλιστική ομαλότητα και χαλαρότητα του πάρτυ που συνεχίζεται. Οι μόνες στιγμές που διακόπτουν αυτή την ομαλότητα είναι όταν ο Fred ρωτά τον Andy για το Dick Lorant, πρόσωπο κλειδί για όλη την ταινία, γεγονός που καταδεικνύουν τα σχετικά ηχητικά σημεία. Η επιστροφή στο σπίτι με το αυτοκίνητο φανερώνει τη νευρικότητα του Fred. Ένας ήχος μαρσαρίσματος εισάγει την τεταμένη ατμόσφαιρα, ενώ οι εξάρσεις της ηχητικής μπάντας «συμβαδίζουν» με τις «εκρήξεις» του Fred, όσο η γυναίκα του επιμένει να κρύβει στοιχεία για το παρελθόν της. Φτάνοντας στο σπίτι, ο Fred μπαίνει μόνος καθώς υποψιάζεται πως κάποιος βρίσκεται μέσα. Η σκηνή, όπου αναζητά τον υποτιθέμενο εισβολέα, περιπλανώμενος στο αχανές, άδειο και σκοτεινό σπίτι του, είναι δομημένη επάνω στην ηχητική σύνθεση που αποτελείται από διαφορετικές ατμόσφαιρες, ουσιαστικά από ένα σύμπλεγμα απόκοσμων ηχητικών ερεθισμάτων με ένταση που αυξομειώνεται «παίζοντας» με την αγωνία και την προσοχή του θεατή. Και όπως και σε άλλες περιπτώσεις που ήδη αναφέρθηκαν, έτσι και εδώ, ένας ήχος από τον πραγματικό κόσμο, ένα χτύπημα του τηλεφώνου έρχεται να δημιουργήσει έναν ακόμα τόνο έντασης στην ήδη φορτισμένη ατμόσφαιρα, αλλά ταυτόχρονα και να επαναφέρει τον ψυχικά ταλαιπωρημένο Fred – έστω παροδικά – πίσω στην πραγματικότητα.

2.3 Pete και Alice (69’ – 93’) Η γνωριμία του Pete με την Alice στο δεύτερο μέρος της ταινίας εισάγεται με έναν δραματουργικά πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, στηριγμένο στη χρήση ή καλύτερα στην επανάληψη συγκεκριμένων ηχητικών μοτίβων. Πρόκειται για μια εξαιρετική περίπτωση δημιουργίας ενός ηχητικού αφηγηματικού τόξου που παρέχει στο θεατή τις αναγκαίες συνδέσεις προκειμένου να είναι σε θέση να κατανοήσει την 7

απροσδόκητη σεναριακή έκπληξη που προηγήθηκε, την αλλαγή δηλαδή στο πρόσωπο του κεντρικού χαρακτήρα. Ενώ ο Pete εργάζεται στο συνεργείο αυτοκινήτων, από το ραδιόφωνο ακούγεται το κομμάτι που έπαιζε με το σαξόφωνο ο Fred. Ο νεαρός άντρας όχι απλά δυσανασχετεί, αλλά φαίνεται να υποφέρει ακούγοντάς το, γι’ αυτό και σπεύδει να αλλάξει σταθμό. Φαίνεται σαν από το χαρακτήρα του Fred, από την αρρώστια της ψυχής του, να έχει μείνει ένα μόνο υπόλειμμα στον κόσμο του νεαρού και αθώου (εξιδανικευμένου) Pete, και το υπόλειμμα αυτό είναι ήχοι και μουσική που συνδέονται με το ζηλόφθονα σαξοφωνίστα και που τώρα υπάρχουν μόνο σα μικρές ενοχλήσεις στην πραγματικότητα του νεαρού άντρα. Ο Pete τελικά επιλέγει στο ραδιόφωνο ένα ήπιο κομμάτι από πιάνο, μινιμαλιστικό και μάλλον ψυχρό, αντίστοιχο με αυτό που εισήγαγε το χαρακτήρα της Renee στο πρώτο μέρος. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως υπό το συγκεκριμένο ήχο εισάγεται και ο χαρακτήρας του alter ego της Renee, της Alice προφανώς για να υποστηριχθεί η ευθεία σύνδεση ανάμεσα στις δύο (ή μάλλον μία) γυναίκες. Επιπλέον το slow motion και οι στίχοι του country τραγουδιού που ξεκινά λίγο μετά («This magic moment…»), όσο τα βλέμματα των δύο μελλοντικών εραστών είναι διασταυρωμένα, τονίζουν τη σημασία της στιγμής, την αγκίστρωση του νεαρού άντρα στον κόσμο της σκοτεινά σαγηνευτικής Alice / Renee που θα ορίσει τη μοίρα και το τέλος της ζωής του Pete/Fred (με τη θανατική ποινή, με την οποία ολοκληρώθηκε το πρώτο μέρος). Ένα ουσιώδες γνώρισμα του ηχητικού σχεδιασμού του δεύτερου (αλλά και του τρίτου) μέρους της ταινίας – σε αντιδιαστολή με το πρώτο – είναι ότι εδώ η αφήγηση και η εξέλιξη της δραματουργίας πλαισιώνονται ηχητικά λιγότερο από απροσδιόριστης προέλευσης (σημαντικά τροποποιημένους) ήχους, ενώ αντίθετα, είναι

μεγαλύτερη

η

συμμετοχή

μουσικής

που

παραπέμπει

απευθείας

σε

συγκεκριμένες φωνές (όργανα) καθώς και στίχων, όπως στην περίπτωση που αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο. Είναι χαρακτηριστικό πως οτιδήποτε φορτίζει την ατμόσφαιρα (συνήθως αρνητικά) στο δεύτερο μέρος της ταινίας δεν προέρχεται από τον εσωτερικό κόσμο του ήρωα, από το διαταραγμένο ψυχισμό του, αλλά είναι μια μάλλον εξωτερική απειλή για αυτόν, κι ενδεχομένως γι’ αυτό αντί για τις υπόκωφες, ασαφούς προέλευσης «εσωτερικές» ηχητικές πηγές στις ατμόσφαιρες του πρώτου μέρους, εδώ η ένταση, η αγωνία ή ο φόβος είναι περισσότερο προσωποποιημένα, είναι μουσική και πολλές φορές στίχοι. Ενδεικτικά αναφέρονται 8

τα αποσπάσματα από τα τραγούδια «Apple of Sodom» που ακούγεται όταν ο Pete αναζητά απεγνωσμένα τη φίλη του Sheila και κάνει παθιασμένο (ή απεγνωσμένο) σεξ μαζί της, «I put a spell on you» όταν η Alice αφηγείται στον Pete το πώς έμπλεξε στον σκοτεινό κόσμο των ταινιών πορνό μέσω του Mr Eddy και το «Rammstein» που ακούγεται σε περισσότερες από μία σκηνές, με έντονα βίαιο περιεχόμενο. 2.4 Φινάλε - Η «αέναη» αφήγηση (107’-120’) Η άφιξη του ζευγαριού στην έρημο, στην κορύφωση της θυελλώδους σχέσης τους, επενδύεται ηχητικά με ένα σταθερό υπόβαθρο ανέμων που φυσούν καθ’ όλη τη διάρκεια των εξωτερικών πλάνων. Ο ήχος του ανέμου ακολουθεί την κίνησή τους, ο ήχος του ανέμου παίρνει τα λόγια τους. Το τραγούδι «Here I am» που ακούστηκε χαμηλά και για λίγο στην ερωτική σκηνή ανάμεσα στο Fred και στη Renee στο πρώτο μέρος της ταινίας (βλέπε παράγραφο 2.1) ακούγεται ξανά, ολόκληρο και σε υψηλή ένταση, σα να γίνεται ένα με τον ήχο του αέρα, όσο το ζευγάρι κάνει έρωτα για τελευταία φορά. Ο αέρας παίρνει την Alice μακριά, ο Pete μεταμορφώνεται στο Fred και αυτός έρχεται έντρομος αντιμέτωπος με το μυστηριώδη άντρα που τον ακολουθεί απειλητικά με μια κάμερα στο χέρι. Μια έκρηξη ήχων (ίσως παραμορφωμένοι ήχοι από βιολιά ή κάτι παρόμοιο) συνοδεύουν την αγχωμένη διαφυγή του Fred από το συγκεκριμένο χώρο. Στο ξενοδοχείο «Η χαμένη Λεωφόρος», όπου φτάνει στη συνέχεια, ο άνεμος δίνει τη θέση του στους κεραυνούς που προμηνύουν καταιγίδα, ενώ ένα τραγούδι των Rammstein (με ομώνυμο με το συγκρότημα τίτλο) ακολουθεί κυριολεκτικά βήμα – βήμα την πορεία του Fred στο δωμάτιο του Mr Eddie, στον οποίο και επιτίθεται, για να τον σκοτώσει λίγο αργότερο στην έρημο που τον μεταφέρει. Στην τελευταία σκηνή ο Fred είναι αυτός που χτυπά το κουδούνι του σπιτιού του για να μεταφέρει το μήνυμα ότι «ο Ντικ Λοράντ είναι νεκρός» και να κλείσει έτσι το αφηγηματικό τόξο που ξεκίνησε με την πρώτη σεκάνς της ταινίας και να λύσει το μυστήριο της παράλληλης ηχητικής σκηνής με τα μαρσαρίσματα και τα περιπολικά που συζητήθηκε νωρίτερα (βλ. παράγραφο 2.1). Ο χρόνος φαίνεται να έχει διαγράψει μια κυκλική ή μάλλον σπειροειδή (σύμφωνα με τους δημιουργούς) πορεία. Η ιστορία τελειώνει εκεί από όπου ξεκίνησε, αλλά έχοντας μια νέα δυναμική που μπορεί να την οδηγήσει σε ένα άλλο χωροχρόνο, όπου οι ίδιοι άνθρωποι θα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με ένα διαφορετικό τρόπο, περισσότερο ή λιγότερο υποκειμενικό, περισσότερο ή 9

λιγότερο αντικειμενικά αντιληπτό. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος της ταινίας David Lynch χρησιμοποίησε ένα μουσικό όρο για να περιγράψει την ψυχική κατάσταση του ήρωά του, τον όρο «φούγκα» (για την ακρίβεια ψυχογενής φούγκα) προκειμένου να τονίσει την παράλληλη ύπαρξή του σε διαφορετικές καταστάσεις, τη σύνθεση της προσωπικότητάς του από διαφορετικά συνυπάρχοντα και αλληλεπιδρώντα τμήματα, αναδεικνύοντας τη θεώρηση της ζωής ως μιας κατάστασης που υπάρχει απλά και μόνο στο μυαλό μας. Ο Fred καταδιώκεται από την αστυνομία σε μια φρενήρη καταδίωξη με ήχους από τα αυτοκίνητα που τρέχουν και τις σειρήνες που ουρλιάζουν να επικρατούν, μέχρι που η κραυγή που βγάζει λίγο πριν το τέλος έρχεται να καλύψει οτιδήποτε άλλο. Ο ήχος του ανέμου μένει στο τέλος να παρασύρει στη δίνη του χρόνου τα πρόσωπα και τις ιστορίες τους, ίσως για να τα ξαναφέρει κάποια στιγμή αλλαγμένα, άγνωστα, να αναζητούν οικεία στοιχεία του χώρου και του χρόνου γύρω τους…

3. Συμπεράσματα Η ταινία «Χαμένη Λεωφόρος» αποτελεί υπόδειγμα χρήσης του ήχου και της μουσικής ως εκφραστικού μέσου στην απόδοση της δραματουργίας και του κινηματογραφικού ύφους. Ορισμένα από τα καινοτόμα στοιχεία που συζητήθηκαν παραπάνω αφορούν: α. τη χρήση εξω-διηγητικής μουσικής με σημαίνοντα στίχο. Πέρα από το ρυθμό και την προώθηση της αφηγηματικής γραμμής αποκαλύπτει συχνά σημαντικά στοιχεία της δραματουργίας β. τη χρήση εξωδιηγητικών ατμοσφαιρών για την ανάδειξη αφηγηματικά σημαντικών στιγμών (εικόνες, διάλογοι), σημείων καμπής ή και επαναλήψεων (όπως για την αναγνώριση στοιχείων του χώρου ή συγκεκριμένων προσώπων) γ. την αιφνίδια αλλαγή ατμόσφαιρας μέσα στην ίδια σκηνή ή ακόμα και κατά τη διάρκεια ενός και μόνο πλάνου – ορίζοντας με ηχητικά μέσα τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία (υποκειμενικότητα) δ. τη σαφή διαφοροποίηση στο χειρισμό του ηχητικού υπόβαθρου ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο/τρίτο μέρος της ταινίας, (με την «εσωτερική απειλή» των υπόκωφων ατμοσφαιρών του πρώτου μέρους και τα εξωτερικής προέλευσης ερεθίσματα του δεύτερου) 10