Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομουνιστικής Δράσης , Σταύρος Αστερίου Παπαγιάννης, Εκδόσεις Σοκόλη, 2007

ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΣΤΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΤΙΚΟΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

(Ιανουάριος-Οκτώβριος 1944)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΟΚΟΛΗ

«Στα πρώτα χρόνια δεν μιλούσα [ενν. για τη φρίκη των χιτλερικών στρατο­ πέδων συγκέντρωσης] ούτε στα παιδιά μου. Δεν ήθελα να τους μεταφέρω εικόνες δυστυχίας και δεν το θέλω ακόμα. Αποδείχθηκε πως η σιωπή μου ήταν λανθασμένη. Ο κόσμος πρέπει να μάθει, να παραμείνουν στην επιφά­ νεια οι φρικαλεότητες, για να μην ξαναγίνουν» . ΛΕΟΝ ΜΠΕΝΜΑΓΙΟΡ

Θεσσαλονικιός που επέζησε των χιτλερικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. (εφημ. «Η Καθημερινή», 26.2.2006)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντομογραφίες και σύμβολα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

ΠΡΟΛΟΓΟΣ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

1. Η εμφάνιση, οι δημιουργοί και η ταυτότητα του Ε. Α.Σ. Α.Δ. . . .. . . ... . .. . . . 2. Ο σκοπός και οι ένοπλοι του Ε. Α.Σ. Α.Δ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Από συνεργάτες στην αγχόνη των Γερμανών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Εύλογα ερωτήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Το άγος και η κάθαρση των δωσιλόγων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 6. Προβλήματα της εργασίας μου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17 21 28 36 46 49

ΚΕΦΑΛΑΙΟΑ' ΛΑΡΙΣΑ ... . .. . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . ..... . ... ... .. . . . . . .. . . .. ... .. . . . ..

53

Πεπραγμένα του Ε. Α.Σ. Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα 1 . Η πρώτη δίκη των Ε ΑΣ ΑΔιτών στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Μία δίκη για το μακελειό της 13ης-14ης Μαtου 1944 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Τρεις εκτελέσεις, ένας aπαγχονισμός και ένας γενναίος που εγκαλεί . . . . . . 4. Η μήνυση της χήρας Τάσου Γαλάνη και το αποτέλεσμα της δίκης . . .. . . . . 5. Η δίκη για την εκτέλεση του Γεωργίου Σακελλάρη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Η εκτέλεση των Δημητρίου Χατζημαυροειδή και Μάνθqυ Παπαπούλιου . 7. Ο Ε. Α.Σ. Α.Δ. ληστεύει την Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Ο Ε. Α.Σ. Α.Δ. , η Ε. Ε.Ε. και ο δικηγόρος Βασίλης Σχινάς . . . . . . .. . . . . . . . . 9. Χρ1iστος Κροντήρης, ο λοχαγός διοικητής της Ασφάλειας του Ε. Α.Σ. Α.Δ. 10. Ένας Ε ΑΣ ΑΔίτης ένοπλος και με γερμανική στολ1i κατά των ανταρτών . . 11. Επώνυμος και σιχαμερός καταδότης ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 12. Ένας γερμανοντυμένος σπιούνος Ε ΑΣ ΑΔίτης . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . 13. Ο «υπασπιστής>> του Ε. Α.Σ. Α.Δ. και το πουκάμισο του πλιάτσικου . . . . . . . 14. Ληστείες, συλλήψεις και εκβιασμοί Ε ΑΣ ΑΔιτών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55 71 84 96 106 1 14 124 129 136 139 140 141 143 144

I.

Π. Πεπραγμένα του Ε. Α.Σ. Α.Δ.όπως τα βίωσαν επιζώντες 1. Μπαρμπής Αθανασίου Βοζαλής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.Βασίλης Χρήστου Βουτσιλάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ήρα Αλαμανή-Φλώρου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Α.Α.Σ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Ιπποκράτης Κωνσταντίνου Τσομάκος . . . . . . . . . . . . . . . . . .

... ... ... ... ...

146 149 153 153 155

ΠΙ. Πεπραγμένα του Ε. Α.Σ. Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς 1.Δαμιανός Αχιλλέα Βουλγαράκης . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ρίζος Μπόκοτας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Λάζαρος Αρσενίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . ..

156 161 163

IV.

164

... ... ... ... ...

... ... ... ... ...

..... ..... ..... ..... .....

Πεπραγμένα του Ε. Α.Σ. Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'

ΤΥΡΝΑΒΟΣ-ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ-ΒΡΥΟΤΟΠΟΣ-ΦΑΛΑΝΗ......... . . . . . . . . . . . Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα 1. Τα γεγονότα στη Φαλάνη: 15 Μαtου 1944 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Τα γεγονότα στον Αμπελώνα: 17, 27, 31 Μαtου και 4 Ιουνίου 1944 . . . . . . .

171 177

Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες 1. Ειρήνη Χρ1Ίστου Κοντσιώτη-Κωτούλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Σταύρος Αστερίου Παπαγιάννης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Φώτης Δημητρίου Αλατάς-Ανθή, σύζυγος Φώτη Αλατά . . . . . . . 4. Αλέκος Ιωάννου Σκούφας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Γιάννης Σπύρου Κωτσόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Βασίλειος Δημητρίου Ψαθάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Ηλίας Γεωργίου Ριζόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

......... ......... ......... ......... ......... ......... .........

204 206 213 218 226 230 234

ΠΙ. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς . . . . . . . . . . . . . .

241

IV.

241

.

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

167

IΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ' 243

Σ ΤΑ ΚΑΜΠΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα 1. ΑΜΑΡΛΑΡ (Κοιλάδα) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. ΝΙΚΑΙΑ (Νεμπεγλέρ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. ΣΊ'ΑΥΡΟΣ (Δεμερλί) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. ΠΟΛΥΝΕΡΙ (Σιμικλί) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (Μπουχλάρ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. ΝΕΕΣ ΚΑΡΥΕΣ (Χατζημουσταφά, Ισαρλίκ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. ΑΡΜΕΝΙΟ (Γκερλί) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. ΔΙΛΟΦΟ (Μεγάλο Χαλίτσι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. ΖΑΠΠΕΙΟ (Μπακράτσι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. ΣΥΚΟΥΡΙΟ (Κεσερλί) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

244 254 272 283 300 311 315 320 323 325

Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες 1. Γιάννης Σωτηρίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Δημήτριος Αχιλλέα Κατσάνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Αθανάσιος Δημ. Μητσόπουλος-Κωσταντία, σύζ. Αθ. Μητσόπουλου . . . . 4. Δημήτριος Γεωργίου Μπατάλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

328 331 332 335

ΠΙ. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς 1. Αλέξης Σεβαστάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

337

IV.

339

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'

ΜΑΓΝΗΣΙΑ Α' ΒΟΛΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα . . . . . . . . . . . . . . . . .

341 341

13

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς . 1. Νίτσα Κολλιού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Γιάννης Μουράτογλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Λάζαρος Αρσενίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

343 343 345 347

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής ....... : . . . . . . . . . . .

358

Β' ΑΛΟΝΝΗΣΟΣ........................................................ Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αθανάσιος Κυριαζής, Απόστολος Βλάικος και Κωνσταντίνος Τσουκανάς

363 364 364

Π.

ΠΙ.

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

Γ' ΚΑΡΔΠΣΑ-ΠΑΛΑΜΑΣ-ΣΟΦΑΔΕΣ-ΚΟΣΚΙΝΑ-ΦΑΝΑΡ-ΜΑΓΟΥΛΑ Ι.

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες

α. Παλαμάς

1 . Νικόλαος Κατσιαμπούρας. 2. Ματθαίος Μπλούφας . . . . . 3. Βασίλειος Φιρφιρής. . . . . . . 4. Δημήτριος Αρμύρος . . . . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

366 370 373 374

β. Κοσκινάς Από τις αφηγήσεις: Γιάννη Απ. Ράια, Αθανάσιου Δ. Πιτσαριώτη, Αχιλλέα Α. Ράια, Βάιου Χρ. Πάσχου και Χρήστου Γ. Ράια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχ1Ίς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

375 380

Δ'ΤΡΙΚΑΛΑ I.

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

387

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η υποχρέωση όλων μας . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τα Τάγματα Ασφαλείας . Η δράση και η αντίδραση: το αποτέλεσμα . Η οφειλή μας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

... ... ... ...

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

389 390 391 392

ΠΑΡΆΡτΗΜΑ I.

Πίνακας των aφηγητών που κατέθεσαν τα βιώματά τους από την εμφάνιση και τη δράση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Οι διατάξεις του αναγκαστικού νόμου 533/1945 για τους δωσίλογους: προβλεπόμενα αδικήματα και ποινές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΠΙ. Η δίκη ΕΑΣΑΔιτών του Φανάρ-Μαγούλα στο Στρατοδικείο της 1 ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Η καταγγελία του Στ. Σαράφη και του Γ. Κωστόπουλου από την Πανθεσσαλική Επιτροπή του Ε.Α.Μ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Πίνακας Δικαστών, Εισαγγελικών λειτουργών και Γραμματέων που έλαβαν μέρος στις δίκες των δωσίλογων ΕΑΣΑΔιτών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vl. Πίνακας πρακτικών και αποφάσεων του Ε.Δ.Δ. Λάρισας για ΕΑΣΑΔίτες . VII. Δύο ανακοινώσεις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VΠΙ. Ο Παπαναξαγόρας μεριμνά για τους συνεργάτες του ΕΑΣΑΔίτες. . . . . . . ΙΧ. Το ένταλμα σύλληψης του Δημ. Μαλλιάρα και η τύχη του . . . . . . . . . . . . . . .

402 403 406 408 411

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.........................................................

417

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

419

393 394 397 398

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΑ Αν.Ν Απ. Αριθμ. Αφ. Ε. Ε .Α. Ε .Α. Μ. Ε. Α. Ο. Ε.Α.Σ.Α.Δ .

: Αναγκαστικός νόμος : Απόφαση : Αριθ μός : Αφήγηση : Ε.Α.Σ.Α.Δ. : Εθνικ1Ί Αλληλεγγύη : Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο : Εθνικές Αντικομμουνιστικές Ομάδες : Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσης (Κατοχή, 1944) Ε.Γ.Π.Σ. : Ένωση Γεωργικών Πιστωτικών Συνεταιρισμών Ε.Δ.Ε.Σ. : Ελληνικός Δημοκρατικός Εθνικός Σύνδεσμος Ε.Δ.Δ. : Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Ε.Ε.Ε. : Εθνική Ένωση Ελλάδος Ε.Ε.Ε. : Ένωση Ελευθέρων Ελλήνων Ε.Λ.Α.Σ. : Εθνικός Λα.ίκός Απελευθερωτικός Στρατός Ε. Ο.Ε.Α. : Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών Ε.Π. : Εθνική Πολιτοφυλακή Ε.Σ.Α. : Ελληνικός Στρατός Απελευθέρωσης (Αντάρτικη ομάδα Δ. Κωστόπουλου) Ε.τ.Α. : Επιμελητεία του Αντάρτη εφ. : Εφημερίδα Κ. : Κασέτα Κατ. : Αφ1Ίγηση που δεν μαγνητοφωνήθηκε αλλά καταγράφηκε Κεφ. : Κεφάλαιο Κ.Κ.Ε. : Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος Κ.Υ.Δ.Ε.Π. : Κεντρική Υπηρεσία Διαχείρισης Ελληνικών Προ"ίόντων Λ. : Λεγεώνα Ν. : Αριθμός Ο .Π.Λ.Α. : Οργάνωση Προστασίας Λα"ίκού Αγώνα Π.Ε.Α.Ν. : Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων Π.Ε.Ε.Α. : Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης Π.Γ. : Πολιτικό γραφείο Σ.Ε.Κ. : Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους Πρ. : Πρακτικά σ. : Σελίδα ση μ. : Σημείωση Σ.Μ.Α. : Στρατηγείο Μέσης Ανατολής τ. : Τόμος τ.τ.τ. : Ταχυδρομείο. Τηλεγραφείο. Τηλεφωνείο : Τετράδιο τετρ. (. . .) : Παράλειψη κειμένου [ . . .] : Παράθεμα λέξης ή φράσης από τον συγγραφέα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Για την περίοδο της Κατοχής και, ιδιαιτέρως, για την Εθνική Αντίσταση κατά των τριών κατακτητών της χώρας μας, υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία ιστο­ ρίας και πολλά έχουν γραφεί από τους πρωταγωνιστές ή από τους απλούς αγωνιστές που συμμετείχαν στις ένοπλες ή τις πολιτικές αντιστασιακές οργα­ νώσεις. Αναλόγως της οπτικής γωνίας από την οποία ο κάθε συγγραφέας παρατη­ ρεί τα γεγονότα και τους εμπλεκομένους, δηλαδή την ιδεολογική, πολιτική ή και την κομματική τοποθέτησή του, άλλα υπερτονίζει και άλλα υποβαθμίζει. Όλοι, όμως, φροντίζουν, πάντοτε, να τονίζουν τα θετικά στοιχεία και να απο­ σιωπούν ή να ελαχιστοποιούν τα μελανά σημεία τους, για να μην αμαυρώ­ σουν το μεγαλείο της Εθνικής Αντίστασης. Έγινε, βέβαια, λόγος για την ύπαρξη οργανωμένων ένοπλων ομάδων υπο­ κινούμενων από τους κατακτητές και την κυβέρνηση των συνεργατών τους. Είναι τα Τάγματα Ασφαλείας και άλλες οργανώσεις με διάφορες επωνυμίες, που σκόπευαν στον ίδιο στόχο: στην εξουδετέρωση της ΕΑΜικής αντίστασης σε συνεργασία με τους κατακτητές. Ειδικώς, για τα πεπραγμένα του Εθνικού Αγροτικού Συνδέσμου Αντικομμουνιστικής Δράσης (Ε.Α.Σ.Α.Δ.), που είναι αντικείμενο αυτής της εργασίας, έχουν γραφεί ελάχιστα και πολύ γενικά. Τα μέλη αυτών των οργανώσεων, πράγματι, συνεργάστηκαν με τους κατα­ κτητές και διέπραξαν φοβερά εγκλήματα κατά της ζωής, της τιμής και της περιουσίας των ΕΑΜιτών και όσων μετείχαν στον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα. Οι συγγραφείς που αναφέρονται στη δράση αυτών των ομάδων τις εμφανίζουν μονοδιάστατα: απολύτως επαινετικά ή aπαξιωτικά. Έτσι, επαινέθηκαν και επαινούνται από τους συγγραφείς οι οποίοι είτε μετείχαν οι ίδιοι στα Τάγματα Ασφαλείας -τα οποία δημιουργήθηκαν μετά την άνοιξη του 1943- είτε απλώς συμμερίζονταν τις ανησυχίες πολλών Ελλή­ νων για τον κίνδυνο επικράτησης των κομμουνιστών μετά την Απελευθέρω­ ση. Αντιθέτως, οι συγγραφείς που μετείχαν οι ίδιοι στην ΕΑΜ ική Εθνική Αντίσταση, ή εκτιμούν την αντιστασιακή της δράση κατά των κατακτητών -παρά τα τερατώδη και εγκληματικά σφάλματα των κομμουνιστών που την καθοδηγούσαν-, καταδικάζουν τα Τάγματα απολύτως, γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές, και θεωρούν προδότες εκείνους που εντάχθηκαν σ' αυτά. Ωστόσο δεν έχει τεθεί το ερώτημα πώς ήταν δυνατόν όλοι όσοι εντά­ χθηκαν στα Τάγματα Ασφαλείας και στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. -περίπου τριάντα χιλιάδες οπλίτες και χίλιοι μόνιμοι και έφεδροι αξιωματικοί (που είχαν πολε­ μήσει εναντίον των επιδρομέων Ιταλών φασιστών στο μέτωπο της Αλβα-

16

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣ"ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

νίας)-, 1 να καταστούν προδότες της πατρίδας τους συνεργαζόμενοι με τους κατακτητές και ειδικώς οι ΕΑΣΑΔίτες με τους Γερμανούς. Δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς το πώς και το γιατί κατέληξαν στην προδοσία και στην ένοπλη συνεργασία με τους κατακτητές. Εκείνοι, όμως, οι οποίοι είχαν την εμπειρία της Κατοχής στη Θεσσαλία -ανάμεσά τους και ο υποφαινόμενος- γνώριζαν την έκταση και την αγριότη­ τα των εγκλημάτων των ΕΑΣΑΔιτών αλλά και το πώς και γιατί πολλοί από αυτούς κατέληξαν στη συνεργασία με τους κατακτητές και στη διάπραξη εγκλημάτων του κοινού ποινικού δικαίου. Προσωπικά, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και νέα στοιχεία για τους ίδιους και τη δράση τους από τα πρακτικά του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων Λάρισας, τον καιρό που συγκέντρωνα στοιχεία για τη συγγραφή των βιβλίων μου: Τα παιδιά της λύκαινας και Βλά­ χοι και βλαχόφωνοι Έλληνες. Ταυτόχρονα, όμως, πρόσεξα και κάποιες άλλες «λεπτομέρειες» γεγονότων, οι οποίες ενίσχυαν τις απορίες και τους προβλη­ ματισμούς μου για το πώς συνέβη τόσο πολλοί να ενταχθούν στα Τάγματα Ασφαλείας -και στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.-, και να βρεθούν έτσι στην υπηρεσία των Γερμανών, καθώς και για τον πολυσυζητημένο προσδιορισμό του χρόνου έναρξης του εμφυλίου πολέμου και των υπευθύνων για το έναυσμα. Αυτές τις σκέψεις τις ακολούθησε ένα δίλημμα: αν αυτά τα εγκλήματα και οι περιστάσεις υπό τις οποίες διαπράχθηκαν έπρεπε να αποκαλυφθούν ή, αντιθέτως, θα 1Ίταν σκόπιμο να αφεθούν στο σκότος και στη λησμονιά, ώστε να μείνουν άγνωστα, για να μη «στενοχωρήσουν» κάποιους από τους νεότε­ ρους όπως και αν το όφελος από την παρουσίασή τους θα ήταν μεγαλύτερο από τη ζημία που τυχόν θα προξενούσαν με την «αναμόχλευση» του παρελ­ θόντος. Ο ίδιος προβληματισμός υπήρξε και όσον αφορά την αποκάλυψη της εγκληματικής δράσης των λεγεωνάριων Βλάχων, επίσης, κατά την περίοδο της Κατοχής. Όμως, η ευμενής υποδοχή των δύο βιβλίων μου από τη μέγιστη μερίδα των βλαχοφώνων έδωσε την απάντηση στο δίλημμα και με ενθάρρυνε να προχωρήσω στη νέα μου έρευνα. Η ιστορία είναι προ'ίόν της δράσης μας, η οποία, δυστυχώς, δεν έχει να επιδείξει μόνον επαινετά έργα, αλλά και aπο­ κρουστικά, μερικές φορές ταυτόχρονα διφυή, ακόμα και παράγωγα του ίδιου υποκειμένου. Θέτω στη διάθεση του αναγνωστικού κοινού όσα στοιχεία μπόρεσα να συγκεντρώσω για τα πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ως απάντηση στα παραπά­ νω ερωτήματα.

1. Βλ. Γιώργος Μαργαρίτης, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, εκδ. , Αθήνα 2000, τ. Α', σ. 59.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

1. Η εμφάνιση, οι δημιουργοί και η ταυτότητα του

Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Οι νLκες των συμμaχων κατa των δυνaμεων του Άξονα σε όλα τα μέτωπα του πολέμου κατa το έτος 1943 και η ενδυνaμωση των αντιστασιακών οργανώ­ σεων, μαζL με τη φημολογούμενη απόβαση συμμαχικών δυνaμεων σε έδαφος της χώρας μας, οδήγησαν την κατοχική κυβέρνηση του Ιωaννη Ρaλλη, προφα­ νώς και με την ενθaρρυνση aλλων παραγόντων, να προγραμματLσει τη συγκρότηση ειδικών ένοπλων τμημaτων. Εξοπλισμένα από τους Γερμανούς τα τμ1Ίματα αυτa, θα εLχαν ως σκοπό τους την τήρηση της δημόσιας τaξης και την προστασLα των αντιφρονούντων από τις διώξεις των ΕΑΜικών αντιστα­ σιακών οργανώσεων. Έτσι, από την aνοιξη του 1943, αρχLζει η έκδοση σειρaς σχετικών νόμων της κατοχικής κυβέρνησης και η συγκρότηση των νέων ένο­ πλων τμημaτων: των Ευζώνων. Η αρχή έγινε με τον σχηματισμό ενός λόχου για την τιμητική φρουρa του Άγνωστου Στρατιώτη: τον Μaιο του Lδιου έτους συγκροτήθηκαν aλλοι δύο λόχοι, οι οποLοι αποτέλεσαν το Ευζωνικό Τaγμα ΑσφαλεLας των Αθηνών. ΛLγο αργότερα, στις 15 ΙουνLου 1943, εκδόθηκε η υπ' aριθμ. 147/43 εγκύκλιος διαταγ1Ί του υπουργού Εθνικής Άμυνας, η οποLα προ­ έβλεπε τη συγκρότηση τεσσaρων Ευζωνικών Ταγμ>, σχετική ανακοίνωση, με την οποία καλουσε τους κατοίκους να μην απομακρύνονται από τα σπίτια τους όταν πήγαιναν στο χωριό τους ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί, διαφορετικά θα εκτελούνταν επί τόπου. Βλ. Παράρτημα VII, 1.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

161

»Είναι αληθές ότι τους Έλληνας σ1Ίμερον μας χωρίζει αίμα. Και εις την πόλην μας εθρην1Ίσαμεν τας τελευταίας ημέρας αδελφούς, τραγικά θύματα, εντεύθεν και εκείθεν. Και εις την ψυχήν των Ελλήνων κυριαρχεί το μίσος ενα­ ντίον των άλλων Ελλήνων. Φοβερά τραγωδία, συνάντησις τραγωδιών. Πρέ­ πει όμως να αποβάλωμεν το μίσος και να κυριαρχήση κάποιο άλλο, του οίκτου, ο πόνος του άλλου, η αγάπη διά τον αδελφόν, τον συνάνθρωπον ( . . . ) »Καλώ σήμερον τον λαόν της Λάρισας να ορκισθ1Ί ενώπιον του Αγίου Αχιλλείου του οποίου την εορτή πανηγυρίζομεν σήμερον και του οποίου την σεπτήν εικόνα λιτανεύομεν και του οποίου το πνεύμα λυπείται και θλίβεται με το να βλέπει το αγαπημένο του ποίμνιον να αλληλοσπαράσσεται κατά τρόπον άγριον, να καταθέση εν ονόματι του πολιτισμού μας, εν ονόματι της ιστορίας μας, εν ονόματι της φυλής μας, να καταθέση, λέγω, τα όπλα τα οποία ενα­ ντίον αλλήλων έστρεψεν και να αδελφωθ1Ί, να δώση τας χείρας και να συνερ­ γασθή και να επαναλάβη τα ειρηνικά του έργα. »Εάν τούτο δεν γίνη, είμαι υποχρεωμένος επανερχόμενος εις Αθήνας να καταθέσω την εντολ1Ίν της ιεραρχικής αποστολής, ην κατ' ευάρεστον καθή­ κον επεδέχθην, και μόνον για να ευρεθώ συμπαραστάτης σας εις τας θλιβε­ ράς πολεμικάς ημέρας. Διότι δεν είναι δυνατόν, κύριοι, να παραμείνω ποιμέ­ νων κυλιόμενον εις το αίμα. Δεν είναι δυνατόν, η ψυχ1Ί μου επαναστατεί, η aρχιερατική μου συνείδησις εξεγείρεται όταν εξερχόμενος έξω διά μεν των χειρών να ευλογώ τον λαόν, διά δε των ποδών να πατώ πτώματα ελληνικά και αίμα ελληνικόν, το οποίον από ελληνικά εχύθη ξίφη. Πώς είναι δυνατόν να εισερχόμεθα εις τον Ναόν του Θεού του αγίου και αμώμου και καθαρού, και να κηλιδώνω μεν αυτόν με το αδελφικόν αίμα που επάτησαν τα πόδια μας; »Επεκοινώνησα με τους αρμοδίους, παρεκάλεσα, συνεβούλευσα, έκλαυσα, συνέστησα, ενουθέτησα. Έλαβον aπάντησιν [ότι], ό,τι εγένετο εντεύθεν και εκείθεν [εγένετο] εξ ανάγκης αμύνης. Έλαβον την υπόσχεσιν ότι η πόλις δεν πρόκειται να παρουσιάση εις το εξΊ1ς παρόμοιον θέαμα και προς βεβαίωσιν αφέθησαν ελεύθεροι άπαντες οίτινες κρατούμενοι και καταδικασμένοι εις θάνατον επρόκειτο να εκτελεσθούν σήμερον. Πράξις λαμπρά, πράξις υπέρο­ χος, πράξις ελληνική». 132

2. Ρίζος Μπόκοτας. Στις 8 Μαρτίου 1944, μ' άλλους 39 εχτελέστηκε στον δρόμο της Λάρισας προς την Αγιά, απέναντι απ' το στρατόπεδο, στην Τούμπα, η Δήμητρα Τσά­ τσου. Τη σύλληψη και την «ανάκριση» των 88 που πιάστηκαν και που απ' αυτούς εκτελέστηκαν οι 40, κι άντε ψάξε να βρεις τι απόγιναν οι άλλοι 48, την έκαμε ο «Συνταγματάρχης» Λιάπκιν. ( . . ). ( . . . ) υπήρχαν «καρφιά» και συνεργάτες και ο Εθνικός Αγροτικός Σύνδε­ σμος Δράσεως (Ε.Α.Σ.Α.Δ.) -τα Τάγματα Ασφαλείας στη Θεσσαλία-, που εί­ χαν «δεμένο» τον μηχανισμό τους με τους Γερμανούς και πρό�φεραν έτοιμα .

132. Δαμ. Βουλγαράκης, ό.π., υποσημ. 128, σσ. 69-67.

162

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

θύματα στην Γκεστάπο κ.λπ. Αυτοί δούλευαν παραπλήσια κι ανεξάρτητα απ' τους Γερμανούς και είχαν και τη δικ1Ί τους Γκεστάπο, το δικό τους άντρο, που κανένας δεν μάθαινε πόσοι πατριώτες έμπαιναν σ' αυτό και πόσοι έβγαιναν. Την ανάκριση δεν την έκανε ο Γερμανός ανακριτής, κατά κανόνα κάποιος αξιωματικός. Γιατί τι θα έβγαζε αυτός, δέρνοντας και ρωτώντας γερμανικά το θύμα του αφού μιλούσε ελληνικά; Αυτός λοιπόν, όπως ανάφερα, κάθονταν στο τραπέζι μ' ένα μολύβι και χαρτί. Ο άλλος έκανε την ανάκριση. Ο άλλος έκανε τις ερωτήσεις, ο άλλος τον διάλογο, ο άλλος έδενε την απάντηση με το ερώτημα, ο άλλος, για να βγει η απάντηση, κατά συνέπεια κατέφευγε στον βασανισμό. Ο Γερμανός περίμενε να του δώσει το αποτέλεσμα ολοκληρωμένο ο . . . υποτιθέμενος διερμηνέας. Ο Έλληνας! ! Μπορούσε ο Γερμανός ανακρι­ τής και να μην ήταν παρών. Το πόρισμα της ανάκρισης θα του το έδινε ο άλλος για να το συμπληρώσει στα χαρτιά του . Και καταλαβαίνετε: Μέχρι να ξεράσει αίμα το θύμα ή να πέσει αναίσθητο, ο Έλληνας «ανακριτής» το βασάνιζε. Κι αν δεν έσπαζε, πάλι φτου κι απ' την αρχή. Τη δε απόφαση για την τύχη του καθενός που έπεφτε στα χέρια του, ουσιαστικά την έβγαζε αυτός, ο Ρωμιός. Που σε πολλές περιπτώσεις, αν πλησιάζονταν με «πρόσω­ ΠΟ», δούλευε και την περίπτωση για απαλλαγή του θύματος με μερικές δεκά­ δες λίρες! ( . . . ) Ένα τραπέζι βαρύ σαν πάγκος μαραγκούδικου. Πάνω του ένα μυστή­ ριο εργαλείο, με μια ξύλινη χειρολαβή, με μια νουζίτσα (;) ως δύο πιθαμές και με μια μπίλια σαν γκαζιά (;), δεμένη στην άκρη του. Δύο καρέκλες που φαίνο­ νταν πως θα 'θελαν να μιλήσουν, αν το μπορούσαν. Ένας κουβάς με μια πατσαβούρα ριγμένη πάνω του. Η πατσαβούρα έμοι­ αζε σαν ψόφια γάτα! Στον τοίχο κρεμασμένες δύο βο'ίδόπουτσες, όργανα ζω1Ίς και δημιουργίας πριν και σύνεργα θανάτου εδώ, ως ένα μέτρο μάκρος. Στον τοίχο αριστερά, από ένα καρφί κρεμασμένο ανάποδα, ένα σακάκι σκου­ τένιο, με τα μανίκια του να φτάνουν λίγους πόντους πιο πάνω από το τσιμέ­ ντο, λες και ήθελαν να πιάσουν ένα στραβοπατημένο, με ξεχαρβαλωμένη σόλα παπούτσι. Σακάκι και παπούτσι σου δίνουν την αίσθηση μιας κίνησης. Σαν να 1Ίθελαν να φύγουν από δω! Από ένα σύρμα κρεμασμένος ένας Χριστός να ευλογεί. Δίπλα του ένας αγκυλωτός σταυρός, με κακογραμμένο ένα «χάιλ Χίτλερ» και 9 γερμανικές λέξεις, που εγώ τους δίνω τη δική μου ερμηνεία: «Μην aφήσεις το θύμα σου, αν δεν ξεράσει αίμα . . . ». Τα πλακάκια όλο λεκέδες και χάρτες ζωγραφισμένες από μια θολή μπο­ γιά, που φαίνονταν ωστόσο πως δεν 1Ίταν μπογιά! Σαν να είχε κατουρήσει εδώ κι εκεί και στους τοίχους κάποιος ψαμμιακός. Σε τούτον τον παραδεισένιο χώρο έβλεπαν 4 μάτια. Τα φινιστρίνια απ' τα κελιά. ( . . . ) Πολλά ήταν τα «μεγάλα μαχαίρια» των συνεργατών του κατακτηη1 στη Θεσσαλία και ειδικά στη Λάρισα, που ξεπήδησαν απ' τον Εθνικό Αγροτι­ κό Σύνδεσμο Αντικομμουvιστικ1Ίς Δράσεως (Ε.Α.Σ.Α.Δ.) . Το μεγαλύτερο

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

163

όμως ήταν ο Βασίλι Βασίλιεβιτς Νταβίντωφ, που διατηρούσε επαφ1Ί και με το Ε.Α.Σ.Α.Δ., διαμέσου του «υπασπιστ1Ί του» Αντώνη Γκερλή133.

3. Λάζαρος Αρσενίου. Στη Θεσσαλία, τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου 1944, εμφανίζονται τρεις οργανώσεις, που συνεργάζονται με τους κατακτητές. Η Εθνική Α ντι­ κομμουνιστική Οργάνωσις (Ε.Α.Ο.), η Ένωσις Ελλήνων Εθνικιστών (Ε.Ε.Ε.) και ο Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσεως, ο γνω­ στός Ε.Α.Σ.Α.Δ. Η πρώτη κατευθύνεται απευθείας από τα Ες-Ντε και υπάρ­ χει μόνο στον Βόλο, με ασήμαντο αριθμό μελών και με επικεφαλής τον διερ­ μηνέα των Γερμανών Κωνσταντινίδη. Η δεύτερη έχει επαφή με γερμανικές αρχές και υπάρχει μόνο στον Βόλο με επικεφαλ1Ίς τον γιατρό Ν. Γεκενίδη και στη Λάρισα με τον δικηγόρο Βασίλη Σχινά. Η δεύτερη δεν απόκτησε ποτέ και στις δύο πόλεις περισσότερα από 10 έως 15 μέλη, άοπλα τα περισσότερα. Η τρίτη, ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., εμφανίζεται και στις τέσσερις πρωτεύουσες των θεσσα­ λικών νομών. Στον Βόλο επικεφαλής τους είναι ο Τάκης Μακεδόνας, στη Λάρισα ο Καραγεώργος, ο Παπαναξαγόρας και μερικοί άλλοι, στα Τρίκαλα ο Μαντζούκας, ο Γιάννης Μακρής, ο Γιάννης Μπιζής, στην Καρδίτσα ο Παπάς, ο Παπαγεωργίου και άλλοι. Επικεφαλής των Ε.Α.Σ.Α.Δ. είναι συνηθισμένα άτομα, χωρίς προβολή και χωρίς δεσμούς με το κοινό. ( . . . ) Πίσω όμως από αυτούς κρύβονται μερικοί πολιτευόμενοι, βιομήχανοι, άνθρωποι της «καλής κοινωνίας», που παίζουν ύπουλο παιχνίδι. Από τη μια παριστάνουν τον φιλήσυχο που δεν ανακατώνε­ ται σε αγώνες συνδεδεμένους με κινδύνους και, από την άλλη, εξωθούν τους «χαζούς» να βγάλουν το φίδι από την τρύπα. Τους εξωθούν, δηλαδή, να συ­ νεργάζονται με Γερμανούς, για να χτυπ1Ίσουν, στη διάρκεια της Κατοχής, την αντίσταση, για να μην τους είναι, μετά την Απελευθέρωση, εμπόδιο στις ατο­ μικές φιλοδοξίες τους και τα ατομικά συμφεροντάκια τους. Και παραπίσω από αυτούς στέκεται ο ελληνικός παλαιοκομματισμός με τους Άγγλους. Ο ελληνικός παλαιοκομματισμός έμεινε ξένος από κάθε ιδέα αντιστάσεως, από την αρχή ακόμα της Κατοχής. Μερικοί το χαρακτηρίζουν αυτό «λάθος» ( . . . ). Αν ο παλαιοκομματισμός έβλεπε σαν «λάθος» την αποχή του από την αντίσταση, θα έσπευδε να το επανορθώσει, επωφελούμενος από τις τόσες και τόσες προτάσεις και υποχρεώσεις του Ε.Α.Μ. για συνεργασία και συμμετοχή του σ' αυτή.134 Αλλά ο παλαιοκομματισμός αποκρούει κάθε ιδέα συνεργασίας 133. Ρίζος Μπόκοτας, ό.π., υποσημ. 121, παραθέσεις από τις σσ. 21, 53, 54, 55, 59, 60, 95. 134. Αποδείχθηκε ότι οι αρχηγοί των παλαιών πολιτικών κομμάτων δεν ήταν στο σύνολό τους τόσο aφελείς όσο τους θεωρούσε η ηγεσία του Κ.Κ.Ε., όπως μερικοί από αυτούς που προσχώρησαν στην ΕΑΜική αντίσταση. Όπως για παράδειγμα ο Μάντακας κι ο Χατζημι­ χάλης, που διετέλεσαν μέλη της κεντρικής επιτροπ1Ίς που διοικούσε τις δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. στη μάχη των Αθηνών τον Δεκέμβριο 1944, για τους οποίους ο Σιάντος είπε ότι . Βλ. Γ. Ιωαννίδης, ό.π., υποσημ. 52, σ. 339.

164

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΤΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

με την αντίσταση, γιατί βλέπει ότι ( . . . ) με τη συμμετοχή του η ελληνικ1Ί αντί­ σταση θα θέριευε πραγματικά, οπότε θα έθετε ο ίδιος σε κίνηση δυνάμεις που θα του ήταν αδύνατο να τις δαμάσει μεταπολεμικά. Έτσι, όχι μόνο δεν περ­ νάει στην αντίσταση, αλλά, όταν την βλέπει να ανδρώνεται, εγκαταλείπει τη μέχρι τότε «Παθητική του στάση» και προχωρεί σε «ενεργητική»: να χτυπήσει την εθνική αντίσταση εξωθώντας όσους μπορεί να συνεργασθούν και φανερά με τους Γερμανούς. Από αυτή τη συμμαχία ξεπήδησαν τα Τάγματα Ασφα­ λείας, τα Ε.Α.Σ.Α.Δ., τα Ε.Ε.Ε. και άλλα προδοτικά σώματα. Οι Άγγλοι ξέρουν πολύ καλά ότι ο ελληνικός παλαιοκομματισμός συνερ­ γάζεται και με τους Γερμανούς, μα δεν τους πειράζει, μια και πλήττεται η ελληνικ1Ί αντίσταση και γίνεται, έτσι, και η δική τους δουλειά. Επί πλέον, οι Άγγλοι, κάνουν και κάτι παραπάνω: συνεργάζονται και απευθείας με Γερ­ μανούς, για να πλήξουν την ελληνική αντίσταση. ( . . . ). Γνωστότερη είναι η περίπτωση του λοχαγού Ντον Στοτ, που ήρθε σε διαπραγματεύσεις με τον Νωυμπάχερ για διεξαγωγή κοινού αγώνος, Γερμανών και Άγγλων, εναντίον του «μπολσεβικισμού στα Βαλκάνια». Οι Γερμανοί, από την άλλη μεριά, καταλαβαίνουν ότι ο ελληνικός παλαιο­ κομματισμός συνεργάζεται και με Άγγλους, μα κάνουν και αυτοί πως δεν βλέπουν, προσπαθώντας να ωφεληθούν, όσο περισσότερο μπορούν από όλη αυτ11 τη «συμμαχία». Άλλωστε οι Γερμανοί πολύ λίγο νοιάζονται για τις μετα­ πολεμικές επιδιώξεις του παλαιοκομματισμού και των Άγγλων στην Ελλάδα. Εκείνο που άμεσα τους ενδιαφέρει είναι να τσακίσουν ή τουλάχιστον να περιορίσουν την αντίσταση του ελληνικού λαού στην Κατοχή, για να απο­ σπούν δυνάμεις του, από εδώ, για τα μέτωπα.

IV. Πεπ�αγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής. «Κόκκινη Σημαία>>, 6.7.1944. Πάνω από 30 Ε.Α.Σ.Α.Δ. που είχαν φύγει από τα χωριά της Λάρισας Αμαρλάρ, Γκερλί, Χαλίτσι κ.λπ. για τους Ράλληδες, ξαναγύρισαν στα χωριά τους. Μέσα στη σύγχυσή τους ο τυχοδιώχτης και ΕΔΕΣίτης Καραγιώργος έρι­ ξε το σύνθημα «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω». «Ο Ρήγας», 4.7.1944. Οι παρασυρμέ�οι φεύγουν. Τέσσαρες τη μια μέρα στην Καρδίτσα, δύο την άλλη, τριάντα στη Λάρισα, άλλοι προηγούμενα στο Δεμερλί, δεκάδες ολάκε­ ρες στον Βόλο. Ο ΕΑΣΑΔίτης Βα"ίόπουλος των Σοφάδων παραδόθηκε στον Ε.Λ.Α.Σ. με δυο όπλα, αφού πρώτα τραυμάτισε τον ραλλικό Σπυρόπουλο. Στο μεταξύ οι Γερμανοί βλέποντας πως και το μέσο αυτό για την εξόντωση του ελληνικού λαού δεν στάθηκε αποτελεσματικό και πως οι συμμορίες των Ε.Α.Σ.Α.Δ., Ε.Δ.Ε.Σ., Ε.Ε.Ε. και Σία αντί για καλό τούς έβλαψαν περισσότερο και για να κατευνάσουν τη λα"ίκή οργή άρχισαν να τους βάζουν οι ίδιοι χέρι ­ ίδια κι όμοια όπως έκαναν με τους λενεωνάριους! Στο Καζακλάρ κρέμασαν

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

165

τον ΕΑΣΑΔίτη Ψαθά. Καταδιώκουν τώρα τον Μαλιάρα και τον Σπυρόπουλο της ίδιας περιφέρειας. Στη Γιάννου λη της Λάρισας κρέμασαν τον Αλεξόπουλο. Παράλληλα η γκρίνια και η φαγωμάρα αναμεταξύ τους καθημερινά μεγα­ λώνει. Στη Λάρισα τα μέλη της διοικούσας επιτροπής του Ε.Α.Σ.Α.Δ. τσακώ­ θηκαν στη μοιρασιά των πλιάτσικων και των λύτρων που παίρνουν απ' τους συλλαμβανόμενους πατριώτες. Ο πολύς Καραγεώργος απειλεί πως θα κρεμά­ σει μαζί με τους ΕΑΜίτες και τους ληστοσυμμορίτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ., για να του μένει περισσότερο μερτικό απ' τα πλιάτσικα. Και οι αμετανόητοι «αρχηγοί», οι Μαντζούκηδες; Μακεδόνηδες και Αγγε­ λούσηδες, τρομοκρατημένοι προσπαθούν σπασμωδικά να σώσουν την κατά­ σταση. Ο Μαντζούκας πιέζει τους μαθητές και τις μαθήτριες των Τρικάλων να υπογράψουν δηλώσεις aποκήρυξης του Ε.Α.Μ. και της Ε.Π.Ο.Ν., γιατί αλλιώτικα θα τις στείλει σε γερμανικούς οίκους ανοχής. Ο Αγγελούσης κυ­ κλοφορεί την ΕΑΣΑΔίτικη φυλλάδα «Εθνικός Αγών» και καλεί τους αντάρ­ τες να . . . διαλυθούν! Ο Μακεδόνας μεταβλήθηκε σε Ιερεμία, που κλαίει, γιατί οι τίμιοι πολίτες προτιμούν ν' αγωνίζονται για τη λευτεριά και δεν εγγρά­ φονται στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.! Ο αρχιπροδότης Παπαναξαγόρας των Φαρσάλων δέρνει και βασανίζει τις επιτροπές γυναικών του Αρμενίου (Λάρισας) που ζητάνε την απόλυση των κρατουμένων. Στην περιοχή Σοφάδων δύο ραλλικοί τσακώθηκαν μεταξύ τους για το μοί­ ρασμα του πλιάτσικου. Ο ένας πυροβολεί και σκοτώνει τον άλλον. Ένας Γερ­ μανός που παρακολουθούσε τον καυγά βγάζει το πιστόλι και σκοτώνει και τον δεύτερο. Γερμανοί, ΕΑΣΑΔίτες, τριεψιλίτες έκαναν επιδρομή στα χωριά Δεμερ­ λί, Δρίσκολη, Τατάρ, Τζίνι, Σαρήκαγια, Χατζήμπεη, Αλχανή, Αρναουκλί, Κολαξούζ της επαρχίας Φαρσάλων. Σκότωσαν, λεηλάτησαν, λήστεψαν. Στα aνήκουστα όργια των κακούργων πρωτοστατούσε ο ΕΔΕΣίτης Παπαναξαγό­ ρας, γνωστό κάθαρμα και όργανο στην υπηρεσία της Γκεστάπο. Στο Δεμερλί ανατίναξαν στον αέρα δύο σπίτια πατριωτών. Καθάρματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στη Λάρισα συνέλαβαν τον παπά του χωριού Σαρασλάρ-Βελεστίνου, που, σαν μέλος του Ερυθρού Σταυρού, ήταν επικεφα­ λής μιας επιτροπής που πήγε στη Λάρισα για να παραλάβει τρόφιμα που χορηγήθηκαν από τον Ε.Σ. στο άγρια λεηλατημένο χωριό τους κατά τη γνω­ στή επιδρομή των Γερμανών. Ο παπάς, ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες της επιτροπής, αφέθηκε ελεύθερος.

«0 Ρήγας», 21.5.1944. Κ!?εμάλες-Δολοφονίες. Και στην πόλη της Λάρισας οι αλήτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. κρέμασαν 5 πατριώ­ τες. Τα ίδια αυτά καθάρματα συλλαμβάνουν τους πολίτες, τους ξεγυμνώνουν, τους σκοτώνουν κι έπειτα τους πετούν στους δρόμους, για να ενσπείρουν την τρομοκρατία. Κάτω από τη γέφυρα του Πηνειού βρέθηκε, φρικτά παραμορ­ φωμένο, το πτώμα του πατριώτη Π. Παλληκαρίδη, με δυο σφαίρες στο κρανίο

166

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

και τρεις μαχαιριές στο σώμα. Τα ληστρικά αυτά κατακάθια του είχανε κομμέ­ νο και το δάχτυλο του ενός χεριού, για να του βγάλουνε ένα χρυσό δαχτυλίδι που φόραγε. Άλλον έναν πατριώτη, προφανώς από χωριό, τον κρέμασαν σε μια λεύκα της συνοικίας Σουφλάρια, αφού τον ξεγύμνωσαν κι αυτόν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β' ΤΥΡΝΑΒΟΣ-ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ- ΒΡΥΟΤΟΠΟΣ - ΦΑΛΑΝΗ Το Κ.Κ.Ε. , κατά την περίοδο της Κατοχής, όπως και προπολεμικώς, στην επαρχία Τυρνάβου, είχε ισχυρά ερείσματα. Τόσο στον Τύρναβο όσο και στον Αμπελώνα, πριν από τη δικτατορία του Μεταξά, είχε επιτύχει να εκλέξει και στις δύο κοινότητες δικούς του προέδρους. Στην Κατοχή οι οργανώσεις του Κ.Κ.Ε. και του Ε.Α.Μ. ήταν ισχυρότατες και στον Ε.Λ.Α.Σ. είχαν ενταχθεί πάμπολλοι από τους κατοίκους της περιοχής. Προς βορρά αυτ1Ίς της περιοχής υψώνεται ο όγκος της οροσειράς του Ολύμπου, όπου είχε την έδρα του το πανίσχυρο και λίαν επικίνδυνο για τους Γερμανούς Τάγμα Μηχανικού του Ε.Λ.Α.Σ., υπό τον δαιμόνιο διοικητ1Ί του Αντώνη Βρατσάνο. Η οροσειρά του Ολύμπου γειτνιάζει νοτίως με τον Κίσα­ βο και βόρεια με την οροσειρά των Πιερίων, από κει δε, μέσω των Χασίων, επικοινωνεί με την οροσειρά της Πίνδου. Νοτίως του Ολύμπου και κάτω από την κατακόρυφη πλαγιά του στα στενά των Τεμπών διέρχεται η σιδηροδρομι­ κή γραμμ1Ί Αθηνών-Θεσσαλονίκης, ζωτικής σημασίας για τον στρατό κατο­ χής, ενόψει και της διαφαινόμενης αποχώρησης, με την προέλαση του σοβιε­ τικού στρατού προς τα Βαλκάνια, ενώ η Λάρισα απέχει δεκαπέντε, περίπου, χιλιόμετρα από τα ριζά του. Είναι προφανές ότι η ύπαρξη ισχυρής ανταρτι­ κΊΊς μονάδας στον Όλυ μπο και ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων στα χωριά που εκτείνονται στους πρόποδές του και στον συνεχόμενο κάμπο ανη­ συχούσε σφόδρα τους Γερμανούς. Στις αρχές του 1944, οι Γερμανοί, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την απειλή των ανταρτών του Ολύμπου, σε 11 από τα 14 χωριά της επαρχίας Τυρ­ νάβου, στα οποία περιλαμβάνονταν το Αργυροπούλι, τα Δελέρια, ο Αμπε­ λώνας, ο Βρυότοπος και η Φαλάνη, είχαν εγκαταστήσει φρουρές ενισχυμένες με στοιχεία αρμάτων μάχης συνολικής δύναμης ενός τάγματος. Και για να εξασφαλιστούν ακόμα περισσότερο από τις επιθέσεις των ανταρτών, εμπι­ στεύθηκαν στον ΕΑΣΑΔ Λάρισας να εξουδετερώσει τους κομμουνιστές των χωριών που ήταν στη νότια ποδιά του Ολύμπου: Βρυότοπου, Αμπελώνα και Φαλάνης. Σε χωριά της επαρχίας Τυρνάβου, όπως τα προαναφερθέντα, είχε και ο Ε.Δ.Ε.Σ. τους δικούς του πυρήνες, αποτελούμενους κατά κανόνα από τους πιο ευκατάστατους αγρότες του κάθε χωριού. Μικρούς και όχι σφιχτοδεμέ­ νους οργανωτικά, όπως οι πυρήνες των ΕΑΜικών οργανώσεων, αλλά με στα­ θερό πολιτικό προσανατολισμό. Μόνο που 1Ίταν δύσκολο το 1944 να διαχωρί-

168

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

σεις τους οπαδούς του σ' εκείνους που είχαν κατά νουν τον Ε.Δ.Ε.Σ. του Ζέρ­ βα και τους αντάρτες του που δρούσαν στην Ήπειρο, από τους άλλους που ακολουθούσαν το Ε.Δ.Ε.Σ. των Αθηνών υπό τον Απόστολο-Φιλώτα Παπαγε­ ωργίου. Αυτού του Ε.Δ.Ε.Σ. μέλη-αξιωματικοί -με εντολή του είχαν ενταχθεί στα Τάγματα Ασφαλείας και στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.- συνεργάζονταν με τα S.S. και S.D. των Γερμανών. Πολλούς ΕΔΕΣίτες, το τελευταίο τρίμηνο του 1943 και στις αρχές του 1944, θεωρούμενους από την ΕΑΜική αντίσταση ως aντιδραστικούς και δυνάμει προδότες, τους είχαν συλλάβει οι ΕΑΜικές οργανώσεις, για να τους εκφοβί­ σουν και να τους συμβουλεύσουν να καθίσουν ήσυχα, ενώ μερικούς τους κακοποίησαν κιόλας. 135 Κάποιοι όμως από τους διωκόμενους ΕΔΕΣίτες της επαρχίας Τυρνάβου που διέφυγαν τη σύλληψη κατέφυγαν στη Λάρισα και εντάχθηκαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ανάμεσα σ' αυτούς 1Ίταν και ο Δημήτριος Γ. Μαλλιάρας, δάσκαλος από τον Αμπελώνα, και άλλοι συγχωριανοί του, όπως ο Δημήτρης Ψαθάς, και μερικοί από τα γύρω χωριά. Αυτούς τους αξιοποίη­ σαν καταλλήλως οι Γερμανοί. Η πρώτη επιτυχία των Γερμανών και των συνεργατών τους ΕΑΣΑΔιτών ήταν η σύλληψη, με ενέδρα, στον δρόμο Τυρνάβου-Δαμασίου-Κουτσόχειρου­ Ζάρκου, στις 2 Μαtου 1944, του Ανδρέα Αθανασίου Μπιτούνη και του Γιάννη Παναγιώτη Γιαννόπουλου από τον Βρυότοπο, του Γεωργίου Κολοκοτρώνη, του Γιάννη Ούρδα και του Γιάννη Θεοχαρούλη από τον Αμπελώνα, οι οποίοι, με εντολή των αντιστασιακών οργανώσεων των δύο χωριών, μετέφεραν, με τα κάρα τους, σιτάρι στον Ζάρκο για τους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Οι συλληφθέ­ ντες μεταφέρθηκαν στη Λάρισα, όπου κατέληξαν στο Τάγμα Γεφυροποιών. Ο Γιάννης Γιαννόπουλος, ύστερα από απάνθρωπα βασανιστήρια των ΕΑΣΑ­ Διτών, μισοπεθαμένος, πετάχθηκε στον Πηνειό ποταμό. Ο Ανδρέας Μπιτού­ νης, έπειτα, από ξυλοκόπημα, κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης κοντά στο αεροδρόμιο και στις 31 Μαtου 1944 aπαγχονίστηκε στο Ορμάν­ Μαγούλα, δίπλα από τη σιδηροδρομικ1Ί γραμμή, μαζί με τους Γιάννη Ούρδα, Γιάννη Θεοχαρούλη και άλλους 37 πατριώτες. Ο Γεώργιος Κολοκοτρώνης ελευθερώθηκε σε λίγες ημέρες. Η πρόθεση των Γερμανών να προωθήσουν ομάδες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στα χωριά αυτά έγινε γνωστ1Ί στις ΕΑΜικές οργανώσεις, όπως και η δράση τους σε άλλα μέρη της Θεσσαλίας. Για να αντιδράσουν οι κάτοικοι της περιοχής, με πρωτοβουλία φυσικά των ΕΑΜικών οργανώσεων, στις 8 Μαtου 1944 διορ­ γάνωσαν μεγάλη συγκέντρωση διαμαρτυρίας 700 περίπου γυναικών στον Τύρναβο, οι οποίες ζήτησαν από τον Γερμανό φρούραρχο να πάψουν οι συλ­ λήψεις Τυρναβιτών από τους ΕΑΣΑΔίτες κατά τη μετάβασή τους στη Λάρισα και να μην επιτραπεί η εγκατάστασή τους στην πόλη τους. Επίσης, στις 12 Μαtου 1944 άλλες 200 γυναίκες από τον Α μπελώνα συγκεντρώθηκαν στον Τύρναβο και διαδήλωσαν την αντίθεσή τους στην εγκατάσταση ΕΑΣΑΔιτών 135. Βλ. Κεφ. Β', ΙΙ, 1-7.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

·

169

στην κοινότητά τους, δηλώνοντας στον Γερμανό φρούραρχο ότι, «σε περί­ πτωση που πραγματοποιηθεί εγκατάσταση ΕΑΣΑΔιτών στο χωριό τους, οι κάτοικοι του χωριού θα ξεσηκωθούν εναντίον τους. 136 Αυτή η αντίδραση των κατοίκων της περιοχής επιτάχυνε την υλοποίηση των σχεδίων των Γερμανών για την ανάληψη δράσης των ΕΑΣΑΔιτών και στην επαρχία Τυρνάβου. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες επιχείρησαν, μά­ ταια, να συλλάβουν τους ηγέτες των ΕΑΜικών οργανώσεων στον Αμπελώνα. Κατάφεραν όμως να συλλάβουν τον Κώστα Κουλιαλή, φαρμακοποιό, γραμ­ ματέα της επιτροπής του Ε.Α.Μ. Αμπελώνα, στο σπίτι του στον Βρυότοπο, και στο ίδιο χωριό τη σύζυγο, τα τρία ανήλικα παιδιά, τη μάνα και τις δύο αδελφές του Νικόλα Παπαγιάννη, γραμματέα του Ε.Α.Μ. Βρυότοπου, Βασι­ λική και Παρασκευούλα, επειδή δεν βρήκαν τον ίδιο. Από τους συλληφθέ­ ντες, τον Κ. Κουλιαλή τον σκότωσαν την επομένη στη Λάρισα, μπροστά στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, όπου στεγαζόταν το αρχηγείο των S.S., καθώς προσπάθησε να τους ξεφύγει, ύστερα από μια πρόχειρη ανάκριση. Από τις γυναίκες, η μία με τα ανήλικα παιδιά της αφέθηκε ελεύθερη αμέσως και οι άλλες έπειτα από 15 ημέρες κράτησης στο Τάγμα Γεφυροποιών137. Τη Βασιλι­ κή Γ. Παπαγιάννη, αργότερα, στις 8 Ιουλίου 1944, τη σκότωσαν οι Γερμανοί στον Βρυότοπο. *

Την επόμενη ημέρα ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., για να αποκοιμίσει, όπως το συνήθιζε, τους κατοίκους της περιοχής, δημοσίευσε στον «Λαρισα'ίκό Τύπο» «γνωστοποίη­ σή» του, με την οποία συνιστούσε «ότι εις περίπτωσιν κατά την οποία γερ­ μανικόν τμήμα στρατού περικυκλώσει ένα χωριό ή βαδίζει προς αυτό, δεν πρέπει οι κάτοικοι τρομοκρατούμενοι να τρέπωνται εις φυγήν αλλά να παρα­ μένουσι ο καθένας στην εργασίαν του ή στο σπίτι του, βέβαιοι όντες ότι ουδέν κίνδυνον διατρέχουσι από τους Γερμανούς ή το Ε.Α.Σ.Α.Δ.»138. Τρεις η μέρες αργότερα, στις 15 Μαtου 1 944, Γερ μανοί και ΕΑΣΑΔίτες έκαναν επιδρομή στο χωριό Φαλάνη. Συνέλαβαν μερικούς από τους κατοί­ κους και τους πήραν μαζί τους στη Λάρισα, σκότωσαν τον Αναστάσιο Στεφί­ κο και λεηλάτησαν αρκετά νοικοκυριά. Δυο μέρες αργότερα, σειρά είχε ο Αμπελώνας. 136. Εφ. >.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

219

λιάρας έκανε διαλογή. Ρωτοuσε τον καθένα που δεν τον γνώριζε πώς τον λένε. Αν τον γνώριζε, τον έλεγε: «Α, έλα δω, θα σε κάνουμε ΕΑΣΑΔίτη», και τον έβαζαν μέσα στην αίθουσα, στο καφενείο. Αν τον ήξερε ότι είναι κομμου­ νιστής, έλεγε στον παραβρισκόμενο ΕΑΣΑΔίτη: «Πάρ' τον αυτόν εκεί πέρα». Αυτοuς τους κρατοuσαν έξω, μπροστά στο καφενείο. Τους άλλους τους έδιω­ χναν. Εμένα με γνώριζε ο Μαλλιάρας. Ήμασταν πριν φίλοι. Μόλις με είδε, μου είπε: «Βρε, καλώς τον Αλέκο. Εδώ είσαι; Έλα να σε κάνω ΕΑΣΑΔίτη». «Είμαι άρρωστος, δεν μπορώ». «Θα σε πάω στο νοσοκομείο, θα σε κάνω καλά». Εκείνη τη στιγμή, ο άγνωστος ΕΑΣΑΔίτης που στεκόταν δίπλα του πετάγεται και του λέει: «Α, ρε, θα μάσουμε όλους τους άρρωστους;. Άσ' τον να φuγει». Και σε μένα: «Άντε, πήγαινε», και μ' έδιωξε. Έφυγα και πήγαινα προς τα καροποιtα που υπήρχαν τότες εκεί, όπου ήταν πολλοί από αυτοuς που τους είχαν αφήσει ελεuθερους και ενώθηκα μαζί τους. Εκείνη τη στιγμή έρχεται ο Ψαθάς και φωνάζει: «Σκοuφας, Σκοuφας! Ποιος είναι ο Σκοuφας;». «Εγώ είμαι, τι θες;» «Έλα δω», μου λέει. «Έλα δω, μωρέ, εσu που έφερες τα όπλα απ' τη Θεσσαλονίκη». Με παίρνει και μ' έβαλε κι εμένα εκεί, έξω από το καφενείο μαζί με τους κομμουνιστές. Ήμασταν καμιά πενηνταριά. Οι άλλοι είχαν φuγει. Κοιτοuσα να δω τον Μαλλιάρα να επέμβει, αλλά δεν τον π1Ίρε το μάτι μου. Ήταν εκεί ο Παναγιώτης Γκόλτσος, πρώην πρόεδρος της κοινότητας, ο οποίος πριν από λίγο ήταν στο κοινοτικό γραφείο με άλλους παράγοντες του χωριοu. Τον λέω: «Παναγιώτη, αυτό κι αυτό συμβαίνει». «Α! δεν ξέρω τίπο­ τα», μου απαντά. Υποψιάστηκα ότι αυτός τους έβαλε να με συλλάβουν, γιατί είχε ένα σοβαρό προηγοuμενο με τον αδελφό μου. Εκεί ήταν και ο Γιάννης Σκεπάρας, οπλοφόρος ΕΑΣΑΔίτης, συγχωριανός μας. Τον πλησίασα και τον είπα: «Ρε Γιάννη, εσu με είδες όταν ήρθα στη Λάρισα από τη Θεσσαλονίκη και μιλήσαμε κιόλας, είδες να έφερα όπλα;». «Έλα δω, ρε Μήτσο», λέει στον Ψαθά, «τι τον θέλεις τον Αλέκο;». «Εσu να πας στη δουλειά σου, εκεί!». Σώπασε ο Σκεπάρας 1Ίταν υποδεέστερος του Ψαθά. Τώρα, σκέφτηκα, τέλειωσε. Το πήρα απόφαση. Στην πλατεία είδα και τον ιερέα μας, τον παπα-Σταuρο, να είναι μαζί με τον Μαλλιάρα μέχρι τελευταία στιγμή. Μετά έφυγε, πήγε στο σπίτι. Όπως όμως πληροφορήθηκα, ΕΑΣΑΔίτες πήγαν και στον άλλο ιερέα μας, τον παπα-Γιώρ­ γη τον Μπάσμπα, και τον είπαν να βγει κι αυτός έξω, στην πλατεία. Τους ρώτησε: «Τι ήρθατε να κάνετε;». «Θα πιάσουμε κομμουνιστές και θα τ'ς σκοτώ­ σουμε». «Στην πλατεία;» «Ναι, στην πλατεία». «Εγώ δεν έρχομαι, εάν όμως με πάρετε βιαίως, να σκοτώσετε πρώτα εμένα και μετά να σκοτώσετε τον κόσμο». Σε λίγο μας π1Ίραν και μας έβαλαν στο υπόγειο του Γιοβανόπουλου, που ήταν ουζερί, απέναντι από την πλατεία. Απ' έξω ήταν 3-4 ένοπλοι ΕΑΣΑΔί­ τες. Στο υπόγειο κατέβηκε και ένας ΕΑΣΑΔίτης που φαίνονταν υψηλόβαθ­ μος, ο οποίος άρχισε να πίνει τσίπουρο στον μπάγκο. Εμείς μαζευτήκαμε σε μια γωνία και περιμέναμε με αγωνία. Μέναμε βουβοί. Κρατοuμενος ήταν και

220

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ο Λεωνίδας Γιοβανόπουλος, ιδιοκτήτης του κτιρίου όπου το υπόγειο, ο οποίος 1Ίταν βασιλικός και εθνικόφρων. Αυτός πήγε στον ΕΑΣΑΔίτη που έπινε τσί­ πουρο εκεί στον πaγκο και του λέει: «Βρε παιδί μου , εμείς εδώ πέρα είμαστε όλοι αθώοι, δεν είναι κανένας κομμουνιστής. Εγώ είμαι εθνικόφρων και βασι­ λικός, βγάλε με έξω. Κι άμα ένας πει ότι είμαι κομμουνιστής, να με σκοτώσεις εσύ ο ίδιος». Δεν μιλούσε ο ΕΑΣΑΔίτης. «Κρίμα, ρε παιδί μου», συνέχισε ο Γιοβανόπου­ λος, «δεν έχετε σεις γονείς, δεν καταλαβαίνετε; Κοίταξε, το κατάστημα αυτό είναι δικό μου, τι κομμουνιστής να γίνω εγώ». Πήρα θάρρος κι εγώ, πήγα και τον λέω: «Έχει δίκιο ο κύριος, είναι πραγματικά εθνικόφρων, βασιλικός. Κι εγώ χωροφύλακας είμαι, άδεια έχω, με άδεια είμαι εδώ». Δεν μίλησε καθόλου, πάλι, ο ΕΑΣΑΔίτης. Μόνο μας κοιτούσε, έτσι, σκεφτικός. Αφού ήπιε λίγο τσί­ πουρο, σηκώθηκε απότομα κι έφυγε. Βγήκε έξω. Και όπως μου είπε αργότερα ο ΕΑΣΑΔίτης Γιάννης Σκεπάρας, πήγε στον Μαλλιάρα και ακούστηκε να τον λέει: «Ρε μπαγάσα, εσύ εδώ θα σκοτώσεις αθώο κόσμο». Δεν είχαν αρχίσει ακόμα να σκοτώνουν. «Εσύ να κάνεις κουμάντο στο χωριό σου», τον λέει ο Μαλλιάρας. Κι άρχισαν οι εκτελέσεις. Ο Μαλλιάρας, που ήταν έξω από την πόρτα με άλλους ΕΑΣΑΔίτες, έδωσε εντολή να βγάλουν έξω τον Γεώργιο Λαρίγκα και έναν άλλο. Ήταν οι πρώτοι που εκτελέστηκαν. Μετά ο Μαλλιάρας φώναζε «άλλους δυο!». Και ο Ψαθάς, που ήταν μέσα στο υπόγειο, έδειχνε δύο από μας και τους φώναζε με τα ονόματά τους. «Εσύ και εσύ», έλεγε, «έξω!». Τους έβγαζε έξω, τους έπαιρναν άλλοι ΕΑΣΑΔίτες και τους πήγαιναν απέναντι από τη γωνία της πλατείας, στη ρίζα ενός πλάτανου και τους σκότωναν. Δεν τους βλέπαμε, αλλά ακούγαμε τους πυροβολισμούς. Ύστερα ο Μαλλιάρας φώναζε «άλλους δυο ! » , και ο Ψαθάς τους επέλεγε δείχνοντάς τους με το δάκτυλο, και τους έβγαζε από το υπόγειο. Για μια στιγμή, νομίζοντας ότι υπέ­ δειξε εμένα, του λέω: «Εγώ;». «Όχι, εσύ και εσύ !». Και ξανά έδειξε τους δύο άλλους που είχε υποδείξει προηγουμένως. Ο Μαλλιάρας φώναζε απ' έξω να βγάλουν δύο από τους κρατουμένους στο υπόγειο, για να τους εκτελέσουν, αλλά τους διάλεγε ο Ψαθάς. Έβγαζε για εκτέλεση όποιον ήθελε. Έτσι άρχι­ σαν τους σκοτωμούς. Ξαφνικά χάλασε ο καιρός και γίνεται ένα κακό . . . ν' αστράφτει, να βροντάει, να χαλάει το σύμπαν και να ρίξει ένα χαλάζι, 5 εκατοστά θα έφτασε. Δεν άφη­ σε τίποτα όρθιο από τα σπαρτά στην περιοχή. Τα κατέστρεψε όλα. Εκεί κατά­ λαβα ότι υπάρχουν θε"ίκά φαινόμενα. Δεν μπορούσα να δώσω άλλη εξήγηση. Δηλαδή, η μέρα απ' το πρωί έδειχνε κατακάθαρη, δεν είχε σημεία ανωμαλίας ο καιρός. Αυτό ήταν σημείο . . . τι σημείο ήταν δεν μπόρεσα να δώσω εξήγηση. Τη στιγμ1Ί που ξέσπασε η μπόρα, στο υπόγειο σκότωσαν τους Βλαχοπου­ λαίους, πατέρα και γιο. Τους ζήτησε ονομαστικώς ο Μαλλιάρας. Τον Φίλιππο, τον πατέρα, τον σκότωσαν πρώτο, καθώς τον τραβούσαν να τον βγάλουν απάνω, κι αυτός aντιστεκόταν και δεν άφηνε να βγάλουν τον γιο του: «Σκο­ τώστε εμένα, όχι το παιδί», φώναζε. Τον πυροβόλησε από πίσω ένας ΕΑΣΑ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

221

Δίτης, που ήταν μέσα στο υπόγειο, και σωριάστηκε στα σκαλοπάτια της σκά­ λας. Ύστερα πυροβόλησαν και σκότωσαν μέσα στο υπόγειο τον Κώστα, τον γιο του, που aντιστεκόταν κι αυτός. Το παιδί δεν έβγαινε, το πυροβόλησαν, το χτύπησαν. Έπεσε δίπλα μου, με γέμισε αίματα. Πρώτη φορά είδα να πετά­ γεται αίμα σαν να είναι σιντριβάνι1 65. Είχαν σκοτώσει μ' αυτούς οκτώ μέχρι τώρα. Εκείνη τη στιγμή κατέβηκε κάτω ο ΕΑΣΑΔίτης, αυτός που έπινε τσίπουρο πρωτύτερα, φωνάζοντας: «Σταματάτε ρε . . . την Παναγία σας! Όλοι Έλληνες είναι!». Άρχισαν να φωνάζουν και οι γυναίκες που ήταν κι αυτές κρατούμε­ νες στο υπόγειο: «Έλληνες είμαστε μωρέ, δεν είμαστε κομμουνιστές . . . ». Ήταν μια Σδράλη, μια Διαμάντω Μπάσμπα και μια Μαγειρία, που ήταν μάρτυρας ύστερα, όπως και γω, στη δίκη του Μαλλιάρα. Ήταν όλες Αμπελωνίτισσες, νοικοκυρές, μάνες με παιδιά . . . Μας έβγαλαν έξω, απέναντι από το υπόγειο, στη γωνία της πλατείας, κι άρχισε να μας κάνει κατήχηση ο Μαλλιάρας. «Όταν έρχομαι εδώ, να με υπο­ δέχεστε και να μην κρύβεστε, κι εγώ αγωνίζομαι για το καλό σας, γιατί οι κομ­ μουνιστές είναι τούτο, είναι το άλλο . . . », τα δικά του. Συμφωνούσαμε εμείς, τι να κάνουμε . . . Εκεί που μίλαγε, δείχνει έναν που έστεκε παραπέρα. Δεν ήταν από τους κρατουμένους στο υπόγειο και λέει: «Αυτόν τον γύφτο τι τον φυλά­ γετε αυτού πέρα; Πάρτε τον !». Τον παίρνουν και τον σκότωσαν, εκεί που σκότωσαν τους άλλους, στον πλάτανο. Τον είδα που τον πήγαν εκεί και άκου­ σα τον πυροβολισμό. Αυτός ο φουκαράς ήταν ο Βασίλης Μούζας. Ήταν στο χωράφι, φύτευε καπνό κι ήταν από πάνω μέχρι κάτω λάσπες, ξυπόλυτος, όπως εργάζονται στο φύτεμα του καπνού. Εκείνη την ώρα είπα στον Σταύρο Κατσίκα που ήταν δίπλα μου: «Θα μας σκοτώσουν όλους». Καμιά φορά λέει ο Μαλλιάρας: «Πηγαίντε, φύγετε». Μας άφησε ελεύθε­ ρους και φύγαμε, αλλά κοιτούσαμε και προς τα πίσω. Εδώ είναι εννέα οι σκο­ τωμένοι. Άλλους τέσσερις τους σκότωσαν έξω σε διάφορα μέρη. Τον Ψύλλα, τον Μπότσκα, τον Γκουλέτσα και άλλον έναν· εννέα στο υπόγειο και τέσσερις αυτοί, δεκατρείς. Και στην πλατεία τότε, το '55-'56, με πρόεδρο τον Μπότσκα ή τον Βενέτη, φυτέψανε εννέα κυπαρίσσια σ' εκείνα τα σημεία, από τα οποία τα περισσότερα στέγνωσαν εφέτος απ' τον παγετό. Μετά φύγαμε. Έφυγαν και οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες για τη Λάρισα και πήραν μαζί τους κι αυτούς που ξεχώρισαν για τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Από τα παι­ διά αυτά κάποια τους ξέφυγαν και ήρθαν στο χωριό. Θυ μάμαι, ήταν ο Κώστας ο Κρικώνης και ο Τάκης Κωτσόπουλος. Αυτός, στην επιδρομή των ΕΑΣΑΔιτών, στις 27 του ίδιου μήνα, φοβήθηκε να παραμείνει στο χωριό και πήγε σε ανταρτοκρατού μενο μέρος. Εκεί, κάποιος από το Τατάρ Μαχαλά, που είχε προηγούμενα με τον Κωτσόπουλο, τον γνώρισε και είπε στους 165. Άλλος αυτόπτης μάρτυρας, έγκλειστος κι αυτός στο υπόγειο, ο Αθανάσιος Μόρης, κατέθεσε ότι τους Βλαχοπουλαίους, πατέρα και γιο, τους σκότωσε ο Δημήτριος Ψαθάς. Βλ. Κεφ. Β', Ι, 2, υπ' aριθμ. 271/1947 πρ. Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

222

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

αντάρτες ότι είναι ΕΑΣΑΔίτης. Τον πήραν και τον σκότωσαν. Ήταν ΕΔΕΣί­ της, δεξιός, να πούμε. Πάει τζάμπα. Εκείνη την ημέρα, άλλες ομάδες ΕΑΣΑΔιτών έκαναν άγριο πλιάτσικο σε μερικά σπίτια και ό,τι άλλο θέλαν166. Εμάς μας άδειασαν το σπίτι από όλα τα πράγματα. Τα φόρτωσαν στο κάρο μας και τα πήραν. Μας πήραν και 80 κεφαλοτύρια, το βούτυρο και το τυρί, που τα είχαμε στο υπόγειο· μας τα π1Ίραν όλα, δεν άφησαν τίποτα. Τα πλιάτσικα τα φόρτωναν στα κάρα που έπαιρναν από τα σπίτια, όπως και τα άλογα που έζευαν σ' αυτά, τα πήγαιναν και τα φόρτωναν στα γερμανικά αυτοκίνητα που ήταν σταματημένα στο κέντρο και ύστερα έφευγαν με τους Γερμανούς. Σε ορισμένα σπίτια, που αυτοί είχαν επισημάνει και πλιατσικολόγησαν, δεν άφησαν τίποτα. Εκείνη η μέρα τελείωσε έτσι. Οι τέσσερις που σκότωσαν έξω, όπως έμαθα, ήταν: ο Μπότσκας -τον σκότωσαν στον καλαμώνα του Κιρκιλ1Ί, όπου πήγαι­ νε για να κρυφτεί-, ο Ψύλλας -τον συνέλαβε ο Μαλλιάρας στο αμπέλι που ράντιζε, τον πήρε και τον βρ1Ίκαν σκοτωμένο σ' ένα χαντάκι-, ο Μπάσμπας και ο Γκουλέτσας, γι' αυτούς δεν θυμάμαι πού και πώς. Μετά, είχε μαθευτεί ότι ο Ψαθάς έπιασε τον Βάιο Γκουλέτσα και τον σκότωσε, γιατί είχαν προη­ γούμενα. Τσακώθηκαν στον μύλο του Σταυρόπουλου, όπου ο Ψαθάς περίμε­ νε, μέρες, να πάρει σειρά για να αλέσει. Έλεγαν ότι με το «έτσι θέλω», με τον αέρα της οργάνωσης, του π1Ίρε τη σειρά και γι' αυτό λογομάχησαν. Κάτι -υπονοούμενα- του είπε ο Ψαθάς, τον οποίο το βράδυ της ίδιας η μέρας άγνωστοι τον πήραν, τον έβγαλαν έξω στα χωράφια και τον λιάνισαν στο ξύλο. Αυτό ακούστηκε. Μετά από λίγες ημέρες, οι ΕΑΣΑΔίτες με τον Μαλλιάρα ξαναήρθαν. Κατέ­ λαβαν το σπίτι του Κώστα Μπασιάκου , κοντά στην πλατεία. Δεν έμειναν, όμως, ούτε σαράντα οκτώ ώρες και εξαφανίστηκαν. Διαδόθηκε ότι οι αντάρ­ τες του Μηχανικού του Αντώνη Βρατσάνου, ετοιμάζονταν να τους επιτεθούν το επόμενο βράδυ. Φαίνεται πως κάποιος τους ειδοποίησε και φύγανε. Για τρίτη φορά, στις 27 Μαtου 1944, ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί περικύκλω­ σαν το χωριό και ανάγκασαν όσους βρήκαν στους δρόμους και στα σπίτια να συγκεντρωθούν στην πλατεία. Εγώ εκείνη την ημέρα κρύφτηκα. Δεν εμφανί­ στηκα ούτε και με βρήκαν. Όπως μαθεύτηκε αργότερα, είχαν συλλάβει μερι­ κούς τους οποίους θεωρούσαν κομμουνιστές και εκεί, στην πλατεία, όπως ήταν συγκεντρωμένος ο κόσμος, έγινε ένα είδος λα"ίκού δικαστηρίου. Ο Μαλ­ λιάρας ρωτούσε τους συγκεντρωμένους για έναν-έναν από αυτούς που είχαν συλλάβει, αν είναι ήσυχος και καλός άνθρωπος και δεν είναι ανακατωμένος με τις οργανώσεις. Ρώτησε για έναν Ζαμπούκα. Δεν μίλησαν οι συγκεντρωμέ166. Αυτό το > . Τους έλεγαν για να τους πείσουν να μην ανησυχούν. Κι αυτούς τους είχαν εκτελέσει - δεν το 'ξεραν οι συγγενείς των εκτελεσμένων· έδιναν . . . Χάθηκαν εντελώς οι συλληφθέντες. Δεν ξέρουμε πού είναι. Στο ποτάμι τους έριξαν; Πού τους παράχωσαν; Είναι εξαφανισμένοι». 173. Αφ. Κ.Ε.Ν. 6, τετρ. Γ', σ. 157.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

231

Ε.Λ.Α.Σ., και το φινάλε: μπfικε αυτός μπροστά και μας πfιρε τη σειρά με το έτσ' θέλω. Ενώ εμείς περιμέναμε τρεις μέρες, οπότε του λέει ο πατέρας μου: «Καλά ρε, εγώ έχω τρεις μέρες εδώ και συ, μόλις fιρθες να αλέσεις, πfιρες σειρά;». Και τον έβρισε ο Γκουλέτσας άσχημα. Και μετά, αφού πfιρε τη σειρά, άλεσε, και του λέει ο πατέρας μου: «Καλά, θα 'ρθει και για μας καμιά περίπτωση». Μετά, αλέσαμε το βράδυ και πfιγαμε στο σπίτι. Τη νύχτα 1Ίρθαν, τον π1Ίραν και τον χτύπησαν. Ήταν απ' το χωριό Ροδιά, τους γνωρίσαμε, fιταν 6 άτομα και παραλίγο να τον σκοτώσουν. Τον πfιραν και τον π1Ίγαν κατά τον Άγιο Θωμά και κει τον δείρανε πολύ και τον άφησαν εκεί. Όταν συνfιλθε, σηκώθηκε και σιγά-σιγά πfιγε στο σπίτι από έναν συγγενη μας, που fιταν εκεί κοντά, στον Στέλιο Τράκα, κι ειδοποίησαν τη μάνα μου. Πfιγε και τον είδε. Ήταν μαύρος από το ξύλο. Φώναξαν τους γιατρούς Καρώ­ νη και Ρούφο και τον κοίταξαν, κι είπαν να τον βάλουν στα τομάρια174 να τραβηχτεί το αίμα. Ύστερα τον πfιραν σηκωτό και τον έφεραν στο σπίτι μας και τον βάζαμε στα τομάρια συνέχεια, που παίρναμε από το σφαγείο. Και σιγά-σιγά συνfιλθε. Του παρουσιάστηκε μετά σκωληκοειδίτης και πfιγε στη Λάρισα και έκανε εγχείριση στην κλινικ1Ί του Ράπτη. Στο διάστημα αυτό φαίνεται πως η οργά­ νωση του Αμπελώνα παρακολουθούσε την κατάσταση του, ίσως για να δει τι θα κάνει. Μια μέρα που fιταν στην κλινικη τον επισκέφτηκε η μάνα μου με τον μεγαλύτερο αδελφό μου , Γιάννη, που 1Ίταν τρία χρόνια μεγαλύτερος από μένα. Το απόγευμα γύρισαν στο χωριό, πfιρε γάλα ο Γιάννης και το π1Ίγε στον πατέρα μου, για να έχει να πίνει στην κλινικη όπου 1Ίταν. Ο αδελφός μου έμει­ νε στη Λάρισα το βράδυ. Εμάς, τη μάνα μου και μένα, fιρθε τη νύχτα ένας από τον Αμπελώνα, Πλιάτσικας στο επίθετο, το όνομά του δεν το θυμάμαι, fιταν της οργάνωσης, και μας πfιρε. «Ελάτε», μας είπε, «σας θέλουν για μια ανάκρι­ ση». Μας πfιραν και μας πfιγαν σ' ένα σπιτάκι, έξω από τον Τύρναβο, που 1Ίταν. Εκεί βρfικαμε τον Χαρίλαο τον Μπρότση, από τον Αμπελώνα, της οργάνωσης του Κ.Κ.Ε., και άλλους. Από εκεί μας πfιραν και μας πfιγαν με τα πόδια στο Δαμάσι, και το άλλο βράδυ απ' το Δαμασούλι μας πfιγαν στη Βερ­ δικούσια. Εκεί fιταν και άλλοι κρατούμενοι, άνδρες και γυναίκες. Μας έβα­ λαν σ' ένα σπίτι με άλλες έξι κρατούμενες γυναίκες. Μία fιταν Λαρισαία, το όνομά της δεν το θυμάμαι, η γυναίκα και η θυγατέρα του γιατρού Ρούφου από τον Αμπελώνα, τις είχαν πιάσει την άλλη μέρα και τις έφεραν κι αυτές εκεί, και άλλες δύο ακόμα. Εμείς μέναμε μ' αυτές. Μας είπαν ότι θα μείνουμε ώσπου να γυρίσει στον Αμπελώνα ο πατέρας, γιατί είχαν μάθει ότι fιταν στην κλινικη, «και μετά θα σας aπολύσουμε». Τους άνδρες, fιταν καμιά τριανταριά, τους είχαν σε ξεχωριστά σπίτια. Ήταν από τη Φαλάνη, από παντού. Από τη Φαλάνη fιταν ο Δημητράκης ο Μπακαλάκης, 174. Έπαιρναν το τομάρι από φρεσκοσφαγμένο πρόβατο και, όπως 1Ίταν υγρό, το τύ­ λιγαν γύρω από το μαυρισμένο σώμα τού αγρίως κακοποιηθέντα. Με μερικές αλλαγές τέτοιων δερμάτων τα αιματώματα τα απορροφούσε ο οργανισμός.

232

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

άλλον δεν γνώρισα. Τον Μπακαλάκη τον απόλυσαν, έζησε. Άλλους τους άφη­ ναν ελεύθερους από τη Β ερδικούσια και, καθώς γύριζαν στα χωριά τους, τους έπιαναν στον δρόμο ή στο σπίτι τους την πρώτη νύχτα του γυρισμού τους και τους εξαφάνιζαν, τους σκότωναν ή τους έσφαζαν. Η μάνα μου καθό­ ταν με τις γυναίκες, που δεν τις άφηναν να γυρίζουν ελεύθερες, όπως και τους άνδρες. Εγώ όμως ή μαν ελεύθερος. Όπως έμαθα μετά, την άλλη μέρα που μας πήραν, πήγαν στην κλινική του Ράπτη και είδαν τον πατέρα μου ο Βασίλης Καραμούστος και ο Γρηγόρης Γρηγορούλης, Φαλανιώτες. Ήταν από τις οργανώσεις και πήγαν επίτηδες να του πουν ότι πήραν εμάς και να φύγει από τη Λάρισα, να γυρίσει στον Αμπε­ λώνα, οπότε θα μας αφήσουν. Αυτός τους είπε: «Αν δεν αφήσετε τη γυναίκα και το παιδί μου, εγώ θα πάω στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και στους Γερμανούς». Και πήγε με τους Γερμανούς, εφόσον δεν μας άφησαν, και στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. που συνερ­ γαζόταν με τους Γερμανούς. Αυτά μου τα είπε ο αδελφός μου ο Γιάννης, αργότερα, όταν aνταμώσαμε. Στη Βερδικούσια η οργάνωση μας κράτησε ενάμισι μ1Ίνα, και όταν έμαθαν ότι ο πατέρας μου π1Ίγε στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. και στους Γερμανούς, φοβήθηκαν μήπως έρθουν αυτοί προς τα πάνω, και μας π1Ίραν, μας π1Ίγαν στο Βουλγαρέ­ λι, όπου μας κράτησαν δεκαπέντε μέρες και μετά μας π1Ίγαν στην Αλατόπε­ τρα, όπου μας κράτησαν δυόμισι μ1Ίνες. Εκεί ήταν πολλοί κρατούμενοι σαν κι εμάς. Εμείς κοιμόμασταν στην εκκλησία και, δίπλα εκεί, σ' ένα σπιτάκι είχαν τους κρατουμένους. Σε όλο αυτό το διάστημα δεν μας χτύπησαν και μας έδι­ ναν και τρώγαμε ό,τι έτρωγαν και οι αντάρτες. Στην Αλατόπετρα, το μόνο πράγμα που μας είπαν οι αντάρτες είναι ότι τον πατέρα μου τον κρέμασαν οι Γερμανοί στον Αμπελώνα. Αυτό έγινε το 1944, δεν θυμάμαι ποιο μ1Ίνα. Είχαν κάνει οι Γερμανοί επιχείρηση γερή και οι αντάρτες, για να μην τους πιάσουν, έφυγαν για το δάσος και π1Ίραν και μας μαζί τους. Αλλά και πάλι φοβήθηκαν μην έρθουν και εκεί οι Γερμανοί και τους κυκλώσουν, και έφυγαν και από το δάσος και μας άφησαν μονάχους μας, όλους τους κρατουμένους. Όπως σκορπίσαμε στο δάσος και ψάχναμε να βγούμε, να φύγουμε, δεν γνω­ ρίζαμε το μέρος και γυρίζαμε εδώ και εκεί χαμένοι, μην ξέροντας προς τα πού να πάμε για να βγούμε σε κάνα δρόμο. Ήρθαν οι Γερμανοί και μας έπιασαν, στο δάσος μέσα. Μας ρώτησαν ποιοι ήμασταν, και πώς βρεθήκαμε εκεί. Εμείς τους είπαμε ότι μας είχαν κρατού μενους οι αντάρτες, γιατί ο πατέρας μου ήταν με τους Γερμανούς στη Λάρισα. Μετά οι Γερμανοί μας πήγαν στο Μέτσοβο και μας άφησαν ελεύθερους. Καθίσαμε εκεί οχτώ μέρες. Δεν είχαμε ψωμί και γω πήγαινα στα σπίτια και έπαιρνα ψωμί και τρώγαμε. Από το Μέτσοβο, ύστερα, οι Γερμανοί μας π1Ίγαν στα Τρίκαλα και από κει με αυτοκίνητο, πολιτικό, φτάσαμε στη Λάρισα. Δεν βρ1Ίκαμε τον πατέρα, ήταν κρεμασμένος. Τον πατέρα μου τον είχαν κρεμάσει οι Γερμανοί τον Ιού­ νιο· τον Σεπτέμβριο του '44 γυρίσαμε εμείς. Στο διάστημα αυτό ο αδελφός μου ο Γιάννης ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και στους Γερμανούς γι' αυτό το βράδυ που γυρίσαμε δεν τον συναντήσαμε.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

233

Στη Φαλάνη που γυρίσαμε, φαίνεται πως η μάνα μου aντάμωσε με ανθρώ­ πους της οργάνωσης και κανόνισε να πάει στη Λάρισα και να πάρει τον Γιάν­ νη από τους Γερμανούς. Μετά από κάνα δυο μέρες πήγε στη Λάρισα, πήρε τον Γιάννη, τον έφερε στη Φαλάνη, χωρίς το όπλο. Από τη Φαλάνη τον π1Ίρε ένας γνωστός μας aντάρτης, τον πήγε στη Βερδικούσια και από κει στο Μαυ­ ρέλι. Είπε τα πράγματα πώς είναι και δεν είναι. Όλα. Και μετά από κάνα δυο μέρες, τον άφησαν από το Μαυρέλι και τον πήγαν στη Βερδικούσια, όπου aντάμωσαν με τον μπάρμπα μας, τον Γιάννη Χασιούρα, που 1Ίταν εκεί κρα­ τούμενος. Και τους δύο τους αφήκαν από εκεί ελεύθερους, και μαζί φύγαν και το βράδυ φτάσαν στον Αμπελώνα, στο σπίτι του θείου μας. Ο θείος μας επέμεινε να μείνει εκεί το βράδυ ο αδελφός μου, αλλά αυτός δεν τον άκουσε και ήρθε κάτω στη Φαλάνη. Εκείνη τη νύχτα πήγαν αντάρτες στο σπίτι του θείου, τον π1Ίραν και τον σκότωσαν. Το μάθαμε ότι τον σκότωσαν ύστερα από μια εβδομάδα από τότε που τον πήραν. Και μετά από κάνα χρόνο, μάθαμε ότι τον έσφαξαν στη θέση «Τσακίρι» 175 του Ολύ μπου. Μου το είπε ο Τάσος ο Μαχαίρας, από δω, Φαλανιώτης. Ήταν κι αυτός εκεί, όταν τον έσφαξαν τον Χασιούρα, μαζί με άλλους, στο «Τσακίρι». Ήταν πολλοί οι κρατούμενοι και τους έσφαξαν όλους, δεν άφησαν κανέναν, ύστερα από κάνα μήνα από τότε που τους πήραν, τον Σεπτέμβριο του 1944. Εγώ το έμαθα μετά από κάνα χρό­ νο. Μου το είπε ο ίδιος [ο Τάσος Μαχαίρας] ότι ήταν παρών εκεί που τους έσφαξαν. Ο Γιάννης, ο αδελφός μου, ήταν μεγαλύτερος από μένα 3 χρόνια. Όταν γύρισε στη Φαλάνη από τη Βερδικούσια, όπου τον άφησαν οι αντάρτες, δού­ λευε στα χωράφια και σε διάφορες δουλειές, σ' έναν Σπυράκη, που ήταν αρχηγός στην οργάνωση του Ε.Α.Μ. Τον φύλαγε κιόλας αυτός, γιατί ένας Τριαντάφυλλος Πούλιος της οργάνωσης, από τον Αμπελώνα, ήθελε να τον σκοτώσει. Τον φύλαγε και στο χωράφι, αλλά και το βράδυ στο σπίτι που κοι­ μόμασταν. Έβαζε δικούς τους ανθρώπους, της οργάνωσης, πάλι Φαλανιώτες, και τον φύλαγαν. Μετά την Απελευθέρωση και την παράδοση των όπλων από τους αντάρ­ τες, φάνηκαν οι ομάδες που κυνηγούσαν τους ΕΑΜίτες. Σ' αυτές τις ομάδες μπήκε και ο αδελφός μου. Στη Φαλάνη, αρχηγός της ομάδας 1Ίταν ο Γιώργος ο Κόμης. Ο αδελφός μου ήταν ο μοναδικός άνθρωπος στη Φαλάνη, μαζί με τον Κόμη, που ήταν στις ομάδες στον Εμφύλιο και δεν έκαναν καμιά ζημιά στο χωριό. Πέθανε το 1953. Στην Κατοχ1Ί ήταν 16 χρονών. Για τα γεγονότα του Αμπελώνα, ο αδελφός μου μας είπε ότι ο πατέρας μας πήγε εκεί μόνο για τον Βάιο Γκουλέτσα, που τον έβρισε στον μύλο. Έψαξε και τον βρ1Ίκε κρυμμένο στον Μαχαλά, εκεί όπου 1Ίταν η παλιά βρύση με την μπά­ ρα και τα πολλά καβάκια, στον δρόμο όπου πάμε προς τον μύλο του Κιρκιλή. Εκεί ήταν κρυμμένος, τον πήρε και τον σκότωσε στην πλατεία. Στον Αμπελώ­ να είχαν πάει πολλοί ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί εκείνη την ημέρα, όπως μας 175. Τοποθεσία στη νότια πλαγιά του Ολύμπου , στην περιοχ1Ί Ροδιάς-Γόννων.

234

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

είπε ο αδελφός μου . Αυτός 1Ίταν στη Λάρισα, τον είχε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ο πατέ­ ρας μου, άλλα καθόταν εκεί απάνω, στον Άγιο Αχίλλειο. Εκεί, σ' ένα σχολείο, ήταν οι Γερμανοί, νομίζω, και ήταν και μια αποθήκη, μια παράγκα, και εκεί έμεναν μόνο οι ένοπλοι ΕΑΣΑΔίτες, όχι οι οικογένειές τους. Πολλοί μου είπαν, στον Αμπελώνα, ότι στην πραγματικότητα δεν έφταιγε ο πατέρας μου. Έφταιγαν άλλοι, αυτοί που τον χτύπησαν χωρίς να φταίγει. Ήταν η περίπτωση του Βάιου Γκουλέτσα. Δεν έμαθα πόσους σκότωσαν στον Αμπελώνα εκείνη την ημέρα. Ο αδελφός μου συνέχισε να είναι στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. μέχρι τότε που τον πήρε η μάνα μου και τον παρέδωσε στους αντάρτες. Μετά την Απελευθέρωση και την παράδοση των όπλων από τους αντάρτες, [ο αδελφός μου] ήταν με την παρακρατικ1Ί ομάδα της Φαλάνης, στα Μ.Α.Δ., που είχαν και όπλα176•

7. Ηλίας Γεω�γίου Ριζόπουλος, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός. Ήταν το 1942 με 1943 που είχαν έρθει στο σπίτι μας αντάρτες. Ήταν ένο­ πλοι. Ο ένας ήταν απ' το Αργυροπούλι, γνωστός, λεγόταν Κουτίνας. Κι ένας άλλος ήταν απ' τον Αμπελώνα, ο Τριαντάφυλλος Πούλιος. Θέλαν από μας, αν μπορούσαμε, να τους δώσου με όπλα, τρόφιμα, ό,τι ήταν δυνατόν. Τους έδωσε η μάνα μου λίγα τρόφιμα. Το '43 με '44 άρχισε να φουντώνει στο aντάρτικο η κομμουνιστικ1Ί του πλευρά. Και για μας επικρατούσε η εντύπωση ότι ήμασταν βασιλικοί. Ωστό­ σο, τον πατέρα μου τον είχαν βάλει στην «Αλληλεγγύη» και έκανε εράνους. Κι ένας από αυτή την οργάνωση κοιτούσε να σφετεριστεί ο ίδιος ό,τι συγκέ­ ντρωναν. Τον είχε πιάσει ο πατέρας μου που κοίταζε να βουτήξει τα στάρια, τα λεφτά που προορίζονταν για τους αντάρτες και τις οικογένειές τους, γιατί θέριζε τότε η πείνα. Και άρχισε η διχόνοια στην «Αλληλεγγύη». Το θυμάμαι αυτό, σαν τώρα. Ήταν οργανωμένος ο πατέρας μου στην «Αλληλεγγύη» πριν αρχίσουν οι διαχωρισμοί, όπως ο δάσκαλος Σαντίκος, ο Νίκος Τσαπραλής, ο Νίκος Ζ1Ίσης και άλλοι. Ήμασταν, όμως, σταμπαρισμένοι από τους οργανωμένους στις ΕΑΜικές οργανώσεις και στο Κ.Κ.Ε., και ιδιαιτέρως από τους κομμουνιστές της γειτονιάς. Ο Μ1Ίτσος ο Μπούρας, τον θυμάμαι από μικρό παιδί, κούτσαι­ νε, 1Ίταν ο πιο φανατισμένος και ήταν στην Ο.Π.Λ.Α. Αυτοί μας παρακολου­ θούσαν και μας είχαν ρίξει τη μομφή ότι είμαστε βασιλόφρονες, «aντιδραστι­ κοί» και ΕΔΕΣίτες. Απ' το 1943 άρχισαν αυτά. Από τότε που μερικοί, οι οποίοι δεν συμπαθού­ σαν το Ε.Α.Μ., κανόνισαν και έφεραν στον Αμπελώνα τον καθηγητ1Ί Γρηγό­ ρη Σπανού δη, που ήταν στον Ε.Δ.Ε.Σ., να γίνει και στον Αμπελώνα οργάνωση του Ε.Δ.Ε.Σ. Γιατί η πίεση που δεχόταν εδώ ο κόσμος απ' τους αντάρτες δεν υποφερόταν. Κάθε μέρα μας πίεζαν. Ήρθε ένα βράδυ, το καλοκαίρι του 1943, ο Σπανούδης. Ήταν μετά τη συμφωνία Ε.Δ.Ε.Σ.-Ε.Λ.Α.Σ. για συνεργασία των 176. Αφ. Κ.E.N.ll, τετρ. Α', σ. 85.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

235

δύο οργανώσεων και ελευθερLα στις κιν1Ίσεις τους. Έγινε μια συγκέντρωση στο σχολεLο. Πήγε πολύς κόσμος να τον ακούσει. Κι από τη συνοικLα μας πήγαν όσοι δεν φοβόντουσαν. Ο ΝLκος ο Τσαπραλ1Ίς και ο ΣαντLκος ο δάσκα­ λος, που έκαναν παρέα με τον πατέρα μου, εLπαν: «Να μην τον ανακατώσου­ με τον Ριζόπουλο, γιατL έχει οικογένεια και παιδιά. Να μην τον βάλουμε σε μπελάδες τον άνθρωπο». ΓιατL ο ΣαντLκος και ο Τσαπραλής δεν εLχαν παιδιά. Έτσι έμεινε κάπως απ' έξω ο πατέρας μου. ΜLλησε ο Σπανούδης, ο κόσμος ενθουσιάστηκε και πήρε θάρρος, αλλά δεν έγινε τLποτα. ΛLγες μέρες μετά έκαναν συγκέντρωση και οι ΕΑΜLτες, στην οποLα οι ομιλητές επιτέθηκαν στον Ε.Δ.Ε.Σ. για την πολιτικ1Ί του, καθώς επέκριναν και τη συγκέντρωση που εLχε κάνει προηγούμενα και κατηγόρησαν όσους π1Ίγαν στη συγκέντρωση του Ε.Δ.Ε.Σ. ως «aντιδραστικούς». Σχεδόν αμέσως ξανάρχισαν και οι παρα­ κολουθΊΊσεις και οι πιέσεις των «αντιδραστικών», γιατL άρχισαν πάλι να τσα­ κώνονται οι αντάρτες του Ζέρβα με τους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Αλλά ο ΣαντLκος το κατάλαβε και πρόλαβε κι έφυγε απ' τον Ε.Δ.Ε.Σ. Ο ΝLκος ο Τσα­ πραλΊ1ς, όμως, το πλήρωσε μαζL με τον πατέρα μου. Όσοι π1Ίγαν στη συγκέ­ ντρωση αυτ1Ί σταμπαρLστηκαν ως ΕΔΕΣLτες και «αντιδραστικοL». Από όσα γνωρLζω, στον Αμπελώνα οργάνωση του Ε.Δ.Ε.Σ. δεν υπήρξε ποτέ. Από τότε μας παρακολουθούσαν. Και καθώς περνούσε ο καιρός, άρχισαν φανερά να μας απειλούν. Περνούσαν έξω απ' το σπLτι και φώναζαν «κρεμάλα στον Ριζόπουλο», κι όταν αργότερα ο πατέρας μου κρύφτηκε, έφυγε, φώνα­ ζαν: «Κρεμάλα στην Πηνελόπη», τη μητέρα μου. Αλλά και κρεμάλα σε άλλους: στον τάδε και στον τάδε. Έρχονταν εδώ στη συνοικLα μας, στο Τατάρ Μαχα­ λά, ο Βαγγέλης ο Καπλάνης και ο Αλέκος Αρχοντής, και από την εκκλησLα μας, τον Άγιο ΚωνσταντLνο, με τηλεβόα μιλούσαν και έριχναν αυτά τα συνθΊΊ­ ματα για κρεμάλα στους «αντιδραστικού ς» και πολλά άλλα. ΠηγαLναμε με τον Γιώργο τον ΠLτσα1 77 βόλτα έξω, και στο καφενεLο του Σαμπινιώτη, πιτσιρικά­ δες τότε, και μας παρακολουθούσαν άλλοι πιτσιρικάδες σαν και εμάς, και από πLσω φώναζαν τα συνθήματα αυτά και πως θα μας σκοτώσουν. Κάθε μέρα μάς παρακολουθούσαν. Και στο σπLτι μάς παρακολουθούσαν, απ' έξω απ' τα τοLχια, έρχονταν και μας παρακολουθούσαν. Τι ήθελαν να κάνουν, δεν μπό­ ρεσα να καταλάβω. Όλοι αυτοL οι πιτσιρικάδες που μας παρακολουθούσαν και φώναζαν τα συνθήματα ήταν βαλμένοι από τον Μπούρα. Αυτός τους έβα­ ζε να μας παρακολουθούν. ΕκεLνοι που εLχαν μυαλό και κρLση και καλοσύνη ήταν ο ΒασLλης ο Μπέζας κι ο Γιάννης ο Τσαρτσαράς. Από τότε το πλήρωνε η οικογένειά μας. Δεν μας άφηναν τLποτα οι αντάρτες. Καλλιεργούσαμε με σιτάρι χωράφια που εLχαν έκταση τετρακόσια στρέμματα. Βγάζαμε σαράντα με πεν1Ίντα τόνους σιτάρι. Ήρθαν οι αντάρτες, μας πήραν όλο το σιτάρι, δεν άφησαν σπυρL, το π1Ίραν όλο. Και παρακάλεσα τον Αποστό­ λη τον Ζέρμα, ναι, τον παρακάλεσα να μας δώσει στάρι, για να 'χουμε ψωμι 177. Τον πατέρα του, Δημήτριο Πίτσα, τον είχαν καλέσει οι αντάρτες τος κατηγορούμε-

312

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

νος, ενώ ο δεύτερος, καίτοι είχε κλητευθεί νομίμως, δεν παρουσιάστηκε, όπως και οι άλλοι δύο κατηγορούμενοι, οι οποίοι δεν εμφανίσθηκαν αλλά και δεν είχαν κλητευθεί νομίμως. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 178/1946 απόφασή του , «διέταξεν τον χωρισμόν της δίκης ως προς τους απόντας και μη κλητευθέντας κατηγορου­ μένους, Αθ. Παρίσην και Αντώνιον Γκερλή, και την πρόοδον ταύτης ως προς τους Κων/νον Ν. Διαμαντή, παρόντα, και Κων. Καραγεώργον, απόντα, αλλά νομίμως κλητευθέντα. Οι μάρτυρες κατέθεσαν τα παρακάτω, όπως σημειώνεται στα υπ' aριθμ. 178, 179/1946 πρακτικά του δικαστηρίου.

Γεώργιος Ιωάν. Κουρέλος, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 30. Ο εκ των κατηγορουμένων Κων. Διαμαντής ήτο ΕΑΣΑΔίτης, την δράσιν του όμως δεν γνωρίζω. Επίσης, ο Αντ. Γκερλής 1Ίτο ο ιδρυτ1Ίς του Ε.Α.Σ.Α.Δ., όστις όμως εσκοτώθη. Δεν γνωρίζω διά τους λοιπούς κατηγορουμένους. Βασιλική, θυγατέρα Μ. Σαρίμβεη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 18. Το Πάσχα του 1944 ευρισκόμην εις το χωρίον Νέες Καρυές, φιλοξενουμέ­ νη εις συγγενικόν μου σπίτι. Την ημέρα αυτή ήλθον εις το χωριό Νέες Καρυές Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες και έκαμαν μπλόκο το χωριό και έκαμον λεηλασίας και συνέλαβαν τους Μανωλόπουλον, Κυρανούδην και Μπιτούδην. Μεταξύ των ΕΑΣΑΔιτών ήτο και ο παρών κατηγορούμενος Κων/νος Διαμαντής όστις ήτο ένοπλος. Επίσης, μεταξύ των ΕΑΣΑΔιτών ανεγνώρισα τους Κων. Καρα­ γεώργον, Αθαν. Παρίσην και Αντ. Γκερλήν. Δημήτρης Μανωλόπουλος, κάτοικος Νέων Καρυών, γεωργός, ετών 35. Τον κατηγορούμενον Κων/νον Διαμαντήν και Κων/νον Καραγεώργον δεν τους γνωρίζω καθόλου. Εγώ συνελήφθην από τους Γερμανούς και Έλληνας την ημέραν που εγένετο μπλόκο εις το χωριό μας, όπου εστάλην εις την Γερ­ μανία εκ της οποίας και επέστρεψα. Τον κατηγορούμενον Διαμαντή δεν τον είδα ούτε και τον γνωρίζω. Γεώργιος Κυρανούδης, κάτοικος Νέων Καρυών, γεωργός, ετών 32. Εις τας 17 Απριλίου 1944 έκαναν επιδρομάς εις το χωριό μας Γερμανοί μαζί με ΕΑΣΑΔίτες, όπου συνελήφθημεν. Και εστάλην εις Γερμανίαν, εις την οποίαν εκάθισα δεκαεπτά μ1Ίνας, όπου, aπελευθερωθείς, επέστρεψα. Τον πα­ ρόντα κατηγορούμενον δεν τον γνωρίζω, ούτε τον είδα εις το μπλόκο τας ημέ­ ρας εκείνας. Θωμάς Μπιτούδης, κάτοικος Νέων Καρυών, ετών 35. Όταν έγινε η επιδρομή και το μπλόκο του χωριού μας από τους Γερμανούς και ΕΑΣΑΔίτες, δεν τον είδα τον παρόντα κατηγορούμενον Διαμαντήν, τον οποίον πρώτη φοράν τον βλέπω σήμερον.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

313

Σταύ�ος Φ�αγκάκος, κάτοικος Λάρισας, σερβιτόρος, ετών 30. Περί της υποθέσεως δεν γνωρίζω τίποτε. Τον Κων. Διαμαντή δεν τον γνω­ ρίζω και απορώ πώς εκλήθην μάρτυς εις την υπόθεσιν ταύτην. Ηλίας Γεω�γίου Ηλίας, κάτοικος Λάρισας, κηπουρός, ετών 30. Δεν γνωρίζω τίποτε και απορώ πώς εκλητεύθην μάρτυς εις την υπόθεσιν αυτή. Σπυ�ίδων Παν. Βασιλείου, κάτοικος Λάρισας, ιχθυοπώλης, ετών 27. Δεν γνωρίζω τίποτε περί της υποθέσεως και απορώ πώς με εκλήτευσαν μάρτυρα. Γνωρίζω μόνον ότι, ως κρατούμενος υπό του Ε.Α.Σ.Α.Δ., είδα τον Διαμαντήν κτυπημένον εις το εν μάτι του. Μεθ' ο, ο Πρόεδρος εκάλεσε τον κατηγορούμενον εις απολογίαν, ούτος δε απολογούμενος ισχυρίσθη τα εξής: Επήγαινεν εις το χωρίον Νίκαιαν, εις συγγενικόν του σπίτι, και καθ' οδόν συνελ1Ίφθη υπό των Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών, διότι δεν είχε ταυτότητα, και ως κρατούμενον τον ωδήγησαν επ' αυτοκιν1Ίτου εις Νέες Καρυές, όπου έγινε το μπλόκο. Συνεπώς ευρίσκετο μεν εις Ν. Καρυές, αλλά ως κρατούμενος και όχι ως ΕΑΣΑΔίτης. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 179/1946 απόφασή του, κήρυξε ένοχο μεν τον εκ των κατηγορουμένων Κων/νον Καραγεώργον «του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομέ­ νων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογ1Ίσαντες προς αλλή­ λους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Νέες Καρυές, την 2αν ημέραν του Πάσχα του έτους 1944, μέλη όντες της προδοτικής οργανώσεως του Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέ­ δωκαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τας γερμανικάς αρχάς μεθ' ων συνεργάζοντο, Έλληνας υπηκόους και ενήργησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι, μεταβάντες εν Νέες Καρυές μετά Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών, προέβη­ σαν εις την σύλληψιν διαφόρων κατοίκων του χωρίου, μεταξύ των οποίων και τον Δ1Ίμον Μπιτούδην, Δημήτριον Μανωλόπουλον και Γεώργιον Κυρανού­ δην, οίτινες μετεφέρθησαν εν Λαρίση και είτα εστάλησαν ως όμηροι εν Γερ­ μανία. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι μεταβάντες ένοπλοι εν Νέες Καρυές προέβησαν εις λεηλασίας διαφόρων οικιών των κατοίκων του ειρημέ­ νου χωρίου, διότι ούτοι μετείχαν του απελευθερωτικού αγώνος. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον ανέλαβαν υπηρεσίας παρά των αρχών κατοχής και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, 1Ίτοι 1Ίσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρα­ τού, και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. Αθώον τον κατηγορού μενον Κων/νον Διαμαντ1Ίν των αυτών ως άνω πρά­ ξεων». Τον κηρυχθέντα ένοχον Κων/νο Καραγεώργο καταδίκασε στην ποιν1Ί των ισοβίων δεσμών «δι' εκάστην των τριών εν τω κατηγορητηρίω πράξεων

314

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

και συνεχώνευσε ταύτας προς αλλ1Ίλας, άνευ επιτάσεως, καθώρισε εκτιτέαν ποινΊ1ν, κατά συγχώνευσιν των τοιούτων, των ισοβίων δεσμών». *

Ενάμιση χρόνο μετά την έκδοση της υπ' aριθμ. 179/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, ήτοι στις 27 Σεπτεμβρίου 1947, εκδικάστηκε η ανακοπή που άσκησε κατ' αυτής ο ερήμην καταδικασθείς σε ισόβια δεσμά Κωνσταντίνος Καραγε­ ώργος. Κατά την εκδίκαση της ανακοπής του, ισχυρίστηκε ό,τι υποστήριζε σε κάθε συζήτηση επί των ανακοπών του. Ότι ήταν ασθενής και γι' αυτό δεν εμφανίστηκε κατά την ημέραν της καταδίκης του, γεγονός που θα το βεβαίω­ νε ο μάρτυράς του , ο οποίος, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 257, 258/1 947 του δικαστηρίου, κατέθεσε τα εξΊΊς:

Ιωάννης Τσι!]ιγκάκης214, κάτοικος Λάρισας, υγειον/κός υπάλληλος, ετών 48. Γνωρίζω καλώς ότι ο ανακόπτων από της 10ης μέχρι της 20ής Μαtου 1944 και πλέον ήτο ασθενής και κλινήρης, πάσχων εκ πνευμονίας. Μάλιστα δε τον επεσκέφθην και του έκανα και ένεσιν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 257/1944 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου κατά της υπ' aριθμ. 179/1946 απόφασης του ιδίου «εξηφάνισε την ανακοπτόμενην απόφασιν καθ' όλας αυτής τας διατά­ ξεις, απ1Ίλλαξε τον ανακόπτοντα της διά της ανακοπτομένης αποφάσεως καταγνωσθείσης αυτώ ποινής και διέταξε την πρόοδον της δίκης» με την εξέ­ ταση των μαρτύρων επί της ουσίας της υπόθεσης, οι οποίοι κατέθεσαν τα εξής: Δημήt!]ιος Μανωλόπουλος, κάτοικος Νέων Καρυών, γεωργός, ετών 36. Δεν ξέρω τίποτε διά τον παρόντα κατηγορού μενον. Εμένα με άλλους συνέλαβαν άγνωστοί μου ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς στο χωριό μου και μετά με π1Ίγαν στην Γερμανία εκ της οποίας επέστρεψα. Δήμος Μπιτούδης, κάτοικος Νέων Καρυών, γεωργός, ετών 67. Συνέλαβαν και εμέ, με τους Μανωλόπουλον και Καρυούδην, άγνωστοί μου ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς. Δεν είδα όμως τον παρόντα κατηγορούμενον Καραγεώργον μαζί με τους ΕΑΣΑΔίτες. Τηλέμαχος ΤσούQος, κάτοικος Λάρισας, φοιτητής, ετών 23. Δεν γνωρίζω τίποτε διά τον παρόντα κατηγορού μενον, τον οποίον δεν γνωρίζω καθόλου. 214. Γνωστό μέλος της οργάνωσης Ε.Ε.Ε. και συνεργάτης των Γερμανών, κατηγορ1Ίθηκε ότι ιδιοποη1θηκε το αντίτιμο της αξίας ποσότητας οινοπνεύματος, για την αγορά του οποίου εστάλη στην Αθ1Ίνα, αλλά αθωώθηκε με την υπ' aριθμ. 43/1945 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

315

Ηλίας Γεωργίου Ηλίας, κάτοικος Λάρισας, κηπουρός, ετών 31. Δεν ξέρω τίποτε, διότι εγώ τότε 1Ίμην κρατούμενος των Ιταλών. Σπυρίδων Παναγ. Βασιλείου, κάτοικος Λάρισας, ιχθυοπώλης, ετών 28. Ούτε γνωρίζω καθόλου τον κατηγορούμενον ούτε 1Ίκουσα τίποτε εις βάρος του. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Αλέξ. Γεωργ. Χατζημιχάλης, κάτοικος Νέων Καρυών, μυλοθρός, ετών 32. Ότε εγένετο το μπλόκο του χωριού μας υπό ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών και συνελήφθησαν 5-6 ομοχώριοί μου, δεν ήτο ο κατηγορούμενος Καραγεώργος. Γρηγόριος Αθαν. Αναστασόπουλος, κάτοικος Βόλου, δικηγόρος, ετών 50. Δεν ξέρω αν ο κατηγορού μενος συνεργάζετο με τους Γερμανούς. Ούτος ήτο στρατιωτικός υπεύθυνος του Ε.Α.Μ. κατ' Αύγουστον 1943, μετά όμως αποχώρησε του Ε.Α.Μ. και τόσον αυτός όσον και ο αδελφός μου καταδιώκο­ ντα υπό του Ε.Λ.Α.Σ. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 258/1947 απόφασή του, κήρυξε αθώο τον κατηγορούμενον «του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Νέες Καρυές, την 2αν ημέραν του Πάσχα του έτους 1944, μέλη όντες της προ­ δοτικής οργανώσεως του Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τας γερμανικάς αρχάς μεθ' ων συνεργάζοντο Έλληνας υπηκόους και ενήργησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι, μεταβάντες εν Νέες Καρυές μετά Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών, προέβησαν εις την σύλληψιν διαφόρων κατοίκων του χωρίου, μεταξύ των οποίων και τον Δήμον Μπιτούδην, Δ. Μανωλόπουλον και Γ. Κυρανούδην, οίτινες μετεφέρθησαν εν Λαρίση και είτα εστάλησαν ως όμηροι εν Γερμανία. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβη­ σαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, 1Ίτοι μεταβάντες ένοπλοι εν Νέες Καρυές προέβησαν εις λεηλασίας διαφόρων οικιών των κατοί­ κων του ειρημένου χωρίου, διότι ούτοι μετείχαν του απελευθερωτικού αγώνος. 3ον) Κατά τον αυτόν τόπον και χρόνον ανέλαβαν υπηρεσίας παρά των αρχών κατοχής και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρα­ τού, και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους». 7. ΑΡΜΕΝΙΟ (Γκερλί). Στις 4 Ιουνίου 1944 Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες, με επικεφαλής τον «ανακριτή» του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Γεώργιο Κων/νο Νάνο, χαλκουργό, κάτοικο Αρμενίου, έκαναν

316

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

μπλόκο στο χωριό Αρμένιο. Συγκέντρωσαν στην πλατεία όσους κατοίκους βρήκαν και τους έβαλαν στη γραμμή. Ανάμεσά τους ήταν και Ισραηλίτες με ταυτότητες στις οποίες εμφανίζονταν ως Έλληνες, με ελληνικά ονόματα και επίθετα. Είχαν καταφύγει στο Αρμένιο για να αποφύγουν τη σύλληψή τους από τους Γερμανούς. Αυτό το γνώριζε ο Γ. Νάνος. Έτσι, ήταν εύκολο να τους ανακαλύψει ανάμεσα στους συγκεντρωθέντες και, μόλις τους επισήμανε, τους καλούσε έναν-έναν να βγουν από τη γραμμή. Επτά Ισραηλίτες, μεταξύ τους και παιδιά, είχαν συλληφθεί εκείνη την ημέρα, οι οποίοι στη συνέχεια βρέθηκαν στα χιτλερικά κρεματόρια. Ένας-δυο επέστρεψαν μετά το τέλος του πολέμου. Μετά την Απελευθέρωση, ο Ισραηλίτης Ισαάκ Δανιήλ Ζακάρ, κάτοικος Λάρισας, ο οποίος από την προδοσία του κατηγορουμένου έχασε δύο αδέλ­ φια, δύο θείους του και τα τρία παιδιά τους, υπέβαλε μήνυση εναντίον του. Έτσι, ο Γεώργιος Νάνος κλήθηκε να εμφανιστεί στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας να δώσει λόγο των πράξεών του . Η δίκη του ορίστηκε για τις 15 Νοεμβρίου 1945. Ο κατηγορούμενος ήταν προφυλακισμένος και εμφανίστηκε δέσμιος, φρουρού­ μενος από στρατιώτες, αλλά στο ακροατήριο, με διαταγ1Ί του Προέδρου , «προσήχθη ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος». Την ίδια ημέρα είχαν εισαχθεί να δικαστούν και άλλες δύο υποθέσεις κατά του ίδιου κατηγορουμένου, οι οποίες περιλάμβαναν τα αυτά αδικήματα που τελέστηκαν «παρ' αυτού κατά τον αυτόν τόπον και χρόνον, στρεφομένων κατά των αυτών προσώπων». Ύστερα από πρόταση του επιτρόπου, το δικα­ στήριο, με την υπ' aριθμ. 18α/1945 απόφασή του, «διέταξε την συνεκδίκασιν των κατά του άνω κατηγορου μένου, Γεωργίου Κων/νου Νάνου , κατοίκου Αρμενίου, εισαγομένων τριών (3) υποθέσεων. Ο μηνυτής Ισαάκ Δ. Ζακάρ δήλωσε στο δικαστήριο παράσταση πολιτικής αγωγής και οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 18α, 18/1945 πρακτικά του δικαστηρίου.

Ισαάκ Δανιήλ Ζακάρ, κάτοικος Λάρισας, λογιστής, ετών 30. Ο κατηγορούμενος, όστις ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., μετέβη επικεφαλής Γερμα­ νών εις το χωρίον Αρμένιον και εκάλεσε όλους τους κατοίκους να συγκεντρω­ θούν εις την πλατείαν του χωριού κι ο ίδιος συνέλαβε και κατέδωσε εις τους Γερμανούς τους Ισραηλίτας αδελφούς μου, Ηλίαν και Μεναέμ Ζακάρ, και τους θείους μου, Δανιήλ, Ρεβέκαν Ζακάρ και τα 3 παιδιά των, τους οποίους εγνώρι­ ζε ότι ήσαν Εβραίοι και συλλαμβανόμενοι υπό των Γερμανών θα εφονεύοντο, όπως και συνέβη. Συλληφθέντες ούτοι μετεφέρθησαν εις Γερμανίαν, όπου και εκάησαν εις το κρεματόριον οι εκ τούτων Βίκτωρ και Ηλίας, οι δε λοιποί εξετε­ λέσθησαν. Ταύτα δε μου εγνώρισε ο εκ της ομηρίας επανελθών Ισραηλίτης εξά­ δελφός μου, Ιωσήφ Ζακάρ. Εάν δεν ήτο ο κατηγορούμενος Γ. Νάνος, όστις εγνώριζε ότι οι συλληφθέντες συγγενείς μου ήσαν Εβραίοι, οι Γερμανοί ήτο αδύνατον να τους ανακαλύψουν και να τους συλλάβουν. Επίσης ο κατηγορού­ μενος ελεηλάτησε και ολόκληρον την περιουσίαν των. Η οργάνωσις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο μία οργάνωσις ήτις μόνον τους Γερμανούς βοηθούσε.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

317

Μαίρη Β. Ζακάρ, κάτοικος Βόλου, οικοκυρά, ετών 30. Μέναμε εις το Αρμένιον λόγω της υπό των Γερμανών καταδιώξεώς μας, οπότε είδαμε τον Γεώργιον Νάνον επικεφαλ1Ίς γερμανικής φάλλαγγος και μπλόκαραν το χωριό. Ο κατηγορούμενος Γεώργιος Νάνος, όστις ήτο στέλε­ χος του Ε.Α.Σ.Α.Δ., κάλεσε όλους να πάμε εις την πλατείαν και αμέσως πήγα­ με. Και 1Ίκουσα ούτον να φωνάζη: «Ρεβέκα Ζακάρ !», να βγη έξω, καθώς και τους άλλους συγγενείς μας, τους οποίους ούτος εγνώριζε. Τους έβγαλε και μαζί με άλλους χριστιανούς τους πήραν οι Γερμανοί. Κατόπιν ελεηλάτησαν και τα σπίτια μας παίρνοντας όλα τα πράγματα, τα οποία εφόρτωσαν εις τα αυτοκίνητα. Ήσαν και άλλοι ΕΑΣΑΔίτες, αλλά κανείς άλλος εκτός του κατη­ γορου μένου δεν εγνώριζε τους Εβραίους, διότι ήσαν ξένοι. Ο θείος μου, Δανιήλ Ζακάρ, δεν είχε εκείνην την ημέραν ταυτότητα χριστιανού και τούτο διότι την είχε δώσει διά να βγάλη καινούργια. Τους συλληφθέντας οι Γερμα­ νοί μετέφεραν εις στρατόπεδον εν Γερμανία και άλλους μεν εφόνευσαν, άλλους δε έρριψαν εις το κρεματόριον, ως μας είπεν ο εκ της ομηρίας επανελ­ θών Ιωσήφ Ζακάρ. Ευάγγελος Αθ. Μπαταβάνος, κάτοικος Αρμενίου, διανομέας τ.τ.τ., ετών 35. Ήλθον εις το χωριό μας Γερμανοί με επικεφαλής τον κατηγορούμενον Γεώργιον Νάνον και 1Ίρχισαν να ρίπτουν με τα πολυ βόλα και μας συνεκέ­ ντρωσαν εις την πλατείαν. Ο Νάνος ήτο με τον Γερμανόν αξιωματικόν και φώναζε όλοι οι Εβραίοι να βγουν έξω και, ταυτοχρόνως, ήρχισε να τους φωνάζη ονομαστικώς. Αφού δε έβγαλε τους Εβραίους, 1Ίρχισαν έλεγχαν των ταυτοηΊτων μας, όταν δε έφθασαν εις εμέ, ο κατηγορούμενος Νάνος είπεν εις τον Γερμανόν αξιωματικόν ότι «αυτός είναι κουμμουνιστΊΊς» και με έβγαλε μεταξύ των μεταφερθέντων ενταύθα. Όταν δε μας έφεραν εδώ, εις την ηλε­ κτρικΊΊν εταιρείαν, και μας έβαλαν εις την γραμμήν, και πάλιν ο κατηγορούμε­ νος Νάνος είπεν εις τους Γερμανούς, τόσον δι' εμέ όσον και διά τον αδελφόν μου, ότι είμεθα κουμμουνισταί και δι' άλλους δυο ότι είναι παρτιζάνοι, τους δε λοιπούς τους πήρε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και, αφού τους έδωσε όπλα, τους εγύ­ μναζε ως ΕΑΣΑΔίτας. Ημάς δε τους 4 μας πήγαν οι Γερμανοί εις το στρατό­ πεδον, εάν δε εγένετο εν τω μεταξύ κανένα σαμποτάζ, μπορούσε και να μας είχαν σκοτώσει οι Γερμανοί εις αντίποινα, αλλ' ευτυχώς δεν έγινε τίποτα. Και μας απέλυσαν έπειτα από έναν μήνα, αφού επλήρωσα 100 οκάδες στάρι, ενώ τους Εβραίους τους έστειλαν εις την Γερμανίαν. Ο κατηγορούμενος Νάνος 1Ίτο ανακριτής του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αυτός έβγαζε τας αποφάσεις ποιος ήτο διά σκότωμα εις το χωριό μας. Ουδέποτε είδαμε ο Νάνος να είχε γυναίκα, ούτε γνωρίζω εάν είχε τοιαύτην. Ο κατηγορούμενος ήτο εις τας αρχάς εις το Ε.Α.Μ., αλλά κατηγορ1Ίθη διά κατάχρησιν 2.000 οκά­ δων σίτου και όταν εκλήθη επάνω, δι' ανάκρισιν, εδραπέτευσε. Επίσης το τραυματισθέν παιδί του 1Ίτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. ως ΕΑΣΑΔίτης. Ο κατηγορού­ μενος ήθελε να πιάση όλα τα στελέχη της Αντιστάσεως διά να τα κρεμάση και δι' αυτό έκαμε και δεύτερον γραφείον κατασκοπείας, αλλά δεν το κατώρθω-

318

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

σε. Πράγματι συνελήφθησαν υπό του Ε.Λ.Α.Σ. ο Οικονόμου και άλλοι τρεις χωριανοί μας, αλλ' αφέθησαν ελεύθεροι. Οι συλληφθέντες Εβραίοι είχον όλοι ταυτότητες χριστιανών και ήτο αδύνατον οι Γερμανοί να τους ανακαλύψουν.

Κων/νος Θεοχάρους Καλτσογιάννης, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 31. Εις τας 4 Ιουνίου π [αρελθόντος] έτους, ήλθεν ο Νάνος, αρχηγός γερμανι­ κής φάλαγγος, και μπλοκάρισε το χωριό μας. Εκείνην την στιγμήν εγώ ήμην 100 μέτρα απ' έξω από το χωριό, οπότε μου έρριψαν μια παταριά αλλά κατώρθωσα και έφυγα μέσα εις τα στάρια. Έπειτα πήγαν και συνεκέντρωσαν όλους τους κατοίκους εις την πλατείαν και συνέλαβε 24, μεταξύ των οποίων και 7 Εβραίους, τους οποίους μόνον αυτός εγνώριζε και κατέδωσε εις τους Γερμανούς, δεδομένου ότι ούτοι ήσαν εφοδιασμένοι, όλοι, με ταυτότητες με επώνυμα χριστιανών. Μάλιστα, ο γέρος Ζακάρ ελέγετο Ζαχαρόπουλος. Συνέ­ λαβε και έναν αντάρτην και ζητούσε σκάλα να τον κρεμάση, αλλά κατώρθω­ σε ούτος και εδραπέτευσε. Αφού συνέλαβον και συγχωριανούς μου και τους Εβραίους, επεδόθη ο κατηγορούμενος εις την λεηλασίαν του χωριού. Εμένα δε, μου πήρε είδη ρου­ χισμού και τρόφιμα αξίας άνω των 200.000 δραχμών. Τους συλληφθέντας ωδήγησαν ενταύθα και τους μεν Εβραίους πήραν οι Γερμανοί και έστειλαν εις την Γερμανίαν, οίτινες και εξηφανίσθησαν, τους άλλους δε ενέκλεισαν εις το ενταύθα στρατόπεδον, από το οποίον βγήκαν, αφού επλήρωσαν τον διερμη­ νέα. Η γυναίκα του κατηγορου μένου πέθανε από φυσικόν θάνατο εις την Ήπειρον. Ο δε υιός του ετραυματίσθη ενώ ήτο φρουρά του Ε.Α.Σ.Α.Δ., εις την δύναμιν του οποίου ανήκει, κατά γενομένην επιδρομήν του Ε.Λ.Α.Σ. ενα­ ντίον του στρατώνος αυτού. Ο κατηγορούμενος ήτο πρώτον εις τον Ε.Α.Μ., αλλά έκαμε κατάχρησιν 2.000 οκάδων σίτου, τον συνέλαβον και τον πήγαν εις το στρατηγείον, τον είχον δε υπό περιορισμόν εις το χωρίον Αβδουλάρ [Νέο Περιβόλι], απ' όπου και απέδρασεν. Ιωσήφ Ιωσά Ζακάρ, κάτοικος Βόλου, γυρολόγος, ετών 21. Συλληφθείς υπό των Γερμανών μετεφέρθην εις το στρατόπεδον συγκε­ ντρώσεως Μπερκινάο της Πολωνίας, οπότε έφεραν και τους συλληφθέντας εις το χωρίον Αρμένιον. Και τους μεν Βίκτωρα και Ηλίαν Ζακάρ τους έρρι­ ψαν εις το κρεματόριον, τους δε Δανιήλ Ζακάρ και τα παιδιά του τα εξετέλε­ σαν δύο ημέρας προ της υποταγής της Γερμανίας. Ούτοι, εις ερώτησίν μου πώς συνελήφθησαν, μου είπον ότι τους κατέδωσε ο κατηγορούμενος Γεώργ. Νάνος, όστις τους εγνώριζε, εις τους Γερμανούς. Εγώ δε εγλύτωσα καταφυ­ γών εις το δάσος. Ηλίας Αβραάμ Αλμπελανσές, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 38. Εγώ συνελήφθην από τους Γερμανούς εις το Αβδουλάρ και ενεκλείσθην εις το ενταύθα στρατόπεδον, όπου έφεραν και τους εις το Αρμένιον συλλη­ φθέντας, Ηλίαν και Μεναέμ Ζακάρ και τους Δανιήλ και Ρεβέκα Ζακάρ με τα

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

319

παιδιά τους. Και απ' εδώ μας π1Ίραν διά την Γερμανίαν. Όταν δε φθάσαμε εις το εν Πολωνίαν στρατόπεδον, τους Βίκτωρα και Ηλίαν τους έρριψαν εις το κρεματόριον, καθώς, αργότερα, εφόνευσαν και τον Δανιήλ με τα παιδιά του. Όταν είμεθα ενταύθα, εις το στρατόπεδον, έφεραν οι Γερμανοί και τον κατη­ γορούμενον Νάνον και, επί παρουσία μου, ο Δανιήλ Ζακάρ του είπεν ότι δεν το περίμενε, απ' αυτόν, να τους προδώση, και ο Νάνος του απ1Ίντησεν ότι δεν μπορούσε να κάμη και διαφορετικά.

Αθανάσιος Ζάχος, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 35. Όταν ήλθεν εις το χωριό μας ο Νάνος με τους Γερμανούς έγινε έλεγχος των ταυτοτήτων και βγάλανε 24 ανθρώπους, τους οποίους έφεραν εδώ, είπεν δε ούτος ότι θα τους κραη1ση μέχρις ότου αφήσει και ο Ε.Λ.Α.Σ. εκείνους που έπιασε. Ο κατηγορού μενος Νάνος συνέλαβε και έναν αντάρτην τον οποίον άφησε ελεύθερον. Κωνσταντίνος Οικονόμου, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 55. Ήτο να έλθη άλλος από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. με τους Γερμανούς εις το χωριό μας και ο κατηγορούμενος επεδίωξε να έλθη αυτός, διά να μη γίνη κανένα κακό, διότι αυτός εγνώριζε τα πάντα. Τους Εβραίους ειδοποίησα και εγώ να φύ­ γουν, αλλ' αυτοί μου έλεγαν: «Κάθισε καλά, θα σε πάμε "επάνω"». Ο Νάνος, φοβούμενος τον αντιπρόεδρον της κοινότητος, μήπως μαρτυρήσει αυτός τους Εβραίους και επειδή η διαταγ1l του Χίτλερ ήτο αυστηρά δι' αυτούς, τους εκά­ λεσε να βγουν έξω. Εγώ δεν 1Ίμην παρών, καθ' όσον με κρατούσαν οι αντάρ­ τες εις το βουνό. Σήμερον έπρεπε να είναι κατηγορούμενοι οι μηνυταί και όχι ο Νάνος. Ο κατηγορούμενος προσκληθείς εις απολογίαν και απολογούμενος ηρνή­ θη την αποδιδόμενην αυτώ κατηγορίαν, ισχυρισθείς ότι οι μηνυταί είναι οργανωμένοι και μηνύουν κατ' επιταγήν του κόμματος και δεν θα παύσουν από το να τον κατατρέχουν. Την γυναίκα του εφόνευσαν μετά τα γεγονότα, κατά μήνα Ιούλιον ή Αύγουστον. Εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. εγώ απλώς έπαιρνα τα στοχεία και τα διεβίβαζα εις τον δικηγόρον Β . Σχινά. Παρέμεινε δε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. μέχρις ότου κατώρθωσε να φύγη διά τον Ζέρβα. Το δε δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 18/1945 απόφασή του, κήρυξε ένοχο μεν τον κατηγορούμενο Γεώργιο Κ. Νάνο ( . . . ) «του ότι εν Αρμενίω, την 4ην Ιουνίου 1944, κατέδωκεν εις τον εχθρόν (Γερμανούς) Έλληνας υπηκόους και ενήργησεν διά την ανακάλυψιν και σύλληψιν αυτών, 1Ίτοι, μεταβάς μετά τμή­ ματος ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών εν τω ανωτέρω χωρίω, κατέδωσεν εις τους Γερμανούς 30 άτομα εκ του χωρίου τούτου, μεταξύ των οποίων τους Ευάγγ. Μπαταβάνον, Γεώργιον Μπαταβάνον και 7 Ισραηλίτας, ήτοι τους Ηλίαν και Μεναέμ Ζακάρ, Δανιήλ και Ρεβέκαν Ζακάρ μετά των τέκνων των, Βίκτωρος, Ευτυχίας και Νισήμ, ους συνέλαβαν οι Γερμανοί και ενέκλεισαν εις στρατόπε­ δον συγκεντρώσεως, 4 δε εκ τούτων των Ισραηλιτών εξετέλεσαν εν Γερμανία, αθώον δε τούτον του ότι: 1ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προ-

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

320

έβη εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχ1Ίς, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι, εξωπλισμέ­ νος ων παρά των αρχών κατοχ1Ίς, επέδραμεν επικεφαλής τμήματος ΕΑΣΑΔι­ τών και γερμανικών τμημάτων Ες-Ες εις το χωρίον Αρμένιον, ένθα συνέλαβε διάφορα πρόσωπα και ελεηλάτησε τας οικίας των Κων. Μπανταβάνου, Κων. Καλτσογιάννη, Πραξιτέλους Βα"ίρλ1Ί, Ρίζου Χαλιαμπάλια και άλλων, και συναπεκόμισε, φεύγων, τα προ"ίόντα της λεηλασίας, και 2ον) Από των αρχών του έτους 1944 μέχρι και του Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους, εν Λαρίση, κατα­ ταγείς εις την αντεθνικ1Ίν οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρείχεν συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομέ­ νων διά τον εθνικόν και συ μμαχικόν αγώνα ( . . . )», και τον καταδίκασε «εις την ποινήν του θανάτου». Με την ίδια απόφαση δέχθηκε «Εν μέρει την περί χρηματικής ικανοποιήσεως, λόγω ψυχικ1Ίς οδύνης, αίτησιν του αιτούντος μηνυτού Ισαάκ Δανιήλ Ζακάρ». *

Ο Γεώργιος Κ. Νάνος κατηγορήθηκε, επίσης, και για τη σύλληψη 4 κοριτσιών στο χωριό Μεγάλο Μοναστήρι. Η εκδίκαση της υπόθεσης έγινε στις 31 Μαtου 1947. Ο κατηγορούμενος, αν και προφυλακισμένος, δεν εμφανίστηκε στο δικαση1ριο, καίτοι κλητεύθηκε. Η δίκη διεξήχθη ερ1Ίμην αυτού. Οι μάρτυρες κατέθεσαν τα εξ1Ίς, κατά τα υπ' aριθμ. 162/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Πάτρα, θυγατέρα Αντ. Πασχούδη, κάτοικος Μεγάλου Μοναστηρίου, οικο­ κυρά, ετών 23. Εμένα και άλλα τρία κορίτσια συνέλαβεν ο Αραμπατζ1Ίς, εντολή, ως έλε­ γε, του κατηγορου μένου Νάνου, και μας ενέκλεισε στα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μετά μας παρέδωκαν στους Γερμανούς, οίτινες μας εκράτησαν 24 ώρας και μετά μας άφησαν ελεύθερες. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 162/1947 απόφασ1Ί του, «εκήρυξε αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον, αμφοτέρων των διά του κατηγορη­ τηρίου αποδιδομένων αυτώ πράξεων και διέταξε την εκ των φυλακών απόλυ­ σίν του, εάν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατήται εν αυταίς». 8. ΔΙΛΟΦΟ (Μεγάλο Χαλίτσι). Στις 18 Οκτωβρίου 1947, στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας εκδικάστηκε υπόθεση με κατη­ γορουμένους τους ΕΑΣΑΔίτες Ιωάννη Ντουρμπά ή Ζο(υ)ρμπά και Γεώργιο Κουκουρίκη, κατοίκους Διλόφου (Μεγάλο Χαλίτσι), η οποία αφορούσε επι­ δρομή ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών στο χωριό Δίλοφο. Ήταν την ημέρα εκείνη που οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες και τις οικογένειές τους, με τα υπάρχο-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

321

ντά τους φορτωμένα πάνω στα γερμανικά αυτοκίνητα, καθώς επέστρεφαν στη Λάρισα, συνάντησαν τον Αριστομένη Μπαλατσό με το κάρο του στον δρόμο Λάρισας-Νίκαιας και συνέλαβαν τον ίδιο και τους άλλους δύο συγχω­ ριανούς του που ήταν μαζί του. Και οι δύο κατηγορούμενοι δεν εμφανίστη­ καν στο δικαστήριο και η δίκη έγινε ερήμην αυτών. Οι κατηγορίες που τους βάραιναν ήταν λεηλασίες περιουσιών κατοίκων του χωριού. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 275/1947 πρα­ κτικά του δικαστηρίου, κατέθεσαν τα εξΊiς:

Μαρία, χήρα Βάιου Νουβάκα, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 32. Ο κατηγορούμενος Ντουρμπάς, πράγματι, με ελεηλάτησε το σπίτι όπως και άλλους. Ο Κουκουρίκης δεν έκαμε τίποτε και μόνον ούτος ήλθε στο χωριό με Γερμανούς για να πάρη την οικογένειάν του. Μαρία, σύζ. Γ. Παραλικούδη, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 32. Το σπίτι μου, όπως και άλλων συγχωριανών μου , ελεηλατήθησαν όπως έμαθαν, από αμφοτέρους τους κατηγορουμένους Ντουρμπάν και Κουκουρί­ κην. Εξ ιδίας αντιλήψεως δεν γνωρίζω, όμως, διότι εγώ απουσίαζαν από το χωριό. Μαρία Μιχ. Σίσκου, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 21. Εμένα, με ελεηλάτησε το σπίτι ο εκ των κατηγορουμένων Κουκουρίκης όταν ήλθε στο χωριό μας με τους Γερμανούς, δεν ξέρω, όμως, αν ενήργησε εντολή των Γερμανών. Ειρήνη, σύζυγος Γεωργίου Κουλελίδη, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικο­ κυρά, ετών 42. Στο σπίτι μου ήλθε μόνον ο κατηγορούμενος Ντουρμπάς και το ελεηλάτη­ σεν. Δεν είδα τον κατηγορούμενον Κουκουρίκην. Γεώργιος Δημ. Δερματάς, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 29. Όταν με ελεηλάτησαν το σπίτι, εγώ έλειπα. Όταν δε επανήλθαν στο χωριό το ηύρα λεηλατημένον. Ως επληροφορ1iθην, το σπίτι μου το ελεηλάτησαν οι κατηγορούμενοι Ντουρμπάς και Μεντέρης, οίτινες ήδη απεβίωσαν. Ευάγγελος Στ. θεοχαρόπουλος, κάτοικος Μ. Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 33. Δεν είδα να έκαμε τίποτε ο Κουκουρίκης. Ό,τι έκαμαν το έκαμαν οι άλλοι δύο κατηγορούμενοι, Μεντέρης και Ντουρμπάς. Γεώργιος Νικ. Τζιάστας, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 50. Έμαθαν ότι μόνον οι Μεντέρης και Ντουρμπάς προέβησαν εις λεηλασίας.

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

322

Άννα, σύζυγος Χρ. Γκαβάνα, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 24. Δεν ξέρω να έκαμε τίποτε ο Κουκουρίκης, ούτε και αν ήτο στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Παρασκευή, χήρα Π. Τοσούδη , κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 62. Δεν ξέρω ποιος ελεηλάτησε το σπίτι μου, διότι εγώ έλειπα από το χωριό. Αθανάσιος Β. Σαρατζιώτης, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 32. Ήλθε και ο κατηγορούμενος με τους Γερμανούς για να πάρη την οικογέ­ νειάν του από το χωριό. Οι λεηλατήσαντες ήταν οι Ντουρμ.πάς και Μεντέρης. Θεοφάνης Χρ. Μουλάς, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 38. Έμαθαν ότι οι κατηγορούμενοι Ντουρμ.πάς και Μεντέρης επλιατσικολό­ γησαν το χωριό μας, όχι δε και ο Κουκουρίκης. Νικόλαος Γ. Νασιακόπουλος, κάτοικος Μ. Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 52. Ήλθε και ο Κουκουρίκης με τους Γερμανούς στο χωριό για να πάρη την οικογένειάν του, δεν τον είδα να πλιατσικολογή και αυτός. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 275/1947 απόφασή του, κήρυξε «αθώον, λόγω αμφιβολιών, των εκ των κατηγορουμένων Γεώργιον Κουκουρίκην, των εν τω κατηγορητηρίω πράξεων, και απεσβεσμένην την κατά του ετέρου κατη­ γορου μένου Ι. Ντουρμ.πά ασκηθείσαν ποινικήν αγωγήν ως αποβιώσαντος. Απεφάνθη ότι η παρά των μηνυτών κατά των ανωτέρω κατηγορουμένων υποβληθείσα μήνυσις δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν τούτων προς ψευ­ δή καταμήνυσιν». *

Ως ΕΑΣΑΔίτης στο Δίλοφο (Μεγάλο Χαλίτσι) εμφανίστηκε και ο Γεώργιος Κων. Πατσέας ή Δεληκωνσταντής. Κατηγορήθηκε ότι μετείχε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. αλλά και στη μάχη που δόθηκε στο Ζάππειο τον Ιούλιο 1944, μεταξύ των ομά­ δων Εθνικής Αντίστασης και των ΕΑΣΑΔιτών-Γερμανών, που είχαν επιχει­ ρήσει να εισχωρήσουν στην πλατεία του χωριού. Κατηγορήθηκε, επίσης, ως υπεύθυνος για τη σύλληψη από τους Γερμανούς των: 1) Πανταζή Τζίνη, 2) Αθαν. Παπανικολάου και 3) Ευαγγέλου Παπανικολάου, από τους οποίους οι δύο εκτελέστηκαν. Παραπέμφθηκε στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας και η εκδίκαση της υπόθεσης έγινε στις 5 Απριλίου 1947. Ο κατηγορούμενος, όντας προφυλακι­ σμένος, οδηγήθηκε στο δικαστήριο δέσμιος και συνοδευόμενος από στρατιώ­ τες. Στο ακροατήριο, κατά διαταγή του προέδρου του δικαστηρίου, εμφανί­ σθηκε χωρίς δεσμά «υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 105β/1947 πρακτικά του δικα­ στηρίου, κατέθεσαν τα εξής:

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

323

Κωνσταντίνος Β. Οδυσσέας, κάτοικος Λάρισας, υδραυλικός, ετών 31. Τον κατηγορούμενον δεν τον είδα ποτέ οπλισμένον, ούτε ξέρω να έκαμε τίποτε. Μόνον τον είδα κάποτε στο Ζάππειον, ένθα ειργαζόμην στην αλωνι­ στικήν μηχανήν, που ήλθε χωρίς όπλον και με μια μπλούζα που είχε στο μανί­ κη μερικά γαλόνια και έφυγε χωρίς να κάμη, πάλιν, τίποτε. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Γεώργ ιος Γιανακάκης, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 30. Ο κατηγορούμενος είναι πολύ καλός άνθρωπος, ούτε υπήρξε ποτέ λεγεω­ νάριος. Οι αντάρται του σκότωσαν τον πατέρα, ως αντίθετον προς αυτούς, και ο κατηγορούμενος ηναγκάσθη ν' αφήση το χωριό και να έλθη στη Λάρισα. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 105β/1947 απόφασή του, κήρυξε «αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον Γεώργιον Κων. Πατσέαν ή Δεληκων­ σταντήν, κάτοικον Μ. Χαλιτσίου Λαρίσης, του ότι: 1ον) Εν Ζαππείω κατά την διάρκειαν της εχθρικής κατοχής και ιδία κατά μήνα Ιούλιον 1944 ανέλαβεν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησεν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνε το έργον της κατοχής, 1Ίτοι 1Ίτο ένοπλον μέλος της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρα­ τού και μετείχεν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατέδωκεν εις τον εχθρόν Έλληνας υπηκόους, ενεργήσας διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι ενήργησε διά την σύλληψίν των: 1) Πανταζή Τζίνη, 2) Αθ. Παπανικολάου και 3) Ευαγγέλου Παπανικολάου, εξ ων οι Πανταζής Τζίνης και Αθ. Παπανικο­ λάου εξετελέσθησαν. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβη εις πράξεις βίας, συμπράξει μετ' άλλων ΕΑΣΑΔιτών, εις βάρος Ελλ1Ίνων, ένε­ κα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι, εξοπλισθέντες παρά των αρχών κατοχής, επέδραμον εις το ανωτέρω χωρίον, ενέπρησαν 4 οικίας διαφόρων κατοίκων του χωρίου τούτου και προέβησαν εις λεηλασίαν αυτών, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον εκ προμελέτης απεφάσισε και εσκεμμένως εξετέλεσεν τας κατά των Πανταζή Τζίνη και Αθανασίου Παπα­ νικολάου ανθρωποκτονίας, πλήξας αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά του όπερ μεθ' εαυτού έφερε πυροβόλου όπλου, πλήρους πυρίτιδος και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». 9. ΖΑΠΠΕΙΟ (Μπακράτσι). Με πρωτοβουλία του Κ. Καραγεώργου, έγινε επιδρομή ΕΑΣΑΔιτών και Γερ­ μανών στο Ζάππειο. Είχε διαβεβαιώσει τους Γερμανούς ότι δεν υπήρχε φόβος επίθεσης των ανταρτών και έτσι δεν έλαβαν τα κατάλληλα μέτρα. Όταν όμως πλησίασαν στο κέντρο του χωριού δέχθηκαν τα πυρά των ανταρ­ τών. Ακολούθησε μάχη με νεκρούς και από τα δύο μέρη. Τελικώς οι Γερμανοί

324

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

και οι ΕΑΣΑΔίτες, αφού οι αντάρτες απομακρύνθηκαν, συνέλαβαν ορισμέ­ νους από τους κατοίκους του. Μετά την Απελευθέρωση, ο Κων/νος Καραγεώργος κλ1Ίθηκε στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 27 Σεπτεμβρίου 1947, για την υπόθεση αυηΊ. Ήταν προφυλακι­ σμένος και τον ωδήγησαν δέσμιο στο δικαστήριο, οπότε «κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθη εις το ακροατήριο ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, κατά τα υπ' αριθμ. 247/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Νικόλαος Χρ. Ουζούνης, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός. Πλην εμού συνελήφθησαν και άλλοι, ομοχωριανοί μου, όπως οι Τζίνης, Δελής, Μωρα'tτης κ.λπ, υπό των Γερμανών και Ιταλών και μετεφέρθημεν εις τα εδώ στρατόπεδα συγκεντρώσεως, και τούτο διότι έγινε κάποιο σαμποτάζ εις Δεμερλί. Ο κατηγορούμενος δεν ήτο τότε στο μπλόκο που συνελήφθημεν, ούτε ξέρω τίποτε δι' αυτόν. Τα όσα κατέθεσα στην ανάκρισιν δεν είναι αληθ1Ί, διότι μου επέβαλαν προς τούτο οι κουμμουνισταί, απειλήσαντές με εν εναντία περιπτώσει. Χρήστος Δημ. Δελής, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 37. Όταν ήλθον οι Γερμανοί στο χωριό και μας μάζεψαν, δεν 1Ίτο ο κατηγο­ ρούμενος, ούτε και γνωρίζω να έκαμε τίποτε. Τα όσα κατέθεσα στην ανάκρι­ σιν δεν ανταποκρίνονται στην αλήθειαν, διότι μου επέβαλαν οι κουμμουνι­ σταί να τα ειπώ. Θεοφάνης Κων/νου Μωρα·tτης, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 32. Δεν τον είδα τον κατηγορούμενον στο χωριό μας, όταν ήλθον οι Γερμανοί και μας πήραν. Ό,τι κατέθεσα στην ανάκρισιν, το κατέθεσα εκ φόβου αντεκ­ δικήσεως υπό των κουμμουνιστών. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Βασίλειος Αν. Κουκούλιας, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 40. Όταν οι Γερμανοί μπλόκαραν το χωριό μας, δεν ήτο ο παρών κατηγορού­ μενος. Οι Γερμανοί, μόνον, είχον μαζί των έναν διερμηνέαν. Βησσαρίων Λίτσας, κάτοικος Φαρσάλων, γεωργός, ετών 55. Γνωρίζω καλώς ότι ο κατηγορούμενος Καραγεώργος ήτο στον Ε.Δ.Ε.Σ. και δεν ήλθε με τους Γερμανούς, ότε εμπλοκάρισαν το χωριό μας. Με τους Γερμανούς ήλθε στο χωριό μας ο Μακεδών, όστις ωμοίαζε με τον παρόντα κατηγορούμενον. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 247/1947 απόφασή του, κήρυξε αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον «του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

325

φέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποί­ νων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Ζαππείω Λαρίσης, την 18ην Απριλίου 1944, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανι­ κάς αρχάς κατοχής, Έλληνας υπηκόους, ήτοι τους: 1) Νικόλαον Τζίνην, 2) Νικόλαον Ουζούνην, 3) Χρήστον Δελήν, 4) Θεοφάνην Μωραtτην, 5) Γεώρ­ γιον Παπαργύρην και άλλους, κατοίκους άπαντας Ζαππείου, ους μετέφεραν και ενέκλεισαν εις το εν Λαρίση στρατόπεδον συγκεντρώσεως, εξ ων ο Νικό­ λαος Τζίνης εξετελέσθη την 13ην Μαtου 1944 δι' aπαγχονισμού εν Δοξαρά, μετ' άλλων ατόμων. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, ως και την 4ην Ιουλίου 1944, προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργά­ νων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι μεταβάντες ένοπλοι μετά Γερμανών εις τω ανωτέρω χωρίον συνέλαβαν περί τα 17 άτομα, εν οις και τον πατέρα του μηνυτού Γεωργίου Τζίνη, ονόματι Νικόλαον, άτινα ενέκλεισαν και εβασάνισαν επί μίαν εβδομά­ δα εις τα κρατητήρια της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., αφαιρέσαντες προσέτι εκ της οικίας του ανωτέρω μηνυτού άπαντα τα εν αυτή είδη ρουχισμού, έπιπλα και λοιπά σκεύη. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον παρέσχον, συστηματικώς, εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργα­ νώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα. 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον (εν Δοξαρά την 4η Ιουλίου 1944;) εκ προμε­ λέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του Νικολάου Τζίνη και άλλων ατόμων ανθρωποκτονίας δι' aπαγχονισμού, εξ ου, ως μόνης ενερ­ γού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτού».

10. ΣΥΚΟΥΡΙΟ (Κεσερλί). Την άνοιξη του 1944 ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. έδρασε και στην περιοχή του ορεινού όγκου Κισσάβου, όπου η παρουσία της ΕΑΜικΊ1ς αντίστασης ήταν σημαντική, ιδίως στα χωριά Συκούριο, Σπηλιά και Καλαμάκι. Από την περιοχή των χωριών αυτών περνούσαν αντάρτες της περιοχής του Ολύμπου προς το Πήλιο και προς το Καραντάο, και το αντίστροφο. Την εποχή αυτή έγιναν επιδρομές ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών στα παραπάνω χωριά καθώς και σε άλλα στην ίδια περιοχή. Όπως πάντοτε ακολουθούσαν: μπλόκο του χωριού, συλλήψεις, φόνοι, λεηλασίες και εμπρησμοί οικιών. Στις 26 Μαρτίου του 1944, ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί, σε μία αιφνιδιαστική νυκτερινή επιδρομή τους στο Συκούρι, περικύκλωσαν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το δημοτικό σχολείο, όπου οι άνδρες μιας διμοιρίας ανταρτών του Μηχανικού Ολύμπου είχαν βρει κατάλυμμα. Πριν τους επιτεθούν, οι συμ­ μετέχοντες στην επιχείρηση ΕΑΣΑΔίτες, εκφωνώντας παραπλανητικά διάφο­ ρα ονόματα, κάλεσαν τους αντάρτες να παραδοθούν. «Γιάννη, Κώστα, Νίκο», έλεγαν, «παραδώσου, είστε περικυκλωμένοι».

326

ΣΙ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ο θόρυβος και τα ονόματα που ακούστηκαν στα ελληνικά μέσα στη νύχτα ξύπνησαν τους περίοικους, πολλοί των οποίων βγήκαν να δουν τι συνέβαινε, ενώ από το εσωτερικό των πολιορκουμένων κτιρίων ξέpπασε καταιγισμός πυροβολισμών. Ήταν η απάντηση των ανταρτών στην πρόσκληση των ΕΑ­ ΣΑΔιτών να παραδοθούν. Ακολούθησε ολιγόλεπτη σκληρή μάχη. Δεκαεπτά από τους αντάρτες και δεκατέσσερις από τους «περίεργους» κατοίκους σκο­ τώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι αντάρτες, πολεμώντας, ξέφυγαν από τον κλοιό των Γερμανών και των ΕΑΣΑΔιτών.215 Ο σχεδιασμός της συγκεκριμένης επιδρομής και η επιτυχία του στόχου της αποδόθηκε από τις ΕΑΜικές οργανώσεις σε προδοσία κάποιων κατοίκων των χωριών Συκουρίου και Σπηλιάς, που είχαν εκδηλωθεί ως ανήκοντες εις το Ε.Δ.Ε.Σ. ή συμπαθούντες τον Ζέρβα, και τους υποπτεύονταν ότι συνεργάζο­ νταν με τους ΕΑΣΑΔίτες της περιοχ1Ίς, και ιδιαιτέρως με τον Ντούλα Δημη­ τρίου21 6. Μετά την Απελευθέρωση, υποβλήθηκαν μηνύσεις κατά των: 1) Στεφ. Στε­ φούλη, κατοίκου Λάρισας, 2) Δημητρίου Μπέλτσου, κατοίκου Συκουρίου, 3) Παναγ. Στεφούλη, 4) Ευαγγ. Μπέλτσου, κατοίκων Συκουρίου και 5) Ντούλα Δημητρίου, κατοίκου Λάρισας. Η δίκη τους προσδιορίστηκε για τις 18 Φεβρουαρίου 1947. Στο δικαστ1Ίριο εμφανίστηκαν μόνο ο πρώτος και ο δεύτερος των κατηγορουμένων. Ο τρίτος, καίτοι είχε κλητευθεί νομίμως και εμπροθέσμως, δεν προσήλθε και ερημοδι­ κάστηκε, ενώ για τους 4ο και 5ο η δίκη χωρίστηκε με την υπ' aριθμ. 9α/1947 απόφαση του δικαστηρίου «ως μη νομίμως κλητευθέντες». Για τους άλλους διατάχθηκε η πρόοδος της δίκης. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, κατά τα υπ' aριθμ. 9α και 9/1947 πρακτικά του δικαστηρίου, κατέθεσαν τα εξής:

Αθανάσιος Ν. Παπαθανασίου, κάτοικος Συκουρίου, σωφέρ, ετών 45. Επί της δικαζομένης πράξεως δεν γνωρίζω τίποτε, κανείς δεν δύναται να βεβαιώση ότι τους Γερμανούς έφεραν οι κατηγορούμενοι, διότι ουδείς τους 215. Ότι μετείχαν και ΕΑΣΑΔίτες ντυμένοι με γερμανικές στολές, το επιβεβαίωσαν κάτοικοι του χωριού Σπηλιά σε αφηγήσεις τους σχετικές με τη μάχη αυτ11. Ένας από αυτούς, δεκαπεντάχρονος τότε, αφηγήθηκε ότι μετά τη μάχη αυτ11, στην οποία φαίνεται ότι από την πλευρά των επιτιθεμένων δεν υπήρξαν νεκροί, οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες κάθι­ σαν στα καφενεία για να ξεκουραστούν και να φάνε. Οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες κατέ­ λαβαν ξεχωριστά τραπέζια. Στα τραπέζια των πρώτων τα τρόφιμα που καταναλώθηκαν ήταν πολλά και ποικίλα, ενώ οι ΕΑΣΑΔίτες έτρωγαν ψωμί και ελιές. Μετά τη μάχη αυτή με τα πολλά θύματα, από την πλευρά της Αντίστασης, η απάντηση δεν άργησε να έλθει εξίσου σκληρή. Οι ΕΑΜικές οργανώσεις απέδωσαν την προδοσία σε κατοίκους του Συκουρίου και της Σπηλιάς που είχαν εκδηλωθεί ως ζερβικοί. Πολλοί από αυτούς συνελήφθησαν και έκτο­ τε δεν έδωσαν σημεία ζω11ς. 216. Από τους ηγέτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον νομό Λάρισας, τον οποίο συναντ11σαμε κατη­ γορούμενο σε πολλές δίκες του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Τελικώς, το δικαστ1Ίριο τον κήρυξε αθώο για όλες τις κατηγορίες που είχαν διατυπωθεί εναντίον του.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

327

είδε μαζί των, οι δε Γερμανοί, κατά την εις Σπηλιάν επιδρομ1Ίν των, έκαψαν και την οικίαν της συζύγου του Στεφούλη. Ο Ευάγγ. Μπέλτσος, την εποχήν της επιδρομής των Γερμανών, ήτο εις το Κάιρον. Τον Παναγιώτην Στεφούλην εφόνευσαν εν Συκουρίω αντάρτες, τον Μάιον 1946, και εκηδεύθη ενταύθα. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 9/1947 απόφασή του , κ1Ίρυξε αθώους τους κατηγορουμένους Στεφ. Στεφούλη και Δημ. Μπέλτσον «του ότι, μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομ1Ίν, εν Λαρίση και Συκουρίω κατά την διάρ­ κειαν της εχθρικής κατοχής, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι: 1ον) Ήσαν μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και πληροφοριοδόται της γερμανικής αστυνομίας. 2ον) Εν Συκουρίω, Σπηλιά και Καλαμακίω κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργά­ νων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλ1Ίνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι, επιδραμόντες μετά Γερμανών εν τοις ανωτέρω χωρίοις, ενέ­ πρησαν πολλάς οικίας και προέβησαν εις λεηλασίας και διαρπαγήν πολλών οικιακών πραγμάτων. 3ον) Εν Συκουρίω και Σπηλιά, κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τους Γερμανούς, πολλά άτομα κατοίκους των ανωτέρω χωρίων, ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σύλ­ ληψίν των, εξ ων 39 άτομα εξετελέσθησαν, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των ατόμων, κατοίκων των ανωτέρω χωρίων, ανθρωποκτονίας, πλ11ξα­ ντες αυτά διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγ­ μάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». Κήρυξε, επίσης, «απεσβεσμένη λόγω θανάτου την κατά του κατηγορουμέ­ νου Παναγ. Στεφούλη, κατοίκου Συκουρίου, ασκηθείσαν πονικήν αγωγήν επί ταις αυταίς ως άνω πράξεσιν». *

Η δίκη του Ντούλα Δημητρίου και του συγκατηγορουμένου του, Ευαγγ. Μπέλτσιου , που είχε διαχωριστεί με την υπ' aριθ μ. 9α/1947 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, προσδιορίστηκε για τις 19 Ιουλίου 1947. Από τους κατηγο­ ρουμένους εμφανίστηκε ο πρώτος, ενώ ο δεύτερος δικάστηκε ερήμην. Στη δίκη αυτή εξετάστηκαν μόνον οι μάρτυρες υπεράσπισης του εμφανισθέντος κατηγορουμένου. Οι 6 μάρτυρες κατηγορίας δεν προσήλθαν στο δικαστήριο, γεγονός που ανάγκασε τον αντεπίτροπο να ζητήσει αναβολή της εκδίκασης της υπόθεσης. Το δικαστ1Ίριο επιφυλάχθηκε να αποφασίσει επί της πρότασης αναβολής και προχώρησε στην εκδίκαση της υπόθεσης. Οι μάρτυρες υπεράσπισης κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 202/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

328

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, δημοσιογράφος, ετών 45. Ο κατηγορούμενος Δημητρίου δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν εις την εν Λαρί­ ση οργάνωσιν των Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε και με τα γεγονότα του Συκουρίου, ούτε δε και η κοινωνικ1Ί του θέσις του επέτρεπε να έχει σχέσιν με τους Γερμανούς. Ιωάννης Αυγουστίνος, κάτοικος Λάρισας, επιχειρηματίας, ετών 32. Εγώ επί Κατοχής ευρισκόμην εις την αγγλικ1Ίν μυστικήν υπηρεσίαν. Διότι οι ΕΑΣΑΔίται μου συνέλαβαν έναν σύνδεσμόν μου, παρεκάλεσα τον κατηγο­ ρούμενον Δημητρίου, όστις κατώρθωσε και τον άφησαν ελεύθερον. Επίσης γνωρίζω ότι ο Δημητρίου διωχέτευσε πολλούς πατριώτας προς τον Ζέρβαν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 202/1947 απόφασή του, κ1Ίρυξε αμφό­ τερους τους κατηγορουμένους αθώους, λόγω αμφιβολιών, «του ότι: lον) Υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομέ­ νων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλή­ λους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Λαρίση και Συκουρίω, κατά την διάρκειαν της εχθρικής κατοχής, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενΊ1ργη­ σαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, 1Ίτοι ήσαν μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και πληροφοριοδόται της γερμανικ1Ίς αστυνομίας. 2ον) Εν Συκουρίω, Σπηλιά και Καλαμακίω, κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού , ήτοι, επιδραμόντες μετά Γερμανών εν τοις ανωτέρω χωρίοις, ενέ­ πρησαν πολλάς οικίας και προέβησαν εις λεηλασίας και διαρπαγ1Ίν πολλών οικιακών πραγμάτων. 3ον) Εν Συκουρίω και Σπηλιά, κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, πολλά άτομα κα­ τοίκους των ανωτέρω χωρίων, ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σύλλη­ ψίν των, εξ ων 39 άτομα εξετελέσθησαν, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τό­ πον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των ατόμων, κατοίκων των ανωτέρω χωρίων, ανθρωποκτονίας, πλΊ1ξα­ ντες αυτά διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». Αποφάνθηκε, επίσης, «ότι η παρά του μηνυτού, κατά των ανωτέρω αθωω­ θέντων κατηγορουμένων υποβληθείσα μήνυσις, δεν οφείλεται εις δολίαν προ­ αίρεσιν τούτου προς ψευδ1Ί καταμήνυσιν». Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες. 1. Γιάννης Σωτηρίου, κάτοικος Χαράς, δικηγόρος. Την άνοιξη του '44, οι αδερφοί Μακρή, ΕΑΣΑΔίτες, από τον Άγιο Γεώρ­ γιο (Μπουχλάρ), αναζητώντας τη μάνα και την αδελφή τους, που τις είχαν πάρει από το χωριό τους οι αντάρτες, μαζί με Γερμανούς και άλλους ΕΑΣΑ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

329

Δίτες, πήγαν στα χωριά Κυπάρισσος και Φιλίκια, που τώρα έχει ενωθεί με το χωριό Χαρά. ( . . . ) Όταν άκουσαν πυροβολισμούς και κατάλαβαν ότι έρχονται Γερμανοί, σηκώθηκαν κι έφυγαν όλοι οι άνδρες και κρύφτηκαν στα στάρια. Μεταξύ αυτών ήταν κι ο ξαδερφός μου Τάκης Αθανασίου ( . . . ), που καθώς έφευγε του ρίξανε μια ριπή, τον τραυ μάτισαν στο πόδι και τον συνέλαβαν. Τον είχαν κρατήσει εδώ, στη Λάρισα, αρκετό καιρό, ίσως και δύο μήνες. Τελι­ κά γλύτωσε ( . . . ). Ακούγονταν τότε το όνομα του Παπαναξαγόρα, ένας παπάς, ο οποίος ήταν απ' την περιφέρεια των χωριών του κάμπου , μεταξύ Καρδίτσας και Φαρσάλων, και μάλιστα οι αντάρτες του είχαν βγάλει κι ένα τραγούδι: «0 Παπαναξαγόρας, ο παπάς, δεν ζει κι αυτός ο κερατάς, να προδώσει τον Ε.Λ.Α.Σ.», κάτι τέτοια ήταν τα λόγια του. Θυμάμαι ότι οι ΕΑΣΑΔίτες εκείνη την εποχή, λίγες μέρες μετά το επεισό­ διο που είχε γίνει στα Φιλίκια, είχαν έρθει και στο χωριό μας, στη Χαρά. Πρέ­ πει να 1iταν Μάιος. Περικύκλωσαν το χωριό. Οι περισσότεροι άνδρες είχαν φύγει. Όταν ήρθαν στο χωριό, και πριν ξημερώσει το είχαν μπλοκάρει, ένας συχωριανός, ο οποίος ήταν στο εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ. και είχε όπλο, πυροβόλησε και τραυμάτισε έναν Γερμανό στο χέρι. Αυτό εξαγρίωσε τους Γερμανούς και άρχισαν να συγκεντρώνουν τον κόσμο, όλα τα γυναικόπαιδα εκεί, στην Εκ­ κλησία, να τους απειλούν, να τους ανακρίνουν, να κάνουν φασαρία μεγάλη. Αυτός που τραυμάτισε τον Γερμανό γλύτωσε. Έπεσε, μετά απ' αυτό το επει­ σόδιο, μέσα στις μολόχες και στα τσουκνίδια και σιγά-σιγά, έρποντας, ξέφυγε, καίτοι εκείνο το σημείο το είχαν χτενίσει οι Γερμανοί. Ανέκριναν όλους τους άνδρες, μικρούς και μεγάλους, που δεν είχαν φύγει απ' το χωριό, που δεν πρόφτασαν να φύγουν. Και κάναν κι έρευνες στα σπίτια. Δίπλα στο σπίτι το δικό μας ήταν το σπίτι του άλλοτε τσιφλικά του χωριού, του Καρακίτη. Έλειπε αυτός από το χωριό, αλλά κατά την έρευνα που έγινε στο σπίτι βρέθηκε ένα πιστόλι. Εμείς οι πιτσιρίκοι, που δεν μας είχαν μάσει στο σχολείο όπου είχαν τα γυναικόπαιδα, τρέχαμε από κοντά. Έρχεται ένας ΕΑΣΑΔίτης, με φωνάζει: «Έλα δω, τον ξέρεις τον Καρακίτη;», μου λέει. «Τον ξέρω. Γείτονας, εδώ», τον λέω. « Πού είναι;» «Αυτός μένει στην Αθήνα». Βγά­ ζει το πιστόλι και το βάζει στο αυτί μου · «Είναι κομμουνιστής αυτός;», με ρωτάει. Λέω: «Τι κομμουνιστής να είναι αυτός;», και γέλασα. Δεν είχα ιδέα ποιοι ήταν κομμουνισταί, αλλά μαθαίναμε ότι οι πλούσιοι δεν ήταν κομμουνι­ στές. Με απείλησε και τα χρειάστηκα. Πιστόλι ήταν στο αυτί μου. Στο χωριό μας ένας, Ρούτος λεγόταν, είχε παντρευτεί μια Βολιώτισσα, που με την πείνα μάς είχε έρθει, την οποία οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες την πέρασαν για Ισραηλίτισσα, της ζήτησαν την ταυτότητά της και τη βασάνισαν πολύ. Τελικά είπαν όλοι ότι δεν είναι Εβραία, ότι είναι χριστιανή ορθόδοξη και την άφησαν. Το απόγευμα έφυγαν χωρίς να πάρουν μαζί τους κανέναν. Σ' αυτή την επιδρομή των ΕΑΣΑΔιτών και των Γερμανών ήταν και ο Καραγεώργος. Τον ξέραμε. Ήταν επώνυμος ΕΑΣΑΔίτης. Ήταν εκεί και μάλ­ λον αυτός ήταν που έπεισε τους Γερμανούς να φύγουν. Γιατί δεν ήθελαν να

330

Σ'fΑΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

φύγουν οι Γερμανοί. Τώρα, τι έγινε . . . , γιατί ο Γερμανός ήταν τραυματισμένος και είχαν λυσσάξει αυτοί. Δεν θυμάμαι αν οι ΕΑΣΑΔίτες ήταν ντυμένοι ή αν έφεραν κανένα διακρι­ τικό σήμα. Όπλα είχαν όλοι και αυτόματα. Και αυτός που μου έβαλε το πιστόλι στο αυτί πρέπει να είχε και αυτόματο. Ότι υπήρχαν ΕΑΣΑΔίτες στα Φάρσαλα, ότι κακοποιούσαν, ότι σκότωναν, τα μαθαίναμε από πληροφορίες. Έλεγαν: «τούτο κάναν, σκοτώσαν, φκιά­ σαν». Ακούγονταν αυτά τα πράγματα στη Λάρισα και κυρίως στα Φάρσαλα, όπου πήγαιναν για να ψωνίσουν κι έρχονταν σε επαφή με τον κόσμο. Στον δημόσιο δρόμο Λάρισας-Φαρσάλων περνούσαν αυτοκίνητα με ΕΑ­ ΣΑΔίτες και με Γερμανούς και τους βλέπαμε από το χωριό και μας πλιατσικο­ λογούσαν μερικές φορές. Μια φορά που φύλαγα τα πρόβατα, μου πήραν δύο κριάρια. Ήταν Έλληνες με Γερμανούς. Δεν μου είπαν τίποτα. Με είδαν μικρό, πιτσιρίκο. Γενικά υπήρχε διάχυτος ο φόβος στους κατοίκους μόλις βλέπαν Γερμανούς με Έλληνες μαζί. Σκότωσαν πολλούς. Κατά καιρούς, σκοτώθηκαν από την περιφέρειά μας διάφοροι άνθρωποι, αλλά πότε, πώς και πού, δεν ξέρω, δεν ξέρω πώς σκοτώθηκαν. Θυμάμαι μόνο ότι έξω απ' το χωριό βρέθηκε ένας σκοτωμένος, άγνωστος στην περιοχή, και μάλιστα τον είχαν σκίσει και την κοιλιά. Και αυτό το είδα, τον βρήκε κάποιος έξω απ' το χωριό, μαζευτ1Ίκαμε όλοι εκεί, και τα πιτσιρίκια, να δούμε, και τον είδαμε εκεί. Δεν μαθεύτηκε όμως τι έγινε αυτός, πώς σκοτώθηκε, από ποιους, και τι έκανε. Τον Καραγεώργο, ήταν απ' το Ζάππειο, εγώ τον είχα δάσκαλο, ήμαν μαθητής του. Τον γνώρισα, τον θεωρούσα δάσκαλο καλό, άνθρωπο . . . Εκ των υστέρων, έμαθα από διηγήσεις ότι ήταν αυτός που οργάνωσε το Ε.Α.Μ. στο χωριό μας και εν συνεχεία βρέθηκε στους ΕΑΣΑΔίτες. Γιατί, δεν ξέρω, ήρθε σε σύγκρουση, πώς έγινε, δεν ξέρω. Έτσι λέγαν στο χωριό. Και το ότι, όταν 1Ίρθαν οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες στο χωριό μας, όλοι όσοι ήταν στον εφε­ δρικό Ε.Λ.Α.Σ. είχαν φύγει, σχολιάστηκε ότι δήθεν ο Καραγεώργος βρήκε τρόπο και τους ειδοποίησε. Κατά πόσον είναι αλ1Ίθεια αυτό, δεν ξέρω. Πά­ ντως, οι αντάρτες δεν τον έπιασαν, αν τον έπιαναν πιθανόν να μην είχε γλυ­ τώσει, αλλά ούτε και οι κρατικές υπηρεσίες. Μετά την Απελευθέρωση, πολλοί aπόφευγαν να κάνουν παρέα τον Καραγεώργο και όλους αυτούς. Μετά την Απελευθέρωση, ο Καραγεώργος, όπως και ο Γρηγόρης Σούρ­ λας, είχαν τις παρακρατικές ομάδες τους, και αυτοί ήταν οι κυρίαρχοι της υπαίθρου. Ο Καραγεώργος δρούσε από Ζάππειο προς Λάρισα, και από Ζάπ­ πειο και απάνω προς Φάρσαλα ο Σούρλας. Αυτός είχε στην ομάδα του έναν μουγγό ο οποίος χτυπούσε, έσφαζε, ήταν ωμός, άμα τον έκανε νόημα ορμού­ σε, ήταν ακαταλόγιστος ο άνθρωπος. Βέβαια, ο ίδιος δεν είδα τέτοια πράγμα­ τα, όπως λέγαν. Τότε είχε έρθει και ο Παπαμαχούχας, ο οποίος 1Ίταν κρατού­ μενος στη Γερμανία από ό,τι έλεγε αυτός.217 217. Αφ. Κ.Ε.Ν. 7, Τετ. Β', σ. 171.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

331

2. Δημήτριος Αχιλλέα Κατσάνας, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός. Ο Κώστας Γ. Καραγεώργος 1Ίταν από το Ζάππειο, δάσκαλος. Στην Κατο­ χή οργανώθηκε στο Ε.Α.Μ. και, μαζί με κάποιον Ευάγγελο Μαμάτσα, ήταν υπεύθυνος της Επιμελητείας του Αντάρτη (Ε.ΤΑ.) Κάποια στιγμ1Ί, στα τέλη του 1943, αν θυμάμαι καλά, τσακώθηκαν με τον Μαμάτσα, δεν θυμάμαι γιατί, και τον συνέλαβαν οι αντάρτες, τον άφησαν όμως αμέσως, κι αυτός π1Ίρε την οικογένειά του και π1Ίγε στη Λάρισα και γράφτηκε στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.2 1 8 Το καλοκαίρι του 1944, Ιούνιο-Ιούλιο, ο Καραγεώργος, με μια θεριζοαλω­ νιστική μηχανή, ήρθε στο χωριό για να αλωνίσει τα σπαρμένα χωράφια της γυναίκας του, που ήταν το γένος Κώστα Μαλισιόβα. Τον συνόδευαν φάλαγ­ γα από γερμανικά αυτοκίνητα με 50-100 Γερμανούς στρατιώτες. Μόλις τα αυτοκίνητα μπήκαν στο χωριό, τους χτύπησαν οι αντάρτες που είχαν στήσει ενέδρα. Στη συμπλοκ1Ί τραυματίστηκε ο Καραγεώργος και οι Γερμανοί είχαν νεκρούς, όπως και οι αντάρτες είχαν 3-4 σκοτωμένους. Ένας από αυτούς ήταν συγχωριανός μας, ο Γεώργιος Τζίνης. Μετά τη σύγκρουση, οι αντάρτες απομακρύνθηκαν κι οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό και συνέλαβαν όσους άνδρες βρήκαν στα σπίτια τους, τους έβαλαν στα αυτοκίνητα και τους πήραν στη Λάρισα, χωρίς ο Καραγεώργος να αλωνί­ σει τα στάρια στα χωράφια του. Κι όπως έμαθα, αν δεν τραυματίζονταν, θα τον σκότωναν οι Γερμανοί, γιατί δεν τους άκουσε να κυκλώσουν το χωριό. Αν κυκλώναν το χωριό, θα πιάναν πάρα πολύ κόσμο, θα γίνονταν μάχη γερή και θα σκοτώνονταν πολύς κόσμος. Εκείνους που πήραν οι Γερμανοί στη Λάρισα, καμιά δεκαριά άτομα, τους παρέδωσαν στον Καραγεώργο και έγιναν ΕΑΣΑΔίτες. Τους είπε: «Ή θα γρα­ φτείτε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ή στον τοίχο». Και υποχρεωτικά οι άνθρωποι γράφτη­ καν, τι να 'καναν! Σου λέει, εκεί που θα σκοτωθούμε . . . έγιναν ΕΑΣΑΔίτες. Ανάμεσά τους 1Ίταν ένας Χριστόφορος Κατσάνος, ένας Κουκούλιας Ευάγγε­ λος, ένας Βα"ίόπουλος Αχιλλέας, ο πατέρας του Γιάννη του δικηγόρου, τον πήραν με το ζόρι κι αυτόν, ένας Καραουλάνης Κωνσταντίνος, δεν θυμάμαι άλλους. Αυτοί που έγιναν ΕΑΣΑΔίτες, ήρθαν αργότερα στο χωριό, δεν ήταν ντυ­ μένοι, τους γνωρίζαμε όμως. Είχαν όλοι όπλα και περιβραχιόνιο που έγραφε: «Ε.Α.Σ.Α.Δ.». Ήταν και από άλλα χωριά, Μπουχλάρ, Σουλέτσι, Νέες Καρυές. Αλλά πού να τους γνωρίζεις. Δεν ξέρω τα ονόματά τους. Αυτοί οι δικοί μας που γράφτηκαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., πλην του Καραγεώρ­ γου, έκαναν πλιάτσικα πολλά. Δεν τα φέρναν στο χωριό, τα πήγαιναν στη Λάρισα, όπου έμειναν και οι οικογένειές τους. Προπαντός αυτοί οι δύο που ξέρω εγώ: ο Κωνσταντίνος Καραουλάνης και ο Κωνσταντίνος Τζόνης. Τον πρώτο τον κρέμασαν στον Δοξαρά οι Γερμανοί γιατί έκανε πλιάτσικο στα χωριά. 218. Τη σύλληψη αυτή του Κ. Καραγεώργου τη μνημονεύει και ο Α. Σεβαστάκης, Εισα­ γωγ11, ό.π., υποσημ. 22, σ. 149.

332

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Αυτοί οι ΕΑΣΑΔίτες μετά, τα παιδιά τους, η γυναίκα τους, παρουσίασαν κάτι καλύτερο, μια καλύτερη ζωή. Αγόρασαν άλογα, κάρα τα παιδιά τους. Ακούστηκε, τότε, ότι οι Γερμανοί τους κρέμασαν γιατί έκαναν πλιάτσικο. Έναν άλλον, τον Κωνσταντίνο Τζόνη, τον σκότωσαν οι αντάρτες μόλις ήρθε στο χωριό μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Οι άλλοι ΕΑΣΑΔίτες που επέ­ ζησαν, ήρθαν στο χωριό, δεν τους πείραξαν οι αντάρτες μέχρι τη Συμφωνία της Βάρκιζας, μετά βγήκε ο Σούρλας.Ο Καραγεώργος, όταν έφυγαν οι Γερ­ μανοί, π1Ίγε στα Γιάννενα οικογενειακώς κι από κει κατευθύνθηκε στην Αθή­ να ( . . . ). Μετά ήρθε ο Καραγεώργος, τους πήρε όλους αυτούς [που 1Ίταν στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.], τους έμασε και τους οργάνωσε στον Σούρλα. Ήταν ο Χριστόφο­ ρος Κατσάνος, ήταν ο Τσιφλικιώτης και άλλοι πρώην ΕΑΣΑΔίτες. Αυτούς όλους τους οργάνωσε ο Καραγεώργος, τους έφκιασε μια ομάδα και πήγαιναν στα χωριά. Βάρεσαν πολύ κόσμο τότε. Βάρεσαν τον Χρήστο Φιλιππόπουλο και τον πατέρα του , Παναγιώτη Φιλιππόπουλο, τον παππού του, Κώστα Φιλιππόπουλο, που είναι γραμματέας στο Εφετείο Λάρισας. Βάρεσαν τον Μαμάτσα τον Βαγγέλη21 9 πάρα πολύ, τον χτυπούσαν για σκοτωμό. Επέζησε, έχει κάνα χρόνο-ενάμιση που πέθανε. Κάθε μέρα εκεί, στο Ζάππειο, 1Ίταν ο Καραγεώργος και η ομάδα του . Κάθε μέρα. Έφερναν και κόσμο εκεί, από άλλα χωριά, βαρούσαν κόσμο, φκιάναν στο Ζάππειο, γιατί εκεί ήταν η έδρα του Καραγεώργη, αυτός ήταν ο καπετάνιος. Στην ομάδα του είχε και από τα γύρω χωριά: Χαρά, Δίλοφο, Καλό Νερό, Σοφό, Νέες Καρυές. Δεν θυμάμαι ονόματα. Μόνο από τη Νίκαια δεν είχε. Στη Νίκαια π1Ίγε και λεηλατούσε συνέχεια, επειδή 1Ίταν αριστεροί πολλοί. Σούρλας και Καραγεώργος είχαν χωρίσει τον τομέα. Κι έλεγε ο Σούρλας: «Εγώ θα έχω από δω και κάτω, κι εσύ από δω και πάνω». Στην περίοδο της Κατοχής, τα δύο μεγαλύτερα αδέλφια μου ήταν στον Ε.Λ.Α.Σ. Μετά την Απελευθέρωση, το 1946, υπηρέτησαν στον στρατό και, αγύμναστοι, πολέμησαν τους αντάρτες του «Δημοκρατικού Στρατού». Ο ένας σκοτώθηκε στους Φιλιάτες, απάν' στα Γιάννενα. Δεν μας τον φέραν, [μόνο] τα χαρτιά ότι σκοτώθηκε ο αδελφός σας220.

3. Αθανάσιος Δημ. Μητσόπουλος, γεωργός. Κωσταντία, σύζυγος Αθ. Μητσόπουλου, οικοκυρά, κάτοικοι Ελληνικού. Ο Παπαναξαγόρας ήρθε στο χωριό μας το 1 936. Τότε έγινε παπάς και από τότε ήταν εδώ. Ως παπάς συμπεριφερόταν καλά. Αγαπητός στο χωριό. Το 1942-'43 στο χωριό μας φάνηκαν οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. και οι οργανώσεις Ε.Α.Μ., Ε.Λ.Α.Σ., Ε.Π.Ο.Ν., ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ. 219. Ήταν συνεργάτης του Καραγεώργου την περίοδο που 1iταν στο Ε.Α.Μ. και συνδια­ χειριστές στην Ε.Τ.Α., και υπεύθυνος για τη σύλληψ1i του από τους αντάρτες. 220. Αφ. Κ.Ε.Ν. 4, τετρ. Β', σ. 85, και Γ', σ. 99.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

333

Όταν φάνηκαν οι οργανώσεις που είπα, η στάση του Παπαναξαγόρα 1Ίταν καλή. Έπαιρνε μέρος στις συγκεντρώσεις που κάναν [οι ΕΑΜικές οργανώ­ σεις] σ' όλα. Το Ε.Δ.Ε.Σ. φάνηκε αργότερα. Όταν έγινε η συμφωνία Ε.Λ.Α.Σ.­ Ε.Δ.Ε.Σ. όλοι 1Ίταν ελεύθεροι να μπουν σε όποια οργάνωση θέλουν. Μετά τη συμφωνία αυτή φανερώθηκαν κι εδώ οι ΕΔΕΣίτες. Ο Παπαναξαγόρας, όταν ήταν στο Ε.Α.Μ., έβγαζε λόγους, όπως και αργότερα, όταν πήγε στο Ε.Δ.Ε.Σ. Σε μια συγκέντρωση που ήταν εκεί, στα καλαμπόκια μέσα, εκεί μιλούσε, υπο­ στήριζε το Ε.Δ.Ε.Σ. αυτός. Ε ίχαμε [συγκεντρωθεί] οι χωριανοί εκεί, κρυφά, στο καλαμπόκι, υπήρχαν Γερμανοί, Ιταλοί. Ήμασταν καμιά εικοσαριά στο Ε.Α.Μ. Όταν εκδηλώθηκε το Ε.Δ.Ε.Σ., [ο Παπαναξαγόρας] άρχισε, ύστερα, μιλούσε πως θα αποσπάσει κόσμο. Μιλούσε για το Ε.Δ.Ε.Σ. Μετά τη συγκέντρωση αυτή, το Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. δεν πείραξαν κανέναν ΕΔΕΣίτη εδώ στο χωριό μας. Αυτό έγινε το '44, πριν [ο Παπαναξαγόρας] πάει στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Πριν από τη συμφωνία [Ε.Λ.Α.Σ.-Ε.Δ.Ε.Σ.] ήταν στο Ε.Α.Μ., και μετά τη συμφωνία φύγαν και π1Ίγαν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Αυτοί που εκδηλώθηκαν μετά ως ΕΔΕΣίτες 1Ίταν λίγοι, καμιά δεκαριά άτομα. Όταν εκδηλώθηκαν αυτοί οι ΕΔΕΣίτες, μιλούσαν ελεύθερα, δεν τους πείραζε κανένας. Όταν τσα­ κώθηκαν Ε.Λ.Α.Σ.-Ε.Δ.Ε.Σ. ησύχασαν, αλλά δεν τους πείραξε κανένας. Ο Παπαναξαγόρας, μετά το '44, μπερδεύτηκε με το Ε.Δ.Ε.Σ., το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τους Γερμανούς, και εμφανίστηκε με τις ομάδες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ήταν την άνοιξη του '44. Πότε έγινε οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ., δεν θυμάμαι. Από δω [χωριανοί μας] στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήταν οι Γκιζερλαίοι221 , αλλά εδώ δεν τους είδα καμιά φορά. Στο χωριό μας ήρθαν οι ΕΑΣΑΔίτες, αλλά δεν πείραξαν, είχαν έρθει το '44, άνοιξη ήταν, μαζί τους και Γερμανοί. Κωσταντία: Η Τσαπάρενα222 έχασε τον άνδρα της. Ποιος τον σκότωσε; Το παιδί της το 'λεγαν Αλέκο, κι αυτό το σκότωσαν, τον γαμπρό της, Πουλαράκη τον έλεγαν, κι αυτός σκοτώθηκε. Η Τσαπάρενα η ίδια χτυπούσε. Είχε και κόρες εδώ. Ο γιος δεν έμεινε εδώ, ο ένας . . . ο Αλέκος Τσαπάρας, χάθηκε. Ο Αθανάσιος, ο μικρός, ζούσε, εδώ ήταν η μάνα, οι αδερφές του. Ο Θανάσης . . . ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ . . . δεν ξέρω, ενώ τον Αλέκο τον σκότωσαν, ποιος τον σκότωσε, πού ξέρουμε . . . Αυτός [ο Παπαναξαγόρας] ύστερα έφυγε, πήγε Λάρισα, πού πήγε; Δεν φέρνονταν άσχημα [στο χωριό]. Αθανάσιος: Αυτός εδώ στο χωριό φέρθηκε πολύ καλά, άσχετα αν ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ή δεν ήταν. Και το χωριό δεν πείραξε την οικογένειά του καθόλου. Κωσταντία: Είχε εδώ στο χωριό μάνα, γυναίκα, παιδιά. Ζούσε η μάνα του και [η παπαδιά], και μετά ήρθε και την πήρε την οικογένεια. Ε ίχε δυο αγόρια και ένα κορίτσι. Δεν τα πείραξαν ούτε αυτά οι αντάρτες. Ήταν μικρά. 221. Περισσότεροι από ένας είχαν παραπεμφθεί στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, με διάφορες και συγκεκριμένες κατηγορίες, και κρίθηκαν σε πολλές δίκες. Όπως και οι άλλοι κατηγορούμε­ νοι ΕΑΣΑΔίτες, στο τέλος κηρύχθηκαν αθώοι. 222. 'Γσαπάρα στο επίθετο. Τα παιδιά της ήταν ΕΑΣΑΔίτες. Ο Θανάσης κατηγορ1]θηκε ότι έσφαξε τον σιδηροδρομικό Κατσιλέρο, κρατούμενο του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στο Δεμερλί. Βλ. Κεφ. Α', Ι, 3. πρ. υπ' aριθμ. 250α, 250/1946 Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

334

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Τότε σκοτώθηκε ο δaσκαλος Μαργαρίτης, θείος μας. Ήρθαν οι Γερμανοί και τους βρήκαν στα στaρια, το 1944, 9 Μαtου. Κρύβονταν στα στaρια, κοι­ μούνταν εκεί το βρaδυ. Ένα πρωί ξημερώσαν τ' αυτοκίνητα με Γερμανούς και ΕΑΣΑΔίτες κοντa στο μέρος που κρύβονταν. Τα αυτοκίνητα βούλιαξαν στο ποτaμι και, πεζοί, Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες πήραν παγaνα τα στaρια και τους βρήκαν. Τον σκότωσαν. Άλλοι ήρθαν και μας είπαν για τις μαχαιριές που είχε ο θείος μας. Γνώριζαν οι Γερμανοί ότι ήταν οργανωμένος; Είχαν πληροφορίες και τον ανακaλυψαν, όπως και τους aλλους που πιaσαν, παρ' όλο που είχαν αλλaξει τα επίθετα. Τότε είχαν σκοτώσει και έναν τσοπaνο, έναν γιατρό, από το Ψυχικό ήταν, κι έναν aλλον, τέσσερα aτομα. Οι aλλοι που γιουρούστησαν223 και έφυγαν και πήγαν απaνω στο Ευύδριο, έζησαν. Δεν μπόρεσαν να τους πιaσουν. Μ' αυτούς έπιασαν και δυο κορίτσια που τα πήραν. Τη μία την έλεγαν Ζώγια, η aλλη να ήταν αδελφή της; Κρύβονταν κι αυτa στα στaρια και το πρωί τ' aρπαξαν. Βρήκαν και τον Κώστα Διαμαντή, δaσκαλος κι αυτός. Τον πήραν κι αυτόν στη Γερμανία, έκατσε πόσο έκατσε, ήρθε ζωντανός.224 Για την επίθεση των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. στο Δεμερλί και στα Φaρσα­ λα, τον Σεπτέβριο του 1944, ακούσαμε ότι εκείνο το βρaδυ ο Παπαναξαγόρας κρύφτηκε μέσα στις θυμωνιές και γλύτωσε. Αθανάσιος: Ο Παπαναξαγόρας ούτε πείραξε το χωριό, ούτε το χωριό πεί­ ραξε την οικογένεια του Παπαναξαγόρα. Δεν ξέρουμε τι έκανε στα aλλα χωρία. Φέρθηκε πολύ καλa στο χωριό, ευπρεπής, και το χωριό τον φέρθηκε πολύ καλa στην οικογένεια του. Όταν ήρθαν οι Ιταλοί [το 1941] εδώ, και Γερ­ μανοί, υπηρετούσε [ως παπaς] εδώ πέρα. Τροφοδοτούσε Εγγλέζους που είχαν διασκορπιστεί εδώ πέρα, το '41 . Μaζευε απ' το χωριό εδώ, απ' aλλες οικογένειες [για τους Εγγλέζους]. Το είχα ακούσει, τότε, αυτό. Μετa τον έπια­ σαν οι Ιταλοί. Τον πήραν, τον πήγαν στις φυλακές στην Αθήνα, τώρα πώς έγι­ νε [κι ελευθερώθηκε] , ο Μουσολίνι έδωσε χaρη, πώς έγινε . . . και ήρθε στο χωριό ξανa. Μετa έγινε το Ε.Α.Μ. κι ύστερα πήγε στο Ε.Δ.Ε.Σ. 223. Τόλμησαν και έφυγαν. 224. Για το περιστατικό που αφηγ1Ίθηκε η Κωσταντία Μητσοπούλου, η εφημερίδα . Προς τον σκοπόν τούτον οι Ιταλοί θα έθεταν εις την διάθεσιν του Παγκάλου-Σαράφη 3.000 Έλληνες χωροφυλάκους. Τίμημα της προδοσίας ταύτης θα ήτο η χορήγησις της Αρχηγίας του κράτους (τύπου Πεταίν και Αντωνέσκου) εις τον Θ. Πάγκαλον και της πρωθυπουργίας εις τον συντ. Σαράφην. Ως >. (Απόσπασμα δήλωσης του Υπουργού Παιδείας, κ. Ευριπίδη Στυλιανίδη, εφ. «Η Καθημερινή>>, 27.10.07)