ΕΛΛΑΔΑ 1970-1980

H EΛΛAΔA 1970 –1980

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

H EΛΛAΔA TON 20 AIΩNA 1970-1980 

Xρονολγιο Tου Nικηφ ρου Σταματάκη

H

H Eλλάδα τον 20

1970 – 1980

εξέγερση του Πολυτεχνείου

Tου Γιώργου Δελαστίκ 

H αποκατάσταση της Δημοκρατίας Tου Πέτρου Παπακωνσταντίνου



1974-1980: Nέα εξωτερική πολιτική Tου Eυάνθη Xατζηβασιλείου



Eλλάδα-Tουρκία: Πιέσεις στο Aιγαίο Tου Kων/νου Aγγελ πουλου



Mε το ραμα της Eνωμένης Eυρώπης Tου Kωνσταντίνου Σβολ πουλου



Kυπριακ: Eπί της ουσίας Tου Kώστα Mελακοπίδη



Oικονομία: Tαραγμένη δεκαετία Tου Aντώνη Kαρακούση



ΠAΣOK: Kατακρυφη ανοδική τροχιά Tου Σταύρου Λυγερού



1975-1985: Γυναικείος λγος Tης Mαρίας Pεπούση



Mουσική: Στον πυρετ του πολιτικού τραγουδιού Tου Γιώργου Tσάμπρα



Στον αστερισμ του Xατζιδάκι Tου Nίκου A. Δοντά



Xορς: Tα φυτώρια της μεταπολίτευσης Tου Aνδρέα Pικάκη



Θέατρο: Kυριαρχεί η ελληνική δραματουργία Tου Πλάτωνος Mαυρομούστακου



Kινηματογράφος: Aνεμος ανατροπής Tης Mαρίας Kατσουνάκη



Λογοτεχνία: Mεταβατική συμβολή του ’70 Tου Aλέξη Zήρα



Mουσεία και νέες γκαλερί Tου Δημήτρη Παυλ πουλου



Oι ανασκαφές στη Bεργίνα Tου Δημήτρη Δαμάσκου

Eξώφυλλο: 17 Nοεμβρίου 1974. Oι πρώτες εκλογές μετά την πτώση της δικτατορίας. O ελληνικς λας ανταμείβει γενναιδωρα τον Kων. Kαραμανλή για την αναντικατάστατη συμβολή του στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας (φωτ.: Δέλτα).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών» EΛEYΘEPIA TPAΪOY Eιδικς Συνεργάτης NIKHΦOPOΣ ΣTAMATAKHΣ

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

17 Nοεμβρίου 1973, Παρασκευή – ξημέρωμα Σαββάτου. Πολυτεχνείο. Mπροστά στην πύλη, τα θωρακισμένα άρματα της δικτατορίας. Πίσω απ# το κιγκλίδωμα, οι εξεγερμένοι φοιτητές. H Eλλάδα κομμένη στα δύο. Tην επ#μενη στιγμή, ένα απ# τα άρματα θα κινηθεί μπροστά και θα γκρεμίσει την πύλη συνθλίβοντας. H αρχή του τέλους της δικτατορίας (φωτ.: Bασίλης Kαραμανώλης).

αιώνα

δεκαετία 1970-1980, περίοδος ανατροπών και δυναμικών προωθήσεων στην πολιτική, την κοινωνία, την οικονομία, αποτελεί τομή στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Ξεκινά με την Eλλάδα να έχει εκδιωχθεί απ την ευρωπαϊκή κοιντητα – και τελειώνει με την πανηγυρική και λως εξαίρετη εισδοχή της, το 1979, ως δέκατο μέλος στην «Eυρώπη των εννέα». Στο ξεκίνημά της, το δικτατορικ καθεστώς μοιάζει εδραιωμένο, έχοντας, με την επίσκεψη του Aμερικανού υπουργού Eξωτερικών, την «επίσημη» αναγνώριση των HΠA. Λίγο αργτερα, τα εκφυλιστικά φαινμενα πυκνώνουν και η αρχή του τέλους γίνεται εμφανής – με τα πρώτα σκιρτήματα της φοιτητικής εξέγερσης, που θα συγκλονίσει ολκληρο το 1973, για να κορυφωθεί με την εξέγερση του Πολυτεχνείου. H επιστροφή του K. Kαραμανλή –μετά την ανατροπή του Mακαρίου, την τουρκική εισβολή στην Kύπρο και την κατάρρευση της χούντας– οι συνθήκες και ο τρπος μεταβίβασης της εξουσίας, δημιούργησαν τη δικαιολογημένη εντύπωση τι η πολιτική ζωή της χώρας απλώς έκανε επτά χρνια πίσω, κλείνοντας τα μάτια στη δικτατορική «παρένθεση», εθελοτυφλώντας για τις συνθήκες που την εξέθρεψαν και αρνούμενη να δει τις συνέπειές της. Kαι τούτη η εντύπωση έμελλε να ανατραπεί. Oι εξελίξεις έδειξαν τι η ελληνική δημοκρατία είχε το σθένος να είναι αυστηρή στην

H

τιμωρία των βιαστών της, αλλά και γενναιδωρη σε κάθε επίκληση της μεγαλοψυχίας της. Aλλά, το σημαντικτερο, οι εξελίξεις επεφύλαξαν στη χώρα την πιο παρατεταμένη περίοδο ομαλού και σταθερού πολιτικού βίου στην ιστορία της, τρανή απδειξη της επάρκειας των δύο πυλώνων του πολιτικού συστήματος –των πολιτών και των πολιτικών– σε ωριμτητα και σωφροσύνη. H ομαλή μετάβαση απ τη δικτατορία στη δημοκρατία. H αβίαστη έκφραση του φρονήματος των Eλλήνων στην κάλπη του πολιτειακού δημοψηφίσματος. H νομιμοποίηση των δύο κομμουνιστικών κομμάτων. H ανεμπδιστη ανάδειξη νέων δυνάμεων στο πολιτικ προσκήνιο, πως εμφατικά –και χαρακτηριστικά για την καλή κράση του πολιτικού συστήματος– πιστοποιείται απ τη διαδρομή του κμματος του Aνδρέα Παπανδρέου μέχρι την εξουσία. H κατοχύρωση της γνήσιας αποτύπωσης της λαϊκής βούλησης στο περιεχμενο της κάλπης, χωρίς τις αμφισβητήσεις και τις σκιές του παρελθντος. Oλα τα παραπάνω, ανάμεσα στα πολλά αξιμνηστα, είναι τα εμφανή που θα πιστώσει ο ιστορικς στη δεκαετία του ’70 – δίπλα στο χρέος μνήμης της δημοκρατίας προς τους αφανείς και τους ανυστερβουλους, που υπηρέτησαν τη δημοκρατία και θυσιάστηκαν γι’ αυτήν, ταν το είχε περισστερο ανάγκη: στη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας. K.Γ.

Xρονολ γιο 1970

1970

Ιανουάριος 29 Ιανουαρίου: Δίκη μελών της οργάνωσης «Λαϊκή Πάλη». Kαταδικάζονται τέσσερις σε ισ βια και πέντε σε φυλάκιση έως 18,5 χρ νια.

• Με επίδοση 5,49 μ. στο άλμα επί κοντώ, ο Χρήστος Παπανικολάου γίνεται ο πρώτος Eλληνας αθλητής που επιτυγχάνει παγκ σμιο ρεκ ρ (24/10). • «Αναπαράσταση» του Θ δωρου Αγγελ πουλου. • Δεκαοκτώ Κείμενα. • Νίκος Κάσδαγλης: Δίψα. • Μάριος Χάκκας: Μπιντές. • Γιάννης Σφακιανάκης: H χώρα με τους ανέμους. • Ν.Ι. Πεντζίκης: Μητέρα Θεσσαλονίκη. • Θάνατος Βασίλη Αυλωνίτη (1904–1970). • Θάνατος Χριστ. Νέζερ (1889–1970). • Θάνατος Νίκου Καχτίτση (1926–1970). • Θάνατος Ηρ. Αποστολίδη (1893–1970).

Φεβρουάριος 3 Φεβρουαρίου: Η ΕΟΚ διακ πτει τις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Ελλάδας, έως του αποκατασταθεί η δημοκρατία στη χώρα. Απρίλιος 12 Απριλίου: Mεγάλη δίκη της Δημοκρατικής Aμυνας. Ο καθηγητής Σάκης Καράγιωργας, καταδικάζεται σε ισ βια. Δεκαεπτά καταδικάζονται σε ποινές φυλάκισης 5 έως 18 χρ νια. Ιούλιος 6 Ιουλίου: Δίκη 35 μελών του ΚΚΕ. Kαταδικάζονται 3 σε ισ βια, άλλοι σε ποινές φυλάκισης 5 έως 20 χρ νια. 10 Ιουλίου: Kαταδικάζονται 4 μέλη του «Ρήγα Φεραίου» σε ποινές φυλάκισης απ

4 έως 12 χρ νια. 11 Ιουλίου: Kαταδικάζονται 5 μέλη του ΠΑΜ σε ποινές φυλάκισης απ 5 έως 20 χρ νια. Σεπτέμβριος 2 Σεπτεμβρίου: Αθήνα: Ο Κύπριος Γ. Τσικουρής και η Ιταλίδα Ελ.–Μ. Αντζελ νι σκοτώνονται ταν εκρήγνυται αυτοκίνητο–β μβα, στο οποίο επέβαιναν με στ χο να πλήξουν την αμερικανική πρεσβεία. 18 Σεπτεμβρίου: Iταλία: Ο φοιτητής Κώστας Γεωργάκης αυτοπυρπολείται σε πλατεία της Τζένοβα, διαμαρτυρ μενος για τη δικτατορία στην Eλλάδα. 19 Σεπτεμβρίου: Η δικτατορία αναγγέλλει την ίδρυση «Συμβουλευτικής Επιτροπής Νομοθετικής Εργασίας» – μια παρωδία Kοινοβουλίου.

δεία του ποιητή Γιώργου Σεφέρη μετατρέπεται σε διαδήλωση κατά της χούντας.

Eπιμέλεια αφιερώματος:

K·ΣTHΣ ΓIOYPΓOΣ K·ΣTHΣ ΛIONTHΣ • Θάνατος Παναγή Λεκατσά (1911–1970). • Θάνατος Γιάννη Χρήστου (1926–1970). • Θάνατος Νίκου Τσιφ ρου (1909–1970).

1971 Ιανουάριος 28 Ιανουάριου: Η Ελλάδα διαγράφεται απ την Ευρωπαϊκή Βουλή. Μάρτιος 15 Μαρτίου: Kαταδικάζονται 4 μέλη του «Ελληνικού Απελευθερωτικού Στρατού» σε ποινές φυλάκισης 5 έως 20 χρ νια. Ιούλιος 20 Ιουλίου: Η δικτατορία αφαιρεί την ελληνική ιθαγένεια απ την εκδ τρια της «Καθημερινής», Ελένη Βλάχου. Σεπτέμβριος 22 Σεπτεμβρίου: Aθήνα: Η πάνδημη κη-

Νοέμβριος 8 Νοεμβρίου: Καταδικάζεται σε φυλάκιση 7 μηνών ο Γιάννης Χορν, εκδ της της αγγλ φωνης εφημερίδας «Athens News». Δεκέμβριος 19 Δεκεμβρίου: Ανακοινώνεται η άρση του στρατιωτικού ν μου απ την 1η του νέου έτους, εκτ ς απ Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη.

1971 • Εκδίδεται το περιοδικ «Αιολικά γράμματα». • Εκδίδεται το περιοδικ «Ευθύνη». • «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού. • Oδυσσέας Eλύτης: O Hλιος ο Hλιάτορας. • Γιώργος Ιωάννου: Η σαρκοφάγος. • Χριστ φορος Μηλιώνης: Το πουκάμισο του κένταυρου. • Πέτρος Αμπατζ γλου: Θάνατος μισθωτού. • Θάνατος Γιώργου Σεφέρη (1900–1971). • Θάνατος Aλκη Θρύλου (ψευδ. Ελένης Ουράνη, 1896–1971). • Θάνατος Βάσου Βαρίκα (1912–1971).

1972 Ιανουάριος 21–22 Ιανουαρίου: Πρώτη δίκη μελών του ΠΑΚ. Καταδικάζονται επτά σε ποινές φυλάκισης έως 9 χρ νια. Απρίλιος 21 Απριλίου: Αθήνα: Καθιστική διαδήλωση εκατ φοιτητών, στην επέτειο του πραξικοπήματος. Συλλήψεις. Μάιος 4 Μαΐου: Ο Mήτσος Παρτσαλίδης, πρώην γραμματέας του ΕΑΜ, καταδικάζεται σε KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

3

H EΛΛAΔA 1970 –1980 ισ βια για τη δράση του στον Εμφύλιο. 22 Μαΐου: Με απ φαση του Πρωτοδικείου Αθηνών διαλύονται η «Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων» και η «Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων». Ιούλιος 4 Ιουλίου: Ο Ουίλιαμ Ρ τζερ, υπουργ ς Εξωτερικών των ΗΠΑ, επισκέπτεται την Ελλάδα και συναντάται με τον Παπαδ πουλο. Αύγουστος 3 Αυγούστου: Δίκη της οργάνωσης «20 Οκτώβρη». Kαταδικάζονται 2 σε φυλάκιση 3,5 και 1,5 χρ νων. Οκτώβριος 18 Οκτωβρίου: Καταδίκη 4 μελών της «20 Οκτώβρη» σε ποινές φυλάκισης απ 6 έως 17 χρ νια. Καταδικάζονται επίσης, ως συστασιώτες, 4 Γερμανοί πολίτες σε ποινές απ 6 έως 18 μήνες.

1972 • Ολυμπιακοί Μονάχου: Ο Πέτρος Γαλακτ πουλος αργυρ μετάλλιο στην ελληνορωμαϊκή πάλη και ο Ηλίας Χατζηπαυλής χάλκινο στην ιστιοπλοΐα. • Στη Μερέντα της Αττικής (τους αρχαίους Μυρρινούς) αποκαλύπτονται δύο αρχαϊκά αγάλματα μιας κ ρης και εν ς κούρου, 540 π.χ. • Εκδίδεται το περιοδικ «Ηριδαν ς» (1972–1976). • «Μέρες του ’36» του Θ δωρου Αγγελ πουλου. • «Το προξενει της Aννας» του Παντελή Βούλγαρη. • «Θανάση πάρε το πλο σου» του Ντίνου Κατσουρίδη. • Θανάσης Βαλτιν ς: Συναξάρι Ανδρέα Κορδοπάτη. • Αντρέας Φραγκιάς: Λοιμς . • Νίκος Μπακ λας: Εμβατήρια. • Θάνατος Θανάση Απάρτη (1899–1972). • Θάνατος Μάριου Χάκκα (1931–1972). • Θάνατος Ρ δη Ρούφου (1928–1972).

1973 Ιανουάριος 22–29 Ιανουαρίου: O Mπ. Δρακ πουλος, ηγέτης του KKE εσωτ., καταδικάζεται σε φυλάκιση 12,5 χρ νων και ο Μήτσος Παρτσαλίδης σε φυλάκιση 12 χρ νων. Mικρ τερες ποινές σε 4 συναγωνιστές τους. Φεβρουάριος 21–22 Φεβρουαρίου: Αθήνα: Κατάληψη της Νομικής Σχολής απ φοιτητές διαμαρτυρ μενους για νομοθετικ διάταγμα που επιτρέπει διακοπή της αναβολής σπουδών. Μάρτιος 20 Μαρτίου: Αθήνα: Nέα κατάληψη της Νομικής Σχολής. Η αστυνομία επεμβαίνει ύστερα απ αίτηση της Συγκλήτου. Δεκάδες τραυματίες και πάνω απ 100 συλλήψεις. Απρίλιος 23 Απριλίου: Κατάσχονται τα φύλλα της «Βραδυνής» και της «Θεσσαλονίκης», γιατί δημοσίευσαν δήλωση του Κ. Καραμανλή για την κατάσταση στην Ελλάδα. Μάιος 22 Μαΐου: Σύλληψη του αξιωματικού Σπύρου Μουστακλή και άγριος βασανισμ ς του στο ΕΑΤ–ΕΣΑ.

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

23–25 Μαΐου: Κίνημα στο Πολεμικ Ναυτικ . Συμμετέχουν κυρίως φιλοβασιλικοί αξιωματικοί. Στ χος: να καταλάβουν ένα ελληνικ νησί και να ζητήσουν κατάργηση της δικτατορίας. Το κίνημα καταστέλλεται πριν εκδηλωθεί. Ο κυβερνήτης, μως, του αντιτορπιλικού «Βέλος», Γ. Παππάς, σε συνενν ηση με τους αξιωματικούς και το πλήρωμα, οδηγεί το πλοίο, που συμμετείχε σε νατοϊκή άσκηση, στα ιταλικά χωρικά ύδατα και λοι ζητούν πολιτικ άσυλο. Ιούνιος 1 Ιουνίου: Ο Παπαδ πουλος καταργεί τη μοναρχία και προαναγγέλλει την εγκαθίδρυση «Κοινοβουλευτικής Προοδευτικής Δημοκρατίας» με δημοψήφισμα. Ιούλιος 4 Ιουλίου: Συλλαμβάνονται ο Ευ. Αβέρωφ, ως πολιτικ ς σύμβουλος των αξιωματικών του κινήματος στο Nαυτικ . 29 Ιουλίου: Πολιτειακ δημοψήφισμα. Το χαλκευμένο αποτέλεσμα: «ΝΑΙ» 78,4% , «ΟΧΙ» 21,6%. Αύγουστος 8 Αυγούστου: Θάνατος του Νίκου Ζαχαριάδη, εξ ριστου τα τελευταία χρ νια της ζωής του στη Σιβηρία. 9–10 Αυγούστου: Δίκη βομβιστών της ΕΑΝ. Kαταδικάζονται 6 σε ποινές φυλάκισης έως 18 χρ νια. 19 Αυγούστου: Ο Παπαδ πουλος ορκίζεται πρ εδρος της Δημοκρατίας και, την επομένη, χορηγεί γενική αμνηστία, δίνει χάρη στον Παναγούλη και αίρει τον στρατιωτικ ν μο σε Αθήνα και Πειραιά. Παραγράφονται τα αδικήματα (δηλ. τα βασανιστήρια) που διέπραξαν ανακριτικά

ργανα. Σεπτέμβριος 25 Σεπτεμβρίου: Aθήνα: Φοιτητική διαδή-

λωση κατά των στρατεύσεων. Συγκρούσεις με την αστυνομία και συλλήψεις. Οκτώβριος 8 Οκτωβρίου: O Παπαδ πουλος επιχειρεί «πολιτικοποίηση» του καθεστώτος. Διορίζει πρωθυπουργ τον Σπ. Μαρκεζίνη. Ο πολιτικ ς κ σμος της χώρας αρνείται να συμπράξει. Νοέμβριος 4 Νοεμβρίου: Συγκρούσεις διαδηλωτών–αστυνομίας μετά το μνημ συνο του Γ. Παπανδρέου. 15 Νοεμβρίου: Φοιτητές καταλαμβάνουν το κτίριο του Πολυτεχνείου στην Αθήνα και πανεπιστημιακά κτίρια στη Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες πολίτες συμπαρίστανται. 17 Νοεμβρίου: Aρμα μάχης γκρεμίζει την πύλη του Πολυτεχνείου και στρατιωτικές δυνάμεις εισβάλλουν στο κτίριο. Ξανά στρατιωτικ ς ν μος στην Αθήνα. 25 Νοεμβρίου: Ο ταξίαρχος Ιωαννίδης ανατρέπει τον Παπαδ πουλο. Τοποθετεί πρ εδρο της Δημοκρατίας τον αντιστράτηγο Φαίδωνα Γκιζίκη και πρωθυπουργ

τον Αδαμάντιο Ανδρουτσ πουλο.

1973 • Αρχίζουν συστηματικές ανασκαφές στο Δίον υπ τη διεύθυνση του καθηγητή Δ. Παντερμαλή. 1974. O Aνδρέας Παπανδρέου, ευσταλής και νεανικ#τατος στα 55 του, σε δημ#σια εμφάνισή του λίγο καιρ# μετά την ίδρυση του ΠAΣOK. Hξερε καλά την προσωπική γοητεία που εξέπεμπε, αλλά και τους αποδέκτες της ακτινοβ#λας εικ#νας του – δεν ήταν #μως μ#νον αυτά που του χάρισαν την εύνοια των ψηφοφ#ρων (φωτ.: N.Λ. Φλώρος).

Aύγουστος 1975. Στιγμι#τυπο απ# τη δίκη των πρωταιτίων της απριλιανής δικτατορίας, στον Kορυδαλλ#. Kαταθέτει ο στρατηγ#ς Oπρ#πουλος, καθηλωμένος στην αναπηρική πολυθρ#να εξαιτίας των βασανιστηρίων που υπέστη απ# τα #ργανα της χούντας (φωτ.: Συνεργασία Φωτοειδησεογράφων Δικαστικού).

Aπ# την επίσκεψη του Γάλλου προέδρου B. Zισκάρ ντ’ Eστέν στην Eλλάδα, στις 17 Σεπτεμβρίου 1975. Στιγμι#τυπο απ# τη μετάβασή του στο Συμμαχικ# Kοιμητήριο, στη Θεσσαλονίκη, για κατάθεση στεφάνου, συνοδευ#μενος απ# τον Kωνσταντίνο Kαραμανλή, με τον οποίο τον συνέδεε στενή φιλία (φωτ.: Aρχείο Iδρύματος Kωνσταντίνος Γ. Kαραμανλής).

• Εκδίδεται το περιοδικ «H Συνέχεια». • «Λάβατε θέσεις» του Θ δ. Μαραγκού. • «Κρανίου τ πος» του Κ. Αριστ πουλου. • «Ιωάννης ο βίαιος» της Τώνιας Μαρκετάκη. • Τάκης Κουφ πουλος: Εκδοχές. • Ηλίας Παπαδημητρακ πουλος: Οδοντκρεμα με χλωροφύλλη. • Θάνατος Αιμ. Χουρμούζιου (1904–1973). • Θάνατος Ηλία Βενέζη (1904–1973). • Θάνατος Μέλπως Αξιώτη (1905–1973). • Θάνατος Κατίνας Παξινού (1900–1973).

1974 Ιούλιος 2 Ιουλίου: Στρατοδικείο Ιωαννίνων: Καταδικάζονται 27 μέλη της οργάνωσης «Aρης Βελουχιώτης» σε ποινές φυλάκισης έως 10 χρ νια. 23 Ιουλίου: Ο Φ. Γκιζίκης, καλεί σε σύσκεψη πολιτικούς προς αντιμετώπιση της κρίσης. Συμμετέχουν οι Παν. Κανελλ πουλος, Γ. Μαύρος, Ευ. Αβέρωφ, Σπ. Μαρκεζίνης, Στ. Στεφαν πουλος, Γ. Ν βας, Π. Γαρουφαλιάς και Ξενοφών Ζολώτας. Αποφασίζεται ο σχηματισμ ς κυβέρνησης Π. Κανελλ πουλου – Γ. Μαύρου. O Ευ. Αβέρωφ πείθει τον Γκιζίκη να κληθεί ο Κ. Καραμανλής, ως ο μ νος κατάλληλος να αντιμετωπίσει την κρίση. Την ίδια ημέρα, στην Κύπρο, ο Σαμψών παραιτείται και αναλαμβάνει πρ εδρος ο Γλαύκος Κληρίδης. 24 Ιουλίου: Ο K. Καραμανλής φθάνει στην Αθήνα και γίνεται δεκτ ς απ χιλιάδες λαού. Oρκίζεται πρωθυπουργ ς και σχηματίζει κυβέρνηση Eθνικής Eν τητας με αντιπρ εδρο και υπουργ Εξωτερικών τον Γ. Μαύρο, υπουργ Συντονισμού τον Ξ. Ζολώτα, Εθνικής Aμυνας τον Ευ. Αβέρωφ, Εσωτερικών τον Γ. Ράλλη. Aποκλείονται ο Ανδρέας Παπανδρέου και τα κ μ-

ματα της Αριστεράς. 25 Ιουλίου: Γενεύη: Συνομιλίες Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, οι οποίες καταλήγουν, έπειτα απ 5 μέρες, σε απ φαση κατάπαυσης του πυρ ς στη γραμμή του «Αττίλα 1». Αύγουστος 1 Αυγούστου: Επαναφέρεται σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952, εκτ ς των διατάξεων που αφορούν τη μορφή του πολιτεύματος, η οποία θα κριθεί με δημοψήφισμα. 8 Αυγούστου: Γενεύη: Καταλήγουν σε ναυάγιο λ γω της τουρκικής αδιαλλαξίας, οι διαπραγματεύσεις για κατάπαυση του πυρ ς, που είχαν αρχίσει μετά τις παραβιάσεις της εκεχειρίας. 14 Αυγούστου: Οι Τούρκοι παραβιάζουν τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρ ς και επιτίθεται απ την Κερύνεια προς το εσωτερικ της Kύπρου. Δύο μέρες αργ τερα σταματούν στη γραμμή του «Αττίλα 2», έχοντας καταλάβει το 40% του νησιού. 16 Αυγούστου: Ο K. Καραμανλής αποσύρει την Ελλάδα απ το στρατιωτικ σκέλος του ΝΑΤΟ. Σεπτέμβριος 3 Σεπτεμβρίου: Ο Α. Παπανδρέου εξαγγέλλει την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος, δίνοντας στη δημοσι τητα τη «Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη». 15 Σεπτεμβρίου: Η «Καθημερινή», που είχε κλείσει την 21η Απριλίου, επανεκδίδεται. 20 Σεπτεμβρίου: Ο Γ. Μαύρος, πρ εδρος της Eνωσης Κέντρου. 22 Σεπτεμβρίου: Nομιμοποίηση του ΚΚΕ. Τα κ μματα της Αριστεράς συγκροτούν κοιν εκλογικ σχήμα, την Ενωμένη Αριστερά. 29 Σεπτεμβρίου: Ο K. Καραμανλής ιδρύει

τη Νέα Δημοκρατία, προκηρύσσει βουλευτικές εκλογές για τις 17 Νοεμβρίου και πολιτειακ δημοψήφισμα για τις 8 Δεκεμβρίου. Oκτώβριος 31 Οκτωβρίου: Δίωξη των πραξικοπηματιών της 21ης Απριλίου 1967. Oι Παπαδ πουλος, Μακαρέζος και Παττακ ς εκτοπίζονται στην Tζιά. Νοέμβριος 17 Νοεμβρίου: Θριαμβευτική εκλογική νίκη του Κ. Καραμανλή: Νέα Δημοκρατία, 54,37% και 220 έδρες· Eνωση Κέντρου, 20,42%· ΠΑΣΟΚ, 13,58% · Ενωμένη Αριστερά, 9,45%. Δεκέμβριος 7 Δεκεμβρίου: Ο Μακάριος επιστρέφει στην Κύπρο. Mεγαλειώδης υποδοχή. 8 Δεκεμβρίου: Πολιτειακ δημοψήφισμα: το 69,20% του λαού τάσσεται υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας. 11 Δεκεμβρίου: Ο στρατηγ ς Γκιζίκης παραιτείται απ πρ εδρος της Δημοκρατίας. Αναλαμβάνει ο Μιχαήλ Στασιν πουλος, απ τους ελάχιστους ανώτατους δικαστικούς που είχαν αντιταχθεί στη δικτατορία.

1974 • «Τα χρώματα της ίριδος» του Νίκου Παναγιωτ πουλου. • «Δι’ ασήμαντον αφορμήν» του Τάσου Ψαρρά. • «Μοντέλο» του Κώστα Σφήκα. • Γιώργος Σεφέρης: Eξι νύχτες στην Aκρπολη. • Oδυσσέας Eλύτης: Aνοιχτά χαρτιά. • Ευάγγελος Αβέρωφ–Τοσίτσας: Φωτιά και τσεκούρι – Ελλάδα 1944–1949. • Γιώργος Ιωάννου: Η μνη κληρονομιά. KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

5

H EΛΛAΔA 1970 –1980 • Δημήτρης Ν λλας: Νεράιδα της Αθηνάς – Πολυξένη. • Nικηφ ρος Bρεττάκος: Ωδή στον ήλιο. • Nάνος Bαλαωρίτης: Aνώνυμο ποίημα. • Γιώργος Γιατρομανωλάκης: Λειμωνάριο. • Νίκος Μπακ λας: Yπνος Θάνατος. • Θάνατος Κοσμά Πολίτη (1888–1974). • Θάνατος Κώστα Βάρναλη (1884–1974). • Θάνατος Εύας Βλάμη (1920–1974). • Θάνατος Μιχάλη Τ μπρου (1889–1974).

1975 Ιανουάριος 14 Ιανουαρίου: Προφυλακίζονται οι κατηγορούμενοι για το πραξικ πημα της 21ης Απριλίου. 27 Ιανουαρίου: Η Ελλάδα προτείνει παραπομπή του ζητήματος της υφαλοκρηπίδας των νησιών του Αιγαίου στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Τουρκία απορρίπτει την πρ ταση. Φεβρουάριος 24 Φεβρουαρίου: Αποκαλύπτεται σχεδιαζ μενο πραξικ πημα 36 αξιωματικών, οι περισσ τεροι απ τους οποίους είχαν δράσει στο πραξικ πημα κατά του Μακαρίου. Μάρτιος 30 Μαρτίου: Δημοτικές εκλογές. Δήμαρχος Αθηναίων ο υποστηριζ μενος απ τα κ μματα της αντιπολίτευσης, Ιω. Παπαθεοδώρου. Απρίλιος 6 Απριλίου: Δεύτερος γύρος των δημοτικών εκλογών: Δήμαρχος Πειραιώς ο Τ. Βουλοδήμος και Θεσσαλονίκης ο Μ. Παπαδ πουλος. Μάιος 22 Μαΐου: Παραπέμπονται 24 πρωτεργάτες της δικτατορίας με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και της στάσης. Ιούνιος 6 Ιουνίου: Κρίση στο ΠΑΣΟΚ. Ο Α. Παπανδρέου διαγράφει απ το κ μμα 11 στελέχη προερχ μενα απ τη Δημοκρατική Aμυνα. 11 Ιουνίου: Ψήφιση του νέου Σύνταγματος στη Bουλή. H αντιπολίτευση απέχει, διαφωνώντας για τις υπερεξουσίες του Πρ εδρου της Δημοκρατίας. 12 Ιουνίου: Ο Κ. Καραμανλής υποβάλλει επισήμως αίτηση εισδοχής της Ελλάδας στην ΕΟΚ. 19 Ιουνίου: Ο Κων. Τσάτσος εκλέγεται απ τη Βουλή Πρ εδρος της Δημοκρατίας. Ιούλιος 2 Ιουλίου: Ο Aρειος Πάγος αποφαίνεται

τι το αδίκημα της εσχάτης προδοσίας σων συνέπραξαν στο πραξικ πημα της 21ης Απριλίου ήταν «στιγμιαίο». Απαλλάσσονται πάσης ευθύνης σοι συνεργάστηκαν με τη χούντα μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος. 28 Ιουλίου: Αρχίζει η δίκη των πραξικοπηματιών. Αύγουστος 23 Αυγούστου: Λήξη της δίκης των πραξικοπηματιών. Επιβάλλεται τη θανατική ποινή στους Γ. Παπαδ πουλο, Ν. Μακαρέζο και Στ. Παττακ , η οποία, με κυβερνητική απ φαση, μετατρέπεται σε ισ βια κάθειρξη. Σε ισ βια άλλοι 8 πραξικοπηματίες. Σεπτέμβριος 13 Σεπτεμβρίου: Λήγει η δίκη των βασανι-

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

Στις 23 Σεπτεμβρίου 1974, με νομοθετικ# διάταγμα της κυβέρνησης εθνικής εν#τητας, το KKE νομιμοποιείται έπειτα απ# 27 χρ#νια συνεχούς παρανομίας. Eπουλώνονται έτσι τα τραύματα του εμφύλιου πολέμου, αλλά δεν γεφυρώνεται το ρήγμα στις γραμμές του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Στη φωτογραφία, οι δύο βουλευτές του KKE εσωτερικού, Λ. Kύρκος και Mπάμπης Δρακ#πουλος (αριστερά) και, σε «απ#σταση ασφαλείας», οι πέντε βουλευτές του KKE, Mίνα Γιάννου, Xαρ. Φλωράκης, Γρ. Φαράκος, Kώστας Kάππος και Δ. Γ#ντικας (φωτ.: Δέλτα).

στών της ΕΣΑ. Καταδίκη σε μακροχρ νια φυλάκιση μ νο τριών διοικητών του στρατοπέδου ΕΑΤ–ΕΣΑ. Μικρ τερες ποινές σε 13 αξιωματικούς και υπαξιωματικούς. Δεκέμβριος 23 Δεκεμβρίου: Δολοφονείται ο Ρίτσαρντ Γουέλς, «σταθμάρχης» της CIA στην Ελλάδα. Την ευθύνη αναλαμβάνει η «Επαναστατική Οργάνωση 17 Νοέμβρη». 30 Δεκεμβρίου: Λήγει η δίκη του Πολυτεχνείου. Σε ισ βια οι Δ. Ιωαννίδης, Στ. Βαρνάβας και Ν. Ντερτιλής. Σε πολυετή κάθειρξη οι Γ. Παπαδ πουλος και Ν. Ζαγοριανάκος.

1975 • Αρχίζουν οι εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης των μνημείων της Ακρ πολης. • Η Αρχαιολογική Εταιρεία ξεκινά τη συστηματική ανασκαφή του Ραμνούντα. • «Ο θίασος» του Θ δ. Αγγελ πουλου. • «Κελλί μηδέν» του Γιάννη Σμαραγδή. • «Βιο–γραφία» του Θανάση Ρετζή. • Aρης Αλεξάνδρου: Το κιβώτιο. • Tάσος Aθανασιάδης: Oι φρουροί της Aχαΐας. • Μένης Κουμανταρέας: Βιοτεχνία υαλικών. • Αλεξάνδρα Δεληγιώργη: Οι φωνές. • Tάσος Δενέγρης: Θάνατος στην πλατεία Kάνιγγος. • Σάκης Παπαδημητρίου: H παρακαμπτήριος. • Θάνατος Ορέστη Μακρή (1899–1975). • Θάνατος Ανδ. Εμπειρίκου (1901–1975). • Θάνατος Νίκου Καββαδία (1910–1975). • Θάνατος Γιάννη Σιδέρη (1898–1975). • Θάνατος Μαρίας Ράλλη (1905–1975). • Θάνατος Σπυρ. Μαρινάτου (1901–1975).

1976 Ιανουάριος 28 Ιανουαρίου: Εκπαιδευτική μεταρ-

ρύθμιση στις γραμμές, εκείνης του 1964. Θεσπίζεται εννεαετής υποχρεωτική εκπαίδευση, καθιερώνεται η δημοτική ως επίσημη γλώσσα της Εκπαίδευσης και της Διοίκησης και καταργείται η διδασκαλία των Aρχαίων Eλληνικών απ το πρωτ τυπο στο Γυμνάσιο. Φεβρουάριος 9 Φεβρουαρίου: Το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΟΚ κάνει αποδεκτή την αίτηση της Ελλάδας για πλήρη ένταξη. Μάιος 1 Μαΐου: O Aλέκος Παναγούλης σκοτώνεται σε τροχαίο. Αύγουστος 9 Αυγούστου: Το τουρκικ πλοίο «Σισμίκ 1» αρχίζει έρευνες για πετρέλαιο στο Αιγαίο. Η κυβέρνηση προσφεύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

1976 • «Χάππυ Νταίη» του Παντ. Βούλγαρη. • «Το άλλο γράμμα» του Λάμπρου Λιαρ πουλου. • Δημήτρης Χατζής: Το διπλ βιβλίο. • Νάσος Βαγενάς: Η συντεχνία. • Τ λης Καζαντζής: Η παρέλαση. • Θάνατος K. Mουσούρη (1903–1976). • Θάνατος Νικ. Ανδριώτη (1906–1976). • Θάνατος Τ. Παπατσώνη (1895–1976). • Θάνατος Οκτάβιου Μερλιέ (1897–1976). • Θάνατος Επαμ. Θωμ πουλου (1878–1976). • Θάνατος Τζ. Μπαχάουερ (1913–1976).

1977 Ιανουάριος 27 Ιανουαρίου: Συνάντηση κορυφής Μακαρίου – Ντενκτάς καταλήγει σε ναυάγιο.

Φεβρουάριος 12 Φεβρουαρίου: Nέα συνάντηση Μακαρίου – Ντενκτάς υπ την προεδρία του Γ. Γ. του ΟΗΕ, Κουρτ Βαλντχάιμ. Αύγουστος 3 Αυγούστου: Πεθαίνει ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Βαθύτατο πένθος σε Κύπρο και Ελλάδα. Σεπτέμβριος 3 Σεπτεμβρίου: Τον Μακάριο διαδέχεται ο Σπ. Κυπριανού, που εκλέγεται χωρίς αντίπαλο, μέχρι τέλους της θητείας του αποδημήσαντος. 19 Σεπτεμβρίου: Διαλύεται η Βουλή και προκηρύσσονται πρ ωρες εκλογές. Νοέμβριος 20 Νοεμβρίου: Εκλογική νίκη της Ν.Δ. με 41,68%. Το ΠΑΣΟΚ αξιωματική αντιπολίτευση, με 25,31% και 93 έδρες. 29 Νοεμβρίου: Παραίτηση Γ. Μαύρου απ

την ηγεσία της ΕΔΗΚ Δεκέμβριος 2 Δεκεμβρίου: Νέος πρ εδρος της ΕΔΗΚ , ο Ιωάννης Ζίγδης.

1977 • Στην Εύα Κυνουρίας (Λουκού), αρχίζει να ανασκάπτεται η έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού. • «Κυνηγοί» του Θ δ. Αγγελ πουλου. • «Το βαρύ πεπ νι» του Παύλου Τάσιου. • «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις» της Φρίντας Λιάππα. • Νίκος Κάσδαγλης: Μυθολογία. • Μήτσος Αλεξανδρ πουλος: Φύλλα φτερά. • Κώστας Παπαγεωργίου: Το Γιοτάπατο. • Αντώνης Σουρούνης: Οι συμπαίκτες. • Σταύρος Bαβούρης: Ποιήματα. • Περικλής Σφυρίδης: H αφίσσα.

1978 • Ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων μετονομάζεται σε Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών. • «1922» του Νίκου Κούνδουρου. • «Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» του Νίκου Παναγιωτίδη. • «Δυο φεγγάρια τον Αύγουστο» του Κώστα Φέρρη. • Τηλέμαχος Αλαβέρας: Απ’ αφορμή. • Μένης Κουμανταρέας: Η κυρία Κούλα . • Γιώργος Ιωάννου: Το δικ μας αίμα. • Πέτρος Xάρης: Hμέρες οργής. • Eκτ. Kακναβάτος: Oδς Λαιστρυγνων. • Mίλτ. Σαχτούρης: Ποιήματα 1945–1971. • Θάνατος Κυβέλης (1888–1978). • Θάνατος Σοφίας Βέμπο (1910–1978). • Θάνατος Aρη Αλεξάνδρου (1922–1978).

1979 Ιανουάριος 11 Ιανουαρίου: Ο Ιω. Πεσμαζ γλου ιδρύει το Κ μμα του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού (ΚΟΔΗΣΟ).

• Mαν. Ξεξάκης: O θάνατος του ιππικού. • Θάνατος Φιλ. Φίνου (1908–1977). • Θάνατος Μαρίας Κάλλας (1923–1977). • Θάνατος Βασίλη Ρώτα (1889–1977). • Θάνατος Μεν. Λουντέμη (1906–1977). • Θάνατος Σοφίας Μαυροειδή–Παπαδάκη (1905–1977).

1978 Φεβρουάριος 13 Φεβρουαρίου: Συνομιλίες Ελλάδας – Τουρκίας για την υφαλοκρηπίδα καταλήγουν σε ναυάγιο. Μάρτιος 10 Μαρτίου: Διαπραγματεύσεις Καραμανλή – Ετσεβίτ αποβαίνουν άκαρπες. Μάιος 20 Μαΐου: Προσχωρούν στη Ν.Δ. οι Κ. Μητσοτάκης και Παύλος Βαρδινογιάννης, που είχαν εκλεγεί βουλευτές με το K μμα Νεοφιλελευθέρων, και ο Αθ. Κανελλ πουλος. Ο Κ. Μητσοτάκης αναλαμβάνει το υπουργείο Συντονισμού και ο Αθ. Κανελλ πουλος το υπουργείο Οικονομικών. Ιούνιος 21 Ιουνίου: Θεσσαλονίκη: ισχυρ ς σεισμ ς 6,5 Ρίχτερ. Τριάντα πέντε νεκροί. Οκτώβριος 22 Οκτωβρίου: Δημοτικές εκλογές. Σε Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη εκλέγονται υποψήφιοι υποστηριζ μενοι απ

τα κ μματα της αντιπολίτευσης. Δεκέμβριος 15 Δεκεμβρίου: Νέα απ φαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, που κρίνει εαυτ ν αναρμ διο να εξετάσει την προσφυγή της Ελλάδας για την οροθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

Kύπρος 1970-1974 Η δεκαετία του 1970 άρχισε με κακούς οιωνούς για την Kύπρο. Tο «Εθνικ ν Μέτωπον», ένα συνωμοτικ , τρομοκρατικ κατασκεύασμα ανθρώπων της χούντας και γριβικών, είχε θέσει μ νο σκοπ του την εξ ντωση του Mακαρίου. O Γρίβας ετοίμαζε την επιστροφή του στο νησί... O Mακάριος ήταν εμπ διο στα σχέδια της χούντας για μια διχοτομική νατοϊκή λύση του Kυπριακού, την οποία η δικτατορία θα παρουσίαζε ως ένωση για να δρέψει εθνικές περγαμηνές και να αποκτήσει, επιτέλους, «λαϊκ ν έρεισμα».

1970

Φεβρουάριος 25 Φεβρουαρίου: Δολοφονείται ο διαβ ητος για τη δράση του επί δικτατορίας, αστυν μος ε.α. Π. Μπάμπαλης. Την ευθύνη αναλαμβάνει η οργάνωση «Ιούνης ’78».

Μάρτιος 8 Μαρτίου: Αντιμακαριακοί βάλλουν κατά του προεδρικού ελικοπτέρου. O Μακάριος σώζεται ως εκ θαύματος. Oργανωτές της απ πειρας φέρονται ο Πολύκαρπος Γεωρκάτζης και ο χουντικ ς συνταγματάρχης Δ. Παπαποστ λου.

Μάρτιος 19–20 Μαρτίου: Ατελέσφορη συνάντηση κορυφής Κυπριανού – Ντενκτάς.

15 Μαρτίου: O Γεωρκάτζης δολοφονείται απ αγνώστους, σε ερημική τοποθεσία κοντά στη Λευκωσία.

Μάιος 19 Μαΐου: Συνάντηση Κυπριανού – Ντενκτάς. Συμφωνείται η επανάληψη των συνομιλιών στις 15 Ιουνίου 1979. 28 Μαΐου: Αθήνα: Υπογράφεται η Συνθήκη Eνταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ.

1971

Οκτώβριος 3 Οκτωβρίου: Επίσημη επίσκεψη K. Καραμανλή στη Μ σχα. Νοέμβριος 13 Νοεμβρίου: Επίσημη επίσκεψη K. Καραμανλή στη Λαϊκή Κίνα.

1979 • Ο Οδυσσέας Ελύτης τιμάται με το Ν μπελ Λογοτεχνίας. • Ο Αναστάσιος Ορλάνδος πραγματοποιεί νέες ανασκαφές στη Μεσσήνη. • «Ταξίδι του μέλιτος» του Γ. Πανουσ πουλου. • «Περιπλάνηση» του Χριστ φ. Xριστοφή. • «Εξ ριστος στην κεντρική λεωφ ρο» του Παντελή Ζερβού. • «Ανατολική περιφέρεια» του Βασίλη Βαφέα. • Μάρω Δούκα: Αρχαία Σκουριά. • Αλέξ. Κοτζιάς: Αντιποίησις αρχής. • Tάσ. Λειβαδίτης: Eγχειρίδιο ευθανασίας. • Aθως Δημουλάς: H μοίρα των πεπρωμένων. • Aυτοκτονία N. Πουλαντζά (1936–1979). • Θάνατος Κώστα Κοτζιά (1921–1979). • Θάνατος Aγγ. Tερζάκη (1907–1979). • Θάνατος Ανδ. Ξυγγ πουλου (1891–1979). • Θάνατος Σωκρ. Καραντινού (1906–1979). • Θάνατος Eφης Φερεντίνου (1915–1979). • Θάνατος Δημήτρη Ψαθά (1907–1979).

Απρίλιος 5 Απριλίου, Aθήνα: Ο Γρίβας, σε μεγάλη δημ σια συγκέντρωση προδιαγράφει τους στ χους του, εν ψει της σχεδιαζ μενης επαν δου του στην Κύπρο: καταγγελία συνθηκών Λονδίνου και Ζυρίχης, καταγγελία του Μακαρίου ως ανθενωτικού, αγώνας για την ένωση. Ιούνιος 19 Ιουνίου: Ο Παπαδ πουλος στέλνει στον Μακάριο επιστολή ζητώντας του να αποδεχθεί το σχέδιο ειρήνευσης που του προτείνει ο ίδιος και τον απειλεί με μέτρα αν δεν συμμορφωθεί. 24 Ιουνίου: Απαράδεκτες χαρακτηρίζει ο Μακάριος τις απειλές του δικτάτορα στην απάντησή του και δηλώνει τι δεν θα δεχθεί «ν θες λύσεις» του Κυπριακού. Αύγουστος 29 Αυγούστου: Ο Γρίβας «διαφεύγει» των φρουρών του και αναχωρεί για την Κύπρο. Δύο μέρες αργ τερα αποβιβάζεται δυτικά της Λεμεσού. Ιδρύει την ΕΟΚΑ Β’ και προετοιμάζει ένοπλο ενωτικ αγώνα.

1972 Σεπτέμβριος 29 Σεπτεμβρίου: Ο Μακάριος καταγγέλλει τον Γρίβα τι εξοπλίζει παράνομες ομάδες με στ χο την ανατροπή του.

1973 Μάρτιος 8 Μαρτίου: Ο Γρίβας και η δικτατορία των Αθηνών υποκινούν τους τρεις Κύπριους μητροπολίτες να καθαιρέσουν τον Aρχιεπίσκοπο Μακάριο με το αιτιολογικ τι είναι ασυμβίβαστη η άσκηση πολιτικών και εκκλησιαστικών καθηκ ντων. Ιούλιος 14 Ιουλίου: Η μείζων Σύνοδος της Eκκλησίας της Kύπρου καθαιρεί τους τρεις μητροπολίτες. Αύγουστος 9 Αυγούστου: Συλλαμβάνεται ο υπαρχηγ ς του Γρίβα, Σταύρος Σταύρου, ταγματάρχης του ελληνικού στρατού. Bρίσκεται στην κατοχή του σχέδιο δολοφονίας του Μακαρίου. Οκτώβριος 7 Οκτωβρίου: Νέα αποτυχημένη απ πειρα δολοφονίας του Μακαρίου απ μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ .

1974 Ιανουάριος 27 Ιανουαρίου: Πεθαίνει στο κρησφύγετ του, στην Kύπρο, ο Γ. Γρίβας. Ο υπαρχηγ ς του, Γ. Καρούσος, διατάσσει αναστολή δράσης της ΕΟΚΑ Β΄. Ιούλιος 2 Ιουλίου, Αθήνα: Aποφασίζεται πραξικ πημα κατά του Μακαρίου. Xρ νος: 15 Ιουλίου, ώρα 8.30 π.μ. 3 Ιουλίου: Ο Μακάριος ζητεί την ανάκληση 650 Ελλαδιτών αξιωματικών απ την Εθνική Φρουρά. 15 Ιουλίου: Μονάδες της κυπριακής εθνοφρουράς και του ελληνικού στρατού που σταθμεύουν στην Κύπρο εκτελούν πραξικ πημα, κατ’ εντολή της χούντας Ιωαννίδη. Bομβαρδίζεται το Προεδρικ Μέγαρο. Ο Μακάριος, σώζεται και μεταβαίνει στο Λονδίνο. Οι πραξικοπηματίες τοποθετούν προέδρο της Κύπρου τον N. Σαμψών. 17 Ιουλίου: H Aθήνα πληροφορείται αποβατικές ετοιμασίες της Tουρκίας στο λιμάνι της Μερσίνας, αλλά δεν αντιδρά. Στην Κύπρο, η Εθνοφρουρά εξαπολύει άγριο κυνηγητ εναντίον των μακαριακών. 20 Ιουλίου: Τουρκικά στρατεύματα αποβιβάζονται στη β ρεια ακτή της Κύπρου και εγκαθιστούν προγεφύρωμα στην Κερύνεια. Στην Ελλάδα, κηρύσσεται επιστράτευση, η οποία απλώς επιβεβαιώνει την ελεεινή κατάσταση διάλυσης των εν πλων δυνάμεων απ τη δικτατορία. 25 Ιουλίου: Αρχίζουν στη Γενεύη συνομιλίες μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, οι οποίες καταλήγουν μετά 5 μέρες σε συμφωνία κατάπαυσης του πυρ ς στη γραμμή του «Αττίλα 1».

Nικηφ#ρος Σταματάκης KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

7

H EΛΛAΔA 1970 –1980

Tου Γιώργου Δελαστίκ ο 1972, πέντε ολκληρα χρνια μετά το σφετερισμ της εξουσίας, το δικτατορικ καθεστώς ζει στιγμές ευφορίας, καθώς διευρύνεται η διεθνής του αναγνώριση. Oι υφυπουργοί Eξωτερικών της Γαλλίας, Zαν ντε Λιποφσκί, της Oμοσπονδιακής Γερμανίας, Πάουλ Φρανκ και της Bρετανίας, λρδος Λίμερικ παρελαύνουν στην Aθήνα, ενώ στις 17 Nοεμβρίου αφικνείται η πρώτη κινεζική αντιπροσωπεία και την επομένη οι Σοβιετικοί υπογράφουν με τη ΔEH συμφωνία για την εγκατάσταση ατμοηλεκτρικού σταθμού στους Φιλίππους της Kαβάλας. H επίσκεψη μως που προκαλεί πολιτική θύελλα είναι εκείνη του υπουργού Eξωτερικών των HΠA Oυίλιαμ Pτζερς, ο οποίος φυσικά συναντάται με τον δικτάτορα Γ. Παπαδπουλο. O τέως πρωθυπουργς Π. Kανελλπουλος την επικρίνει σφοδρτατα, αναφέροντας σε δηλώσεις του: «Zητούμε να παύση η Oυάσιγκτον να παρεμβαίνη εις τα εσωτερικάς υποθέσεις της Eλλάδος, υποστηρίζουσα και ενισχύουσα αμέσως ή εμμέσως ένα καθεστώς που επεβλήθη και διατηρείται εις την εξουσίαν με την παραβίασιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (...). Eξαιτίας της πολιτικής της Oυάσιγκτον των τελευταίων ετών αποξενώνονται αι νέαι γενεαί γενικώτερον απ το αμερικανικν έθνος, με επικινδύνους συνεπείας εξίσου διά την Eλλάδα και διά τας HΠA». O έμπειρος πολιτικς ξέρει πολύ καλά τι λέει. Hδη απ τις αρχές του χρνου τα πανεπιστήμια της χώρας βρίσκονται σε αναβρασμ, καθώς οι φοιτητές ζητούν τη διενέργεια εκλογών στους φοιτητικούς συλλγους, των οποίων προΐστανται διορισμένα ργανα της χούντας. Προσφυγές στα πρωτοδικεία, «παράνομες» συνελεύσεις και αποχές σε πληθώρα σχολών ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, αλλά και των ανωτέρων σχολών υπομηχανικών λη την άνοιξη δημιουργούν ένα τέτοιο κλίμα, ώστε η χούντα ανακοινώνει τη διενέργεια φοιτητικών εκλογών για τις 20 Nοεμβρίου. Eλπίζει τι με το συνδυασμ νοθείας, τρομοκρατίας και εκλογής κάποιων διακοσμητικών πραγματικών αντιπροσώπων των φοιτητών θα εκτονώσει την κατάσταση, προσδίδοντας και κάποια νομιμοφάνεια στα διοικητικά συμβούλια και ως εκ τούτου στο καθεστώς. Aυτή η επίφαση φιλελευθεροποίησης είναι αναγκαία για την παραπλάνηση της ελληνικής και διεθνούς κοινής γνώμης, καθώς την ίδια χρονιά το καθεστώς κλιμακώνει τις προσπάθειες για την ύψιστη αποστολή του, που είναι η προδοσία της Kύπρου. Στις αρχές Φεβρουαρίου η χούντα καταδίδει δημοσίως στους Tούρκους, τι η κυβέρνηση της Kύπρου έχει προμηθευτεί μυστικά πλα απ την Tσεχοσλοβακία, τα οποία φυλάσσονται στα υπγεια της Aρχιεπισκοπής, και εξαναγκάζει τη Λευκωσία να τα παραδώσει στον ο ποιμήν ουκ αφίησι τα πρβατα και φεύγει», τους απαντά περήφανα ο MαOHE. H Aθήνα εξοπλίζει την ακροδεξιά κάριος. EOKA B΄, η οποία δημιουργεί συνθήκες ακήρυχτου εμφυλίου πολέμου Nθες φοιτητικές στην Kύπρο, ενώ ταυτχρονα το δικτατορικ καθεστώς οργανώνει την α- εκλογές ππειρα εκκλησιαστικού πραξικοπήEν ψει του εγκλήματος που ετοιμάματος εκ μέρους των τριών μητροπολιτών του νησιού, οι οποίοι απαιτούν τε- ζει στην Kύπρο, η χούντα έχει ανάγκη λεσιγραφικά την παραίτηση του Mα- προκαταρκτικής εκτνωσης της εσωκαρίου. «Ως προδοσία θα κατελογίζε- τερικής πίεσης μέσω μιας υποτυπώτο ημίν η τοιαύτη του λαού εγκατάλει- δους φιλελευθεροποίησης, ώστε να αψις και φυγή. Tων λύκων επερχομένων ντέξει καλύτερα στη θύελλα που θα

T

H εξέγερση του Πολυτεχνείου

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

προκαλέσει η προδοσία. Oμως, η φύση του καθεστώτος δεν επιδέχεται τέτοιου είδους καλλωπισμούς. Στις 14 Nοεμβρίου διεξάγονται, εν είδει γενικής δοκιμής, φοιτητικές εκλογές μνο στην Πάτρα. Tο πανεπιστήμιο αυτ έχει επιλεγεί γιατί αντί για πρύτανη έχει πρεδρο έναν... απστρατο στρατηγ (!) και ως εκ τούτου θεωρείται απ τα πιο ασφαλή για τη χούντα. Tο φιάσκο πως είναι πρωτοφανές, καθώς η κάλπη «εξαφανίζεται» για δεκαπέντε λεπτά και οι αντιδικτατορικοί φοιτητές ανακαλύπτουν στα

καζανάκια των αφοδευτηρίων του πανεπιστημίου σταυρωμένα ψηφοδέλτια. H αποκάλυψη της νοθείας κινητοποιεί λους τους φοιτητές της χώρας και έτσι οι εκλογές στα υπλοιπα AEI, στις 20 Nοεμβρίου, λαμβάνουν χώρα εν μέσω συλλήψεων, τρομοκρατίας, αποχών, καταγγελιών. Tο σχέδιο της δικτατορίας αποτυγχάνει παταγωδώς, καθώς ουδείς αναγνωρίζει τα αποτελέσματα που ανακοινώνουν τα ργανα του καθεστώτος. Tώρα πλέον είναι αδύνατο να ανακοπεί η δυναμική του φοιτητικού κινή-

Πολυτεχνείο, Nοέμβριος 1973. Mέσα σε τρεις μέρες, η λαϊκή δυσαρέσκεια δεκαετιών, συμπυκνωμένη σε αισθήματα αποστροφής προς τη δικτατορία, έγινε εξέγερση. Φοιτητές και πλήθη λαού διαδηλώνουν εναντίον της χούντας (φωτ. κάτω: Aφοί Aναγνωστ"πουλοι).

Aθήνα, 4 Iουλίου 1972. Στιγμές ευφορίας για το δικτατορικ" καθεστώς. O υπουργ"ς Eξωτερικών των HΠA, Oυίλιαμ P"τζερς, επισκέπτεται την Aθήνα και συναντάται με τον δικτάτορα Παπαδ"πουλο. Θύελλα αντιδράσεων εκ μέρους του πολιτικού κ"σμου (φωτ.: N.Λ. Φλώρος).

ματος. Eτσι, ταν στις 16 Iανουαρίου 1973 η χούντα δίνει στη δημοσιτητα το προσχέδιο ενς Kαταστατικού Xάρτη για την Aνώτατη Παιδεία, η αντίδραση των φοιτητών είναι άμεση και δυναμική. H αποχή ταχύτατα γενικεύεται σε λα τα AEI της χώρας. Στις 10 Φεβρουαρίου εκδίδεται το νομοθετικ διάταγμα 1347/73, με το οποίο η χούντα δίνει στον εαυτ της το δικαίωμα να διακπτει την αναβολή και να στρατεύει αμέσως σους φοιτητές απέχουν απ τα μαθήματά τους. Στις 14 Φεβρουαρίου αστυνομικές δυνάμεις εισβάλλουν στο Πολυτεχνείο και ξυλοκοπούν δεκάδες φοιτητές και φοιτήτριες μπροστά στα μάτια των μελών της συγκλήτου, η οποία παραιτείται σύσσωμη το απγευμα της ίδιας μέρας. Eως τις 20 Φεβρουαρίου έχουν στρατευθεί, βάσει του νέου διατάγματος, 97 φοιτητές. Oι ελπίδες μως της χούντας να αποκεφαλίσει με τον τρπο αυτ το φοιτητικ κίνημα αποδεικνύονται φρούδες. Στις 21 Φεβρουαρίου, 4.000 φοιτητές κατακλύζουν το κτίριο της Nομικής, απ τα αμιφθέατρα ώς την ταράτσα, που σχηματίζουν με χαρτνια τη λέξη «Eλευθερία». Aπ ροφο σε ροφο οι έγκλειστοι φοιτητές επαναλαμβάνουν τον περίφημο ρκο: «Eμείς οι φοιτηταί των Aνωτάτων Eκπαιδευτικών Iδρυμάτων ορκιζμενοι εις το νομα της EλευθεKYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

9

H EΛΛAΔA 1970 –1980 ρίας να αγωνισθώμεν μέχρι τέλους διά την κατοχύρωσιν των ακαδημαϊκών ελευθεριών, του πανεπιστημιακού ασύλου, της ανακλήσεως λων των καταπιεστικών νμων και διαταγμάτων. Oρκιζμεθα συμπαράστασιν εις λον τον φοιτητικν κσμον της Eλλάδος, ο οποίος βασανίζεται. H βία και η τρομοκρατία δεν θα περάσουν. Zήτω ο φοιτητικς κσμος της Eλλάδος». Tα συνθήματα «Kάτω η χούντα», «Eλλάς Eλλήνων Φυλακισμένων», «Δεν περνά ο φασισμς» δονούν την καρδιά της Aθήνας. Eκατοντάδες άτομα συγκεντρώνονται γύρω απ τη Nομική. H αστυνομία τους απωθεί βίαια, αλλά ο κσμος συγκεντρώνεται πάλι και πάλι. Tη νύχτα, δεκάδες κεριά ανάβουν στην οδ Aκαδημίας, σε μια βουβή, αλλά εύγλωττη έκφραση συμπαράστασης προς τους έγκλειστους φοιτητές, οι οποίοι αποχωρούν απ το κτίριο αναίμακτα το απγευμα της επμενης ημέρας. H ηθική νίκη τους είναι τεράστια. Στις 20 Mαρτίου γίνεται νέα κατάληψη της Nομικής, αλλά πέντε ώρες μετά την έναρξή της ο πρύτανης Kωνσταντίνος Tούμπας καλεί τις αστυνομικές δυνάμεις του καθεστώτος να εισβάλουν στο κτίριο και να αιματοκυλήσουν τους περίπου 3.000 φοιτητές που βρίσκονται εκεί. Eκατοντάδες είναι οι τραυματίες και οι συλληφθέντες.

H πορεία προς την εξέγερση Tρεις μλις ημέρες αργτερα, στις 23 Mαρτίου, ο μετέπειτα Πρεδρος της Δημοκρατίας Kων. Tσάτσος γράφει προς τον Kων. Kαραμανλή, ο οποίος βρίσκεται στο Παρίσι, αναφερμενος στο φοιτητικ κίνημα: «Tελικώς, αυτ το πρώτο κίνημα αντιστάσεως, αν ευδοκιμήσει, θα ελέγχεται απ άλλας δυνάμεις, χι απ μας. Aυτήν την κατασκευήν νέων αριστερών δυνάμεων την επέτυχε η χούντα με τον άθλιον χειρισμν του φοιτητικού». Aπ τα τέλη Mαρτίου το φοιτητικ κίνημα εμφανίζει επιφανειακή ύφεση, αν και διάχυτη είναι η εντύπωση τι με την έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς θα πρέπει να αναμένεται έκρηξη. Στο μεταξύ μως, η χούντα κυριαρχεί άνετα στο πολιτικ επίπεδο. Eξουδετερώνει πανεύκολα το κίνημα του Nαυτικού πριν καν αυτ εκδηλωθεί, καταργεί με ένα ακμη νθο δημοψήφισμα τη μοναρχία, απολύει σχεδν λους τους πολιτικούς κρατούμενους, οργανώνει μέσω της EOKA B΄ τη δεύτερη αππειρα δολοφονίας του Mακαρίου (την πρώτη την είχε οργανώσει το 1970) στις 7 Oκτωβρίου – ευτυχώς πάλι ανεπιτυχώς. Aκριβώς την επομένη, στις 8 Oκτωβρίου, ο δικτάτορας Παπαδπουλος επιχειρεί την «πολιτικοποίηση» της χούντας, διορίζοντας κυβέρνηση ανδρεικέλων της με επικεφαλής τον Σπύρο Mαρκεζίνη και πρθεση να οργανώσει κάποια στιγμή νθες εκλογές, ώστε το καθεστώς να εμφανιστεί πλέον ως «λαοπρβλητο». H λύση Mαρκεζίνη αποτελεί την έμπρακτη απάντηση της δικτατορίας και στον Kωνσταντίνο Kαραμανλή, ο οποίος με δηλώσεις του στις 23 Aπριλίου σπάει τη σιωπή που είχε τηρήσει ακμη και κατά τη διάρκεια της κατάληψης της Nομικής και καλεί τη χούντα

Aπ" την κατάληψη του κτιρίου της Nομικής Σχολής Aθηνών στις 21-22 Φεβρουαρίου 1973. Aνεβασμένοι στην ταράτσα του κτιρίου, οι φοιτητές καλούν σε συμπαράσταση τους πολίτες της Aθήνας (φωτ.: N.Λ. Φλώρος).

«να καλέση τον βασιλέα, που συμβολίζει τη νομιμτητα και να παραχωρήση την θέσιν της εις μίαν ισχυράν και έμπειρον κυβέρνησιν. H κυβέρνησις αυτή, ασκούσα δι’ ωρισμένον χρνον εκτάκτους εξουσίας, θα δημιουργήση, μακράν απ πάθη και αντεκδικήσεις, τας συνθήκας που θα επιτρέψουν να λειτουργήσει η δημοκρατία εις την Eλλάδα...».

Eδώ Πολυτεχνείο! Στο μεταξύ, πως αναμενταν, η έναρξη της ακαδημαϊκής χρονιάς σηματοδοτεί την έναρξη κινητοποιήσεων, την περαιτέρω πολιτικοποίηση του φοιτητικού κινήματος που είχε εκδηλωθεί έντονα στη Nομική και την απρριψη του μαρκεζινικού πειράματος. H αναταραχή εντείνεται απ τις αρχές Nοεμβρίου, καθώς το δικτατορικ καθεστώς αρνείται να ικανοποιήσει το αίτημα για φοιτητικές αρχαιρεσίες και προβάλλει ως πιθανή ημερομηνία διεξαγωγής τους τη 15η Φεβρουαρίου 1974. Παρ’ λα αυτά, η κατάληψη του Πολυτεχνείου την ηλιλουστη Tετάρτη 14 Nοεμβρίου αρχίζει εντελώς αυθρμητα, χωρίς την απφαση κανενς οργάνου. Tη νύχτα βρίσκονται κλεισμέ-

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

νοι μέσα στο Πολυτεχνείο μνο περίπου 1.500 φοιτητές, ενώ λίγες εκατοντάδες άτομα είναι αυτά που συρρέουν απέξω. Tην Πέμπτη, μως, τα πράγματα αλλάζουν. H συγκρτηση Συντονιστικής Eπιτροπής με εκπροσώπους 13 απ τις 15 σχολές της Aθήνας, η λειτουργία ισχυρού ραδιοφωνικού σταθμού που ακούγεται σε λη σχεδν την Aθήνα και η συρροή χιλιάδων λαού που εκφράζει με κάθε τρπο τη συμπαράστασή του προς τους φοιτητές, που και αυτοί έχουν πλέον γίνει χιλιάδες, μεταβάλλουν ριζικά το τοπίο. Tαυτχρονα καταλαμβάνονται τα Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας. Tην Παρασκευή 16 Nοεμβρίου χι μνο το κέντρο της Aθήνας, αλλά και πολλά ακμη τμήματά της παρουσιάζουν την ψη ξεσηκωμένης πλης. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι είναι στους δρμους και διαδηλώνουν ή χειροκροτούν τους διαδηλωτές, ενώ απ πολλά παράθυρα ακούγονται τα ραδιφωνα να μεταδίδουν στη διαπασών τις εκπομπές του πομπού του Πολυτεχνείου. Aπ τις 7.30 το βράδυ αρχίζουν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της αστυνομίας για την απομάκρυνση του κσμου απ την περιοχή του Πολυτεχνείου. O κσμος, μεθυσμένος απ την ξεχασμένη για πολλά χρνια γεύση ελευ-

θερίας, δεν υποχωρεί. Δακρυγνα, γκλομπ και σφαίρες της αστυνομίας αναλαμβάνουν δράση. Oι διαδηλωτές στήνουν οδοφράγματα για να εμποδίσουν την επέλαση των πραιτωριανών

Aθήνα, Φεβρουάριος 1973. Eιδική μεταχείριση επιφυλάσσουν οι αστυνομικές δυνάμεις της δικτατορίας στους πολίτες που συμπαρίστανται στους εξεγερμένους φοιτητές της Nομικής (φωτ.: N.A. Φλώρος).

Παπαδ"πουλος – Iωαννίδης. O δικτάτορας και ο διοικητής της διαβ"ητης EΣA, "ταν ακ"μα οι σχέσεις τους ήταν ανέφελες. Στο τέλος, για να ολοκληρωθεί ο κύκλος της προδοσίας, ο δεύτερος θα ανατρέψει τον πρώτο και θα φτάσει η χώρα στο έσχατο σκαλοπάτι της ήττας και της καταισχύνης (φωτ. Aφοί Φλώρου).

του καθεστώτος. Πέφτουν οι πρώτοι νεκροί. Aιμφυρτοι μεταφέρονται στο Πολυτεχνείο οι πρώτοι τραυματίες. Oμως χιλιάδες νέοι παραμένουν στις επάλξεις. O ραδιοσταθμς του Πολυτεχνείου δίνει τον παλμ, καθώς ζητάει απ τον κσμο αίμα, φάρμακα και γάζες, υπ τον ήχο των πυροβλων πλων και των σειρήνων των ασθενοφρων: «Eδώ Πολυτεχνείο! Eδώ Πολυτεχνείο! Eλληνικέ λαέ, το Πολυτεχνείο θα μείνει το προπύργιο και η εστία του αγώνα. Oλος ο λας να συσπειρώνεται γύρω απ τους χώρους του Πολυτεχνείου, να παραμείνει στους δρμους της Aθήνας και να κατεβεί στους δρμους κάθε μεγάλης πλης της Eλλάδας. Tο Πολυτεχνείο είναι οχυρωμένο με τα στήθη των φοιτητών… O αγώνας μας είναι κοινς. Eίναι αγώνας αντιχουντικς. Eίναι αγώνας αντιδικτατορικς. Eίναι αγώνας αντιιμπεριαλιστικς. Kάτω η δικτατορία! Zήτω η δημοκρατία!». Eχει έρθει η ώρα των τανκς. Στις 2 παρά τέταρτο της νύχτας της Παρασκευής προς Σάββατο φτάνουν μπροστά στην πύλη του Πολυτεχνείου. Oι εκπομπές του σταθμού έχουν πλέον τραγικ τνο: «Eίμαστε άοπλοι! Eίμαστε άοπλοι! Oι φοιτητές βρίσκονται απέναντι στα τανκς. Oι φαντάροι είναι αδέλφια μας, δεν θα μας πυροβολήσουν. Aγωνιζμαστε για μια καλύτερη και ελεύθερη Eλλάδα. Nα καθορίζουμε μνοι μας τις τύχες του λαού μας. Aγωνιζμαστε για τη λευτεριά αυτού

του τπου. Eλληνικέ λαέ, έξω απ το Πολυτεχνείο βρίσκονται τανκς και έχουν στραμμένες τις μπούκες των κανονιών τους στα παιδιά σου. Aυτή τη στιγμή, ελληνικέ λαέ, μπορείς να διαπιστώσεις πώς μας κατάντησαν οι Aμερικάνοι. Δεν πρέπει να χυθεί ελληνικ αίμα. Oχι άλλο αίμα!». Oμως τα πληρώματα των τανκς δεν τα αποτελούν φαντάροι. Tα αποτελούν επαγγελματικά στελέχη του στρατού, αδίστακτα ργανα της χούντας. Oι εκκλήσεις των φοιτητών δεν τους συγκινούν. Xωρίς δισταγμ, γύρω στις 3 τα χαράματα του Σαββάτου, 17 Nοέμβρη, το τανκ της αιώνιας καταισχύνης γκρεμίζει την πύλη του Πολυτεχνείου. Oι βάρβαροι περνούν. Σαν χιτλερικά Tάγματα Eφδου οι πραιτωριανές δυνάμεις του καθεστώτος, κυρίως της EΣA και των ΛOK, ξυλοκοπούν, τραυματίζουν και συλλαμβάνουν εκατοντάδες φοιτητές και στη συνέχεια επιδίδονται σε ένα χυδαίο πλιάτσικο, γεμίζοντας τις τσέπες τους με χρήματα, τσιγάρα, σοκολάτες ή άλλα τρφιμα που είχε πετάξει ο κσμος στους έγκλειστους φοιτητές. Στα νοσοκομεία, ργανα της χούντας προπηλακίζουν, χτυπούν ή συλλαμβάνουν τραυματίες που μεταφέρονται εκεί. Tο πρωί του Σαββάτου ο δικτάτορας Παπαδπουλος κηρύσσει και πάλι επισήμως στρατιωτικ νμο. «Tα γεγοντα των τελευταίων ημερών απέδειξαν την ύπαρξιν συνωμοσίας των εχθρών της

Δημοκρατίας(!)» ισχυρίζεται με απύθμενο θράσος στο σχετικ διάγγελμά του. Aνάλογη η στάση και του πρωθυπουργού–ανδρείκελου Σπ. Mαρκεζίνη, ο οποίος μεταβαίνει την Tρίτη 20 Nοεμβρίου στο Πεντάγωνο προς «ενημέρωση» και κατπιν δηλώνει μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες προς τους στρατιωτικούς ηγέτες της σφαγής: «Eισηγούμενος προς τον πρεδρον της Δημοκρατίας (σ.σ. εννοεί τον δικτάτορα), κατά το Σύνταγμα αρμδιον να κηρύξει τον στρατιωτικον νμο, είχον πλήρη συνείδησιν της πολιτικής σημασίας της εισηγήσεώς μου… Nα έχετε συνείδησιν ήσυχον τι επιτελείτε το καθήκον σας, ίσως δις, ως να επολεμούσατε με εξωτερικν εχθρν(!)… O εχθρς του Eθνους και της Δημοκρατίας δεν θα περάση. Kαι πάλιν εμείς θα είμεθα οι νικηταί». Δεν θα περάσει ούτε εβδομάδα απ τις δηλώσεις αυτές και ο Σπύρος Mαρκεζίνης θα έχει εκ νέου επανέλθει στο πολιτικ περιθώριο, τελεσίδικα. Στις 3.30 τα χαράματα της Kυριακής, 25 Nοεμβρίου, τα τανκς κυλούν και πάλι στους δρμους της Aθήνας. Aυτή τη φορά για να ανατρέψουν τον δικτάτορα Παπαδπουλο κατ’ εντολήν του αιμοσταγούς διοικητή της EΣA Δ. Iωαννίδη και να υλοποιήσουν σε λίγους μήνες τη μεγαλύτερη προδοσία στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους – το σχέδιο που θα φέρει την Tουρκία ως δύναμη κατοχής της μισής Kύπρου.

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

11

H EΛΛAΔA 1970 –1980

Tου Πέτρου Παπακωνσταντίνου έσα στο μικρ ιδιωτικ αεροπλάνο του Γάλλου προέδρου Bαλερί Zισκάρ ντ’ Eστέν, που τον μετέφερε εσπευσμένα –νύχτα της 23ης προς 24η Iουλίου 1974– απ το Παρίσι στην Aθήνα, που τον περίμενε ως απ μηχανής θε , ο Kων. Kαραμανλής ήταν βυθισμένος σε σκέψεις. Oύτε η δικαιολογημένη επιθυμία για υστεροφημία απ τον άνθρωπο που είχε υποχρεωθεί να φύγει νύχτα, έντεκα χρ νια νωρίτερα, απ το αεροδρ μιο του Eλληνικού και τώρα επέστρεφε ως παράκλητος σχεδ ν λου του πολιτικού κ σμου· ούτε το παραλήρημα του απίστευτου πλήθους, απ το Eλληνικ έως το Σύνταγμα, που φώναζε ρυθμικά το νομά του· ούτε η εν λευκώ παράδοση της εξουσίας απ τον «πρ εδρο» της χούντας, στρατηγ Φαίδωνα Γκιζίκη, δεν μετρίασαν το σκεπτικισμ του έμπειρου πολιτικού, που γνώριζε καλά π σο μικρή είναι η απ σταση ανάμεσα στον θρίαμβο και την πανωλεθρία σε στιγμές εθνικής κρίσης και πολιτικής θύελλας. O δρ μος για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας δεν ήταν, για τον K. Kαραμανλή, στρωμένος με ροδοπέταλα, αλλά με νάρκες. Tις πρώτες κρίσιμες εβδομάδες, τρεις νάρκες ήταν οι πιο επικίνδυνες: Kατ’ αρχάς, η κληρονομημένη απ τη χούντα ηγεσία του στρατού. Eπειτα, ο άμεσα διαγραφ μενος κίνδυνος νέων, βαρύτερων απωλειών στο εθνικ πεδίο – χι μ νο στην Kύπρο αλλά και στο Aιγαίο, που η Tουρκία καραδοκούσε να ανατρέψει το στάτους κβο. Tέλος, το ενδεχ μενο να ξεφύγει ο έλεγχος των εξελίξεων απ τον αστικ πολιτικ κ σμο και να περάσει στο «πεζοδρ μιο», στις εν πολλοίς ανεξέλεγκτες, «στοιχειακές» δυνάμεις του λαού και (ιδίως) της νεολαίας, που κατέκλυζαν καθημερινά τους δρ μους και τις πλατείες με έντονα ριζοσπαστικά – αντιμπεριαλιστικά συνθήματα. Tο πρ σφατο παράδειγμα της Πορτογαλίας, που η κατάρρευση της φασιστικής δικτατορίας, με την «Eπανάσταση των γαριφάλων», είχε οδηγήσει τη χώρα, εν είδει συμπιεσμένου ελατηρίου που απελευθερώνεται, στο άλλο άκρο του πολιτικού φάσματος, ήταν αρκετ για να τροφοδοτεί με σκοτεινές έγνοιες τον συντηρητικ πολιτικ . O σχηματισμ ς της «κυβέρνησης εθνικής εν τητας», αντικατοπτρίζει πιστά την πολιτική στρατηγική του K. Kαραμανλή για τον χαρακτήρα της μεταπολίτευσης: ο βασικ ς κορμ ς της κυβέρνησης απαρτιζ ταν απ στελέχη της προδικτατορικής EPE πιστά στον ίδιο –μ νο ο Παναγιώτης Kανελλ πουλος, ο τελευταίος προδικτατορικ ς αρχηγ ς του κ μματος, απέρριψε τη θέση του αντιπροέδρου που του προτάθηκε, χολωμένος που η εξουσία παραδ θηκε στον K. Kαραμανλή, παρά την αρχική πρ θεση των στρατιωτικών να χρίσουν πρωθυπουργ τον ίδιο. Δύο νευραλγικά υπουργεία, το Eθνικής Aμύνης και το Δημοσίας Tάξεως, παραδ θηκαν σε δύο ακραιφνείς δεξιούς πολιτικούς –της εμπιστοσύνης, πάντως του K. Kαραμανλή– τους Eυ. Aβέρωφ και Σ λωνα Γκίκα, σε μια εμφανή προσπάθεια καθησυχασμού των στρατιωτικών, ενώ το επίσης κρίσιμο υπουργείο Eσωτερικών ανατέθηκε στον δεδηλωμένο καραμανλικ –και φιλοβασιλικ – Γ. Pάλλη. Aρκετά υπουργεία δ θηκαν σε πολιτικούς προερχ μενους απ τη δεξιά πτέρυγα της Eνωσης Kέντρου, ο επικεφα- σφυκτικά στενά πλαίσια που την περι λής της οποίας, Γ. Mαύρος, ανέλαβε την ριζαν κατά τα μετεμφυλιακά χρ νια. αντιπροεδρία της κυβέρνησης και το υ- Σταθμοί σ’ αυτήν την πορεία ήταν το πουργείο Eξωτερικών. Aντιθέτως, απο- κλείσιμο του στρατοπέδου πολιτικών εκλείστηκαν απ την κυβέρνηση «εθνικής ξορίστων της Γυάρου και η αμνήστευση εν τητας», τ σο η κομμουνιστική Aρι- λων των πολιτικών κρατουμένων στερά σο και η υπ τον Aνδρέα Πα- –πρώτη πράξη της νέας κυβέρνησης– η πανδρέου αριστερή πτέρυγα της Eνω- νομιμοποίηση του KKE στις 23 Σεπτεμσης Kέντρου. βρίου, ύστερα απ 27 χρ νια διωγμών Παρ’ λα αυτά, γρήγορα έγινε φανερ και κατατρεγμών και η αναγγελία δημο τι ο K. Kαραμανλής που γύρισε απ το ψηφίσματος για την οριστική επίλυση Παρίσι δεν ήταν ο Kαραμανλής της προ- του πολιτειακού, στο οποίο ο K. Kαραδικτατορικής EPE. Eίτε απ πεποίθηση μανλής επέλεξε στάση αυστηρής ουδετεείτε απ ανάγκη είτε και απ τα δύο, ρ τητας. Παράλληλα, με αργά αλλά προχώρησε σε ρηξικέλευθα μέτρα, που σταθερά βήματα, δρομολογήθηκε η «κάώθησαν την εύθραυστη ακ μα Eλληνική θαρση», με τον εκτοπισμ των πρωταιΔημοκρατία πολύ μακρύτερα απ τα α- τίων της δικτατορίας στην Tζια, αρχικά,

M

H αποκατάσταση της Δημοκρατίας

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

και ύστερα στον Kορυδαλλ , και με την αντικατάσταση της ανώτατης ηγεσίας του στρατεύματος. Σε λιγ τερο απ πέντε μήνες, ο K. Kαραμανλής έχει σταθεροποιήσει αποφασιστικά τη θέση του: ο πολυκομματισμ ς έχει αποκατασταθεί, με τη δημιουργία της «Nέας Δημοκρατίας», του ΠAΣOK, της Eνωσης Kέντρου και με την αποκατάσταση της ν μιμης λειτουργίας των δύο KK.

Eκλογική επικράτηση Tο κ μμα του K. Kαραμανλή επικράτησε σαρωτικά στις εκλογές της 17ης Nοεμβρίου αποσπώντας, υπ το κρά-

τος και του διλήμματος «Kαραμανλής ή τανκς», το 54,37% των ψήφων, ποσοστ ρεκ ρ στη μεταπολεμική Eλλάδα. H κατ’ εξοχήν ευνοούμενη απ τον Kαραμανλή για το ρ λο της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Eνωση Kέντρου, κατέκτησε ντως τη δεύτερη θέση με το 20,42%, ενώ το ριζοσπαστικ ΠAΣOK της εποχής του «ζιβάγκο» καθηλώθηκε στο 13,58% –και ο A. Παπανδρέου, απογοητευμένος, σκέφτηκε προς στιγμήν να συνεχίσει την ακαδημαϊκή του καριέρα στις HΠA. Tέλος, η κατ’ νομα μ νο «Eνωμένη Aριστερά» περιορίζεται στο 9,45%, τη χειρ τερη μεταπολεμική εκλογική επίδοσή της. Λίγο αργ τερα, στις 8 Δεκεμβρίου, ο K. Kαραμαν-

Iούλιος 1974. H κυβέρνηση Eθνικής Eντητας, στην αίθουσα συνεδριάσεων του Yπουργικού Συμβουλίου στη Bουλή, σε απαρτία. O K. Kαραμανλής, αριστερά, πλαισιωμένος απ τους Ξ. Zολώτα και Γ. Pάλλη. Kάτω: Aεροδρμιο Eλληνικού, νύχτα 23ης προς 24η Iουλίου 1974. O K. Kαραμανλής βγαίνει απ το αεροπλάνο που του διέθεσε ο πρεδρος της Γαλλίας Zισκάρ ντ’ Eστέν για να έλθει επειγντως στην Aθήνα.

Aθήνα, βράδυ της 23ης Iουλίου 1974. Πανηγυρισμοί στην Aθήνα μετά την είδηση της πτώσης της δικτατορίας Iωαννίδη και της αναζήτησης πολιτικής λύσης (φωτ.: Aρχείο Iδρύματος Kωνσταντίνος Γ. Kαραμανλής).

λής απαλλάσσεται απ την απειλή εν ς εν δυνάμει αποσταθεροποιητικού π λου εξουσίας, καθώς στο δημοψήφισμα για το πολιτειακ ο ελληνικ ς λα ς αποφαίνεται με το μη επιδεχ μενο αμφισβήτησης 69,2% υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. H καραμανλική μεταπολίτευση ολοκληρώθηκε, στο πολιτικ επίπεδο, το καλοκαίρι του 1975. Στις 7 Iουνίου εγκρίθηκε απ τη Bουλή, με τις 208 ψήφους των βουλευτών της Nέας Δημοκρατίας, το νέο Σύνταγμα της χώρας, που θέσπιζε ένα είδος προεδρευ μενης δημοκρατίας. Στα περισσ τερα σημεία του, ο νέος καταστατικ ς χάρτης εμπνε ταν απ τη λογική του Συντάγματος της Δυτικής Γερμανίας, αν και οι εκτεταμένες αρμοδι τητες που παρείχε στον Πρ εδρο της Δημοκρατίας, ιδίως σε ,τι αφορά τη διάλυση της Bουλής και την κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, και οι περιορισμοί στο συνδικαλιστικ δικαίωμα, του δίνουν μια πατερναλιστική- αυταρχική χροιά. Δώδεκα μέρες αργ τερα, εκλέγεται απ τη Bουλή Πρ εδρος της Δημοκρατίας ο ακαδημαϊκ ς και προσωπικ ς φίλος του πρωθυπουργού Kων. Tσάτσος – η Eνωση Kέντρου και η EΔA είχαν προτείνει τον Π. Kανελλ πουλο, ενώ ΠAΣOK και KKE ψήφισαν λευκ . Tους επ μενους μήνες, ολοκληρώθηκε με ταχύτατους ρυθμούς η «κάθαρση», περιορισμένη στον στεν κύκλο των πρωταιτίων της 21ης Aπριλίου και των αρχιβασανιστών, ύστερα απ την απ φαση του Aρείου Πάγου να χαρακτηρίσει «στιγμιαίο» το αδίκημα του πραξικοπήματος. Στη δίκη των πρωται-

τίων, η «τρ ικα» Παπαδ πουλου–Παττακού–Mακαρέζου καταδικάστηκαν απ το Eφετείο –υπ την προεδρία του I. Nτεγιάννη– εις θάνατον, απ φαση που θα μετατραπεί απ τον K. Kαραμανλή σε ισ βια κάθειρξη. Eίχε προηγηθεί το «πραξικ πημα της πιτζάμας», μια απεγνωσμένη απ πειρα ολίγων ιωαννιδικών να καταλάβουν κάποιες μονάδες του στρατού και να διαπραγματευθούν την αμνήστευση των χουντικών.

H έξοδος απ το NATO Στο ναρκοπέδιο της εξωτερικής πολιτικής, η κυβέρνηση εθνικής εν τητας υποχρεώθηκε να «δεχθεί» την απώλεια του 40% της Kύπρου με τον «Aττίλα II», που εξελίχθηκε επί των ημερών της. Kαθώς μια στρατιωτική αντιπαράθεση με την Tουρκία θα ήταν, υπ τις δεδομένες συνθήκες, ολέθρια για την Eλλάδα, ο K. Kαραμανλής υποχρεώθηκε να ποντάρει αποκλειστικά στο πολιτικ πεδίο. Σε μια εντυπωσιακή, για συντηρητικ πολιτικ , κίνηση ο πρωθυπουργ ς απέσυρε, στις 14 Aυγούστου του 1974, την Eλλάδα απ το στρατιωτικ σκέλος του NATO. Στο εσωτερικ μέτωπο, «η αποχώρηση απ το NATO ήταν το άνοιγμα της βαλβίδας για τη διαφυγή της εκρηκτικά συσσωρευμένης λαϊκής αγανακτήσεως» εναντίον των Aμερικανών, πως με αφοπλιστική ειλικρίνεια αναγνωρίζεται στα Aρχεία του Iδρύματος Kαραμανλή. Mακροπρ θεσμα, μως, ο K. Kαραμανλής είδε ως μοναδική οδ για τη θωράκιση του εθνικού χώρου την έντα-

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

13

H EΛΛAΔA 1970 –1980 εν ς «επαρχιώτικου» καπιταλισμού, αγκυλωμένου απ πελατειακές σχέσεις με την εκάστοτε πολιτική εξουσία.

Πορεία προς EOK

9 Iουνίου 1975. O πρωθυπουργς Kων. Kαραμανλής υπογράφει το νέο Σύνταγμα της Eλλάδας (φωτ.: K. Mεγαλοκονμου).

Mια χειραψία που σφράγισε συμβολικά το τέλος μιας εποχής που η αρχή της ανάγεται πολλά χρνια πριν απ την απριλιανή δικτατορία. O Kων. Kαραμανλής έχει μλις ορκισθεί πρωθυπουργς και δέχεται τα συγχαρητήρια του Φ. Γκιζίκη, προέδρου μιας δημοκρατίας που αιωρείται ακμη, αμήχανη και χωρίς ταυττητα.

ξη της χώρας, ως ισ τιμο μέλος, στην EOK. Σπονδυλική στήλη της εξωτερικής πολιτικής του K. Kαραμανλή ήδη απ το 1959, η ευρωπαϊκή στρατηγική ενσάρκωνε τις ελπίδες του ισχυρ τερου τμήματος του οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου για την έξοδο της χώρας απ το περιθώριο και την αναρρίχησή της στην «πρώτη ταχύτητα» του δυτικού κ σμου. H πολιτική φιλοσοφία της «φωτισμένης, ευρωπαϊκής

Δεξιάς» αποτυπώθηκε και στην οικονομική–κοινωνική πολιτική του K. Kαραμανλή, η οποία την πρώτη διετία της πρωθυπουργίας του σφραγίστηκε απ μέτρα ενίσχυσης των κατώτερων εισοδημάτων και επέκτασης του οικονομικού ρ λου του κράτους. Oρισμένες επιλογές του, πως η επιβολή έκτακτης φορολογικής εισφοράς ύψους 10 δισεκατομμυρίων στα μεγάλα εισοδήματα για τις ανάγκες της εθνικής άμυνας και

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

οι εθνικοποιήσεις του συγκροτήματος Aνδρεάδη, των αστικών συγκοινωνιών και των διυλιστηρίων Aσπροπύργου, το 1976, θα προκαλέσουν έντονες αντιδράσεις του Συνδέσμου Eλληνικών Bιομηχανιών, ο οποίος θα χρεώσει στον K. Kαραμανλή και στον υπουργ Συντονισμού Παν. Παπαληγούρα ψιμη... «σοσιαλμανία», αν και στην πραγματικ τητα δεν επρ κειτο παρά για καθυστερημένα μέτρα εξορθολογισμού

Στα μέσα του 1976, ο K. Kαραμανλής είχε πετύχει τους άμεσους στ χους του: O στρατ ς, υπ τον έλεγχ του πλέον, είχε αποσυρθεί οριστικά στους στρατώνες και η Aριστερά, στο συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστ της, είχε ενσωματωθεί στο κοινοβουλευτικ παιχνίδι. Aπ λυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού, εγκαινίασε μια δεξιά στροφή τ σο στην εσωτερική σο και στην εξωτερική πολιτική, με κύριο στ χο την «πειθαρχημένη» πορεία προς την EOK. Στο οικονομικ πεδίο εγκαινιάστηκε μια περίοδος λιτ τητας, συνοδευ μενη απ αυταρχικά μέτρα κατά του απεργιακού δικαιώματος, με αποκορύφωμα τον διαβ ητο ν μο 330, με τον οποίο ο υπουργ ς Aπασχ λησης Kων. Λάσκαρης φιλοδ ξησε, κατά δήλωσή του, να καταργήσει την πάλη των τάξεων –για να προκαλέσει, μως, το πιο εκτεταμένο και βίαιο απεργιακ κύμα της μεταπολίτευσης. Παράλληλα, άρχισε η προσπάθεια αποκατάστασης των στρατιωτικών δεσμών με το NATO, η οποία έμελλε να ολοκληρωθεί αργ τερα, επί πρωθυπουργίας Γ. Pάλλη, με την πλήρη επανένταξη. Διαισθαν μενος την προϊούσα φθορά της παράταξής του, ο πρωθυπουργ ς προχώρησε σε πρ ωρες εκλογές, στις 20 Oκτωβρίου του 1977, ελπίζοντας τι θα ανανέωνε την κοινοβουλευτική του αυτοδυναμία χάρη στο εκλογικ σύστημα της υπερ-ενισχυμένης αναλογικής. H νίκη του θα αποδειχθεί πύρρεια: H Nέα Δημοκρατία αναδείχθηκε μεν πρώτο κ μμα, με 41,85%, αλλά σημειώνοντας απώλεια δώδεκα ποσοστιαίων μονάδων μέσα σε λιγ τερο απ τρία χρ νια. Aκ μα χειρ τερα, το δικομματικ σύστημα N.Δ.–E.K., που ήλπιζε να διαμορφώσει ο αρχιτέκτονας της μεταπολίτευσης, καταρρέει, καθώς η Eνωση Kέντρου του Γ. Mαύρου συγκεντρώνει μ λις 11,95%, ενώ αξιωματική αντιπολίτευση αναδεικνύεται το ριζοσπαστικ ΠAΣOK του A. Παπανδρέου. Στο χώρο της Aριστεράς, ηγεμονική δύναμη αναδεικνύεται το «ορθ δοξο» KKE του Xαρ. Φλωράκη, ενώ η μετριοπαθέστερη «Συμμαχία» (με κορμ το KKE εσωτερικού) καταβαραθρώνεται στο 2,72%. O K. Kαραμανλής αντέδρασε επιταχύνοντας τη διάλυση του Kέντρου με την τακτική της «διεύρυνσης» της Nέας Δημοκρατίας, και εξασφαλίζοντας με τον τρ πο αυτ «μεταγραφές» βουλευτών, χάρη στις οποίες θα εκλεγεί πρ εδρος της Δημοκρατίας, αφήνοντας στον Γ. Pάλλη τον Γολγοθά της επ μενης εκλογικής αναμέτρησης. Παράλληλα, επικέντρωσε λη του τη δραστηρι τητα στην επιτάχυνση της ένταξης της χώρας στην EOK με στ χο να δημιουργηθούν τετελεσμένα για την ποια μελλοντική κυβέρνηση. Oι προσπάθειές του δικαιώθηκαν στις 28 Mαΐου του 1979, ημέρα που υπογράφεται στο Zάππειο η συμφωνία πλήρους και ισ τιμης ένταξης της Eλλάδας στην Eυρωπαϊκή Kοιν τητα – μια πράξη που αποτέλεσε, πολιτικά και συμβολικά, τη θριαμβευτική αυλαία της καραμανλικής μεταπολίτευσης.

O K. Kαραμανλής με τον πρ εδρο των HΠA, Tζίμι Kάρτερ, στον κήπο του Λευκού Oίκου (φωτ.: Aφοί Φλώρου).

Tου Eυάνθη Xατζηβασιλείου Δρ Iστορίας Πανεπιστημίου Λονδίνου

Λονδίνο, Oκτώβριος 1975. O K. Kαραμανλής με τον Bρεταν ομ λογ του, Xάρολντ Oυίλσον, στον αριθμ 10 της Nτάουνινγκ Στριτ (φωτ.: Press Association).

1974–1980: Nέα εξωτερική πολιτική

ετά τη μεταπολίτευση, η ελληνική διπλωματία αντιμετώπισε πληθώρα προβλημάτων, κυρίως στην αντιπαράθεση με την Tουρκία, στην Kύπρο και στο Aιγαίο. Παράλληλα, έπειτα απ την επτάχρονη διπλωματική απομνωση, η Aθήνα φειλε να εναρμονίσει την πολιτική της με το διεθνές περιβάλλον της ύφεσης, να αναζητήσει ένα νέο σημείο ισορροπίας στις σχέσεις με τις HΠA, να προωθήσει το στχο της ένταξης στην EOK, αλλά και να δραστηριοποιηθεί στις σχέσεις με τον ανατολικ συνασπισμ και τον Tρίτο Kσμο. Aντιμέτωπες με τούτο το συνδυασμ προβλημάτων, προκλήσεων και ευκαιριών, οι κυβερνήσεις K. Kαραμανλή (1974-80) και Γ. Pάλλη (1980-81), με υπουργούς Eξωτερικών τους Δ. Mπίτσιο (1974-77), Π. Παπαληγούρα (1977-78), Γ. Pάλλη (1978-80) και K. Mητσοτάκη (1980-81) προχώρησαν σε μια ευρεία αναμρφωση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. H κλιμάκωση της τουρκικής πίεσης στο Aιγαίο, μετά την τουρκική εισβολή στην Kύπρο, δημιουργούσε ένα νέο πρβλημα ασφάλειας για την Eλλάδα. H αμφισβήτηση απ την Aγκυρα –εκτς της υφαλοκρηπίδας– του εναέριου χώρου του Aιγαίου, του δικαιώματος της Eλλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα ή να εξοπλίσει τα νησιά στο πεδίο του πολεμικού υλικού. Eτσι, του ανατολικού Aιγαίου, καθώς και οι αποκαταστάθηκε η ισορροπία στρααπειλητικές δηλώσεις Tούρκων επισή- τιωτικών δυνάμεων στο Aιγαίο. Oι δύο μων, ώθησαν την ελληνική κυβέρνηση χώρες βρέθηκαν στα πρθυρα του πονα αναδιοργανώσει την άμυνα της χώ- λέμου, ταν το καλοκαίρι του 1976, η ρας, να ανανεώσει το στρατιωτικ υλι- Tουρκία απέστειλε το ερευνητικ σκάκ και των τριών Oπλων και να ιδρύ- φος «SISMIK I» (πρώην «Xρα») για σει πολεμικές βιομηχανίες που θα μεί- παράνομες έρευνες στην ελληνική υωναν την εξάρτηση απ το εξωτερικ φαλοκρηπίδα. Ωστσο, η έγκαιρη κι-

M

νητοποίηση των ελληνικών δυνάμεων, η ελληνική προσφυγή στο Συμβούλιο Aσφαλείας, σε συνδυασμ με την απειλή του K. Kαραμανλή προς τους Aμερικανούς τι η κρίση δεν θα έμενε στο επίπεδο των ελληνοτουρκικών σχέσεων, αλλά θα γενικευταν (με πιθανή ανάμιξη και του ανατολικού συνασπισμού), υποχρέωσαν την Aγκυρα να α-

νακαλέσει το σκάφος της. Tον Iανουάριο του 1975, η ελληνική κυβέρνηση πρτεινε στην Aγκυρα την παραπομπή του θέματος της υφαλοκρηπίδας στο Διεθνές Δικαστήριο της Xάγης (πρταση στην οποία η Eλλάδα εμμένει έως σήμερα). H Tουρκία βρέθηκε σε δύσκολη θέση, καθώς ήταν δύσκολο να απορρίψει μια τέτοια διαδικασία· ωστσο, ενώ

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

15

H EΛΛAΔA 1970 –1980 Aριστερά: O K. Kαραμανλής με τον γ.γ. του NATO, Γι ζεφ Λουνς, το 1974 στις Bρυξέλλες, λίγο πριν απ την αποχώρηση της Eλλάδας απ το στρατιωτικ σκέλος της Συμμαχίας (φωτ.: Camera Press). Δεξιά: Mε τον Σοβιετικ ηγέτη, Λεονίντ Mπρέζνιεφ, κατά την επίσκεψή του στη M σχα, στις 3 Oκτωβρίου 1979.

φραστικά αποδεχταν την παραπομπή στο Δικαστήριο, παρενέβαλε διαρκώς διαδικαστικά προσκμματα και απέτρεπε τη δικαστική κρίση. Συναντήσεις του K. Kαραμανλή με τους Tούρκους ομολγους του Σουλεϊμάν Nτεμιρέλ (Bρυξέλλες, Mάιος 1975) και Mπουλέντ Eτσεβίτ (Mοντραί, Mάρτιος 1978), καθώς και η σύναψη του Πρακτικού της Bέρνης, το φθινπωρο του 1976, δεν μετέβαλαν την τουρκική αυτή στάση. Tο 1978, δεν συζητήθηκε μια ελληνική προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο, καθώς τούτο δεν έχει δικαίωμα να επιληφθεί διαφοράς χωρίς τη σύμφωνη γνώμη λων των εμπλεκμενων πλευρών (και έλειπε η συναίνεση της Tουρκίας). Aκολούθησαν διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο χωρών σε επίπεδο γενικών γραμματέων των υπουργείων Eξωτερικών, οι οποίες μως δεν οδήγησαν σε διευθέτηση της διαφοράς.

Eλλάδα – Δύση Mετά το δραματικ καλοκαίρι του 1974, η ελληνική κυβέρνηση θέλησε επίσης να θέσει τις σχέσεις της με τις HΠA σε νέες βάσεις. Aλλωστε, και η επιλογή της ένταξης στην EOK σχετιζταν, μεταξύ άλλων, και με τη συνειδητή προσπάθεια της Aθήνας για μείωση της εξάρτησης απ την Oυάσιγκτον. O K. Kαραμανλής, σε επικοινωνίες του με την αμερικανική ηγεσία, τνιζε την ανάγκη να ασκηθεί πίεση στην Tουρκία, ώστε να συμβάλει αυτή στη λύση του Kυπριακού και να δεχθεί τη δικαστική επί-

λυση του προβλήματος της υφαλοκρηπίδας. Eπιπλέον, η Eλλάδα έθεσε το θέμα του νομικού καθεστώτος των αμερικανικών βάσεων στη χώρα, για το οποίο διενεργήθηκαν επίπονες διαπραγματεύσεις, χωρίς μως, μέχρι το 1981, να επιτευχθεί οριστική συμφωνία. Tον Aπρίλιο του 1976, μετά τη σύναψη αμερικανοτουρκικής αμυντικής συμφωνίας που προέβλεπε την παροχή αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας προς την Aγκυρα, η ελληνική πλευρά πέτυχε τη σύναψη ανάλογου ελληνοαμερικανικού «Kειμένου Aρχών», που προέβλεπε την παροχή υλικού και στην Eλλάδα, στη βάση του 7:10 - εξασφαλίζοντας έτσι τη διατήρηση της ισορροπίας δυνάμεων στο Aιγαίο. Ωστσο, η Oυάσιγκτον αποδείχθηκε απρθυμη ή αδύναμη να ασκήσει ουσιαστική πίεση στην Tουρκία για επίλυση του Kυπριακού, ακμη και μετά την εκλογή, το 1976, ενς νέου προέδρου, του Tζίμμυ Kάρτερ. Mάλιστα, το 1978, οι HΠA, παρά τις έντονες αντιδράσεις της Aθήνας, εγκατέλειψαν το εμπάργκο πλων προς την Tουρκία. Oι ελληνονατοϊκές σχέσεις καθορίστηκαν απ την αποχώρηση της Eλλάδας απ το στρατιωτικ σκέλος της Συμμαχίας, τον Aύγουστο του 1974, μετά την τουρκική εισβολή στην Kύπρο. H απφαση αυτή αργτερα επικρίθηκε, αφού έτσι η Tουρκία μετατρεπταν στο μνο πλήρες μέλος της Συμμαχίας στην περιοχή. Σύμφωνα μως με τον K. Kαραμανλή, ήταν η μνη ενέργεια στην οποία μπορούσε να προχωρήσει η κυβέρνηση, ώστε να πιέσει τις ισχυρές δυτικές

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

χώρες να δραστηριοποιηθούν, και ταυτχρονα να ικανοποιήσει το κοιν αίσθημα στην Eλλάδα, το οποίο είχε εξεγερθεί απ τη στάση των συμμάχων. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπψη τι, έστω και αν δεν προκάλεσε επέμβαση των Δυτικών συμμάχων υπέρ της Kύπρου, η αποχώρηση της Eλλάδας έπαιξε, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, σημαντικ ρλο στην επιβολή του εμπάργκο πλων απ τα νομοθετικά σώματα των HΠA κατά της Tουρκίας, το οποίο έδωσε τη δυναττητα στην Eλλάδα να αποκαταστήσει την ισορροπία δυνάμεων στο Aιγαίο το 1975-76. Oπωσδήποτε, σταδιακά διαφάνηκε τι η αποχώρηση της Eλλάδας δεν είχε προκαλέσει σοβαρές συμμαχικές πιέσεις προς την Aγκυρα για το Kυπριακ, ενώ είχε εξαντλήσει τον ρλο της ως μοχλς πίεσης στις ισχυρές δυτικές δυνάμεις. Eτσι, η Aθήνα επεδίωξε την επάνοδ της στο στρατιωτικ σκέλος της Συμμαχίας. Oι διαπραγματεύσεις αποδείχθηκαν επίπονες, καθώς η Tουρκία έθετε προσκμματα στην ολοκλήρωση της διαδικασίας. H σχετική συμφωνία υπογράφηκε απ την κυβέρνηση Pάλλη, τον Oκτώβριο 1980.

Eλλάδα – Bαλκάνια Mια απ τις πλέον ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες της νέας εξωτερικής πολιτικής αφορούσε τις σχέσεις με τις βαλκανικές χώρες. Σε τούτο βοηθούσε και το κλίμα ύφεσης στις σχέσεις AνατολήςΔύσης. Tο 1975, ο K. Kαραμανλής επι-

σκέφθηκε το Bελιγράδι, το Bουκουρέστι και τη Σφια – η επίσκεψή του στη Bουλγαρία επέτρεψε την πραγματοποίηση της πρώτης ελληνοβουλγαρικής συνάντησης κορυφής επί ένα σχεδν αιώνα! Tο βαλκανικ άνοιγμα της Aθήνας αποδείχθηκε επιτυχές. Kατά τα επμενα χρνια, οι διμερείς σχέσεις –χι μνον στο πολιτικ, αλλά και στο οικονομικ πεδίο– αναπτύχθηκαν ραγδαία, ενώ τον Aύγουστο του 1975 ο Kαραμανλής πρτεινε την ανάπτυξη διαβαλκανικής συνεργασίας σε τεχνικά και οικονομικά ζητήματα. H πρταση έγινε δεκτή απ λα τα βαλκανικά κράτη, εκτς της Aλβανίας και τον Iανουάριο 1976 συγκλήθηκε στην Aθήνα η πρώτη Διαβαλκανική Διάσκεψη. Hταν η πρώτη φορά που, με ελληνική πρωτοβουλία, οι χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης συνέρχονταν σε μια διαδικασία ειρηνικής πολυμερούς συνεργασίας, η οποία δεν στρεφταν εναντίον άλλου βαλκανικού κράτους. Mετά το επιτυχημένο βαλκανικ άνοιγμα, ακολούθησε η διάνοιξη διαύλων επικοινωνίας με τη Σοβιετική Eνωση. Tο 1978 ο υπουργς Eξωτερικών Γ. Pάλλης επισκέφθηκε τη Mσχα, και ακολούθησε, το επμενο έτος, η επίσημη επίσκεψη του K. Kαραμανλή, η πρώτη Eλληνα πρωθυπουργού στην ιστορία των ελληνοσοβιετικών σχέσεων. Eκτς απ την ανταλλαγή απψεων, σχετικά με τη διεθνή κατάσταση, οι ελληνοσοβιετικές συνομιλίες κορυφής απέφεραν σημαντικές συμφωνίες στον οικονομικ και τον ενεργειακ τομέα. Eπίσης, το ί-

Σ φια, 2 Iουλίου 1975. Eπίσημη επίσκεψη του K. Kαραμανλή στη βουλγαρική πρωτεύουσα και εποικοδομητικές συνομιλίες με τον πρ εδρο της Bουλγαρίας T ντορ Zίβκοφ (φωτ.: N.Λ. Φλώρος).

διο έτος, 1979, ο Kαραμανλής επισκέφθηκε το Πεκίνο.

Eλλάδα – Mέση Aνατολή Παράλληλα, η Eλλάδα δραστηριοποιήθηκε για την ανάπτυξη σχέσεων με τον Tρίτο Kσμο, κυρίως τις αραβικές χώρες. O Kαραμανλής επισκέφθηκε το 1976 την Aίγυπτο και το 1979 τη Συρία, το Iράκ και τη Σαουδική Aραβία. Oπωσδήποτε, ο πρωθυπουργς απέβλεπε και στην εξασφάλιση πηγών για την προμήθεια πετρελαίου, στα χρνια αυτά των διαδοχικών πετρελαϊκών κρίσεων. Ωστσο, πέραν τούτου, το ενδιαφέρον της χώρας για την εξέλιξη της κατάστασης στη Mέση Aνατολή ήταν έντονο, πως δεδομένη ήταν και η επιθυμία της να προσελκύσει υπέρ της Kύπρου τις αραβικές ψήφους στον OHE. Eπιπλέον, η Aθήνα αναζήτησε την ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων με τις αραβικές χώρες - ένδειξη τούτου, η λειτουργία της πορθμιακής γραμμής Bλου-Tαρτούς. H πλήρης ένταξη στις Eυρωπαϊκές Kοιντητες, αποτέλεσε για την κυβέρνηση και τον Kαραμανλή προσωπικά, μείζονα επιδίωξη, που σχετιζταν με τον συνολικ μακροπρθεσμο προσανατολισμ χι μνον της ελληνικής διπλωματίας ή της οικονομίας, αλλά και της πολιτικής και της κοινωνίας γενικτερα. Eίναι ενδεικτικ της προτεραιτητας που απέδιδε η Aθήνα στο στχο αυτν, τι η Συνθήκη Σύνδεσης του 1961 επανενεργο-

ποιήθηκε την επαύριο της μεταπολίτευσης, το Δεκέμβριο του 1974, ενώ η αίτηση για πλήρη προσχώρηση κατατέθηκε στις Bρυξέλλες στις 12 Iουνίου 1975, πέντε ημέρες μετά την ψήφιση και μια μλις ημέρα μετά την επίσημη έναρξη της ισχύος του νέου Συντάγματος, δηλαδή αμέσως μλις η Eλλάδα έφθασε να πληροί τα τυπικά κριτήρια για να υποβάλλει παρμοια αίτηση. H ένταξη διευκολύνθηκε απ το άνοιγμα της ελληνικής διπλωματίας στις χώρες της δυτικής Eυρώπης. Oι επισκέψεις του K. Kαραμανλή στη Γαλλία και τη Δυτική Γερμανία, την άνοιξη του 1975, ήταν οι πρώτες που πραγματοποίησε μετά τη Mεταπολίτευση, ενώ οι προσωπικές του συνεννοήσεις, κυρίως με τον Γάλλο πρεδρο, Bαλερί Zισκάρ ντ’ Eστέν και τον Δυτικογερμαν καγκελάριο, Xέλμουτ Σμιτ, έπαιξαν σημαντικ ρλο στην επιτυχία της προσπάθειας αυτής.

Kαραμανλής – Nτ’ Eστέν Tον Iανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1976, μετά απ σύντονες προσπάθειες, η Eλλάδα κατάφερε να υπερκεράσει την αρχική γνωμοδτηση της Eπιτροπής των Eυρωπαϊκών Kοινοτήτων να συνοδευθεί η ελληνική ένταξη με ορισμ «προενταξιακού καθεστώτος» (που θα συνεπαγταν σοβαρή καθυστέρησή της) και να συσχετιστεί με την εξέλιξη των σχέσεων των Kοινοτήτων με την Tουρκία. H ελληνική πλευρά τνισε τι εισδοχή «υπ

επιτροπεία» ήταν προσβλητική για τη χώρα και ο ίδιος ο Kαραμανλής υπογράμμισε στους πρέσβεις των χωρών-μελών της Kοιντητας τι η Eλλάδα δεν θα δεχταν την ένταξη «εάν επρκειτο να γίνη κατά τρπον που να θίγη την αξιοπρέπειαν του έθνους». Xάρη και στην υποστήριξη του Γάλλου προέδρου, Zισκάρ ντ’ Eστέν, το Συμβούλιο Yπουργών των Kοινοτήτων αποδέχθηκε την έναρξη διαπραγματεύσεων, χωρίς να προβλέπεται «προενταξιακή περίοδος». Πράγματι, οι διαπραγματεύσεις άρχισαν στις 27 Iουλίου 1976, στις Bρυξέλλες. Eπίσης, κατά το πρώτο εξάμηνο του 1977 απομακρύνθηκε το ενδεχμενο, ύστερα και απ παρεμβάσεις του πρωθυπουργού στους Δυτικοευρωπαίους ηγέτες, συσχετισμού των αιτήσεων προσχωρήσεως της Eλλάδας, της Iσπανίας και της Πορτογαλίας (που επίσης ενείχε τον κίνδυνο καθυστέρησης της ελληνικής ένταξης). Mετά τη νίκη του στις εκλογές του 1977, ο Kαραμανλής ενέτεινε τις προσπάθειές του να επιτύχει συμφωνία με τις Kοιντητες, κύριοι συνεργάτες του ο Π. Παπαληγούρας και κατπιν ο Γ. Pάλλης, καθώς και ο υπουργς Aνευ Xαρτοφυλακίου αρμδιος για θέματα Eυρωπαϊκών Kοινοτήτων, Γ. Kοντογεώργης. Πράγματι, στο δεύτερο εξάμηνο του 1978, οι διαπραγματεύσεις επιταχύνθηκαν. Στην κορύφωση των διαβουλεύσεων, νέα προσωπική παρέμβαση του πρωθυπουργού, με επιστολή του προς τους ηγέτες των χωρών-μελών, στις 12 Δεκεμβρίου 1978, έπαιξε καθοριστικ ρλο στην υπερκέραση των δυσχερειών και στην εξασφάλιση καλύτερων -

ρων για την ένταξη. Στις 21 Δεκεμβρίου 1978, στις Bρυξέλλες, έπειτα απ μαραθώνιες συζητήσεις, οι δύο πλευρές, ελληνική και Kοινοτική, κατέληξαν σε συμφωνία πάνω στα επίμαχα ζητήματα. H Συνθήκη Προσχωρήσεως υπογράφηκε στο Zάππειο Mέγαρο, στις 28 Mαΐου 1979. H Eλλάδα έγινε πλήρες μέλος των Eυρωπαϊκών Kοινοτήτων την 1η Iανουαρίου 1981, ταν στην εξουσία βρισκταν η κυβέρνηση Pάλλη. Συμπερασματικά, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η εξωτερική πολιτική της Aθήνας είχε υποστεί μια βαθύτατη μεταλλαγή. Πλήρες ήδη μέλος των Eυρωπαϊκών Kοινοτήτων, άρα οργανικ τμήμα του δυτικού κσμου, η Eλλάδα είχε κάνει μια βασική μακροπρθεσμη επιλογή, που αφορούσε συνολικά το μέλλον του έθνους· είχε επίσης ανεύρει τους μοχλούς για την εξισορρπηση της αμερικανικής επιρροής και είχε ενισχύσει σημαντικά το διεθνές της κύρος· είχε αποκαταστήσει την ισορροπία δυνάμεων με την Tουρκία· με ρηξικέλευθες πρωτοβουλίες, είχε αναπτύξει ομαλές σχέσεις με τους βρειους βαλκανικούς της γείτονες, εμφανιζμενη ως ο ηγέτης της νέας διαβαλκανικής συνεργασίας· είχε ολοκληρώσει ένα «άνοιγμα» στον αραβικ κσμο, ενώ παράλληλα έκανε εμφανή την παρουσία της για πρώτη φορά σε άλλα κέντρα ισχύος της διεθνούς πολιτικής, πως τη Mσχα και το Πεκίνο. Oλα τούτα ισοδυναμούσαν με μια πραγματική διπλωματική επανάσταση κατά την περίοδο αυτή, την πιο εξωστρεφή παρά ποτέ στην ιστορία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

17

H EΛΛAΔA 1970 –1980

Tου Kωνσταντίνου Aγγελ πουλου τη δεκαετία ’70 άρχισε να εξελίσσεται μια νέα φάση στην ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Eνθαρρυμένη η Aγκυρα απ το γεγονς τι την Eλλάδα κυβερνούσε μια ομάδα στρατιωτικών, ερασιτεχνών της πολιτικής –πράγμα που είχε οδηγήσει ουσιαστικώς σε διεθνή απομνωση τη χώρα– αποφάσισε να προχωρήσει σε μια στρατιωτικοπολιτική επιχείρηση με στχο το άνοιγμα μιας σειράς υποθέσεων, που θεωρούσε τι ήταν καιρς να «ξεκαθαρίσει». Στχος της τουρκικής ηγεσίας ήταν να ανοίξει μια βεντάλια διεκδικήσεων για μια αλλαγή του «στάτους κβο» στο Aιγαίο, μια θάλασσα που η Tουρκία εκτιμούσε τι έχει αδικηθεί ιστορικά απ τις Συνθήκες. Tην αδυναμία της χούντας είχε άλλωστε εγκαίρως διαπιστώσει η τουρκική πλευρά τον Nοέμβριο 1967, ταν πέτυχε, απειλώντας με πλεμο τους συνταγματάρχες, την απσυρση της ελληνικής μεραρχίας απ την Kύπρο. Tο 1974 και αφού είχε ήδη απ την προηγούμενη χρονιά «ανοίξει» το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας (βγάζοντας στο Aιγαίο το σκάφος «Tσανταρλί»), η Aγκυρα πραγματοποίησε στρατιωτική εισβολή στη Bρεια Kύπρο, μήνα Iούλιο. Kαι τον Aύγουστο ολοκλήρωσε τη στρατιωτική εγκατάστασή της στο νησί, παρά το γεγονς τι η συνταγματική τάξη στην Kύπρο είχε αποκατασταθεί. Kατά τη θεωρία της τουρκικής στρατιωτικής ηγεσίας (που θα διατηρεί και τις επμενες δεκαετίες), η Aγκυρα απέφυγε έτσι την «περικύκλωσή» της απ την Eλλάδα μελλοντικώς, στα νώτα της. Eπμενος στχος το Aιγαίο, που το τουρκικ καθεστώς θεωρεί τι επί χρνια «ασφυκτιά» απ την παρουσία των ελληνικών νησιών ανατολικά, κοντά στις ακτές της Tουρκίας. Eτσι θα ξεκινήσει στη δεκαετία εκείνη μια δυνατή στρατιωτικοπολιτική πίεση στη θάλασσα αυτή απ την Aγκυρα, προκειμένου να πεισθεί η Aθήνα τι μια «μοιρασιά» σε αυτήν την περιοχή θα ήταν κάποια στιγμή μια εξέλιξη αναπφευκτη. Για να καταστήσει μάλιστα σαφείς τις προθέσεις της απέναντι στην Eλλάδα, η Tουρκία ανακοινώνει το 1975 τη δημιουργία της 4ης Στρατιάς, πλούσιας σε αποβατικά μέσα, με πρσωπο στο Aιγαίο και εκτς των δυνάμεών της που εξυπηρετούσαν τους σχεδιασμούς του NATO. Mε κέντρο τις διεκδικήσεις της στην υφαλοκρηπίδα, η Aγκυρα σε λη τη διάρκεια της δεκαετίας αυτής, θα επιζητεί έναν πολιτικ διάλογο «εφ’λης της ύλης» για το Aιγαίο. Για το λγο αυτ, άλλωστε, αρνήθηκε πεισματικά, σε κάθε φάση των διαπραγματεύσεων για την υφαλοκρηπίδα τη νομική προσέγγιση του ζητήματος (πράγμα που δεν επρκειτο να αλλάξει και στις επμενες δύο δεκαετίες). Aφησε επίσης η τουρκική πλευρά εμμέσως να διαφανεί τι μια «ρύθμιση» των «εκκρεμοτήτων» στο Aιγαίο θα είχε θετική επίδραση και στην υπθεση της de facto διχοτομημένης Kύπρου. Oταν, στο τέλος της δεκαετίας 1970, οι συνομιλίες Aθήνας-Aγκυρας διεκπησαν χωρίς να έχει επέλθει καμιά συμφωνία, η Tουρκία είχε καταφέρει να έχουν καταγραφεί πρακτικώς αμφισβητούμενες περιοχές υφαλοκρηπίδας στο Aιγαίο και παραλλήλως είχε βάλει τα γερά θεμέλια μιας πίεσης (και απ τρίτες χώρες στη διεθνή σκηνή) προς την Eλλάδα για την ανά- στην έναρξη διαπραγματεύσεων μεταξύ γκη ενς ελληνοτουρκικού πολιτικού δια- αντιπροσωπειών το 1975. Oι συνομιλίες λγου στη βάση των μονομερών διεκδική- διεξήχθησαν σε δύο φάσεις: απ τον σεών της στα ζητήματα της υφαλοκρηπίIούνιο 1975 έως τον Iούνιο 1976 και απ δας, των χωρικών υδάτων, του εναερίου τον Nοέμβριο 1977 έως τον Iανουάριο χώρου και του FIR Aθηνών. 1979. Tα δύο μέρη σταμάτησαν τις συνομιλίες, διτι στην τελευταία φάση τους έγινε πλέον σαφές τι, πέρα απ τις δια1975–1979 φωνίες για την υποβολή του θέματος στο H αμφισβήτηση απ την Tουρκία των Διεθνές Δικαστήριο της Xάγης, η τουρδικαιωμάτων της Eλλάδας στην υφαλο- κική πλευρά στχο είχε να παρασύρει κρηπίδα του Aιγαίου και οι συνεχείς την Eλλάδα σε πολιτικές διαπραγματεύπροκλήσεις της Aγκυρας, οδήγησαν σεις συνολικού χαρακτήρα για το Aι-

Σ

EΛΛAΔA – TOYPKIA

Πιέσεις στο Aιγαίο

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

γαίο (υφαλοκρηπίδα, χωρικά ύδατα, εναέριο χώρο, τερματική περιοχή Λήμνου). Oι θέσεις που παρουσίασαν οι δύο πλευρές στο διάστημα εκείνο είχαν ως εξής: H Aθήνα υποστήριξε τι: α) Tα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα. β) Tο ριο της υφαλοκρηπίδας βρίσκεται ανατολικά των νησιών του Aνατολικού Aιγαίου. γ) Yπάρχει συνέχεια και εντητα μεταξύ του ηπειρωτικού και του νησιωτι-

κού εδάφους της χώρας (άρα τα ελληνικά νησιά δεν είναι δυνατν να εγκλωβιστούν απ την τουρκική υφαλοκρηπίδα). H Aγκυρα υποστήριξε τι: α) H υφαλοκρηπίδα του Aιγαίου μέχρι την «τάφρο της Aνατολίας» είναι η φυσική προέκταση του ηπειρωτικού τουρκικού εδάφους μέσα και κάτω απ τη θάλασσα. β) Tα ελληνικά νησιά δεν έχουν ίδια υφαλοκρηπίδα, αλλά επικάθονται στην προέκταση της τουρκικής.

Aριστερά: Tο τουρκικ ερευνητικ σκάφος «MTA SISMIK 1» πραγματοποιεί το 1975 έξοδο στο Aιγαίο, παραβιάζει την ελληνική υφαλοκρηπίδα και γίνεται πρξενος μεγάλης έντασης μεταξύ των δύο χωρών. Mετονομασμένο σε «Xρα», θα ξαναβγεί στο Aιγαίο το 1976, με τα ίδια αποτελέσματα. Kάτω: Bρυξέλλες, 31 Mαΐου 1975. Kαραμανλής – Nτεμιρέλ, στην πρώτη ελληνοτουρκική συνάντηση κορυφής μετά την εισβολή της Tουρκίας στην Kύπρο, ένα χρνο νωρίτερα (φωτ.: Aρχείο Iδρύματος Kωνσταντίνος Γ. Kαραμανλής).

γ) H οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας είναι δυνατή μνο σύμφωνα με γεωλογικά κριτήρια, ουσιώδες δε στοιχείο της αποτελούν οι ζώνες ασυνέχειας του βυθού του Aιγαίου (η τάφρος της Aνατολίας διέρχεται απ το μέσο περίπου του βυθού του Aιγαίου). δ) Eνδεχμενη επέκταση εύρους χωρικών υδάτων της Eλλάδας ή μία οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας των νήσων του Aιγαίου θα ανέτρεπε την ισορροπία στη θάλασσα αυτή, πως έχει διαμορφωθεί

απ τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923. ε) Προϋπθεση υποβολής της διαφοράς στο Διεθνές Δικαστήριο της Xάγης αποτελεί η συμφωνία για μη επέκταση των χωρικών υδάτων στο Aιγαίο πέρα απ τα 6 ναυτικά μίλια. Tο 1975 πραγματοποιείται έξοδος του «Σισμίκ I» στο Aιγαίο και η Tουρκία παραβιάζει την ελληνική υφαλοκρηπίδα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλης έντασης μεταξύ των δύο χωρών. H Aγκυρα αποκρούει τις ελληνικές διαμαρτυ-

ρίες, υποστηρίζοντας τι δεν υπάρχει παραβίαση της υφαλοκρηπίδας, αφού δεν έχει γίνει ακμη οριοθέτησή της. H κυβέρνηση K. Kαραμανλή αποφασίζει την προσφυγή στο Συμβούλιο Aσφαλείας του OHE, και ταυτοχρνως, στο Διεθνές Δικαστήριο της Xάγης, ζητώντας και απ τα δύο ργανα τη λήψη προσωρινών (ασφαλιστικών) μέτρων. Tο 1976 (25 Aυγούστου) το Συμβούλιο Aσφαλείας απορρίπτει το ελληνικ αίτημα και καλεί τα δύο μέρη να επαναλά-

βουν απευθείας διαπραγματεύσεις. H Aθήνα εγκαταλείπει την προηγούμενη θέση της για συνομιλίες με αποκλειστικ αντικείμενο τη σύνταξη συνυποσχετικού και συμμορφώνεται με το Συμβούλιο Aσφαλείας. Eχει προηγηθεί η έξοδος στο Aιγαίο του «Xρα» (πρώην «Σισμίκ»). H εξέλιξη αυτή χαροποίησε την Aγκυρα και τον Nοέμβριο 1976 ο Σουλεϊμάν Nτεμιρέλ θα δηλώσει στο Παρίσι: «Προηγουμένως η Eλλάδα δεν ήθελε να ακούσει να γίνεται λγος περί Aιγαίου, το οποίο θεωρούσε ελληνική θάλασσα. Σήμερα διαπραγματευμαστε για να δούμε πώς θα μοιράσουμε την υφαλοκρηπίδα. O χρνος που διέρρευσε δεν πήγε χαμένος». Kαι ο Tούρκος υπουργς Eξωτερικών δηλώνει: «Eίτε μοιράζουμε την υφαλοκρηπίδα, είτε εφαρμζουμε κοινή έρευνα και συνεκμετάλλευση». Στην επανάληψη των συνομιλιών στη Bέρνη (Nοέμβριος 1976) υπογράφεται το γνωστ «Πρακτικ», σύμφωνα με το οποίο τα δύο μέρη δεσμεύονται να απέχουν απ ενέργειες που θα ήταν δυνατν να διαταράξουν τις διαπραγματεύσεις για την υφαλοκρηπίδα. Στη συνέχεια, το 1977, η Aγκυρα θα δηλώσει τι δεν αναγνωρίζει καμιά δικαιοδοσία της Xάγης για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Tο θέμα δεν θα έχει ουσιαστική συνέχεια στη συνάντηση Kαραμανλή – Eτσεβίτ στο Mοντρέ (1978) και την επμενη χρονιά οι συνομιλίες για την υφαλοκρηπίδα θα διακοπούν. Aς σημειωθεί τι το 1978 οι HΠA τερματίζουν το εμπάργκο των πλων σε βάρος της Tουρκίας (έχει επιβληθεί το 1975) και τι το 1980 η Eλλάδα θα επιστρέψει στο στρατιωτικ NATO, με την περίφημη «Συμφωνία Pτζερς». H υπθεση της υφαλοκρηπίδας έμεινε εκκρεμής. Aν η ελληνική πλευρά δεχταν τη θέση της Aγκυρας, ττε η Tουρκία θα λάμβανε το 50% της υφαλοκρηπίδας του Aιγαίου, με τα νησιά του Aνατ. Aιγαίου, εγκλωβισμένα σ’ αυτήν. Oσο για την πρταση της Tουρκίας περί κοινών εκμεταλλεύσεων (Joint Ventures) η ελληνική πλευρά έμεινε στη θέση τι οποιαδήποτε τέτοια συμφωνία με αποκλειστικά οικονομικ περιεχμενο, έπρεπε να έχει ως απαραίτητη προϋπθεση την προηγούμενη οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Kαι θέμα «διανομής» της υφαλοκρηπίδας δεν ετίθετο για την Aθήνα.

O K. Kαραμανλής, μαζί με τον αρχηγ του ΓEN, ναύαρχο N. Παπά, επιθεωρεί το Στλο (φωτ.: Eλληνικς Oργανισμς Φωτορεπορτάζ). KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

19

H EΛΛAΔA 1970 –1980

Tου Kωνσταντίνου Σβολ πουλου Kαθηγητή Πανεπιστημίου Aθηνών

τις 28 Mαΐου 1979 υπογράφηκε –κατά παρέκκλιση του γενικού καννα, χι στις Bρυξέλλες, αλλά στην Aθήνα– η Συνθήκη «περί προσχωρήσεως της Eλλάδος στην EOK και στην EKAE» και η προσηρτημένη Πράξη «περί των ρων προσχωρήσεως και των προσαρμογών των συνθηκών». Στην τελετή, στο Zάππειο Mέγαρο, παρέστησαν κορυφαίοι εκπρσωποι των εννέα εταίρων χωρών – επικεφαλής ο πρεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας B. Zισκάρ ντ’ Eστέν. Tην είσοδο της Eλλάδος χαιρέτισαν ο Z. Φρανσουά Πονσέ, πρεδρος της εξ υπουργών επιτροπής και ο P. Tζένκινς, πρεδρος της Eπιτροπής των Kοινοτήτων. Oμιλητής, απ την ελληνική πλευρά, ο πρωθυπουργς K. Kαραμανλής: «H Eλλάς προσέρχεται στην Eυρώπη με τη βεβαιτητα τι στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης εμπεδώνεται για λα τα μέρη η εθνική ανεξαρτησία, κατοχυρώνονται

Σ

«Mαχητής της Eυρώπης απ την πρώτη στιγμή», «πηγή ελπίδων υπέρ της Eυρώπης», «υπδειγμα Eυρωπαίου ηγέτη»: οι εγκωμιαστικές αυτές προσαγορεύσεις επιφυλάχθηκαν στον K. Kαραμανλή απ κορυφαίες διεθνείς προσωπικτητες. Eίχε ενωρίς γίνει σε λους φανερ τι η εμμονή του στην ένταξη της Eλλάδας δεν εξέφραζε μια πολιτική επιλογή αναγκαστική ή καιροσκοπική, αλλά ήταν απτοκη πίστης σε ένα πεπρωμένο κοιν ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς λαούς, ανταπκρισης σε ,τι θεωρούσε ως μείζονα πρκληση του αιώνα. Στην αναγγελία της απονομής του Bραβείου Kαρλομάγνου για «τις συνεχείς προσπάθειές του με στχο την ενοποίηση της Eυρώπης», είχε αντιδράσει με τη δήλωση: «Mπορεί η συμβολή μου στην ιδέα της ενώσεως της Eυρώπης να μην υπήρξε μεγάλη, υπήρξε μως και είναι μεγάλη και σταθερή η πίστη μου εις το μέλλον της Eυρώπης...». Eνωρίς, πράγματι, απ τα τέλη της δεκαετίας του ’50, είχε σταθερά στραφεί προς την Eυρωπαϊκή Kοιντητα, με την πεποίθηση τι η τελευταία αυτή «θεμελιούται επί της ανάγκης μιας Hνωμένης Eυρώπης». Tης ανάγκης αυτής, ως αναπδραστης και ανυπέρθετης, αυτής της «ιστορικής αναγκαιτητας», θα κάμει αδιάλειπτα έκτοτε επίκληση, «της ανάγκης που είναι ισχυρτερη και απ τη σοφία» – θα τονίσει, προσφεύγοντας στη ρήση του Eυριπίδη. Ποια ήταν μως η συγκεκριμένη μορφή της Eυρώπης, στην οποία προσέβλεπε; Kαθ’ οδν προς την ολοκλήρωσή της, ποιες στρατηγικές συνιστώσες θα φειλαν να προσδιορίσουν τις τακτικές επιλογές των οργάνων της; H σκπιμη αοριστία στον σαφέστερο εντοπισμ του τελικού στχου απ τους θεμελιωτές της EOK, απλυτα δικαιολογημένη, εν ψει της σταδιακής προσπέλασης σε περισστερο προωθημένες μορφές συνεργασίας, άφησε στους επερχομένους την ευθύνη για την αποσαφήνισή του. Θα ήταν, οπωσδήποτε, εύλογο να υποτεθεί τι, εξαρχής, ο κοινς στρατηγικς προσανατολισμς έκλινε προς την πολιτική ένωση. H στχευση μως αυτή φειλε, κατά τον Kαραμανλή, χι μνο να επιβεβαιωθεί ρητά και έμπρακτα, αλλά και, μέσω μιας αντιστροφής τής έως ττε πορείας «απ το μερικ προς το ολικ», να υπερκερα-

οι δημοκρατικές ελευθερίες, επιτυγχάνεται η οικονομική ανάπτυξη και γίνεται με τη συνεργασία λων, κοινς καρπς η κοινωνική και οικονομική προδος... Παράλληλα, μως, η χώρα μας φιλοδοξεί να συμβάλει, στο μέτρο των δυνατοτήτων της, στην πραγματοποίηση της ιδέας της Eνωμένης Eυρώπης, στην οποία βαθύτατα πιστεύει». H ενσωμάτωση στον κορμ της κοινοτικής Eυρώπης, προϊν προσπαθειών, οραματισμών και αγώνων δύο δεκαετιών, αποτελεί τομή στην ιστορική διαδρομή του έθνους. Mε την ιστιμη είσοδ της στη χορεία των περισστερο αναπτυγμένων χωρών της ευρωπαϊκής ηπείρου, η Eλλάδα απαλλασσταν απ καίριες αδυναμίες και δοκιμασίες που συνεπάγεται η μοναχική πορεία στο πεδίο της διεθνούς ζωής. H νομή των καρπών μιας κοινής προσπάθειας, άμεσα αποδοτικής σε επίπεδο οικονομικ και κοινωνικ, συνοδευταν, σε επίπεδο πολιτικ, απ την αυτονητη ενίσχυση του διπλωματικού της κύρους και τη διάνοιξη της πιο θετικής προοπτικής για τη διασφάλιση της αμυντικής της ασφάλειας στους κλπους μιας μελλοντικά ενοποιημένης Eυρώπης. Tα σύνδρομα της ανέχειας

και της απομονώσεως θα αποτελούσαν πλέον παρελθν. Eπιπλέον, σε περίοδο αναζητήσεως νέων αξιών και νέων μεθδων για την αντιμετώπιση θανάσιμων προκλήσεων σε βάρος της ανθρωπτητας, οι Eλληνες καλούνταν, απ κοινού με τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς, να αντλήσουν απ την πολιτισμική τους παρακαταθήκη, πλουσιτερη απ κάθε άλλη στην ιστορία της ανθρωπτητας, τις ιδέες και τα μέσα για την οικοδμηση ενς καλύτερου μέλλοντος. Πρωταγωνιστική στην πορεία της Eλλάδας προς την ενσωμάτωση στον κορμ της Eνωμένης Eυρώπης υπήρξε η παρουσία του K. Kαραμανλή. Eισηγητής της πολιτικής αυτής, ήδη απ το 1959, εξασφάλισε την πλήρη ένταξη της χώρας, είκοσι χρνια αργτερα, εξουδετερώνοντας με το κύρος και την εμμονή του, δυσυπέρβλητα εμπδια. Ποια ήταν μως, πράγματι, η Eυρώπη στους κλπους της οποίας επιθυμούσε ο K. Kαραμανλής να εντάξει την Eλλάδα, η Eυρώπη στην ολοκλήρωση της οποίας, ως αυτοτελούς επιδίωξης, αναζητούσε την εκπλήρωση μιας βαθύτερης οργανικής ανάγκης;

Mε το ραμα της Eνωμένης Eυρώπης στούν τα προσκμματα που είχαν παρεμβληθεί. «Aντί της αριστοτελικής μεθδου της συναγωγής, είναι αναγκαία πλέον η εφαρμογή της πλατωνικής απαγωγικής μεθδου· αυτής που διευκολύνει τη λύση των επιμέρους προβλημάτων, με τη λύση του κύριου και πρωταρχικού προβλήματος που, στην περίπτωσή μας, είναι η Eνωση της Eυρώπης». H ασφαλής εν τούτοις προσέγγιση στο «έσχατο τέρμα» προϋπέθετε τη συνειδητοποίηση της ομοιογένειας, πρωταρχικά πολιτικής και πολιτιστικής, που συνέχει τους λαούς της. O Kαραμανλής υπογράμμιζε τι η αναγωγή των ιδανικών της ειρήνης, της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού σε βασικές συνιστώσες της ευρωπαϊκής ιδέας θα φειλε να αποτυπωθεί στο πεδίο της καθημερινής πράξης. Tην ανυπομονησία του να δει την Eυρώπη «να πραγματοποιεί ένα άλμα προς τα ε-

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

μπρς, ένα ποιοτικ άλμα απ τον οικονομικ στον πολιτικ τομέα», επικαλούνταν ο Aλέν Ποέρ, απονέμοντάς του το «Bραβείο Pομπέρ Σουμάν». O Eλληνας ηγέτης ήταν, στο σημείο αυτ, σαφής: η ουσιαστική οικονομική ενοποίηση, θεμελιώδης για την επιβίωση της Eυρώπης, προσφερταν για να οργανώσει την οικονομία γύρω απ τον άνθρωπο, χι τον άνθρωπο γύρω απ την οικονομία. Tα κριτήρια που ο Kαραμανλής προέκρινε, προκειμένου να αποσαφηνίσει το περιεχμενο, είναι διακριτά και στα γεωγραφικά ρια που έτεινε να αποδώσει στην ιδεατή Eυρώπη του μέλλοντος. Kριτήρια, έχουν πολλά κατά καιρούς προταθεί, με αφετηρία κυρίως γεωπολιτική και πολιτισμική, και ακμη, σε ορισμένες περιπτώσεις, με την προσφυγή σε περιστασιακά ιστορικά μορφώματα που συμπήχθηκαν στο νομα μιας Eυρώπης ενωμένης υ-

π το κράτος καταναγκασμού ή βίας. Xαρακτηριστικ παράδειγμα η έωλη υπθεση πάνω στην οποία προτείνεται να βασιστεί και η συγκρτηση του Mουσείου της Eυρώπης… O K. Kαραμανλής στο Aαχεν, έδρα του Kαρλομάγνου, είχε διακηρύξει τι ο ευρωπαϊκς πολιτισμς είναι σύνθεση του ελληνικού, του ρωμαϊκού και του χριστιανικού πνεύματος. «Tο ελληνικ πνεύμα –διευκρίνιζε– εισέφερε την ιδέα της ελευθερίας, της αλήθειας και της ομορφιάς, το ρωμαϊκ την ιδέα του κράτους και του δικαίου, ο χριστιανισμς την πίστη και την αγάπη». H Eυρωπαϊκή Συμπολιτεία –κατέληγε– οφείλει να οικοδομηθεί πάνω σε αυτν ακριβώς τον πολιτισμ, τον οποίο και έχει ως αποστολή να διασώσει και να προαγάγει. H Eυρώπη δεν είναι περιστασιακ πολιτικ μρφωμα, αλλ’ ούτε και «αφηρημένη γεωγραφική έννοια» ή σύμφυρμα των γεωγραφικών

28 Mαΐου 1979. O K. Kαραμανλής υπογράφει, στο Zάππειο Mέγαρο, τη Συμφωνία ένταξης της Eλλάδας στην EOK. Δεξιά του, ο υπουργς Eξωτερικών Γ. Pάλλης, αριστερά του ο υπουργς για θέματα EOK Γ. Kοντογεώργης.

διαμερισμάτων που επικαλύπτουν τα εθνικά κράτη της περιοχής· αποτελεί «ζωντανή και σφύζουσα» πραγματικτητα, «ενσαρκώνει μια φιλοσοφία και ένα τρπο ζωής»: αυτά τα κριτήρια προέτασσε ο Kαραμανλής σε αναζήτηση των ορίων της Eυρώπης. O ρλος που θα καλούνταν αυτή η Eυρώπη να διαδραματίσει στους κλπους της διεθνούς κοινωνίας ήταν, στη σκέψη του, πρωταγωνιστικς. Στη συνένωση των λαών της, ο K. Kαραμανλής διέβλεπε την προαγωγή της ελευθερίας, της ειρήνης και της προδου χι μνο των ιδίων, αλλά και «λων των λαών της γης»· ακμη, την ελπίδα μιας νέας αναγέννησης «που τσο την χρειάζεται ο σημερινς κσμος». Σ’ αυτν τον κσμο των «τρομακτικών μεγεθών», η Eυρώπη προοριζταν να αντιπροσωπεύσει το μέτρο, να προσφέρει, στο πολιτικ πεδίο, τη βεβαιτητα της ισορροπίας· και, παράλληλα, καλούνταν να δώσει θετική διέξοδο στην ανησυχία, διάχυτη στους κλπους του, απ θέση ηγέτιδας δύναμης, πολιτικής και πνευματικής. Προκειμένου μως να αναλάβει το ρλο αυτ, η Eυρώπη θα φειλε, κατά τον Kαραμανλή, πρωταρχικά να αυτονομηθεί, να αποβάλει «τα άγχη και

συμπλέγματά της», αποκαθιστώντας, αφού απεξαρτηθεί, δεσμούς ιστιμης πλέον συνεργασίας με την Aμερική: «O πληθυσμς της, η οικονομία της, το πνευματικ δυναμικ, της επιτρέπουν να είναι ισοδύναμη, αν χι ισχυρτερη απ τις δύο (ττε) υπερδυνάμεις». Aυτή ήταν η εικνα της Eυρώπης προς την οποία προσέβλεπε ο Kαραμανλής, στους κλπους της οποίας οραματίστηκε, ήδη απ τη δεκαετία του ’50, την είσοδο και την Eλλάδας. Στο βαθμ, εν τούτοις, που δεν πραγματοποιούνταν τα αναγκαία γενναία βήματα προς την ενοποίηση, διακατεχταν απ ολοένα και εντοντερη αγωνία· και κατήγγελλε τις εθνικιστικές προκαταλήψεις και τους εγωκεντρικούς υπολογισμούς που εξέτρεφαν το στείρο ανταγωνισμ και ανέστελλαν την πορεία προς την επιθυμητή ολοκλήρωση – «ασχολούμαστε τσο με τα δένδρα ώστε να χάνουμε τη θέα του δάσους». Eπιζητούσε τον παραμερισμ «των βραχυχρνιων και μικρών συμφερντων χάριν μακροχρνιων και μεγάλων επιδιώξεων», στο νομα «αξιών υψηλτερων και μονιμτερων» που «εγγυώνται χι μνο την ευημερία αλλά και την ευτυχία» των ευρωπαϊκών λαών. H Nομι-

σματική Eνωση, η διαμρφωση ενιαίας αμυντικής και εξωτερικής πολιτικής ως προϋπθεση για την ασφάλεια και την ανεξαρτησία, η ενίσχυση ή και αναμρφωση των κορυφαίων θεσμικών οργάνων της Eυρωπαϊκής –ττε– Kοιντητας, η εκχώρηση, τελικά, μέρους των κυριαρχικών δικαιωμάτων των εταίρων κρατών στην Eυρωπαϊκή Συμπολιτεία ανάγονταν απ τον Kαραμανλή σε προτεραιτητες άμεσες και επιτακτικές. H παρέλκυση της ικανοποίησής τους, τον ενέβαλε σε έντονη ανησυχία. «Eίμαι απαισιδοξος και απογοητευμένος, δεν βλέπω λύσεις και καμία προσπάθεια», ή «είναι δυσάρεστο να βλέπει κανείς να δημιουργούνται πολιτικά παγκσμια προβλήματα, εις τα οποία θα μπορούσαμε να έχουμε αποφασιστικ λγο και να μην είμαστε σε θέση να τα αντιμετωπίσουμε», εκμυστηρευταν στους Eυρωπαίους ομολγους του. Θα απαιτηθεί πάροδος μιας και πλέον δεκαετίας για να διαβλέψει στη Συνθήκη του Mάαστριχτ μια «επιτυχία» που «θέτει επιτέλους τα θεμέλια της Eνωμένης Eυρώπης». Aχτίδα φωτς σε έναν ορίζοντα που τελικά μως θα παραμείνει ώς το θάνατ του και ώς τις μέρες μας νεφελώδης... Hδη στις 8 Mαΐου του 1993, Hμέρα της Eυρώ-

πης, είχε διαγνώσει τα συμπτώματα της αδυναμίας που, σε αυξανμενο βαθμ, κατατρύχουν τη γηραιά ήπειρο ώς την εκπνοή της δεκαετίας του ’90. «Eνώ γύρω της αλλά και μέσα στην Eυρώπη, επικρατεί αστάθεια και αβεβαιτης, η ίδια εμφανίζεται απρθυμη να διαδραματίσει τον ρλο που της επιβάλλουν οι περιστάσεις και τα προβλήματα της περιοχής της. Kαι αυτ αποδείχθηκε τσο στην κρίση του Περσικού Kλπου σο και προπαντς στην κρίση της Γιουγκοσλαβίας, την αποσύνθεσης της οποίας αντιμετωπίζουμε αμήχανοι με προτάσεις ατελέσφορες και πιθανές επικίνδυνες επεμβάσεις, που μπορεί να επιτείνουν αντί να δαμάσουν το χάος...». Eκτοτε, επίσης σε επιστολή του προς τον Zισκάρ ντ’ Eστέν, είχε τη διαίσθηση να εντοπίσει το «σοβαρτερο» απ τα προβλήματα της Eυρώπης στην απουσία μιας «ιθύνουσας δυνάμεως ικανής και εμπνευσμένης». Aραγε, επιβίωνε στη σκέψη η ελπίδα, τουλάχιστον, που είχε παλαιτερα εκφράσει, τι οι λαοί της Eυρώπης είναι περισστερο ώριμοι να προχωρήσουν προς την κατεύθυνση της ένωσης απ τις κυβερνήσεις, οι οποίες αντιμετώπιζαν –και αντιμετωπίζουν– το μέλλον με πνεύμα μακρπνοο;

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

21

Aθήνα, 25 Mαΐου 1976, δεύτερη μέρα της 48ωρης πανελλαδικής απεργίας για το νομοσχέδιο περί εργατικών οργανώσεων: αστυνομικοί εμποδίζουν απεργούς να φτάσουν στη Bουλή. Σε λίγο το κέντρο της Aθήνας θα μετατραπεί σε πεδίο μάχης: μια γυναίκα νεκρή, 70 τραυματίες, πάνω απ 100 συλλήψεις.

Oικονομία

Tου Aντώνη Kαρακούση δεκαετία του ’70 βρήκε την ελληνική οικονομία να κινείται στο ρυθμ της δικτατορίας των συνταγματαρχών, οι οποίοι επιχειρούσαν, μέσω της ανάκαμψης και της διαμρφωσης υψηλών ρυθμών ανάπτυξης, να συγκαλύψουν το ανελεύθερο καθεστώς που είχαν επιβάλει. H χούντα ακριβώς για το σκοπ αυτν άσκησε έντονα επεκτατική οικονομική πολιτική, η οποία στηρίχθηκε στην αύξηση των πιστώσεων στην οικονομία. Tο τραπεζικ σύστημα άρχισε να χρηματοδοτεί αφειδώς και αδιακρίτως επιχειρηματικές δραστηριτητες, με αποτέλεσμα η πιστωτική επέκταση να φθάσει σε δυσθεώρητα ύψη: H χρηματοδτηση της οικονομίας –σε μια περίοδο που ο πληθωρισμς παρέμεινε στα ρια του 2-3%– αυξανταν, απ το 1969 έως το 1972, με ρυθμ περίπου 21% το χρνο, με αποτέλεσμα να διαμορφωθούν συνθήκες υπερθέρμανσης στην οικονομία και, ακολούθως, συνθήκες επίτασης των πληθωριστικών πιέσεων. Hταν τέτοια η αγωνία των συνταγματαρχών για την εξασφάλιση επενδύσεων και επίτευξη υψηλών ρυθμών ανάπτυξης, που αγνησαν κάθε έννοια επιχειρηματικού κινδύνου και ορθολογισμού στη διάθεση των πιστώ-

H

Tαραγμένη δεκαετία σεων. Aυτή η πολιτική, σε συνδυασμ με την καθιέρωση –πως παρατηρεί ο καθηγητής και οικονομικς σύμβουλος του πρωθυπουργού, κ. T. Γιαννίτσης– ενς ιδιτυπου σο και διεφθαρμένου εξουσιαστικού μοντέλου οικονομικών σχέσεων απ το οποίο απουσίαζαν η ισχυρή ανταγωνιστική βάση, η έννοια της παραγωγι-

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

κτητας και του επιχειρηματικού κινδύνου, διαμρφωσαν συνθήκες που μπλκαραν στην κυριολεξία την οικονομία, η οποία ήδη είχε χάσει λα τα θετικά στοιχεία της σύνδεσης με την EOK, καθώς οι σχέσεις με την Eυρώπη είχαν παγώσει. Tην ίδια στιγμή, το καθεστώς της χούντας επεδίωξε να καλύψει τα προβλήματά του μέ-

σω της προσέλκυσης ξένων κεφαλαίων, προχωρώντας σε συμβάσεις με διεθνείς οίκους και προσφέροντας προνμια και ρους σκανδαλώδεις. Oι περισστερες απ αυτές τις συμφωνίες δεν απέδωσαν και, στις περισστερες των περιπτώσεων, υπηρέτησαν τα βασικά συμφέροντα των ξένων, χωρίς ποτέ να υλοποιηθούν οι αντι-

σταθμιστικές ρήτρες για τη χώρα. Mε αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθεστώτος, με την οικονομία να κατακλύζεται απο πιστώσεις που στις περισστερες των περιπτώσεων σπαταλήθηκαν απ τους ημετέρους των συνταγματαρχών και με τη χώρα αποκομμένη απο την Kοιντητα, η υπερθέρμανση και η προβληματικτητα ήταν θέμα χρνου να εμφανισθούν. Hδη απο τους πρώτους μήνες του 1970 η υπερθέρμανση της οικονομίας ήταν εμφανής. Tον Mάιο του ’70 το Διεθνές Nομισματικ Tαμείο, σε εμπιστευτική έκθεσή του, επισημαίνει τον κίνδυνο διατάραξης της ισορροπίας στο ισοζύγιο πληρωμών εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης των εισαγωγών, καθώς και τον κίνδυνο νομισματικής αστάθειας, εξαιτίας της συνεχιζμενης ταχείας πιστωτικής επέκτασης. H πολιτική νομιμοποίηση που επεδίωκαν οι συνταγματάρχες μέσω των επιδσεων της οικονομίας απεδείχθη προβληματική, καθώς λο τούτο το εποικοδμημα στηρίχθηκε σε μια αυταρχική και διεφθαρμένη δομή, χωρίς στήριξη απ κλασικές οικονομικές αρχές, χωρίς, τέλος πάντων, ιεραρχήσεις, με μνο σκοπ τη στήριξη του καθεστώτος. Tο 1971 είχαν αρχίσει να εμφανίζονται πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία, ενώ ήταν πλέον εμφανείς οι συνέπειες της διακοπής των σχέσεων με την EOK. Eν τω μεταξύ, η ελληνική οικονομία είχε αρχίσει να δέχεται τις επιδράσεις της διεθνούς νομισματικής αναστάτωσης. H προσπάθεια διάσωσης των σταθερών ισοτιμιών, με την υποτίμηση του δολαρίου έναντι του χρυσού –υποτίμηση που συμφωνήθηκε στα τέλη του 1971 και οδήγησε στην ανατίμηση των ευρωπαϊκών νομισμάτων– επηρέασε την ελληνική οικονομία, καθώς η δραχμή παρακολούθησε την πορεία του δολαρίου και υποτιμήθηκε απ 6,5% έως 8% έναντι των ευρωπαϊκών νομισμάτων. Στις αρχές του 1972, οι χώρες της ττε EOK αποφασίζουν μικρά ρια διακύμανσης ±2,25%, ενώ στην Eλλάδα οι πληθωριστικές πιέσεις ενισχύονται και αρχίζουν να εμφανίζονται, για πρώτη φορά έπειτα απ πολλά χρνια, φαινμενα απκρυψης αγαθών. H κατάσταση θα επιδεινωθεί στη συνέχεια, καθώς η νομισματική αστάθεια στην Eυρώπη παίρνει διαστάσεις και εκδηλώνεται με συνεχείς υποτιμήσεις των ευρωπαϊκών νομισμάτων, ενώ οι μεγάλες χώρες, πως η Γερμανία, επιβάλουν περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων και στην αγορά συναλλάγματος, ενώ η Iταλία επεμβαίνει με μέτρα στήριξης της λιρέτας. Tα γεγοντα αυτά βρήκαν την ελληνική οικονομία απροετοίμαστη και είχαν προφανέστατα πολλαπλάσιες επιπτώσεις σε μια χώρα με προβληματική διακυβέρνηση και σαθρ οικονομικ σύστημα. Στο τέλος του 1972, οι φβοι για υπερθέρμανση έχουν επαληθευθεί, ο πληθωρισμς έχει παγιωθεί, οι τιμές των αγαθών ανηφορίζουν και λα δείχνουν εντνως προβληματικά. Tο 1973 βρίσκει την ελληνική οικονομία παραπαίουσα. Στα μέσα Φεβρουαρίου η νέα κρίση του δολαρίου οδηγεί σε νέα υποτίμηση του αμερικανικού νομίσματος κατά 10% έναντι του χρυσού. Oι πληθωριστικές πιέσεις έχουν, εν τω μεταξύ, γίνει εντοντερες, καθώς ακολούθησε η άνοδος των διεθνών τιμών του πετρελαίου και η γενικευμένη πια άνοδος των τιμών των εισαγμενων αγαθών, που, εν τω μεταξύ, έχουν κατακυριεύσει την ελληνική αγορά, γεγονς που αποτυπώνεται στο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο είναι υπερτριπλάσιο εκείνου του 1969. Παρά τη νέα υποτίμηση του δολαρί-

ου, η δραχμή παραμένει προσκολλημένη σ’ αυτ, με αποτέλεσμα τον Mάιο του 1973 ο πληθωρισμς να είναι πλέον διψήφιος, γεγονς που επιβάλει στην Tράπεζα της Eλλάδος πιστωτικά μέτρα και αυξήσεις του προεξοφλητικού επιτοκίου και των επιτοκίων ταμιευτηρίου. Eν τω μεταξύ, η επιδείνωση της οικονομίας συνοδεύεται απ την έκρηξη αμφισβήτησης του καθεστώτος. H αντίδραση στους συνταγματάρχες λαμβάνει πλέον διαστάσεις, ενώ η απομνωση απ την Eυρωπαική Kοιντητα πιέζει αισθητά τη χούντα, η οποία τον Oκτώβριο αναθέτει το σχηματισμ κυβέρνησης στον Mαρκεζίνη, θέλοντας να επιδείξει διαθέσεις μετάβασης στην πολιτικοποίηση. Tον Nοέμβριο, λίγο πριν απ την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ανακοινώνεται η κατάργηση του ελέγχου των τιμών, ενώ η δραχμή αποδεσμεύεται απ το δολάριο. Tα μέτρα αυτά, μως, ουδέν απέδωσαν, καθώς τα πολιτικά και οικονομικά γεγοντα ήταν κατακλυσμιαία. H εξέγερση του Πολυτεχνείου αποδιοργάνωσε το καθεστώς, έφερε μια χούντα ακμα πιο σκληρή και άκαμπτη, ενώ την ίδια στιγμή η διεθνής κρίση έφθασε στην κορύφωσή της. Oι νομισματικές αναταραχές έχουν επεκταθεί παντού στον κσμο, η ενεργειακή κρίση είναι πλέον παρούσα και τα Xριστούγεννα του 1973 η τιμή του πετρελαίου είναι τετραπλάσια απο εκείνη των αρχών του Oκτωβρίου. H κατάσταση έχει φθάσει στο μη περαιτέρω. O πληθωρισμς τον Δεκέμβριο του 1973 έχει πιάσει το 30% και θα αφήσει μια βαριά κληρονομιά στην ελληνική οικονομία, που θα κρατήσει 25 χρνια. Tο τέρας του πληθωρισμού που γεννήθηκε στα χρνια της χούντας θα ταλανίσει την ελληνική οικονομία επί ένα τέταρτο του αιώνα, θα αφαιρέσει δυναμισμ, θα προσθέσει βάρη και θα καταδικάσει την ελληνική οικονομία σε μια μακρά περίοδο στασιμοπληθωρισμού. Θα ακολουθήσουν τα τραγικά για τη χώρα και τον Eλληνισμ γεγοντα του 1974. H πτώση της χούντας θα έλθει μετά την εθνική τραγωδία της Kύπρου και την κρίση με την Tουρκία, που έφερε τη χώρα στα πρθυρα του πολέμου. H επιστράτευ-

ση το καλοκαίρι του 1974 θα ολοκληρώσει την οικονομική αποδιοργάνωση της χώρας. O πληθωρισμς έχει πλέον παγιωθεί, ενώ ταυτχρονα η άνιση μεταχείριση της μισθωτής εργασίας καθ’ λη τη διάρκεια της δικτατορίας θα διαμορφώσει συνθήκες ανιστητας, οι οποίες θα δημιουργήσουν στο πεδίο της ιδιωτικής οικονομίας εντάσεις που θα συνεχιστούν επίμονα τα επμενα χρνια. Oι συνεχείς διεκδικήσεις κατά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρνια δεν θα επιτρέψουν τον έλεγχο των μεγεθών απ τις κυβερνήσεις Kαραμανλή. Σε συνδυασμ με την έντονη πολιτικοποίηση της πρώτης μεταπολιτευτικής περιδου, θα δημιουργήσουν συνθήκες πολέμου στις σχέσεις εργαζομένων - εργοδοτών και κάθε έννοια κοινωνικής ειρήνης θα καταρρεύσει. Oι κυβερνήσεις Kαραμανλή απ 1974 έως το 1980 θα αναγκασθούν να εφαρμσουν υψηλή εισοδηματική πολιτική, γεγονς που δεν θα επιτρέψει τον έλεγχο του πληθωρισμού, ενώ μια νέα απειλή, αυτή των δημοσίων ελλειμμάτων, θα κάνει την εμφάνισή της στην ελληνική οικονομία. Oι συνθήκες εκείνες, μαζί με το πολιτικ κλίμα που επικρατούσε στην Eυρώπη, θα οδηγήσουν τον Kαραμανλή και τον ττε υπουργ Συντονισμού στην πολιτική των εθνικοποιήσεων, την οποία οι βιομήχανοι αποκάλεσαν εποχή της «σοσιαλμανίας». Tτε θα περάσουν πολλές ιδιωτικές μονάδες στο κράτος –το σύγκρτημα Aνδρεάδη, η Oλυμπιακή και άλλες– με αποτέλεσμα το κράτος να μεγεθυνθεί επικίνδυνα και να μεταβληθούν οι ροι δράσης του ιδιωτικού τομέα. Hδη απ το 1977, η κυβέρνηση κατευθύνεται σε περιοριστικές πολιτικές, γεγονς που θα ενταθεί μετά την επανεκλογή Kαραμανλή. Στχος παραμένει ο έλεγχος των τιμών, ενώ λη η κυβερνητική προσπάθεια θα επικεντρωθεί πλέον στο στχο ένταξης της χώρας στην EOK. Tο 1979, μια νέα πετρελαϊκή κρίση έρχεται να κλονίσει εκ νέου την πορεία της οικονομίας, αλλά ο Kαραμανλής θα επιμείνει σε περιοριστικές πολιτικές ώστε να επιτύχει το στχο της EOK. Tτε θα δοθεί η χαριστική βολή σε πλήθος ιδιωτικών επιχειρήσεων, οι οποίες θα προσθέσουν βάρη

εκ των συναλλαγματικών διαφορών απ τα δάνεια σε συνάλλαγμα. Yπερχρεωμένες ήδη απ την προηγούμενη περίοδο και χωρίς επενδύσεις εκσυγχρονισμού, θα δεχθούν σχεδν τη χαριστική βολή και θα είναι οι προβληματικές επιχειρήσεις της επμενης περιδου. Tο πρβλημα θα κληρονομήσουν η επμενη δεκαετία και οι κυβερνήσεις του Aνδρέα Παπανδρέου, ο οποίος απ το 1975 και μετά, ως αντιπολίτευση, ασκούσε μια άκρως επιθετική αντιπολιτευτική πολιτική, η οποία πίεζε συνεχώς τον Kωνσταντίνο Kαραμανλή. Oι διαπραγματεύσεις μως με τους Kοινοτικούς δίνουν και παίρνουν. H ένταξη στην EOK αποτελεί μονδρομο για την κυβέρνηση της Nέας Δημοκρατίας. H προσωπικτητα του Kαραμανλή κυριαρχεί και θα αφιερωθεί στο σκοπ αυτν, ασκώντας κάθε δυνατή πίεση πρς τους Eυρωπαίους ηγέτες. Eίναι παροιμιώδεις οι αναφορές και οι πιέσεις που άσκησε στους φίλους του, Zισκάρ ντ’ Eστέν και Xέλμουτ Σμιτ, προκειμένου να κάμψει τις ποιες αντιρρήσεις ή δυσκολίες. Eπέμεινε ττε, παρά τις έντονες και ανεδαφικές –πως απεδείχθη εκ των υστέρων– αντιρρήσεις και αντιδράσεις της Aριστεράς και του νεοσύστατου ΠAΣOK του Aνδρέα Παπανδρέου. Θα τα καταφέρει τον Mάιο του 1979, οπτε υπεγράφη η συμφωνία ένταξης, αλλά θα υποθηκεύσει την πορεία του κμματς του. Aμέσως μετά παραιτείται απ την πρωθυπουργία για να μεταπηδήσει στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Θα τον διαδεχθεί ο Γεώργιος Pάλλης, ο οποίος μως δεν θα επιτύχει να ανακψει την πορεία ανδου του ΠAΣOK και του Aνδρέα Παπανδρέου προς την εξουσία. Tο βέβαιο είναι, πάντως, τι η δεκαετία του ’70 κυριαρχήθηκε απ τα δεινά που επισώρευσε στην πολιτική ζωή, την κοινωνία και την οικονομία η άφρων οικονομική διαχείριση της δικτατορίας, αλλά και απ τα μελλοντικά οφέλη που προδιέγραψε η επιμονή του Kωνσταντίνου Kαραμανλή να εντάξει τη χώρα στην EOK. O ιστορικς του μέλλοντος αν θα ξεχωρίσει κάτι απ τη δεκαετία του ’70, θα είναι αυτή η κεφαλαιώδης επιλογή, που θα στηρίξει την πορεία της χώρας για πολλές δεκαετίες.

O πρωθυπουργς K. Kαραμανλής σε σύσκεψη στο υπουργείο Συντονισμού με τους Π. Παπαληγούρα και Iω. Mπούτο. KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

25

H EΛΛAΔA 1970 –1980

Tου Σταύρου Λυγερού ε την πτώση της δικτατορίας, τα παραδοσιακά στερετυπα του αυταρχικού κράτους θρυμματίζονται, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στα ιδεολογήματα του αριστερού μικροαστισμού. H σαρωτική εκλογική νίκη της νεδμητης N.Δ. το φθινπωρο του 1974 ήταν μία ψήφος ασφαλείας, δεδομένου τι η μεγάλη πλειοψηφία του εκλογικού σώματος ήταν πεπεισμένη τι μνο η δεσπζουσα προσωπικτητα του Kωνσταντίνου Kαραμανλή ήταν εγγύηση για τη σταθεροποίηση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Aπδειξη αυτού είναι τι στις εκλογές του 1977 το ποσοστ της N.Δ. πέφτει κατακρυφα. H εισβολή της «μικροαστικής θάλασσας» στην πολιτική σκηνή, με τα αριστερστροφα ιδεολογήματα ήταν μία αντίδραση στο παραδοσιακ αυταρχικ πολιτικ σύστημα, που επί δικτατορίας προσέλαβε ακραία μορφή. O Aνδρέας Παπανδρέου και το κμμα του εκμεταλλεύθηκαν με αξιοθαύμαστη πολιτική διορατικτητα και επιδέξιες τακτικές κινήσεις το ριζοσπαστικ κύμα που σάρωσε τη χώρα στη δεκαετία του 1970 και επέτυχε να εκφράσει αυτ το νεοπαγές και ετερογενές μέτωπο κοινωνικών δυνάμεων. Στις εκλογές του 1977 επέτυχε ουσιαστικά να διαλύσει τη μεταπολιτευτική Eνωση Kέντρου και να αναδείξει το ΠAΣOK χι μνο σε αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά σε κμμα που ενέγραφε υποθήκες για την κατάκτηση της εξουσίας. Tρεις ήταν οι άξονες – κοινωνικά αιτήματα, γύρω απ τους οποίους αναπτύχθηκε το ρεύμα της «Aλλαγής»: — O με την ευρεία έννοια εκδημοκρατισμς, συμπεριλαμβανομένης της υπέρβασης του εμφυλιοπολεμικού διχασμού. — H εθνική ανεξαρτησία, με την ευρεία έννοια της εθνικής χειραφέτησης. Bράδυ της 16ης Aυγούστου 1974. O Aνδρέας Παπανδρέου επιστρέφει στην Eλλάδα, μετά την κατάρ— H δημοκρατία του Kράτους Πρνοιας. ρευση της δικτατορίας και την ανάληψη της πρωθυπουργίας απ τον Kων. Kαραμανλή 23 μέρες νωH εκλογική νίκη του 1981 επισφράγισε μία κατακρυφη ανορίτερα, στις 24 Iουλίου 1974, και δηλώνει στις χιλιάδες που τον υποδέχονται: «... Πρέπει να σπάσουμε δική τροχιά, που τροφοδοτήθηκε ακριβώς απ’ αυτ το κύμα. Tα τα δεσμά που χάλκευσε ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμς...» (φωτ.: Pετζής). πρώτα επτά χρνια της ζωής του ΠAΣOK (1974–81) σφραγίζονται απ μια σειρά εσωκομματικές κρίσεις, που στο επίκεντρ τους είχαν την κατοχύρωση της παντοδυναμίας του ιδρυτή – αρχηγού και την εξουδετέρωση λων εκείνων που, με τον έναν ή τον άλλο τρπο, την αμφισβητούσαν ή αμφισβητούσαν τη γραμμή πλεύσης του προς την κατάκτηση της πλειοψηφίας. Tο 1981 αποτελεί σταθμ, χι γιατί το ΠAΣOK σχημάτισε κυβέρνηση και εισέβαλε σε λους τους αρμούς του κρατικού μηχανισμού, αλλά κυρίως γιατί μ’ αυτν τον τρπο έφερε τα κατά καννα θολά οράματά του αντιμέτωπα με τη σκληρή πραγματικτητα. Mε την άνοδο στην εξουσία, οι ροι του πολιτικού παιχνιδιού αντιστράφηκαν. Tο κίνημα είχε αποδείξει τι ήξερε να κάνει αντιπολίτευση. Mε την άνοδ του στην εξουσία εκλήθη να αποδείξει τι μπορούσε να ασκήσει δημιουργικά και τις κυβερνητικές ευθύνες. H μεταλλαγή απ κίνημα διαμαρτυρίας σε κμμα εξουσίας δεν ήταν τσο επιτυχής, αν και αυτ δεν ήταν αρχικά ευδιάκριτο, λγω του κλίματος ευφορίας και ελπίδας. Tο κυβερνητικ παρελθν της N.Δ. παρέμεινε για μεγάλο διάστημα άλλοθι, που κάλυπτε τις εγγενείς ανεπάρκειες της κυβέρνησης Παπανδρέου. Tο ΠAΣOK ουσιαστικά ενηλικώθηκε ασκώντας την εξουσία. H αξιοποίηση του τεράστιου πολιτικού κεφαλαίου που επενδύθηκε απ το λα στον ηγέτη του, ήταν σχετικά μικρή σον αφορά την ενίσχυση και την αναβάθμιση τς χώρας. Aνοιξε μως στην ιστορία της ένα νέο κεφάλαιο, ο απολογισμς του οποίου έχει και θετικά και αρνητικά στοιχεία. Oι συχνά ανερμάτιστοι πειραματισμοί και τα πολλά σφάλματα προσκμισαν σημαντικ κστος, αλλά ταυτοχρνως ο δυναμισμς του Kινή3 Σεπτεμβρίου 1974. O Aνδρέας Παπανδρέου παρουσιάζει την περίφημη «Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη», που αποτέματος προσκμισε και σημαντικά στοιχεία λεσε και την ιδρυτική διακήρυξη του κμματς του: το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικ Kίνημα (ΠAΣOK) έχει γεννηθεί και θα ανανέωσης στην ελληνική κοινωνία. Δεν αποδειχθεί δυναμικς πολιτικς σχηματισμς (φωτ.: Pετζής).

M

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

O Aνδρέας Παπανδρέου, αρχηγς του τρίτου σε δύναμη κμματος στη Bουλή του 1975, αγορεύει απ τα έδρανα της αριστερής πτέρυγας. Σύντομα, μετά τις εκλογές του ’77, θα ανταλλάσσει διαξιφισμούς με τον πρωθυπουργ K. Kαραμανλή απ τα έδρανα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (φωτ.: Pετζής).

απουσία ουσιαστικών πολιτικών διαδικασιών καθιστούσε σχεδν αδύνατη την οριοθέτηση και το θεσμικ έλεγχο των κυβερνητικών επιλογών. Eπειδή, μως, η πραγματικτητα δεν ανέχεται επί μακρν την αμφιταλάντευση, τον ερασιτεχνισμ και τη δημαγωγία, το ΠAΣOK εκλήθη να πληρώσει την ανικαντητά του να μετασχηματίσει προς φελς του τις ισορροπίες, σο διατηρούσε την πρωτοβουλία των κινήσεων και την άνεση χειρισμών. Πολλοί θεωρούν τι βασική αιτία για

Kατακρυφη ανοδική τροχιά ήταν, βεβαίως, το στοίχημα του ποιου σοσιαλιστικού μετασχηματισμού που παίχθηκε εκείνα τα χρνια. Tο κυρίαρχο αίτημα της ελληνικής κοινωνίας ήταν η προώθηση μιας ριζοσπαστικής μεταρρύθμισης με εξυγιαντικ και εκσυγχρονιστικ περιεχμενο. Tο ΠAΣOK δεν είχε ευθύνη για τις στρεβλώσεις που κληρονμησε. H μεγάλη ευθύνη του εντοπίζεται στο τι δεν προσπάθησε σοβαρά να διαμορφώσει τους ευνοϊκούς ρους, που θα του επέτρεπαν μία αποτελεσματική εξυγιαντική παρέμβαση στις νοσούσες δομές. Aυτ ισχύει πρωτίστως για την οικονομία, η οποία, στη συνέχεια, εκδικήθηκε, καθιστώντας μονδρομο την πολυετή λιττητα. H ιδεολογική και πολιτική ωρίμανση του ΠAΣOK δεν προήλθε απ μία συστηματική και συγκροτημένη αντιπαράθεση ιδεών και τάσεων στους κλπους του, πως λιγτερο ή περισστερο συνέβη

παλαιτερα στα δυτικοευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κμματα. O Aνδρέας Παπανδρέου, εκμεταλλευμενος τον ηγεμονικ ρλο του, επέβαλε «ντε φάκτο» ορισμένες επιλογές στην κυβερνητική πολιτική, χωρίς να συγκρουσθεί ευθέως με τα κομματικά ιδεολογήματα, που στην πράξη ανέτρεπε. H αντίφαση αυτή συνέχισε να ισχύει για ορισμένα χρνια, αλλά εξασφάλισε μία μάλλον ομαλή προσγείωση, αφού τα ρήγματα που προκλήθηκαν ήταν σχετικά μικρά. Στο κοινωνικ πεδίο, η κυβέρνηση Παπανδρέου κατά καννα ακολούθησε την πολιτική της μικρτερης αντίστασης και επέδειξε δειλία εκεί που υπήρχε επείγουσα ανάγκη για τομές και εκεί που υπήρχε ή μπορούσε να διαμορφωθεί ευνοϊκς συσχετισμς δυνάμεων. Aυτή η πρακτική είχε ως αναπφευκτο αποτέλεσμα την απονεύρωση και τον εγκλωβισμ πολλών θετικών πρωτοβουλιών. Eπιπλέον, η

την εμφάνιση εκφυλιστικών φαινομένων στο ΠAΣOK ήταν ο αρχηγισμς, που συνέθλιψε αρκετά νωρίς την εσωκομματική δημοκρατία και οδήγησε στη δημιουργία φατριών πελατειακού χαρακτήρα, οι οποίες ως συνεκτικ δεσμ είχαν την προστασία και την αντιπαροχή και ως στχο τον έλεγχο μηχανισμών και τη νομή της εξουσίας. Tο παράλληλο φαινμενο της κομματικοποίησης συρρίκνωσε την κοινωνική αυτονομία, απονεύρωσε τις ποιες συμμετοχικές διαδικασίες, εγκλώβισε τη λαϊκή πρωτοβουλία και άνοιξε το δρμο στην αλαζονεία και στο κυνήγι του προσωπικού συμφέροντος σε λη σχεδν την πυραμίδα. Aπ την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια τι χωρίς την αδιαμφισβήτητη ηγεμονία του Aνδρέα Παπανδρέου θα ήταν αδύνατη η εκτξευση προς την εξουσία μέσα σε επτά μνο χρνια. Aπ ένα σημείο και μετά, μως, η υποκατάσταση της

πολιτικής λειτουργίας απ την απφαση του αρχηγού και τη συνακλουθη γραφειοκρατική διευθέτηση μετατράπηκε απ πλεονέκτημα σε μειονέκτημα. Tο ΠAΣOK, ως συνάθροιση αδιαμρφωτων πολιτικών ρευμάτων και συνασπισμς ετερκλητων κοινωνικών δυνάμεων, ήταν εξ αρχής πεδίο ταξικών ανταγωνισμών. H σύμφυτη αντιφατικτητα του κοινωνικού και πολιτικού μπλοκ που εκφράστηκε στο ΠAΣOK, αντί να επιλύεται πολιτικά, διοχετεύτηκε στα κανάλια τα οποία άφησε ανοικτά ο αρχηγισμς. Oπως προαναφέραμε, λγω των ατροφικών πολιτικών λειτουργιών, τα ιδεολογικοπολιτικά εσωκομματικά ρεύματα υποκαταστάθηκαν απ φατρίες. Oι σημαντικτερες διευθετήσεις μως γίνονταν μέσα απ ένα παράπλευρα αναπτυσσμενο και μη θεσμικ κύκλωμα σχέσεων επιρροής, που είχαν ως σημείο αναφοράς τον πρωθυπουργ-ηγεμνα. O ρλος αυτς εδραζταν στην ειδική σχέση του Aνδρέα Παπανδρέου με την εκλογική βάση του Kινήματος. Mια σχέση ευθεία, που ελάχιστα διερχταν μέσα απ την κομματική οργάνωση και εμπεριείχε έντονα στοιχεία λαϊκισμού. H παράταξη του ΠAΣOK ήταν μια δυναμική τριγωνική σχέση μεταξύ του ιδρυτή, της εκλογικής βάσης και του κομματικού μηχανισμού. Σε αυτ το πλαίσιο, ο στρατηγικς πολιτικς σχεδιασμς και ο σεβασμς των θεσμών σε λα τα επίπεδα σχεδν θυσιάστηκαν στο βωμ των τακτικών ελιγμών. Σταθερή επιδίωξη, η «τράπουλα» να βρίσκεται στα χέρια του αρχηγού και να μοιράζεται κάθε φορά ανάλογα με τη σκοπιμτητα της στιγμής. Mε άλλα λγια, αποθέωση του τακτικισμού σε ένα κοινωνικ και πολιτικ περιβάλλον που απαιτούσε στρατηγική χι μνο για την προώθηση των επιβαλλμενων αλλαγών, αλλά και για τη διαφύλαξη και διεύρυνση των κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών. O τακτικισμς και το σύνδρομο του πολιτικού κστους εμπδισαν την αποτελεσματική εξυγιαντική παρέμβαση στις νοσούσες δομές. Aκμα, απέτρεψαν τη μετεξέλιξη του Kινήματος σε ένα σύγχρονο σοσιαλιστικ κμμα που να ανταποκρίνεται στις ελληνικές συνθήκες. Tο κύριο πρβλημα του ΠAΣOK δεν ήταν τι αμφιταλαντευταν μεταξύ μιας ριζοσπαστικής και μιας μετριοπαθούς πολιτικής γραμμής. Hταν τι στην πράξη είχε παραχωρήσει τη ζωτική αρμοδιτητα του πολιτικού αυτοπροσδιορισμού και της χάραξης γραμμής στον αρχηγ του, προκειμένου αυτς να διατηρεί τα μεγαλύτερα δυνατά περιθώρια ελιγμών.

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

27

Mάνος Λοΐζος και Xαρούλα Aλεξίου ντουέτο (αριστερά), Γιώργος Nταλάρας (δεξιά) και Tάκης Σούκας (πίσω) σε συναυλία του Λοΐζου στον Πανιώνιο. Στα πρώτα χρ!νια της μεταπολίτευσης, συνθέτες και τραγουδιστικά είδωλα συμπλέουν και βρίσκουν, με λαϊκές συναυλίες, απήχηση στο μουσικ! κοιν! που «διψάει για πολιτικ! τραγούδι»...

Tου Γιώργου Tσάμπρα ελετώντας τα ιστορικά δεδομένα της εποχής με την απσταση δύο δεκαετιών, παραμένει ακμα δύσκολο να απαντήσει κανείς αβασάνιστα στο ερώτημα, αν σημαντικτερο ρλο στην εξέλιξη του τραγουδιού αυτή τη δεκαετία έπαιξε ο πολιτικς παράγοντας (η παρέμβαση της χούντας στην ελληνική κοινωνία και τον ελληνικ πολιτισμ) ή ο κοινωνικοοικονομικς (αστικοποίηση και πορεία της ελληνικής κοινωνίας –μοιραία και της ελληνικής δισκογραφίας– προς την εκβιομηχάνιση). Oι επιμέρους παρατηρήσεις απ την αρχή μέχρι το τέλος της δεκαετίας μάλλον μπερδεύουν, παρά ξεκαθαρίζουν τους σχετικούς «μύθους». Παρ’ λες τις απαγορεύσεις, η δημιουργική δύναμη του τραγουδιού εμφανίζεται πολύ πιο πλούσια και η απήχησή του πολύ πιο ξεκάθαρη τα πρώτα χρνια,

M

MOYΣIKH

Στον πυρετ του πολιτικού τραγουδιού

αυτά που συμπίπτουν με την τελευταία περίοδο της χούντας. Tο τραγούδι παραμένει κατ’ εξοχήν στα χέρια δημιουργών με προσωπική άποψη, ξεχωρίζουν νέα αξιλογα πρσωπα στο χώρο της δημιουργίας, αλλά και της ερμηνείας και η θέση του κάθε είδους –του εποχικού ψυχαγωγικού τραγουδιού συμπεριλαμβανομένου– είναι δεδομένη. Mε τη μεταπολίτευση οδηγούμαστε σε μια μονομερή ανάπτυξη του είδους που ονομάστηκε «πολιτικ τραγούδι». Aυτή η ανάπτυξη φαίνεται τι δεν στηριζταν τσο στα επιτεύγματά της σε επίπεδο δημιουργίας, σο σε εξωτερικούς

παράγοντες. Aπ τη μια πλευρά έχουμε τη σαφή εμπλοκή πολιτικών φορέων στη διαμρφωση αντίληψης για την τέχνη με βάση κριτήρια σχεδν απλυτα «κομματικά» και απ την άλλη –σε επίπεδο κεντρικής εξουσίας– μια πολιτική λογοκρισίας και απαγορεύσεων που συνεχίζεται. H δισκογραφική βιομηχανία –η οποία μλις έχει αρχίσει να αποκτά στέρεες βάσεις με κύρια πλα το μεγάλο δίσκο βινυλίου και τη συνεχώς αναπτυσσμενη τηλεραση– χρησιμοποιεί σο μπορεί και τις εν λγω παραμέτρους, αλλά παράλληλα προχωρεί στη δημιουργία «συστημάτων» ψυχαγωγι-

κού τραγουδιού που θα της επιτρέψουν τα επμενα χρνια έναν πιο άνετο έλεγχο της αγοράς. Kάπως έτσι αρχίζει να πριμοδοτείται απ τα μέσα της δεκαετίας και μετά η απήχηση κατ’ εξοχήν τραγουδιστικών ειδώλων συχνά σε βάρος της εξέλιξης κάποιων δημιουργικών προτάσεων, κάπως έτσι καθιερώνεται εμπορικά –με δεδομένη την «πολιτική» κπωση της πρώτης μεταπολιτευτικής περιδου– η κατοπινή στήριξη μιας «πολιτικής», η οποία συμπεριλαμβάνει εποχικές μδες που δεν έχουν την ανάγκη μιας προσωπικής αναζήτησης, μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας («εισαγωγή»

μεταγλωττισμένου αισθηματικού τραγουδιού, «αναβίωση» του ρεπερτορίου κ.ο.κ.). Tα αποτελέσματα αυτών των επιλογών που κορυφώνονται τα τελευταία χρνια της δεκαετίας του ’70, θα φανούν πιο ξεκάθαρα στα χρνια της δεκαετίας του ’80, κάνοντας αυτή τη δεκαετία –με τη συνδρομή του «λαϊκίστικου» πνεύματος που κυριάρχησε στο ξεκίνημά της– ίσως την πιο «φτωχή» καλλιτεχνικά μέσα στις δεκαετίες του αιώνα. H περίοδος της μεταπολίτευσης σημαδεύεται απ την πλήρη επανακυκλοφορία λου του υλικού του Mίκη Θεοδωράκη

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

29

H EΛΛAΔA 1970 –1980

M. Kουγιουμτζής (αριστερά), Γιάν. Σπαν!ς (κέντρο) και Λουκ. Kηλαϊδ!νης (δεξιά). Eχουν ξεκινήσει πάνω στα χνάρια του «έντεχνου λαϊκού» την προηγούμενη δεκαετία και βρίσκουν σταθερά ανταπ!κριση στο κοιν!. Yποσχέσεις για το μέλλον δίνει και ο Δήμος Mούτσης που βρίσκεται ανάμεσα στους νέους συνθέτες με έντονη παρουσία αυτή την περίοδο (κάτω).

και τις μεγάλες πολιτικές συναυλίες. Παράλληλα, αρκετοί ακμα συνθέτες (Λοΐζος, Λεοντής, Mούτσης) κυκλοφορούν υλικ με άμεσες ή έμμεσες αναφορές στην προηγούμενη περίοδο που είχε απορρίψει η λογοκρισία της εποχής. Παρ’ τι τα ρια ανοχής της λογοκρισίας ανοίγουν, φαίνεται ωστσο τι αυτή παραμένει αυστηρή τσο σε ,τι αφορά την κυκλοφορία τραγουδιών με κάποιες συγκεκριμένες αναφορές και πολύ περισστερο τις μεταδσεις της κρατικής ραδιο–τηλερασης. Eίναι πολλές οι καταγγελίες που μέσα στον πυρετ της μεταπολίτευσης μαρτυρούν την απαγρευση μιας μεγάλης γκάμας υλικού απ τα εργατικά «τραγούδια μας» των Mάνου Λοΐζου και Φώντα Λάδη μέχρι τα «Xαμένα χρνια» του Eμφύλιου, που τραγουδούν στον ομώνυμο δίσκο οι Mίμης Πλέσσας και Γιάννης Kακουλίδης. O,τι απαγορεύεται βέβαια απ τα κρατικά «μέσα» παίρνει πιστοποιητικ «προοδευτικτητας» απ τους –εξαιρετικά ισχυρούς περί τα πολιτιστικά της εποχής– μηχανισμούς των «προοδευτικών» κομμάτων. Aυτή η πραγματικτητα μέσα στ’ άλλα πριμοδοτεί πρσωπα και τραγούδια που μνο κατ’ επίφασιν συμβάλλουν στην εξέλιξη και την κοινωνική καταξίωση του τραγουδιού. Mε τον ίδιο τρπο και η κρατική απαγρευση οδηγεί επίσης σ’ ένα κατ’ επίφασιν «ουδέτερο» ρεπερτριο, με συνολικ αποτέλεσμα την ουσιαστική κπωση του μέσου ακροατή, ο οποίος πολύ σύντομα στρέφει αλλού τα ενδιαφέροντά του σε ,τι αφορά την έκφραση μέσω του τραγουδιού. Λίγο μετά τη μεταπολίτευση συντελείται η πρώτη αναβίωση του ρεμπέτικου που φέρνει στην επικαιρτητα ένα πράγματι παρεξηγημένο στο παρελθν σπουδαίο υλικ με άξονα σημαντικά ονματα ερμηνευτών της εποχής (Nταλάρας, Aλεξίου), αλλά την ίδια εποχή ξεκινά τσο η ανάπτυξη του μεταγλωττισμένου αισθηματικού τραγουδιού ευρωπαϊκής προέλευσης (Πάριος, Πουλπουλος) σο και η «γκετοποίηση» του λαϊκού τραγουδιού των νυχτερινών κέντρων (Mητροπάνος, Δούκισσα, Pίτα Σακελλαρίου, «σλγκαν» και Tάκης Mουσαφίρης). Aκριβώς εδώ διαμορφώνει το δικ της ρλο η ανερχμενη βιομηχανία του τραγουδιού, κρατώντας στην επιρροή της το κύριο σώμα της

O Mίμης Πλέσσας με σταθερή παρουσία στην ε φει τη μουσική της θεατρικής κωμωδίας «Mε Ξεχωρίζει το τραγούδι «Θέλω ποτέ να μη χωρί

απήχησης ενς τραγουδιού και «περιθωριοποιώντας» σιγά σιγά δημιουργικές προσπάθειες που δεν μπορούν να ενταχθούν στις προδιαγραφές της. Mέσα σ’ αυτ το κλίμα κυκλοφορούν δίσκοι απ τις «Mπαλάντες» του Mίκη Θεοδωράκη μέχρι το «Παρν» του Aκη Πάνου και απ το «Yπάρχω» του Xρήστου Nικολπουλου και του Πυθαγρα για τον Kαζαντζίδη μέχρι την «Tρίτη ανθολογία» του Γιάννη Σπανού, είναι μως ένα υλικ που διαγράφει την τροχιά του περισστερο μέσα στα χρνια που περνούν και λιγτερο κυριαρχώντας –εμπορικά ή πολιτιστικά– στην εποχή που κυκλοφρησε. Tο πολιτικ κλίμα της μεταπολίτευσης φέρνει στο προσκήνιο κάποιες ακμα δημιουργικές δυνάμεις στα χνάρια του αλλο-

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

τινού «έντεχνου» (Θάνος Mικρούτσικος, Hλίας Aνδριπουλος) που με την εξέλιξη των πραγμάτων είναι «καταδικασμένες», είτε να μεταλλαχθούν «ανοίγοντας» σε περισστερα μουσικά ρεύματα είτε να περιθωριοποιηθούν. Oλο και πιο συχνά μως προβάλλει –ακμα και μέσα απ τα σημειώματα δίσκων της εποχής– το αίτημα για «ανακούφιση» απ την «πολιτική κπωση». Kάπως έτσι ο Διονύσης Σαββπουλος βρίσκεται πίσω απ την παραγωγή του δίσκου «H εκδίκηση της γυφτιάς» των Nίκου Ξυδάκη - Mανώλη Pασούλη με βασικ ερμηνευτή τον Nίκο Παπάζογλου (1978), κάπως έτσι ο Mάνος Λοΐζος αφήνει την επμενη χρονιά το «μετερίζι» μιας συνεχούς «αγωνιστικής» διάθεσης για μια σειρά τραγουδιών που ακροβατούν αρι-

στοτεχνικά ανάμεσα στην πολιτική μπαλάντα και το... τσιφτετέλι. Eίναι τα «Tραγούδια της Xαρούλας» που γράφει με τον Pασούλη πάλι, για την Xαρούλα Aλεξίου. Tο κρατικ ραδιφωνο της εποχής επιστρέφει τον πρώτο δίσκο ως «εθνικώς απαράδεκτο», αφήνοντας τα «αιτήματα» των επιλογών του να αναμετρηθούν με την επμενη δεκαετία, ενώ ο δεύτερος, σύμφωνα με αφηγήσεις του στιχουργού του, «περνά απ 40 κύματα», ωστου οδηγηθεί σε μια «κσμια» για την εποχή μορφή. Mια άλλη απλυτα προσωπική στάση αυτών των χρνων που σο κι αν δεν διαρκεί πολύ, αποδίδει καρπούς σε επίπεδο απήχησης είναι αυτή του Mάνου Xατζιδάκι. O κορυφαίος συνθέτης, αφού απομακρύνεται σύντομα α-

Tου Nίκου A. Δοντά η θλιβερή παρένθεση της επταετίας ακολούθησε η επιστροφή του Kωνσταντίνου Kαραμανλή και η ανάδειξη του Mάνου Xατζιδάκι σε απλυτο κυρίαρχο των ελληνικών μουσικών πραγμάτων. Aπ τις επίσημες θέσεις που του προσφέρθηκαν συνέβαλλε καθοριστικά με πλήθος τρπων στην αναδιαμρφωση του μουσικού τοπίου και ευρύτερα του πολιτιστικού ήθους του τπου κατά το τελευταίο τέταρτο του αιώνα. Διετέλεσε γενικς διευθυντής της Kρατικής Oρχήστρας Aθηνών (1976-1982), αναπληρωτής γενικς διευθυντής της Eθνικής

T Mάνος Xατζιδάκις (1925–1994): ο απ!λυτος κυρίαρχος των μουσικών πραγμάτων στην Eλλάδα της Mεταπολίτευσης.

Tου Aνδρέα Pικάκη

XOPOΣ

Iστορικού – Kριτικού Xορού

Σχολή της Kούλας Πράτσικα στην οδ Oμήρου 55 έχει μεταβιβαστεί στο κράτος. Δημιουργείται η Kρατική Σχολή Oρχηστικής Tέχνης (KΣOT, 1972) και προσκαλείται ένας παλαιτερος χορευτής του μπαλέτου του 20ού αιώνα (M. Mπεζάρ), ο Zερμινάλ Kασαντ, για να τη διευθύνει. «Δεν ευδοκίμησε», σημειώνεται στο «K. Πράτσικα, Eργα και Hμέρες». Aγοράζεται και ο χώρος στους Aμπελοκήπους που μετακομίζει η «θεία» Kούλα και οργανώνει μιαν «άλλη» σχολή. H KΣOT αρχίζει να λειτουργεί το 1973, ενώ ο θεσμς των Φυτωρίων (που θα στεγαστούν στην οδ A. Παππά) δημιουργείται το 1976. Στο τέλος της δεκαετίας (1980) «παρέδωσα με την καρδιά μου τη σχολή και τη σκυτάλη στην Nτρα Tσάτσου-Συμεωνίδη», σημειώνει η Kούλα Πράτσικα. H Πολυξένη Mατέυ εκλέγεται πρεδρος του νεοσυσταθέντος σωματείου Xορού και Pυθμικής, του οποίου διετέλεσε απ το 1977 επίτιμη πρεδρος. H Δέσποινα Γρηγοριάδου εκλέγεται πρεδρος του νεοσυσταθέντος σωματείου ιδρυτών / διευθυντών Σχολών Kλασικού Mπαλέτου. O Aνδρέας Pικάκης εκλέγεται πρεδρος του νεοσυσταθέντος σωματείου των Φίλων του Kλασικού Xορού. H Pαλλού Mάνου χορογραφεί τη Mήδεια στο Nτάλας, Tέξας, ενώ το «Eλληνικ Xορδραμα» εμφανίζεται στο Διεθνές Φεστιβάλ Xορού στο Παρίσι και σε περιοδείες στην Kύπρο και στη Γιουγκοσλαβία. Στα τέλη της δεκαετίας, η Pαλλού Mάνου επιμελείται και παρουσιάζει με το «Eλληνικ Xορδραμα» και πολλούς καλεσμένους χορευτές την άκρως ενδιαφέρουσα τηλεοπτική σειρά O Eλληνικς Xορς Xθες και Σήμερα. Διαλύονται τα «Xορικά» της Zουζούς Nικολούδη για οικονομικούς λγους. Oργανώνεται η Σχολή και η Oμάδα του «Kέντρου Kλασικού Mπαλέτου» απ τη Pενέ Kάμερ και τον Λεωνίδα ντε Πιαν. Στην EPT αρχίζουν οι τακτικές εκπομπές αφιερωμένες στο χορ, αλλοδαπ και ημεδαπ. Yπεύθυνος ο Aλέξης Kωστάλας. Στο Πειραματικ Mπαλέτο Aθηνών, ο Γιάννης Mέτσης προωθεί την έρευνα χορογράφησης ελληνικών έργων, πρεσβυτέρων και νεωτέρων συνθετών (N. Σκαλκώτας Tρίπτυχο και Δέκα Σκί-

H

ελληνική δισκογραφία απ! το 1951, !ταν γράε τον έρωτα παρέα» με τις αδελφές Kαλουτά. ρίσουμε» και ηχογραφείται σε δίσκο.

π το «αγκάθινο» πστο του διευθυντή Pαδιοφωνίας που αναλαμβάνει μετά τη μεταπολίτευση, δημιουργεί στα τέλη της δεκαετίας ένα «μέσο» των δικών του προδιαγραφών στο Tρίτο Πργραμμα, αφήνοντας να διαφανούν μια άλλη αισθητική και αρκετά νέα πρσωπα στο χώρο του τραγουδιού. Kι λα αυτά χωρίς να θέλουμε να παραβλέψουμε τις απλυτα προσωπικές εθνικές («Eλλαδογραφία), κοινωνικοπολιτικές, («H προσευχή της Παρθένου») ακμα και... οικολογικές θέσεις του («O εφιάλτης της Περσεφνης»), πως αυτές καθρεφτίζονται με τη συνδρομή του βασικού συνεργάτη του στο λγο, ποιητή Nίκου Γκάτσου, στα «Παράλογα» – «τραγούδια της φθοράς και του ονείρου του 1976.

Tα φυτώρια της μεταπολίτευσης Nεοκλασικισμ!ς, πουάντ και ’70’s look. O Γιάννης Mέτσης και η Kαλλι!πη Tρίπου στα «Kρουστά!» του Πειραματικού Mπαλέτου Aθηνών (φωτ!: Hνωμένοι Φωτορεπ!ρτερς).

τσα, Γ. Σισιλιάνου Tαναγραία, M. Xατζιδάκι Mικρή Λευκή Aχιβάδα, Θ. Aντωνίου Συλλαβές και Kοντσερτίνο, Δ. Mαραγκπουλου Mετασχηματισμοί, Tετραγράμματο, H Δίκη των Aτρειδών, Kασιανή και Θεφιλος). Mε την πτώση της δικτατορίας αρχίζουν οι περιοδείες στο εσωτερικ, την Kύπρο, το εξωτερικ (Aρζαντέιγ, Παρίσι, και στο Διεθνές Φεστιβάλ Φιλίας στο Bουκουρέστι και στην Kοντσάντζα). Tο 1979 πραγματοποιείται μια εκθαμβωτική πρώτη εμφάνιση στο Φεστιβάλ Aθηνών, Hρώδειο. Eχουν προηγηθεί εμφανίσεις στην «Eκφραση» του υπουργείου Πολιτισμού. Eπρκειτο για την οργάνωση ποικίλων δρώμενων σε διάφορα θέατρα. Tο 1978, σε αφιέρωμα του Πειραματικού Mπαλέτου Aθηνών σε καινούργιους χορογράφους καλείται η... αστυνομία για να τιθασεύσει τα πλήθη που απειλούν να σπάσουν τις πρτες του κατάμεστου θεάτρου «Γιάλτο», για να παρακολουθήσουν την παράσταση! Στο Mπαλέτο της EΛΣ προσκαλούνται αλλοδαποί χορογράφοι (M. Σπάρεμπλεκ, Z. Kασαντ, Π. βαν Nτικ) αλλά

Στον αστερισμ του Xατζιδάκι Λυρικής Σκηνής (1974-1980), καθώς επίσης και γενικς διευθυντής της EPT, που η προσοχή του στράφηκε αμέσως στο Γ΄ Πργραμμα (1975-1981): απ την ιστορική εκείνη περίοδο αναδείχθηκαν ως πνευματικά του παιδιά συνθέτες, πως ο Γιώργος Kουρουπς (1942) –ο οποίος τον διαδέχθηκε στη διεύθυνση της «Oρχήστρας των Xρωμάτων» που ιδρύθηκε το 1989– ο Δημή-

τρης Mαραγκπουλος (1949), η Λένα Πλάτωνος (1951) και ο Nίκος Kυπουργς (1952). Tο 1977 ιδρύθηκε η Xορωδία του Γ΄ Προγράμματος με διευθυντή τον Aντώνη Kοντογεωργίου: χάρη στο κορυφαίο αυτ χορωδιακ σύνολο η Aθήνα ανακάλυψε τον πλούτο των μεγάλων ορατορίων της δυτικής μουσικής. Mε τη φροντίδα του Xατζιδάκι ξεκίνησαν επίσης το 1979 οι Mουσικές

Γιορτές των Aνωγείων στην Kρήτη. H μεταπολίτευση έδωσε νέα φτερά και στους εκπροσώπους της «μουσικής πρωτοπορίας» των οποίων η εξέλιξη είχε ανακοπεί απτομα το 1967. Tον Σεπτέμβριο του 1975 ο «Eλληνικς Σύνδεσμος Σύγχρονης Mουσικής», οργάνωσε μια «Eβδομάδα Ξενάκη» με την ευγενή σύμπραξη της Συμφωνικής Oρχήστρας του Στρασβούργου, ενώ το 1979

και επίλεκτοι Eλληνες (N. Tσάτσου–Συμεωνίδη, Γ. Mέτσης) για την προώθηση και υποστήριξη του χορευτικού σώματος. Πρώτη εμφάνιση του Mπαλέτου της EΛΣ στο Φεστιβάλ Aθηνών (1977) με έργα Γ. Ξενάκη (Aρούρα και Aντιχθών), Γ. Σισλιάνου (Παραβολή) και M. Θεοδωράκη (Kαπετάν Aνδρέας Zέππος). Tο 1978 παρουσιάζονται μπαλέτα σε μουσικές Γ. Kουρουπού (Tρελή Iστορία), Γ. Iωαννίδη (Nατούρε) και M. Aδάμη (Γένεση). Tο 1979 χορογραφείται στο Θέατρο Λυκαβηττού ένα τρίπτυχο σε μουσική M. Θεοδωράκη: Mυθολογία (χορογρ. X. Mανταφούνη), Hλέκτρα (χορογρ. Σ. Kαϊτέν), Zορμπάς (χορογρ. Λ. Mασίν). Eδώ αποκαλύπτονται τα αστέρια του συγκροτήματος Π. Mελά, K. Δήμα, P. Παπανικλα, X. Παπίδης, A. Xατζής, Γ. Λιβάδης. Tο 1975, η κ. Eλένη Bλάχου ανακαλύπτει μέσα απ την «Kαθημερινή» τη Nelly που έχει επιστρέψει στην Eλλάδα και «ζει μακριά απ τη δημοσιτητα στη Nέα Σμύρνη». H κ. Bλάχου αναλαμβάνει και τυπώνει ημερολγιο με φωτογραφίες της.

οργανώθηκαν οι εξαιρετικά φιλδοξες «Παγκσμιες Mουσικές Hμέρες». Tο 1980 πραγματοποιήθηκε ο Δεύτερος Πανελλήνιος Διαγωνισμς Σύνθεσης, 18 χρνια μετά τον πρώτο, που είχε οργανώσει ο Xατζιδάκις το 1962. Tο βραβείο απενεμήθη μλις ένα χρνο αργτερα στον Γιώργο Zερβ (1947) για το Kουαρτέτο Eγχρδων του. Στα τέλη της δεκαετίας γίνεται πολύ ευκολτερη η εισαγωγή δίσκων κλασικής μουσικής απ το εξωτερικ, με αποτέλεσμα τη διαμρφωση ενς πολύ ευρύτερου και καλύτερα πληροφορημένου κοινού.

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

31

H EΛΛAΔA 1970 –1980 Tο Eλεύθερο Θέατρο με τις παραστάσεις του, απ το ’73 και μετά, έδωσε στην επιθεώρηση νέο προσανατολισμ.

Tου Πλάτωνος Mαυρομούστακου Eπίκουρου καθηγητή στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Aθηνών

ετά το 1970, με τη συγκυρία της πρσκαιρης φιλελευθεροποίησης του δικτατορικού καθεστώτος και την άρση της προληπτικής λογοκρισίας, εμφανίζονται νέοι θεατρικοί πυρήνες και πρωτοπαρουσιάζονται αρκετοί Eλληνες συγγραφείς. Oι θίασοι που δημιουργήθηκαν λίγο πριν ή λίγο μετά το 1970, το Θέατρο Στοά της Λήδας Πρωτοψάλτη και του Θανάση Παπαγεωργίου, το σύγχρονο Eλληνικ Θέατρο του Στέφανου Ληναίου, το Aνοιχτ Θέατρο του Γιώργου Mιχαηλίδη και το Eλεύθερο Θέατρο, με την πρακτική τους συνέβαλαν στη συνέχιση της πορείας που ανέκοψε η δικτατορία αλλά και εμβάθυναν τον προβληματισμ για τον κοινωνικ και πολιτικ ρλο του θεάτρου. Tο αίτημα της αποκέντρωσης και το αίτημα προβολής του σύγχρονου ελληνικού έργου, σε μεγάλο ποσοστ καθορίζει τη φυσιογνωμία των νέων θιάσων. Σ’ αυτ το τελευταίο διάστημα οι παραστάσεις τείνουν λο και περισστερο να τονίσουν την αντίθεση του θεάτρου στο δικτατορικ καθεστώς. Παραστάσεις πως Tο μεγάλο μας Tσίρκο του Iάκωβου Kαμπανέλλη (Θέατρο Kαρέζη-Kαζάκου 1973), αποτελούν σημαντικά θεατρικά, αλλά και πολιτικά γεγοντα που εκφράζουν λο και πιο έντονα το δημοκρατικ αίσθημα και εντάσσονται στο κλίμα προετοιμασίας των μεγάλων λαϊκών εκδηλώσεων, οι οποίες κορυφώνονται με τα γεγονοτα του Πολυτεχνείου. Kατά την περίοδο της δικτατορίας, παρουσιάζονται για πρώτη φορά, ε- κίλλουν την εικνα της θεατρικής ζωής νταγμένοι στο ιδιτυπο αυτ πολιτικ και συμβάλλουν στην ευρύτερη διάδοκλίμα, συγγραφείς, πως ο Στρατής ση της σύγχρονης ελληνικής δραμαKαρράς (Oι νυχτοφύλακες, Eθνικ τουργίας. Παρ’ λο που είναι συχνά εΘέατρο 1969), ο Πέτρος Mάρκαρης (H γκλωβισμένες στην επανάληψη ενς ιστορία του Aλή Pέτζο, Eλεύθερο Θέ- παρεμφερούς ρεπερτορίου απ την ελατρο 1972), ο Mάριος Ποντίκας (Πα- ληνική και παγκσμια δραματουργία νοραμική θέα μιας νυχτερινής εργα- με κυρίαρχη την προσπάθεια πολιτισίας, Θέατρο Στοά 1972), ο Γιώργος κής ανάγνωσης των έργων, συμβάλΣκούρτης (Oι νταντάδες, Θέατρο Tέ- λουν και σε μια σημαντική διεύρυνση χνης 1972), συμβάλλοντας ταυτχρονα του θεατρικού κοινού. στη δημιουργία των συνθηκών που θα Tο Eλεύθερο Θέατρο με τις παραεπιτρέψουν την κυριαρχία της νέας ελ- στάσεις του απ το 1973 και μετά συμληνικής δραματουργίας στις σκηνές, η βάλλει στο να αποκτήσει η επιθεώρηση οποία θα είναι έντονα αισθητή μετά τα ένα νέο προσανατολισμ, στοχεύοντας μέσα της δεκαετίας. την εξουσία και την ιδεολογία της, αλλά και εισάγοντας νέους σκηνικούς ρους λειτουργίας του είδους. Hδη με Mεταπολίτευση την πρώτη επιθεώρηση που παρουσίαH μεταπολίτευση είχε ως αποτέλε- σε ο θίασος (Kαι συ χτενίζεσαι 1973) σμα την οριστική απελευθέρωση των διακρίνονται τα στοιχεία που θα επηνέων δυνάμεων του θεάτρου που είχαν ρεάσουν την εικνα της κατά τα επήδη εμφανισθεί με την αρχή της δεκαε- μενα χρνια, δημιουργώντας πολλούς τίας του 1970. H νέα πολιτική κατά- μιμητές, οι οποίοι θα οδηγήσουν το σταση και η κατάργηση κάθε μορφής ιδιτυπο θεατρικ αυτ είδος σε μια καταπιεστικών νμων και δομών που σημαντική ανανέωση, μεταμορφώνοχαρακτήρισαν τσο την περίοδο εκεί- ντάς το οριστικά κατά τις επμενες δενη σο και τη λειτουργία της δημοκρα- καετίες. τίας κατά τα χρνια που ακολούθησαν, δεν είχε αντίστοιχο για τη μέχρι Nέες εμφανίσεις ττε ιστορία του ελληνικού θεάτρου. H λειτουργία νέων πυρήνων της θεαΣτα πρώτα χρνια μετά τη μεταπολίτρικής ζωής που οδηγεί στη διαμρ- τευση εμφανίζονται για πρώτη φορά ο φωση ενς πιο σύνθετου χαρακτήρα Γιώργος Διαλεγμένος (Xάσαμε τη θεία της θεατρικής δραστηριτητας θα εξε- ΣTOΠ, Θέατρο Στοά 1976), ο Mήτσος λίσσεται ολοένα ποσοτικά και ποιοτι- Eυθυμιάδης (Oι προστάτες, Θέατρο κά και τείνει να παγιωθεί και να σταθε- Tέχνης 1976), η Mαργαρίτα Λυμπεράροποιηθεί κατά την τελευταία δεκαε- κη (O άλλος Aλέξανδρος 1976) και η τία του αιώνα. Kωστούλα Mητροπούλου (Tο παιχνίδι H έντονη πολιτικοποίηση των τελευ- και μια τύψη 1977 και τα δύο έργα απ ταίων χρνων της δικτατορίας βρίσκει τη Nέα Σκηνή του Eθνικού Θεάτρου). τη συνέχειά της απ το 1974 μέχρι το Στα αμέσως επμενα χρνια, σχεδν 1980, με τη δημιουργία πολλών ερασι- σε κάθε θεατρική περίοδο θα σημειώτεχνικών θεατρικών ομάδων που ποι- νεται μια νέα παρουσία: Γιώργος Mα-

M

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

νιώτης (Παθήματα, Kρατικ Θέατρο Bορείου Eλλάδος 1977), Mπάμπης Tσικληρπουλος (Tο υπ"γειο, Kρατικ Θέατρο Bορείου Eλλάδος 1977), Xρήστος Δοξαράς (H έξωση, Nέα Σκηνή Eθνικού Θεάτρου 1979). Oι εμφανίσεις αυτές συμβάλλουν στη συγκρτηση μιας μεταπολεμικής γενιάς, η οποία διαμορφώνεται απ θεατρικούς συγγραφείς με διαφορετικές κατευθύνσεις (Bασίλης Aνδρεπουλος, Γιάννης Aντρίτσος, Kώστας Aσημακπουλος, Bαγγέλης Γκούφας, Aλέκος Γαλανς, Aλέξης Δαμιανς, Mανλης Kορρές, Λάκης Kουρετζής, Mάνθος Kρίσπης, Nίκος Παπαγεωγίου, Γιώργης Xριστοφυλάκης και πολλοί άλλοι), συνυπάρχει σκηνικά με εκπροσώπους της μεσοπολεμικής γενιάς και τελικά οδηγεί σε μια σύνθετη και ενδιαφέρουσα εικνα της σύγχρονης ελληνικής θεατρικής γραφής. Kυρίαρχο στοιχείο πάντως της ελληνικής δραματουργίας της περιδου αποτελεί η ενασχληση με τα ζητήματα ανάπτυξης της ελληνικής κοινωνίας και διαμρφωσης της φυσιογνωμίας και της συμπεριφοράς του νεοέλληνα με αφορμή τα ορατά και αναγνωρίσιμα φαινμενα της καθημερινής ζωής. H τάση αυτή, που εμφανίζεται ήδη πριν απ την περίοδο της δικτατορίας, αναζωογονείται με την παράσταση των μονπρακτων H Bέρα Tο τάβλι του Δημήτρη Kεχαΐδη, που παίζεται το 1972 απ το Θέατρο Tέχνης για να κυριαρχήσει οριστικά μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980. H σύγχρονη ελληνική δραματουργία καταλαμβάνει λο και μεγαλύτερο ποσοστ των θεατρικών παραγωγών και σε ορισμένες θεατρικές περιδους φτάνει μέχρι το 33% των παραστάσεων. H μεταπολίτευση δημιουργεί τους ρους για την ανανέωση της θεατρικής

ΘEATPO

Kυρι η ελλ δραματ

H Λήδα Tασοπούλου στον «Eρωτκριτο» απ το Aμφι–Θέατρο του Σπύρου Eυαγγελάτου (1975). Eίναι η πρώτη παράσταση με την οποία εμφανίζεται το Aμφι–Θέατρο.

«Tο μεγάλο μας τσίρκο» του Iάκωβου Kαμπανέλλη απ το θίασο Kαρέζη–Kαζάκου (1973).

αρχεί ηνική ουργία

δραστηριτητας, τσο στο επίπεδο των κρατικών θεσμών σο και στο χώρο του ελευθέρου θεάτρου. Tο Eθνικ Θέατρο χάνει το προνμιο της μονοπωλιακής χρήσης του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου με αποτέλεσμα τη σταδιακή ανανέωση του φεστιβάλ. Eπειτα απ τις παραστάσεις του Σολομού, του Mινωτή και του Mουζενίδη, εμφανίζονται εκεί σημαντικές παραστάσεις σκηνοθετημένες απ τον Kάρολο Kουν, τον Mίνω Bολονάκη και τον Σπύρο Eυαγγελάτο. H ίδρυση πολλών θιάσων που εγκαθίστανται σε περιοχές οι οποίες δεν αποτελούσαν τον παραδοσιακ χώρο συγκέντρωσης της θεατρικής δραστηριτητας συμβάλλει χι μνο στην ανανέωση της θεατρικής πρακτικής με τον εμπλουτισμ του ρεπερτορίου ή στην ανανέωση των σκηνοθετικών προσεγγίσεων, αλλά και στη συνειδητή προσπάθεια επαφής με ένα κοιν που ζει απομακρυσμένο απ το κέντρο της πλης, προβάλλοντας παράλληλα πιο έντονα το αίτημα της περιφερειακής ανάπτυξης του θεάτρου. Mετά τα μέσα της δεκαετίας έχουν ιδρυθεί το AμφίΘέατρο του Σπύρου Eυαγγελάτου, το Λαϊκ Πειραματικ Θέατρο του Λεωνίδα Tριβιζά, το Θέατρο Eρευνας του Δημήτρη Ποταμίτη, το Θέατρο του

Πειραιά του Tάκη Bουτέρη, το Θέατρο της Aνοιξης του Γιάννη Mαργαρίτη στην Aθήνα, η Πειραματική Σκηνή της «Tέχνης» του Nικηφρου Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη, η Θεατρική Λέσχη Bλου του Σπύρου Bραχωρίτη, αλλά και Eταιρικοί Θίασοι του Σωματείου Eλλήνων Hθοποιών, πως το Θέατρο της Kαισαριανής ή οι Eλεύθεροι Kαλλιτέχνες του Φοίβου Tαξιάρχη, οι οποίοι μαζί με πολλούς άλλους βραχύβιους ή περιστασιακούς θιάσους και ομάδες, πλουτίζουν ουσιαστικά την εικνα της θεατρικής δραστηριτητας.

Eκδσεις H εκδοτική παραγωγή του θεάτρου γνωρίζει μια σημαντική άνθηση κατά τη διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιδου. H άνθηση αυτή οφείλεται στην άρση της λογοκρισίας (που είχε ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση ενς μεγάλου αριθμού έργων, τα οποία δεν είχαν τη δυναττητα να δημοσιευτούν κατά το διάστημα της δικτατορίας), ενώ μεγαλώνει και το ενδιαφέρον του κοινού για την ανάγνωση θεατρικών έργων. Tο ενδιαφέρον για τη νετερη ελληνική δραματουργία (που καλύπτεται σε πολύ μεγάλο ποσοστ απ τη σειρά

των Eκδσεων «Kέδρος») οφείλεται στην ευρύτερη διάδοση των πρσφατων επιτευγμάτων της συγγραφικής παραγωγής, ενώ παρουσιάζεται ένα νέο ενδιαφέρον και για την παλαιτερη ελληνική, χώρος στον οποίο συνέβαλε η πρακτική του Aμφιθεάτρου του Σπύρου Eυαγγελάτου (η προσέγγιση των παλαιτερων κειμένων οφείλεται κυρίως στις φιλολογικά άρτιες εκδσεις της Nέας Eλληνικής Bιβλιοθήκης του Eρμή) αλλά και την παγκσμια δραματουργία που εμπλουτίζεται λο και περισστερο, λγω της συστηματικτερης ενημέρωσης λων των θιάσων (η τελευταία καλύπτεται κατά κύριο λγο απ τη σειρά του εκδοτικού οίκου «Δωδώνη» που ειδικεύεται σχεδν αποκλειστικά στο θέατρο). H νέα τροπή της θεατρικής δραστηριτητας που συνεπάγεται το κλίμα ελευθερίας το οποίο χαρακτηρίζει το δεύτερο μισ της δεκαετίας θα δημιουργήσει τους ρους για μια ολπλευρη ανάπτυξη του θεάτρου και θα κληροδοτήσει στην επμενη μια σειρά απ αιτήματα που η εκπλήρωσή τους θα αλλάξει τελειωτικά τη φυσιογνωμία της οργάνωσης θιάσων και θεατρικών οργανισμών στο πλαίσιο της διαμρφωσης μιας κρατικής πολιτικής για τον πολιτισμ.

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

33

H EΛΛAΔA 1970 –1980

Tης Mαρίας Kατσουνάκη δεκαετία του ’70 εγκαθιστά στο προσκήνιο τον Νέο Ελληνικ Κινηματογράφο. Οι σκηνοθέτες της γενιάς αυτής επιδιώκουν να προσεγγίσουν την ουσία πίσω απ τα σχήματα, ανιχνεύουν την αλήθεια σε λα τα πεδία: κοινωνικά, πολιτικά, ιστορικά. Ενας άνεμος αναθεώρησης αλλά και αντίστασης απέναντι στη δικατορία ή, ευρύτερα, στον αστικ κονφορμισμ, πνέει, σφοδρς και σαρωτικς, ανατρέποντας τα έως ττε δεδομένα στο χώρο του κινηματογράφου. Η πτώση των εισιτηρίων, διστακτική στις αρχές, γίνεται έντονη το 1972–’73, με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τη «Μαρία της σιωπής» να κατρακυλάει στα 202.403 εισιτήρια, ενώ η τηλεθέαση αυξάνεται κατακρυφα με τον «Αγνωστο πλεμο» να καθηλώνει το κοιν μπροστά στη μικρή οθνη. Η παραγωγή των ταινιών μειώνεται και μαζί υποχωρεί και ο παραδοσιακς ρλος του «παραγωγού». Η αυτοκρατορία της Φίνος Φιλμ καταρρέει (το 1977 πεθαίνει και ο Φιλοποίμην Φίνος), οι νέοι, φιλδοξοι και ελπιδοφροι σκηνοθέτες παίρνουν στα χέρια τους τον πλήρη έλεγχο των ταινιών τους. Αναλαμβάνουν, συνήθως, οι ίδιοι τα οικονομικά και διοικητικά βάρη, ενώ η εθελοντική εργασία συναδέλφων και φίλων είναι συχνά η μνη λύση για την ολοκλήρωση μιας παραγωγής. Ο κινηματογράφος του δημιουργού αντικαθιστά την εμπορική εκδοχή του σκηνοθέτη–τεχνίτη, οι ελληνικές ταινίες αποκτούν έναν «δοκιμιακ» χαρακτήρα. «Οι ιστορίες υποχωρούν μπροστά στα θέματα, το δράμα και η δράση δίνουν τη θέση τους στο χρνο και στο βίωμα», πως επισημαίνει και ο Γιάννης Μπακογιαννπουλος («Ενας αιώνας κινηματογράφου»). Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, και ο εξώστης του, παραμένει ο σταθερς παλμογράφος των κοινωνικών και καλλιτεχνικών αλλαγών. Το περιοδικ «Σύγχρονος Κινηματογράφος», που αρχίζει να εκδίδεται το 1969, φιλοξενεί λα τα καινούργια πνευματικά ρεύματα και έναν γνιμο διάλογο σχετικ με τις σύγχρονες κινηματογραφικές τάσεις, δημιουργώντας μια νέα γενιά κινηματογραφικών κριτικών και θεωρητικών. Ο μνος δημοφιλής ηθοποις που επιβιώνει με λαμπρή καριέρα και στη δεκαετία του ’70, εξελισσμενος σε υπολογίσιμη δύναμη εμπορικά, είναι ο Θανάσης Βέγγος. Στον αντίποδα της δημιουργικής πνοής, της πολυποίκιλης και πολυτάραχης αυτής δεκαετίας, ένα νέο «φρούτο» σπράξεις με 640.471 εισιτήρια). Ο Βέγγος κάνει την εμφάνισή του: οι ταινίες σεξ, διασχίζει... τρέχοντας την οδύνη της Κα«καυτού σεξ» («Φλογισμένα κορμιά στον τοχής, υποδυμενος έναν φοβισμένο ανίλιγγο της αμαρτίας», «Μια παρθένα εκ- θρωπάκο που εμπλέκεται τυχαία στην δικείται», «Το ημερολγιο της σάρκας Αντίσταση. μου», κ.λπ.). Οι προβολές τους, σταδιαΤο 1972 ο Νέος Ελληνικς Κινηματοκά, «γκετοποιούνται» σε αίθουσες που γράφος ριζώνει: «Μέρες του ’36» και έβρίσκονται στην περιοχή της Ομνοιας. ναρξη της τριλογίας του Θδωρου Αγγελπουλου πάνω στην πρσφατη, ταραγμένη ελληνική πολιτική Ιστορία (συνεχίΑπ την «Ευδοκία» ζεται με το «Θίασο», 1975, και ολοκληρώνεται με τους «Κυνηγούς», 1977). «Το στο «Θίασο» προξενει της Αννας», πρώτη μεγάλου Απ τους στυλοβάτες του Νέου Ελλη- μήκους ταινία του Παντελή Βούλγαρη. Ο νικού Κινηματογράφου είναι ο Αλέξης σκηνοθέτης καταγράφει με ακρίβεια έΔαμιανς με την «Ευδοκία» (στο Φεστι- ναν κσμο παρηκμασμένο, τη μεσοαστιβάλ του 1971 αποσπά μνο το βραβείο κή αθηναϊκή οικογένεια, μέσα απ την ερμηνείας η πρωταγωνίστριά της Μάρω προσπάθεια αποκατάστασης μιας 30χροΒασιλείου), εξιστρηση ενς πυρακτω- νης υπηρέτριας. «Ναι μεν, αλλά» του μένου πάθους ανάμεσα σε έναν φαντάρο Παύλου Τάσιου, ο οποίος καταπιάνεται και μια πρνη. Ενας κσμος μακριά απο με τα αδιέξοδα των νέων (πως και στο το φολκλρ και τις συμβάσεις, εικνες «Βαρύ πεπνι», 1977)) και, πάλι, το «δί«καμένες» στο σκληρ φως, μια ταινία δυμο» Βέγγος – Κατσουρίδης στο «Θαπου συγγενεύει με την τραγωδία. Την ί- νάση πάρε τ’ πλο σου». Ο Αγγελπουλος «επιστρέφει» μετά τη δια χρονιά ο Θανάσης Βέγγος με τον Ντίνο Κατσουρίδη προσφέρουν την πιο μεταπολίτευση με μία ταινία–σταθμ εμβληματική ταινία τους: «Τι έκανες στην ιστορία του ελληνικού κινηματοστον πλεμο Θανάση» (πρώτη σε ει- γράφου, που ανοίγει και τα σύνορα της

Η

KINHMATOΓPAΦOΣ

Aνεμος ανατρο

34 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

εγχώριας κινηματογραφίας στο εξωτερικ: «Ο Θίασος» (1975), καταχωρημένος ως μία απο τις καλύτερες ταινίες στην ιστορία του παγκσμιου κινηματογράφου, δεν εκπροσωπεί , παρ’ λα αυτά, επίσημα τη χώρα μας στο Φεστιβάλ των Καννών. Η Δεξιά, που βρίσκεται στην εξουσία, κρίνει τι ο σκηνοθέτης «παρουσιάζει μονομερώς την πρσφατον πραγματικτητα». Ο «Θίασος» κβει 186.200 εισιτήρια. Τον Παντελή Βούλγαρη συναντάμε και πάλι το 1976 με το «Χάπυ νταίη», που μετουσιώνει κινηματογραφικά τα πρσφατα βιώματά του στη Γυάρο (είχε εξοριστεί την περίοδο 1973–1974). Με τη μεταπολίτευση επιστρέφουν στην Ελλάδα και στην παραγωγή δύο σκηνοθέτες, εμβληματικές μορφές της προηγούμενης δεκαετίας, με ντοκιμαντέρ: ο Νίκος Κούνδουρος με τα «Τραγούδια της φωτιάς» (τραγούδια αγώνα και ζωής) και ο Μιχάλης Κακογιάννης με τον «Αττίλα ’74» (η άγρια εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο). Η δεκαετία 1970–80, μως, χαρακτηρίζεται απ την παρουσία πολλών νέων, πρωτοεμφανιζμενων δημιουργών, που αφήνουν το αποτύπωμά τους μέσα απο

έργο τολμηρ και ρηξικέλευθο. Η Τώνια Μαρκετάκη με τον «Ιωάννη το βίαιο» (το χρονικ ενς νεαρού ψυχοπαθή δολοφνου), ο Κώστας Αριστπουλος με το «Kρανίου τπος» (ο μύθος του Χριστού, εγχείρημα πρωτγνωρο για το ελληνικ σινεμά). Σκηνοθέτες με πιο στυλιζαρισμένο ύφος πως ο Νίκος Παναγιωτπουλος με «Τα χρώματα της Ιριδος» (1974) και τους «Τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» (1978, βραβευμένη στα Φεστιβάλ του Λοκάρνο και του Σικάγο, τέταρτη στη λίστα των εισπράξεων, με 117.277 εισιτήρια) και ο Νίκος Νικολαΐδης με την «Ευρυδίκη ΒΑ 2037» και «Τα κουρέλια τραγουδάνε ακμα» (1979). Σκηνοθέτες που πειραματίζονται (Κ. Σφήκας «Μοντέλο», Θ. Ρεντζής «Βιο–γραφία»), σκηνοθέτες που «βάλλουν» εναντίον του κατεστημένου (Μ. Μανουσάκης «Αρχοντες», Ν. Αλευράς «Πέφτουν οι σφαίρες σαν το χαλάζι», Ν. Ζερβς «Εξριστος στην κεντρική λεωφρο»). Θρυμματισμένες μνήμες, συμβολικές συνθέσεις («Περιπλάνηση» του Χρ. Χριστοφή), κοινωνικές – ερωτικές τομές και αναψηλαφήσεις (Γ. Πανουσπουλου «Το ταξίδι του μέλιτος», Β. Βαφέα «Ανα-

Mέσα απ το οδοιπορικ ενς περιπλανώμενου θιάσου, ο Θ. Aγγελπουλος «διαβάζει» φιλμικά την πρσφατη ιστορία της πληγωμένης, ένοχης και αλύτρωτης Eλλάδας. O «Θίασος» (1975) κάνει μια εντυπωσιακή διεθνή καριέρα.

1

2

πής 3 τολική περιφέρεια», Δ. Μαυρίκιου «Στο δρμο του Λαμρε», κ.ά.), ενώ το πολιτικ–κοινωνικ ντοκιμαντέρ ανθεί (Καβουκίδης, Τσεμπερπουλος, Αλκουλή, Παπαλιού, Τυπάλδος, Λαμπρινς, Χατζπουλος). Δεκαετία πλούσιας εσοδείας που απολήγει, το 1980, σε ένα κρεσέντο εισπρακτικ («Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» του Ν. Τζήμα, 618.533 εισιτήρια) και σε ένα μεγάλο διεθνές βραβείο, το πρώτο σε Ελληνα σκηνοθέτη (Χρυσ Λιοντάρι Βενετίας, στον Θδωρο Αγγε-

4

1. Δημήτρη Mαυρίκιου «Στο δρμο του Λαμρε» (1979). 2. Παντελή Bούλγαρη «Tο προξενι της Aννας» (1972). 3. Nίκου Παναγιωτπουλου «Oι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» (1978). 4. Aλέξη Δαμιανού «Eυδοκία» (1971).

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH

35