Ahmet Turan - Yezidiler

A..

.A.

·YEZiDiLER Ta�ihçeleri Çoğrafı "Dağılımları Inançları Orf ve Adetleri

Doç. Dr. Ahmet TURAN 8amsun 1993

A.

A.

YEZiDiLER Ta�ihÇeleri Çoğrafı "Dağılımları inançları Orf ve Adetleri

t

Doç. Dr. Ahmet TüQAN

•

isteme Adresi : Doç. Dr. Ahmet Turan İlahiyat Fakültesi 55139 Kurupelit / SAMSUN Tel : Ev: 275647

ISBN 975 - 95647 - 1 - 8 Kapak Düzeni : Ali Seylan Dizgi: ARZ MATBAA & REKLAM & DİZGİ B elediye İşhanı Zemin kat No:20 SAMSUN B askı : ESER MATBAASI Pazar Mah . Şeyhhamza Sok No: 30 Tel : 316004 - 326052 SAMSUN .

Bu eserimi eğitimimde bana hayatı boyunca daima destek olan Annem . merhum Hacı Cennet Turan'ııı ruhuna ithaf ediyorum.

t

İ N D E K İ L E R

.... i

·

t·· Ç

ÖN SÖZ 1.

BÖLÜM

TARİHÇELERİ A- Yezidiliğin Doğuşu

. . . 3 1. Yezidi Sözü Hakkında . .. . .......... ... ..... .. . ....... :3 2. Yezidiliğin Menşei .. . . . . ...... .,................................... 4 3. Kurucusu : Şeyh Adi b. Müsafir . . ... .... . 6 4. Irkları . . . . . . . . . . ....... ................... ........ . . . . . . . . . . . . . . ....................................... 14 5 . Dilleri . .. . . . . .. 14 B- Tarihte Yezidiler 15 Sonuç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . ............................... 24 .................................................................. ... ......... .................. ..........

....

. .

.

.

....

.

. ...

.... .............. .......

.................... . ...

....................................................... .

......

............. .....

.. . ........ ........... . . . .......

·········································'···········································

il. BÖLÜM

COGRAFİ DAGILIMLARI A- Siirt İ linde

. . . ..

.

. . . . ...... ................ . .......... . 25 . . .... .... . . . ... ... ... .......... ... 25 . . ... .......... ..... ... . ........... ......... 30 . . . . ... . . ... .... .... . ...... . . ... ..... .............. 33 ....... . . . ... . ..... ...... .. . . . . . ........ . . . . . . . 35 ... .. . . . . ... ...... . ..... . . ... ... .. ......... . ..... ..... 35 . .. . ............... ........................... ........ . . . 35 . . . .......... ..... ...... .... ...... .. . ... . . . . .39 . ... .. . ...... ..... ... ... . ... .. .... . .... .. . 41 . . . .. .............. ............ . . .. . . .. 41 . . . .. .. . . . . . . . . . . . .. 44 . ... .... ........ . . . ..... . . . 44 . . . . . ... . . . . . . 48 . . . . : . . . . 48 Son uç 53 Türkiye Yezidileri Nüfus Dağılımları Tablosu 54 .............. ..... .... ......... .... ... . .

l . Kurtalan . .. 2. B eşiri . 3. B atınan B- Diyarbakır İlinde 1. Merkez İlçe 2. B isınil . . 3. Çınar . . C- Mardin İ l inde .. 1. Midyad 2. İdil . 3. Nusaybin D- Şanlıurfa İ linde 1. Viran�ehir

... .. . ... ...

................... . ..

.... .

... .. ..

.. . ..... ......

.

..

. ........... ......

. .... .....

...

.

...

...

.

.

..

..................... .. ........ ........

..

.

.

.

.

.

. . . ...

.. .

.

.........

.

.. .

.

.

.

...

.

.

.. .

..

.............

...... .. .............................

.

.

.

.

............... ....... ....... . . .

.

. .

. .. .

.. . .

..... .....

.

. . .

..

. .

..

..

. .

...

... . . .. ......... ...... .............. . ....... ..............

..... .

.

.. .

... ...

. .

...

............. ....................... ........ ..

......

.

............... ...... .....

.

..........

.

.

... ..

.. .. .

. . ..

.

... .

.

.

.. .

.

..... .

.. ....... .

.

..... ..... ... .......

.

. .

......

. ..

.... .

.

. . ...... .....

..... ........................................... ............. .... .. .

.

.

.. .

....................................... ........ ..... .. ..... ......................

....................................................................................................... .................................

III. BÖLÜM

YEZİDİ İNANÇ V E İBADETLERİ A- Yezidi İnanç ve İ badetleri Hakkında Ediııileıi İlk B ilgiler B- Yaratılı� Hikayeleri

....................

.

....................................................................... ....... .

l. Dünyanın Yaratılışı

.

.

.

.......................... ................................. .......... . . .

57 60 61

v

2. İ nsanı n Yaratılışı 3. Tufan Hikayesi .

.

. . . . ....... ... . . . ...... . . . . 61 . ... . , ................. ... . . . . . . 63 4. Melek Tavus ve Şekli ........... ....... . 64 C- Kelime-i Şehadetleri .... .. . 68 D- Kutsal Kitapları . . . 69 1. İki Kitabın Özeti . . .. . . . 72 2. Kitab el-Cilve 72 3. M ushaf-ı Reş . . ........ :.. ............ . ................................................. ...... 75 E- İbadetleri ...... ...... ....... . . . . . 78 1 . Naınaz . . . . ....... �. . ... . .. .. . 78 2 . Oruç . . . .. . . . . ...... . . . . . . . 80 3. Hac . . .. . . ... . 81 4. Zekat . . . . . . , .... . . .. . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 5 . Tenasuh . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . .. ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 83 F- Bayramları . . . . . . 84 1 . Sare Sfile. Sarisal. Sarsall, Sarsfü!ya . . . ... 85 2. Cemili Bayramf . . . . . .. ... 85 a. Şeyh Adi Tahtının Dikilmesi .. ; ....... .. .... . . . . . ........... 86 b. Kabağ . . . . . . . 86 c. Sim fü-ı Cilınire . . . . . . . . 86 d. Zemzem Suyunda Yıkanma . . . . . . .... ...... . . . 86 3. Şeyh Adi Bayraını . . . . . . . . . . ... . . . .... . 87 4. Yezid B ayramı . . ,. ................... ................................ 87 5. B ü lende Bayramı . . .. . .... . . . . . . . . . . .. .. 87 6. Kurban Bayraını . . .. . ..... . . . . . . . . . . 87 7. B atizmi . . . . . . .. . . . . . . : .............. 88 8. Davar Nebi B ayramı ...... . . . . .... .. . . . . . . . 88 9. Ziyaretler ve Tavaflar . . . . . .... . . . . .. . ... . . 89 G- Yasak ve Haramlar . . ... . . . .. 90 1. Sebzelerden Yenilmeleri Haram Olanlar . . . 90 2. Hayvanlardan Etlerinin Yenilmeleri Haram Olanlar . . .. 90 3. Söylenmesi ve Yapılması Haram Olanlar . .. . . . . 91 Sonuç 91 ...... .................

.

..

...... . .

..

.

.

.... ..... .................. ............... ... .........

..

..............

..

.

. .... . .. ....

..

---- - - - - - - - - ----- - - - -�···

....... . . -�·····----···--····················

.

· - - -- --················-··-·· . . . �-····· ...........

...

.

... ............................... ........... . ............. .. .. ...........

··········································· ············-·········· · ···············

.. ..

.

....................

.

.

.......... .........

... ............ .

..

.

. .

.... .

..

.. .

. . . . . .. . . .......

......................... . .......

.... ....... .......

..... ..... .........................

.

..... .................................. ..........

.....................

............................

........ ........ ............ .... . ...

................................. .......

...

.. ............................ ...... .............. ................... . . . .............. ............ ..................... .

........ ...........

.. .............. ................. ...............

. . . .....

.........

............

. . . . .......

....................................... ...... .....

.... .... ....................... . . . . .

........... ....... ........ ....... ........................... ....... . ... ... ..... ... .

.......

................ .... .............

..

..

...

. .

. .. .. ............

.. . ........... . . . . . .

.

... ......................... .. ...... .... . .

.......... ...

. . . ... .

.......... ...... ............ ...

.. ......... ............. ......... . . .................. ....... .....

..

. ..

...........

.... . . . ..... ....

.........

. . .

.

.... ........ ..............

...

.....

.... .

........... .

..

.

. .. .

..

.. .....

...........

....... . ........

... .. ..... ...

. ..

......... . .............

. ..... . .......... ..................................

....

........... .... ..... ..................... ......... ........ ....

. .

.

..... . . ............ ...... .........

......................................................................................................

iV. B ÖLÜM

DİN ADAMLARI A- Müridler . .. B- Ruhiinller . . 1. Mirler ve Emirler ...... ............ ...

. .

. .

.

.

..... . . ..... ........... ....... ........................ . . . . . . . .

.

.

......

.

.......... . ........................ ........ .......... .......... . . . . . . ............. . . . . . . . . .

2. Şeyh ler

. .

................ . ................ ...... ................

.

.

..

. . .

. . . ...............

94 94

95 95 4. Fakirler . . . . 95 5. Peşimamlar ... . :...... .... . . . . . ............... ......... ................................. 95 6. Kavvallar . .. . . . . 96 7. Köçekler .... . . . . . .. . . . 96 Sonuç . . . . . . . 96 Günümezde Türkiye'deki Yezidi Din Adamları Tablosu 98 . . . . . 99 Yezidi Din Adamların ı n Geldikleri Aileler .

3. Pirler

.

.. .

93

............ . . . . ......................... ..... ............. . .... .......... . .

..........

..

.

.

..... ................... ..............

..

...............

.................................... .........

.......... . .......................... ... .................................................... ...

..... ....

... ..................

...

...................................... .. ......................

...... .... ...... ................... .... .................

.. .... ...... .................................. ... ...............

. ..

...... . ........ ......

. ..............................

..................

... ....... . ..................... ...

VI

'li

•

V. BÖLÜM -.!·TOP,t,Ul\ISAL YAŞAYIŞLARI '!1'

.....

1

Fert Olarak Yezidiler .. . . . .. 101 1. Erkekler, Kadııılar. Çocuklar . .. . . . . . . . 101 2 . Doğuın . . . . . 103 3 . Sünnet ve Kirvelik . . . . 1 04 4. Evlenme , . . . . .......... ................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................. .............. 105 e �-- �:; t���n�;���.:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::· c. Başlık . . . 107 d. Nişan . . . . . . 108 e. Evlenmeden Önce Yapılan Hazırlıklar .. 1 09 f. Düğün ve Nikah . . . 1 09 5. Boşanma . . . ... ... . . . 1 10 6. Cenaze Merasimi ve Mezarlıklar 1 1l B- Toplum Olarak Yezidiler . . . 1 13 1 . Günlük Hayatları. . . 1 14 2. El Sanatları .. . . 1 14 3. Yörelerinde Yezidi Olmayanlar İle İlişkileri .. . .. 1 16

A-

,

.

..

....... ................ .... .

................ .......................

.....

...... ... ... ........... ............ .. ...

.....

......... ............ .... ............... ................................. ...... ..........

........................................................... .... ....... . .

.........

............. ........ ............................................... ............. ........

���

..... .................................................. ......... ... ... .... ............. .......................................

.... ...... ........................ .......................................

..

.............. ......... ............... .................. . . ........

.. . ..... . . .

......................................................

............................. ........

........ ............. .........

................................. . . ........... .... ..........................

.............

4. Karakterleri Sonuç

......................................... ........ .....................

.

.....

.

..... ....

. ..

............................. .......... . ........... .

Nüfus Kayıt Belgeleri_

................

Genci Sonuç

.

.

.................

.

.......... . . . ..............

.

.

.............................................................. ................. ............ ......

.

.

.

..

............ ........ ..... . ............................

.

.............. .............................. ...........................................

1 17 1 19 1 20 125

Y EZİDİ BİBLİOGRAFY ASI A- Batı Dillerinde Yazılanlar . B- Arap Dilinde Yazılanlar ..

.

.

....................... ...... ......

C-

D-

İNDEKS

Türk Dilinde Yazılanlar Elyazmaları ve Fetvfılar

....

.

.

..

1 27 133 . 1 36 . 1 40

............................

...... . . .... ..................................................

.

.

.

.

.

.

....... ................... ............ .... .......... .... ......

..

..

..................................... . .......................... ....

............................................................................................................................

RESİM LER

.

.

....... .......... ....

..

... . .............

..

.

................... ...................................................

1 43

.. 153

ÖN SÖZ Nusayriler ( l ) konusunda Paris'de (ioktora çalışması yaparken dikkatimi çeken bu konu hakkında bibliografik biJ çalışma yaparak. yazılan eserlerden bulabildiğimi satın alıp, bulamactıklarımı da Paris Milli Kütüphanesi (Bibliotheque Nationale) ile Londra'daki Bri­ tish Museum Kütüphanesinden fotokopilerini alınıştım. Doktora çalışmasını bitiJdiğimde. o zaman hayatta olan Merhum Hocam Ord. Prof. Dr. Hilmi Ziya Ülken Beye bir mektup ya­ zarak Yezidiler üzerinde çalıştığımı bildinniş ve kendisinin bu konuda görüşlerini sormuştum. O. bazı nedenlerden dolayı bu konuda çalışmamamı önermişti. Ancak ben, bir İslam Mezhepleri Tarihçisi olarak tarihte yaşamış fakat bugün yok olmuş mezhepler üzerine çalışmak yerine. günümüzde yurdumuzda varlığını sürdüren inanç gurupları üzerinde çalışmayı tercih ettiğimden, Hatay Alevilerinden sonra Tahtacılar veya Yezidiler üzerinde çalışmak istiyordum. Türkiye'ye döndükten sonra, elimde olmayan bazı nedenlerle konum harici bir yerde (2) çalışmamdan dolayı bu arzumu uzun bir zaman yerine getireme­ diın. Aralık 1 983 tarihinde 1 9 Mayıs Üniversitesi. İlilhiyat Fakültesine İslilm Mezhepleri Tarihi Öğretim Üyesi olarak atandıktan sonra konuyu yeniden düşünmeye başladım. Bun­ dan önce olduğu gibi bu defa da. konu ile ilgili hocalarıma (3) başvurarark görüşlerini aldım. Hocalarımın bu konudaki beni teşvik edici yardımlarını da öğrenince çok memnun olarak konuya başladım. Avrupa'da olduğu gibi Türkiye'de de önce bütün kütüphaneleri dolaşarak Yezidiler konusunda yazılan yazıları araştırdım. Sonunda bu konu ile Osmanlılar'ın son zamanlarında ilgilenilmeye başladığını gördüm. Mustafa Nuri (4) ile Mehmet Şerafettin (5), Osmanlıca olarak Yezidilerden bahseden araştırıcılardır. Bunları Abdülkadir İnan'ın Rus Bilginin A. A Samenow'dan çevirdiği makalesi takip etmektedir. (6). Daha sonra yazılan makaleler, işte bu üç eseri örnek oarak yapılmış çalışmalardır. Bu makalelerin yazarları: Yusuf Ziya Yörükan 1 95 3 Enver Behnan Şapolyo 1 964, Abdülbaki Gölpınarlı 1 969, İbrahim Agah Çubukçu 1 976. Mehmet Aydın 1 978, E. Ruhi Fığlalı 1 984 (7) dır. Avrupalılar ise daha 1 9 . yüzyılın başlarında Yezidiler hakkında seri makaleler ve ,

(1) Diğer adı Hatay Alevileri ve Fellahlardır. Bkz. Turan (A), Les Nusayris de Turquie dans la Region d'Hatay(Antioch), Paris, 1973. Basılmamış doktora tezidir. (2) Ankara, 19 Mayıs Gençlik ve Spor Akademisi'nde. (3) Bunlar, Kemal Işık, Mehmet Dağ ve Ekrem Sankçıoğlu Beylerdir. (4) Abede-i İblis, İstanbul, 1 9 1 0. (5) Yezidiler, DFİFM, Cl, 1 926 sayı 6. s. 1 -35. (6) Küçük Asya Yezidllerinin Şeytana Tapmaları, DFIFM, C.5, 1 9 31, sayı 20, s.17-42. (7)Bu yazarların makaleleri hakkında Biblioğrafyadan "Türk Dilinde Yazılanlar"a bakınız.

müstakil kitapçıklar yazmaya ba�lanıı�lardır. H. Layanl 1850. G. P. Badger 1852. M. Siouf­ fi 1 882. M. J. Menant 1892. Anastase - Marie 1899. S. Giamil 1 900. H. Lamnıens 1 906 . A. Guerinot 1908. Isya Joseph 1909. Th. Menzel 1911. M. Bittner 1 9 1 1 . Th. Bois 1 961 ve biz bu kitabı yazdıktan sonra da J. S. Guest 1 987 (8) bunlardandır (9). Avrupalılardan sonra Tırap yazarlım da Avrupalıların eserlerini önek alarak Yezidiler konusuyla ilgilenmeye ba�laını�lardır. Ahmet Tiınur Paşa 1 929. İsınali Bey Çöl 1 934. Abbas el - Azzavi 1 935. Sıddlk ed-DenılGcl 1949 ve Abderrazzfık el-Hasan! 1951 de bun­ lardamlır ( 1 0). Görüldüğü gibi yurdumuzda bu konuda çalı�ılını� orjinal bir eser olınadığıııdan. ben bir İslam Mezhepleri Tarihçisi olarak bu konuyu ele aklını( *).Tuttuğum yol. bilimsel açıdan konuyu ele alarak. İslfım Mezhepleri Tne düşerek taraftarları arasıııda Rafizl Yezidi mezhebinin ortaya çıktığı söylenir (50). Menşeilerinde beliıtikliği gibi Şeyh Adl'nih ölümünden çok sonra yerine g içen yeğeninin torunu Şeyh Hasan b. Adi b Adi b. Berekfü b. Ebi'I Berekfü (ö. 1 254) zamanında Şll l erin Yezid b. Muav iye'ye sald ırnıahm üzerine Şeyh Adi b. Müsafir'e bağlanan tarafüu-­ ları n ı ıı bir kısmı sunnl an layışı kötüye kullanarak bu defa da Yezid b. Muaviye hakkında aşırı görü�ler ileri s ürdükleri görülür. B unlar: "Şeyh Adl'nin kendilerine rızık verdiği: Allah ile birlikte oturup soğan ekmek yediği: kendilerine tabii olanlardan beş vakit namazı kald u-dığı: zinayı helfü saydığı: öldükten sonra Allah'ııı onu yanına aldığı: Şeyhin çocuğu olmadığından kapıcısı Hasan el-Bevvab' ııı sııtına sııtıııa dayayarak neslini ona bağışladığı ve kendi zürriyetinin Hasan'a geçtiği: bundan dolayı Hasan'ı ıı neslinden olan erkeklere kendi kızlarını teklif etmeyi A llah'ııı bir emri olduğu(5 l ): Şeyh Adl'yi ve mür!dleri ni Allah'ın ğöğe çağırdığını . Şeyh'in iki müridi i le beraber çıktığını. Allah'ııı yanında atların yemesi için gereken samanın bulunmadığını: Şeyh'in bu mürldlerinden birine çiftliğine gi­ derek saman v e benzeri şeylerden atlarına getirmesi için emir verdiğini: getirirken geldiği yerlere bu samandan döküldüğü ve bunun zamanımıza kadar gökte bir işaret olarak kaldığını; bu yol un "saman yolu" diye bilindiğini (52); Şeyh Adl'nin birgün Kabeyi haccet.. - ·

-

ınek üzere zavi yesinden çıkıp Mekke'ye doğru biraz yol aldıktan sonra geriye dönerek Mündlerine. bu yolculuğunda Melek Tavus'a ulaştığıııı. kendisi ve cemaatından oruç. namaz. hac. zekat ve d iğer dini em irleri kaldırdığını. yaln' ı z Melek TavGs'a iman ve i taat et­ menin cennete girmeye vesile olacağın ı (53) söylemiş olduğunu iddia etmeleri gibi. Musul alimleri nelen H ayyadzi.lde Muham med b. Ahmet ez-ZO!ıra. l 875'de yazdığı "el­ (48) O zaman yöresel tesirlerden uzak olan Adeviyye bii llin yakındoğııya İran, Suriye ve Mısır':ı yayılırsa da , bunu takiben önemini yi tirir. B una rağmen daha uzun s iire yaşayarak XVI . ası rda .Şmn 'da ve Kalı i re'de de bazı tara ftarla rı olduğu bilinir. Bu arada tarikatın uzak kol ları as lı ııdan çabucak ayrı larak lıaya ılarını ya�aınaya ba�larlar. B kz. Alımcı Timur Pa�a. a.g.e.,s.39-40. (49) İbn Teymiye, a.g.e.,s.300. ( 50) Bu tarikiitııı zamanla dağlı Kiirtlerin ka tı lması ile aslından ayrılarak Yezid ilik şekline döndüğü de söylenir. B k z. Men ze l (Tlı ) . Ad i b. M üs ilfir, İA, c.l, s. 1 38 ( 5 1 ) B k z. İ n fira. Tarihte Yezidiler, s. 1 5 . ( 5 2) Tercüme es-Siiryfüıiyye .. , s. 25; Abd urrnzzilk el-Hasan!, a.g.c. s. 3 1 . ( 5 3) M ustafa Nuri. a.g.e.,s.5 :!. (54) B u eserde M. Emin e l-Kamerinin Meşrebli'l-Asfiya adlı M usul Tarihi, Umriziide Leys Efendinin Belıçet li'l- Murild adlı Bağdat Tfüil ıi i le Molla Abdu llalı'ııı Ye zidiler R isfüesinden nakiller olduğu söylenir. B kz. Yörüklıan (Y.Zl Müslüman lıkta D in i Tefrika, Ders Notları, Ankara, trs, s. 1 34,n.1.

10

•

Ferldetü's-Seniyye fi Keşfi Akilidi's-Seniyye" ad lı el yazına !54) eserinin Yezidilerden bah­ seden bölümünün son kısmında Yezidilerin

hu

gibi aşırı görüşlerine değinerek şöyle der:

"Yezld' in Ehl-i B eyt'e küfretmesinden dolayı kendisine karşı ç ıkanların ayaklanmasından korktuğu sırada peşinden gidenler ve di nden dönen taraftarları şeytani sevgiyi inanç edine­ rek güneşe. taşlarn ve ağaçlara. iyi şahı slar ad ı ile isin ılendinliklerine secde ettiklerini: bu toplumun nüfusu çok olup S incar ve dolaylarında oturduklarını: bunların kendilerine mah­ sus tekkesi olduğu: Şeyh Adl'yi ziyaret etmeye niyet etmekle Allah'ı ziyaret etmeye niyet etmesi nin aynı olduğu: kendisinden sonra insan şeklinde ve kendi suretinde bir şeytan'ın ge­ lerek kendilerini doğru yoldan saptırmaya gayret ve teşvik edeceğini ten bih ederek. kesin­ likle ona bağlanmamalarını ve inanmamalarını söyleyerek Abdülkadir el-Geylflnl i le b i rlik­ te Mekke'ye hacca gittiklerini: oraya vardıktan dört gün sonra Şeytan'ın şekli ve sureti Şeyh Adl'de zuhur ederek Lfıleş'de oı1aya ç ı kmak suretiyle mürldleri ni ve kendine bağlı olan­ ların ı hayret ve şaşk ı n lı k içerisinde bıraktığın ı " söyler (55). Şeytan ile Şeyh Adi arasında şek i l . suret hal. hareket ve yaratılışta bir fark ve üstünlük görem iyen mürldleri ve sevenleri. Şeyhlerinin bu dönüşünün nasıl olduğunu sordukları zaınan. on un şekline benzeyen Şeytan'ın yolculuk sırasında kendine vahiy indirip taraftarları n ın üzerinden Şeı"I emi rlerin kald ırıldığını açı klar. Kendisinin de mürldleri i le taraftarlarıııdan. özellikle itaat ve hareket­ lerinden çok memnun olduğu için günahlarının bağışlanıp. bütün haramların ve şehvetlerin kendilerine ınübah olduğunu. haclarının da kendi dağlarında. tavatların ı n da onun ölüm ünden sonra mezarının etrafında yapmalarına izin verildiğini bildirir. Şeyh Fah r adında b i r adama d a birtakım ilmi tabirlerle konuları yazdırmak suretiyle Kitab el-Cilve (Vahiy kitabı ) adl ı kitabı yazd ırır. Bu fikirlerin Yezidiler arasında kabul edildiğini görünce de. ömrünün sonuna yaklaştığını bir müddet kaybolması gerektiğini söyleyerek. Şeyh Fahı"ı kendilerine bir önder olarak kabul etmelerini. kendisinden sonra başka biri ortaya ç ıkarak kendisinin Şeyh Adi olduğunu ve bu fikirlerin batıl olduğunu iddia edecek olursa. onu kabul etmemelerini ve onun Şeytandan başka b iri olamıyacağını. kesinlikle kabul edilmeyip cezaland ırılması n ı söyleyerek önlerinden kaybolur. Abdülkadir el-Geylfüıl ile birlikte hicaza yolcul uk yapan Şeyh Adi. hac görevi n i yeri­ ne getirdikten sonra Medine'de dört y ı l Hz. Peygambere komşuluk yapar. Lfüeş'e döndüğü zaman taraftarları n ın doğru yoldan dönerek Şeytan'a ibadet ettiklerini görünce son derece üzül ür. M ürldleri ni toplayarak vaaz ve naslhatta bulunursa da. artık mürldleri ve taraftarları kendisine i nanmamakta ısrar ederler. Bu da yetmiyormuş gibi . Şeytan olduğu zannı ile tek­ keden dağ eteğine kadar kovalarlar (56). Şeyh Adl'nin bütün bu iyi niyetine karşılık mürldlerinden ve taraftarlarından bu şeki lde karş ı l ık görmesi. bu kadar öğrettiği dini bilgiler. vaaz �e nasihat i le irşad ettiği top­ lum unun doğru yoldan sapıtmalarına çok üzül üdüğünden huzur ve rahatı n ı . yeme ve ( 5 5) Mustafa Nuri, a.g.e.,s.55. (56) Terciiıne es-Siiryiiııiyye .. ,s.26; Abbas cl-Azziivi, a.g.e.,s. 1 58.

11

içmesini bırakarak ölmek ister. Tam öleceği sırada. Şeytan tekrar ortaya çıkarak onlara: " B u kovduğunuz ki �i Şeytan ol mayıp. gerçekten tapınmaya layık olan Şeyhiniz Adl'di r" di­ yerek güya üzüntüsünden yüzüne gözüne toprak saçarak ağlar. Bu olaydan sonra ölen Şeyh Adl'n in cesedi zav iyesine gömü lür. Burası yukarıda geçen tarifler çerçevesinde " Kabe'den daha üstün. secde edilen bir yer" olmak üzere ibadethane hal ine getirmelerin i sağlamış olduğu söylenir" der ( 5 7 ) .

' Yukarıdan beri anlatılan bu olay akıl ve mant ı k dışı olmasına rağmen. bugün

Yezidiler arasında ağızdan ağıza da anlatılmaktadır. Şeyh Adl'ye Hacca gidiş sırasında: "Şeytan ben i m suretime g irerek sizi doğru yoldan saptırmaya çalışacaktır. kesin likle inan ­ mayını z" tarzında isnat ol unan keramet de. birçok yönden yine mantık dışı ve imkansızdır. Ancak hacca gidip uzun bir süre orada kalan Şeyh Adi b. Müsafir olmadığı; bunun Adi b. Salıır old uğu; bu Ş eyh. ya Hicaz'dan kesin olarak dönmemiş veyahut dönüşünde bazı H ıristiyan rahipleri tarafından o bölgede Yezidi mezhebi icfid edilerek Müslüman ların batıl yollara sapmalarına sebep olduğunu görünce. evini bark ı n ı terkedip gittiği de söylenerek. Yezidilerin Kabe ed indi kleri tekke içerisindeki birçok mezarlar yanında bu Şeyh Adi b. Sahr' ın mezarın ın olmadığına dikkati çekilir (58). B u durum karşısında. yan i . İslfim dini esasları nı ortadan kaldırışları Müslüman lar tarafından

duyulunca .

1 4 1 4 y ı lında komşu

bölgelerden

kışkınılan

Sunnl

Kürtler.

Yezidilerin oturdukları yerleri basarak. t rıc; ,� İ

Yezidilerin bulundukları i lç eler

__,,.-... ., .- · \

PER'V::.. R:

S I C: �....ı. K

��-o--

..

� Y azicı.1 ı erin bulundukları köyl - Dl•miryolu OLÇEK. 1 / LUU UUU - ıı Yol u

-

:IÇP

o (!/ D u < o k

28

•

K ot

o

Mol ıulll.' 11 �

'"

•·

M ı ıl ı ı •.. ... ., ., .., . . . T �s11 i y e ,

- - - -

M�ır o

S t uh l i z .,

A � t a l t Kupl urnu

--::::ı:::::- NE' h İ r 1 H ---

'1 ili ?-i

�

O::'. 1

�

Midyad'ta Yezidi yerleşim merkezlerini n i lçe merkezine uzaklıkları

İlçeye olan uzaklığı (km. olarak)

Köy ve Mezranın adı Güven köyü Oyuklu Yen ice

Çayırlı

•

18 15

il

.

"

il

18 18

Çörekli Mezrası

21

Koçan

15

il

2 . İdil ( *)

Mardin'in güneydoğusunda bulunan İdil. M.Ö. 300 y ı l larında kurulmuştur. İ l k adı

Arapça

Zarih( Ekici)

olan

i lçenin

adı.

daha

sonra

Farsça

Hazak(Cesur)

olarak

değiştirilm iştir. B ugünkü adı ise Orta Asya'dan göç ederek Mezopotamya'ya giden Türklerden buraya yerleşen İdil adında bir Türk kabilesine izafeten. 1937 yılında ilçe olun­ ca verilmiştir( l 25). Mardin i l merkezine olan uzaklığı 1 2 5 k ilometre olan İdil'iıı 70 köyü v e 50 mezrası vardır. Nüfusu 45 bindir. B u ilçede Yezidiler yalnız bir köyde. Mağara köyünde oturmak­ tadırlar. Bu köy Midyad ilçe sınırına çok yakın olup. Midyad-İdil asfaltı üzerindedir. B ura­ da 680 Yezidi oturmaktadır. Köyde din adamları yoktur. Köyün Midyad'daki Yezidi köylerinden bir farkı olmayıp hayvancılıkla geçinmektedirler. Köyde i lkokul vardır ancak diğer köyler gibi bu köyde de elektrik yoktur. Bu Yezidi köyü Mağara'nın İdile uzaklığı. 52 kilometredir. B u i lçe. 1 990 yıl ında il olan Şımak'a bağlanm ıştır.

3. Nusaybin Nusaybin yerle�im yeri i tibariyle M.Ö. 2300 yıllarına dayanır. Bu tarihl erde Sümerlerin 3. Ur sülfüesindeıı Kral Şulgi tarafımtan kurulan şehir. B abil Kralı Hamurabi zamanında genişletilerek bağlık. halıçelik anlamına gelen Aramis adı verilmiştir. Tarihte birçok defalar çeşitli istilalara uğrayan şehir. kalelerle çevrilmiştir. Bu kalelerin bugün dahi harebeleri mevcuttur. M.Ö. 1 500- 1 275 yılları arasında Güneydoğu Anadoluyu içine alan Huri Mitaniler'e de başkent olmuş, Kral Giges tarafından kral yolunun üzerinde b u lu-_ nuşundan dolayı da büyük bir ticaret merkezi haline gelmiştir( 1 26). (*) Bu il ce 1990 yılında el olan Şırııak'a banlanınıştır. ( 1 25) 1 967 Mardin İl Yıllığı, s. 22-23 ve 40. ( 1 26) Mardin İl Y ıllığı, s.3. ,

44

'

.\ .' \ lı 1� \ • ' 1 1 1 ı,,

\

I· tı ı(1 1

t \� -! .( .\� \

1 \

-� ·

·

- -- - , ...... _

�, J .: I ...,

..-

' 1

"-

!

l

1:--.i

��

'ı'

.

-- -

_ .... ...

i ·J

<

\�\

\ l 1 1 1 1 I 1 1 \

·'

'J ,1-

\e!

'.«

•

--,

....

111

"

. \

' ·· '

i.. �

·,

1-- -

: 'ı ' \ . ··ı . :. \ t _ L ı. ·\ •lt . ·ı� . 1 l. �f ·:A 1 i \. -:ı 1 � •' 1 ,. ..

'

ı .:\

�; ;· illı-ı

' •\ '·.J ... �

_

_

;ı

...

.

1;

. ;'

\� �

..

.

.:" ·

I I 1 I / '

'

\

'

,.

.._

-

,

i

aı ..-i P.• :o .!>I

"

H :\ , 1

·• .

JL.\ li 1·\ \\

'

�

I

.

1-i

'·\· "'�\ .

\ 1'I \ '

:'

\. ,.

·�

\\ \I

H'

. n

;

:L·']'

i '. - --- I .

'

M.S. 80 yılında Urfa. Siıryfüıl Abgar Krallığının eğemenliği altına giren şehirde bir ·•

fakülte kuru lmuş. bu fakültenin dekanl ığına da aslen Nusaybin'li olan Mar Afram atanm ıştır. B u fakülte bir kilise olup. bugün dahi mevcuttur. 640 yılında Hz. Ömer zamanında İyaz b. Ganem tarafından fethedilerek İslam

İ m paratorluğuna katılan şehir. 1 5 1 5 yılında Yavuz Sultan Selim 'in Mısır Seferi sırasında. Osmanlı İmparatorluğuna katılm ıştır( l 27). Cumhuriyetten önce olduğu gibi Cumhuriyetten sonra da i l çe hüviyetini devam ettirmiştir. İsmi hakkıııda çeşitli görüşler vardı!'. M.Ö. 230 yılında Antimosya. Küçük Antakya da den i len şehir. Arapça çifte nasipli anlamına gelen Nasibeyn'den türeme olarak Nusaybin deni im iştir. Doğusunda İd i l ve Midyad. batısında Kızıltepe. kuzeyinde Mardin Merkez İlçe ile çevrili olan Nusayb in'in güneyinde Suriye sının i le bitişik olup bu ülken i n Kamışlı İlçesi yer al ır. Yüz ölç ümü 500 kilometre kare olup Cağ-Cağ lxll'ajı sayesinde. bu toprağın 70 bin dönümü sulanabilmekte ve pamuk ekil mektedir. İklimi .kışları ı lı man. yazları ise Türkiye ortalamasının üstünde sıcak ve kurak geçer. Kuzeyi bitki örtüsü olmayan çıplak dağlarla çevrilidir. İl

merkezi

Mard i n'e

56

ki lometre

uzaklı kta

olan

Nusaybin'de

dört

dil

konuşul maktadır. Türkçe. Kürtçe. Arapça v e S üryanice. Arapça daha çok ilçe merkezinde konuşulur. Türkçe ve kürtçe herkesin bildiği ortak dillerdir. Nüfusu 70 bin olup kilometre kareye 14 kişi düşer. İki kasabası. 70 köy ve bu köylere bağlı 40 mezrası v ardır. Yezidiler burada 4 köyde : Kaleli. Güneli . Çilesiz. Değirmencik ile dört Mezrada : Selvitik. Börhök. Fıskı n . Arpalida ayn olarak: B alaban köyünde m üslümanlarla birlikte. Dibek köyünde ise Hıristiyanlarla birlikte oturmaktadırlar. Bu son köyde Hıristiyanlar çoğunlukta ise de muhtar Yezldilerdendir. B u köylerde toplam nüfusları 2963 kişidiL Kale­ li köyünde mağaralarda da oturan Yezidiler yalnız hayvancılık yapmakta. diğer köy ve mezralarda ise hayvancılık ve ziraatı birlikte yürütmektedirler. Kaleli köyü hariç diğer bütün köy ve mezralarda su ve elektrik. i lkokul ise hepsinde vardır.

c ı 27) İbid. s. ı o .

46

47

N usaybinde Yezidi yerleşim merkezlerin i n ilçe merkezine olan uzaklıkları.

Köy ve Mezranın adı

İlçeye olan uzaklığı (km. olarak)

Köyü

K aleli

36

Güneli

il

28

Çilesiz

il

25

il

30

Değim1encik

31

Selvitik mezras1 Berhök

"

Fıskın

"

A rpalı

"

33

B alaban

"

21

Di lek

"

30

D

-

27 35

Ş anlıurfa İlinde

Bu i lde Yezidiler yalnız bir i lçede. V i ranşeh i r ve köylerinde bulunmaktadırlar.

1.

Viranşehir

Viranşehir. yerleşim yeri olarak oldukça eski bir tarihe sahip bulunmaktadır. B uraya

i l k yerl eş i m in M.Ö. 4000 y ı llarına rastladığı bilinir. Tarih i ipek yolu üzerinde olması ve cok veri m l i ovalara sahi p bulunması. bu şehrin ticaret ve tarım alanında Y u karı Mezopota­

mya'n ı n önem l i bir şe hri olmasını sağlamıştır. Yerleşim yerinin önemi dolayısı ile zaman zaman saldırılara uğram ış. bu bölgede hüküm süren devletler arasırda el değiştirmiştir. Hi­ titlerden İranl ılara. oradan da M.Ö. 1 63 yılında Romalılara bağlanmıştır. Hz. Ömer

zaman ında İyfiz b. Ganem komutasında İslfim ordularınca zaptedi lmiş. 660-873 y ı l ları arasında da Mardin'e.

Hamdfüıilere bağlanmıştır.

894 yılında M u'tezid zamanında

Abbasilere bağlanan V i ranşe h ir. Mel i kşa h zamanı nda ( 1 055- l092) Büyük Selçuklu Devle­ tine bağl anm ışt ı r. Zaman zaman B i zans. Selçuklu. Arap. İran ve Artuklu lar arasında el

deği ştirmiştir. 1 03 0 y ı lında B izanslı lara. 1 07 1 y ı l ın d a Selçukl ulara. 1 1 08 yılında Mm·din'e Artukl ulara. 1 202 y ı l ı nd a da Musul Atabeyi Nureddin Zengi'ye geçm i şti r.

V i ranşeh ir. tarih indeki en büyük y ıkıma 1 258 yı l ın da Moğol İmparatoru Hulagü

tarfıııdan u ğ ram ış . 1 367 yı lında tekr;u· Mardin Artuklularına bağlanmış. 1400 yı lınd a Timur t arafııı dan taş üstünde taş bırakılmayacak şeki lde y ık ı lmıştır. Daha sonra Akkoyunlular.

48

.....

O İL M['ll K Uİ • İl.C E MfllKEZİ 1 uCAK MEJIKUİ • --.-il 5lflllll vt FlölAT llEHllİ -·

-

"'

iLCE SiNiRi

IUc:A� SNRI

- DE VlET SNlll VE O E VllT YOLU

� 0.0.Y

İLİ

U RFA

I'

..

il

1

"

•

•

o

--··

•

l \-;,.ı�

./ (.

<

• >

..

z

�Cc

�

-·

� · - ··

·

'-··"

-

)

·· ·-...... ,... � /..-····· ·

'- ..

.

"

ff

_.. ..

�

-:,�

-

.

o

il

A Yezidilerin

y

bulundukları.

ilçeler

E

o

'\

(_ -'

··- --. .. -· _,

·-· ··--·

. ......

l

s

""' \C

..

-

\

�

7' " "'

""

-··

u

C-

) "

s

ç

Karakoyunlular. Araplar ve İranl ılar aras ında el deği�tiren �elıir. I S 1 6 yılında. Yav uz Sul­ tan Se l i m zaman ında. Osman l ı İ mparatorl uğuna katı lmı ştLr. Urfa'nın en eski ilçelerinden biri olan Viranşeh ir. bazen Mard i n'e bazende Urfa'ya

ilçelik yapm ıştır. Y ukarıda görüldüğü gibi tarihin bi rçok dönemlerinde isti la lara uğrayıp. yakılıp yıkıldığı için şehre harap anlam ına gelen Viran kel i mesi eklenerek. V iran�eh ir ismi­ n i n bundan dolayı veri ldiği söylenir. l 924 yı l ında ilçe olarak Urfa i l ine bağ lanm ı�tır( ] 28). 0 V i ranşehir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin güney-orta kesiminde yer al maktadır. Doğusunda Kızıl tepe ve Derik, kuzeyinde S iverek. güneyincle Ceylenpınar ilçeleri ve

batısırıdu Şanlı urfa merkez ilçes i ile çev ilidir. Yüzölçümü 1 843 kilom etre kare olan

V iranşehirin nüfusu 80 bin ol up, kilometre km·eye 43 kişi düşmektediJ. İlçeııen büyük bir kısmı ovudır. Düz ve oval ık arazi yapısı yüzünden tarıma elverişli arazi. ekili ve d ik i l i top­ raklur oldukça fazladır. Yazları çok sıcak ve kurak. kışları genelliklt( yağışlı ve hafif karlı geçen bir iklime sah iptir.

İ lçeni n . i l merkezine uzaklığı 90 kilometre olup. 42 köy ve 42 ınezrası vardır. Yezidiler bu i l çede 6 köyde: Bozca. D inçkök. Yaban. Oğlakçı. Altınbaşak ile 1 8 ınezrada: . Diktaş. Tepeyol Yukarıkoşanlar. Aşağıkoşanlar. Çörekli. Çınarlı , Küçükaltınbaşak.

l

Soğanya, Koçar. H ırbıar'i. Üçgü l . I şıkl ı . Gezdik. B üyükçavuş. Aşağışölenl i . Yaprak. Y u karıbağ ve Dirğen'de toplam 6307 kişi olarak oturmakta. çiftçi li k ve hayvancılıkla uğraşmaktadırlar. B ütün köy ve mezralar ilçeye stabilize yollarla bağlanmıştır. Adı geçen köylerin i l kokulu olup. elektrik ve suları vard ı r. 8 ev de Viranşeh ir i lçesinin Bahçelievler mahal lesinde oturmaktadır. G ü neydoğu Anadolu Bölgesinde yaşayan Yezidiler arasında ekonom ik durum ları en

iyi olan

Yezidiler. bu bölgede bulunmaktadırlar.

B u rada

Yeiidlleriıı i l çe çapıııda olduğu giDi il çapında da saygınlık ve etk i n l i kleri vard ır ( 1 29 ) .

V i raıışehi rde Y ezlcil ağası B i �;ır Ağadır.

( 1 28) .J 973 Urfa İ l Yıllığı, s. 88. ( 1 29) Bir örnek vermek gerekirse, Oğlakçı köyli sahibi A l i Yüksel, Viranşclıiri temsilen İ l Genci Meclis Üyesidir.

50

Vi raıı�ehir'de Yezidi yerlc:; i ı ı ı ıııerkezleri ıı iı1 i lçe merkezine olan uzaklı kları( l 30).

İlçeye olan uzakl ı ğı (km . olarak)

Köy ve Mezra n ın adı köyü

B urç

7

Bozca

"

25

Dinçkök

"

17

A l t ı n başak

"

16

Oğlakcı

"

10

Yaban

"

23

mezrası

Diktaş Tepe yolu

. .

15 13

"

Yukarıkoşanlar

"

Aşağıkoşanlar

"

Çörekl i

"

19

Ç ı narl ı

"

15

Küçükaltınbaşak

"

30

Soğan ya

"

25

Koçar

"

32

Hırbıfirl

"

10

Üçgül

"

25

Dirgen

"

27

Işıklı

"

30

Gezdik

"

19 21

20 9

B üy ü kçavuş

"

A şağı şölen l i

"

16

Yaprak

"

11

Yukarıbağ

"

.

1

12

( UO) İ lçenin, köylere olan uzaklığı 1 9 73 Urfa İl Y ı l l ı ğ ı , s. 89'daıi alınmış olup, ilçeııin .mezra­ lara olan uzaklığı· tarafım ızdan maha l linde yaptığımız araştırma sırasıııda tesbit edil­

m iştir.

51

·#

. ii - ..

- -� .. ..•.

i:ı· · ;, ' _'.J �-.

,-

o •_

\

\ \

1

\

\ '·

\

1 :

!

\

\ \· ,

1

'

'

�F�

ı-.x

Sonuç

Bu bölümde görüldüğü gibi Y ezidller. Güneydoğu Anadolunun dört ilinden Siirt'in:

B eşiri . Kurtalan. B atman; Diyarbakır'ın Merkez İlçe. B ismil.Çınar; Mardin'in Midyad. İdil, Nusaybin ve Şanlıurfa'nın Viranşehir ilçelerinin köylerinde 28 m uh tarlık ile bu m uh­ tarlıklara bağlı 33 mezrada toplam 24.309 kişi olarak yaşamaktadırlar ( 1 3 1 ) . Hemen hepsi ayrı olarak oturdukları köy ve m ezralarda hayvancılıkla uğra�makta. Midyad ve İdil'dekiler hariç. toprağı olanlar z iraatla meşgul olmaktadırlar. Yine Midyad'dakiler hariç. bütün .

.

Yezidi köy ve mezralarına stabi lize yollarla gidilmekte. bütün köy ve ınezrallannda ilkpkul bulunınaktadırb Köylerin elektrikleri de bağlanım� olup birçoğunda telsiz şeklinde posta teşki letı da vardır.

Çok

kazanıp a� yiyen Yezidilerin ekonomik durumları. yörelerindeki

müslüman halka göre oldukça yüksektir.

( 1 3 1 ) Verilen bu sayı Temmuz-Ağustos 1 985 tarihi itibanyledir.

TÜRKİYE Y EZİDİLERİ NÜFUS DAG I L I MLARI TABLOSU İ Lİ

İ LÇESİ ı:: -.

ro "'

::ı

z

Kaleli Glineli Selvitlı Meznisı Çilesiz I3erhôk Mezrası Değirmencik Fıskın Mezrası Arpalı Mezrası Baıniniın(Oturaııyok) *Balaban **Dibek

* M üsl ümanlarla birlikte karışık Yezidi köyleri. ** H ristiyanlarla birlikte karışık Yezidi köyleri

54

4806

Merkez

>-. "'d

z

nı

Yolvereıı

�

-

1 439

I3atımııı

· es

·

Cineri

1 66 775 367 131 909 1036 550 5 16 492 61 1 3:2 447 1 :234 97 341 675

Bozivan Dlişah Ş iıııis Şahsın Fakiran Geydlik T o p l a

NÜFUSU

418

Davudi

600

T o p l a ın

:2096

Bacın Taka Harapya Kefnas Deyvan T o p 1 a ın Kivah

Efsi Gellisoza M uhuka Mezrası

1 800 650 1 1 00 2 1 00 1 800 1 5 00

:2096

680 695 1 :2 80

I3 irguriya Badib

1 19 :233 95 85 387 56 85

T o p 1 a m

:2963

Kol iken Sapanlı Mezrası Kunar

.

'ıs'da fak ir zengin herkes bir kurbanlık ala­ rak buraya gider. Kurban l ıklar burada kesilerek yen il ir. Gündüz ve bil hassa o gece sabaha kadar ki mse uyumaz. Kemençe. davul ve dümbelek çalınarak oynanır ve şenlikler yapı l ır. Yezidiler bu Ş eyh'in adına yem i n ederler. Ed i len yem ine kesinlikle i nanılır. B urada yapılan her türlü dileklerin kabul edildiğine inan ı l ır . Hasta olanlar. hastalıkların ın gideri l­ mesi: çocuğu olmayanlar. çocuğa sahip olmak için: hanı m ı ol mayanlar. hanım bulmak ve evlenmek içi n : evde kalan kızlar. koca bulmak için: herhangi bir konuda görüş b irliğine varmak üzere yem in etmek için vb. her fırsatta buraya koşarlar. Dertlerine deva bulduk­ larında. Şeyh B i 'l-Kfısım'ın bu dertlere deva olduğunu söylerler. Yezidilerin ziyaret ettikleri yer-ziym·etgfıh-olduğundan dolayı bu ziyaret yeri Mid­ yad'ın DerkGfan köyünde oturan Mehmet Emin Mutlu ve 1 1 arkadaşı bir gün buraya gele­ rek, burada yatan Ş eyh hakkında anlatılanları duyduğunda. "böyle bir şey olmaz" diyerek bu mezarı yıkmıştır. B u ndan üç ay sonra Suriye'nin Kamışlık ilçesinde (Nusaybin'in hemen güneyinde). bir evde otururken bir patlama sonucu hepsinin öldüğü söylenerek b u nu Şeyh Bi'l-Kfısıın ' ı n yaptı ğ ın a inanılır. B u yıkımdan sonra türbenin Nusaybin'in Gırbaş köyünden bir ınüslüman Ali ŞemsGrioğlu tarafından yeniden yaptırıldığı söylenir (238). (238) Il u ziyaret yerine Nusaybin'in Çilesiz köyli muhtarı Ömer Çelik ve bu köye bağlı Ilerhök mezrasında oturan Şeyh Teto Senem ile birlikte Ağusto i ayında gittik. Türbe alçak ve basit bir kubbeden meydana gelmiş bir mezardır. Ne yazık ki, bu türbe konusunda yukarıda bahsettiğimiz toplu ziyaretlere, zamanında gidemediğimizden katılamadık. Tlirbc için bkz. Fotoğraflar.

89

G. Yasak ve Haramlar Yezldllerde hw-.ımlarııı bir k ısm ı kutsal kitap Mushaf-ı Re�te geçer (239). B i r kısmı da. d i n adam ları tarafı ııdan konulmuş veya örf ve adetleri ile birl ikte dinden geliyormuş gibi saıı ı l m ı � ve kabul ed i l m i� olan yasak ve haramlanlır. Bunlar sebzelerden ve hayvanl ar­ dan yenm eleri haram olan lar ile diğer şeylenlen, siiylenmesi veya yapı l ması yasak ve h aram olan �eylerdir. 1 . S ebzelerden yenilmeleri haram olanlar

Maru l . Arapça adı lıass'dır. B u kelime Hilslsa veya Hfısiye ad l ı peygamber veya kad ın peygamberlerin i n adına benzed iğinden (240). veya Şeyh Adi'nin yeğeni Şeyh Sahr'ı öldürdükleri zaman kanı maru l a aktığından dolayı haramdır. yenmez. Fasulye. börü lce. bakla. kabak (24 1 ) ve lahana yemek de haramdır. Lahanayı yemeyi�lerinin sebebi. �eytan ı n lahanaya girerek saklanmak istemesi . fakat lahanan ın o n u kabul etmeyip yapraklarını birbi­ rine sararak göbek hal ine gelmesinden dolayı (242) olduğu söylenir (243).

2. Hayvanlardan etlerinin yenilmeleri haram olanlar Horoz. Melek TfıvGs'un "sancağı" horoz şekl i nde olduğu için (244) veya arşdaki horoz öttüğü zaman yerdeki horozlar da öttüğünden. yani . yerdeki horozlar ar�daki horoza bağlı ve onun emrinde olduğundan dolayı (245) Yezidiler horoz yemezler. Ar�daki horoz­ dan maksat hiç �üphesiz Melek TavGs'tur. B alıklar. Balı kların Yunus Peygambere iman ettikleri içi n .Yezidiler Yunus Peygam­ bere h ürmetten. bal ıkları yemezler (246). Bu konuda �öyle b ir olay da aıı latıl ır: Muaviye. oğl u Yezltf i n kendi sin i tahttan indirerek yerine sultan ol mak istediğini duyunca evden kovar. Yezlcl. Şam'da bir neh irden geçerken. nehir üzerine bir çadır kurmak ister. İşte bu sırada neh irdeki bal ı klar sudan ba�ları n ı d ı�arıya ÇLkaıınak suret iyle çadıra kazık olurlar. Bundan dolayı Yezidiler ba l ıklm-ı yemezler. Geyik. Yezidi peygamberlerden birin i n keçisi olduğu için (247) veya gözleri Şeyh Adl'nin gözlerine benzediği için (248) Yezidiler geyik yemezler. (239) Ayet 24. (240) Ayııı yer. (24 1 l Yezidiler bunun yuvarlak ve uzun olanlarını yemezler. (24 2 ) İsmail Bey Çöl, a.g.e., s. 98. Bugün lahana ve kabağı yaşlı Yezldller yemezler. (243 l Maru l , lahana ve fasulye yemediklerinin sebebinin şu şekilde de olduğu söylenir: Bir gün Yezid. uzun bir yolculuktan dönerken yorulur. Hava da çok sıcaktır. Bu sebzelerin gölgesinde biraz dinlenmek ister fakat kabul edilmez. Bkz. Guerinot (A). a.g.e., s. 622. (244) M uslıaf-ı Reş fıyeı 24. (245) Krş. Abbiis el-Azzfıvl, n.g.e., s. 6 1 . (246)Muslıaf-ı Reş, fıyet 24. (247) Aynı yer. (248) Tercliıne es-Süryfıııiyye . . , s . 28 . .

90

Tavşan. Şeyh Adi zamanı nda Şeyh Zendin dağa. ava çıkar. Avda bir tavşan görür ve onu v urmak için kovalar. Tavşan kaça kaça Şeyh Adl'nin evine girer. Şeyh Zendin. Şeyh Adl'den bu tavşanı ister. Fakat Şeyh Adi tavşanı veıınek istemez. Bunun üzerine Şeyh Zen­ din tavşanı zorla almak isteyince Şeyh Adi bu olaya k ızar ve tavşanı keserek önüne atar. "bu bana haram olsun" der. B undan dolayı tavşan yemek Yezidi nı illetine haram ol ur. Koyun . Allah Melek Şeyh Sln'i koyun şek l i ne sokarak cennete götürür. Orada yününü kestirerek melek lere el bise(hırka) yaptırır ve giyd i rir. Bundan dolayı din adamları beyaz. böyle bir el bise giyerler. Bu. d in i bir elbisedir. Bu nedenle koyun eti yemek de yalnız din adam larına haram ol ur. 3. Söylen mesi ve yapıl ması yasak ve haram olanlar

Yezldllenle koyu mavi renkleri kul lanmak veya giymek: otunmık elbise giymek. ay­

akta işemek haranı olduğu g i b i . şeytanların oturd uk ları yerler olduğu san ılarak hel;lya gir­ mek ve hamamda yıkanmak da haramdır (249). Keli melerden. Melek Tiiv Gs'un Atlenı tarafından hakaretle çağırılm ış ad ı olduğundan şeytan ke li mesi ile buna benzer kaytan (ip). şat(sel). şer (fenal ık). nıe l'u"n (lanetl i ) . la'ne (lanet) ve na'I (at na lı) g ibi kelimelerdir (250). Ş ııı ile başlayım kel imeler de M ushafta anılmamış olmalarına rağmen geleneksel olarak h aram kabul ed il ir. B undan başka saratfüı (yengeç). h itan (avlu). bostan (sebze bahçesi). bat (ördek). nat (sıçramak) vb. kelimeleri söylemek de haramdır. Okumak. yazmak. traş olmak . bıyıklarını tamamıyla kesmek. başkasından alınmış tarak ve ustura kul lanmak. yabani hayvanları terbiye edip yetiştirmek. gulu-gulu d i ye ses çıkaran kaplardan su içmek. kutsa l laştırıl m ı ş ağaç ve ağaç topl u l uk l arından odun kesmek veya odun al mak da haramdır (25 1 ).

Sonuç B u böl ümde görüldüğü gibi Yezldilerde inanç esasları . İsliimiyetten esin lenerek sis­ tem son derece basite indir�enmiştir. Tanrı n ın önce bir i nci yaratarak 40 bin yıl bu inci içerisinde denizler üzerinde yüzmes i . Tanrıyı c isiınlend irıniştir. G ü n lerin ve bu günlerin her birinde de bir meleğin yaratılışı. sonra da i l k yaratılan Melek Şeyta n ın bütün bu meleklerin üzerine başkan yapılarak dünyanııı yönetim i n i . kaza ve kaderi O'nun yönetim i ne bırakı lması ile Tanrı yanında ikinci bir kudretli varlı ğ ın ortaya ç ıkışı; her şeyi sevk ve yönetim i altına alışı . Yezidileri esasta var olan A llah i nancından uzaklaştı rm ış. Şeytana aşırı saygıda bul unularak tapıldığı ııdan. halk arasında Yezidilere " Abedc-i İ b lis" yan i "Şeytana Tapanlar" adı verilm iştir. Bu da yetıniyonnuş gibi Şeytana ( 249) Bkz. Siipra. Yezidi inanç ve ibadetleri hakkında edinilen ilk bilgiler, s. 57. (250) M ushaf-ı Reş, iiyct 24. (25 1 ) Meıızel (Tlı), Kitiib el-Cilve ve M uslıaf-ı Reş, İA, c . 6, s. 828.

91

Melek Tav us. Emin Cebrfül ve Azrfül gibi isim ler vererek. heykel ini (Sancak) yaparak . yezidi köylerinde dolaştırılarak korku saç ı l ıp adıııa para toplanı lması . Yezlc11lerin zihin le­ rinde bir istifham uyanmasına sebep olmuştur. B undan dolayı . eskiden olduğu gibi köyünden ayrıl mayan bir Yezidi. bugün artı k ayrı lmakta. başka kasaba ve şehi rlere yerleşmekte. oran ın örf ve adetleri ile. hatta inançları ile yaşamaya kendini al ıştımı aktactır. Böylece i badethaneleri ol mayan Yezidiler. ağızdan ağıza. nesilden nesile kendilerine öğreti len bu asılsız inanç s istem inden kurtulmak lçin çaba göstermektedirler.

92

..

..

.

iV. BOLUM : DiN ADAMLARI B ir sını ftan diğerine geçişi olmayan katı bir kast yapısı ııa sahip olan Yezidiler b ugün üç devlet sın ırları içerisinde (Türkiye. Irak. S uriye) oturduklarından. görünüşte bölünmüş olmakla beraber dini bir örgüt sayesinde örgütlenerek bir bütün oluştururlar. B u dini örgüt. ilk bakışta i ki ana gruba ayrılır.

A - M ürid ler

Y ezldlliğe gönül verm iş pek çok kabile ve aşiretten m eydana gelm iş halk k itleleri olup. bundan sonra gelecek olan R uhaniler sın ıfına bağlanarak emi rlerine sıkı sıkıya sarılan Yezidilerdi r. Her Yezidi m utlaka bir Pir veya Şeyhe M ürid ol mak zorunda olup,

karşılaştığı zaman mutlak surette elini öpmek zorundadır. Öte yandan bütün m ürldler diğer

d i n adamla rı n ı görünce de. onlara hürmeten . el lerin i öperler. Asıl işleri hayvancılık v e ç i ftçil i k yaparak üretmek ve " efendimiz" dedikleri aşağıda bahsedeceği m iz Ruhanilere h i zmet etmek ve belli bir m i ktar kazançlmından vermektir. B undan dolayı Abdürrazzak el­ Hasanl bu sın ıfa " R uhani sınıfı nın süt veren inekleridir" . demektedir (252). M ü rlcller arasında "ahiret kardeşliği" mecburi olan bir kurumdur. Her Yezidini n beş şeye bağlanmasının zorunlu olduğu sayı l ı rken bu da aııı lmaktadır (253). B u . bir erkek ve bir kad ı ndan oluşur. Her mürid i n bir ahiret kardeşi ile bir ahiret bacısınııı olması d i n i bir e m i rdir. M ürid . bu kişi lerle kmşılaştığı veya görüştüğü zaman. m utlak surette eller i n i öpmesi gerekir. Doğuda g iyi len. diğer gömleklerden farklı. arkadan düğmel i y e n i bir gömleğ i n yakası m utlaka ah iret bacısı tarafından açılmalıdır (254). Öl üm anıııda Pir v e Şey h i i l e birl ikte bu ahiret kardeşlerinin de bulunması . can verirken diğer d i n mensupları g i bi değil de yezidi olarak öl melerini telkin etmeleri d in i bir görevdir. B un lardan öldükten sonra hangisi daha önce cennete g irerse diğerini kun:mnak için çaba sarfetınesi de arzula­ narak bazı a h iret kardeşlerin i n birbirlerinden habersiz cennete girmeme yemini yaptıkları da söylenir.

(252) Bkz. a.g.e., s . 5 3 . ( 2 5 3 ) H e r Yezidi şu beş şeye bağlanması gerekir. Bunlar: "Bir tanrısı olması, bir şeyhi olması, bir pir i olması. bir ahire! kardeşi ile bir ahiret bacısı olması ve bir mürebbisi olmasıdır". Bkz. Lescoı (R ). a.g.e., s. 3 1 , n. 2. ( 254 ) 13kz. Suprn, Yezidi inanç ve ibadetleri lıakkıııda edinilen ilk bilgiler, s.57.

93

B-

Ruhaniler

B u n lar beş ai leden gelen d i n adam ı sınıfı olup. bugün yurdumuzda yaşayanlım dört sın ıf (Şeyh ler. Pirler. Fakirler. Peşlmamlar) olmak üzere toplam yedi sın ıftan ibarettir. B u sın ıflardanbirinden d i ğerine geçmek veya farkl ı sınıfların üyeleri arasında evlenmek ya­ saktır. Bu bir inançmeselesidir. Çünkü Yezldller mezheplerin in saflığını bu inaııışa day­ andırırlar. Herbiri doğduğu sınıf için yaşamak ve ölmek zorundadır (255). Bu sınıfın gel. d i kleri ai le ler ve toplum içindeki görevleri şunlardır: 1. Mirler veya Emirler

B unlar en yüksek dini ve dünyev i güce sahip din adam larıdırlar. Soyları . Şeyh Adi b. Müsafir yolu i le Yezid b. Muav iye'ye dayandır ı l ı r. Şeyh Adi''n in yeryüzünde vekilid irler. Masumdurlar ve bun larda cüz- i ili\hi'nin tecel li ettiğine inanılır (256). Bunlar l rak'da Bi\'adrl'de otururlar. B ütün dünyevi işlerde kararları kesindir. Yezidileri d ışta temsil etmek hakkı da bunlara aittir. Bunları n bütün yezidi kabilelerinin karşısındaki duru m u . kabile re i­ si n in ayrı ayrı Yezidiler karşısındaki durumu ile ayıııdır (257). B unlarııı en büyüğüne. Miru'l-Ümcn'l denir. B ugün Irak'da yezldllerin Mlru'l-Ümerası . Tahsin Bey'd ir. Tahsin B ey Said Beyin.

o

da A l i Beyin. o da H üseyi n B eyin o da Mirhan B eyin. o da Selman Beyin .... oğludur (258). 1 944 y ı l ı nda babası Said Beyin öl ümünden sonra genç yaşmda babası ıı ı n yerine Mir oldu. Tahsin Bey Kfitani sülalesinden olup. Şeyh Adi. Kfitfüıi'nin neslindendir. Ai les i n in soydan gelen geleneklere göre seçimi sonunda Mir olup. I rak h ükümetince de uygun görülm üştür. . Mirin hükmü m utlak olup kutsal olduğuna inanıl ır. Çünkü Şeyh A(fi'n i n vek i l i l1 i r (259). D iğer bir etkin Mirleri de Mir Muav iye'dir. Tahsin Bey'in amcası İsmail Bey Çöl (260)'ü n oğludur. B ugün Türkiyedeki Yezidilerin Mir'i budur. Bu Mir ve oğl u Ferhund . sık sık Türkiye'ye gelerek yezidllerden para. mal ve mülk toplayıp l rak'a dönmektedir. B u Şeyhin diğer oğlu Mir Kökez' in ise fazla etkinl iği olmadığı halde o da b u bölgeye sık s ı k gelmektedir. B u Mirlerin her ikisi de. I rak- İ ran savaşının çı kmas ından sonra. I rak Devlet Başkanı Saddam H üseyin'e ters (Hiştiiklerinden. yurt dışma gitmek zorunda kalm ışlard ır. Tahsin Bey İngiltereye. Mir M uavi ye de Fransaya yerlqmişlerdi r. Savaşın uzun sürmesinden dolayı l rak'da i li\n edilen genel aftan yararlanarak tekrar lrak'a dönme hakkma sahip olma­ larına rağmen. hi\lfi ad ı geçen ülkelerde yaşam larını sürdürmektedirler. ( 255 ) ( 256) ( 25 7 ) (258) ( 259) ( 260)

94

Lescoı (R ) :ı.g.e., s. 85 vd. Sıddik ed- Deınlfıcl, a.g.e., s. 295. Meıızel (Tlı), Yezidiler, İ A, ciiz. 1 4 1 , s. 42 1 . Alxliirrazzilk el-lfos:ıııi, a.g.e., s . 47. Aııasıase-Marie, el-Yezldiyye, s. 550. 13u yezidi Mir'iııiıı yezidiler konusunda yayınladığı bir de kitabı vardır. Bkz. el­ Yezldiyye Kadiıneıı ve l ladiseıı, Beynıı 1 934. .

2. Şeyhler Zekfıtın en büyük d i l i m i n i alan Şeyhler. Şemsfınller soyundan Melek Şeyh Şeın secldin ailesinden ve Şeyh Adi'nin Müridlerinden veya kardeşlerinin soyundan gelmektedirler. Cübbeleri beyaz. kuşakları k ı rmızı. külahları siyah oldukları ve beyaz giyindikleri söylendiği halde. bugün artık. normal olarak diğer yezidiler gibi giyinmektedi rler. En önem l i görev leri irşfıd olup. her türHi dini görevleri yürütürler. Sakalların ı keserler fakat bıyıklarını asla kesmezler (26 1 ) . 3. Pirler

Pir. K ü rtçe yaşı ı 1 ider. yol gösteren şeyh an lanı ıııa gel ir. Bunlar P'irfıni sülfılesinden

Pir Hasin Maman ai lesinde gelmektedir ( 262). Dini görevlerde Şeyhlere yard ımcı olan ve bu görevleri birl i kte yürüten. Müridl ere dini bilgi leri öğreten . bayram larda. n ikfıhlarda. siin net düğünleri nde ve evlenmelenle yol göstererek fületleri yaşatan din adam larıd ır. Bun­ l ar da sakal larını kesmekle beraber bıyıklarını hiç kesmezler. 4. Fakirler

Fakir. dünyada din yolunu tutan kişi demektir. B unlar Alıdanl sülalesinden Şeyh

Hasan Basri'nin nesli nden gelmekted irler. Yezidiler arasında vaaz. telkin. nasi hat ve a i leler arasındaki uyuşmazlı kları çözmekle görev lid irler. Bu görev ler ağı r ve yorucu olduk­ larından dolayı. bu kişi lerin cennetle müjdelendikleri söylenmekted ir. Devam l ı Yezidiler arasında (Jolaşır. sakal larını ve bıyıklarını asla kesmezler. Bu bir d i n i gelenektir. S ı rtları na giyd i k leri h ı rkayı ölünceye kadar çıkaı1madıkları. boyunlarına " ıncftul" denen bir tasma takd ıkları söylenirse de. günüm üzde bu adetleri artık Fakirlerde görmek güçtür. Onlar da M üridler gibi g iyi nmektedirler ( 263).

5. Peşimamlar Baş i manı da demek olan bu din adam ı da. Fakirler ile aynı sülfıleden gelmekte olup. aynı haklara sah ip olmaktadır. Bunlar da. Fakirler gibi. sakal ve bıyıklarını hiç kesmezler. Yezidilerin

nikfıh

mem urudu rlar.

Bütün

yezidiler

n ikahları nı

bunlara

kıydırı rlar.

Peşimfımlar bulunmad ı kları zaman nikfılı ları diğer din adam l arı kıyarlar. Bunlar bir bölgede görev yapan din adam larıdırlar. Güneydoğu Anadoluda yezidiler arasında yalnız Beşiri bölgesinde üç kardeş: Üzeyr Cengiz. Kelo Kanat. Hasan Kanat (264) ve bun l arın çocukları görev yapmaktad ı rlar. C6 1 ) Malıall iııde yaptığımız ara�tırmalar sırasında birçok Yezidi Şeyhi ile arkada� olup

dolaştığımızda, z:ıman zaman özel kıyafetlerini giymelerini istemiştik. Ancak onlar. her defasında "özel bir kıyafetleri olıııadığıııı " söyleyince, biz de fazla ısrar ecleıne­ diğiın izden , ınalesef lıiçbir din adam ın ı kendi özel kıyafeti ile resmini çekemedik. Çekıiğimiz resimleri normal kıyafetle olan resimleridir. rtkz. Resimler. (262) İ smail Bey Çöl, a.g.e., s. 1 07. ( 263) İbid, �· 108 ; Alxlürrazz:lk el-Hasaııi, a .g .e . s. 5 1 . (:264) Bkz. fııfira, Tiirkiye Yezidileri Diıı Adamları Tablosu. s. 98. ,

95

6. Kavvallar B unlar I rak'ta. Si ncar'da oturan din adam larına h i zmet edecek n i tel ikte şarkıcılardır. B u lundukları yenle Emir ve Şeylı'e h izmet eden. dini bayramlara katılan. M ü ridler arasıııdan belli

kurallara göre seçilen. Melek Tavus'un heykel i olan sancakların

k i racı l arıdı rlar. Bu görev i n kendilerine Şeyh Adi tarafından veril m i ş olduğu söylenir (265) . B u n lar. Şeyh Adl'n iıı türbesinin etrafında oturur ve yılda bir kere yezidi köylerin i dolaşmak ve türbe ziyaretine (hac) gel meyenlerle konuşmak üzere ayrı l ırlar. Yanl arında Melek Tav us'un kutsal heyke l i n i . sancağm ı da alarak köylü yezldilerin bu heykelleri öpüp tavaf et­ melerini sağlarlar. Tavaf. def ve dümbe lek sesleri arasında heykel i n çevresinde üç kez dönmekten ibarettir. Böylece Kavval lar yezidi köylerimle i manı kuvvetlendirmek. yezidi birliğini sağlamak ve sadaka toplamak üzere bu gezileri bayramlara rastlatırlar. Sancakl arın tavafından başka. Ş eyh Adi'nin türbesinden getirilen toprak kürecikler (Beratta) ve takdi s ed i lmiş su (Zemzem) i l e bir nevi dini ticaret yaparak Mir adına para toplarlar. Toplanan b u gelirin yarısı Şeyh Adi'nin türbesine. dörtte biri Mlr'e. geriye kalan dörtte b i r i d e kend isine veri l ir. Eskiden çok sık gelen Kavval ların çoktan beri hiç gelmedikleri söylenmekte ise de bu sözün doğrul uğuna inanmak güçtür.

7. Köçekler B unlar da bel l i bir aileden gelmeyip Müridler anısından seçilen oyunculardan olup. Şeyh Adl'nin türbesi yanında. buraya gelenleri eğlendirmek suretiyle h izmet eden ve Kav­ · v a llara yardımcı olarak gezilerde. köylerde sancakları taşıyan uzun saçl ı kişilerd i r (266) . Yezidiler bunların adını d uyduklarım. fakat kendi lerin i h iç görmediklerini söyleyerek bun­ l arın S incar'da bul unduklarını itiraf etmektedirler (267).

Sonuç Görüldüğü g i bi yezidiler. h al k tabakası (m ürldler) ve Din adamları (ruhaniler) olmak üzere iki ana sınıfa ayrı lmaktadırlar. Hal k tabakası tek olup. din adamları yedi sın ıftır. B u sınıfl arın yezidi köylerinde ancak dördü: "Şeyhler. Pirler. Fakirler. Peşiınamlar" görev yap­ m akta olup. Mirleri can ı i stediği zaman veya gerek duyulduğunda; Kavvallar ve Köçekler de y ı l ı n bel l i gün lerinde . bayram larda veya köyleri dolaşmak için yaptıkları bir plilna göre. ( 1 6:'i l ı\bdlirrazzi\k cl-Hasani.

s. 5 1 . ( 266 ) Sıdd!k cd-DcııılCıcl, a.g.e.,s . 1 79- 1 80. ( 267 ) Ycz!dllerdeki din adamları sın ıfı için bkz. Siouffi ( M .N), Noıicc sur le Clıeiklı J\di et la Sectc dcs Yczidis, JA. c.5, 1 88 5 , s.87-98; Gueriııot, a.g.e., s. 606-609; M ustafa Nuri, a.g.e., s. 2 1 -24; Nau ( F), :ı.g.c., s. 248-252; Mcnzel ( tlı ), Yezidiler, İA. si 410-42 1 ; Abbils el- Azzavl. a.g.e., s . 1 72- 1 82; Sıddlk ed-Deın!Cıci, a.g.e. , s. 1 77- 1 8 1 ; AbduITazzi\k cl-Hasanl, a .g.c., s. 47-54.

96

yezidi köylerine gelerek h i zmet yaparlar. bugün bu din admnlarınııı sözleri ne i nanmayan birçok yezidi var ise de. bunları n toplum üzerindeki etki leri karşısında ve birliğin bozulma­ ması için sükut etmektedirler. B ununla beraber aksini yaparak din değiştiren - M üslüman olan- köyleri n i terked ip kabu l ettiği dine inananların köylerine g iderek yerleşen yezidllerin sayısı da küçümsenmeyecek kadar çoktur.

97

G ÜNÜMÜZDE TÜR K İ Y E'DEKİ YEZIDİ DİN ADAMLARI TAB LOSU İL S İ İR T

İ LÇE K URTALAN

B EŞ İ R İ

KÖY KURUKAVAK

M AR D İN M İD Y AD

N U SAYB İN

Şeyh Pir Fak'Lr Fakir

Al i Çetuk

Fakir

Üzeyir Cengiz Koni Cengiz (Al ınanyada) B ereket Cengiz Miro Uca Yusuf Uca (Oğlu)

Peş i mfün Peş iı n aın Pe ş iın fün Şeyh Şeyh

ÜÇKUYULAR

Kelo Kanat Hüseyin Pamukçu

Peşi ınfıın

MEY DANCIK

Hasan Kanat

KUŞÇUKURU

Emin Cilo Hamit Daban

Pe şimfün

YOLKONAK

Reşo (Reşit) Agit Meıno (Mehmet) Sam

Şeyh Şeyh

YOL VEREN

Süleyman Avcı

Plr

MER KEZ

B ozo Agit Isınail Deni z ( Alınanyada) Halit ( Alınaııyada)

Peşiınfün

ÇÖ R EKLİ MEZ.

Fevzi Y o ldırıın

Pir

B E R HÖK

Teıo Seııcar Fen d i Senc;tr ( Kardeş i )

M i rca Ak Fahri Ak İskemler Ak Şehmuz Ak B edri Ak Ömer Ak (Alman yada) Yaşar D i k

Şeyh Şeyh Şeyh Şeyh Şeyh Şeyh Şeyh Şeyh Şeyh Şeyh Şeyh

ÇİLESİ Z

Şehmuz Kavut Cendi Kavut (Oğlu) Resul Kavut

Fakir Fakir Fakir

B AKACIK

Nevruz Y ı ldırım Yezd i n Y ı ldırım (Oğlu) Hüseyin Yold ırım (Oğlu)

Plr Plr Plr

ÇAV U ŞLU

Ramazan Güneş

Şeyh

B URÇ

Ferman Gasko

Şeyh

M AHALLES İ

Osman K i n i k (kurukavaktan) K ü l li B irsen (Yasince'den)

Pir Fakir

Ali Tem i Ahmet Temi (Babası) Sait Daban

Pir

U Ö URCA

'

Hasan Seııcar ( K ardeşi)

C u ııd i Sencar( Kardqi)

Ş ANLIUR V İRANŞEHİR

B A HCELİ EVLER

OÔ LAKCI

98

ÜNV ANI

Abdullah Gasko Hacı Yusuf Balbo Bereket Çetuk Şerif Cetuk (Oğl u)

OÖ UZ

B AT M AN

DİN ADAMI ADJ -SOY ADI

Pir

Şeyh Pir

Şeyh

Şeyh

Pir

Şeyh

EMEVILER. ŞEYH ADİ ve YEZİDİ DİN ADAMLARININ GELDİKLERİ AİLELER ( l )

O'I O'I

ÜMEYYE OGULLARI

r ��������-

el-Hakem r-

Ebu sµfyan Muaviye I (660-680) 1

Mervan I (684-685)

1

Alxiu laziz Ömer lI

Abdulmelik (685-705)

1

Velid 1

(705-7 1 5)

1

Süleyman (7 1 5-7 1 7 )

Mervan il