SI 62.pdf

2,93

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

· ΔΡΧ. 1000

-€

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

ΤΕΥΧΟΣ

62 · Ο Κ Τ Ω Β Ρ Ι Ο Σ

2001

Η ΑΠΕΑΕΥι9ΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ

Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ( 1940- 1941) Η Η Η Η

ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β' ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ Ω Σ ΤΟ 346 π.Χ. ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ Ν ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ ■Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟΥ GENERAL BELGRANO"

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 62 Ο Κ ΤΩ Β Ρ ΙΟ Σ 2001

6 Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ 16 Η "ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ" Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΙΤΟ (25 ΜΑΪΟΥ 1944) 26 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟίΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ (1940-1941) 36 Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β' ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΩΣ ΤΟ 346 π.Χ. 44 Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥΣ 57 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ 64 Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟΥ "GENERAL BELGRANO" ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΟΝ ΝΟΤΙΟ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟ

ΜΟΝΙΜΕΣ η φγ λ α ο Ο βασιλιάς Γεώργιος Α ’ και ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχονται στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη στις 29 Οκτωβρίου 1912 (πιν. του Θάνου Βασιλικού για τη “ Σ Ι ” ).

ΣΤΗΛΕΣ

4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ 81 ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟ ΥΣΙΔΣΗ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

’ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. I ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α.. τ. Καθηγητής Σ το σ τ_ ~ ·-; Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συντϋγματάργιχ :: '. · Γ Ι ΠΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. I ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟ': · ' " ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ : ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ Ά ’ Λ - : ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥI ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟ' Ω Α ΪΑ -Σ W A 'i: -1 ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ Κ Α ΡΑ Τ Ε- · LHVZZZ Σ Χ Ξ Ε ΙΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΠΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡίΤΤΩΓΚ- Γ Ζ ~ - " ϊ · ·" : ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38,21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 2: ‘ t l Y X l ' j V / S Γ~ ~ ~ · ■: * ΕΥΡΩΠΗ 24.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 18.500 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ.θ. 3951. 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΧ-ΥΠΕΥβηΜΣ Ρ Π Μ Μ λ ΜΕ — «DKC· ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ t ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ, ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ· I. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΙΤΥΡΟΣ KAB5AÜ4I

ΚΑΤΑΡΡΕΕΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΟΠΟΥ ΣΚΟΤΩΘΗΚΕ Ο ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ Την ώρα που στη σημερινή Ελλάδα χαρίζονται δισεκατομμύ­ ρια δρχ. για την ενίσχυση συλλό­ γων και οργανώσεων ’’ποικίλων' κινήτρων και "ομιχλωδών" στό­ χων, στη μακεδονική γη, στα ακριτικά Κορέστια, το σπίτι όπου σκοτώθηκε ο ήρωας Παύλος Μελάς καταρρέει. Δίπλα στη χορτα­ ριασμένη είσοδο έμεινε μόνον ο φύλακας, ο Γεώργιος Τσάκαλος. Ο άνθρωπος αυτός δεν έχει κα­ νένα όφελος από την πολιτεία (εργάζεται χωρίς μισθό). Απλώς συνεχίζει την παράδοση της οικογενείας του - η γιαγιά του ήταν μια από εκείνες τις γυναίκες “που έκλεισαν τα μάτια του ήρωα και τον ευπρέπισαν για να μη περάσει αστόλιστος στην αθανα­ σία". Φεύγοντας από το μικρό χω­ ριό αισθανθήκαμε πίκρα. Αποχαιρετήσαμε τον φύλακα και εκεί­ νος με σκληρό χαμόγελο μας εί­ πε: “Μη ξεχνάτε ότι λίγοι πολέμη­ σαν στα τείχη της Πόλης το 1453, λίγοι πολέμησαν το 1821 και πά­ ντα υπόθεση λίγων θα είναι τα ο­ ράματα και οι πόθοι ενός έ­ θνους...'1.

άλλα ένδεκα πορτραίτα που απο­ δίδουν σε αυτή και τα οποία επί­ σης παρουσιάστηκαν στην έκθ ε­ ση. Με βάση το σύνολο αυτών των απεικονίσεων πιστεύουν ότι η θρυλική βασίλισσα είχε πλού­ σια περιφέρεια, διπλοσάγωνο και χαλασμένα δόντια. Πόσο αξιόπι­ στη όμως μπορεί να είναι μια τέ­ τοια αναπαράσταση; Κατ’ αρχήν η γοητεία της Κλεοπάτρας ενδέ­ χεται να μην οφειλόταν αποκλει­ στικά στην εξωτερική της εμφά­ νιση αλλά και στην ισχυρή προ­ σωπικότητά της, με την οποία σαγήνευσε δύο από τους ισχυρό­ τερους άνδρες της εποχής της, τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρ­ κο Αντώνιο. Επιπλέον η δύσμορ­ φη παρουσίασή της δεν αποκλεί­ εται να ήταν εσκεμμένη, προκειμένου να γελοιοποιηθεί μετά θά­ νατον η γυναίκα που για ένα σύ­ ντομο διάστημα κράτησε τις τύ-

ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ Μια έκθεση που έγινε στο Βρετανικό Μουσείο, με θέμα «Κλεοπάτρα της Αιγύπτου: Από την ιστορία στο μύθο», έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις ό­ σον αφορά την πραγματική μορ­ φή της τελευταίας βασίλισσας της αρχαίας Αιγύπτου. Παρά τη θρυλούμενη ομορφιά της Κλεο­ πάτρας, στην πραγματικότητα τα σωζόμενα πορτραίτα της είναι ε­ λάχιστα και μόνο ένα αποδίδεται χωρίς αμφιβολία σε αυτήν. Πρό­ κειται για ένα άγαλμα που σώζε­ ται στο μουσείο του Βατικανού και το οποίο πιστεύεται ότι είναι αντίγραφο ενός επίχρυσου αγάλ­ ματος το οποίο είχε αφιερώσει προς τιμήν της ο Ιούλιος Καίσαρ στον ναό της Αφροδίτης στη Ρώ­ μη, Με βάση τα χαρακτηριστικά αυτού του αγάλματος η Κλεοπά­ τρα παρουσιάζεται μάλλον κοντή (με ύψος περίπου ενάμισυ μέ­ τρο), με τραχειά όψη, μακρύ πρό­ σωπο, μεγάλα μάτια, ψηλά φρύ­ δια, μεγάλη και γαμψή μύτη. Οι ε­ πιστήμονες θεωρούν ότι μπο­ ρούν να αντλήσουν πρόσθετα στοιχεία για τη μορφή της από

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Αναπαράσταση της μορφής της Κλεοπάτρας, ομολογουμένως εντυπωσιακής ασχήμιας... χες της Ρώμης στα χέρια της. Παράλληλα το μέγεθος της μύ­ της της ενδέχεται να υπερτονι­ ζόταν ως σύμβολο της ισχύος της. Ακόμα δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι τα γυναι­ κεία πρότυπα ομορφιάς εκείνης της εποχής ήταν αρκετά διαφο­ ρετικά από τα σημερινά, που θ έ ­ λουν τις γυναίκες σχετικά αδύνα­ τες. Βέβαιο είναι πάντως ότι πα­ ρά τις όποιες προσπάθειες απο­ μυθοποίησης της ομορφιάς της Κλεοπάτρας, όπως ανέφερε η επιμελήτρια της έκθεσης, Σούζαν Γουώκερ, "όσο περισσότερο με­ λετάμε τα πορτραίτα της Κλεο­ πάτρας τόσο λιγότερο βέβαιοι εί­ μαστε για τη θελκτική της εμφά­ νιση».

Ο δενδροφυτεμένος λόφος στον οποίο πιστεύεται ότι κρυβόταν ο πραγματικός δολοφόνος του Κέννεντυ.

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΤΖΩΝ ΚΕΝΝΕΝΤΥ Τριανταοκτώ χρόνια μετά τη δολοφονία του Τζων Κέννεντυ στο Ντάλλας, στις 22 Νοεμβρίου 1963, τα ερωτηματικά σχετικά με την ταυτότητα και τον αριθμό των δολοφόνων του όχι μόνο δεν έχουν απαντηθεί, αλλά, αντίθε­ τα, εξακολουθούν να συσσωρεύ­ ονται. Πρόσφατα το θέμα ανακινήθηκε μετά από ένα δημοσίευ­ μα στην επιθεώρηση «Επιστήμη και Δικαιοσύνη» της Βρετανικής Ιατροδικαστικής Εταιρίας. Στο δημοσίευμα αυτό προβάλλεται και πάλι η θεωρία της συνωμο­ σίας για τη δολοφονία του Αμερι­ κανού προέδρου, βασισμένη στη στατιστική πιθανότητα (ουσιαστι­ κά βεβαιότητα) να υπήρχε κατά 96,3% και δεύτερος δολοφόνος, στον οποίο μάλιστα θα πρέπει να αποδοθεί και το μοιραίο τραύμα του προέδρου. Τα νέα στοιχεία που ήλθαν στο φως προέρχονται από τη μαγνητοφωνημένη συνο­ μιλία του Τζέσι Κάρι, αρχηγού της αστυνομίας του Ντάλλας, ο οποίος επέβαινε στο εμπρόσθιο αυτοκίνητο της πομπής που συ­ νόδευε την προεδρική λιμουζίνα

κατά την πορεία της διά μέσου των δρόμων της πόλης. Η συνομι­ λία του Κάρι μέσω του δεύτερου καναλιού του ασυρμάτου της το­ πικής αστυνομίας είχε διάρκεια δεκαοκτώ δευτερολέπτων. Στην αρχή της συνομιλίας ο Κάρι ανέ­ φερε ότι η πομπή προσέγγιζε τη διάβαση στο τέλος της Ντήλυ Πλάζα (του χώρου της δολοφο­ νίας), ενώ στο τέλος της ακουγόταν να λέει βιαστικά: «Πηγαίνετε στο νοσοκομείο!». Κατά το ίδιο διάστημα μέσω του πρώτου κα­ ναλιού του ασυρμάτου της αστυ­ νομίας είχε καταγραφεί μια αλλη­ λουχία συγκεχυμένων θορύβων και πυροβολισμών. Το επίσημο πόρισμα που υπέβαλε η επιτροπή Ουώρεν σχετικά με τη δολοφονία αγνόησε πλήρως τους μαγνητο­ φωνημένους θορύβους, ενώ με­ ταγενέστερες έρευνες δεν μπό­ ρεσαν να καταλήξουν σε ασφαλή συμπεράσματα ούτε ως προς τον αριθμό των πυροβολισμών που είχαν καταγραφεί, ούτε ως προς τον συγχρονισμό των ήχων που έμοιαζαν με πυροβολισμούς. Ο­ πως έγινε σαφές αργότερα, ο παλαιότερος συγχρονισμός της φω­ νής του Κάρι με τη σειρά των ή­ χων ήταν λανθασμένος, με απο­ τέλεσμα να θεωρείται ότι οι θόρυβοι είχαν ηχογραφηθεί πε­

ΕΚΘΕΣΗ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΑΣ Ο Σύλλογος Ιστορικής Μινιατούρας Θεσσαλονίκης "Πήγασος" ανακοινώνει την 1η Ετήσια Εκθεση - Διαγωνισμό ιστορικής μινια­ τούρας στο κτίριο της Διεύθυνσης Αρχιτεκτονικού του Δήμου Θεσ­ σαλονίκης (Αγγελάκη 13) κατά το τριήμερο 26-28 Οκτωβρίου 2001. Η διοργάνωση γίνεται αποκλειστικά από τον Σύλλογο και όχι από το βιβλιοπωλείο "Ελεύθερη Σκέψις", όπως εκ παραδρομής γράφηκε στο προηγούμενο τεύχος της “ΣΙ", το οποίο είναι χορηγός και ε κθέ­ της στην εκδήλωση. Οι ενδιαφερόμενοι καλούνται να συμμετάσχουν ενεργά και να στηρίξουν την προσπάθεια. Πληροφορίες πα­ ρέχονται στο τηλ. 031-234507 και στο e-mail: [email protected].

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ρίπου ένα λεπτό μετά τη δολο­ φονία του προέδρου και ότι προ­ έρχονταν από τις μοτοσυκλέτες των αστυνομικών. Πρόσφατα ο ΝτονΤόμας, υπεύθυνος στατιστι­ κής του αμερικανικού Υπουργεί­ ου Γεωργίας, επανεξέτασε τις ταινίες με τους ήχους και κατέ­ ληξε στο συμπέρασμα που δημοσιεύθηκε στη Βρετανική επιθεώ­ ρηση, σύμφωνα με το οποίο οι θόρυβοι που έμοιαζαν με πυρο­ βολισμούς ακούγονται «το ακρι­ βές δευτερόλεπτο που ο Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ δολοφονήθηκε». Επιπλέον διαπίστωσε ότι το θανατηφόρο τραύμα προήλθε από έναν οπλοφόρο που βρισκό­ ταν στο δεντρόφυτο ύψωμα, σε μια περιοχή με γρασίδι από την οποία περνούσε εκείνη τη στιγμή η προεδρική πομπή. Τα στοιχεία του Τόμας αναβιώνουν τη θεωρία που είχε διατυπώσει παλαιότερα ο Νεοϋορκέζος δικηγόρος Μαρκ Λέην στο βιβλίο του με τίτλο "Rush to judgement". Ο Λέην είχε ι­ σχυριστεί ότι ο μοιραίος πυροβο­ λισμός είχε προέλευση το συγκε­ κριμένο ύψωμα, η δεντροφυτε­ μένη κορυφή του οποίου περιβαλλόταν από ξύλινο φράχτη. Τον ισχυρισμό του συμμερίζο­ νταν 58 από τους 90 αυτόπτες μάρτυρες της δολοφονίας που είχαν εξεταστεί κατά την ανάκρι­ ση. Ορισμένοι από αυτούς είχαν δει λίγη ώρα πριν από τη δολοφο­ νία έναν άνδρα να ανεβαίνει τρέχοντας προς τον χώρο στάθμευ­ σης στην πίσω πλευρά του λόφου κρατώντας κάτι που έμοιαζε με τουφέκι, ενώ άλλοι που είχαν σπεύσει στην ίδια περιοχή αμέ­ σως μετά τη δολοφονία είτε εί­ δαν ένα συννεφάκι καπνού, είτε αισθάνθηκαν έντονη τη μυρωδιά πυρίτιδας στον χώρο. Ακόμα και μερικοί βοηθοί του σερίφη της πόλης είχαν σπεύσει να αρχίσουν την έρευνα της δολοφονίας από εκείνο το σημείο! Φυσικά μετά από τέσσερις δεκαετίες είναι μάλλον αμφίβολο η αλήθεια να αποκαλυφθεί πλήρως. Είναι σχε­ δόν βέβαιο, πάντως, ότι το πόρι-

ΔΙΟΡΘΩΣΗ Στον χάρτη της σελίδας 11 του τεύχους 61 παραλήφθηκαν ορισμένες λέξεις. Το πλήρες κείμενο έχει ως εξής: "Χάρτης του σπαρτιατικού κράτους και της Μεσσηνίας κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους).

σμα της επιτροπής Ουώρεν που θεωρούσε τον Λη Χάρβεϋ 0σβαλντ ως μοναδικό δολοφόνο του Κέννεντυ είναι λανθασμένο.

ΣΚΑΝΔΑΛΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΑΛΓΕΡΙΑΣ Ενα νέο βιβλίο που κυκλοφό­ ρησε σχετικά πρόσφατα στη Γαλ­ λία αναζωπύρωσε τη συζήτηση για τις μεθόδους καταστολής που χρησιμοποίησε ο Γαλλικός Στρατός κατά τον πόλεμο της Αλγερίας (1954-1962), Πρόκειται για τα απομνημονεύματα του απόστρατου στρατηγού Πωλ Οσαρές, επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών του Γαλλικού Στρα­ τού στο γαλλοκρατούμενο Αλγέ­ ρι, με τίτλο “Services Speciaux: Algerie 1955-1957“ («Ειδικές Υπη­ ρεσίες: Αλγερία 1955-1957», εκδ. Perrin). Κατά την έκδοση του βι­ βλίου ο γηραιός (83 ετών σήμε­ ρα) και μονόφθαλμος στρατηγός είχε δώσει συνέντευξη στην εφη­ μερίδα "Le Monde", στην οποία παραδεχόταν ανοικτά τη συμμε­ τοχή του σε εκτελέσεις κρατου­ μένων Αλγερινών με συνοπτικές διαδικασίες (βλ. σχετικά τη σ. 5 των «Ειδήσεων» στο τ. 56 της “ΣΙ"). Η έκδοση, όμως, του βιβλί­ ου και τα όσα γράφει ο στρατη­ γός σε αυτό ύψωσαν ακόμα πε­ ρισσότερο τους τόνους της αντι­ παράθεσης. Ο Οσαρές υποστηρί­ ζει ότι η τότε πολιτική ηγεσία της Γαλλίας ήταν πλήρως ενημερω­ μένη για τους βασανισμούς Αλγερινών κρατουμένων. Αναφέρει μάλιστα χαρακτηριστικά ότι «ο α­ πεσταλμένος (του τότε υπουρ­ γού Δικαιοσύνης και μετέπειτα προέδρου, Φρανσουά Μιτεράν) γνώριζε πολύ καλά τι συνέβαινε κατά τη διάρκεια της νύκτας (ενν. στον χώρο που διοικούσε ο ί­ διος)». Σε ένα άλλο σημείο περι­ γράφει τον πρώτο βασανισμό τον οποίο διέπραξε, διευκρινίζοντας πάντως ότι «δεν χρησίμευσε σε τίποτα», αφού ο «τύπος πέθανε χωρίς να πει λέξη». Αλλού αναφέ­ ρει ότι απαγχόνισε έναν Αλγερινό αγωνιστή παρουσιάζοντας τον φόνο ως αυτοκτονία και ότι διέ­ ταξε τους στρατιώτες του να σκοτώσουν 60 κρατουμένους. Χάρη στην τότε δράση του ο Ο­ σαρές έφθασε μέχρι τον βαθμό του στρατηγού (αποστρατεύθηκε το 1975) και στη συνέχεια προσλήφθηκε ως «πωλητής όπλων» από τη γαλλική εταιρία Thomson-

Brandt. Παράλληλα η γενικότερη επιθυμία της γαλλικής κοινωνίας να απαλείψει τις οδυνηρές ανα­ μνήσεις της από τον πόλεμο της Αλγερίας, που εκδηλώθηκε έ­ μπρακτα με την αμνήστευση, το 1968, όλων των εγκλημάτων που είχαν διαπράξει οι δυνάμεις της κατά τη διάρκειά του, εξασφάλι­ ζε την απαλλαγή του από κάθε μομφή. Η προκλητική όμως επα­ νεμφάνιση του στρατηγού με το βιβλίο του και με δηλώσεις στη "Le Monde“ («ήμαστε απόσπασμα θανάτου», «τα βασανιστήρια εί­ ναι αποτελεσματικά, οι περισσό­ τεροι έσπαγαν και μιλούσαν. Με­ τά τους αποτελειώναμε») προκάλεσε έντονη ταραχή. Ο πρόε­ δρος Σιράκ εξέφρασε τον απο­ τροπιασμό του για τις δηλώσεις του Οσαρές, ζήτησε (μάλλον φα­ ρισαϊκά!) από τον υπουργό Αμυ­ νας την επιβολή πειθαρχικών κυ­ ρώσεων εναντίον του και κάλεσε τον Μέγα Καγκελάριο της Λεγεώ­ νας της Τιμής να κινήσει αμέσως τη διαδικασία εξαίρεσής του από τις τάξεις της. Σύμφωνα με τον Γάλλο πρόεδρο «πρέπει να λάμψει όλη η αλήθεια γΓ αυτές τις α­ δικαιολόγητες πράξεις οι οποίες δεν πρέπει να σβήσουν από τη μνήμη τα εκατομμύρια των Γάλ­ λων από τη μητροπολιτική Γαλλία ή από την Αλγερία που πολέμη­ σαν με θάρρος και τιμή» (!). Τις δηλώσεις του Οσαρές καταδίκα­ σε και ο Γάλλος πρωθυπουργός Λιονέλ Ζοσπέν. Ορισμένοι περισ­

σότερο σώφρονες Γάλλοι τήρη­ σαν πιο μετριοπαθή στάση. Ο λό­ γιος Πιέρ Βιντάλ-Νακέ, ένας από τη μικρή ομάδα διανοουμένων που είχε επικρίνει τις γαλλικές μεθόδους στην Αλγερία κατά την περίοδο της διεξαγωγής του πο­ λέμου, ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής: «Ορισμένοι επικρίνουν (τον Οσαρές) όχι διότι έπραξε ό,τι έπραξε, αλλά διότι το έγραψε... Ο στρατηγός Οσαρές έχει τουλάχι­ στον το προτέρημα - τολμώ να πω - της ευθύτητας. Αλλά η αντί­ δραση των πολιτικών μας ... σί­ γουρα δεν στέκεται στο ύψος των περιστάσεων. Αλήθεια (ο Σιράκ) δεν γνώριζε τίποτα; Ο αθώ­ ος! Ο δε Λιονέλ Ζοσπέν ζήτησε να αφήσουν τους ιστορικούς να εργασθούν. Γιατί, εκείνος τι πί­ στευε ότι κάνουν;». Στην Αλγερία οι αντιδράσεις υπήρξαν πιο έντο­ νες: η οικογένεια του αγωνιστή Μεσαούντ Αμράνι, ο οποίος πέ­ θανε λίγο μετά τον πόλεμο από τραύματα που είχε δεχθεί κατά τη διάρκεια βασανισμού του από τον Γαλλικό Στρατό (όχι πάντως από τον ίδιο τον Οσαρές), υπέβα­ λε μήνυση εναντίον του η οποία, σύμφωνα με τον Αλγερινό εισαγ­ γελέα, θα μπορούσε να οδηγήσει στην έκδοση διεθνούς εντάλμα­ τος σύλληψης του στρατηγού. Α­ ντιδράσεις υπάρχουν και στο ε­ σωτερικό του Γαλλικού Στρατού. Η φύση του θέματος, πάντως, εί­ ναι πιθανό να οδηγήσει σύντομα σε μια νέα συγκάλυψή του.

Ο στρατηγός Οσαρές κρατώντας στα χέρια το βιβλίο του.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

^ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Χ Α ΡΑ ΛΑ Μ Π Ο Σ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Υ Ταξίαρχος ε.α. τ. καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας Σ Σ Ε

ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΣΤΟΝ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ ΑΝΟ ΙΞΕ Η ΠΥΛΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟ Υ ΣΤΡΑΤΟΥ ΠΡΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΤΗΣ Μ ΑΚΕΔΟ ΝΙΑΣ. ΠΡΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΗΤΑΝ Η ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΜΕ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕ ΝΑ ΠΕΣΕΙ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ. 0 ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΕΛΙΓΜ Ο Σ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΕΦΕΡΕ ΤΟ ΠΟΘΘΥΜΕΝΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ.

0 βασιλιάς Γεώργιος Α ’ και ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχονται στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη στις 29 Οκτωβρίου 1912 (πιν. του Θάνου Βασιλικού για τη “ Σ Ι ” ). Σ Τ Ρ Α Τ ΙΟ '

'

-

ΙΣ

ίναι γεγονός ότι η έκβαση της πρώ­ της ημέρας της μάχης του Σαρανταπόρου (9 Οκτωβρίου 1912) επέβαλε στους Τούρκους την ανάγκη της άμεσης, κα­ τά τη νύκτα 9/10 Οκτωβρίου, εγκατάλειψης του μετώπου στον Σαραντάπορο και υποχώ­ ρησής τους προς τα Σέρβια. Μάλιστα οι Τούρκοι κατόρθωσαν να υποχωρήσουν χω­ ρίς να γίνουν αντιληπτοί από τις μονάδες πρώτης γραμμής της Ελληνικής Στρατιάς. Αν και ο Τουρκικός Στρατός υπέστη βα­ ριά ήττα στον Σαραντάπορο και σχεδόν δια­ λύθηκε και απώλεσε το μέγιστο μέρος της μαχητικής του αξίας, ευνοημένος από το έ­ δαφος και τη μη τήρηση στενής επαφής από τους Ελληνες διέφυγε την αιχμαλωσία και την πλήρη καταστροφή του. Τα συντρίμμια του, αφού διέβησαν γρήγορα τον Αλιάκμο­ Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος. να, κατόρθωσαν παρεμβάλλοντας το κώλυ­ Η διάσταση που σημειώθηκε, μεταξύ αυτού μα να ανασυνταχθούν. και του αρχιστρατήγου Κωνσταντίνου, Μετά την υποχώρηση των Τούρκων, στις σχετικά μ ε την κατάληψη ή όχι της 10 Οκτωβρίου, ο αρχιστράτηγος, διάδοχος Θεσσαλονίκης, παρουσιάσθηκε με Κωνσταντίνος, εξέδωσε τα μεσάνυκτα της ί­ υπερβολή από βενιζελικούς και διας ημέρας διαταγή προς τις μεραρχίες πε­ αντιβενιζελικούς συγγραφείς. ρί στάθμευσης και ανάπαυσης. Ετοι την 11η Οκτωβρίου καταλήφθηκε η Κοζάνη από την Η επίθεση είναι η μόνη δυνατή επιλογή Ταξιαρχία Ιππικού, οι δε λοιπές μεραρχίες ενός στρατιωτικού ηγήτορα, αν θέλει να νι­ παρέμειναν σε αδράνεια, όπως συνέβη και κήσει. Η επίθεση ενδυναμώνει την αυτοπε­ κατά την 12η Οκτωβρίου. ποίθηση του στρατεύματος και την ευκινη­ Ο Τουρκικός Στρατός, αφού περιορίσθησία του, αυτό δε εγγυάται το πλεονέκτημα κε σε αγώνα προφυλακών, όπως ανέφεραν του αιφνιδιασμού και καθιστά ατελέσφο­ οι πληροφορίες, υποχώρησε προς Βορρά ρους τους εχθρικούς ελιγμούς. Ο εχθρός και προς τη Βέροια. Δεν ήταν δυνατό να ε­ είναι καταδικασμένος μόλις εξαναγκασθεί ξακριβωθούν οι πληροφορίες αυτές, λόγω να περιορισθεί σε άμυνα, χάνοντας έτσι το των πενιχρών μέσων επικοινωνιών και μη τή­ ηθικό του. Ο Γερμανός ιστορικός Ντελρησης, από τους Ελληνες, στενής επαφής μπρύκ (H. Delbrück) υποστήριζε ότι «η στρα­ με τον εχθρό. τηγική της φθοράς, σε αντίθεση προς τη στρατηγική καθυπόταξης του εχθρού, η ο­ ποία στρέφεται γύρω από τον ένα και μονα­ δικό πόλο της μάχης, έχει δύο πόλους, δη­ Για τον ελιγμό της Στρατιάς μετά τον λαδή τη μάχη και τον ελιγμό...». Ο ΝτελΣαραντάπορο έχουν γραφεί πολλά, άλλα μεν μπρύκ εμμένει στην αντιπαράθεση μεταξύ γραμμένα από βενιζελικούς και κατά του αρ­ μάχης (με σκοπό την εκμηδένιση των εχθρι­ χιστρατήγου, άλλα δε γραμμένα από αντιβεκών ενόπλων δυνάμεων) και ελιγμού, δηλα­ νιζελικούς και υπέρ του αρχιστρατήγου. Κα­ δή μεταξύ της στρατηγικής της καθυπότα­ τά την άποψή μας και οι δύο πλευρές είναι ξης και της στρατηγικής της φθοράς. επηρεασμένες από τον ολέθριο διχασμό που ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα. Πριν αναφερθούμε στα του ελιγμού της Προθέσεις του Αρχιστρατήγου Στρατιάς μετά τον Σαραντάπορο κρίνουμε Πρόθεση του αρχιστρατήγου ήταν να σκόπιμο να αναφέρουμε, πολύ συνοπτικά, κατευθυνθεί ταχέως προς τη Βέροια με α­ μερικά στοιχεία περί στρατηγικής και τακτι­ κής, που θα μας βοηθήσουν στην περιγρα­ ντικειμενικό σκοπό τη Θεσσαλονίκη, εκτός αν υπήρχαν πληροφορίες για σημαντικές φή του ελιγμού. τουρκικές συγκεντρώσεις στην περιοχή ΑΒάσειτων κανόνων της στρατηγικής, κα­ μυνταίου-Μοναστηρίου, οπότε θα ήταν ανα­ τά τον Κλαούζεβιτς, «θεωρείται η πραγματι­ κή ή αναμενόμενη μάχη ως το υποχρεωτικό γκασμένος να προσβάλει πρώτα τις δυνά­ μεις αυτές και μετά την εξουδετέρωσή τους σημείο αναφοράς κάθε πολεμικής δραστη­ να στραφεί προς τη Βέροια. ριότητας». Μοναδικός σκοπός της μάχης εί­ ναι η εκμηδένιση του αντιπάλου, επειδή η Τις επιδιώξεις του αυτές εκδήλωσε ο αρ­ εκμηδένιση των εχθρικών δυνάμεων αποτεχιστράτηγος στις οδηγίες που έστειλε προς λεί τη βάση όλων των πολεμικών ενεργειών. την VII Μεραρχία (ΜΠ), στις 12 Οκτωβρίου 1912. Τις οδηγίες τις απέστειλε με τον λοχα­ Η καθυπόταξη ως σκοπός ενός πολέμου εκμηδένισης συνίσταται στην εξουδετέρωση γό πεζικού Ε. Βερνάρδο, ο οποίος όφειλε να των εχθρικών ενόπλων δυνάμεων, στην κα­ παραμείνει παρά τη Μεραρχία ως σύνδε­ τάκτηση της εχθρικής χώρας και στην κάμ­ σμος μέχρι το πέρας της όλης επιχείρησης. ψη της εχθρικής βούλησης, έτσι ώστε να μη Η διαταγή ανέφερε: «... Η πρόθεσή μου εί­ είναι δυνατή η συνέχιση της αντίστασης. ναι να διευθυνθώ προς Βέροια και εκεί να

Ε

Ο ΕΛΙΓΜ ΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ

m

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

προσβάλω τον εχθρό. Αύριο και μεθαύριο ο στρατός θα διαβεί τον Αλιάκμονα και θα συ­ γκεντρωθεί βορείως της γραμμής Κίσσα-Κοζάνη. Τότε εκ της γενικής τακτικής καταστάσεως εξαρτάται εάν θα διευθυνθώ αμέσως προς Βέροια ή εάν θα προσβάλω πρώτα προς την διεύθυνση του Μοναστηριού τα τυχόν ευρισκόμενα προς τα εκεί τμήματα του εχθρικού στρατού και μετά θα στραφώ προς Βέροια...» (420/422). Από την παραπά­ νω διαταγή προκύπτει σαφώς ως πρώτιστη πρόθεση του αρχιστρατήγου η κατεύθυνση προς Βέροια, που οδηγεί προς Θεσσαλονί­ κη. Προς τέτοια πορεία οδηγούσε όχι μόνο η από κάθε άποψη πρωταρχική σημασία της μακεδονικής πρωτεύουσας, αλλά και η ανά­ γκη εξασφάλισης του λιμανιού της για τον ανεφοδιασμό της Στρατιάς από τη θάλασσα, ιδίως μετά τη διαπίστωση των σοβαρών δυσχερειών λόγω της ανεπάρκειας μέσων χερ­ σαίων μεταφορών. Είναι χαρακτηριστικό και ότι στις οδηγίες προς την VII ΜΠ αναγράφε­ ται «προς την κατεύθυνση του Μοναστηρι­ ού», και όχι «προς Μοναστήρι», ως προς τον στόχο. Δηλαδή επρόκειτο περί κατεύθυν­ σης τακτικής και όχι στρατηγικής. Η αντικειμενική αλήθεια είναι ότι πράγ­ ματι ο αρχιστράτηγος αμφιταλαντευόταν ως προς την κατεύθυνση που θα ακολουθούσε και από στρατιωτικής πλευράς είχε δίκιο. Εφόσον ο στρατιωτικός σκοπός του πολέμου είναι η καταστροφή των δυνάμεων του αντι­ πάλου, η κατεύθυνση που θα ακολουθούσε η Στρατιά θα εξαρτάτο από αυτή που πήρε συμπτυσσόμενος ο όγκος του Τουρκικού Στρατού. Η γεωγραφική διαμερισμάτωση του χώ­ ρου δημιουργούσε σοβαρό στρατηγικό πρό­ βλημα, το οποίο θα επηρέαζε θετικά ή αρνη­ τικά τις περαιτέρω επιχειρήσεις. Εάν η σύ­ μπτυξη των Τούρκων είχε γίνει προς το Μοναστήρι και η Στρατιά στρεφόταν προς τη Θεσσαλονίκη, υπήρχε κίνδυνος με ενδε­ χόμενη τουρκική επιθετική επιστροφή, από Βορρά προς Νότο, να προσβληθεί η Στρατιά στα νώτα της και να αποκοπεί. Εάν ο όγκος του Τουρκικού Στρατού είχε συμπτυχθεί προς τον κάμπο της Βέροιας και ανατολικότερα και η Στρατιά πορευόταν προς Μονα­ στήρι θα συνέβαινε το αντίθετο, δηλαδή α­ ποκοπή της Στρατιάς από μια επιθετική επι­ στροφή των Τούρκων από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Συνεπώς ήταν απόλυτα λο­ γική η αμφιταλάντευση του αρχιστρατήγου μέχρι τη στιγμή που θα διαπίστωνε την κα­ τεύθυνση σύμπτυξης του όγκου των εχθρι­ κών δυνάμεων. Οι πρώτες πληροφορίες από την Ταξιαρ­ χία Ιππικού και τον σύνδεσμο παρά την Τα­ ξιαρχία, κατά τις απογευματινές ώρες της 12ης Οκτωβρίου, ανέφεραν ότι την προη­ γούμενη ημέρα είχαν κινηθεί από το Μονα­ στήρι προς το Αμύνταιο πολλά σιδηροδρομι­ κά βαγόνια, μεταφέροντας Αλβανούς στρα­ τιώτες, και ότι αναμένονταν και άλλες ενι­ σχύσεις. Οι πληροφορίες αυτές ήταν ενδεί­ ξεις περί ενδεχόμενου από Βορρά κινδύνου. Βάσει διαταγής επιχειρήσεων της Στρατιάς,

που εκδόθηκε το Βράδυ της 12ης Οκτωβρί­ ου. καθορίζονταν οι εξής ενέργειες: Για την ! ΜΠ και το Απόσπασμα Κωνσταντινοπούλου στον Βελβενδό, για την II ΜΠ στο Δρέπανο, για την III ΜΠ στα Πετρανά, για την IV ΜΠ στον Βαθύλακο, για την V ΜΠ επί των υψω­ μάτων βορείως της Κοζάνης, για την VI ΜΠ μέσω Κοζάνης προς Κοίλα. Δηλαδή οι με­ ραρχίες τάσσονταν έτσι ώστε να είναι δυνα­ τή η προέλαση για την επόμενη ημέρα προς Βέροια, αφού λάβουν νεώτερες πληροφο­ ρίες. Στο μεταξύ η Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου είδε τον πολιτικό σκοπό του πολέμου, στον οποίο ασφαλώς έπρεπε να προσαρμοσθεί η στρατιωτική στρατηγική. Και ο σκοπός αυ­ τός ήταν η Θεσσαλονίκη. Βάσει δε και των πληροφοριών που είχε η Κυβέρνηση από άλ­ λες πηγές (διπλωμάτες, ο γιατρός Νίκοκλουελληνικής καταγωγής, υπηρετούσε στον Βουλγαρικό Στρατό), γνώριζε ότι για τη Θεσ­ σαλονίκη ενδιαφέρονταν και οι Βούλγαροι, οι οποίοι και έστρεψαν την VII Μεραρχία τους υπό τον στρατηγό Τεοντόρωφ προς την κατεύθυνση αυτή. Το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου τηλεγρά­ φησαν στον αρχιστράτηγο τόσον ο πρωθυ­ πουργός Ελ. Βενιζέλος, όσο και ο υπουργός Εξωτερικών Λ. Κορομηλάς. Αφού τον πληρο­ φορούσαν για τις νίκες των άλλων Συμμά­ χων (Σέρβων και Βουλγάρων) τον παρακαλούσαν για την κατάληψη της Θεσσαλονί­ κης όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Το κείμε­ νο του τηλεγραφήματος είχε ως εξής: "Αριθ. 80099. Αναμένω να μοι γνωρίσητε την περαι­ τέρω διεύθυνσιν ην θα ακολουθήση η προέλασις του Στρατού της Θεσσαλίας. Παρακα­ λώ μόνον να έχητε υπ' όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μιαν ώραν ταχύτερον εις Θεσσαλονίκην Βενιζέλος". Στο πλαίσιο, λοιπόν, των σχέσεων αρχιστρατήγου-Κυβέρνησης έγινε ανταλλαγή τηλεγραφημάτων, μερικά από τα οποία μάλι­ στα ήταν σε έντονο ύφος. Κατά την άποψή μας είχε δίκιο και ο αρχιστράτηγος που αμ­ φιταλαντευόταν επί κάποιο χρονικό διάστη­ μα για την κατεύθυνση ενεργείας της Στρα­ τιάς, και η Κυβέρνηση που επιθυμούσε να κινηθεί η Στρατιά το ταχύτερο προς τη Θεσ­ σαλονίκη, Οι δημοκρατικοί ή αντιβενιζελικοί συγγραφείς αναφερόμενοι στο γεγονός αυ­ τό, για λόγους σκοπιμότητας, υπερβάλλουν. Το Γενικό Στρατηγείο (ΓΣ) έφθασε στην Κοζάνη το απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου. Εκεί έλαβε το αποτέλεσμα αναγνωρίσεων από την Ταξιαρχία Ιππικού (ΤΙ), πληροφορού­ μενο ότι ο κύριος όγκος των τουρκικών δυ­ νάμεων είχε περάσει τα στενά της Χάδοβας (Πολυμύλου) με γενική πλέον κατεύθυνση προς τη Βέροια. Ετσι βάσει των πληροφο­ ριών της ΤΙ και της Κυβέρνησης εκδόθηκε από τη Στρατιά το απόγευμα της 13ης Οκτω­ βρίου η διαταγή για την προέλαση προς τα ανατολικά. Συνεπώς, ο ισχυρισμός ότι η προς Θεσσαλονίκη κατεύθυνση της Ελληνι­ κής Στρατιάς οφείλεται σε επιτακτική πα­ ρέμβαση μόνο του Ελ. Βενιζέλου δεν ευσταθεί. Βάσει της διαταγής όλες οι μεραρχίες

(εκτός της V ΜΠ και του Αποσπάσματος Γεννάδη) άρχισαν να προελαύνουν προς τη Β έ ­ ροια.

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ Οι μεραρχίες προελαύνοντας, αφού α­ πώθησαν τους Τούρκους στις 15, 16 και 17 Οκτωβρίου από τα στενά της Χάδοβας στο Βέρμιο και την Κατερίνη, αναπτύχθηκαν πλέον προς την πεδιάδα της Βέροιας. Η Β έ ­ ροια απελευθερώθηκε στις 16 Οκτωβρίου. Οι πληροφορίες που είχε ο αρχιστράτηγος για τον εχθρό ανέφεραν ότι ανατολικά της Βέροιας μέχρι και την Εδεσσα υπήρχαν ε­ χθρικές δυνάμεις (περίπου 13.000 άνδρες με 16 πυροβόλα) και ότι ανατολικά του Αξιού ποταμού έφθαναν ενισχύσεις από τη Θεσ­ σαλονίκη. Μέχρι το βράδυ της 17ης Οκτω­ βρίου οι πληροφορίες περί του εχθρού ήταν ασαφείς διότι έλειπε το κύριο όργανο συλ­ λογής πληροφοριών, το Ιππικό, δεδομένου

ταμό και παρά τη λίμνη νότια των Γιαννι­ τσών. Ετσι λοιπόν μετά τη Βέροια η Στρατιά στράφηκε προς τα βορειοανατολικά. Πρέπει να τονίσουμε εδώ το γεγονός που έλαβε χώρα τη νύκτα της 18/19 Οκτω­ βρίου. Αρμόδιος επιτελής του Στρατηγείου, ο οποίος έπρεπε να ήταν γνώστης και των σκέψεων και των αποφάσεων του αρχιστρα­ τήγου, με δική του πρωτοβουλία έδωσε προ­ φορική εντολή προς ταγματάρχη του Στρα­ τηγείου με τρεις λοχαγούς του Επιτελείου και με μικρή έφιππη δύναμη με αξιωματι­ κούς χωροφυλακής, να κατευθυνθούν στα Γιαννιτσά και να οδηγήσουν εκεί την πορεία των μεραρχιών διαμέσου της πόλης, συγ­ χρόνως δε να προβλέψουν για τη μελλοντι­ κή εγκατάσταση του ΓΣ. Η διαταγή αυτή, για την οποία δεν γνώριζαν ούτε ο αρχιστράτη­ γος, ούτε το Τμήμα Επιχειρήσεων και η ο­ ποία είναι εντελώς ανεξήγητο πώς δόθηκε, είχε το εξής αποτέλεσμα: Οι παραπάνω α­ ξιωματικοί βαδίζοντας χωρίς μέτρα ασφα-

Η νέα γέφυρα επί του Αξιού, που κατασκευάστηκε από το ελληνικό Μηχανικό. Αριστερά διακρίνονται οι πάσσαλοι της καταστραφείσας από τους Τούρκους γέφυρας ("Πανόραμα του Πολέμου 1912-1913", Ελ εύ θ ε ρ η Σκέψις).

ότι η ΤΙ έφθασε στις 18 Οκτωβρίου στην πε­ ριοχή (βάσει διαταγής της Στρατιάς την 14η Οκτωβρίου η ΤΙ αρχικά είχε κινηθεί προς Βορρά και την επομένη κινήθηκε στο στενό Τριποτάμου προς Βέροια, αναπτυσσόμενη στο δεξιό πλευρό της Στρατιάς). Η Στρατιά αποφάσισε λοιπόν να κινηθεί με τον όγκο της βορείως της λίμνης Γιαννι­ τσών και ανεπτυγμένη κατά τέτοιο τρόπο ώ­ στε να μπορεί να αντιμετωπίσει και τα τρία πιθανά ενδεχόμενα, είτε ο εχθρός βρισκό­ ταν στα Γιαννιτσά, είτε πίσω από τον Λουδία (δυτικά του Αξιού), είτε ανατολικά του Αξι­ ού, που φαινόταν και το λογικότερο. Ο Χα­ σάν Ταξίν πασάς αποφάσισε να δώσει τη μά­ χη στα Γιαννιτσά, που ήταν η ιερή πόλη των μουσουλμάνων της Μακεδονίας. Οπως είχε τότε η φύση του εδάφους, πριν από τα μεγάλα αποξηραντικά έργα στη Μακεδονία, αποκλειόταν η πορεία της Στρα­ τιάς από Βέροια δια Γιδά (Αλεξάνδρεια) προς τη Θεσσαλονίκη. Υπήρχαν απροσπέλα­ στες ελώδεις εκτάσεις παρά τον Λουδία πο­

λείας και πριν φθάσει η II ΜΠ, βλήθηκαν προ της γεφύρας του ποταμού Μπάλτσα (κοντά στα Γιαννιτσά). Ετσι αναγνώρισαν πρώτοι την ύπαρξη εχθρικών δυνάμεων περί τα Γιαννιτσά, κάτι που δεν είχαν κατορθώσει οι ημιλαρχίες ιππικού των μεραρχιών. Η πληρο­ φορία για το επεισόδιο αυτό έφθασε στο Στρατηγείο, το οποίο τη στιγμή εκείνη κατευθυνόταν έφιππο προς τα Γιαννιτσά. Ετσι στις 19-20 Οκτωβρίου δόθηκε στην περιοχή των Γιαννιτσών η ομώνυμη μάχη, η «μη αναμενόμενη» όπως αναφέρεται στη στρατιωτική βιβλιογραφία, που έληξε με πε­ ριφανή νίκη των Ελλήνων (λεπτομέρειες στο τεύχος 50 της «ΣΙ»), Τα αποτελέσματα της μάχης θα ήταν ακόμα θετικότερα αν η VII ΜΠ ενεργούσε ταχύτερα νοτιοανατολικά της λίμνης των Γιαννιτσών, οπότε θα μπο­ ρούσε να αποκόψει την υποχώρηση των Τούρκων και να καταλάβει άθικτες τις γέφυ­ ρες του Αξιού. Ο διοικητής της Μεραρχίας όμως, κατοχυρούμενος από το γράμμα μιας διαταγής, παρέμεινε σε αδράνεια παρά το Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Νισέλι-Καψόχωρα την 19η Οκτωβρίου, κατά την οποία δρούσαν τα πυροβόλα παρά τα Γ ιαννιτσά.

ΤΟ ΑΤΥΧΗΜΑ ΤΗΣ V ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ

Ίβ mm

Αποστολή της V ΜΠ ήταν να καλύπτει σταθερά το αριστερό της Στρατιάς από τη Μακεδονία και να προχωρήσει προς Βορρά (προς Μοναστήρι), κατά την κρίση του διοι­ κητή της. Ενώ η Στρατιά, νικήτρια των Τούρ­ κων στα Γιαννιτσά, ασχολείτο με τις προπαρασκευές προς εκμετάλλευση της νίκης ε­ πιδιώκοντας την ολοκληρωτική, κατά το δυνατόν, εξουδετέρωση του Τουρκικού Στρα­ τού, κινούμενη προς Θεσσαλονίκη, η V ΜΠ είχε ατύχημα βόρεια της Κοζάνης. Κατά την κίνησή της προς τη Φλώρινα η Μεραρχία αυ­ τή συνάντησε εχθρικές δυνάμεις βόρεια του Αμυνταίου, με αποτέλεσμα η προσπάθειά της προς περαιτέρω κίνηση να καταλήξει σε αποτυχία. Ετσι την 23η Οκτωβρίου βρέθηκε εγκατεστημένη αμυντικά στην πε­ ριοχή Αμυνταίου ζητώντας ταυτόχρονα από το ΓΣ την αποστολή ενισχύσεων κατά τη διάρκεια της ίδιας νύκτας, ώστε να μπορέ­ σει να διατηρήσει τις θέσεις της. Τη νύκτα της 23/24 Οκτωβρίου μικρό τουρκικό τμήμα (δύναμης 120 ανδρών με δύο πολυβόλα), με οδηγούς χωρικούς που γνώριζαν καλά το έδαφος, κινήθηκε από το χωριό Φανός στα νότια του χωριού Ροδών και στις 06.30 προσέβαλε αιφνιδιαστικά τον εκεί λόχο Μηχανικού της Μεραρχίας. Ο αιφ­ νιδιασμός πέτυχε δεδομένου ότι ο διοικη­ τής του λόχου δεν είχε λάβει τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας. Αποτέλεσμα της αιφνιδια­ στικής αυτής προσβολής ήταν οι άνδρες του λόχου να καταληφθούν από πανικό και να αρχίσουν να φεύγουν προς κάθε κατεύθυνση, εγκαταλείποντας τον οπλισμό τους. Σε λίγο ο πανικός μεταδόθηκε και στους άν­ δρες των γειτονικών τμημάτων, που άρχισαν να τρέπονται σε άτακτη φυγή. Ο πανικός με­ ταδόθηκε σε ολόκληρη τη Μεραρχία. Ετσι από τις 10.00 η Μεραρχία βρισκόταν σε γενι­ κή άτακτη σύμπτυξη προς την Κοζάνη, όπου τα πρώτα τμήματα άρχισαν να φθάνουν τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας. Ευτυχώς οι Τούρκοι δεν προέβησαν σε καταδίωξη των συμπτυσσομένων άτακτα ελ­ ληνικών τμημάτων. Θα μπορούσε μια κίνησή τους προς τα νότια να είχε τραγικές συνέ­ πειες για το αριστερό πλευρό και τα νώτα της Στρατιάς που ενεργούσε προς Θεσσα­ λονίκη. Το πιθανότερο είναι ότι δεν είχαν τις απαιτούμενες δυνάμεις, διότι ταυτόχρονα αντιμετώπιζαν ισχυρές πιέσεις των Σέρβων που εκινούντο προς το Μοναστήρι. Ετσι το ατύχημα της V ΜΠ είχε επιπτώσεις τοπικού μόνο χαρακτήρα. Το ΓΣ αντιμετώπισε την κατάσταση με ψυχραιμία. Με διαταγή του αρχιστρατήγου συγκροτήθηκε Τμήμα Στρατιάς από την V ΜΠ, το Απόσπασμα Ευζώνων Γεννάδη (που βρισκόταν στη Νεάπολη) και τη διλοχία του 20ού ΣΠ, υπό τη διοίκηση του συνταγματάρ­ χη Μηχανικού Στεφ. Γεννάδη, με αποστολή

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

την κάλυψη του αριστερού πλευρού και των νώτων της Στρατιάς και σε περίπτωση δημι­ ουργίας ευνοϊκών συνθηκών την καταδίωξη των Τούρκων προς Βορρά. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε και το εξής γεγονός. Το Υπουργείο Στρατιωτικών με σή­ μα (09.30 της 25ης Οκτωβρίου) προς το ΓΣ διέταξε να αποστείλει μια μεραρχία, κατά προτίμηση την I ΜΠ, ατμοπλοϊκώς στον Β ό ­ λο, για να σπεύσει, μέσω Λάρισας και Σερ­ βίων, να ενισχύσει την V ΜΠ. Ο υπουργός Στρατιωτικών έστειλε ακόμα διαταγή προς τον διοικητή της V ΜΠ, τα τμήματά του να κρατήσουν με κάθε θυσία τις θέσεις τους μέχρι να φθάσουν οι αποστελλόμενες ενι­ σχύσεις και να αναλάβει πάλι επίθεση για α­ νατροπή των Τούρκων. Η ενέργεια του υ­ πουργού κατά την άποψή μας ήταν αντικα­ νονική, διότι δεν ήταν δυνατόν να αποσυρ­ θεί μεραρχία από τη ζώνη επιχειρήσεων και επειδή αυτό ήταν αρμοδιότητα του αρχι­ στρατήγου. Υπάρχουν όρια οτις σχέσεις Κυ­ βέρνησης και στρατιωτικής ηγεσίας επί θ ε ­ μάτων στρατηγικής και τακτικής. Τελικά η I ΜΠ δεν μετακινήθηκε προς την Κοζάνη. Η ανασυγκρότηση της V ΜΠ έγινε σύ­ ντομα και το ηθικό αποκαταστάθηκε. Στη συνέχεια το μέτωπο στη δυτική Μακεδονία σταθεροποιήθηκε βορειοδυτικά της Κοζά­ νης, περιμένοντας την άφιξη του όγκου της Στρατιάς για την ανάληψη και πάλι της επι­ θετικής ενεργείας προς Βορρά. Ο αρχιστράτηγος σε τηλεγράφημά του προς τον βασιλέα σχετικά με το ατύχημα της V ΜΠ, τόνιζε:«... Το ατύχημα της V Με­ ραρχίας δεν θα επηρεάσει την εκστρατεία, χάρη στη νίκη των Γιαννιτσών. Η μόνη επιρ­ ροή του ατυχήματος θα είναι η επίσπευση της διαβάσεως του Αξιού από την Στρατιά και η συντριβή των πέραν αυτού εχθρικών δυνάμεων».

ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΠΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Οι τουρκικές δυνάμεις που υποχώρησαν από τα Γιαννιτσά δεν ενήργησαν, ευτυχώς, αμέσως και δραστήρια στην περιοχή ανατο­ λικά του Αξιού. Αλλωστε το κώλυμα του πο­ ταμού θα επέτρεπε στους Τούρκους να πα­ ρεμποδίσουν, επί αρκετές ημέρες, τη διάβα­ ση του ποταμού στον Ελληνικό Στρατό. Προφανώς ο Τουρκικός Στρατός ετοιμαζό­ ταν για την προάσπιση της Θεσσαλονίκης. Η μετακίνηση των τουρκικών δυνάμεων της περιοχής Στρυμόνα προς τα στενά-Κρέσνας για τον αγώνα κατά των Βουλγάρων διευκό­ λυνε κατόπιν, όπως θα δούμε, την πορεία της βουλγαρικής μεραρχίας προς τη Θεσσα­ λονίκη. Προφανώς επιθυμία της τουρκικής ηγε­ σίας ήταν να τεθούν οι ελληνικές δυνάμεις μεταξύ δύο πυρών, βαλλόμενες από τις δυ­ νάμεις των Τζαβήτ πασά και Χασάν Ταξίν πα­ σά, και να αποκόψει τη γραμμή συγκοινω­ νιών Λάρισας-Ελασσώνας-Σερβίων-Κοζάνης, την οποία θεωρούσε μοναδική. Δεν γνώριζε όμως ότι, με την κατάληψη της Κα­ τερίνης, ο Ελληνικός Στρατός είχε στη διά­

θεσή του και δεύτερη γραμμή συγκοινωνιών για τις ανάγκες της Στρατιάς. Μετά από μικρή ανάπαυση κατά την 21η Οκτωβρίου οι ελληνικές δυνάμεις κινήθηκαν και προς τον Αξιό ποταμό. Από την επό­ μενη ημέρα μέχρι την κατάληψη της Θεσσα­ λονίκης ενεργούσαν δραστήρια, αν και είχαν μεγάλη ανάγκη για ανάπαυση και υπήρχαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Στο μεταξύ το ΓΣ με το από 21ης Οκτω­ βρίου τηλεγράφημά του προς το Υπουργείο Στρατιωτικών υπέδειξε την ενέργεια αντιπε­ ρισπασμού (ναυτική ενέργεια μεταξύ Καραμπουρνού και Επανωμής) «ώστε ο εχθρός, υποπτευόμενος απόβαση και απειλή Θεσσα­ λονίκης από τα νώτα, αναγκασθεί να αποσπάσει δυνάμεις στο Καραμπουρνού». Πράγματι εκτελέσθηκαν τέτοιες ψευτοαποβάσεις στην Επανωμή, κατά την 23η και την 24η Οκτωβρίου. Τα αποτελέσματα όμως δεν ήταν θετικά. Για τη ζεύξη των ποταμών Λουδία και Α­ ξιού, ιδιαίτερα του δευτέρου, οι προσπάθει­ ες της Στρατιάς προσέκρουσαν σε μεγάλες δυσχέρειες, μετά τις καταστροφές των γε­ φυρών από τους Τούρκους: της ξύλινης επί της οδού Γιαννιτσών-Θεσσαλονίκης και με­ γάλου τμήματος της σιδερένιας επί της σι­ δηροδρομικής γραμμής Μοναστηρίου-Θεσσαλονίκης. Δυσκολίες επίσης προέκυψαν και από τη σχετική έλλειψη γεφυροσκευών. Τα ανεπαρκή υλικά που υπήρχαν βρίσκονταν σε περιοχές κοντά στην Κοζάνη και πιθανώς θα έφθαναν κοντά στον Αξιό στα τέλη Ο­ κτωβρίου. Δεν ήταν δυνατόν να στραφεί ο Ελληνι­ κός Στρατός πολύ βορειότερα προς εξεύρε­ ση ευκολότερων πόρων διαβάσεων του Αξι­ ού, διότι τότε θα καθυστερούσε επικίνδυνα η πορεία προς τη Θεσσαλονίκη. Παρά τις παραπάνω δυσκολίες η ζεύξη του Αξιού ολοκληρώθηκε κατά την 24η Ο­ κτωβρίου και την επόμενη ημέρα διέβησαν το ποτάμι οι I, II, III και IV ΜΠ. Ομως λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών μόνο η IV ΜΠ έφθασε στο σημείο που είχε καθορισθεί για την ημέρα εκείνη. Σχετικά με τις δυσχέρειες ζεύξης του Α­ ξιού ο υπαρχηγός του Επιτελείου του ΓΣ, αντισυνταγματάρχης Μηχανικού Βίκτωρ Δούσμανης, γράφει: «Αλλωστε η άφιξη της Στρατιάς στη Θεσσαλονίκη δεν θα ήταν α­ ποτέλεσμα απλού στρατιωτικού περιπάτου αλλά... Αλλά και έτερο εμπόδιο ήταν στην προχώρησή μας η διάβαση του Αξιού ποτα­ μού, που ήταν ορμητικός και από τις βροχές είχε υπερχειλίσει. Η διάβαση δε αυτή γινό­ ταν ακόμα δυσχερέστερη ένεκα της ελλείψεως γεφυροσκευών». Στο μεταξύ ο Χασάν Ταξίν πασάς από την 21η Οκτωβρίου (από το χωριό Γέφυρα) είχε ζητήσει να μη αποστέλλονται πλέον προς τις δυνάμεις του πολεμοφόδια και τρο­ φοδοσίες από τη Θεσσαλονίκη, διότι θα υ­ ποχωρούσε προς αυτή. Ο πασάς είχε οργα­ νώσει από τις 22 Οκτωβρίου τοποθεσία άμυ­ νας επί των υψωμάτων Νικόπολης-Λητή-Λαϊνά, περί τα 10 χλμ. έξω από τη Θεσσαλονίκη. Και δεν ήταν μεν κατάλληλη η τοποθεσία

Ν. Γυναιχσχασχρο «Α π ό σ τολ οι

...

» • Μ α υ ρ ο νερ ι •Εύρωπος w

β Μεοιά Βουλγαριχο)

Γτρος

•Μ ά νδρα

#=υλοχερατιά ιΑ νθόφ υτο νγριοσυχια

ιΠ ιχ ρ ο λ ίμ ν η

,λ λ ιχ ό ς

,ΚριΦιά^δ

Μιχρότ^αμπος

•Αο*ροιτόταμος

Ιε ν χ α κ λ ά χ α ν ο ς ΐροχωρι

ιδελφιανά

•Μονόλοφος· Δρυμός

• ιιουρνα ρι •Μεο<

Ιαραλίμνη

•πελισσοχώί Α ^ · Ν . Μ εσ η μβρ ία /χάλοφος ^Τ^εοχω ρούδα

Ιαλχηδόνα 9 Γέ φυρ α/

Βαλχι

• Ωραιόχασιρο., ανάσιο) •χίαλος

,Π αρθένι «Δ ια β α τά

• Ε υ χ α ρ π ία

• ΆδενΙ • Π ολίχνη Μ ενεμέν

Χαλάσχρα«

Δ ΙΑ Β Α Σ Η

Α Ξ ΙΟ Τ

ΚΑΙ

Κων/πο^υ^

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

Κω ν/ιχου)

Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η Σ .0 epr ." f c „ . . _

Κλίμαχα 1 } 20 0 .0 0 0 2 4 6 β χλμ. Γ^ομμή προωθ. ελλην»χών δυνάμεων Καιεν». προελάσεως ΕλΧ*ν. Στρατόν Κατευ-θ. Σερβω ν- Βουλγάρων Σερβιχές - Βονλ γα ρ ιχές -ίέοεις Τ ο ν ρ χ ιχ έ ς $έοεΐ£._________________

(ΤΊίππ.^ • Κ λ ε ιδ ί

για στρατηγική προκάλυψη, προσφερόταν όμως για αμυντική προκάλυψη, στηρίζοντας τα πλευρά της, το δεξιό επί της λίμνης Λα­ γκαδά και το αριστερό επί του Γαλλικού πο­ ταμού, και φράζοντας τις οδεύσεις από τον Βορρά και δυτικά προς τη Θεσσαλονίκη. Α­ κόμα είχε το μειονέκτημα ότι η αμυντική α­ ξία της εξαρτάτο από την εξασφάλιση των διαβάσεων του Γαλλικού ποταμού που οδη­ γούσαν προς τα νώτα της. Στό μεταξύ το ΓΣ στις 23 Οκτωβρίου μεταστάθμευσε από τα Γιαννιτσά στο χωριό Αδενδρο (βορειοανατο­ λικά του Πλατέος). Η διάταξη της Στρατιάς, το βράδυ της 24ης Οκτωβρίου ήταν η ακό­ λουθη: η ΤΙ στο χωριό Νέα Μεσημβρία, το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου στη Σίνδο, η VII ΜΠ στην ανατολική όχθη του Αξιού, μεταξύ του ποταμού και της Σίνδου, η III ΜΠ στο χωριό Αδενδρο, η I ΜΠ με­ ταξύ του χωριού Παρθένι και του Αξιού πο­ ταμού, έχοντας το 111/5 Τάγμα στην ανατολι­ κή όχθη του ποταμού, η II ΜΠ στο χωριό Βαλτοχώρι-δυτική όχθη του Αξιού, με ένα ΤΠ στην απέναντι πλευρά της σιδηροδρομι­ κής γέφυρας, η IV ΜΠ στο χωριό Κουφάλια με ένα ΤΠ στο χωριό Αθυρα και η VI ΜΠ στα χωριά Αγιος Πέτρος και Μεσιά. Οι πληροφορίες έφεραν γενικά τον ε­ χθρό να συμπτύσσεται προς τη Θεσσαλονί­ κη και τα υψώματα βορειοδυτικά της πόλης, όπου οι δυνάμεις του επιδίδονταν εσπευ­ σμένα στην κατασκευή πρόχειρων θέσεων αμυντικής οργάνωσης.

Στις 23.00 της 24ης Οκτωβρίου το ΓΣ ε­ ξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων για την επο­ μένη. Ο εχθρός κατά πληροφορίες βρισκό­ ταν στην περιοχή Νεοχωρούδα-Ωραιόκαστρο και στα υψώματα βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης. Η Στρατιά έπρεπε να περάσει την επομένη (25η Οκτωβρίου) τον Αξιό και να αναπτυχθεί στη γραμμή Σίνδος-Αγιος Αθανάσιος-Βαθύλακκος-Μικρόκαμπος. Κα­ θορίζονταν δε οι χώροι συγκέντρωσης των μεραρχιών και της ΤΙ και οι κατευθύνσεις α­ ποστολής αναγνωρίσεων. Βάσει της διαταγής επιχειρήσεων του ΓΣ την 25η Οκτωβρίου συνεχίστηκε η προέ­ λαση των ελληνικών δυνάμεων προς Θεσσα­ λονίκη. Η ΤΙ κινήθηκε στις 07.00 υπό βροχή και πυκνή ομίχλη και στις 10.00 έφθασε στο χω­ ριό Βαθύλακκος, όπου ανέκοψε την πορεία της, χωρίς να προωθηθεί στο χωριό Πικρολίμνη, σύμφωνα με την αποστολή της. Πραγ­ ματοποιώντας μερικές αναγνωρίσεις και μη εκτελώντας την αποστολή της λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών ολόκληρη η Ταξιαρχία στάθμευσε στο χωριό Βαθύλακ­ κος. Για την αδράνειά της αυτή παρατηρήθηκε δριμύτατα από τον αρχιστράτηγο. Στη διαταγή του προς την Ταξιαρχία ο αρχιστρά­ τηγος τόνιζε: «Απορώ με την απόφασή σας να παραμείνετε στον Βαθύλακκο, παραβαίνοντας ορισμένη διαταγή μου και διαταράσσοντες έτσι την παράταξη του στρατού την παραμονή της μάχης. Οπως φαίνεται δεν α-

Χάρτης των επιχειρήσεων για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (ΔΙΣ/ΓΕΣ).

ντιληφθήκατε την κατάσταση, ούτε την ευ­ θύνη την οποία αναλαμβάνετε. Μεταβείτε αμέσως όπου σας όρισα με την διαταγή μου. Τοψίν (Γέφυρα) 25 Οκτωβρίου 1912, ώρα 03.30. Κωνσταντίνος». Η III ΜΠ παρέμεινε στις θέσεις της μετα­ ξύ Αξιού και Σίνδου. Το Απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου παρέμεινε στη θέση του στη Σίνδο. Η I ΜΠ κινήθηκε στις 06.00 και συγκε­ ντρώθηκε περί το χωριό Ανατολικό. Αφού α­ ποπερατώθηκε η κατασκευή της γέφυρας στον Αξιό, στις 16.00, άρχισε τη διάθαση. Μέχρι τις 22.00 είχε διαβεί τον Αξιό και οι μονάδες της συγκεντρώθηκαν στο χωριό Α­ γιος Αθανάσιος. Η II ΜΠ μετά τη διάβαση του Αξιού συ­ γκεντρώθηκε στο χωριό Βαθύλακκος, αντί να κατευθυνθεί στο Ξηροχώρι. Παρά την αυ­ στηρή διαταγή του ΓΣ να κινηθεί αμέσως προς το Ξηροχώρι παρέμεινε στον Βαθύ­ λακκο λόγω της νύκτας. Η IV ΜΠ κινήθηκε στις 07.30 και φθάνοντας περί το μεσημέρι στη σιδηροδρομική γέφυρα άρχισε τη διά­ βαση του ποταμού. Οι μονάδες της κινήθηκαν προς τους καθορισμένους χώρους κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Η III ΜΠ κινήθηκε στις 08.00 κατευθυνόμενη προς τη γέφυρα του χωριού Ανατολικό για να διαβεί το ποτάμι. Λόγω, όμως, μη ολο­ κλήρωσης της κατασκευής της γέφυρας, με Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

διαταγή του ΓΣ πέραοε το ποτάμι και αυτή από τη σιδηροδρομική γέφυρα, ακολουθώ­ ντας την VI ΜΠ. Εξαιτίας των δυσμενών συν­ θηκών δεν έφθασε στον Αγιο Αθανάσιο, ό­ πως είχε καθορισθεί. Διανυκτέρευσε κοντά στην ανατολική πλευρά της γέφυρας. Στο άκρο αριστερό η VI ΜΠ ασχολήθηκε την ημέρα εκείνη με την κατασκευή της γέ­ φυρας κοντά στο Αξιοχώρι. Μόνο τέσσερις λόχοι της διαπεραιώθηκαν με σχεδία στην α­ νατολική όχθη του ποταμού και συγκεντρώ­ θηκαν στο Αξιοχώρι. Ετσι οι τέσσερις μεραρχίες, I, II, III και IV, είχαν διαβεί τον Αξιό στις 25 Οκτωβρίου, χω­ ρίς όμως να μπορέσουν να φθάσουν μέχρι το βράδυ στις καθορισμένες περιοχές συ­ γκέντρωσης λόγω (κυρίως) των δυσμενών καιρικών συνθηκών.

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Το ΓΣ, αφού εγκαταστάθηκε από το πρωί της 25ης Οκτωβρίου στην έπαυλη «Τοψίν»

στο χωριό Γέφυρα, διέταξε όλες τις μονάδες να προωθηθούν στις θέσεις που είχε καθο­ ρίσει με τη διαταγή επιχειρήσεων της 24ης Οκτωβρίου. Ολες οι μονάδες προωθήθηκαν σύμφωνα με όσα είχαν καθορισθεί από το ΓΣ, εγκαθιστώντας τμήματα προκάλυψης ως εξής: Το Απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου από τον Αξιό ποταμό μέχρι τη Σίνδο (χω­ ρίς αυτή). Η VII ΜΠ από τη Σίνδο (με αυτή) σε μήκος δύο χλμ. προς την κατεύθυνση του χωριού Αγχίαλος. Η III ΜΠ από το αριστερό των τμημάτων κάλυψης της VII ΜΠ μέχρι την αμαξιτή οδό κοντά στο χωριό Αγχίαλος. Η I ΜΠ από την αμαξιτή οδό μέχρι το χωριό Νέα Μεσημβρία. Η IV ΜΠ από το χωριό Νέα Με­ σημβρία (με αυτό) μέχρι τα υψώματα αμέ­ σως νότια του χωριού Νέα Φιλαδελφιανά. ΗII ΜΠ από τα παραπάνω υψώματα (με αυτά) μέχρι την ανατολική όχθη της Πικρολίμνης. Η VI ΜΠ από την Πικρολίμνη μέχρι το χωριό Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μαυρονέρι. Το ΓΣ εξέδωσε επίσης στις 10.00 οδηγίες για πιθανή ενέργεια την επομένη. Το σχέδιο του αρχιστρατήγου προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης περιελάμβανε καθήλωση των τουρκικών δυνάμεων κατά μέτωπο και υπερ­ κέραση από τα δύο πλευρά, προς αποκοπή υποχώρησής τους προς την κοιλάδα του Στρυμόνα και προς τη Χαλκιδική. Παρά τις αναφορές μερικών μεραρχιών για μικρή διακοπή των ενεργειών, λόγω κό­ πωσης των ανδρών και δυσμενών καιρικών συνθηκών, το σχέδιο άρχισε εφαρμοζόμενο χωρίς καθυστερήσεις. Στο μεταξύ την ίδια ημέρα (25 Οκτωβρί­ ου), κατόπιν παρεμβάσεων των προξένων των Μεγάλων Δυνάμεων (Βρετανίας, Γαλ­ λίας, Γερμανίας και Αυστρίας) στη Θεσσαλο­ νίκη, πείσθηκε ο Χασάν Ταξίν πασάς για την έναρξη διαπραγματεύσεων προς παράδοση της πόλης ώστε να αποφευχθεί άσκοπη αι­ ματοχυσία. Ετσι ο πασάς ανέθεσε σε δύο ε­ πιτελείς του να μεταφέρουν στις ελληνικές προφυλακές έγγραφό του με προτάσεις

του. Το έγγραφο αυτό παραδόθηκε περί το μεσημέρι στην Ημιλαρχία της I ΜΠ κοντά στο χωριό Νέα Μαγνησία και προωθήθηκε αμέσως στο ΓΣ. Περίπου στις 14.00 της 25ης Οκτωβρίου έφθασαν στη Σίνδο οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων μαζί με τον στρατη­ γό Σεφήκ πασά, φρούραρχο Θεσσαλονίκης, με ειδική αμαξοστοιχία. Λόγω αδυναμίας έ­ γκαιρης προώθησής τους στο ΓΣ, στο χωριό Γέφυρα, η αμαξοστοιχία επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής προς Σκόπια έφθασε στο χωριό Γέ­ φυρα. Ο σημαντικότερος όρος που έθεταν οι Τούρκοι ήταν να αποσυρθούν με όλα τα στρατεύματά τους ένοπλα στο Καραμπουρνάκι, όπου θα παρέμεναν μέχρι το τέλος του πολέμου. Ο Ελληνας αρχιστράτηγος απέρριψε τις προτάσεις του Χασάν Ταξίν, δηλώνο­ ντας ότι πρόθεσή του ήταν η εξουδετέρωση

της τουρκικής δύναμης. Αξίωσε την άμεση παράδοσή τους και είπε ότι θα θεωρούντο αιχμάλωτοι πολέμου. Δέχθηκε μόνο τη με­ ταφορά των στρατευμάτων, μετά τον αφο­ πλισμό τους, σε κάποιο λιμάνι της Μικράς Α­ σίας με δαπάνες της ελληνικής κυβέρνη­ σης, και οι αξιωματικοί να κρατήσουν τα ξί­ φη τους. Εδωσε δε προθεσμία για την απά­ ντηση του Χασάν Ταξίν μέχρι τις 06.00 της 26ης Οκτωβρίου, προσθέτοντας ότι, επειδή προείχε η στρατηγική ανάγκη, αμέσως μετά την εκπνοή της προθεσμίας θα υλοποιούσε τις προθέσεις του περί καταστροφής του Τουρκικού Στρατού. Η αντιπροσωπεία επέστρεψε με τον ίδιο συρμό στη Θεσσαλονίκη. Λίγο μετά τα μεσά­ νυκτα το υπουργείο Εξωτερικών απέστειλε προς το ΓΣ νεώτερες πληροφορίες για τις ε­ πιχειρήσεις των Συμμάχων, σημειώνοντας ότι ολόκληρη η πόλη της Θεσσαλονίκης ανέ­ μενε την είσοδο του Ελληνικού Στρατού για την τέλεση δοξολογίας στον ναό του Αγίου Δημητρίου. Στο μεταξύ το ΓΣ είχε εκδώσει διαταγή, στις 20.30 της 25ης Οκτωβρίου, με την οποία καθόριζε ότι από το πρωί της επόμενης ημέ­ ρας θα αναλαμβανόταν γενική επίθεση κατά των Τούρκων, σύμφωνα με το σχέδιο ενεργείας που είχε κοινοποιηθεί το πρωί της ί­ διας ημέρας. Πριν αρχίσει η επιθετική ενέργεια των μεραρχιών κατά των Τούρκων, στις 05.00 της 26ης Οκτωβρίου, επέστρεψε από τη Θεσσα­ λονίκη σιδηροδρομικώς στο χωριό Γέφυρα ο στρατηγός Σεφήκ πασάς, κομίζοντας την α­ πάντηση του Χασάν Ταξίν. Ο τελευταίος δε­ χόταν όλους τους όρους που είχε θέσει ο αρχιστράτηγος και ζητούσε μόνο να κρατή­ σουν οι Τούρκοι 5.000 όπλα για την εκγύμνα­ ση των νεοσυλλέκτων. Ο αρχιστράτηγος απέρριψε και αυτές τις προτάσεις επιμένοντας στην παράδοση ολόκληρης της τουρκι­ κής δύναμης και δηλώνοντας ότι δεν επρόκειτο να διακοπούν οι κινήσεις των ελληνι­ κών δυνάμεων. Ο Σεφήκ πασάς ζήτησε δίωρη προθεσμία για να απαντήσει. Η προ­ θεσμία έληξε χωρίς να δοθεί η αναμενόμενη απάντηση των Τούρκων. Οι ελληνικές δυνάμεις από το πρωί άρχι­ σαν να κινούνται, σύμφωνα με τη διαταγή του ΓΣ, προς τη γραμμή εξόρμησης, περισφίγγοντας στενότερα την πολιορκημένη πόλη. Η VII ΜΠ κινήθηκε περίπου στις 00.90 από τις θέσεις εξόρμησής της και στις 10.30, αφού πέρασε τη Σίνδο, κατευθύνθηκε προς τους αντικειμενικούς της σκοπούς έχοντας σε πρώτη γραμμή δύο τάγματα. Περίπου στις 11.00 πέρασε ανενόχλητη τον Γαλλικό ποταμό. Αριστερά και πίσω από αυτή τη Με­ ραρχία ακολουθούσε το Απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου. Η III ΜΠ, αφού ολοκλήρω­ σε τη συγκέντρωσή της στον χώρο νότια του χωριού Αγιος Αθανάσιος, από τις 09.45 άρχι­ σε να κινείται προς τα ανατολικά. Η προπορευόμενη ημιλαρχία της βλήθηκε κοντά στο χωριό Διαβατά, αλλά εξακολούθησε την πο­ ρεία της. Οι υπόλοιπες μονάδες της πέρασαν ανενόχλητα τον Γαλλικό ποταμό και έ­ φθασαν περί το μεσημέρι στο ύψος της VII

Περίπολος Κρητών χωροφυλάκων στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη

ΜΠ με σχηματισμούς προσπέλασης. Η I ΜΠ, αφού ολοκλήρωσε τη συγκέ­ ντρωσή της βόρεια του χωριού Αγιος Αθανά­ σιος, περίπου στις 10.00 άρχισε να κινείται προς τα ανατολικά. Εχοντας σε πρώτη γραμ­ μή τα τρία συντάγματά της πέρασε τον Γαλ­ λικό ποταμό και κινήθηκε προς τις τουρκι­ κές θέσεις ανενόχλητη, ενώ το 2ο ΣΠ έφθα­ σε σε απόσταση 400 μέτρων από αυτές. Η IV ΜΠ εξακολούθησε την προχώρησή της προς τα χωριά Βαθύλακκος και Νέα Μεσημβρία. Η II ΜΠ κινήθηκε από τις 07.00 μέσω των χω­ ριών Ξηροχώρι-Νέα Φιλαδέλφεια προς το Μελισσοχώρι, εκτός από το πυροβολικό της και το 1ο ΣΠ (μείον ένα τάγμα), που κινήθηκε μέσω των χωριών Μικρόκαμπος-Πικρολίμνη-Ξηλοκερατιά-Γαλλικός-Μάνδρα προς το Μελισσοχώρι. Η VI ΜΠ, λόγω μη κατασκευής γέφυρας στον Αξιό, εξακολούθησε τη διαπεραίωση, στην απέναντι όχθη του ποταμού (με σχε­ δία), μικρών τμημάτων πεζικού. Η ΤΙ κινήθηκε μέσω των χωριών Ανθόφυτο-ΑπόστολοιΠικρολίμνη προς την Ασσηρο. Από το Ανθόφυτο η εμπροσθοφυλακή της διέκρινε φά­ λαγγα που πορευόταν από το χωριό Νέο Γυναικόκαστρο προς τους Αποστόλους. Επρόκειτο για σερβοβουλγαρικό τμήμα (ένα σερβικό σύνταγμα ιππικού και μια βουλγαρι­ κή ίλη ιππικού). Η Ταξιαρχίαπληροφορήθηκε επίσης ότι σε απόσταση περίπου τριών ω­ ρών πορείας δύναμη μιας βουλγαρικής τα­ ξιαρχίας εκινείτο προς Νότο, προηγούμενη μιας μεραρχίας. Αφού ανέφερε για τα παρα­ πάνω στο ΓΣ εξακολούθησε την κίνησή της προς το χωριό Μάνδρα, ενώ το σερβοβουλγαρικό τμήμα κατευθύνθηκε προς το Ξηροχώρι. Παραδόξως οι Τούρκοι, ενώ έβλεπαν κα­

στρατηγού. Σε λίγο έστειλε με έφιππο αξιω­ ματικό έγγραφη δήλωσή του περί παράδο­ σης του στρατού του. Ενώ διαδραματίζονταν τα παραπάνω το ΓΣ, που είχε προωθηθεί στο χωριό Αγχίαλος, αφού έλαβε γνώση των πληροφοριών της Ταξιαρχίας για την εμφάνιση σερβοβουλγαρικού ιππικού στο χωριό Απόστολοι και της λοιπής βουλγαρικής δύναμης που ακολου­ θούσε, διέταξε την VII ΜΠ και το Απόσπασμα Ευζώνων να σπεύσουν να καταλάβουν την πόλη της Θεσσαλονίκης. Ταυτόχρονα έστει­ λε επιστολή στον διοικητή των βουλγαρικών δυνάμεων που εκινούντο προς τη Θεσσαλο­ νίκη, με την οποία του γνώριζε την επικείμε­ νη (μέχρι το βράδυ) κατάληψη της πόλης από τον Ελληνικό Στρατό και ότι η βουλγαρι­ κή φάλαγγα θα μπορούσε να απαλλαγεί του κόπου της παραπέρα προέλασης προς τη Θεσσαλονίκη και να στραφεί εκεί όπου η πα­ ρουσία της θα ήταν περισσότερο αναγκαία για στρατηγικούς λόγους. Μετά τη διαταγή του ΓΣ η VII ΜΠ και το δεξιά της ευρισκόμενο Απόσπασμα Ευζώ­ νων άρχισαν σύντονη πορεία για την κατά­ ληψη της Θεσσαλονίκης. Η III ΜΠ συνέχισε την προέλασή της. Στις 16.00 της 26ης Οκτωβρίου, ενώ βρισκό-

13

Η είσοδος του βασιλιά Γεωργίου Α 'σ τ η Θεσσαλονίκη. Δεξιά διακρίνεται ο διάδοχος Κωνσταντίνος ("Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913", Κέδρος).

θαρά τις κινήσεις των ελληνικών μονάδων, δεν έβαλαν εναντίον τους. Ο δε Ελληνικός Στρατός προσέγγιζε τις τουρκικές θέσεις μέχρι λίγες ώρες μετά τα μεσάνυκτα. Ο Χασάν Ταξίν πασάς, διαπιστώνοντας την προώθηση των ελληνικών μεραρχιών και ότι η κύκλωση του Τουρκικού Στρατού γινόταν όλο και πιο ασφυκτική και διαβλέπο­ ντας το μάταιο της επιμονής του και τις συ­ νέπειες που θα είχε μια άσκοπη μάχη για τον Τουρκικό Στρατό, αποφάσισε να παραδοθεί αποδεχόμενος όλους τους όρους του αρχι-

ταν στο ύψος του χωριού Ωραιόκαστρο, έ­ φθασε ο έφιππος Τούρκος αξιωματικός που είχε αποσταλεί από τον Χασάν Ταξίν πασά με την εντολή να παρουσιασθεί στον αρχιστρά­ τηγο και να ζητήσει την αναστολή της προέ­ λασης του Ελληνικού Στρατού και την απο­ στολή, στη Θεσσαλονίκη, αντιπροσώπων α­ ξιωματικών για τη σύνταξη και την υπογρα­ φή των πρωτοκόλλων παράδοσης. Ο Τούρ­ κος απεσταλμένος προωθήθηκε με συνο­ δεία στο ΓΣ, το οποίο είχε μετασταθμεύσει κοντά στη Σίνδο. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Βορειότερα η I ΜΠ συνέχισε την προέ­ λασή της προς τα υψώματα του χωριού Νεοχωρούδα, ενώ οι Τούρκοι αποσύρονταν από τις προωθημένες θέσεις τους. Στις 16.00 έ­ φθασε σε απόσταση 400 μέτρων από τα υ­ ψώματα όπου είχαν συγκεντρωθεί οι τουρκι­ κές δυνάμεις. Εκεί ενημερώθηκε από Τούρ­ κο αξιωματικό σχετικά με την επικείμενη πα­ ράδοση και παρακλήθηκε να ανακόψει την προέλαση μέχρι να τελειώσουν οι σχετικές διατυπώσεις (κάτι το οποίο έγινε). Το ΓΣ απέστειλε στις 19.00 της 26ης Ο­ κτωβρίου τους αντιπροσώπους του (αντισυνταγματάρχη Β. Δούσμανη και λοχαγό I. Μεταξά) στο στρατηγείο του Χασάν Ταξίν πασά στη Θεσσαλονίκη για τη σύνταξη και την υ­ πογραφή του πρωτοκόλλου παράδοσης. Λί­ γο πριν από τα μεσάνυκτα της ιστορικής

χωριό Νεοχωρούδα. Η IV ΜΠ συγκεντρώθη­ κε στο χωριό Νέα Μεσημβρία, όπου και διανυκτέρευσε. Η II ΜΠ, ύστερα από κοπιώδη πορεία, έφθασε στο χωριό Δρυμός μετά τα μεσάνυκτα. Η VI ΜΠ λίγα μόνο τμήματά της κατόρθωσε να διαπεραιώσει ανατολικά του Αξιού στο Αξιοχώρι, λόγω των δυσχερειών που αντιμετώπισε στη ζεύξη του ποταμού. Κατόπιν αυτού το ΓΣ διέταξε, σε περίπτωση που μέχρι το βράδυ δεν κατορθώσει να διαπεραιωθεί, να κινηθεί το πρωί της επομένης κατά μήκος του ποταμού προς το Βαλτοχώρι και, αφού περάσει τον Αξιό ποταμό από την εκεί οδική γέφυρα, να κατευθυνθεί στο χωριό Γέφυρα, όπου και να στρατοπεδεύσει. Η ΤΙ με σύντονη πορεία έφθασε τις απογευ­ ματινές ώρες στο χωριό Κριθιά, τις δε βραδι­ νές ώρες έφθασε στο χωριό Ασσηρος, όπου

της γραμμής Κωνσταντινούπολης, τέθηκε ε­ πικεφαλής της I Μεραρχίας και εισήλθε επί­ σημα στην πόλη. Στη συνέχεια τελέσθηκε δοξολογία στον I. Ναό του Αγίου Μηνά και ε­ πακολούθησε παρέλασε ενώπιον του διαδό­ χου. Η είσοδος στην πόλη και η παρέλαση έγιναν υπό βροχή. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τους κατοίκους της πόλης να παρευρεθούν στην εκδήλωση για την απελευθέρωση, Την επομένη, 29 Οκτωβρίου, έφθασε στη Θεσσαλονίκη με ειδική αμαξοστοιχία και ο βασιλιάς Γεώργιος Α ’. Τον υποδέχθηκαν ο Ελ. Βενιζέλος, που είχε φθάσει στο μεταξύ, ο αρχιστράτηγος και άλλοι επίσημοι. Ο βασι­ λιάς εισήλθε στην πόλη έφιππος, συνοδευόμενος από τον διάδοχο. Οταν η βασιλική συ­ νοδεία έφθασε στον Λευκό Πύργο έγινε η έ­ παρση της ελληνικής σημαίας, που χαιρετίσθηκε από 21 κανονιοβολισμούς. Η Θεσσα­ λονίκη ήταν πάλι ελληνική. Μετά την απελευθέρωση της πόλης και την κάλυψή της ευρέως, καθώς και την τα­ κτοποίηση των διαφόρων υπηρεσιών, ο αρχι­ στράτηγος επιλήφθηκε της προπαρασκευής των επιχειρήσεων προς την περιοχή του Μο­ ναστηριού. Ετσι μετακινήθηκαν δυνάμεις για τη δυτική Μακεδονία.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Κρίνεται σκόπιμο, πριν ολοκληρώσουμε την αναφορά μας, να μιλήσουμε κάπως ε­ κτενέστερα για τα της εμφάνισης βουλγαρι­ κής δύναμης που εκινείτο προς τη Θεσσαλο­ νίκη.

Βούλγαροι στρατιώτες διερχόμενοι από την αψίδα του Γπλέριου στη Θεσσαλονίκη. Η είσοδός τους στην πόλη σηματοδοτούσε την απαρχή του Β 'Β α λ κ α ν ικ ο ύ Πολέμου.

26ης Οκτωβρίου υπογράφηκε το πρωτόκολ­ λο από τον Χασάν Ταξίν και τους πληρεξού­ σιους του αρχιστρατήγου. Κατόπιν παρά­ κλησης δε του Χασάν Ταξίν πασά εκδόθηκε γενική διαταγή περί αναστολής των εχθρο­ πραξιών. Τη διαταγή υπέγραψε ο υπαρχηγός του Επιτελείου του ΓΣ, αντισυνταγματάρχης Β. Δούσμανης (κατά διαταγή του αρχι­ στρατήγου). Το ΓΣ ταυτόχρονα απέστειλε προς τον βασιλέα και το Υπουργείο Στρατιωτικών σχε­ τικές αναφορές και διέταξε τις μεραρχίες να σταματήσουν εκεί όπου βρίσκονταν. Ετσι η VII ΜΠ και το Απόσπασμα Ευζώνων στρατοπέδευσαν κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών, περίπου 1.500 m έξω από τη Θεσ­ σαλονίκη. Η III ΜΠ διέκοψε την κίνησή της και στρατοπέδευσε στην περιοχή Ωραιόκαστρο-Διαβατά. Η I ΜΠ στάθμευσε κοντά στο Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

και στάθμευσε. Το πρωί της 27ης Οκτωβρίου οι αντιπρό­ σωποι του αρχιστρατήγου στη Θεσσαλονίκη υπέγραψαν με τον Χασάν Ταξίν πασά συ­ μπληρωματικό πρωτόκολλο με το οποίο ρυθμίζονταν διάφορες λεπτομέρειες, που αφορούσαν την παράδοση του Τουρκικού Στρατού και την κατάληψη της Θεσσαλονί­ κης. Συνολικά παραδόθηκαν 25.000 οπλίτες και περίπου 1.000 αξιωματικοί. Περιήλθαν στην κατοχή του Ελληνικού Στρατού 70 πυ­ ροβόλα, 30 πολυβόλα, 1.200 κτήνη και άφθο­ νο υλικό κάθε κατηγορίας. Τις μεσημβρινές ώρες της 27ης Οκτω­ βρίου εισήλθε στη Θεσσαλονίκη το Απόσπα­ σμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου με τμήμα ιππικού και κατευθύνθηκε μέσω των κεντρι­ κών οδών στο Διοικητήριο, όπου και εγκατα­ στάθηκε στους εκεί στρατώνες. Οι κάτοικοι της πόλης ξεχύθηκαν στους δρόμους με χα­ ρά και ενθουσιασμό για την απελευθέρωσή τους. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου ο αρχιστρά­ τηγος μετέβη στον σιδηροδρομικό σταθμό

Ενώ η II ΜΠ συγκεντρωνόταν το πρωί της 27ης Οκτωβρίου στο χωριό Δρυμός, η VII βουλγαρική Μεραρχία υπό τον στρατηγό Τεοντόρωφ εκινείτο προς τη Θεσσαλονίκη, πα­ ρά το ότι της γνωστοποιήθηκε η παράδοση της πόλης και η παράδοση των εκεί τουρκι­ κών δυνάμεων στον Ελληνικό Στρατό. Παρά το χωριό Δρυμός βρίσκονταν μερικά τουρκι­ κά τμήματα, έτοιμα να καταθέσουν τα όπλα και να παραδοθούν. Εναντίον αυτών των τμημάτων η βουλγαρική μεραρχία, αναπτυχθείσα προς μάχη, εκτέλεσε 8-10 βολές πυ­ ροβολικού, χωρίς οι Τούρκοι να απαντήσουν. Ο διοικητής της II ΜΠ, προ του γεγονό­ τος αυτού, αντιλαμβανόμενος την προχώρηση των Βουλγάρων προς τη Θεσσαλονίκη, διεμήνυσε στον στρατηγό Τεοντόρωφ, μέσω ενός Βουλγάρου αξιωματικού, τα της συνθη­ κολόγησης και παράδοσης του Τουρκικού Στρατού. Ο Βούλγαρος στρατηγός θέλοντας να προκαλέσει συμπλοκή με τους Τούρκους, ώστε να μπορεί να ισχυρισθεί ότι εισήλθε στη Θεσσαλονίκη κατόπιν μάχης, δεν έλαβε υπόψη του την ανακοίνωση του διοικητή της II ΜΠ, όπως δεν είχε λάβει υπόψη του και προηγούμενη ειδοποίηση, και άνοιξε πυρ κατά των Τούρκων (αν και είναι εκτός της παρούσας μελέτης, πρέπει να σημειώσουμε ότι είχε τεθεί ζήτημα βουλγαρικών διεκδική­ σεων επί της Θεσσαλονίκης και του μεγαλύ­ τερου τμήματος της Μακεδονίας). Ετσι δια­

γραφόταν πλέον η πιθανότητα δευτέρου Βαλκανικού Πολέμου. Η συμπεριφορά των Βουλγάρων προς αιχμαλώτους των Συμμάχων προκάλεσε δια­ μαρτυρίες του Χασάν Ταξίν πασά προς τον Ελληνα αρχιστράτηγο, καθώς οι σύμμαχοι των Ελλήνων έβαλλαν κατά των αφοπλιζομένων στρατευμάτων του. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον αρχιστράτηγο να αποστείλει δεύτερη επιστολή προς τον Τεοντόρωφ, με τον υπίλαρχο Κλείτο, την οποία παρέλαβε με απόδειξη επιτελής της βουλγαρικής με­ ραρχίας. Στην επιστολή του ο αρχιστράτη­ γος παρακαλούσε να ανασταλεί κάθε άλλη κίνηση και να διαταχθούν τα βουλγαρικά τμήματα να καταλάβουν τέτοιες θέσεις ώ­ στε να αποφευχθεί στο μέλλον οποιοδήποτε επεισόδιο με τους Τούρκους. Ταυτόχρονα το ΓΣ υπέβαλε αναφορά στο Υπουργείο Στρατιωτικών ζητώντας να προβεί η κυβέρ­ νηση σε έντονο διάβημα προς τη βουλγαρι­ κή κυβέρνηση για την ασυμβίβαστη, ως προς το πνεύμα της συμμαχίας, ενέργεια των στρατευμάτων της. Στο μεταξύ το πρωί της 28ης Οκτωβρίου η VII ΜΠ κινήθηκε εσπευσμένα προς την οδό Σερρών και άρχισε να εγκαθίσταται α­ μυντικά στη βορειοδυτική παρυφή της πό­ λης. Δεν πρόλαβε όμως να καταλάβει πλή­ ρως τις θέσεις της και φάνηκαν τα πρώτα τμήματα της VII βουλγαρικής Μεραρχίας. Η ελληνική Μεραρχία απαγόρευσε την παρα­ πέρα κίνηση των βουλγαρικών τμημάτων, ε­ πιτρέποντας μόνο στον Βούλγαρο λοχαγό-επιτελή Στυλιάνωφ να εισέλθει στη Θεσσαλο­ νίκη με συνοδεία Ελλήνων αξιωματικών και να παρουσιασθεί στο ΓΣ, για να ρυθμισθεί το θέμα της ανεύρεσης καταλυμάτων για τη βουλγαρική μεραρχία. Μετά από διαπραγμα­ τεύσεις και τη διαμαρτυρία του Τεοντόρωφ για την απαγόρευση της εισόδου του Βουλ­ γαρικού Στρατού στη Θεσσαλονίκη κατόρ­ θωσαν οι Βούλγαροι να πετύχουν την είσο­ δο δύο μόνο ταγμάτων στην πόλη με τη δι­ καιολογία ότι σε αυτά υπηρετούσαν οι δύο Βούλγαροι πρίγκηπες, ο διάδοχος Βόρις και ο αδερφός του πρίγκηπας Κύριλλος, προκειμένου να στεγασθούν και να αναπαυθούν. Ο αρχιστράτηγος εξέδωσε διαταγή για την εί­ σοδο των δύο βουλγαρικών μονάδων το πρωί της 29ης Οκτωβρίου, αναφέροντας σχετικά στο Υπουργείο Στρατιωτικών. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας παρέλασε στους δρόμους της Θεσσαλονίκης ολόκλη­ ρο βουλγαρικό σύνταγμα, που είχε εισέλθει, αντί των δύο ταγμάτων για τα οποία υπήρχε έγκριση του αρχιστρατήγου. Η παρέλαση των Βουλγάρων έγινε μέσα σε παγερή σιω­ πή, που φανέρωνε έντονη διαμαρτυρία κατά της εισόδου τους στην πόλη. Ταυτόχρονα η ενέργεια αυτή των Βουλγάρων προοιωνιζό­ ταν την απαρχή νέων αγώνων για τον Ελλη­ νικό Στρατό.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μετά τη νίκη στον Σαραντάπορο άνοιξε η πύλη προέλασης του Ελληνικού Στρατού για την απελευθέρωση του υπόδουλου Ελ­

Λαϊκή λιθογραφία που απεικονίζει την παράδοση της Θεσσαλονίκης. Ο Τούρκος διοικητής Χασάν Ταξίν πασάς εγχειρίζει το ξίφος του και το πρωτόκολλο παράδοσης στον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο.

ληνισμού της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Σχετικά με τον ελιγμό της Στρατιάς μετά τον Σαραντάπορο συμπεραίνεται ότι χωρίς σαφείς και εξακριβωμένες πληροφορίες πε­ ρί της κατεύθυνσης υποχώρησης του ε­ χθρού δεν ήταν δυνατό να αποφασισθεί εύ­ κολα ποια κατεύθυνση θα ακολουθούσε η Στρατιά (προς Μοναστήρι ή Θεσσαλονίκη). Γεγονός πάντως είναι ότι μετά τις πληροφο­ ρίες της Ταξιαρχίας Ιππικού και σε συνδυα­ σμό με τις πληροφορίες της Κυβέρνησης, περί καθόδου βουλγαρικής μεραρχίας προς τη Θεσσαλονίκη, η Στρατιά στράφηκε προς τη Βέροια για να κινηθεί μέσω Γιαννιτσών προς τη Θεσσαλονίκη. Δεν ευσταθεί, συνε­ πώς, το ότι η στροφή της Στρατιάς προς Θεσσαλονίκη, οφείλεται αποκλειστικά στην επιτακτική παρέμβαση του Ελ. Βενιζέλου. Οταν ο Ελληνικός Στρατός νικούσε τον εχθρό στα Γιαννιτσά συνέβη το ατύχημα της V Μεραρχίας στην περιοχή του Αμυνταίου, ευτυχώς με επιπτώσεις τοπικού μόνο χαρα­ κτήρα, λόγω μη εκμετάλλευσής του από τους Τούρκους. Παρά τις δυσμενείς καιρι­ κές συνθήκες και την έλλειψη γεφυροσκευ­ ής η στρατιά διέβη τον Αξιό ποταμό και σε τέσσερις μέρες έφθασε έξω από τη Θεσσα­ λονίκη, προκειμένου να ενεργήσει για την α­ πελευθέρωσή της. Πριν ο Ελληνικός Στρατός εξορμήσει κατά των Τούρκων επενέβησαν οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη και μετά από διαπραγματεύσεις ο Ταξίν πα­ σάς δέχθηκε την παράδοση των στρατευμά­ των του. Το πρωτόκολλο παράδοσης της πό­ λης υπογράφηκε λίγο πριν από τα μεσάνυκτα της 26ης Οκτωβρίου. Την επόμενη ημέ­ ρα ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε στη Θεσ­ σαλονίκη. Την 28η Οκτωβρίου έφθασε εκεί

με ειδική αμαξοστοιχία και ο βασιλιάς Γεώρ­ γιος Α 1. Σημειώνεται ότι κατά το διάστημα των διαπραγματεύσεων για την παράδοση εμφα­ νίσθηκαν τμήματα βουλγαρικής μεραρχίας που προσπάθησαν να προελάσουν προς τη Θεσσαλονίκη. Τελικά λόγω της αντίδρασης των Ελλήνων απαγορεύθηκε η περαιτέρω κί­ νησή τους και επιτράπηκε να εισέλθουν στην πόλη μόνο δύο τάγματα προς ανάπαυ­ ση.

]5

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Εκδ . ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Υ Σ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ Σ 19121913, 1988. (2) Εκδ . ΓΕΣ/ΔΙΣ, ΕΠ ΙΤΟ Μ Η ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ ΤΩΝ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ ΕΜ Ω Ν 1912-1913, 1987. (3 )Στρατηγού, Ξεν.: Ο ΕΛ Λ Η Ν Ο Τ Ο Υ Ρ Κ ΙΚ Ο Σ Π Ο ΛΕΜ Ο Σ. Η ΕΠ Ο Π Ο ΙΙΑ ΤΟΥ 1912 Κ Α Ι 1913, 1932. (4) Εκδ . ΥΕΘΑ, Ο Α ’ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ ΕΜ Ο Σ Κ Α Ι Η Α Π Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ω Σ Η ΤΗΣ Θ Ε ΣΣΑ Λ Ο Ν ΙΚ Η Σ, 2000. (5) Σερεπίσου Κ .: Α ΓΩ Ν Ε Σ Δ ΙΑ ΤΗΝ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η Ν 1912-1913, 1991. (6)Δ η μη τριό δο υ Ιάσ.: Ο Ε Λ ΙΓ Μ Ο Σ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠ Ο ΡΟ Υ Κ Α Ι Η Σ Τ Ρ Ο Φ Η Π ΡΟ Σ Θ ΕΣΣΑ Λ Ο Ν ΙΚ Η Ν , 1948. (7 )Β εν τ ή ρ η Γ.: Η Ε Λ Λ Α Σ ΤΟΥ 1910-1920, 1931. (8) Ανδρεάδη Γ : ΟΙ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Ι Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι 1912-1913, Εκδ. Σ ΣΕ, 1983.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Η «ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ» Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ (25 ΜΑΪΟΥ 1944) Αλεξιπτωτιστές σε μια στιγμή ανάπαυλας κατά τη διάρκεια της επιχείρησης.

ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ 25 Μ ΑΪΟ Υ 1944, ΤΑ ΞΗΜΕΡΩΜΑΤΑ, ΓΕΡΜΑΝΟ Ι ΑΛΕΞΙΠΤΩΤΙΣΤΕΣ ΕΠΕΣΑΝ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΩΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΝΤΡΒΑΡ ΤΗΣ Ο ΡΕΙΝΗΣ ΒΟ ΣΝΙΑΣ. ΗΤΑΝ Η ΑΡΧΗ Μ ΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΠΑΡΑΤΟΛΜΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Β ' ΠΑΓΚΟ ΣΜ ΙΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΜΕ

16

ΕΝΑΝ ΚΑΙ ΜΟΝΟ Α Ν ΤΙΚ Ε ΙΜ ΕΝ ΙΚ Ο ΣΚΟΠΟ : ΤΗ ΣΥΛΛΗΨΗ Ή ΤΗΝ ΕΞΟΝΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ, ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΙΤΟ.

τα τέλη Μαρτίου του 1944 ένας ψη­ και η συμπεριφορά του ειχε εναν αερα αυ­ λός, σωματώδης άνδρας ο οποίος τοπεποίθησης. Στον λαιμό του κρεμόταν φορούσε τη στολή των Waffen S S μια υψηλή τιμητική διάκριση του Ράϊχ, ο με τα διακριτικά του ταγματάρχη μπήκε Σταυρός των Ιπποτών. Οι Γερμανοί σκοποί στο κτίριο όπου στεγαζόταν η διοίκηση του που παρουσίασαν όπλα τον αναγνώρισαν α­ στρατηγού Ερνστ φον Λέιζερ, διοικητή των μέσως. Ηταν ο Οττο Σκορτσένυ, ο πρωτα­ γερμανικών δυνάμεων στη Βοσνία. Είχε γωνιστής της επιχείρησης απελευθέρωσης μαύρα μαλλιά και διαπεραστικά μαύρα μά­ του Μουσολίνι από το Γκραν Σάσο της Ιτα­ τια. Μια μεγάλη ουλή στο δεξί του μάγουλο λίας στις 12 Σεπτεμβρίου 1943. Η προπα­ άρχιζε από το ύψος του αυτιού και κατέλη­ γάνδα του Γκαίμπελς εξασφάλισε στον γε στο σαγόνι. Το βήμα του ήταν γρήγορο Σκορτσένυ μια δημοτικότητα άνευ

Σ

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

προηγουμένου. Ο ταγματάρχης είχε μετα6εί στη Γιουγκοσλαβία για να αναλάβει μια ακόμα πιο ριψοκίνδυνη αποστολή: τη σύλ­ ληψη ή, στην ανάγκη, την εξόντωση του αρ­ χηγού των Γιουγκοσλάβων ανταρτών, του στρατηγού Τίτο. Εγινε δεκτός στο γραφείο του στρατηγού Λέιζερ και μετά τις καθιε­ ρωμένες φιλοφρονήσεις ο Σκορτσένυ ήλθε κατευθείαν στο θέμα: ήταν πρόθυμος να αναλάβει τον συντονισμό της προγραμματι­ σμένης επιχείρησης εξουδετέρωσης του

ΓΕ Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ

ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΙΤΟ

0 Τίτο με το λυκόσκυλό του, τον Λουξ.

17

στρατηγού Τίτο, η οποία έφερε τον κωδικό "Rösselsprung" (η κίνηση του ιππότη - η κωδική αυτή ονομασία της επιχείρησης έχει σχέση με το σκάκι. Ο ιππότης - αξιωματικός δεν μπορεί μόνος του να απειλήσει τον βα­ σιλιά. Σε συνδυασμό όμως με άλλο πιόνι (πύργο ή άλογο) μπορεί να κάνει ματ). Ο στρατηγός Λέιζερ ήταν επιφυλακτι­ κός απέναντι στον συνομιλητή του για τρεις λόγους: η επιχείρηση αυτή θα περιελάμβανε τη χρήση αλεξιπτωτιστών σε συν-

Αλεξιπτωτιστές που επέζησαν της δύσκολης επιχείρησης. Η ικανοποίηση είναι ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Χάρτης της επιχείρησης "Κίνηση του ιππότη

Μουσολίνι, τον Σεπτέμβριο του 1943, ο

Ίβ ι* *

δυασμό με την ανάπτυξη χερσαίων δυνάμε­ ων. Οι συγκεκριμένες δυνάμεις θα είχαν τη συνεχή υποστήριξη της Luftwaffe. Ο Σκορτσένυ δεν είχε την πείρα να διευθύνει επι­ χειρήσεις τέτοιου μεγέθους. Επιπλέον στην περίπτωση που επέλεγε να ηγηθεί των αλεξιπτωτιστών θα είχε το μειονέκτη­

μα ότι στερείτο της κατάλληλης εκπαίδευ­ σης σε πτώσεις με αλεξίπτωτο. Ο κυριότερος, όμως, λόγος που καθιστούσε τον στρατηγό Λέιζερ απρόθυμο να αναθέσει την αποστολή στον Σκορτσένυ ήταν η φή­ μη του τελευταίου ως "κυνηγού δόξας". Κα­ τά την επιχείρηση απελευθέρωσης του

Σκορτσένυ φρόντισε ώστε ο φακός της δη­ μοσιότητας να επικεντρωθεί σε αυτόν. Ελά­ χιστοι έπαινοι αποδόθηκαν στους Γερμα­ νούς αλεξιπτωτιστές, οι οποίοι αποτέλεσαν τους κυριότερους παράγοντες επιτυχίας της επιχείρησης. Ο Σκορτσένυ έδρεψε δάφνες που ανήκαν σε άλλους και εξασφά­ λισε την αντιπάθεια στους κύκλους της Wehrmacht. Ο Λέιζερ ήταν προσεκτικός για να μη δυσαρεστήσει τον εκλεκτό του Φύρερ. Ετσι ανέθεσε στον Σκορτσένυ τη σύνταξη μελέτης σκοπιμότητας για την επιχείρηση "Κίνηση του ιππότη". Ο ταγματάρχης ήλθε σε επαφή με άνδρες των γερμανικών ειδι­ κών δυνάμεων οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για επιχειρήσεις συλλογής πληροφοριών και πράξεις δολιοφθοράς στα εχθρικά με­ τόπισθεν, τους περίφημους Μπραντενμπούργκερ. Ανδρες των ειδικών αυτών δυ­ νάμεων, γιουγκοσλαβικής καταγωγής, δρούσαν επί μήνες στη Βοσνία, μεταμφιε­ σμένοι σε πολίτες, συλλέγοντας πληροφο­ ρίες για τις δυνάμεις των ανταρτών και προσπαθώντας συγχρόνως να ανακαλύψουν την τοποθεσία του νέου αρχηγείου κρησφύγετου του Τίτο. Οι Μπραντενμπούργκερ είχαν πληροφορίες, ότι ο Τίτο είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του σε μια σπηλιά σε ένα ύψωμα, στην έξοδο της μικρής πόλης Ντρβαρ στην ορεινή Βοσνία. Ο Σκορτσένυ έμαθε ότι οι Γιουγκοσλά­ βοι αντάρτες γνώριζαν πως οι Γερμανοί ε­ τοίμαζαν επικείμενη επίθεση στο Ντρβαρ με σκοπό να καταστρέψουν το στρατηγείο

Τυπικά όπλα των αλεξιπτωτιστών ήταν το τυφέκιο M auser K ar 98k των 7,92 mm (το οποίο έπαιρνε κλιπ των 5 φυσιγγίων), το πιστόλι Walther των 9 mm με γεμιστήρα των 8 φυσιγγίων και το υποπολυβόλο Μ Ρ 38 με γεμιστήρα 32 φυσιγγίων και βάρος 3,7 kg.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Αλεξιπτωτιστές παρακολουθούν τη ρίψη του δ εύτερου κύματος των συναδέλφων τους.

* -»

ί

%

των Συμμάχων, αλλά άνδρες όπως ο δεκαοκτάχρονος στρατιώτης Κούρτ Στράσερ, ο οποίος είχε κοιμηθεί στη σκοπιά στο ρωσι­ κό μέτωπο και είχε καταδικαστεί από στρα­ τοδικείο σε ποινή δεκαετούς κάθειρξης, ή ο πρώην λοχίας Ερνστ Βέντερς, της 1ης Μεραρχίας Leibstandarte S S "Adolf Hitler”, ο οποίος αρνήθηκε να υπακούσει στη διατα­ γή ενός νεαρού ανθυπολοχαγού και να επι­ τεθεί κατά μέτωπο με τους άνδρες του σε ύψωμα που κατείχαν Σοβιετικοί, τονίζοντας ότι αυτό ισοδυναμούσε με αυτοκτονία. Ο βετεράνος λοχίας Βέντερς καταδικάστηκε από στρατοδικείο για "ανυπακοή σε διατα­ γές ανώτερου", σε ποινή εικοσαετούς κά­ θειρξης. Στους άνδρες αυτούς δόθηκε α­ κόμα μία ευκαιρία, να αποκαταστήσουν "την τιμή τους ως στρατιώτες". Διοικητής των αλεξιπτωτιστών των S S τοποθετήθηκε ο νεαρός λοχαγός Κούρτ Ρύμπκα. Ο Ρύμπκα είχε υπηρετήσει στο Ανατολικό Μέτωπο στο Σύνταγμα "Der Führer" της 2ης Μεραρ­ χίας των S S "Das Reich", είχε διακριθεί και είχε τιμηθεί με τον Σταυρό των Ιπποτών. Οι άνδρες του τάγματος των αλεξίπτω­

των ανταρτών. Η διαρροή πληροφοριών ή­ ταν κάτι το συνηθισμένο στην κατεχόμενη Γιουγκοσλαβία. Τίποτε δεν έμενε μυστικό για πολύ στη χώρα αυτή. Οι Γερμανοί γνώρι­ ζαν τις κινήσεις του εχθρού και αντίστοιχα οι αντάρτες τις προθέσεις των αντιπάλων τους. Ο Σκορτσένυ έκρινε πως η επιχείρη­ ση δεν είχε πιθανότητες επιτυχίας και υπέ­ βαλε σχετική έκθεση στους ανωτέρους του στο Βερολίνο. Εκείνο που ίσως δεν γνώριζε ο δαιμόνιος ταγματάρχης ήταν ότι στην ε­ πιχείρηση θα συμμετείχε μια επίλεκτη μο­ νάδα αλεξιπτωτιστών των S S που είχε δημιουργηθεί πρόσφατα και έφερε την ονομα­ σία 500 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών S S .

"ΤΙΜΗ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΦΟΣΙΩΣΗ" Τον Οκτώβριο του 1943 στη σχολή αλε­ ξιπτωτιστών στο Κράλιεβο της Γιουγκοσλα­ βίας είχαν συγκεντρωθεί 650 άνδρες των Waffen SS . Αυτοί θα αποτελούσαν το πρώτο (και μοναδικό) τάγμα αλεξιπτωτιστών S S . Η μονάδα είχε δημιουργηθεί με διαταγή του αρχηγού των S S Χάϊνριχ Χίμλερ και είχε εγκριθεί από τον Χίτλερ, παρά την αντίδρα­ ση του στρατάρχη της αεροπορίας Χέρμαν Γκαίρινγκ, ο οποίος θεωρούσε ότι όλες οι μονάδες των αλεξιπτωτιστών έπρεπε να υ­ πάγονται στη Luftwaffe. Οι μισοί περίπου από τους άνδρες της νέας μονάδας ήταν ε­ θελοντές. Νέοι άνδρες οι οποίοι είχαν τη δίψα της περιπέτειας και την επιθυμία για ταχεία άνοδο στην ιεραρχία. Οι άλλοι μισοί ήταν άνδρες των Waffen S S σι οποίοι είχαν υποπέσει σε διάφορα πειθαρχικά παραπτώ­ ματα και εξέτιαν την ποινή τους σε διάφο­ ρες στρατιωτικές φυλακές. Οι τελευταίοι δεν ήταν δολοφόνοι και στυγνοί εγκλημα­ τίες, όπως τους παρουσίασε η προπαγάνδα

Ο υπολοχαγός των S S Μ έρτελυ σχεδιάζει μαζί με έναν υπαξιωματικό το επόμενο στάδιο της επιχείρησης.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

τιοτών αφού ολοκλήρωσαν την εντατική, τριών εβδομάδων, εκπαίδευσή τους στη σχολή αλεξιπτωτιστών πραγματοποίησαν, στις αρχές του 1944, επιχειρήσεις εναντίον ανταρτών σε ορεινά τμήματα της Ελλάδας και της Αλβανίας. Χωρίς να το γνωρίζουν οι άνδρες του 500 Τάγματος, η μεγάλη δοκι­ μασία θα ερχόταν τρεις μήνες αργότερα.

ΤΟ "ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΙΤΟ" Το Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας κατελήφθη από τους Γερμανούς στις αρχές Α­ πριλίου του 1941. Η επιχείρηση κατάληψης της χώρας διήρκεσε μία εβδομάδα και ήταν ένα τυπικό δείγμα ''κεραυνοβόλου πολέ­ μου". Οι πρώτες ανταρτικές ομάδες δημιουργήθηκαν από έναν Σέρβο συνταγμα­ τάρχη του Βασιλικού Γιουγκοσλαβικού Στρατού, τον Ντράζα Μιχαήλοβιτς. Οι α­ ντάρτες του Μιχαήλοβιτς ήταν στην πλειοψηφία τους Σέρβοι εθνικιστές. Μεταξύ αυ­ τών υπήρχαν και πολλοί Σέρβοι αξιωματι­ κοί. Μετά την εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ενωση, τον Ιούνιο του 1941, άρχι­ σαν να δημιουργούνται στη χώρα οι πρώτες ανταρτικές ομάδες του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού υπό την ηγεσία ενός παλαίμαχου στελέχους του κομμουνιστικού κόμματος, του Κροάτη Γιόζιπ Μπροζ, ο οποίος πήρε το αγωνιστικό

20 mm

ψευδώνυμο Τίτο. Οι Γερμανοί δημιούργησαν κράτη - δο­ ρυφόρους, πιστά στο Ράιχ, όπως π.χ. το α­ νεξάρτητο κράτος της Κροατίας υπό τον δόκτορα Αντε Πάβελιτς. Ο Πάβελιτς δημι­ ούργησε στρατό με την ονομασία Ουστάσι, που συμμετείχε σε κοινές επιχειρήσεις με τους Γερμανούς κατά των ανταρτών και ήταν υπεύθυνος για πολλές βιαιοπραγίες, κυρίως κατά των Σέρβων. Οι Ιταλοί, οι οποί­ οι είχαν δημιουργήσει το κράτος του Μαυ­ ροβούνιού στις δαλματικές ακτές, είχαν εγκαταστήσει φασιστική κυβέρνηση υπό τον στρατηγό Μίλαν Νέντιτς. Χάρη στις οργα­ νωτικές ικανότητες του Τίτο ο Γιουγκοσλα­ βικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός αποτέλεσε τον κύριο αντίπαλο των Γερμα­ νών και των Ιταλών. Λόγω της διπλωματίας του στρατηγού Τίτο, ο οποίος διακήρυσσε ότι στον στρατό του ήταν ευπρόσδεκτοι ό­ λοι οι Γιουγκοσλάβοι, ανεξαρτήτως φυλετι­ κού ή πολιτικού προσδιορισμού, ο στρατός του το 1943 αριθμούσε 250.000 άνδρες και γυναίκες, οι οποίοι ήταν οργανωμένοι σε 11 σώματα στρατού, τα οποία αποτελούντο από 37 μεραρχίες πεζικού. Στις πόλεις υ­ πήρχαν αντάρτες των πόλεων οργανωμένοι σε 22 ανεξάρτητες ταξιαρχίες, 22 ανεξάρ­ τητα τάγματα και 100 μικρότερες μονάδες. Η πειθαρχία και η οργάνωση του αντάρτι­ κού στρατού του Τίτο, ο οποίος στελεχωνό-

Ομάδα υπαξιωματικών του 500 Τάγματος των SS. Μ ερικοί από τους άνδρες φορούν το χιτώνιο παραλλαγής των SS. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Γερμανοί αλεξιπτωτιστές και άνδρες της Μεραρχίας "Πρίγκηπας Ε υ γ έν ιο ς " επιδεικνύουν ως λάφυρο το χιτώνιο του Τίτο.

ταν από πρώην μόνιμους αξιωματικούς, ή­ ταν σε υψηλά επίπεδα. Ο ίδιος κατόρθωσε να πείσει τις συμμαχικές κυβερνήσεις ότι μόνο σι δυνάμεις του μπορούσαν να αντι­ μετωπίσουν αποτελεσματικά τα στρατεύ­ ματα κατοχής. Συμμαχικές αντιπροσωπείες της Βρετανίας, της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ εί­ χαν μόνιμους στρατιωτικούς συμβούλους στο γενικό αρχηγείο των ανταρτών. Επί με­ γάλο χρονικό διάστημα μέλος της Βρετανι­ κής Στρατιωτικής Αποστολής στη Γιουγκο­ σλαβία ήταν ο γιος του Ουίνστον Τσώρτσιλ, Ράντολφ. Ο Τίτο, ως μη επαγγελματίας στρατιωτικός, δεν διέθετε μεγάλες στρα­ τηγικές ικανότητες, όμως οι οργανωτικές και οι πολιτικές του ικανότητες ήταν αναμ­ φισβήτητα μεγάλες. Γρήγορα έγινε αντιληπτό από την Ανώ­

τατη Γερμανική Διοίκηση ότι οι αντάρτες στη Γιουγκοσλαβία δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν με ιταλικά και γερμανικά στρατεύματα δεύτερης και τρίτης γραμ­ μής. Οργάνωσαν λοιπόν μια ειδική ορεινή Μεραρχία των SS , με το όνομα "Πρίγκηπας Ευγένιος", που αποτελείτο κυρίως από Γερ­ μανούς γιουγκοσλαβικής καταγωγής, με δι­ οικητή τον ικανότατο αντιστράτηγο Αρθουρ Φλεπς, ο οποίος κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ήταν στρατηγός στον Ρουμανικό Στρατό. Οι άνδρες της ο­ ρεινής μεραρχίας των S S ήταν όλοι εκπαι­ δευμένοι ορειβάτες, με υψηλότατο επίπε­ δο κατάρτισης και ηθικού. Στα μέσα του 1943, ανέλαβε τη διοίκηση της Μεραρχίας ο επίσης ικανός και μαχητικός συνταγμα­ τάρχης των S S Οττο Κούμ, πρώην διοικη-

Ενα κατεστραμμένο γερμανικό ανεμόπτερο D F S 230.

τής του Συντάγματος "Der Führer" της Μ ε­ ραρχίας "Das Reich". Οι Γερμανοί οργάνω­ σαν ακόμα την Ορεινή Μεραρχία των S S "Handschar" (γιαταγάνι), η οποία αποτελείτο από Κροάτες και Βόσνιους μουσουλμά­ νους φανατικούς πολέμιους των ανταρτών. Παρόλες τις γερμανικές προσπάθειες πραγματοποιήθηκαν μόνο τέσσερις μεγά­ λες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των ανταρτών, τον Σεπτέμβριο του 1941, τον Ια­ νουάριο και τον Φεβρουάριο του 1942 και τον Φεβρουάριο του 1943. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνδυασμένες γερμανικές και ιταλικές δυνάμεις πέτυχαν να εγκλωβίσουν και να καταστρέψουν πά­ νω από το 40% των δυνάμεων του Τίτο. Οι αντάρτες κατείχαν στα τέλη του 1943 πάνω από το ένα τρίτο της χώρας. Οι μεγάλες πό­ λεις και οι σιδηροδρομικοί κόμβοι παρέμειναν στα χέρια των Γερμανών, αλλά οι κωμοπόλεις και η ύπαιθρος ανήκαν στους αντάρτες. Οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να στείλουν ειδικές δυνάμεις αποτελούμενες από Μπραντενμπούργκερ στη Γιουγκοσλα­ βία, οι οποίοι πολέμησαν στο πλευρό των ανδρών της Μεραρχίας "Πρίγκηπας Ευγέ­ νιος“ ή αναμίχθηκαν με τον εγχώριο πλη­ θυσμό για να συλλέξουν πληροφορίες για τη δράση των ανταρτών. Σε μια περίοδο του πολέμου (1943-1944) που οι Γερμανοί είχαν

ανάγκη όλων των διαθέσιμων ανδρών για να αντιμετωπίσουν τον σοβιετικό "οδο­ στρωτήρα", οι αντάρτες του Τίτο δέσμευαν πολύτιμους πόρους και άνδρες οι οποίοι πολεμούσαν σε ένα περιβάλλον άγριο, ό­ που η Συνθήκη της Γενεύης δεν είχε καμία αξία. Η τελευταία εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών άρχισε τον Μάιο του 1943 και διήρκεσε μέχρι τον Αύγουστο του ίδιου έ­ τους. Τα αποτελέσματά της ήταν πενιχρά καθώς οι αντάρτες χωρίστηκαν σε μικρές ομάδες και κατέφυγαν σε κρησφύγετα στην ορεινή Γιουγκοσλαβία. Ομως η ενέρ­ γεια αυτή υποχρέωσε τον Τίτο να μεταφέ­ ρει το στρατηγείο του από την πόλη του Ζάτσε στη μικρή πόλη του Ντρβαρ, στην ο­ ρεινή Βοσνία. Ηδη από τον Ιούλιο οι Βρετα­ νοί είχαν διοχετεύσει μεγάλες ποσότητες όπλων, πολεμοφοδίων και ιματισμού στους άνδρες του Τίτο. Η μεταφορά του διοικητικού προσωπι­ κού των ανταρτών, των μελών των συμμαχι­ κών αποστολών, των εφοδίων, των όπλων και του τηλεπικοινωνιακού υλικού στο Ντρβαρ ήταν μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Οι μετακινήσεις των ανταρτών γίνονταν κυρίως κατά τη νύκτα, λόγω της κυριαρχίας της Γερμανικής Αεροπορίας στους ουρανούς της Γιουγκοσλαβίας. Γερ-

0/ Γερμανοί αλεξιπτωτιστές είναι έτοιμοι να επιβιβαστούν σε αεροσκάφη για την έναρξη της επιχείρησης "Κίνηση του ιππότη

μάνικά Stuka και Me 109 έπλητταν με σφοδρότητα οποιαδήποτε ανταρτική ομάδα τολμούσε να μετακινηθεί υπό το φως της ημέρας. Η Γερμανική Διοίκηση Νοτιοανατολικής Ευρώπης έκρινε ότι έπρεπε να αναληφθεί επιχείρηση σύλληψης ή εξόντωσης του ι­ θύνοντος νου των ανταρτών: του στρατη­ γού Τίτο. Ετσι έλπιζε ότι θα αποδυνάμωνε το κίνημα των ανταρτών.

21

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ "ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ 1 Υπεύθυνο για την υλοποίηση της επι­ χείρησης "Κίνηση του ιππότη" ορίστηκε το 15ο Ορεινό Σώμα Στρατού. Στη διαταγή του προς τις μονάδες με ημερομηνία 21 Μαϊου 1944 το Σώμα ανέφερε μεταξύ άλλων: "Στη δυτική Βοσνία, στην πόλη Ντρβαρ, βρίσκεται το αρχηγείο των κομμουνιστών ανταρτών με αποθήκες εφοδιασμού, τη δι­ οίκηση υπό τον Τίτο και τις συμμαχικές α­ ποστολές. Στο Πέτροβακ βρίσκεται το αε­ ροδρόμιο από όπου οι αντάρτες λαμβά­ νουν βρετανικά εφόδια. Υπολογίζεται ότι στην περιοχή του Ντρβαρ υπάρχει δύναμη 12.000 ανταρτών. Οι δρόμοι που οδηγούν στην πόλη έχουν ναρκοθετηθεί και περά-

0 σταθμός ασυρμάτου των αλεξιπτωτιστών στις παρυφές ενός λόφου κατά τη διάρκεια της επιχείρησης. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

σματα προστατεύονται από θέσεις πολυ­ βόλων. Αναμένεται σφοδρή αντίσταση από την 1η Προλεταριακή Μεραρχία, η οποία βρίσκεται νότια της Μκρόνγιεγκραντ, και από την 6η Ανταρτική Μεραρχία Πεζικού η οποία βρίσκεται στον άνω ρου του ποταμού Ούνακ. Η επιχείρηση "Κίνηση του ιππότη” θα περιλαμβάνει τη συνδυασμένη χρήση χερσαίων δυνάμεων, οι οποίες θα περικυκλώσουν την περιοχή του Ντρβαρ, απο­ κλείοντας την επέμβαση των ανταρτών για τη διάσωση της ηγεσίας τους, και τη ρίψη αλεξιπτωτιστών στην ίδια την πόλη, με σκοπό την καταστροφή του αρχηγείου των ανταρτών και τη σύλληψη ή την εξόντωση του Τίτο. Συγκεκριμένα προβλέπεται: • Ενα τάγμα γρεναδιέρων της 7ης Ορεινής Μεραρχίας "Πρίγκηπας Ευγένιος" υποστηριζόμενο από επιλαρχία αρμάτων θα κατα­ λάβει το Κλούγιεκ. • Ενα σύνταγμα της παραπάνω Μεραρχίας θα καταλάβει την περιοχή του Σάνα, καθώς και τον σιδηροδρομικό κόμβο στη Μλινίστα. • Ενα ενισχυμένο τάγμα αναγνώρισης συνοδευόμενο από άρματα μάχης θα κατα­ στρέψει τις εχθρικές δυνάμεις στην περιο­ χή του Λιβανσκόπολγιε και μετά μέσω του Γκράχοβο θα κατευθυνθεί προς το Ντρβαρ. • Ενα τμήμα του 105 Τάγματος Αναγνώρι­ σης θα κατευθυνθεί από το Λίβνο προς την περιοχή του Ντρβαρ με σκοπό να αποκλεί­ σει την περιοχή. • Ενα σύνταγμα της 373 Μεραρχίας, το ο­ ποίο θα έχει ενισχυθεί με δυνάμεις πυρο­ βολικού, βαρέων όπλων και μηχανικού, θα κατευθυνθεί ταχέως μέσω Τρούμπαρ προς το Ντρβαρ και θα έλθει σε επαφή με το 500 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών S S το οποίο θα μά­

22

χεται στο Ντρβαρ. Το σύνταγμα θα βοηθή­ σει τους αλεξιπτωτιστές στην καταστροφή των εγκαταστάσεων των συμμαχικών απο­ στολών, καθώς και των σταθμών διοίκησης των ανταρτών. • Μία δύναμη τάγματος της 373 Μεραρχίας θα καταλάβει τη διασταύρωση του Βτόσε, ενώ ένα τάγμα αναγνώρισης του 92ου Μη­ χανοκίνητου Συντάγματος, καθώς και το 2ο Κροατικό Τάγμα Κυνηγών, θα καταλάβουν το αεροδρόμιο του Πέτροβακ και θα κατα­ στρέψουν τις αποθήκες εφοδίων και τις δυνάμεις του εχθρού που βρίσκονται εκεί. Ακολούθως οι γερμανικές δυνάμεις θα κατευθυνθούν προς το Ντρβαρ, με σκοπό να εμποδίσουν ενισχύσεις του εχθρού να κατευθυνθούν προς την πόλη. • Το 1ο Σύνταγμα του Μπράντενμπουργκ, ενισχυμένο με δυνάμεις Κροατών, θα κατα­ λάβει την οδό Πρεκάγια - Ντρβαρ. • Το 500 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών S S θα πραγματοποιήσει πτώση με αλεξίπτωτο στην πόλη του Ντρβαρ, στις επτά το πρωί της 25ης Μαϊου. Αποστολή τους θα είναι η ολοσχερής καταστροφή του αρχηγείου του Τίτο και η καταστροφή των αντιαεροπορι­ κών θέσεων αφού θα έχει προηγηθεί βομ­ βαρδισμός της περιοχής από γερμανικά α­ εροσκάφη κάθετης εφόρμησης. Οι δυνά­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

μεις των αλεξιπτωτιστών θα αποτελούνται από το τμήμα Ρύμπκα (314 ανδρών) και από τμήμα 320 ανδρών το οποίο θα αποτελείται από 268 αλεξιπτωτιστές, 40 Μπραντενμπούργκερ, έξι άνδρες της Abwehr και άλ­ λους έξι αξιωματικούς - συνδέσμους της Luftwaffe. Το δεύτερο κύμα των αλεξιπτωτι­ στών θα αποτελείται από 220 άνδρες και θα πραγματοποιήσει πτώση με αλεξίπτωτο πέ­ ντε ώρες μετά την πτώση του πρώτου κύ­ ματος. Δύο ώρες πριν από τη ρίψη των αλε­ ξιπτωτιστών οι χερσαίες δυνάμεις θα πρέ-

Ντρβαρ, ενώ το άλλο τμήμα θα προσέγγιζε με ανεμόπτερα την "ακρόπολη" (έτσι είχαν ονομάσει οι αντάρτες το κρησφύγετο του Τίτο). Τα ανεμόπτερα θα προσγειώνονταν όσο το δυνατόν πλησιέστερα στην είσοδο της σπηλιάς. Αυτό απαιτούσε μεγάλη επιδεξιότητα και ατσάλινα νεύρα. Η πόλη του Ντρβαρ βρισκόταν σε μια ορεινή και δασώδη περιοχή, σχεδόν απρό­ σιτη σε παντός είδους οχήματα. Ο μοναδι­ κός δρόμος κατέληγε στη σπηλιά του Μπαστάσι, η οποία είχε διαμορφωθεί σε γενικό

Ομάδα αλεξιπτωτιστών μάχεται στα σκαλιά εκκλησίας στην πόλη του Ντρβαρ.

πει να έχουν ξεκινήσει για την κατάληψη των αντικειμενικών στόχων τους". Η 25η Μαϊου συμπτωματικά ήταν η η­ μέρα των γενεθλίων του Τίτο. Αν και οι παρ­ τιζάνοι γνώριζαν ότι οι Γερμανοί θα πραγ­ ματοποιούσαν επίθεση στο αρχηγείο του Τίτο στο Ντρβαρ, δεν γνώριζαν την ημερο­ μηνία έναρξης της επίθεσης και αγνοού­ σαν εντελώς την ύπαρξη του Τάγματος Α­ λεξιπτωτιστών των SS.

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΝΤΡΒΑΡ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Στις 20 Μαϊου 1944 ο Κούρτ Ρύμπκα ε­ νημερώθηκε για τον ρόλο που θα είχε το 500 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών S S στην επιχεί­ ρηση "Κίνηση του ιππότη". Ο νεαρός λοχα­ γός κατάρτισε αμέσως ένα σχέδιο δράσης, αφού πληροφορήθηκε ότι δεν υπήρχε ε­ πάρκεια αεροσκαφών για να μεταφέρουν όλους τους άνδρες του πρώτου κύματος (634 άνδρες) στο σημείο της ρίψης. Τμήμα του πρώτου κύματος θα πραγματοποιούσε πτώση με αλεξίπτωτα, ενώ άλλο τμήμα θα προσέγγιζε τον στόχο με ανεμόπτερα. Το δεύτερο κύμα των αλεξιπτωτιστών θα έπε­ φτε επίσης με αλεξίπτωτα. Σύμφωνα με το σχέδιο του Ρύμπκα τμήμα του πρώτου κύ­ ματος θα κατελάμβανε την πόλη του

αρχηγείο των ανταρτών. Η φρουρά της σπη­ λιάς αποτελείτο από την προσωπική σωμα­ τοφυλακή του Τίτο, ένα τάγμα 350 νέων αν­ δρών και γυναικών φανατικά αφοσιωμένων στον αρχηγό τους. Στο άνοιγμά της υπήρχε μόνιμη φρουρά πέντε ατόμων οπλισμένων με υποπολυβόλα. Οι περισσότεροι αντάρ­ τες ήταν ντυμένοι με βρετανικές στολές. Πρόσφατα είχαν εγκαταστήσει γύρω από τη σπηλιά αντιαεροπορικές πυροβολαρ­ χίες. Τα πυροβόλα ήταν βρετανικής προέ­ λευσης, μέρος της βρετανικής βοήθειας προς τον Τίτο. Στα υψώματα γύρω από το Ντρβαρ υπήρχαν ισχυρά ένοπλα αποσπάσματα ανταρτών, έτοιμα να επέμβουν σε περίπτωση γερμανικής επίθεσης στην "α­ κρόπολη". Οι Γερμανοί τα γνώριζαν όλα αυ­ τά και διέθεταν ακριβές σχεδιάγραμμα της "ακρόπολης", χάρη στις πληροφορίες που τους έδωσε κατά τη διάρκεια της ανάκρι­ σής του ένας αιχμάλωτος Γιουγκοσλάβος αντάρτης. Αυτό που αγνοούσαν όμως ήταν ότι η σπηλιά είχε μια δεύτερη έξοδο, η ο­ ποία οδηγούσε σε υπόγεια σήραγγα που κατέληγε σε δάσος στην πίσω πλευρά του βουνού (αυτήν ακριβώς την οδό διαφυγής θα χρησιμοποιούσε ο Τίτο κατά τη διάρκεια της γερμανικής επίθεσης). Οι 314 άνδρες του πρώτου κύματος, οι οποίοι θα πραγματοποιούσαν πτώση με α­ λεξίπτωτα, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες: την "Κόκκινη", την "Πράσινη" και τη " Μπλε". Ο Ρύμπκα θα ηγείτο της "Κόκκινης" ομάδας. Από τη στιγμή που οι αλεξιπτωτι­

στές θα έφθαναν στο έδαφος είχε υπολογισθεί ότι απαιτείτο μια ώρα για την κατάλη­ ψη της πόλης. Ο Ρύμπκα θα άφηνε μέρος της δύναμής του να φρουρεί τις εξόδους της πόλης, ενώ οι υπόλοιποι θα ενώνονταν με τους άνδρες που θα κατέφθαναν με τα ανεμόπτερα και έτσι ενωμένες οι δυνάμεις των Γερμανών αλεξιπτωτιστών θα επιχει­ ρούσαν επίθεση για την κατάληψη της "α­ κρόπολης". Το δεύτερο τμήμα του πρώτου κύματος των αλεξιπτωτιστών, που αποτελείτο από 320 άνδρες και θα προσέγγιζε τη σπηλιά με ανεμόπτερα, ήταν χωρισμένο σε πέντε ο­ μάδες. Η καθεμία είχε να επιτελέσει συγκε­ κριμένη αποστολή. Η ομάδα “Πάνθηρας", αποτελούμενη από 110 άνδρες, είχε ως απο­ στολή την καταστροφή της "ακρόπολης". Η ομάδα "Γκράϊσφερ", με 40 άνδρες, θα κατέ­ στρεφε το κτίριο της Βρετανικής Στρατιω­ τικής Αποστολής. Η ομάδα "Στούρμερ", με 50 άνδρες, θα κατέστρεφε το κτίριο της Σοβιετικής Στρατιωτικής Αποστολής. Η ο­ μάδα "Μπρέχερ", με 50 άνδρες, θα κατέ­ στρεφε το κτίριο της Αμερικανικής Στρα­ τιωτικής Αποστολής. Η ομάδα Ντραουφγκάνγκερ11, που αποτελείτο από 50 αλεξι­ πτωτιστές, Μπραντενμπούργκερ, άνδρες της υπηρεσίας πληροφοριών της Luftwaffe και Βόσνιους της Μεραρχίας "Handschar", θα κατέστρεφε το δίκτυο τηλεφώνων και α­ συρμάτων των ανταρτών και θα προσπα­ θούσε να εντοπίσει τα βιβλία των χειριστών ασυρμάτων, που περιείχαν τους κώδικες ε­ πικοινωνίας. Τη νύκτα της 22ας Μαϊου 1944 οι αλε­ ξιπτωτιστές κινήθηκαν, άλλοι με φορτηγά αυτοκίνητα και άλλοι με τραίνο, όλοι όμως ντυμένοι με στολές του Στρατού, προς το σημείο συγκέντρωσης στο αεροδρόμιο του Ζάγκρεμπ. Οι αλεξιπτωτιστές μετέφεραν μαζί τον οπλισμό τους, ξηρά τροφή για τρεις ημέρες και τα αλεξίπτωτά τους. Το βράδυ της 23ης Μαϊου οι άνδρες του Ρύ­ μπκα ενημερώθηκαν από τον ίδιο για πρώ­ τη φορά για τη φύση και τις λεπτομέρειες της επιχείρησης "Κίνηση του ιππότη". Η ε­ νημέρωση κράτησε μέχρι τις πρώτες πρωι­

νές ώρες της 24ης Μαϊου. Η ομάδα "Ρύ­ μπκα" κατευθύνθηκε προς το αεροδρόμιο του Νάγκυ Μπέτσκερεκ, από όπου θα ανα­ χωρούσε με αεροσκάφη Ju 52 για την πραγ­ ματοποίηση της αποστολής της. Οι υπόλοι­ ποι αλεξιπτωτιστές του πρώτου κύματος θα χρησιμοποιούσαν το αεροδρόμιο του Ζάγκρεμπ, ενώ το δεύτερο κύμα των αλεξι­ πτωτιστών θα επιβιβαζόταν σε αεροσκάφη στο αεροδρόμιο της Μπάνια Λούκα. Κατά τη διάρκεια του απογεύματος της 24ης Μαϊου η γερμανική στρατιωτική διοίκηση της Βοσνίας έστειλε στην ομάδα Ρύμπκα κωδικοποιημένο σήμα για την έναρξη της επιχείρησης.

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ" Στις 03.30 της 25ης Μαϊου 300 αλεξι­ πτωτιστές της ομάδας Ρύμπκα ήσαν παρατεταγμένοι για επιθεώρηση στον διάδρομο του αεροδρομίου. Ο λοχαγός τούς επιθεώ­ ρησε, τους χαιρέτησε στρατιωτικά και τους απηύθυνε σύντομο λόγο, στον οποίο τόνι­ σε την ανάγκη να κάνουν οικονομία πυρομαχικών κατά τη διάρκεια της επίθεσης και να μη σταματήσουν για να περισυλλέξουν τους τραυματίες. Επειτα όλοι μαζί τραγού­ δησαν τον ύμνο των αλεξιπτωτιστών. Η στιγμή ήταν συγκινητική. Τριακόσιοι καλά εκπαιδευμένοι νέοι άνδρες ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν για μια από τις πιο δύσκολες ε­ πιχειρήσεις του Β 1ΠΠ. Οι άνδρες επιβιβάστηκαν στα αερο­ σκάφη, τα οποία απογειώθηκαν λίγο μετά το χάραμα. Η διάρκεια της πτήσης ήταν μό­ λις 55 λεπτά. Τα Stuka και τα Me 109 είχαν ε­ ξουδετερώσει τις περισσότερες θέσεις α­ ντιαεροπορικών πυροβόλων των ανταρτών γύρω από την πόλη του Ντρβαρ, τραυματί­ ζοντας ή σκοτώνοντας τους χειριστές τους. Στις 06.55 άνοιξαν οι πόρτες των γερ­ μανικών μεταγωγικών και οι αλεξιπτωτι­ στές άρχισαν ο ένας μετά τον άλλο να πέ­ φτουν προς το έδαφος. Η πτώση διήρκεσε

μόλις 20 δευτερόλεπτα, καθώς τα αερο­ σκάφη πετούσαν σε πολύ μικρό ύψος. Μ ε­ τά την προσεδάφιση οι αλεξιπτωτιστές α­ πελευθερώθηκαν από τους ιμάντες των α­ λεξιπτώτων τους και έσπευσαν να προσεγ­ γίσουν τα κάνιστρα που περιείχαν τον οπλι­ σμό τους. Επειτα έτρεξαν να βρουν τους υπαξιωματικούς διοικητές τους, δημιούργησαν ομάδες κρούσης και κατευθύνθηκαν προς τους αντικειμενικούς τους στόχους. Σημειώθηκαν και απώλειες. Μερι­ κοί άνδρες είχαν σκοτωθεί κατά την πτώση, ενώ άλλοι είχαν τραυματισθεί ελαφρά. Οι αλεξιπτωτιστές εξασφάλισαν αμέσως ζώ­ νες προσεδάφισης των ανεμοπτέρων, που μετέφεραν το δεύτερο τμήμα του πρώτου κύματος. Οι αντάρτες αιφνιδιάστηκαν. Δεν περίμεναν επίθεση από τον αέρα. Προέβαλαν ε­ λάχιστη αντίσταση στους άνδρες που έπε­ σαν από τον ουρανό. Η πόλη είχε εκκενω­ θεί δύο ημέρες πριν από τους περισσότε­ ρους κατοίκους της και από τα μέλη των συμμαχικών αποστολών, γεγονός που έδω­ σε αφορμή στη Σοβιετική Ενωση να κατη­ γορήσει τις κυβερνήσεις των Συμμάχων ότι γνώριζαν, εκ των προτέρων, για την πραγ­ ματοποίηση της γερμανικής επιχείρησης. Στον ουρανό εμφανίστηκαν τα γερμανι­ κά ανεμόπτερα, τα οποία αφού αποσυνδέ­ θηκαν από τα καλώδια ρυμούλκησης, τα ο­ ποία τα συνέδεαν με τα αεροσκάφη, κατευθύνθηκαν από έμπειρους χειριστές της Luftwaffe προς τους στόχους τους. Πέφτο­ ντας απότομα προσεδαφίστηκαν και σύρ­ θηκαν αρκετά μέτρα στην επιφάνεια της γης σηκώνοντας μεγάλα σύννεφα σκόνης. Η εμπειρία για τους επιβαίνοντες σε αυτά ήταν τρομακτική. Κατά την προσεδάφιση ακουγόταν ένας εκκωφαντικός_συριγμός και αυξανόταν πολύ η θερμοκρασία στο δάπεδο της ατρακτου τους, απο την τριβή τους με το έδαφος. Η πρόσκρουσή τους σε βρά­ χους ή δένδρα προκαλούσε την αποκόλλη­ ση των πτερύγων τους. Οι επιβαίνοντες ή­ ταν καθιστοί, έχοντας το κεφάλι τους ανά­ μεσα στα γόνατα. Μόλις η άτρακτος σταμα­ τούσε οι αλεξιπτωτιστές έπρεπε να ανοί­ ξουν τις πόρτες και να εγκαταλείψουν αμέ­ σως το σκάφος. Πιθανή καθυστέρηση μπορούσε να σημάνει τον θάνατο των επιβαινόντων από εχθρικά πυρά. Ολα τα ανεμόπτερα προσγειώθηκαν ασφαλώς κοντά στους αντικειμενικούς

23

τους στόχους, εκτός από ένα το οποίο έπε­ σε δέκα χιλιόμετρα μακρύτερα από τον α­ ντικειμενικό του σκοπό και συνετρίβη στην κοίτη ενός ξεροπόταμου. Το ανεμόπτερο αυτό μετέφερε τον διοικητή και τους υπο­ διοικητές της ομάδας "Γκράιφερ". Από την πτώση δεν υπήρξαν επιζώντες. Τα γερμανικά σκάφη δέχθηκαν καταιγι­ στικά πυρά από αντάρτες που ήταν οχυρω­ μένοι σε σπίτια της πόλης ή βρίσκονταν στην είσοδο της σπηλιάς-στρατηγείου. Πολλοί αλεξιπτωτιστές που δεν πρόλαβαν να εγκαταλείψουν εγκαίρως τα σκάφη τους έπεσαν νεκροί από τα πυρά των πολυβόλων τω ν. αντιπάλων. Η ομάδα "ΝτραουφγκάνΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

γκερ" κατευθύνθηκε αμέοως προς ένα ψη­ λό κτίριο το οποίο φιλοξενούσε το κέντρο ραδιοεπικοινωνιών των ανταρτών. Οι αλεξι­ πτωτιστές της ομάδας ανατίναξαν με εκρη­ κτικά την πόρτα του κτιρίου και τοποθέτη­ σαν άλλα εκρηκτικά στο εσωτερικό. Μέσα σε λίγα λεπτά το κτίριο τινάχτηκε στον αέ­ ρα. Συγχρόνως τμήμα της ομάδας, αποτελούμενο από αλεξιπτωτιστές, μέλη των Μπραντενμπούργκερ και Βόσνιους στρα­ τιώτες, κατευθύνθηκε προς ένα άλλο κτί­ ριο που στέγαζε το τηλεφωνικό κέντρο. Η δύναμη των Γερμανών παραβίασε την ξύλι­ νη πόρτα της εισόδου και αντιμετώπισε σφοδρή αντίσταση από το προσωπικό του τηλεφωνικού κέντρου, το οποίο αποτελείτο από αντάρτες και αντάρτισσες με βρε­ τανικές στολές και οπλισμένους με υποπολυβόλα Sten και Schmeisser, περίστροφα και τυφέκια αγγλικής και γερμανικής προέ­ λευσης. Η μάχη ήταν σκληρή και διεξήχθη σώμα με σώμα με όπλα, μαχαίρια, ξιφολόγ­ χες, πτυοσκάπανα, ακόμα και με τα χέρια. Οι αλεξιπτωτιστές τοποθέτησαν εκρηκτικά σε πόρτες του κτιρίου που είχαν οχυρώσει οι αντάρτες και αφού τις ανατίναξαν όρμησαν στο εσωτερικό των δωματίων, μέσα σε σκόνες και καπνούς, πυροβολώντας αδιά­ κοπα. Οι Γερμανοί άρχισαν να πυροβολούν τις οροφές των δωματίων με τυφέκια στα οποία είχαν προσαρμόσει οπλοβομβίδες, με σκοπό να εξολοθρεύσουν τους αντάρ­ τες που βρίσκονταν στο πάνω πάτωμα. Η ά­ γρια μάχη διήρκεσε πέντε λεπτά. Ομάδα α­ λεξιπτωτιστών είχε περικυκλώσει το κτίριο και πυροβολούσε τους αντάρτες που επι­ χειρούσαν να διαφύγουν από τα παράθυρα. Οι Γερμανοί αφού έγιναν κύριοι του κτιρίου και εξόντωσαν όλους τους υπερασπιστές του, συνέλεξαν τα λιγοστά αρχεία που βρή-

24

καν και μετά ανατίναξαν το κτίριο. Στις 07.15 το πρωί οι αλεξιπτωτιστές εί­ χαν καταλάβει την πόλη του Ντρβαρ. Αραιά και που ακουγόταν ένας πυροβολισμός και κάποιος από τους αλεξιπτωτιστές έπεφτε στο έδαφος. Οι συνάδελφοί του περικύκλωναν αμέσως το κτίριο από όπου είχε προελθεί το πυρ, παραβίαζαν την πόρτα και έριχναν χειροβομβίδες με σκοπό να ε­ ξοντώσουν τους ελεύθερους σκοπευτές που βρίσκονταν μέσα. Ηταν μια κουραστική και επικίνδυνη διαδικασία. Η διήγηση ενός από τους αλεξιπτωτιστές είναι αποκαλυπτι­ κή: "Δεν ήμαστε εκπαιδευμένοι για μάχες μέσα στις πόλεις. Ενώ περιπολούσαμε σε έ­ ναν δρόμο του Ντρβαρ ακούστηκε ένας πυ­ ροβολισμός και ο επικεφαλής της ομάδας μας έπεσε στο χώμα τραυματισμένος από σφαίρα ελεύθερου σκοπευτή. Πριν το σώ­ μα του αγγίξει το χώμα είχαμε εντοπίσει το σπίτι από όπου προήλθε το πυρ. Παραβιά­ σαμε την πόρτα, ρίξαμε χειροβομβίδες και ανεβήκαμε γρήγορα στο επάνω πάτωμα ό­ που βρήκαμε έναν άνδρα ηλικίας περίπου 50 ετών τραυματισμένο, δίπλα σε ένα τυφέ­ κιο Mauser 98k. Τον αρπάξαμε από τις μα­ σχάλες και τον βγάλαμε βίαια έξω, Η οργή μου ήταν απερίγραπτη. Ενας άθλιος αντάρ­ της είχε θέσει εκτός μάχης τον επικεφαλής

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Τραυματίας Γερμανός αλεξιπτωτιστής αναμένει τη μεταφορά του σε νοσοκομείο.

της ομάδας μας. Αν εξαρτάτο από μένα, θα τον είχα εκτελέσει επί τόπου". Στις 07.30 το πρωί ο ήλιος είχε ανέβει ψηλά στον ουρανό και η ημέρα προμηνυόταν ζεστή. Οι αλεξιπτωτιστές είχαν μόνο το νερό που βρισκόταν στα παγούρια τους. Τα αναβολικά χάπια Μπεντραντίν, τα οποία τους κρατούσαν σε υπερδιέγερση, τους προκαλούσαν αφόρητη δίψα. Απέμενε να πραγματοποιηθεί το κύριο μέρος της απο­ στολής τους: η κατάληψη της "ακρόπο­ λης".

Η ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ" Η ομάδα "Πάνθηρας" προσγειώθηκε με ανεμόπτερο σχεδόν στην είσοδο της σπηλιάς-στρατηγείου των ανταρτών. Η αντίστα­ ση που αντιμετώπισε από τη σωματοφυλα­ κή του Τίτο ήταν λυσσαλέα. Οι αλεξιπτωτι­ στές έσπευσαν να καλυφθούν και ζήτησαν ενισχύσεις. Ο λοχαγός Ρύμπκα είχε εγκαταστήσει τον πρόχειρο σταθμό διοίκησής του σε ένα κατεστραμμένο ανεμόπτερο. Αμέ­ σως ήλθε σε επαφή, μέσω ασυρμάτου, με τις διασκορπισμένες δυνάμεις των ανδρών του και τους διέταξε να επιτεθούν στην "α­ κρόπολη". Οι αλεξιπτωτιστές, κύριοι πλέον του Ντρβαρ, εγκατέστησαν πολυβόλα στις εισόδους της πόλης, ενώ τμήματά τους κα­ τέλαβαν θέσεις στους γύρω λόφους για να αντιμετωπίσουν πιθανή επίθεση των α­ νταρτών. Ενα τμήμα τους κρατούσε μια μι­ κρή αμυντική περίμετρο στις όχθες του πο­ ταμού Ούνακ. Από τη θέση αυτή σι Γερμα­ νοί έβλεπαν το άνοιγμα της σπηλιάς. Οι α­ λεξιπτωτιστές άρχισαν να βάλλουν με πο­ λυβόλα προς τα εκεί, όμως λόγω της μεγά­ λης απόστασης τα πυρά των MG 42 δεν

έφεραν αποτελέσματα. Οι άνδρες της ομά­ δας "Πάνθηρας" έπρεπε να διανύσουν μερι­ κά μέτρα για να μπουν στη σπηλιά. Το φονι­ κό και συνεχές πυρ των ανταρτών τούς είχε υποχρεώσει να καλυφθούν στις πλαγιές του λόφου της "ακρόπολης". Ηδη οι απώλει­ ες τους ήταν μεγάλες. Οι αντάρτες άρχισαν να βάλλουν κατά των αλεξιπτωτιστών και με όλμους, των ο­ ποίων ο υπόκωφος θόρυβος που προηγείτο της έκρηξης του βλήματος πλημμύριζε την ατμόσφαιρα. Ο λοχαγός Ρύμπκα διέταξε τις ομάδες που είχαν ως αποστολή την κατα­ στροφή των κτιρίων των συμμαχικών απο­ στολών. τα οποία πλέον δεν κατοικούντο, να επιτεθούν στην "ακρόπολη". Οι αλεξι­ πτωτιστές άρχισαν να έρπουν σκαρφαλώ­ νοντας, ενώ συνάδελφοι τους κάλυπταν με φράγμα πυρός. Τα πολυβόλα των ανταρ­ τών, τα οποία ήταν τοποθετημένα σε κα­ λυμμένες θέσεις, σι χειροβομβίδες και οι ε­ κρήξεις των όλμων δημιουργούσαν μια κό­ λαση πυρός, όμως οι Γερμανοί με ηρωισμό και μεθοδικότητα πλησίαζαν ολοένα και πε­ ρισσότερο το άνοιγμα της σπηλιάς. Ξαφνι­ κά οι επιτιθέμενοι δέχθηκαν εχθρικά πυρά από τις πλευρές. Δόκιμοι της σχολής αξιω­ ματικών των ανταρτών από την πόλη Σιπουλιάνι, ακούγοντας το θόρυβο της μάχης, έ­ σπευσαν να βοηθήσουν τους συντρόφους τους. Οι φανατικοί και καλά εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι αντάρτες ανάγκασαν τους αλεξιπτωτιστές να αναστείλουν την ε­ πίθεση για την κατάληψη της "ακρόπολης1' και να διαθέσουν δυνάμεις για την αντιμε­ τώπιση της νέας απειλής. Η μάχη ήταν σκληρότατη και χωρίς οίκτο. Οι τραυματίες Γερμανοί έμεναν εκεί όπου έπεφταν περιμένοντας μια ανάπαυλα στη μάχη για τη με­ ταφορά τους στα μετόπισθεν. Ηταν 09.30 όταν ο λοχαγός Ρύμπκα με τον ασύρματο ζήτησε βομβαρδισμό των ε­ χθρικών θέσεων από τον αέρα. Τα γερμανι­ κά καταδιωκτικά, τα οποία πετούσαν σαν αρπακτικά πάνω από το πεδίο της μάχης, α­ νέφεραν ότι ήταν αδύνατο να βομβαρδί­ σουν τις εχθρικές θέσεις από φόβο μήπως πλήξουν φίλια τμήματα. Η απόσταση των δύο αντιπάλων ήταν πλέον μόνο μερικά μέ­ τρα. Το μόνο που απέμενε στους Γερμα­ νούς ήταν η άφιξη του δευτέρου κύματος των αλεξιπτωτιστών, το οποίο αναμενόταν σε δυόμισι ώρες περίπου. Κατά το διάστη­ μα αυτό σι αντάρτες δεν κάθισαν άπραγοι. Εριξαν στη μάχη μια ταξιαρχία της βης Με­ ραρχίας τους, παρά το ότι οι χερσαίες γερ­ μανικές δυνάμεις συνέκλιναν από τρία ση­ μεία προς την πόλη του Ντρβαρ και είχαν αρχίσει σφοδρές μάχες για την εκτόπιση των ανταρτών από τα υψώματα γύρω από την πόλη. Καθώς στις 11.55 οι αλεξιπτωτιστές του λοχαγού Ρύμπκα υποχώρησαν για να ανα­ συγκροτήσουν τις δυνάμεις τους και να πραγματοποιήσουν νέα επίθεση, πραγματοποιήθηκε η ρίψη των 220 αλεξιπτωτιστών του δευτέρου κύματος υπό τον λοχαγό των S S Ομπερμάϊερ. Το κύμα αυτό αντιμετώπι­ σε μια κόλαση πυρός από τα πολυβόλα των

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ανδρες των ανταρτών κατά την υποχώρησή τους στην ορεινή Γιουγκσσλαβία, το 1943. Οι περισσότεροι είναι ντυμένοι με τμήματα από γερμανικές στολές και φέρουν γερμανικό οπλισμό.

παρτιζάνων. Πολλοί Γερμανοί έπεσαν νε­ κροί πριν προλάβουν να φθάσουν στα κάνι­ στρα που περιείχαν τον οπλισμό τους. Οι υ­ πόλοιποι ενώθηκαν με τις δυνάμεις του Ρύ­ μπκα. Η τελική γερμανική επίθεση κατά της σπηλιάς πραγματοποιήθηκε στη μία το με­ σημέρι, μέσα σε φοβερή ζέστη. Παρά τις α­ πώλειες οι αλεξιπτωτιστές ανέβαιναν τον λόφο έρποντας σταθερά, πλησιάζοντας το άνοιγμα της σπηλιάς. Τα πτώματα των α­ νταρτών, μεταξύ αυτών και νεαρών γυναι­ κών, ήσαν διασκορπισμένα στην είσοδο της "ακρόπολης". Ο λοχαγός Ρύμπκα τραυματί­ στηκε σοβαρά στο στήθος από θραύσμα χειροβομβίδας και διακομίσθηκε στα μετό-

Αιχμάλωτη αντάρτισσα ανακρίνεται από υπαξιωματικό της Luftw affe.

πισθεν. Θα νοσηλευόταν επί αρκετούς μή­ νες στο νοσοκομείο των S S στην Πράγα. Τη διοίκηση των ανδρών ανέλαβε ο λοχαγός των S S Μπέντρουπ. Ταυτόχρονα οι Γερμα­ νοί υπέστησαν σφοδρή πλευρική επίθεση από το 1ο Τάγμα της επίλεκτης 1ης Ταξιαρ­ χίας των ανταρτών και αναγκάστηκαν να υ­ ποχωρήσουν μαζί με τους τραυματίες τους και να οχυρωθούν στο νεκροταφείο του Ντρβαρ, το οποίο περικλειόταν από ψηλό τοίχο. Η επιχείρηση "Κίνηση του ιππότη" εί­ χε αποτύχει. Οι Γερμανοί εγκατέστησαν αμυντική περίμετρο στο νεκροταφείο της πόλης και κατά τη διάρκεια του απογεύματος και της νύκτας απέκρουσαν αλλεπάλληλες επιθέ­ σεις των ανταρτών, προκαλώντας τους βα­ ρύτατες απώλειες. Τμήμα Γερμανών αλεξι­ πτωτιστών, όμως, που είχε οχυρωθεί σε ένα αγρόκτημα σε ύψωμα της πόλης δεν μπό­ ρεσε να ενωθεί με τους συντρόφους του και αφού πολέμησε μέχρις ενός υπέκυψε στη συντριπτική αριθμητική υπεροχή του εχθρού τα μεσάνυκτα της 25ης Μαϊου. Το πρωί της 26ης Μαϊου οι εξαντλημέ­ νοι και διψασμένοι αλεξιπτωτιστές άκουσαν το κροτάλισμα γερμανικών πολυβόλων. Εμφανίστηκαν οχήματα Schwimmwagen μιας περιπόλου του 13ου Συντάγματος της Μεραρχίας "Πρίγκηπας Ευγένιος". Οι αλεξι­ πτωτιστές είχαν σωθεί. Από τους 600 αλεξι­ πτωτιστές του 500 Τάγματος S S οι 400 είχαν σκοτωθεί ή τραυματιστεί. Με την έναρξη της μάχης ο Τίτο φυγα­ δεύτηκε από τη σπηλιά μέσω της υπόγειας σήραγγας και κατευθύνθηκε με τη συνο­ δεία του προς την πόλη του Ποτόσι. Δύο η­ μέρες μετά επιβιβάστηκε σε βρετανικό αε­ ροσκάφος και μεταφέρθηκε στην Ιταλία. Εκεί παρέμεινε επί μερικούς μήνες και με­ τά επέστρεψε στη Γιουγκοσλαβία και εγκατέστησε το αρχηγείο του στο νησί Βις στις Δαλματικές ακτές (σι συνεργάτες του δεν είχαν τέτοια ευνοϊκή μεταχείριση. Παρέμειναν στη Γιουγκοσλαβία για να αντιμετωπί­ σουν τις συνέπειες της γερμανικής επίθε­ σης).

Σύμφωνα με το ανακοινωθέν του XV Σώματος Στρατού των Γερμανών οι απώλειές τους ανήλθαν σε 210 νεκρούς, 881 τραυ­ ματίες και 59 αγνοούμενους, ενώ οι απώλει­ ες των ανταρτών σε 6.000 άνδρες. Στα χέ­ ρια των Γερμανών περιήλθαν αριθμός εγ­ γράφων, μια στολή του Τίτο και το προσωπι­ κό του όχημα. Για μερικούς μήνες οι αντάρ­ τες ανέστειλαν τις επιθετικές επιχειρήσεις κατά των δυνάμεων κατοχής, διότι η διοί­ κηση των δυνάμεών τους είχε αποδιοργανωθεί. Για ακρότητες κατηγορήθηκαν και οι δύο πλευρές: οι Γερμανοί για εκτέλεση ανταρτών και "πολιτών" στην πόλη του Ντρβαρ και οι αντάρτες για τον φόνο αιχ­ μαλώτων Γερμανών. Οι αντάρτες έδεναν στα πόδια των Γερμανών τραυματιών χειρο­ βομβίδες, τις οποίες έπειτα απασφάλιζαν και προκαλούσαν τον διαμελισμό τους. Σε συνέντευξή του σε Σέρβους δημο­ σιογράφους τον Απρίλιο του 1974 ο Τίτο περιέγραψε τη γερμανική επιχείρηση στο Ντρβαρ, την οποία (όπως ισχυρίστηκε) πα­ ρακολούθησε ως αυτόπτης μάρτυς (δεδο­ μένης της εσπευσμένης αναχώρησης του Τίτο από την "ακρόπολη", κατά την έναρξη της επίθεσης, η διήγησή του γεννά στον προσεκτικό μελετητή της Ιστορίας εύλογα ερωτηματικά ως προς την ακρίβεια και την αυθεντικότητά της). Ολοκληρώνοντας σημειώνουμε ότι οι α­ λεξιπτωτιστές των S S αναδιοργανώθηκαν σε νέα μονάδα υπό τις διαταγές του ταγμα­ τάρχη Οττο Σκορτσένυ, συμμετείχαν στη μάχη των Αρδενών και αγωνίστηκαν ηρωικά κατά των σοβιετικών τεθωρακισμένων στο προγεφύρωμα του ποταμού Οντερ, τον Α­ πρίλιο του 1945. Ελάχιστοι από αυτούς επέζησαν.

25

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Jam es Lucas: KOMMANDO, GERMAN SPECIAL FORCES OF W.W.II, Grafton Books, London, 1985. (2) Jam es Lucas: STORMING EAGLES. GERMAN AIRBORNE FORCES OF WORLD WAR TWO, Arms & Armour Press, London, 1988. (3) Troupes D’ Elite, No.46, Editions Atlas, Paris, 1986. (4) A IRBO RNE OPERATIONS: AN ILLUSTRATED HISTORY O F THE BATTLES, TACTICS AND EQUIPMENT OF THE WORLD’S AIRBORNE FORCES, Salamander Books, London, 1988. (5) Ronald Mac Nair: OTTO SKORZENY, Editions Heimdai, Paris, 1991. (6) Time-Life Books: THE THIRD REICH: SCORCHED EARTH, Virginia, USA, 1991. (7) Time-Life Books: THE THIRD REICH: THE SHADOW WAR, VIRGINIA, USA, 1991. (8) Martin Windrow: THE WAFFEN -SS. Osprey Men-At-Arms Series, No 34, London. 1982. (9) Μιχαήλ B. Οικονομάκου, αντιστρατήγου ε.α.: ΟΙ ΓΕΡΜ Α Ν Ο Ι ΑΛΕΞΙΠΤΩΤΙΣΤΕΣ ΕΙΣΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΟΥ ΤΙΤΟ, περιοδικό "Σύγχρονος Στρατός", τ. 25.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο ΐ ( Ί τ α λ ο ι « Kfl(T«XA(^fiÄ/ouv QtbfiC,

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

6 o f * Cf ώ ^ ui c,

tip iirc

νί&ς

6 χ t (TiovV)

Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ ΓΙΑ Ν Ν Ο Π Ο Υ ΛΟ Σ Ιστορικός

ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ( 1940- 1941) Χαρακτηριστικές γελοιογραφίες του πολέμου. Οι Ιταλοί παρουσιάζονται ως ανάξιοι να φέρουν τον τίτλο του στρατιώτη. Η αλή&εια όμως ήταν πολύ διαφορετική.

0 ΠΙΟ ΣΥΝΗ Θ ΙΣΜ ΕΝ Ο Σ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΑΠ Ο Δ ΙΔ Ο ΥΜ Ε ΣΤΟΥΣ ΒΕΤΕΡΑΝΟΥΣ Μ ΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Ε ΙΝ Α Ι Η ΛΕΞΗ ΗΡΩΑΣ. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ Ο Μ Ω Σ ΑΝΑΦΕΡΟΜΑΣΤΕ Μ Ε ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΥΠΟΤΙΜΗΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΣΤΙΣ ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ

27

ΙΤΑΛΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. ΗΡΩΑΣ Ε ΙΝ Α Ι ΑΥΤΟΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΞΕΠΕΡΝΑ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ Π ΡΟ ΚΕΙΜ ΕΝΟ Υ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΕΙ ΤΟ ΕΠΙΔΙΩ Κ Ο Μ Ε Ν Ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ. ΦΥΣΙΚΑ ΕΚΕΙΝ Ο Σ ΠΟΥ t ιταλικαί στρατιωτικοί δ υ ν ά ­ μεις π ρ οσ βά λλουν από της 5.30 πρωινής σ ή μ ε ρ ο ν τα ημέτερα τμήματα προκαλύψ εω ς της ελληνο α λβα νικής μ εθ ο ρ ίο υ . Αι ημ έτερ α ι δυνά μεις α μύνοντα ι του πατρίου ε δ ά ­ φ ους». Το λιτό αυτό α να κοινω θέν του ελ λ η ν ικο ύ Γενικού Σ τρα τηγείου σημα­ το δ ο τ ο ύ σ ε τη ν έναρξη της π ερίφ ημης «Μ ά χ η ς της Ελλά δα ς». Καμία άλλη πε­ ρ ίοδ ο ς τη ς ιστορίας μας δ ε ν έχει ανα­ λ υ θ ε ί τόσ ο σχολαστικά όσο αυτή. Μ έσα από ένα ν τεράστιο ό γ κο δ η μ ο σ ιε υ μ ά ­ των, που συνεχώ ς συμπληρώ νεται, πα­ ρ α τ η ρ ο ύ μ ε βήμα προς βήμα όλα τα πο­ λιτικά, διπλωματικά και στρατιωτικά γ ε ­ γονότα καθώς και τα απ οτελέσματα και τις συνέπ ειες από τη ν ελληνοϊταλική σύρραξη.

Παρά τ ο ν εντυπω σιακό και ποικίλο α ριθμό δ η μο σ ιευμά τω ν και πηγών που α να φέροντα ι στον π όλεμ ο του 1940-41, ένας πιο π ροσ εκτικός μ ε λ ε τ η τή ς θα π α ρα τηρήσει σημαντικά κενά σε ένα βασικό ζήτημα και σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α στην ψυχολογία του ε χ θ ρ ο ύ , δ ηλα δ ή του Ιταλού στρατιώτη. Το θ έ μ α αυτό η ε λ ­ ληνική βιβλιογραφία το αντιμετώπισε με κάποια βιασύνη και π ροχειρότητα, ί­ σως και σκοπιμότητα. Σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α δ ε ν π ρ ο β λ ή θ η κα ν επιφυλάξεις σχετικά με το η θ ικ ό ανάστημα του Ελληνα , κα­ θώ ς όλο το δίκιο ήταν με το μ έ ρ ο ς του. Α υ τό ς είχε υπ ομείνει με ψυχραιμία ό ­ λες τις ανυπ όστα τες κα τηγορίες της ι­ τα λικής κ υ β έ ρ ν η σ η ς για ύπαρξη β ρ ε ­ τανικώ ν βάσεω ν στην Ελλά δα , για πα­ ρα μ ονή αγγλικώ ν πλοίων σε ελληνικά

Α Ν ΤΙΜ ΕΤΩ Π ΙΖΕΙ ΔΕΙΛΟ ΥΣ ΚΑΙ ΑΝ ΙΚΑΝ Ο ΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ Μ Ο Ν Ο Ν ΕΤΣΙ Δ Ε Ν Μ ΠΟ ΡΕΙ ΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΕΙ. ΠΩΣ ΛΟ ΙΠΟ Ν ΘΑ ΞΕΠΕΡΑΣΟΥΜΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΝΤΙΦ ΑΣΗ; ΑΦΑΙΡΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΠΙΖΗΛΟ ΤΙΤΛΟ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΑΧΗΤΕΣ ΤΟΥ '40 Ή ΑΠΟΚΑΘΙΣΤΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟ ΙΝΗΣ ΓΝ Ω Μ ΗΣ ΤΗ ΜΑΧΗΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩ Ν Μ ΑΣ; Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Παρέλαση μελανοχιτώνων, στους δρόμους της Ρώμης, οι οποίοι μόλις επέστρεψαν από την ανατολική Αφρική (Αύγουστος 1936). Πριν από την εισβολή στην Ελλάδα και κατά τη διάρκειά της ως ένα σημείο υπήρξε πλήρης ταύτιση του ιταλικού λαού με το φασιστικό καθεστώς.

λιμάνια, για χρησιμοπ οίηση της ελ λ η ν ι­ κής σημαίας από τα αγγλικά πολεμικά, για το ν φ όνο του εγκληματία Ν ταούτ Χότζα - το ν οποίο οι α λβα νικές και οι ι­ τα λικές ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς παρουσίασαν ως το ν ε ν δ ο ξ ό τ ε ρ ο εθ ν ο μ ά ρ τ υ ρ α της Αλ­ βανίας. Αντιμετώπισε με στω ικότητα τις άπειρες παραβιάσεις του ελ λ η ν ικο ύ ενα έρ ιο υ χώ ρου από ιταλικά αεροπλά­ να, τη ρίψη βο μ βώ ν ενα ντίον ελ λ η ν ι­ κών πλοίων και τις π ρ οκλ η τικές ε ν έ ρ ­ γειες του υπερφ ίαλου διοικητή της Δω ­ δ εκ ά ν η σ ο υ , Ντε Β έκ ι. Ο τορπιλλισμός τη ς « Ε λ λ η ς » , στις 15 Α υγο ύ σ το υ 1940 στην Τήνο, κατά τη ν η μ έρ α της γιορτής τη ς Παναγίας, π ρ ο σ έβ α λε ανεπ α νόρ­ θω τα το θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό συνα ίσθημά του. Η ψυχραιμία και η υπ ομ ονή έδω σαν τη θ έ σ η το υ ς στην ορ γή και στη δ η μ ιο υ ρ ­ γία μιας σ υλλο γικής ψύχω σης των Ε λ ­ λήνω ν στρατιωτών, οι οποίοι οραματί­ ζονταν κατά τη διάρκεια των μαχών τη Θ ε ο τ ό κ ο να το υ ς ο δ η γεί στη νίκη. «Μ ια γυνα ικεία μορφ ή να προβαδίζει, ψιλόλιγ ν η , αλαφροπερπάτητη, με τη ν καλύπτρα της α να ριγμένη από το κεφ άλι στους ώ μους. Τ ην αναγνώριζε, τη ν ή ξ ε ­ ρε από πάντα, του τ η ν είχαν τ ρ α γ ο υ δ ή ­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ανδρες της Μεραρχίας Αλπινιστών « Τζούλια». Στο ενεργητικό τους έχουν καταγραφεί αξιοθαύμαστες πράξεις ηρωισμού.

σει σαν ήταν μικρός κι ο ν ειρ ευ ό τα ν ε στην κούνια. Ηταν η μάνα η μεγα λόψ υ­ χ η στον πόνο και τη ν δόξα, η λα βω μένη της Τήνου, η υπ ερμάχος Σ τρα τηγός»

(βλέπ ε βιβλιογραφία αρ. 3). Δ ε ν θ α ή­ ταν υπ ερβολή να π ούμ ε ότι η ιταλική στρατιωτική διοίκηση δ ε ν μπ ορούσε να επιλέξει χε ιρ ό τε ρ η η μ έρ α για να κο-

ρυφώ σει τις π ροκλήσεις της, καθώς σ ύντομα π ρ οκά λεσε το ξέσπασμα, από την π λευρά των Ελλήνω ν, ενός ιερού π ολέμου στα αλβανικά βο υ νά που τον πλήρωσε πολύ ακριβά. Απέναντι σε α υτόν το ν ακαταμά χη­ το ιδ εο λο γικό οπλισμό τι μπ ορούσ ε να αντιτάξει ο Ιταλός στρατιώτης; Υπήρξε πράγματι τελείω ς κενό ς από ιδ εο λο γι­ κά οράματα και επιπρόσθετα ένιω θε τύψ εις που είχε επ ιτεθεί α δικα ιολόγη­ τα σε μια μικρή και φτωχή χώρα; Η επίσημη προπαγάνδα της Ελλά ­ δας, που ή λ ε γ χ ε απόλυτα τα μέσα μαζι­ κής ενη μ έρ ω σ η ς, δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε με αρισ το υρ γημα τικό τρόπ ο ένα α κλό νη το η ­ θικό ο ικο δό μ η μ α . Οι Ε λ λ η ν ε ς στρατιώ­ τες κλ ή θ η κα ν να υπερασπίσουν τη ν πα­ τρίδα το υ ς απέναντι σε μια ύπουλη επί­ θεσ η . Είχαν με το μ έρ ο ς το υ ς τη γενική συμπάθεια που απ ορρέει από τη φυσι­ κή ροπή των ο υ δ ε τ έ ρ ω ν να υποστηρί­ ζουν το ν πιο α δύνα μ ο (κάτι ανάλογο σ υνέβη κατά το ν ρω σοφ ινλα νδικό πό­ λεμο, κατά το ν οποίο οι ολιγάριθμοι αλ­ λά μα χητικοί Φ ινλα νδο ί έτυχα ν κα θολι­ κής αναγνώ ρισης). Απολάμβαναν το στεφάνι τη ς δόξας που έπ λεξε γι' αυ­ τούς η ευρωπαϊκή και η αμερικα νική κοινή γνώ μη, α να κο υφ ισ μένη που επι­ τέλ ο υ ς β ρ έ θ η κ ε ο πρώτος ν ικ η τή ς του Αξονα, αλλά και το ν σιωπηρό θ α υ μ α ­ σμό των Γερμανών. Επιπλέον το κ α θ ε ­ στώς Μ εταξά π ρ ο σ έ θ ε σ ε έ ν τ ε χ ν α αρ­ κετές πινελιές ιστορίας στο όλο θέμα . Ο Ελλη να ς στρατιώτης π ρ ο β λ ή θ η κ ε ως ο σ υνεχισ τή ς των τριακοσίω ν του Λ εω ­ νίδα και των ηρώων του 1821 στην αιώ­ νια μάχη του φωτός ενα ντίον του σ κ ο ­ ταδισμού, του πολιτισμού ενα ντίο ν της βα ρβαρότητα ς, της κλασικής Ελλά δα ς ενα ντίον του αγροίκου Λάτιου. Γρ ήγο­ ρα όμως η ελλη νική προπαγάνδα έφθασε στην υπ ερβολή πλάθοντας ένα ν α­ ντίπαλο που αναμφ ισβήτητα διέπραττε έ γκλη μ α αλλά τα υτό χρ ο να ήταν ανίκα­ νος για π όλεμο, γελοίος, μ η δ ε ν ικ ή ς βού λησ ης, μειω μένης α ντοχής, δειλός, υποχω ρητικός, ηττοπ α θής, με ιδιαίτε­ ρη έφ εσ η στην παράδοση. Τις η μ έ ρ ε ς των μαχών στα βου νά της Π ίνδο υ ένας άλλος ιδιόμορφ ος πό­ λ εμ ο ς διεξαγόταν στα μετόπισθεν. Τα μέσα μαζικής ενη μ έρ ω σ η ς συναγωνίζο­ νταν ποιο θα στερεώ σει κα λύτερα τους παραπάνω χα ρα κτηρισμούς. Οι καυστι­ κές γελοιογρα φ ίες, τα σατυρικά τρα ­ γούδια, τα πύρινα άρθρα, οι σπαρταρι­ στές θ ε α τ ρ ικ έ ς επιθεω ρήσεις, οι υπο­ τιμητικοί υπαινιγμοί, τα ειρω νικά επ ίθε­ τα «π υρ ο βο λο ύσ α ν» κα θ η μ ερ ινά όχι μόνο τη ν η θ ική διάσταση αλλά και τη ν προσωπικότητα του ε χ θ ρ ο ύ . Οι πιο σ υ ν η θ ισ μ έν ε ς λέξεις για τη «Μ ά χη της Ελλά δα ς» στην ελλη νική βι­ βλιογραφία είναι θα ύ μα και έπος. Και εδώ παρουσιάζεται μια αντίφαση. Ποιο είναι το νόημα του θ α ύ μ α το ς ή το υ έ ­ πους της Α λβανίας ε φ ό σ ο ν οι Ε λ λ η ν ε ς

Ιταλικό ιππικό κατά τις πρώτες ημέρες της εισβολής, κατά τις οποίες οι αντίπαλοί

Ιταλός στρατιώτης νεκρός. Οπωσδήποτε δεν είναι εύκολο για έναν στρατό να διατηρήσει το η&ικό του όταν βλέπει μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να θάβονται τα ιδανικά του κάτω από σωρούς πτωμάτων.

μ α χητές νίκησα ν ένα ν ε ύ κ ο λ ο αντίπα­ λο του οποίου ακόμα και η οπλική, η α­ ρ ιθμ ητική υπ εροχή δ ιεδρα μά τισε ρόλο εντελώ ς επουσιώ δη; Ε κ ε ίν η η αισιόδο­ ξη υπ εραπ λούστευση επιβιώνει σ χ ε δ ό ν άθικτη ως σήμ ερ α στην ελλη νική κοινή γνώ μη, ακόμα και μέσα στα σχολικά ε γ ­ χειρίδια. Η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητώ ν σ ήμ ερ α πιστεύει ότι οι Ιταλοί το έβαζαν στα πόδια α κούγοντα ς και μόνο τη ν κρα υγή «α έρα » και ότι οι παππούδες το υ ς λίγο έλειψ ε να τους π ετάξουν στη θάλασσα.

Οι Ιταλοί λοιπόν π ολέμησα ν χωρίς ενθο υσ ια σ μ ό , χωρίς τη ν προοπτική της νίκης; Η απάντηση είναι α ρνητική. Για να κα τα ρρίψ ουμε α υτόν το ν μ ύ θ ο π ρ έ­ πει να ε ξετά σ ο υ μ ε π ροσεκτικά όλα τα γ εγο νό τα αρχίζοντας από τη θ έ σ η των αντιπάλων μας στον παγκόσμιο χάρτη το πρωί της 28ης Ο κτω βρίου 1940. Η φασιστική (από το 1922) Ιταλία εί­ χ ε συστηματοπ οιήσει και εμπ λουτίσει το ιδ εολο γικό περίγραμμα της αποικια­ κής πολιτικής που είχε ξ εκινή σ ει από τα τέλ η του π ερ α σ μένου αιώνα. Ο ιταλι­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο Μπενίτο Μουσολίνι κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο στρατόπεδο των περίφημων «Λύκων της Τοσκάνης», στο μέτωπο των επιχειρήσεων. Η παρουσία του στην πρώτη γραμμή προκάλεσε αληθινό ενθουσιασμό στις τάξεις των Ιταλών στρατιωτών.

Ο στρατηγός Βισκόντι Πράσκα στο μέτωπο των επιχειρήσεων. Στις 5 Ιουνίου 1940 ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων στην Αλβανία και υπό την ιδιότητα αυτή εκπόνησε το σχέδιο εισβολής στην Ελλάδα. Η διοίκηση τού αφαιρέθηκε στις 9 Νοεμβρίου 1940. Από τα απομνημονεύματά του με τίτλο «Εγώ εισέβαλα στην Ελλάδα» αντλούμε ενδιαφέρουσες απόψεις σχετικά μ ε το ηθικό του Ιταλικού Στρατού.

κός επ εκτατισμός του μεσ οπ ο λέμο υ σ τ η ρ ίχ θ η κ ε στον ιστορικό ρόλο της Ρώ μης στη Μ εσ ό γ ειο , στον δημογραφικό παράγοντα (ώστε να σταματήσει το κύμα της μετα νά σ τευσ ης προς τις Ηνω­ μ έ ν ε ς Π ολιτείες και να β ρ ο υ ν οι Ιταλοί δ ιέξ ο δ ο στις δ ικέ ς το υ ς αποικίες), στον ο ικο νο μ ικό παράγοντα, δ ηλα δ ή στην εκμ ετ ά λ λ ε υ σ η των πρώτων υλών της α­ ποικίας, στο ε θ ν ικ ό γό η τρο , που γ ρ ή γ ο ­ ρα έφ θ α σ ε στο αίσθημα της φ υλετική ς υπ εροχής. Η χώρα θ εω ρ είτο μεγάλη δύνα μη . Κα τείχε τη Λ ιβύη από το 1911, τα Δ ω δεκά νη σ α από το 1912, τη ν Α ιθ ιο ­ πία από το 1935 (που μαζί με τη Λ ιβύη, τη ν Ε ρ υ θ ρ α ία και τη Σομαλία σ υ γ κ ρ ο ­ το ύ σ α ν τη ν Africa Orientale Italiana), τη ν Α λβανία από το 1939, ενώ το κύ ρ ο ς του Ιταλικού Στρα το ύ είχε ε ν ισ χ υ θ ε ί από τη σ υ μ μ ε τ ο χή του στον ισπανικό εμφ ύλιο πόλεμο. Το ίδιο έτο ς (1939) υπέγραψε Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μετάλλιο που απεικονίζει την αλαζονεία και τον μεγαλοϊδεατισμό του ιταλικού φασιστικού κόμματος. Η Ελλάδα έχει « νιώσει» τα νύχια του ρωμαϊκού αετού και την κόψη του ξίφους των λεγεωνάριων. Η επιγραφή αναφέρει: «Θα τσακίσουμε τα πλευρά της Ελλάδας».

το «Σ ιδ η ρ ό Σύμ φ ω νο» με τη Γερμανία. Τον Ιού νιο του 1940 η Ιταλία θ ε ω ρ ή θ η ­ κε, τυπικά έστω, νικήτρια τη ς Γαλλίας, παρά τις τρ ο μ α κ τικ ές απώλειες που υ ­ πέστησαν οι ιταλικές δ υνά μεις στις Α λ ­ πεις. Την π ερ ίοδο Αυγούστου-Σεπτεμβρίου του 1940 οι Ιταλοί κα τέλα βα ν τη βρετα νική Σομαλία και το Τζιμπουτί και

απώθησαν τις α σ θενείς τό τε β ρ ετα ­ ν ικ ές δυνά μεις μέχρι το Σίντι- Μπαράνι της Αιγύπ του. Ο Ιταλικός Στρα τός, λοιπόν, δ ε ν εί­ χε δο κιμ ά σ ει καμιά σοβα ρή κρίση. Επι­ π λέον η συμμαχία με τη ν π α ντοδύναμη Γερμανία, που τη ν ίδια π ερ ίο δο είχε περάσει διά π υρός και σιδήρο υ ο λό κλη ρ η σ χ ε δ ό ν τη ν Ευρώ πη, είχε εξασφαλίσει σ τον Ιταλό στρατιώτη μεγάλη α υτοπ ε­ ποίθηση. Α υτή, σε σ υ νδ υ α σ μ ό με την καταλυτική προπαγάνδα που είχε υποστεί από τα μα θητικά το υ χρ όνια σχετι­ κά με τ η ν αναβίωση του ρω μαϊκού μ ε ­ γαλείου, είχε διαμορφώ σει υψ ηλό φ ρ ό ­ ν η μ α ενό ψ ει της εισ βολής στην Ελλά ­ δα. Εν α από τα πιο αποκαλυπτικά ν το ­ κ ο υ μ έ ν τ α σχετικά με τη ν π ολεμική διά­ θ ε σ η των Ιταλών είναι αναμφισβήτητα τα πρακτικά τη ς σ υνεδρία σ ης που έγινε στο Παλάτσο Β εν έτσ ια της Ρώμης. Ε λα β α ν μέρ ος, ε κτ ό ς από τον Μ ο υ σ ο ­ λίνι, ο υπ ουργός των Εξω τερικώ ν Τσιάνο, ο α ρχηγός του Γενικού Επ ιτελείου

Ο Ιωάννης Μεταξάς χαμογελαστός το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, επευφημούμενος από το πλήθος. Η πίστη των Ιταλών ότι δεν θα υπήρχε σύμπνοια μεταξύ του κυβερνήτη και του ελληνικού λαού, ως προς την απόκρουση της εισβολής, αποδείχθηκε λανθασμένη.

Επίθεση ελληνικού πεζικού. Οι λυσσαλέες έφοδοι των Ελλήνων πεζών, οι οποίοι δεν υπολόγιζαν τις απώλειες προκειμένου να επιτύχουν τον αντικειμενικό τους σκοπό, απαιτούσαν από τον εχθ ρό ατσάλινα νεύρα για την αναχαίτισή τους.

31

Το αμερικανικό περιοδικό “Life " φιλοξένησε στο εξώφυλλό του τον Μουσολίνι. Η Ιταλία κατά τις παραμονές του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου ήταν αποδεκτή από όλους ως μεγάλη δύναμη.

Ενόπλω ν Δ υνά μ εω ν Μ παντόλιο, ο υπαρχηγός του Γενικού Επ ιτελείου Σοντού, ο το π ο τη ρ ητής στην Αλβανία Τζακομόνι, ο υπαρχηγός του Στρα το ύ Ροάτα και ο διο ικητής των ενόπλω ν δ υ ­ νάμεω ν στην Α λβανία στρατηγός Βισ κό ντι Πράσκα. Σ ε μια ατμόσφαιρα γ ε ­ νικής ευφ ορία ς ο Μ ουσολίνι αποφάσι­ σε τη ν κή ρυξη π ολέμ ου κατά της Ελλά ­ δας. Οι π α ρευρισ κόμ ενοι, ε κτ ό ς από

το ν διατακτικό Μπαντόλιο, μίλησαν με τη βεβα ιότητα του ισ χυρού και του ανί­ κητου για τη σ χεδια ζόμενη επιχείρηση. Ο Τζακομόνι διαβεβαίω σε ότι το ψ υχι­ κό σ θ έ ν ο ς του ε λ λ η ν ικο ύ π λη θυσ μο ύ βρισκότα ν σε πολύ χαμηλό επίπεδο, αλ­ λά θα έπρεπε να π ερ ιμ έν ο υ ν πιθανώς κάποια αντίσταση λόγω του τορπιλλισμ ού της « Ε λ λ η ς » . Κατά το ν Πράσκα το η θ ικ ό των ιταλικών δυνά μεω ν σ την Α λ ­ βανία ήταν υψ ηλότα το και ο ε ν θ ο υ σ ια ­ σμός είχε φ θά σ ει στο αποκορύφω μα, ώστε η μονα δική απειθαρχία το υ ς προ­ ερ χό τα ν από τη ζωηρότητα και τη ν επι­ θυμ ία το υ ς να ρ ιχ θ ο ύ ν το γ ρ η γ ο ρ ό τε ρ ο στη μάχη. Εξάλλου, σύμφω να πάντα με το ν ίδιο, οι Ε λ λ η ν ε ς στρατιώ τες δ ε ν πα-

Το ελληνικό πυροβολικό δεν διακρινόταν τόσο για την πυκνότητα των βολών του, όσο για την εντυπωσιακή ευστοχία του, που προκαλούσε ένα διαρκές αίσθημα ανησυχίας στους Ιταλούς οπλίτες.

ρουσίαζαν π ολεμική διά θεσ η, δ ε ν δ ιέ ­ θ ε τ α ν άρματα μάχης, ο ύ τ ε αξιόμαχα α­ εροπλάνα. Επιπλέον η αριθμητική υπε­ ρο χή δικα ιολογούσ ε ως έναν βα θ μ ό τη ν ιταλική αισιοδοξία. Η αναλογία την π ερ ίοδο ε κ ε ίν η ήταν 70.000 Ιταλοί στρατιώτες, εκτ ό ς από τις ειδ ικές μ ο ­ νά δ ες και τα αλβανικά τάγματα, απένα­ ντι σε 30.000 Ε λ λ η ν ες . Μ προστά στην ιταλική αλαζονεία η Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ιταλοί αιχμάλωτοι. Ο μεγάλος αριθμός τους είναι περισσότερο αποτέλεσμα της θυελλώ δους ελληνικής αντεπίθεσης, της ιδιαίτερης καταπόνησής τους από την απροσδόκητη παράταση των επιχειρήσεων και των λαθών της ηγεσίας τους, παρά δειλίας.

ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η παρουσίαζε σ υ­ μπτώματα σ υ γ κ ρ ο τ η μ έ ν ο υ φ ό β ο υ και απαισιοδοξίας, αλλά τα υ τό χρ ο να και μια σ τα θ ερ ή απόφαση για αντίσταση α­ νεξάρτητα από τη ν προοπτική της νί­ κης. Το αίσθημα του δ έ ο υ ς απέναντι σ την «α υτοκρα τορία των οκτώ εκα το μ ­ μυρίω ν λογχώ ν» έχει αποτυπωθεί στα επιτελικά σχέδια του Γ Ε Σ , που συνισ τούσα ν τη ν εγκα τάλειψ η του κε ν τρ ι­ κού κ ο ρ μ ο ύ της Ηπείρου και αναδίπλω­ ση σε νοτιότερ η και ανατολική ασφ αλέ­ σ τερη γραμμή άμυνας. Η οδηγία δ ε ν ε ­ φ α ρ μ ό σ τη κε χάρη στην πρω τοβουλία του διοικητή της VIII Μ ερα ρχίας, υπο­ στράτηγου Χαράλαμπου Κα τσιμήτρου. Το πρωί της 28ης Ο κτω βρίου ο Ιταλι­ κός Στρα τός επ ιτέθ η κε στην Ελλά δα πιστεύοντας στη στρατιωτική του υπε­ ροχή και στα εύ θ ρ α υ σ τα (όπως θ α αποδ εικν υ ό τ α ν ) ιδεολογικά του οράματα. Μ έσ α σε τρεις η μ έ ρ ε ς οι ιταλικές φά­ λα γγες είχαν παραβιάσει σε όλο το μή­ κος το υ ς τα ελληνοα λβα νικά σ ύνορα α-

14 Μαρτίου 1941. Ο Μουσολίνι επιθεωρεί το επίλεκτο σώμα των μελανοχιτώνων συνοδευόμενος από τον στρατηγό Γκαλμπιάτι. Τραγική ειρωνεία αποτελούν οι τάφοι των Ιταλών στρατιωτών που διακρίνονται στο ύψωμα.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Στιγμιότυπο από την τελευταία ιταλική επίθεση (20 Μαρτίου 1941). Παρά τις γενναίες προσπάδειές τους οι Ιταλοί στρατιώτες δ εν κατάψεραν να διασπάσουν σε κανένα σημείο την ελληνική αμυντική γραμμή.

πωθώντας ία ελληνικά τμήμα τα προκάλυψ ης. Την 1η Ν ο ε μ β ρ ίο υ έλα βα ν επα­ φή με τη ν κύρια ελλη νική α μυντική γραμμή στον το μ έα του Καλπακίου. Πα­ ράλληλα στον το μ έα της Π ίνδου οι αλ­ πινιστές τη ς Μ ερα ρχία ς «Τζούλια» διείσ δυσ α ν μέσω των ορεινώ ν δ ια βά σε­ ων, απώθησαν τα ελαφ ρά ελληνικά τμήματα και μέχρ ι τις 3 Ν ο ε μ β ρ ίο υ κα­ τέλα βα ν το χωριό Β ω β ο ύσ α - 20 χιλιό­ μετρα βόρεια του Μ ετσόβου- απειλώ­ ντας να α π ο κό ψ ο υ ν τη ν ο δ ό ΙωάννιναΚαλαμπάκα. Τις η μ έ ρ ε ς ε κ ε ίν ε ς η π ολε­ μική διά θ εσ η των εισ βολέω ν ήταν ασυ­ γκρ ά τη τη . Από ιταλικές και ελ λ η ν ικές μ α ρτυρίες έχει καταγραφεί π λή θος πα­ ράτολμω ν ενερ γειώ ν που έ φ θ α να ν μ έ ­ χρι τη ν αυτοθυσία, ειδ ικ ό τερ α από του ς επ ίλεκτο υ ς αλπινιστές τη ς "Τζούλια". Το συμπέρασμα που α π ορρέει από αυτή τη ν πρώτη φάση των επ ιχειρήσε­ ων είναι ότι ο Ιταλός στρατιώτης δ ιέ θ ε ­ τε τα π ροσόντα ενό ς α ληθινού μαχητή. Ηταν ο ρ μητικό ς, το λ μ η ρ ό ς και ξεπερν ούσ ε με σχετική ευκολία τις αναμφι­ σ β ή τη τες δ υ σ κο λ ίες του δυσπ ρόσιτου ε δά φ ο υ ς της Ηπείρου. Ο Κα τσιμήτρος κα τέγραψ ε τη ν εμπειρία που απ οκόμι­ σε σχετικά με τη ν ποιότητα του ε ­ χ θ ρ ο ύ : «Το ιταλικό πεζικό υπό ικανή δι­ οίκηση π ο λέμ η σ ε καλά, ο δ ε Ιταλός στρατιώτης κατά τη ν άμυνα ιδίως και υπό καλή διοίκηση υπήρξε πολύ καλός μα χητής». Κατά τις πρώτες 10 η μ έ ρ ε ς του Ν ο ­ εμ β ρ ίο υ η κατάσταση άλλαξε δραμα τι­ κά και η ο ρ μ η τικό τη τα του Ιταλικού Στρα το ύ εξα νεμίσ τη κε. Κ υ ρ ιό τερ ο ι πα­ ρά γο ντες γι' αυτή τη θεα μ α τική αλλαγή ήταν τα λάθη της ιταλικής στρατιωτι­ κής ηγεσίας, η μη ε κ μ ετ ά λ λ ευ σ η της α­ διαφ ιλονίκητης α εροπ ορικής υ π ερο ­ χ ή ς των Ιταλών, η έ μ φ υ τη αισιοδοξία του Ελ λ η ν α στρατιώτη, η π ροσεκτική πολεμική προετοιμασία στην οποία εί­ χ ε ε π ιδ ο θ ε ίη ελληνική κ υ β έ ρ ν η σ η , η έ ­ γκα ιρη επιστράτευση, η καλή εκπαί­ δ ευ σ η των στρατιωτών, η δ ημ ιουργία ι­ κανών στελεχώ ν από το ν ομα δά ρ χη ως το ν διοικητή μεραρχίας, που διακρίνονταν για τη λήψη ο ρθώ ν αποφάσεων και τη ν ταχύτατη ε κτ έλ ε σ ή τους, η βιο­ λογική υπ ερ ο χή των σ κληροτρά χηλ ω ν ορεσίβιω ν και αγροτικώ ν π ληθυσμώ ν (ι­ διαίτερα των Ηπειρωτών, των Μ ακεδόνων, των Θ εσσαλώ ν και των Στερ εο ελλαδιτών), η πολυτιμότατη β ο ή θ εια που π ρ ο σ έφ ερ α ν οι άμαχοι κάτοικοι της σ υ ­ νορια κής ζώνης (παρά τη σιγουριά της

ιταλικής ηγεσίας ότι θ α έ μ ε ν α ν παγερά αδιά φ οροι στην εισ βολή) και οι δ υ σ μ ε ­ νέσ τα τες κλιμα τολογικές σ υ ν θ ή κ ε ς , οι οποίες σε τέτοιες περιπτώσεις είναι π ερ ισ σ ότερο ανασταλτικές για το ν επι­ τ ιθ έ μ ε ν ο (η ελλη νική βιβλιογραφία έχει δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ε ι ένα τέτοιο πλέγμα μ ύ­ θ ο υ γύρω από το θ έ μ α των κλιματολογικώ ν σ υνθη κώ ν, ώστε κάποιος φ θάνει στο σημ είο να πιστεύει ότι οι Ε λ λ η ν ε ς στρατιώ τες αντιμετώπιζαν μια πρωτο­ φ ανή συνω μοσία των στοιχείω ν της φ ύ ­ σης ενα ντίον τους, ενώ οι Ιταλοί τη ν ί­ δια στιγμή π ολεμ ούσ α ν υπό σ υ ν θ ή κ ε ς καλοκαιρίας !). Από τις 14 Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1940, ημ έρα έναρξης της ελ λ η ν ική ς αντεπ ίθεσης, οι όρ οι άλλαξαν θεαματικά. Ο ε χ θ ρ ό ς υπέστη τρ ο μ α κτικές ή τ τε ς και αναγκά­ σ τ η κε να υποχω ρήσει μέσα στο αλβανι­ κό έδα φ ο ς, όχι πάντα με πλήρη τάξη. Τα ιταλικά στρατιωτικά έγγραφ α ε κε ίν η ς της π ερ ιό δο υ ανα φέροντα ι κατά κύριο λόγο στα αυστηρότατα μέτρα που λαμβά νοντα ν σε περιπτώσεις α δικαιολόγη­ της εγκα τά λειψ ης θ έσ εω ν, δείγμα ότι η κατάσταση είχε ξεφ ύγει από τα χέρια της ιταλικής στρατιω τικής ηγεσίας. Την ίδια χ ρ ο ν ικ ή στιγμή κα ταγράφηκαν και οι πρώτες εκκλή σ εις για γερμ α νική βοήθεια . Ο στρατηγός Β ισ κ ό ντ ι Πράσκα στα α π ομνημονεύμ α τά το υ με τίτλο «Εγώ ε ­ π ιτέθηκα στην Ελλά δα », βλέπ οντας τα γεγονότα ψ υ χρα ιμ ότερα και λησ μονώ ­ ντας τις παλαιές του δηλώ σεις περί μειω μ ένης μα χητικής διά θ εσ η ς των Ελλήνω ν, σ υγκρίνει με α ρκετή σαφή­ νεια το η θ ικ ό των δ ύ ο αντιπάλων: «Αναφ ε ρ ό μ ε ν ο ς στο η θ ικό των σ τρα τευμ ά ­ των μας θα υποστήριζα ότι αυτό βρ ι­ σ κό τα ν σε υψ ηλότα το βα θμό. Αυτή η πεποίθησή μου ανταπ οκρινότα ν στην αλήθεια, ειδικώς για τα στρατεύματα που από καιρό έ δ ρ ε υ α ν σ την Α λβα ­ νία.... Ο ιταλικός λα ός για πολλά χρόνια

ένιω θε πάντα ενω μ ένο ς και ομόψ υχος, χωρίς α ντιρρήσεις, στην ιδέα της απε­ λ ε υ θ έ ρ ω σ η ς του Τ ρέντο και της Τ ερ γέ­ στης. Οι στρατιώ τες μας στην Α λβανία ήταν τα παιδιά και τα ορφ ανά του π ο λέ­ μου το ν οποίο είχαν διεξαγάγει οι πατέ­ ρες το υ ς για τη ν α π ελ ευ θέρω σ η αυτών των δ ύ ο πόλεων. Η εξύψω ση του μα χη­ τικού π νεύματος των στρατευμάτω ν μας... ήταν κ α θ ή κ ο ν μου... Η η θ ική προπ α ρα σκευή των μαχητώ ν είναι μια από τις απ οστολές των διοικητών... Τα στρα­ τεύμ α τα οδ η γο ύ ντα ι στη μάχη με τον ρ υ θ μ ό εν ό ς π ολεμ ικού εμ β α τη ρίου και όχι υπό τον ήχο μιας π ένθ ιμ η ς μουσι­ κής. Βεβαίω ς η αποστολή εξύψω σης του η θ ικ ο ύ των Ελλήνω ν στην π ρ ο κει­ μ έν η περίπτωση ήτα ν πιο ε ύ κ ο λ η από τη δική μας. Ε μ ε ίς π ο λεμ ο ύσ α μ ε για εναν πολιτικό σκοπό, όχι κα τα νοητό και α π οδεκτό από ό λο υ ς και ειδικώς επει­ δή π α ρα κινούμεθα από το αίσθημα του κα θ ή κο ν το ς . Οι αντίπαλοί μας μάχο­ ντα ν υπέρ πατρίδος, έχοντα ς το υπ έρ­ τατο, αλλά και το π λέον απλό κ α θ ή κο ν που μπ ορεί να α να τεθεί σε έναν στρα­ τιώτη, κ α θ ή κ ο ν αδια μφ ισβήτητο ακόμα και για το υ ς μ ετ ρ ιό τ ερ ο υ ς μα χητές». Τ η ν ίδια π ερίοδο οι Ε λ λ η ν ε ς στρα­ τιώτες με θ υ ελ λ ώ δ η ο ρ μ ή προχώ ρησαν σε δ ια δ οχικές καταλήψεις πόλεω ν της Βό ρ ε ια ς Ηπείρου. Και όμω ς ο ε χ θ ρ ό ς απ έφυγε τη διάλυση. Ο Ιταλός στρατιώ­ της π α ρα κινημένος από το ένστικτο της επιβίωσης και τη ν αίσθηση το υ κα­ θ ή κ ο ν τ ο ς και όχι π λέον από τη ν ο υ τ ο ­ πική ιδέα της επανασύστασης της Ρω­ μαϊκής Α υτοκρα τορ ία ς συνέχισ ε το ν α­ γώνα και δ ε ν π α ρέδιδε εύ κο λ α θέσειςκλειδιά, όπως θ ρ ια μ β ο λ ο γ ο ύ σ ε η ε λ λ η ­ νική προπαγάνδα. Επιπλέον η ελληνική στρατιωτική ηγεσία δ ε ν εκμ ετα λλ εύθ η κε γρήγορα τα κενά από τ η ν υποχώ ρη­ ση του ε χ θ ρ ο ύ , ο ύ τ ε κα τά φ ερε να του απ οκόψ ει τις θαλάσσιες ή τις χερσ αίες α ρτηρίες α νεφ οδια σ μού. Γεγονός είναι Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

33 ■■■

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΙΤΑΛΟΙ

ΕΛΛΗΝΕΣ

13.755

13.325

Τραυματίες

50. 874

42.485

Αγνοούμενοι

25.067 (οι περισσότεροι φονεύθηκαν κατά τις μάχες)

1.237

Κρυοπαγημένοι

12.368

25.000 περίπου

Αιχμάλωτοι

23.000 (σύμφωνα με ελληνική πηγή)

2.392

Νεκροί

Μια σπάνια φωτογραφία στην οποία παρουσιάζονται Ελληνες στρατιώτες αιχμάλωτοι. Προέρχονται από κάποια συνοριακά τμήματα που αιφνιδιάστηκαν κατά τις πρώτες ώρες της ιταλικής εισβολής.

πως εκτό ς από το ν μεγάλο α ριθμό Ιτα­ λών αιχμαλώτων κά θ ε σπιθαμή κ ε ρ δ ι­ σ μ ένο υ εδ ά φ ο υ ς πληρω νόταν ακριβά με ελ λ η ν ικό αίμα. Η ανταπόκριση του δ ημοσ ιογρά φ ου Θ ε ο φ ύ λ α κ το υ Παπακωνσταντίνου από το μέτωπο (Φ ε β ρ ο υ ά ρ ιο ς 1941) αποτελεί ίσως τη ν πιο α υ θ εν τ ική μαρτυρία για τη μα χητικότητα του Ιταλού στρα­ τιώτη: «Θ α ήταν ψέμα και ασέβεια προς τα χαλύβδινα τέκνα του ελ λ η ν ικο ύ λα­ ού, που μάχονται εδώ επάνω, ο ισχυρι­ σμός ότι αντιμετωπίζουν έναν άμαχο ε ­ χ θ ρ ό . Επεισόδια, βέβαια, που μα ρτυ­ ρ ο ύ ν δειλία και φ υγομαχία του ε χ θ ρ ο ύ δ ε ν λείπουν. Αλλά είναι απλά επεισόδια. Κά θ ε νίκη μας ως τώρα υπήρξε καρπός υπεράνθρω που μ ό χ θ ο υ » . Α να φ ορές π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν ε ς από τα Τί­ ρανα επισήμαιναν ότι σι στρατιώ τες εί­ χαν π ρ ο σ β λη θ εί από μια μορφ ή μελαγχολικής μοιρολατρίας, που διογκω νό­ ταν ό σο πλησίαζαν στην πρώτη γραμμή. Η τρα χύ τητα του φ υσ ικού π εριβάλλο­ ντος, οι χ ειμ ερ ιν ές καταθλιπτικές σ υ ν ­ θ ή κ ε ς , η ασταμάτητη β ρο χή, τα απρο­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

σπέλαστα φυσικά εμπόδια, είτε επρόκειτο για αδιά βα τους ο ρ ειν ο ύ ς ό γκο υ ς, είτε για ξεχειλισμένα ποτάμια, η λάσπη που κάλυπτε τα πάντα και κα θισ τούσ ε εξαιρετικά επίπονη τη ν κίνηση α νθρ ώ ­ πων, ζώων και οχημάτω ν, τα ανύπαρκτα κα τοικημ ένα κέντρ α και ο πρω τόγονος π λη θ υσ μ ό ς της Αλβανίας, η τρ ο μ α κτι­ κή ευστοχία του ελ λ η ν ικο ύ π υρ ο β ο λι­ κού που έπ ληττε με ακρίβεια τις ε χ θ ρ ι­ κές θ έσ εις , ήταν οι κύριοι λόγοι της οικτρής ψ υχικής κατάστασης του Ιταλού στρατιώτη. Απέναντι στον τελευτα ίο σ τεκό τα ν ένας φ ανατισμένος αντίπα­ λος που είχε ταυτίσει το θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό συνα ίσθημα με το ε θ ν ικό , κάτι αδια­ νόητο για το ν Ευρω παίο στρατιώτη του Β 1 Π α γκοσμίου Π ο λέμ ο υ. Για το ν Ε λ λ η ­ να η Ο ρ θ ο δοξία -Εκκλησ ία και η Πατρίδα -Εθνος είναι έννοιες αδιαχώριστες. Η ταύτιση αυτή το ν ο δ η γ ο ύ σ ε σε λυ σ ­ σα λέες επ ιθέσ εις ενα ντίον του ε χ θ ρ ο ύ χωρίς δισταγμούς. Ο Ιταλικός Στρα τό ς λοιπόν π α ρου­ σιαζόταν κα τα π ονημένος, έχοντα ς α­ ντικαταστήσει το ν ε νθ ο υ σ ια σ μ ό των

πρώτων η μ ερ ώ ν με μια θεα μ α τική πτώ­ ση του η θ ικ ο ύ του, συνέπεια των α λλε­ πάλληλων ηττώ ν που υπέστη. Παρόλα αυτά δ ε ν δια λ ύ θ η κε και οργάνω σε μια γραμμή άμυνας τη ν οποία ουσιαστικά δ ιετή ρ η σ ε, έστω και με μεγά λες απώ­ λειες, από τα μέσα Ιανουαρίου ως τα τέλη Απριλίου 1941. Οι σ υ ν θ ή κ ε ς για το ν Ιταλικό Στρα τό βελτιώ θηκα ν κατά τις τελ ευ τ α ίες ε ­ β δ ο μ ά δ ε ς του Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ με τη ν ά­ φιξη νέω ν τμημάτω ν πεζικού και π υρο­ βολικού , με τη δραστηριοπ οίηση της Α ­ εροπ ορία ς και με τη ν α ρτιότερη οργά­ νωση της επ ιμελητείας. Τ ην π ερ ίο δο ε ­ κείνη σε αναφορά του από τα Τίρανα ο επόπτης του φασιστικού κόμ μα τος της Αλβανίας, Π ιέρο Παρίνι, επισήμανε τη ν υψ ηλή αίσθηση κα θ ή κ ο ν τ ο ς του Ιτα­ λού στρατιώτη και τη ν έ ν τ ο ν η επιθυμία του να ε κ δ ικ η θ ε ί για τις α π ροσ δό κη τες ήττες του. Η κομμα τική του θ έ σ η ο ­ πω σδήποτε τού επ έβα λλε να κα τα θέτει αισιόδοξες ανα φ ορές . Ω σ τόσ ο δ ε ν α­ π έκρυπ τε τις απώλειες, που τις χαρα­ κτήριζε σ υνεχείς και δυσβά στα κτες, και τη ν κα ρ τερ ικότητα με τη ν οποία τις υ π έμενα ν οι σ τρ α τευμ ένο ι συμπατριώ­ τες του. Επίσης η ελληνική αλλά και η ιταλι­ κή άποψη ότι η ήττα των Ιταλών στην Αλβανία ήταν η αιτία να κλονιστεί η ε ­ μπ ιστοσύνη του ιταλικού λαού στο φα­ σιστικό καθεστώ ς ισχύει μόνο κατά ένα μέρος. Το εκσ τρα τευ τικό σώμα στην Αλβανία, εκτό ς από κάποια μεμ ο νω μ έ­ να περιστατικά απειθαρχίας και η θ ε λ η ­ μ έν η ς παράδοσης σε ε λ λη νικές μονά­ δ ες δ ε ν ενα ντιώ θηκε στην κυ β έ ρ νη σ ή του. Αντίθετα μια ξαφνική επίσκεψη του Μ ουσολίνι στην Αλβανία (2 Μ αρτί­ ου 1941) έκα νε τους ιθ ύ νο ν τες της ιτα­ λικής ηγεσίας να δοκιμ ά σ ουν κάποια έκπληξη. Τον δικτάτορα σ υ ν ό δ ε υ ε ο αρ­ χη γό ς της Ιταλικής Αεροπ ορίας, Φραν τσ έσ κο Πρίκολο. Σκοπ ός του Ν τούτσε ήταν να διαπιστώσει προσωπικά το η θ ι­ κό των στρατιωτών. Π ερ ίμ εν ε να συνα­ ντήσ ει ακόμα και δ υσ ά ρεσ τες εκδη λώ ­ σεις προς το πρόσωπό του ή, στην κα­ λύτερη περίπτωση, μια παγερή αδιαφο­ ρία. Επ ισ κέ φ θ η κε γρήγορα και εντελώ ς απροειδοποίητα τα στρατόπ εδα με σ κο ­ πό να αποφύγει κα τ ε υ θ υ ν ό μ εν ε ς ε κ δ η ­ λώσεις υπ οδοχής. Στη διήγησ ή του ο Πρίκολο, χωρίς να αποσιωπά κάποιες μεμ ονω μ ένες αντιδράσεις, δ ε ν κρ ύβ ει τη μεγάλη του έκπληξη από τη ν α υ θ ό ρ ­ μητη αποθεω τική υπ οδοχή που επεφύλαξε το σ ύνολο του Ιταλικού Στρα τού στον α ρχηγό του. « Δ ε ν περίμενα β έ ­ βαια να υ π ο δ ε χ θ ο ύ ν το ν α ρχηγό της κ υ β έ ρ ν η σ η ς με έ κδ η λ η ε χ θ ρ ό τ η τ α ή προπηλακισμούς, αν και θ α ήταν πλή­ ρως δικα ιολογημένοι αν το έπρατταν, περίμενα όμως τουλάχισ τον ε κ μέρ ο υς το υ ς μια ψ υχρότητα ή εκείν η τη φ ο β ε ­ ρή απαθή αδιαφορία που είναι πιο ε ύ ­ γλωττη από οποιαδήποτε απ οδοκιμα­

σία. Αντίθετα μου φ ά νηκα ν να τρ έχ ο υ ν για να χ ε ιρ ο κρ ο τ ή σ ο υ ν και να φ έ ρ ο υ ν ε ν θριάμβω το ν Α ρ χ η γό Νικητή, σαν να τους είχε ο δ η γ ή σ ει στις πιο λαμπρές στρατιωτικές δόξες.... Η ενθο υσ ιώ δ η ς επιδοκιμασία το υ ς δ ε ν ήταν ίσως παρά η έκφ ρα σ η της απεριόριστης εμπιστο­ σ ύνης στην παρέμβασή του και της λα νθά νουσας αδημονίας για μια ρ ε ­ βάνς που θ α τους λύτρω νε από το άλ­ γος, από τις ταπεινώσεις, από τη ν τ ρ ο ­ πή της ήττας.... Εφ θ α σ α ν μάλιστα στο σημείο οι στρατιώτες να φωνάζουν στον Μ ουσολίνι: Θ έ λ ο υ μ ε επίθεση! Δώ­ στε μας τη διαταγή» (βλέπ ε βιβλιογρα­ φία αρ. 7). Τον Μάρτιο του 1941 ο Ιταλικός Στρα τός ήταν έτοιμος να επανακτήσει τη χα μ ένη του επιθετικότητα. Είχε φθάσει η ώρα της π ερίφ ημης «Εα ριν ή ς επί­ θ ε σ η ς ». Το η θ ικ ό είχε αναπτερω θεί λόγω της τεράστιας κινητοπ οίησης του ι­ ταλικού λαού σε μια προσπάθεια να στηρίξει τα σ τρ α τευμ ένα του παιδιά, της παρουσίας του Μ ουσολίνι στο μ έ ­ τωπο, της συντριπτικής υπ εροχής σε στρατιωτικό υλικό και της εξαιρετικά οργα νω μένης προετοιμασίας της επί­ θεσ η ς . Παρόλα αυτά οι Ιταλοί δ ε ν πλη­ σίασαν ο ύ τ ε στο ελάχιστο το ν αντικει­ μενικό τους σκοπό, δηλα δή «να σπά­ σ ουν επιτέλους τα πλευρά των Ε λ λ ή ­ νων». Ο διοικητής του IV Σώματος Στρα τού, στρατηγός Καμίλο Μ ερκάλι, κα τέληξε στην ο δ υ ν η ρ ή σκέψ η ότι οι στρατιώτες το υ σ τερ ο ύ ντ ο ψ υχικής τόλμης. Ο λό κλ ηρα τάγματα πα ρέμενα ν κα θηλω μένα επί ο λ ό κλ η ρ ες ώ ρες υπό το φ ονικότα το πυρ του ελληνικού πυ­ ρο βο λικο ύ, διστάζοντας να διασχίσουν επ ιτιθέμενα μ ερ ικές δ εκ ά δ ε ς μόνο μ έ ­ τρα. Στη στρατιωτική σύσ κεψ η της 20ής Μαρτίου 1941 ο Μ ουσολίνι μάταια προ­ σπ αθούσε να λάβει απαντήσεις στα α­ γωνιώδη ερω τήματά του από τους στρατηγούς του: «Η επιθετική ενέργεια της 9ης Μ αρτίου ήταν για μένα έκπ λη­ ξη. Δ ε ν είχα ψ ευδα ισ θήσ εις ότι θα φ θά ­ ναμε σε στρατηγικής φ ύσης επιτυχίες, δ εν απέκλεια όμως μια ικανοποιητική τα κτικού π ερ ιεχο μένο υ επιτυχία... Πώς σ υνέβη και οι μερα ρχίες είχαν ένα τόσο π ενιχρό διεισ δυτικό αποτέλεσμα; Αυτό το π ρόβλημα πρέπει να το εξετά σ ετε ε ­ σείς. Τι έγινε πραγματικά; Αποκλείω πι­ θα ν ή καθίζηση του η θ ικο ύ. Είδα μεγά­ λο αριθμό δυνά μεω ν του πεζικού εν κι­ νήσει, είδα μερα ρχίες που βάδιζαν προς τη ν πρώτη γραμμή άριστα. Κάτι ε ­ πομένως σ υνέβη που εσείς οι τεχνικοί ο φ είλετε να το εξακριβώ σετε» (βλέπε βιβλιογραφία αρ. 7). Οι παρατηρήσεις του Μ ουσολίνι ήταν σωστές. Πράγματι ο Ιταλός οπλίτης βάδισε στη μάχη με θ ά ρ ρ ο ς και αποφασιστικότητα. Α δ υ ν α ­ τώντας όμως να κάμψει το πείσμα και τη μα χητικότητα των Ελλήνω ν στρατιω­ τών περιέπεσε πάλι σε μια νοσηρή κα­ τάσταση μοιρολατρίας. Η νέα δήλωση

του Μ ουσολίνι ότι το η θ ικό των Ε λ λ ή ­ νων κινείται βαθμιαία, αλλά σε αργούς ρ υ θ μ ο ύ ς , προς μια πτώση, δ ε ν επαλη­ θ ε ύ τ η κ ε . Συγκεντρ ώ νο ντα ς τα τ ε λ ε υ ­ ταία υπολείμματα το υ η θ ικο ύ του και πολεμώ ντας πλέον για να περισώσει τη στρατιωτική του τιμή, ο Ιταλός στρατιώ­ της ενεπλάκη σε έναν ν έο γ ύ ρ ο φ ο ν ικ ό ­ τατων σ υγκρ ο ύσ εω ν που δ ε ν του επέ­ φ ερα ν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ελληνικές μονά δες επιτύγχαναν νίκες έναντι ιτα­ λικών τη στιγμή που ο αντιστράτηγος Τσολάκογλου είχε συνυπ ογράψ ει το πρω τόκολλο σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η ς του Ε λ ­ λ η νικού Στρα τού με το ν Γερμανό στρα­ τηγό Ντήτριχ. Σχετικά με το ευα ίσ θητο θ έ μ α του η θ ικο ύ το ιταλικό Γενικό Επ ιτελείο κα­ τ έ θ ε σ ε τη ν άποψή του, που διακρίνεται για τη ν α ντικειμενικότητά της: «Καθώ ς σιγά- σιγά απ ομακρύνονταν οι βολές του π υροβ ολικού μας και άρχιζε η απά­ ντηση του ε χ θ ρ ικ ο ύ πυρός, το πεζικό α­ ντί να αναπτύσσεται, να προχωρεί, να εκμ ετα λλ εύετα ι όλες τις δ υνα τότητες των όπλων του, μαζευόταν στον εαυτό του και υφίστατο μια πάρα πολύ επικίν­ δ υ ν η ψύχωση, δηλα δή τη νοοτροπία του μοιραίου, της αδυναμίας, της συλ­ λογικής εγκα ρτέρ η σ η ς . Από τη ν άλλη πλευρά ο Ελληνα ς στρατιώτης, επιθετι­ κός, το λ μ η ρ ός , επίμονος, δυνατός, με τη δική του ιδεολογία, όχι βέβαια πιο πλούσιος σε μέσα από εμάς, επ ιβλήθ η­ κε πολύ γρήγορα στην εκτίμησή μας, ε ­ κτίμηση που μ ερικές φ ορές, δυστυχώς, γινόταν και φ ό β ο ς » (βλέπ ε βιβλιογρα­ φία αρ. 7). Σ τη ν Ιστορία είναι γνω στό ότι η αξία του η ττη μ έν ο υ είναι εκείν η που δίνει δόξα στον νικητή. Για ό σ ο υς α μφ ισβη­ το ύ ν τη μα χητικότητα του Ιταλικού Στρα τού (οι οποίοι ακόμα και σήμερα που έχει ο λο κλη ρ ω θ εί σ χ ε δ ό ν η διεξο­ δική ανάλυση των ιταλικών και των ε λ ­ ληνικώ ν πηγών οι οποίες αναφέρονται στο σ υ γ κ ε κρ ιμ έ ν ο θ έ μ α - είναι πάρα πολλοί) π α ρα θέτουμ ε τις απώλειες των δ ύ ο αντιπάλων σύμφωνα με τη ν «Επ ίτο­ μη ιστορία του ελληνοϊταλικού και ελλ η νο γερ μ α νικο ύ π ολέμου 1940-1941». Τα στοιχεία α π οδεικνύο υν ότι η ε λ ­ ληνική νίκη υπήρξε απ οτέλεσμα υπε­ ράνθρω πης προσπάθειας και πραγματο π ο ιή θ η κε αφού κα τα βλή θ η κε βα ρύ­ τατο κόσ τος σε αίμα. Αναγνωρίζοντας τη μαχητική αξία του Ιταλού στρατιώτη ουσιαστικά τιμούμε τους Ε λ λ η ν ε ς πο­ λεμισ τές που στα παγωμένα βουνά της Π ίνδου ζέσταναν τη ν ελπίδα της (σ χε­ δ ό ν ολοκληρω τικά υπ οτα γμ ένης) Ε υ ­ ρώπης για επικράτηση επί του πανίσχυ­ ρου Αξονα. Θα ήταν ω φέλιμο κά θ ε φ ο ­ ρά που ανα φ ερόμαστε στα γεγονότα ε ­ κείνη ς της έν δ ο ξ η ς π εριόδου της ε λ λ η ­ νικής ιστορίας να επ α να φ έρουμε στη μ νήμ η μας τα λόγια του παλαιού μας ε ­ χ θ ρ ο ύ , στρατηγού Βισ κόντι Πράσκα:

«Οπως είπε και ο ποιητής: νικώντας χω­ ρίς να δια κινδυνεύσεις, θ ρ ια μ β εύ εις χωρίς δόξα».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ε Υ Ρ Ε Τ Η Ρ ΙΟ Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Ω Ν ΓΕ ΓΟ Ν Ο Τ Ω Ν ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα, 1989. (2) ΕΠ ΙΤΟ Μ Η ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛ Λ Η Ν Ο ΪΤΑ Λ ΙΚ Ο Υ ΚΑ Ι Ε Λ Λ Η Ν Ο Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ 1940-1941, ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα, 1985. (3) ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ ΝΟ ΥΣ, Εκδοτική Α.Ε., Αθήνα, 1979. (4) Αγγέλου Τερζάκη: ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Η ΕΠ Ο Π Ο ΙΙΑ 1940-1941. (5) ΤΟ ΕΠ Ο Σ ΤΟΥ '40, 50 Χ Ρ Ο Ν ΙΑ (1940-1990), ειδικό τεύχος της "Στρατιωτικής Επιθεώ ρησης", εκδ. ΓΕ Σ . (6) Αλέξανδρου I. Δεσποτόπουλου: Η Σ Υ Μ Β Ο Λ Η ΤΗΣ Ε Λ Λ Α Δ Ο Σ ΣΤΗ Ν Ε Κ Β Α Σ Η ΤΩΝ ΔΥΟ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΩ Ν Π Ο ΛΕΜ Ω Ν , Εκδοτική Α.Ε., Αθήνα, 1992. (7) Ζαχαρία Ν. Τσιρπανλή: ΤΑ Η Θ ΙΚ Α ΕΦ Ο Δ ΙΑ ΤΟΥ ΕΛ Λ Η Ν Α Κ Α Ι ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Π Ο Λ ΕΜ Ο ΤΟΥ 1940-41, Ανάτυπο από το «Δωδώνη», τόμος ΙΘ, τεύχος 1 (1990), επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. (8) Ζαχαρία Ν. Τσιρπανλή: Π Ω Σ ΕΙΔ Α Ν ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΤΟΝ Π Ο Λ ΕΜ Ο ΤΟΥ 1940-41, λόγος πανηγυρικός εκφωνηθείς την 28ην Οκτωβρίου 1973 εις την αίθουσαν τελετών υπό του καθηγητού της Ιστορίας Μέσων και Νεωτέρων Χρόνων Ζαχαρία Ν. Τσιρπανλή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 1974. (9) Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου: Η Μ Α ΧΗ ΤΗΣ ΕΛ Λ Α Δ Ο Σ 1940-41, Οργανισμός Εκδόσεω ν «K a b an a s Hellas», Αθήναι, 1971. (10)Χαράλαμπου Κατσιμήτρου: Η Η Π Ε ΙΡ Ο Σ Π ΡΟ Μ Α ΧΟ ΥΣΑ . Η Δ Ρ Α Σ ΙΣ ΤΗΣ VIII Μ Ε Ρ Α Ρ Χ ΙΑ Σ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Π Ο Λ Ε Μ Ο Ν 1940-1941, Αθήναι, 1954. (11)Σ. Πολενάκη: 1940-1941, Εκδόσεις Πολεμικού Μ ουσείου, Αθήνα, 1981. (12) 28 Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Υ 1940, SCRIPTA ΜΑΝΕΝΤ, εφημ. "Ελευθεροτυπία", "Ιστορικά", 26 Οκτωβρίου 2000. (13) ΤΟ ΤΕΛΟ Σ Μ ΙΑ Σ ΕΠ Ο Π Ο ΙΙΑ Σ , Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ Σ 1941, ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήναι, 1959. (14) ΕΛ Λ Α Δ Α 20ός ΑΙΩ Ν ΑΣ, ΟΙ ΕΛ Λ Η Ν Ο Π Α Λ ΙΚ Ε Σ Σ Χ Ε Σ Ε ΙΣ Μ Ε Χ Ρ Ι ΤΟΝ Β ' Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Π Ο ΛΕΜ Ο , εφημ. "Απογευματινή". (15) Em anuele Grazzi: IL P R IN C IPIO DELLA F IN E (U IM P R E SA DI GREC IA ), Faro, Roma, 1945. (16) F ra n cesco Pricolo: IGNAVIA CONTRO E R O IS M O (L : AVVENTURA ITALO- GRECA, O TT O BR E 1940-A P R IL E 1941), Ruffolo, Roma, 1946. (17) V isco n tiP ra sc a : 10 HO A G G RED ITO LA GRECIA, Rizzoli, Milano, 1946. (18) Μάριο Τσέρβι: Ο ΕΛ Λ Η Ν Ο ΪΤΑ Λ ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ (μτφ. Γεωργίου Μπόλα), Εκδόσεις Alvin Redm an Hellas, Αθήνα, 1967. (19) Rex True: M U SSO LIN I SO LD IE R S, Airlife Publishing, Wales, 1995. (20) Αρχείο Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης: ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΟΥ '40. (21) Προσωπικό αρχείο.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Η Α Ν Ο Δ Ο Σ ΤΟΥ

ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β'

ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΩΣ ΤΟ 346 π.Χ. ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 4ου π.Χ. ΑΙΩ Ν Α 0 ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ. Μ ΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟ Σ Φιλόλογος (ΜΑ, University College, London)

ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΜ ΕΛΛΕ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ, ΚΑΘΩΣ 01 ΡΑΓΔΑΙΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΣΗ Μ ΕΙΩ Θ ΗΚΑΝ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΥΣ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜ Ο ΣΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΥΡΙΟΥΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥΣ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΗΤΑΝ ΑΝΑΜ Φ ΙΒΟ ΛΑ 0 ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β ’, 0 ΑΝΘ ΡΩ ΠΟ Σ ΠΟΥ ΕΒΓΑΛΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΗΘΑΡΓΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ Μ ΑΚΕΔΟ Ν ΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΣΟ ΚΡΑΤΑΙΑ ΩΣΤΕ 01 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΝΑ ΜΗ ΜΠΟΡΟΥΝ ΠΑΡΑ ΝΑ ΥΠΟΚΛΙΘΘΥΝ ΜΠΡΟΣΤΑ ΤΗΣ. 0 ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΔΙΚΑ ΚΑΙ, ΑΞΙΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΠΛΩ ΜΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΤΑΛΕΝΤΟ

36

ΚΑΙ ΤΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΦΥΙΑ, Δ Ε Ν ΑΡΓΗΣΕ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΑΠΟ ΑΙΣΘΗΤΗ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ. ΜΗ ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΤΙΠΟΤΑ ΣΤΗΝ ΤΥΧΗ 0 Μ ΑΚΕΔΟ Ν ΑΣ ΒΑΣΙΛ ΙΑ Σ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΧΕΙ Β Α ΣΙΜ Ε Σ ΕΛΠΙΔΕΣ ΟΤΙ Η ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ ΤΟΥ - Η ΣΥΝΕΝΩ ΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ Τ Ο Υ -Η Τ Α Ν ΕΦΙΚΤΗ.

Σημερινή άποψη του λόφου της Ολύν&ου. Το 348 π.Χ. ο Φίλιππος ισοπέδωσε αυτήν την άλλοτε ακμάζουσα και εύρωστη πόλη, μη αφήνοντας στους Αθηναίους κανένα περιθώριο να τη βοηθήσουν.

"Να θεω ρείς ότι τότε θα έχεις δόξα ασύγκριτη και αντάξια των κατορθωμά­ των σου, όταν αναγκάσεις τους βαρβά­ ρους να είναι δούλοι...και τον μεγάλο βασιλιά να πράττει ό,τι εσύ τον διατά­ ζε ις... τότε τίποτα δεν θα απομένει πια παρά να γίνεις θεός". Ισοκράτους Β 1 Επιστολή προς Φίλιπ­ πο, 5 Τα παραπάνω λόγια του Ισοκράτη προς τον Φίλιππο της Μακεδονίας, μάλι­ στα την επ ομένη σ χεδόν της ήττας των Αθηναίων στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.), σί­ γουρα θα προξενούσαν ρίγη σε α ρκε­ τούς από τους περήφανους πολίτες του κλεινού άστεως. Σύμφωνα με τα δικά τους ήθη και αντιλήψεις μάλλον μόνο η Α θήνα θα εδικαιούτο να η γη θεί μιας πα­ νελλήνιας εκστρατείας κατά των Περσών. Οσο για την αναφορά περί θεοπ οίη­ σης ενός θνη το ύ , αυτή - έστω και ως σχήμα λόγου - ήταν όχι μόνο ξένη προς την ελληνική κοσμοθεωρία, αλλά επιπλέ-

ον θα ταίριαζε μόνο σε βαρβάρους που θεω ρούσαν τους εαυτούς τους δ ούλους κάποιου θεοπ οιη­ μένου ηγεμόνα. Φαίνεται όμως ότι τα πράγματα ήταν αρκετά διαφορετικά στην Αθήνα του 338 π.Χ., αφού και ο ί­ διος ο συνετός και ρεαλι­ στής ρήτορας Ισοκράτης δεν δίστασε να απευ­ θ υ ν θ ε ί στον Φίλιππο Β 1 με τέτοια λόγια. Ποιος ήταν όμως αυτός ο Μακεδόνας, στο πρό­ σωπο του οποίου ο γ η ­ ραιός Ισοκράτης αλλά και πολλοί άλλοι Ε λ λ η ­ νες αναγνώρισαν τον η ­ γέτη όλων των Ελλήνων, ο οποίος είχε μάλιστα τη δυνατότητα να ανατρέψει την εξουσία και αυτού του Μεγάλου Βασιλιά των Περσών; Η απάντηση στο ερώτημα αυ­ τό συνδέεται άμεσα με τον χαρα­ κτήρα του κράτους της Μακεδονίας, το οποίο γέν ν η σ ε τον Φίλιππο Β' και α­ π έκτησε χάρη σε αυτόν μέσα σε λίγες δεκαετίες μια εντελώς καινούργια διά­ σταση. Τι ήταν λοιπόν η Μ ακεδονία πριν από τον Φίλιππο; Δ ε ν θα ήταν υπερβολή να λ ε χ θ ε ί ότι επρόκειτο για έναν "κοιμώμενο" γίγαντα, ένα μεγάλο σε έκταση, έ μ ­ ψυχο δυναμικό και πλουτοπαραγωγικές πηγές κράτος, το οποίο όμως υστερούσε σε επίπεδο οικονομικών και πολιτικών δομών, οργάνωσης και διοίκησης, σε μια εποχή μάλιστα κατά την οποία αρκετές πόλεις-κράτη του ελληνικού Νότου εί­ χαν σημειώσει εντυπωσιακά επιτεύγμα­ τα σε αυτούς τους τομείς. Η πιο εμφ α­ νής ίσως διαφορά ανάμεσα στη Μ α κε δ ο ­ νία και στα άλλα ελληνικά κράτη ήταν η απουσία της πόλης-κράτους, αφού η Μα­ κεδονία ήταν βασίλειο με κληρονομικό μονάρχη, το οποίο διατηρούσε θεσ μ ο ύς που απαντώνται ήδη στην ομηρική επο­ χή. Ετσι ο Μ ακεδόνας βασιλιάς ήταν ταυτόχρονα, εκτός από πολιτικός η γέ­ της, δικαστής, αρχιερέας και επικεφα­ λής του στρατού. Οι μεγαλογαιοκτήμο­ νές ευγενείς που τον περιστοίχιζαν ονο­ μάζονταν "εταίροι" (όπως οι Μ υρμιδόνες του ομηρικού ήρωα Αχιλλέα), ενώ κάποιο ρόλο στο θεσ μ ικό πλαίσιο της μα κεδονι­ κής διοικητικής οργάνωσης διεδραμάτιζε και η συνέλευση του στρατού, που ε ­ πικύρωνε τυπικά και διά βοής την ε ν θ ρ ό ­ νιση ενός νέου βασιλιά ή λειτουργούσ ε μερικές φ ορές και ως ανώτατο δικαστή­ ριο, τουλάχιστον σε υποθέσεις εσχάτης προδοσίας. Εκτ ό ς από τους ευγενείς υ­ πήρχε και η πολυπληθής τάξη των ε λ ε ύ ­ θερω ν χωρικών, η οποία πρέπει να απο­ λάμβανε σημαντικά, για τα μέτρα της ε ­ ποχής, ατομικά δικαιώματα. Είναι φ ανε­ ρό ότι το βασίλειο της Μ ακεδονίας δ εν παρακολούθησε τις πολιτικές και πολι­

Χάλκινη ανάγλυφη κεφαλή του Φιλίππου.

τειακές εξελίξεις των άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών και παρέμεινε για πολλά χρόνια οπισθοδρομικό και απομονωμένο από τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Ως εκ τούτου δ εν προξενεί εντύπωση το γεγο ­ νός ότι, όταν κατά τη διάρκεια του 5ου π.Χ. αιώνα οι άλλοι Ελληνες πύκνωσαν τις επαφές τους με τους Μ α κεδόνες και ήλθα ν σε στενότερη επαφή με αυτούς, τους αντιμετώπιζαν συχνά ως "βαρβά­ ρους" και διατήρησαν συχνά την υπερο­ πτική αυτή στάση και κατά τα χρόνια της μα κεδονικής υπεροχής κατά τον 4ο πλέ­ ον αιώνα. Από τους προκατόχους του Φιλίππου εκείνος που ξεχώρισε περισσότερο ήταν - όπως μαρτυρεί και ο Θ ουκυ δίδης - ο Αρχέλαος (413-399 π.Χ.), ο οποίος ανα­ βάθμισε σημαντικά τόσο τον στρατό, όσο και τη στρατιωτική υποδομή και επι­ πλέον επεδίωξε να "μπολιάσει" το κρά­ τος του με τις πολιτισμικές αρετές που είχαν αναπτυχθεί στις ελληνικές πόλεις του Νότου εκείνη την περίοδο. Στο πλαί­ σιο αυτής της προσπάθειας η νέα πρω­ τεύουσα της Μακεδονίας, η Πέλλα, γνώ­ ρισε τον ποιητικό λόγο του Ευριπίδη και τα έργα σπουδαίων καλλιτεχνών της ε ­ ποχής, κατόπιν πρόσκλησης που απηύθ υ ν ε ο Αρχέλαος προς κάποια από τα σημαντικότερα πνεύματα της κλασικής Ελλάδας. Μ ετά τον θάνατο του Αρχελά­ ου το κράτος της Μ ακεδονίας περιέπεσε σε μια δίνη προβλημάτων και κλυδωνισμών που προέρχονταν τόσο από τις δια­ μάχες των διαφόρων διεκδικητώ ν της ε ­

ξουσίας, όσο και από τις πιέσεις των γειτονικώ ν φύλων, π.χ. των Ιλλυριών, των Παιάνων και των Θρακών, τα ο ­ ποία αποτελούσαν διαρκή απειλή για τη σταθερότητα και την ε ­ πιβίωση του μα κεδονικού βα­ σιλείου. Το 365 π.Χ. α νέβηκε στον θ ρ ό ν ο της Μ α κεδ ο ­ νίας ο Περδίκκας Γ , που δίκαια θεωρείται ως ο συ­ νεχιστής του έργου του Αρχελάου. Μ ε το ευρ ύ πνεύμα και την ισχυρή προσωπικότητά του πέ­ τυχε να σταθεροποιήσει το βασίλειό του, ανα­ διοργανώνοντας την οι­ κονομία και τη διοίκηση, και να το φ έρει πιο κοντά στον π ροοδευμένο ελληνι­ κό Νότο, ενθα ρρύνοντα ς τα γράμματα και τη διανόηση. Ο ­ μως μια εκστρατεία εναντίον των επικίνδυνων Ιλλυριών το 359 π.Χ. απέβη μοιραία για τον ίδιο και 4.000 από τους άνδρες του, αφήνο­ ντας το μα κεδονικό κράτος ευάλωτο απέναντι στις απειλητικές διαθέσεις όχι μόνο των Ιλλυριών αλλά και των Παιά­ νων, που βρήκαν και αυτοί την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν επιδρομές ει­ σβάλλοντας στα βόρεια σύνορα του βα­ σιλείου. Η Μ ακεδονία β ρ έ θ η κ ε τη δ ε δ ο ­ μένη στιγμή σε μεγάλο κίνδυνο και η κα­ τάσταση επιδεινώ θηκε από το κενό ε ­ ξουσίας και την αναρχία που α κο λο ύθ η­ σε τον θάνατο του Περδίκκα, ο γιος και νόμιμος διάδοχος του οποίου, Αμύντας, ήταν ακόμα ανήλικος. Τα ηνία της εξο υ­ σίας ανέλαβε τότε, ως επίτροπος του ν ε ­ αρού Αμύντα Δ', ο αδελφός του Περδίκκα Φίλιππος, που ήταν μόλις 23 ετων. ■■■ "Αρχή άνδρα δείκνυσι" έλεγαν οι αρ­ χαίοι και ο 23χρονος Μ ακεδόνας δ εν ά­ φησε την ευκαιρία να πάει χαμένη. Ο ί­ διος άλλωστε είχε ήδη σφυρηλατήσει την προσωπικότητά του κατά τα χρόνια της ομηρίας του τόσο στην Ιλλυρία, όσο και στη Θήβα, όπου εντρ ύφ ησ ε στην ε λ ­ ληνική παιδεία αλλά και στην πολεμική τέχ ν η του πρωτοπόρου Θηβαίου τακτι­ κού Επαμεινώνδα. Τα χαρίσματα της πο­ λυσχιδούς προσωπικότητας του Φιλίπ­ που δ εν άργησαν να ξεδιπλωθούν. Ο δ υ ­ ναμισμός, το πείσμα και οι σπάνιες δι­ πλωματικές και στρατηγικές ικανότητες του Φιλίππου έγιναν σύντομα αντιλη­ πτές από φίλους και εχθρού ς. Πρώτη ενέργεια του νέου ισχυρού άνδρα της Μ ακεδονίας ήταν η εξουδετέρωση των διεκδικητώ ν του θρ όνου. Σ υ ­ γκεκριμένα ο ν όθος αδελφός του Π ερ­ δίκκα Γ 1Αρχέλα ος θανατώ θηκε, ενώ οι α­ δελφοί του από την ίδια μητέρα, Αρριδαίος και Μ ενέλαος, κατέφυγαν στην 0λυνθο. Αφού ο Φίλιππος εδραίωσε τον θ ρ ό ν ο του άρχισε να υλοποιεί το σχέδιό του για οικονομική ανεξαρτησία του κρά­ τους του. Η Μ ακεδονία ήταν ως τότε ένα

37

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

38 mm

ηπειρωτικό Βασίλειο και η εξασφάλιση αυτάρκειας και οικονομικής ευρωστίας π ροϋπ έθετε την έξοδο στη θάλασσα, γ ε ­ γονός που έφ ερνε τους Μ α κεδ όνες σε α­ ντιπαράθεση με τις ελληνικές πόλεις οι οποίες διατηρούσαν αποικίες και είχαν ι­ σχυρά συμφ έροντα στις ακτές της β ό ­ ρειας Ελλάδας. Κύρια αντίπαλος ήταν η Αθήνα, η οποία για τους ίδιους λόγους δ εν έβλεπε με καλό μάτι τις ενέργειες του Φιλίππου και προσπαθούσε να τον υ­ πονομεύσει παρέχοντας υποστήριξη στον Αργαίο, που ήταν ένας από τους ανταπαιτητές του θ ρ ό νο υ της Μ α κε δ ο ­ νίας. "Μ ήλο της έριδας" ήταν η Αμφίπολη, κοντά στις εκβ ο λές του Στρυμόνα, την οποία ο Αργαίος είχε υποσχεθεί στους Αθηναίους. Ο Φίλιππος προχώρη­ σε τότε σε έναν ευφ υή διπλωματικό ε­ λιγμό. Πρότεινε στους Αθηναίους την υ­ πογραφή μυστικής συμφωνίας, σύμφωνα με την οποία θα παραχωρούσε ως έ ν δ ε ι­ ξη καλής πίστης στους Αθηναίους την Αμφίπολη, ενώ ο ίδιος θα έπαιρνε την Πύδνα. Στη συνέχεια - αφού ε ξ ο υ δ ετ έ ­ ρωσε τον Αργαίο που με μικρή μισθοφ ο­ ρική δύναμη βάδιζε εναντίον του - διεμήνυσε στους Αθηναίους ότι επιθυμούσε να διατηρήσει τις φιλικές σχέσεις τις ο ­ ποίες είχε συνάψει μαζί τους ο πατέρας του Αμύντας Γ'. Μ ε αυτές τις ενέργειες ο Φίλιππος έκλεισε προσωρινά το μέτω­ πο με την Αθήνα, τουλάχιστον για όσο διάστημα του χρειαζόταν για να δ ιε υ θ ε ­ τήσει ζητήματα μεγαλύτερης προτεραιό­ τητας. Τα μετέπειτα γεγονότα έδειξαν ότι ο δαιμόνιος Μ ακεδόνας δ εν είχε κα­ μία πρόθεση να αφήσει την Αμφίπολη στους Αθηναίους, όμως τη δ εδ ο μ έν η στιγμή προείχε η διατήρηση ομαλών σχέσεων με την Αθήνα ώστε να μπορέσει ο ίδιος να ασχοληθεί με το φλέγον θέμα της "στεγανοποίησης" των συνόρω ν του κράτους και την οριστική απαλλαγή από την απειλητική παρουσία των βάρβαρων γειτονικώ ν φύλων.

ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΠΑΙΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΛΛΥΡΙΩΝ Μ ε μια ταχεία προέλαση ο Φίλιππος κατέλαβε αρχικά μεγάλο τμήμα των εδα ­ φών της Παιονίας, εξασφαλίζοντας έτσι τα βόρεια σύνορά του και απειλώντας με κύκλωση τους Ιλλυριούς που κατείχαν τη Λυγκηστίδα και την Ορεστίδα στα δυτι­ κά. Ο βασιλιάς των Ιλλυριών Βάρδυλις, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο, πρότεινε στον Φίλιππο ειρήνευση, χωρίς όμως να παραιτηθεί από τα εδάφη που είχε κατα­ λάβει μόλις έναν χρ όνο νωρίτερα. Φ υσι­ κά ο Φίλιππος δ εν ήταν διατεθειμένος να αφήσει τέτοιου είδους εκκρ εμ ό τη τες και, χωρίς χρονοτριβή, βάδισε προς τη Λυγκηστίδα. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν το 358 π.Χ. στην πεδιάδα της Πελαγονίας, ίσως κοντά στη σημερινή πόλη Μοναστήρι. Α κο λο ύ θ η σ ε σφ οδρή σύ­ γκρουσ η που αρχικά είχε αμφίρροπη έ ­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

κβαση, καθώς οι αντίπαλες δυνάμεις ή ­ ταν ανάλογης δυναμικότητας (περίπου 10.000 πεζοί και 500 ιππείς εκα τέρω θεν). Την επίθεση οδήγησ ε ο ίδιος ο Φίλιππος επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας, ενώ η αριστερή υπό τον Παρμενίωνα κράτησε αμυντικό ρόλο. Παράλληλα το μα κεδονι­ κό ιππικό πλευροκόπησε τους Ιλλυριούς, που δ εν άργησαν να απωλέσουν τη συ­ νοχή τους και να υποχωρήσουν. Η σ υν­ δυασμένη κίνηση των Μ ακεδόνω ν έ τ ρ ε ­ ψε τελικά τους Ιλλυριούς σε φυγή και ε ­ π έτρεψε στον Φίλιππο να σταθεροποιή-

Δεξιά: Αντίθετα μ ε τον Δημοσθένη, ο ρήτορας Ισοκράτης είδε στο πρόσωπο του Φιλίππου τον άνθρωπο που θα υλοποιούσε υπό τη στιβαρή του διοίκηση το όραμα της πανελλήνιας ένωσης (Villa Albani, Ρώμη).

σει τα βορειοδυτικά σύνορα του κρά­ τους του στη λίμνη Λυχνίτιδα (Αχρίδα). Η οριστική υποταγή της Ορεστίδας και της Τυμφαίας σε συνδυασμό με τον έλεγχο επί της περιοχής της Ελίμειας στα νοτιο­ ανατολικά επέτρεψ ε στον Φίλιππο να α­ ποκτήσει κοινά σύνορα με το κράτος των Μολοσσών της Ηπείρου. Ο Μ ακεδόνας ηγεμόνας ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε την αδελφή του βασιλιά των Μολοσσών Α λέξανδρου και έστρεψ ε το ενδια φ έρον του λίγο ανατολικότερα, στη Θεσσαλία, που απλωνόταν ως η φυσική προέκταση της Μ ακεδονίας στα νότια σύνορά της.

ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Οι περιστάσεις δ εν ήταν ακόμα ώρι­ μες για εξόρμηση προς τον Νότο. Π ροεί­ χε το "ξεκαθάρισμα" των λογαριασμών

με τους Αθηναίους, η διένεξη με τους ο ­ ποίους είχε ως επίκεντρο την Αμφίπολη, μια πόλη ιδιαίτερα μεγάλης στρατηγικής αξίας. Η πόλη αποτελούοε ουσιαστικά την "πύλη" προς την κοιλάδα του Σ τ ρ υ ­ μόνα, ήταν σπουδαίο συγκοινωνιακό κέ ­ ντρο στον δρ όμο που σ υ νέδ εε τη Μ α κε­ δονία με τη Θράκη και, επιπλέον, ήλεγχε το πλούσιο σε ορυκτά όρος Παγγαίον το οποίο υψωνόταν επιβλητικά στα ανατο­ λικά της. Είδαμε νωρίτερα ότι ο Φίλιππος είχε υποσχεθεί την Αμφίπολη στους Α ­ θηναίους με αντάλλαγμα την Πύδνα και είχε αποσύρει, ως κίνηση καλής θ έ λ η ­ σης, τη μακεδονική φ ρουρά από την πρώτη. Στον χειρισμό της υπόθεσης αυ­ τής φαίνεται περίλαμπρα η διπλωματική μαεστρία του Φιλίππου, αφού ο ίδιος γνώριζε ότι οι Αθηναίοι έτσι κι αλλιώς δ εν ήταν σε θέσ η να καταλάβουν την πό­ λη (με ή χωρίς μακεδονική φρουρά) και επιπλέον η Πύδνα ήταν ανεξάρτητο κράτος-μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, που ουδέπ οτε θα δεχόταν να προσδεθεί στο μα κεδονικό άρμα χωρίς να ερωτηθεί. Προβάλλοντας μάλιστα αυτόν τον τελευταίο λόγο ως αφορμή ο Φίλιππος ζήτησε από τους Αθηναίους να γίνει μυ­ στικά η σχετική διαπραγμάτευση, με α­ ποτέλεσμα η συμφωνία να κυρω θεί από τη Βουλή της Αθήνας, όχι όμως και από την Εκκλησία του Δήμου που αγνοούσε όλο το διπλωματικό παρασκήνιο. Στο μ ε ­ ταξύ οι κάτοικοι της Αμφίπολης, που εί­ χαν αφουγκραστεί τις επιθετικές δια θέ­ σεις του Φιλίππου, ζήτησαν τη βοήθεια των Αθηναίων, οι οποίοι όμως εκώφευσαν στο αίτημά τους. Η Αμφίπολη ήταν πλέον στο έλεος του Φιλίππου. Ο Μ α κε­ δόνας μονάρχης την πολιόρκησε στενά με πολιορκητικούς κριούς και τελικά με μια δυναμική έφ οδο την κυρίευσε το φθινόπωρο του 357 π.Χ. Αφού εγκατέστησε μακεδονική φρουρά εξόρισε ό ­ σους πολίτες διέκειντο φιλικά προς την Αθήνα, καθιστώντας σαφές στους Α θ η ­ ναίους ότι δ εν είχε π ρόθεση να τους πα­ ραχωρήσει την πόλη. Ως προς το σκέλος της συμφωνίας που αφορούσε την παρα­ χώρηση της Πύδνας, αυτό φαινόταν να αποτελεί ένα απίθανο εν δεχόμ ενο , αφού π ροϋπ έθετε την ενημέρω ση της αθηναϊ­ κής Εκκλησίας του Δήμου, την άσκηση πίεσης στην Πύδνα να δ ε χ θ ε ί αλλά και την αποσόβηση των αναμενόμενω ν αντι­ δράσεων των άλλων μελών της Αθηναϊ­ κής Συμμαχίας, που αναμφίβολα θα εξεγείρονταν μπροστά σε αυτή την εμπαικτική συμπεριφορά της Αθήνας προς ένα μέλος της συμμαχίας. Ηταν φανερό ότι οι Αθηναίοι είχαν πέσει στην παγίδα του Φιλίππου, ο οποίος δ εν είχε πια κανέναν λόγο να τηρήσει τα προσχήματα και να μην κρατήσει για τον εαυτό του και τις δύο πόλεις. Ετσι κι αλλιώς οι Αθηναί­ οι λίγα πράγματα μπορούσαν πια να κά­ νουν, αφού έπρεπε να ασ χοληθούν και με την ανταρσία των πόλεων που είχαν αποστατήσει από τη Β 1Αθηναϊκή Συμμα-

χία. Α νενό χ λη το ς π λέον ο Φίλιππος β ά δ ι­ σε ε ν α ν τίο ν τη ς Π ύδνας κα ι τη ν κ α τέ λ α ­ βε - π ιθ α ν ό τα τα σ τις α ρχές το υ 356 π.Χ. χωρίς να σ υ ν α ν τή σ ει ιδ ια ίτε ρ η α ν τίσ τα ­ ση. Σ τη ν α ν α το λ ικ ή π λευρ ά το υ β α σ ιλ ε ί­ ου το χ ρ υ σ ο φ ό ρ ο ό ρ ος Π α γγα ίο ν απ οτελο ύσ ε πολύ σ η μ α ντικό δ έ λ ε α ρ γ ια το ν Φίλιππο. Ε κεί κο ν τά β ρ ισ κό τα ν η πόλη Κ ρ η νίδ ες, α π ο ικία τω ν Θασίων, η οποία δ εχ ό τα ν δ ια ρ κ ε ίς π ιέσ εις από το υ ς γ ε ι­ το ν ικ ο ύ ς Θ ρά κες. Οι κ ά το ικ ο ί τη ς ζ ή τη ­ σαν τη β ο ή θ ε ια το υ Φιλίππου, ο οπ οίος ε ισ ή λ θ ε σ τη ν πόλη, τη ν οχύρω σε και εγ κ α τέ σ τη σ ε σε α υ τή ν επ ο ίκο υς. Μ ε το ν ό ­ μασε μ ά λισ τα τη ν πόλη οε "Φιλίππους" και από α υ τή ν ή τα ν σε θ έ σ η να ε λ έ γ χ ε ι και το Π αγγα ίον, τα πλούσια κο ιτά σ μ α τα το υ οπ οίου ε π ρ ό κ ε ιτο να χ ρ η μ α το δ ο τή ­ σ ουν π ο λλές από τ ις εν τυ π ω σ ια κ ό τε ρ ε ς μ ε λ λ ο ν τικ έ ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τέ ς το υ. Η κατά κ τη σ η τω ν εδα φ ώ ν α ν α το λ ικ ά το υ πο­ τα μ ο ύ Σ τρ υ μ ό να θ ο ρ ύ β η σ ε το υ ς γ ε ιτ ο ν ι­ κούς Θ ρά κες, ο ι οπ οίοι έσ π ευσ α ν να σ υμ μ α χήσ ουν με το υ ς π α ρ α δ οσ ια κούς ε ­ χ θ ρ ο ύ ς το υ Φιλίππου, το υ ς Π α ίονες, το υ ς Ιλλυ ρ ιο ύ ς κα ι το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς , ώ­ σ τε να υπ οχρεώ σ ουν από κοινού το υ ς Μ α κ εδ ό ν ες να αποσυρθούν. Ο Φίλιππος αμέσω ς έ σ τ ε ιλ ε το ν Π α ρμ ενίω να εν α ­ ν τίο ν τω ν Ιλλυριώ ν, ενώ ο ίδ ιο ς υπ οχρέω ­ σε το υ ς Π α ίο νες και το υ ς Θ ρ ά κες να υ­ ποχωρήσουν. Στη σ υ νέχ εια ε π ιτέ θ η κ ε ε ­ ν α ν τίο ν τη ς Π ο τείδ α ια ς σ τη Χ α λκιδ ική , τη ν οπ οία υπ ερασ π ίζονταν, ε κ τ ό ς από το υ ς Π ο τε ιδ α ιά τε ς , και Α θ η ν α ίο ι κ λ η ­ ρούχοι. Το κα λο κα ίρ ι το υ 356 π.Χ. ο Φ ίλιπ­ πος υ π έτα ξε τη ν πόλη κα ι τη ν παρέδω σε λ ε η λ α τη μ έ ν η κα ι ερ ειπ ω μ ένη σ το υ ς Χ α λ κ ιδ είς, α φ ού π ρ οηγουμ ένω ς ε ίχ ε α­ φ ή σ ε ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς κ λ η ­ ρούχους. Την α λυσ ίδα τω ν λαμπρών επ ι­ τυχ ιώ ν εκ ε ίν ο υ το υ κα λο κα ιρ ιο ύ ή λ θ ε να συμπ ληρώ σει η είδ η σ η ό τ ι ο Π α ρμ ενίω ν είχ ε ν ικ ή σ ε ι το υ ς Ιλλυρ ιο ύς. Π ιθανώ ς α υ ­ τή τη ν έν δ ο ξη π ερ ίο δ ο ο Φίλιππος εγκα τ έ λ ε ιψ ε τη ν ιδ ιό τη τα το υ κ η δ εμ ό ν α το υ Α μ ύ ντα Δ 1 κα ι π ρ ο σ έφ ερ ε σ το ν ε α υ τό το υ τα π ρονόμια κα ι το ν τ ίτ λ ο το υ μο­ νάρχη. Υστερα από α υτή τη ν κερ α υ νο β ό λα δράση ο λό κλη ρ η η π ερ ιοχή ως το ν Ν έσ το ε ίχ ε ε κ κ α θ α ρ ισ τ ε ί και ο π ο τα μό ς α π ο τελο ύ σ ε το α σ φ α λές α ν α το λ ικ ό σ ύ­ νορο τη ς Μ α κεδ ο νία ς. Ολη η ε π ικ ρ ά τε ια τη ς π α λα ιά ς Μ α κ εδ ο ν ία ς β ρ ισ κ ό τα ν πια στα χ έρ ια το υ Φιλίππου, ε κ τ ό ς από ένα ν μικρό θ ύ λ α κ α κο ν τά σ τη ν Πύδνα, σ το κ έ ­ ντρ ο το υ οπ οίου β ρ ισ κό τα ν η σ υμμαχική προς το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς πόλη τη ς Μ εθ ώ ­ νης. Οπως ή τα ν φ υ σ ικό ο Φίλιππος σ τρ ά ­ φ η κ ε προς α υ τό ν το ν ν έο στόχο, όμως α υτή τη φ ο ρά η κ α τα ιγ ισ τικ ή ορμή το υ ανακόπ ηκε. Η Μ εθώ νη α ν τισ τά θ η κ ε σ θ ενα ρ ά σ τη ν π ο λιο ρ κία το υ κα ι δ ε ν υ­ π έκυψ ε παρά ενά μισ υ χ ρ όνο μετά , το ν Ιο ύ λιο το υ 354 π.Χ., σ το ιχ ίζο ν τα ς σ το ν Φίλιππο το ένα το υ μάτι.

ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ Η κα τά ληψ η τη ς Μ εθ ώ νη ς ή τα ν ένα ε φ α λ τή ρ ιο γ ια π ροέλαση προς τη Θ εσ ­ σαλία, τη "φ υσ ική" π ρ ο έκτα σ η τη ς Μ α κ ε­ δ ο ν ία ς προς το ν Νότο, κ ά τι που τό σ ο πο­ λύ επ ιζη το ύ σ ε ο Φίλιππος. Για τη ν προ­ σ άρτησ η όμως τη ς Θ εσ σ αλίας χ ρ ε ια ζ ό ­ τ α ν κα ι μια π ο λιτική α φ ορ μ ή που θ α επ έ­ τρ επ ε σ το ν β α σ ιλιά να ν ο μ ιμ ο π ο ιή σ ει τη ν α νάμ ιξή το υ. Την ε υ κ α ιρ ία α υτή ε ί­ χαν φ ρ ο ν τίσ ε ι να παράσχουν σ το ν Φ ίλιπ­ πο ο ι ά λλο ι Ε λληνες, που π ερ ί το 355 π.Χ., σε μια επ ίδ ειξ η α ν τιζη λ ία ς και δ ιχ ό ­ νοιας, ξ ε κ ίν η σ α ν το ν λ εγ ό μ ε ν ο Γ1 Ιερό Π όλεμο. Ε π ρ όκειτο γ ια μια σ ύγκρουσ η που ξέσ π ασε μ ετα ξύ Β οιω τώ ν και Φωκέων, ό τα ν ο ι τ ε λ ε υ τ α ίο ι κ α τέλ α β α ν το υ ς Δ ελ φ ο ύ ς α ν τιδ ρ ώ ν τα ς σ τη ν επ ιβολή, σε βά ρος το υ ς, χ ρ η μ α τικ ο ύ π ρ οσ τίμ ου από το υ ς Β ο ιω το ύ ς με π ρ ω το βουλία τω ν Θ η­ βαίων. Οι ά λ λ ε ς ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λεις έσ π ευ ­ σαν να π ά ρ ουν θ έσ η σ το π λευ ρ ό τω ν αντιμαχομένω ν. Σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ ν α η Α θή να και η Σπάρτη υπ οσ τήρ ιξα ν το υ ς Φ ωκείς, ενώ τα μέλη τη ς Α μ φ ικ τιο ν ία ς (Θ ηβαίοι, Λ ο κροί, Θ εσ σ αλο ί κλπ.) τά χ θ η κ α ν ε ν α ­ ν τ ίο ν το υ ς . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ένα ς σ φ ο δ ρ ό ­ τα τ ο ς ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λεμ ο ς που επ έ φ ε ρ ε κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά χάος σ το ν ελ λ α δ ικ ό χώρο και, μ ετα ξύ άλλων, π ρ ο κά λεσ ε δ ιέ ν ε ξη μ ετα ξύ τω ν τυρ ά ννω ν τω ν Φερών και τω ν ολιγα ρ χ ικώ ν τη ς Λ άρισας. Οι πρώ τοι ζή ­ τη σ α ν β ο ή θ ε ια από το υ ς Φ ω κείς, ενώ οι δ ε ύ τ ε ρ ο ι από το ν Φίλιππο. Η ε υ κ α ιρ ία που από κα ιρό π ερ ίμ εν ε ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ε ί­ χ ε δ ο θ ε ί. Ε ισ έβ α λε στη Θ εσσ αλία και συγ κ ρ ο ύ σ τη κ ε με το ν σ τρ α τη γό τω ν Φωκέων Θ νόμαρχο, ο οπ οίος ή τα ν α π οφ α σι­ σ μ ένο ς να μην ε π ιτρ έ ψ ε ι τη ν εξάπλωση τη ς μ α κ ε δ ο ν ικ ή ς επ ιρ ρ ο ή ς στη Θ εσσ α­ λία. Σε δύ ο μάχες που έγ ιν α ν το φ θ ιν ό ­ πωρο το υ 353 π.Χ. 20.000 μ ισ θ ο φ ό ρ ο ι το υ Ο νόμαρχου κα τόρ θω σ α ν να απ ω θήσουν τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ Φιλίππου κα ι να υπο­ χ ρ εώ σ ο υ ν το ν τ ε λ ε υ τ α ίο να α π ο σ υ ρ θ εί στη Μ α κεδ ο νία . Ομως ο Φίλιππος δ ε ν είχ ε π ει τη ν τ ε ­ λ ε υ τ α ία το υ λέξη . Η κα τά λη ψ η τη ς Θ εσ ­ σ αλίας ή τα ν σ τόχος ζω τικής σ ημασ ίας ό χ ι μόνο για τη ν εξα σ φ ά λισ η τω ν νοτίω ν σ υνόρω ν τη ς Μ α κεδ ο νία ς, αλλά και γ ια τη ν υλοπ οίηση μ ελ λ ο ν τικ ώ ν σχεδίω ν ε ­ π έκτα σ ης. Ετσι τη ν επ ό μ ενη χ ρ ο ν ιά ε ι­ σ έβ α λ ε ε κ νέο υ στη Θ εσ σ αλία ε π ικ ε φ α ­ λή ς 20.000 πεζών κα ι 3.000 Θ εσσαλώ ν ιπ­ πέων. Χωρίς χ ρ ο ν ο τρ ιβ ή π ο λιό ρ κη σ ε τη ν οχυρή πόλη τω ν Φερών και το επ ίνειό τη ς, τ ις Π αγασές. Η ε ξ έ λ ιξ η α υ τή θ ο ρ ύ ­ βησε το υ ς Α θ η να ίο υ ς , που έβ λεπ α ν τις ε π ε κ τα τικ έ ς δ ια θ έ σ ε ις το υ Φιλίππου να γ ίν ο ν τα ι ιδ ια ίτε ρ α α π ε ιλ η τικ έ ς . ΓΓ α υ τό δ ιέ τα ξ α ν το ν ναύαρχο Χ ά ρ η τα να σπεύσ ει με μια μο ίρ α το υ α θ η ν α ϊκ ο ύ σ τόλου γ ια να εν ισ χ ύ σ ε ι τη ν ά μυνα το υ σ η μ α ν τι­ κού θ εσ σ α λ ικ ο ύ λιμ α νιο ύ . Ο ταν ο Χ άρης έ φ θ α σ ε σ τις Π αγασές ή τα ν πολύ αργά. Ο Φ ίλιππος τ ις ε ίχ ε ήδη κ υ ρ ιε ύ σ ει. Ομως το θ ε σ σ α λ ικ ό "σ το ίχημα " δ ε ν ε ίχ ε ακόμα

κ ε ρ δ η θ ε ί από το ν Μ α κεδ ό να βασ ιλιά. Ε­ ν α ν τίο ν το υ ήδη βά δ ιζε και πάλι ο Ονόμαρχος με ισχυρή δύναμ η 20.000 πεζών κα ι 500 ιππέων. Η εντυπ ω σ ιακή νίκη το υ τη ν π ρ ο η γο ύ μ ενη χ ρ ο ν ιά το ύ έ δ ιν ε α υ ­ το π επ ο ίθ η σ η - π ερ ισ σ ό τερ η από όση χ ρ ε ια ζό τα ν , όπως α π ο δ ε ίχ θ η κ ε - κα ι το υ δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ ε τη ν ελπ ίδ α ό τ ι θ α μπο­ ρο ύσ ε να σ υ ν τρ ίψ ε ι το ν θρ α σ ύ Μ α κ ε δ ό ­ να σ τρ α τη λά τη . Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ζύ γισ ε τη ν κα τά σ τασ η και ε π έ λ ε ξ ε με προσοχή τη ν το π ο θ εσ ία όπου θ α π ερ ίμ εν ε το ν α ντίπ α ­ λό το υ . Ε π ρ όκειτο γ ια το Κ ρό κιο π εδίο τ η ς Φ θιώ τιδας, κο ν τά σ τη ν π αραλία το υ Π α γα σ η τικο ύ. Η επ ιλογή ή τ α ν α π ό λυτα δ ικ α ιο λ ο γ η μ έν η , α φ ου το θ ε σ σ α λ ικ ό ιππικό το υ Φιλίππου θ α είχ ε π ρόσφορο π ε­ δίο δρ ά σ ης α π ένα ντι σε ένα ν ε χ θ ρ ό που π α ρ έτασ σ ε ισ ά ρ ιθ μ ες περίπ ου π εζικ ές δ υ ν ά μ εις αλλά υ σ τερ ο ύ σ ε σαφώς ως προς τη δύναμ η το υ ιππικού. Ο Ο νόμαρχος με τη σ ειρ ά το υ δ ε ν επ εδ ίω ξε να απ ο φ ύ γ ει τη σ ύγκρουσ η σ το σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ­ νο π εδ ίο αλλά κ ιν ή θ η κ ε ε ν α ν τίο ν το υ Φιλίπου, ελπ ίζο ντα ς ίσως σε κάποια υπο­ σ τή ρ ιξη το υ α θ η ν α ϊκ ο ύ να υ τικο ύ . Η δ ε ξ ιά π τέρ υ γα το υ Ο νόμαρχου κα­ λυ π τό τα ν από τη ν παραλία, όμως η α ρ ι­ σ τερ ή το υ π α ρ έμ ενε α σ τή ρ ικ τη , γεγο νό ς που β έβ α ια δ ε ν δ ιέ φ υ γ ε τη ς π ροσοχής το υ Μ α κεδ ό να σ τρ α τη γο ύ . Ετσι η έ κ β α ­ ση τη ς σ ύγκρ ο υ σ η ς που α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ή ­ τα ν ε ξ α ρχής π ρ ο δ ια γεγρ α μ μ ένη . Ο Φί­ λιππος ξ ε κ ίν η σ ε τη ν επ ίθ εσ η ρ ίχ νο ντα ς με σ φ ο δ ρ ό τη τα το ιππικό το υ σ τη ν α κά ­ λυπ τη α ρ ισ τερ ή π λευρ ά το υ α ντιπ άλου, η οποία δ ε ν ά ρ γησ ε να κ α τα ρ ρ εύ σ ει. Στη σ υ ν έχ εια δ ιέ τ α ξ ε γ ε ν ικ ή επ ίθ εσ η σ τα υ­ πόλοιπα τμ ή μ α τα τη ς ε χ θ ρ ικ ή ς π α ρ άτα ­ ξης. Η θάλασσ α, σ τη ν οπ οία είχ ε σ τη ρ ί­ ξ ε ι τ ις ε λ π ίδ ες το υ ο Ο νόμαρχος π ισ τεύ ­ ο ν τα ς ό τ ι θ α το υ π ρ ο σ φ έρ ει κάλυψη και πιθανώ ς σ υ μ μ α χ ικές ενισ χ ύ σ εις , απ οδεί-

39

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ MAKE ΔΟΝΩΝ ΕΠ Ι ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β ' 358 - 355 π.Χ. ditfots κτήσιις τού Φιλίτπτου Β' τό 358 ττ.Χ. ήγιμονί** ΰττοτιλίΐς στόν Φίλιτπτο

I

•ΣκοΟηοι

τηριοχέί νττό τήν ί τηκυριαρχίαν τού Φιλίτητ«

w tBm m Άθηναικί* κληρουχΰς

>

μέλη τή* Β' ’Αθηνα»κ% αυμμαχίας Κοινόν των Χαλκιδικών ιτόλιων

>

δρ' Μεσοαχ^ον

·& ;λ ό ζ « ο ο

Ο

ούδέτιρσ έλληνικά κράτη

Ν

Θ

Στόβοι·

\

I

I Ν Τ

V Ιτΰβηρα*

Η

I Κ Η

ΟΛΟΜΑΝΤΙΚΗ

4,“'·*-. \

Ώ

Γ^Λ,Λυχν^δς;

Κ ρ η νβ ες \

•(Φίν,πηο.) 1 ί Ί J*. ^

%-,

A. «,;^ . s r «Aiyol *. Τ

ο

PE I

tι tu“ α "k t i | T I I

'ο»

/

.+< v‘

^ΑμφΤπολις AÜföiriokic

·