SI 6.pdf

ΕΚΔΟΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

· ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ & ΝΑΥΤΙΚΟ

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΟ ΛΥΚΑΥΓΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

84 ΣΕΛΙΔΕΣ!

Χ-1: Η ΠΡΩΤΗ ΓΕΝΙΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ ΟΠΛΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ (14ος·15ος ΑΙΩΝΑΣ)

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΡΩΣΙΑ (1919) · Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ Η Μ ΑΧΗ ΤΗΣ ΙΣΑΝΤΛΟΥΑΝΑ: ΜΙΑ Ο ΔΥΝΗΡΗ ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΖΟ ΥΛΟΥ MILITARY CROSS: ΕΝΑΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 6 ΙΑΝ Ο ΥΑ ΡΙΟ Σ 1997

6

Η Μ Α Χ Η ΣΤΑ ΚΟ ΥΝ Α ΞΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ

14

Ο ΕΠΤΑΕΤΗΣ ΠΟΛΕΜ ΟΣ (1 7 56 -17 63 )

23

ΤΟ Λ Υ Κ Α Υ Γ Ε Σ Κ Α Ι ΤΟ Λ Υ Κ Ο Φ Ω Σ ΤΩ Ν Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ω Ν Μ Ο Ν Α Δ Ω Ν Τ Ε Θ Ω Ρ Α Κ ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν ΚΑ ΤΑ ΤΟ Ν Β Π Π

31

Η Σ Υ Ν Θ Η Κ Η ΤΟ Υ Α Γ ΙΟ Υ ΣΤ Ε Φ Α Ν Ο Υ

36

Η Μ Α Χ Η Τ Ο Υ ΠΕΤΑ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ (4-7-1822)

42

"Γ.Α Β ΕΡΩ Φ " Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΡΥΛΙΚΟΥ ΘΩΡΗΚΤΟΥ

48

X - 1: Η Π Ρ Ω Τ Η ΓΕ Ν ΙΑ Π Ε ΙΡ Α Μ Α Τ ΙΚ Ω Ν Α Ε Ρ Ο ΣΚ Α Φ Ω Ν

56

Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Ε Κ ΣΤΡ Α Τ Ε ΙΑ Σ Τ Η Μ Ε Σ Η Μ Β Ρ ΙΝ Η Ρ Ω ΣΙΑ (1 9 1 9 )

63

Η Δ ΙΑ Δ Ο Σ Η Τ Ω Ν Π Υ Ρ Ο Β Ο Λ Ω Ν Ο Π Λ Ω Ν ΣΤΑ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΑ (1 4 ο ς-1 5 ο ς Α ΙΩ Ν Α Σ )

68

Η Μ Α Χ Η Τ Η Σ ΙΣ Α Ν ΤΛ Ο Υ Α Ν Α ΜΙΑ ΟΔΥΝΗΡΗ ΗπΑ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣΖΟΥΛΟΥ

75

M IL IT A R Y CROSS ΕΝΑΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

ΩΦΥAΛ0 Ενα γ ε ρ μ α ν ικ ό ά ρ μ α μ ά χ η ς P a n th e r. Π α ρ ά τ η ν τ ε χ ν ο λ ο γ ικ ή τ ο υ ς α ρ τ ιό τ η τ α , τ α γ ε ρ μ α ν ικ ά τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν α δ ε ν μ π ό ρ ε σ α ν τ ε λ ικ ά να α ν α χ α ιτ ίσ ο υ ν τ α σ υ μ μ α χ ικ ά ά ρ μ α τ α .

I j ; !

ί

ΜΟΝΙΜΕΣ 4 78 79 80 81 82

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

ΣΤΗΛΕΣ 80

Τ Τ ΡΑΉ ΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές καθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: 3ΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ. Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ. Υποστράτηγος ε.α.. τ. Κοθτίγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ. Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.α. / ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε-α. τ. Καβηγητης Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΠΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Πλοίαρχος (Δ) ΠΝ / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ / ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ / ΠΑΝΑΠΩΤΗΣ ΤΣΑΔΑΡΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ! ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ I ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΠΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΛπΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ « Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ ΚΕΙΜ ΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · Α Ν Τ ΙΠ Α Ρ Α Β Ο Λ Η : ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΒΥΖΑΝΙΑΡΗ · Κ Α Λ Λ ΙΤΕ Χ Ν ΙΚ Η Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ : ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ · Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ε ΙΑ : ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑ Φ ΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49. 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟ Μ ΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ.Θ. 3951. 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 /38.11.386 · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟ Μ ΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 11 ΤΕΥΧΗ): 8.800 ΔΡΧ. I ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣΌΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟ Μ ΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 10.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 10.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 10.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951. 10210 ΑΘΗΝΑ · ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49. Αθήνα · ΟΙΚΟ Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΜΟΝΤΑΖ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΥΜΠΑΛΙΚΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε

13 Χ Ρ Ο Ν ΙΑ Ψ ΕΥΔΟ ΚΡΑΤΟ ΥΣ Σ Τ Η Β Ο Ρ Ε ΙΑ ΚΥΠΡΟ Στις 15 Νοεμβρίου 1996 συμπληρώθηκαν 13 χρόνια οπό την ανακήρυξη του ψευδοκράτους του Ντενκτάς στα κατεχόμενα κυπριακά ε ­ δάφη. Παράλληλα φέτος,

Ι

Δ

Η

συμπληρώθηκαν 22 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και λίγοι μόνο μή­ νες από τα αιματηρά γεγονό­ τα της Δερύνειας που οδήγη­

σαν οτο φόνο του Τάσου Ισα­ άκ και του Σολομώντα Σολω­ μού από τους Τούρκους. Με αφορμή τη μαύρη επέτειο της ανακήρυξης του ψευδοκρά­ τους του Ντενκτάς η Πανελ­ λήνια Συντονιστική Επιτροπή Κυπριακού αγώνα (ΠΑΣΕΚΑ)

Ε Κ Δ Η Λ Π Σ Ε Ι Ι Μ Ν Η Μ Η I Κ Α Ι 1\Μ Η Ι

Σ

Ε

Ι

Σ

διοργάνωσε τριήμερες ε κδ η ­ λώσεις μνήμης. Κορυφαία στιγμή ήταν η εκδήλωση Μ νή ­ μης και Τιμής των Ηρώων του Κυπριακού Αγώνα οι οποίοι

δολοφονήθηκαν πρόσφατα από τα τουρκικά στρατεύμα­ τα κατοχής και τα όργανα του ψευδοκράτους, που έγινε στις 15 Νοεμβρίου 1996 στη μεγάλη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών -η εκ­ δήλωση αυτή είχε διοργανωθεί μαζί με το Πανεπιστήμιο, Η ΠΑΣΕΚΑ, της οποίας πρόεδρος είναι ο δήμαρχος Αθηναίων Δημήτριος Αβραμόπουλος. είναι ο φορέας που συνενώνει ελλαδικές και κυπριακές οργανώσεις, φο­ ρείς και προσωπικότητες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με στόχο τη συμβολή στην προώθηση του Κυπριακού α­ γώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι την ιδρυτική διακήρυξη της ΠΑΣΕΚΑ υπέγραψαν η Ελληνική Τοπική και Νομαρ­ χιακή Αυτοδιοίκηση, ελλαδικά μαζικά σωματεία, οργανώσεις και φορείς, προσωπικότητες των Γραμμάτων και των Τε­ χνών, πανεπιστημιακοί, η Ομοσπονδία Κυπριακών Οργανώσεων Ελλάδος, καθώς και φοιτητικές ενώσεις.

C D -R O M Μ Ε ΤΗ Ν ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Θ /Κ “Α Β Ε Ρ Ω Φ ” Στις 3 Δεκεμβρίου 1996 η εταιρία FINATEC ΑΕ παρουσία­

σε, σε γνωστό ξενοδοχείο της Αθήνας, την ιστορία του θρυλικού Θ/Κ “Α Β Ε ΡΩ Φ " συγκεντρωμένη σε ένα CDROM. Παράλληλα σε αυτή την ηλεκτρονική έκδοση πα­

ρουσιάζονται και στοιχεία της ευρύτερης ιστορίας της πα­ τρίδας μας κατά την περίοδο που έδρασε το θωρηκτό, κα­ θώς και ενδιαφέροντα στοι­ χεία για τη ναυτική τεχνολο­ γία της εποχής To CD-ROM χωρίζεται σε τρία κεφάλαια (Ιστορική αναδρομή. Οι χώροι και οι άνθρωποι, Ο ΑΘέρωφ του Ί2 )

01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Ε ΙΣ Σ Τ Ο Κ Υ Π Ρ ΙΑ Κ Ο Την Τετάρτη 27 Νοεμβρί­ ου 1996 πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα μια ενδιαφέ­ ρουσα συζήτηση με θέμα “ Οι τελευταίες εξελίξεις στο Κυπριακό". Σε αυτή συμμετεί­ χαν ο διευθυντής του Γραφεί­ ου Τύπου της Κυπριακής Πρε­ σβείας Πέτρος Βοσκαρίδης. ο διεθνολόγος - στρατηγικός α­ ναλυτής Αθανάσιος Δρούγος και ο αναπληρωτής καθηγη­ τής του Παντείου Πανεπιστη­ μίου κ. Γιαλουρίδης, οι οποίοι ανέπτυξαν τις απόψεις τους για τις τελευταίες εξελίξεις του Κυπριακού ζητήματος, μετά τα θλιβερά γεγονότα του Αύγουστου του 1996. τις προοπτικές του Δόγματος

15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1996 6 μ.μ. ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΤΙΡΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (Πανεπιστημίου 30} ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΑΓΩΝΑ (ΠΑ.Σ.Ε.Κ.Α.)

• ζ "C τριήμερες εκδηλώσεις Μνήμης και Τιμής Ισαάκ:. ~ζ j οργάνωσε η ΠΑΣΕΚΑ.

Μια εικόνα του ‘Α ΒΕΡΩ Φ" στο CD-ROM. Με αυτόν τον παραστατικό τρόπο παρουσιάζονται τα διάφορα καταστρώματα του δωρηκτού.

F TX ΛA,Λ HJH X Tmmt FAm4T X Tmmd

JLtf

του Ενιαίου Αμυντικού Χώ­

ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ

ρου, καθώς και το διαδραμα­

τιζόμενα σε διεθνές και δι­ πλωματικό επίπεδο που αφο­ ρούν τη μαρτυρική Μεγαλόνηοο. Διοργανωτής της εκδή­ λωσης αυτής ήταν ο Επιστη­ μονικός Σύλλογος Νέων Αθηνών (ΕΣΝΑ), το Σωματείον Ελλήνων Υπηκόων Απελαθέντων εκ Τουρκίας και η Ενωση Κυπρίων Φοιτητών Δράοις - ΚΕΣ,

Στο άρθρο T o Συνέδριο της Βερόνας" στο τεύχος Δεκεμβρίου, για την καλύ­ τερη κατανόηση του κειμένου &α πρέπει να αναφερ&εί ότι το "δόγμα Μονρόε * εξαγγέλ&ηκε από τον Αμερικανό πρόεδρο στις 2 Δεκεμβρίου 1823, ενώ το Δ εκέμ ­ βριο του 1822είχε εκφρόσειαπλά τη ”συμπά&ειά του προς τους αγωνιζόμενους Έ λλ η νεςΕ π ίσ η ς στη σελ. 72 στη τελευταία σειρά της μεσαίας στήλης η σωστή χρονολογία είναι 1823 και όχι βεβαίως 1923.

θεση με τίτλο “ Προσκλητήριο Μνήμης’’, στα πλαίσια των ε­ ορταστικών εκδηλώσεων του Σώματος για την εθνική εορ­ τή της 28ης Οκτωβρίου, Η έκ­ θεση περιλάμβανε 85 φωτο­ γραφίες από τη συλλογή του Γ' ΣΣ και 200 περίπου εκθέμα­ τα που αφορούσαν το έπος του 1940-41. Την έκθεση εγκαινίασε ο

διοικητής του Γ ΣΣ Αντιστρά­ τηγος Νικόλαος Ιταμπουλής, ο οποίος στο ούντομο χαιρε­ τισμό του τόνιαε μεταξύ των άλλων ότι "το Γ' ΣΣ υπολογίζει να οργα­ νώσει για το 1997, που η Θεσ­ σαλονίκη θα είναι Πολιτιστική Στις 20 Οκτωβρίου 1996 ε­ Πρωτεύουσα της Ευρώπης, γκαινιάστηκε σε χώρο του Ρ σειρά εκθέσεων για διάφορες Σώματος Στρατού ( Γ ΣΣ) έκ­ ιστορικές περιόδους, για να συμβάλει στην προαπάθεια του Οργανι­ σμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας για την προβολή της πόλης, αλλά και για να δώσει την ευκαιρία στους κατοίκους της πόλης, ιδίως στους νέους, να δουν από κοντά, να ψηλαφίσουν και να αι­ σθανθούν τους ιε­ ρούς αγώνες του Εθνους" Η έκθεση παρέ μείνε ανοικτή μέχρι τις 3 Νοεμβρίου και την επισκέφθηκε πλήθος πολιτών, κα­ θώς και αιχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκ­ παίδευσης της πό­ Διάφορα αντικείμενα του Γαρμονικού Στρατού. Χτο κάτω ράφι διακρίνονται λης. Στην τελετή των πιστόλια Luger, υποπολυβόλο ΜΡ-40. πιστόλια Walther κλπ. εγκαινίων της παρα-

Π Ρ Ο Σ Κ Λ Η Τ Η Ρ ΙΟ ΜΝΗΜΗΣ

Αντικείμενα του Ιταλικού Στρατού, Επάνω διακρίνεται, μεταξύ των άλλων, α ρ α β ϊδ α

MannlicherCarcano Μ1938, και κάτω αντιασφυξιογ όνος μασκα. υδροδοχείο, αντίτυπο του προπαγανδιστ ικού περιοδικού 'Χρόνος'' κλπ.

βρέθηκαν βουλευτές της Θεσσαλονίκης, εκπρόσωποι του νομάρχη και του δημάρ­ χου, ο διευθυντής της Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης, ανώτατοι και ανώτεροι αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας μαθη­ τές της ΣΣΑΣ και πλήθος πο­ λιτών.

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟ Φ Η ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩ Ν Στις 13 Δεκεμβρίου 1996 συμπληρώθηκαν 53 χρόνια από την καταστροφή των Κα­ λαβρύτων, Στο μνημόσυνο που έγινε στη μαρτυρική πό­ λη παρέστη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, Οπως είναι γνωστό, στις 13 Δεκεμβρίου 1943 τα γερμανικά στρατεύ­ ματα κατοχής, με αφορμή το φόνο μερικών στρατιωτών από τους αντάρτες της περιο­ χής, περικύκλωσαν την πόλη και συγκέντρωσαν τον πλη­ θυσμό της. Στη συνέχεια ξε­ χώρισαν τους άνδρες απο τις γυναίκες και τα παιδιά και ο­ δήγησαν τους πρώτους έξω από την πόλη. όπου καιτους εκτέλεσαν. Στη συνέχεια η πό­ λη πυρπολήθηκε. Η ομαδική δολοφονία του άρρενος πλη­ θυσμού των Καλαβρύτων αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύ­ τερα εγκλήματα των γερμανι­ κών δυνάμεων κατοχής σε όλη την Ευρώπη κατά τη διάρ­ κεια του Β ΠΠ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ Ν. ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ

-------

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΙΗ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ

Η Μ Α ΧΗ ΣΤΑ ΚΟΥΝΑΞΑ ΗΤΑΝ Ο ΣΥ Ν Δ Ε ΤΙΚ Ο Σ Κ Ρ ΙΚ Ο Σ ΑΝ ΑΜ ΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑΝ Κ Ο ΣΜ Ο Π Ο Υ ΕΦΕΥΓΕ ΚΑΙ Σ Ε ΕΝΑ ΝΕΟ ΠΟ Υ ΕΡΧΟΤΑΝ. Ο Π Ε Ρ Σ Η Σ ΕΙΧΕ ΕΠ ΙΤΕΘ ΕΙ ΣΤ Η Ν ΕΛΛΑΔΑ Σ Τ ΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 5ου Α ΙΩ ΝΑ ΚΑΙ ΕΚ ΕΙΝ Η ΤΟΝ ΑΠΕΚΡΟΥΣΕ. 0 1 Μ Υ Ρ ΙΟ Ι ΠΡΟ Μ ΗΝ ΥΑΝ ΑΥΤΟ ΠΟ Υ ΘΑ ΣΥΝΕΒΑΙΝΕ. Α Π Ο ΤΕΛΟ ΥΣΑΝ ΤΗΝ “ Υ Π Ο Ψ ΙΑ ” Γ Ι’ ΑΥΤΟ ΠΟ Υ ΘΑ Ε Δ ΙΝ Ε ΤΗΝ Ω Θ Η Σ Η Π Ρ Ο Σ ΤΗΝ Ο ΙΚ Ο Υ Μ Ε Ν ΙΚ Η ΕΞΑ ΠΛΩ ΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜ Ο Υ. Η Ε Π Ο Μ ΕΝ Η Φ ΑΣΗ ΘΑ ΗΤΑΝ Η ΑΝ ΤΑΠ Ο ΔΟ ΣΗ ΤΟΥ ΚΤΥΠΗΜ ΑΤΟΣ, Π Ο Υ Η ΜΟΙΡΑ ΕΠΙΦΥΛΑΞΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑ Α ΛΕΞΑ Ν ΔΡΟ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Οι ιππείς των Περσών στη μάχη στα Κούναξα δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τους Ελληνες οπλίτες (παράσταση μάχης έφιππου Πέρση και Ελληνα πεζού από το μνημείο των Νηρηίδων, 400 Π.Χ.).

Η ΜΑΧΗ ΣΤΑ ΚΟΥΝΑΞΑ 3η Σεπ τεμβρίου του 401 π.Χ. αποτελεί μια καμπή στην πολύχρονη σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων, του ελληνικού και του περσικού, της Δύσης με την Ανατο­ λή. Είναι μια πρώτη ανατροπή, μια αναίρεση, των μεγάλων περσικών εκστρατειών στις αρχές του 5ου αιώνα, το 490 και το 480/79 π.Χ., που κατέληξαν με τις μεγάλες επικές νίκες της ελληνικής οπλιτικής φάλαγγας και του πολεμικού ναυτικού και με την αμ­ φισβήτηση της ισχύος της Περσικής Αυτοκρατορίας. Συγχρόνω ς η εκστρατεία στην καρδιά της Περσικής Αυτοκρατορίας και η καταφανής υπεροχή, σ χεδόν επίδειξη στρατιωτικής τεχνικής, του μισθοφορικού σώματος των 14.000 Ελλήνω ν κατά τη μάχη στα Κούναξα, αλλά και η αβλαβής επιστροφή του, μας δίνει μια ιδέα για το τι επρόκειτο να επακολουθήσει μισό περίπου αιώνα αργότερα με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξά νδρου. Ετσι, αν και εξωτερικά η όλη επιχείρηση φαίνεται ως ένα ενδοπερσικό επεισόδιο διεκδί­ κησης του θ ρόνου από τον Κύρο με τη βοήθεια Ελλήνων μισθοφόρων και άσχετη με τα ελ­ ληνικά συμφέροντα, έχοντας μόνο αξία ως περιπετειώδες στρατιωτικό γεγονός, στην ουσία τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Πολλά άλλαξαν μετά τη μάχη. Καταρχήν έχουμε το πρωτάκουστο για την ε ­ ποχή, Ελληνες στρατιώτες να εκστρα τεύουν ε ­ ναντίον του Μεγάλου Βασιλιά, να τον νικούν δί­ πλα στην πρωτεύουσά του και να διαφεύγουν, με α ρκετές δυσκολίες, κατατροπώνοντας οποιονδήποτε τους σταθεί εμπόδιο. Επίσης εί­ ναι η πρώτη φορά μετά τα Περσικά, αλλά τώρα σε μεγαλύτερο βαθμό, που έχουμε κυριολεκτι­ κά τη συγκρότηση Ελληνικού Στρατού. Ελ λ η ­ νικά στρατιωτικά τμήματα από όλη την Ελλάδα, ετερόκλη τη ς πολιτειακής προ­ έλευσης, ενώνονται με επικεφαλής έ ­ ναν Σπαρτιάτη για έναν κοινό σκοπό. Και το εκπληκτικό είναι ότι αυτό γίνεται αβίαστα, χωρίς την παραμικρή έξω θεν πίεση ή την οποιαδήποτε καθοδήγηση, εκτός από τη διακριτική παρουσία και την ενθάρρυνση της Σπάρτης. Κάτι ανά­ λογο έγινε το 480 όταν οι Ελληνες πολε­ μούσαν για την ελευθερία και θα γίνει το 333, υπό τη δεσμευτική όμως παρουσία της ηγετικής μορφ ής του Μεγάλου Α λ ε­ ξάνδρου. Η μάχη στα Κούναξα, η όλη Ανάβαση και η Κά θοδος των Μυρίων ήταν ο σ υ νδε­ τικός κρίκος ανάμεσα σ’ έναν κόσμο που έφ ευγε και σ’ ένα νέο που ερχόταν. Ο Πέρσης είχε επιτεθεί στην Ελλάδα και εκείνη τον απέκρουσε. Οι Μύριοι προμήνυαν αυτό που θα ερχόταν. Αποτελούσαν την “ υποψία” γι’ αυτό που θα έδινε την ώθηση προς την οικουμενική εξάπλωση του

Η

Η υπεροχή του Ελληνα έναντι του Πέρση πεζού οψειλόταν σε μεγάλο βαθμό και στην εξέλιξη του ατομικού οπλισμού του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ελληνισμού. Η επόμενη φάση θα ήταν η ανταπόδοση του κτυπήματος. Οι Ελληνες έφεραν τον πόλεμο στην Περσία και η Περσία θα αποτύγχανε να τους απωθήσει. Ο Αγησίλαος, ε ­ μπνευσμένος από το παράτολμο εγ ­ χείρημα των Μυρίων, θα θελήσει να πράξει αυτό που η μοίρα επιφύλαξε στο Μέγα Αλέξανδρο, να καταλύσει την Περσική Αυτοκρατορία. Είναι η α­ πάντηση στον Ξέρξη.

ΤΟ Π Ε Δ ΙΟ ΤΗΣ Μ Α Χ Η Σ

β ■»

Η τοποθεσία βρίσκεται παρά τον Ευφράτη ποταμό, πριν από το Μ ή δει­ ας Τείχος που προστάτευε τη Βαβυλώ ­ να. Μ ε εξαίρεση ελάχιστους γηλόφ ους το θέα τρο της μάχης ήταν εντελώς πεδινό και επίπεδο, προσφερόμενο για την ανάπτυξη του μεγάλου αριθ­ μού των στρατευμάτων του Μεγάλου Βασιλιά και καταλληλότατο για τη δρά­ ση των επίφοβων δρεπανηφόρων αρ­ μάτων. Αντίθετα δεν ήταν πρόσφορο για μικρά στρατιωτικά οχήματα όπως αυτό των Μυρίων και, αν λάβουμε υπόψη τις συντριπτικά υπέρτερες δυνά ­ μεις του Αρταξέρξη, τότε η επιλογή του χώρου έδινε ένα πρώτο π λεονέ­ κτημα στο Βασιλιά. Μ όνο η ύπαρξη του ποταμού προσέφερε ένα στήριγ­ μα, γεγονός που θα εκμεταλλεύονταν οι Ελληνες. Αρχικά ο Μεγάλος Βασιλιάς είχε σκοπό να αντιμετωπίσει τον αδελφό του πριν από το χωριό Κούναξα. Για το λόγο αυτό διέταξε τη διάνοιξη μιας ε­ κτεταμένης τάφρου, η οποία ξεκινώ­ ντας από το τείχος της Μηδείας έφθανε λίγο προ του Ευφράτη, αφήνοντας “ παραλλήλως του Ευφράτου μια στε­ νή πάροδο, μεταξύ του ποταμού και της τάφρου... Τούτη την τάφρο κατα­ σκεύασε ο Βασιλέας αντί προπυργί­ ου...” (Ξεν. Κύρου Ανάβαση, A', VII, 1420). Για κάποιο όμως λόγο ο Βασιλιάς αποσύρθηκε στο πεδίο κοντά στα Κούναξα (ίσως γιατί περίμενε περισσό­ τερες ενισχύσεις) και εγκατέλειψε την προστασία της τάφρου. Μάλλον πί­ στευε πως δεν θα μπορούσε να ανα­ πτύξει τον πολυάριθμο στρατό του και πολύ περισσότερο τα 200 δρεπανηφόρα άρματα από τα οποία ήλπιζε πολλά.

Δ Υ Ν Α Μ Ε ΙΣ ΤΩΝ Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ω Ν Σ τρα τιά Κύρου Αποτελείτο από δύο διαφορετικά (από άποψη στρατιωτική, οργανική και διοικητική) στρατεύματα: το ασιατικό και το ελληνικό μισθοφορικό στρά­ τευμα. Οι ασιατικές δυνάμεις, οι βάρβα­ ροι, υπό τις διαταγές του Αριαίου, α­ νέρχονταν σε 100.000 πεζούς και 2.000 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ιππείς, ενώ ο Κύρος είχε μια έφιππη προσωπική φρουρά και επίλεκτους πε­ ζούς οι οποίοι συνολικά δ εν πρέπει να ξεπερνούσαν τους 600 άνδρες. Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί και το μικρό αρματικό δυναμικό των 20 δρεπανη­ φόρων. Οι Ελ λ η νες μισθοφόροι, στους ο­ ποίους στήριζε σχεδόν τα πάντα ο Κύ­ ρος, ήταν 11.600 περίπου βαριά οπλι­ σμένοι πεζοί, 2.300 πελταστές, 200 το­ ξότες και άγνωστος (πάντως μικρός) αριθμός Οεσσαλών ιππέων.

Σ τρ α τιά Α ρ τα ξέρ ξη Δ ε ν έχουμ ε λεπτομερή περιγραφή από το ν Ξενοφώντα για τις δυνάμεις του Βασιλιά, τις οποίες ανεβάζει στις 900.000 άνδρες με μια έφιππη βασιλική φρουρά 6.000 ανδρών και 200 δρεπανηφ όρα άρματα. Πρέπει ο αριθμός αυτός να θεω ρηθεί μάλλον υπερβολι­ κός. Πάντως και αυτό να μην ισχύει, ή ­ ταν σίγουρα τουλάχιστον διπλάσιος από το στρατό του Κύρου, αφού κατά τον Ξενοφώ ντα το αριστερό κέρας του Κ ύρου αντιστοιχούσε με το μέσο περίπου της βασιλικής στρατιάς! Α κό­ μα και ο αριθμός των 300.000 ή 400.000 συνιστά πάλι έναν πολύ μεγάλο στρα­ τό, παρά το ότι δ εν συνοδευόταν από ανάλογη ποιότητα.

Η ΜΑΧΗ Ο Κύρος, βλέποντας τον Αρταξέρ­ ξη να υποχωρεί από την τάφρο, χαλά­ ρωσε τα μέτρα ετοιμότητας και προ­ χω ρούσε με ασύντακτο το στράτευμα, όταν ξαφνικά, κατά τις 10 το πρωί της 3ης Σεπ τεμβρίου 401 π.Χ., άνδρες της εμπ ροσθοφ υλα κής τον ειδοποίησαν ότι ο Βασιλιάς είχε λάβει, σε μικρή α­ πόσταση εμπρός τους, θέση μάχης. Βιαστικά άρχισε να παρατάσσεται προς μάχη και ο ίδιος.

Π α ρ άτα ξη των αντιπάλων • Παράταξη Κύρου Η ύπαρξη του ελληνικού μισθοφο­ ρικού σώματος καθιστούσε τελείως ανομοιογενές το στράτευμα του Κύρου. Πρέπει καλύτερα να αναφερόμαστε σε δύο στρατεύματα και σε δύο σχηματι­ σμούς, με διαφορετική στρατιωτική α­ ντίληψη και σε ό,τι αφορά την αίσθηση του κα θενός από τα δύο μέρη για το αν αποτελούν ένα στράτευμα και σε ό,τι αφορά τον τρόπο διεξαγωγής της μάχης. Αυτή η διαφοροποίηση είναι αι­ σθητή, εκτός των άλλων, και από τον τρόπο με τον οποίο παρατάσσονταν Ελλ ηνες και Ασιάτες. Η αμοιβαία κα­ χυποψία συσπείρωνε το κάθε μέρος γύρω από τον ηγήτορά του. Ο Κλέαρ­ χος ήταν αρχηγός των Ελλήνων και

“ υπ ά κουε” οριακά στον Κύρο, αρχη και επίδοξο μέλλοντα βασιλιά τ< Περσών. Το ελληνικό μισθοφορικό σώμα ταν ένας μικρός ανεξάρτητος στρατ> μέσα στο ευ ρύ τερο στράτευμα τ< Κύρου. Οι Ελλ ηνες πήραν το δεξιό κ ρας που ακουμπούσε στην όχθ η τι Ευφράτη, με επικεφαλής τον έμπεΐ( Λακεδαιμόνιο στρατηγό Κλέαρχο κ υπό τις διαταγές του τον Πρόξενο τ< Αθηναίο αριστερά του και δίπλα αι αυτόν τον Μένωνα τον Θεσσαλό. δεξιό κατέληγε στην όχθη με τους ι| λούς και την ίλη του ιππικού (1.000 Π φλαγόνες και Οεσσαλείς ιππείς). Τα ασιατικά στρατεύματα ιππέο και πεζών υπό τον Αριαίο αποτέλεσε το αριστερό κέρας της όλης παράτ ξης (δηλαδή όλο τον όγκο των βαρβ ρων). Ο Κύρος έλαβε (σύμφωνα με tc Ξενοφώντα) το κέντρο της παράταξη Πρέπει όμως να υπ οθέσουμε βάσιμ ότι όταν ο Ξενοφώ ν αναφέρεται σι κέντρο της παράταξης λαμβάνει υπ ψη μόνο το ασιατικό στράτευμα, χωρ τους Ελληνες, μια και είναι φυσικό Κύρος, ως Ασιάτης, να πάρει θέσ η < νάμεσα στους στρατιώτες του και ό στην άκρη δεξιά τους, χωρίς να έχ καμία επαφή μαζί τους. Ετσι μπορεί ν εξηγηθεί καλύτερα και η προσωπικ σύγκρουση που θα έχει κατά τη μάχ με τον Αρταξέρξη, κάτι που δ εν θ συνέβαινε αν βρισκόταν δίπλα στου Ελλ ηνες (δ εδ ο μ ένο υ μάλιστα ότι Αρταξέρξης. ευρισκόμενος στο μέσ της παράταξής του, ήταν μακριά απ εκεί που τερματιζόταν η αριστερ πλευρά της παράταξης του Κύρου). Γύρω από τον Κύρο στάθηκαν c 600 επίλεκτοι της φρουράς του (ιππεί και πεζοί). Τα 20 δρεπανηφόρα άρματ τοπ οθετήθηκα ν εμπρός.

• Παράταξη Αρταξέρξη Το αριστερό κέρας έλαβε ο Τισσο φ έρνης με τους λευκοθώ ρα κες ιππεί του, γερροφ όροι οπλίτες (Αιγύπτιο και Ασιάτες) και μικτά στρατεύματα m πέων, πεζών και τοξοτών. Το κέντρο τι πήρε, όπως συνηθιζόταν, ο Βασιλιάς περιβαλλόμενος από τη βασιλική έφιπ πη φρουρά. Το δεξιό, με μικτά στρα τεύματα ιππέων και πεζών, τέθηκι υπό τις διαταγές του Αρβάκη. Η παρά ταξη του Βασιλιά εξείχε κατά πολι από αυτήν του Κύρου, όπως και το κέ ντρο του που εξείχε από το αριστερ( κέρας του Κύρου, συνεπώς υπήρχι κίνδυνος υπερκέρασης του τελευταί ου από τις δυνάμεις του Βασιλιά Μπροστά από όλη την παράταξη τοπο θ ετ ή θ η κ α ν τα 200 δρεπανηφόρα άρ ματα. “ Η πρόθεση των Περσών ήτα\ να επελάσουν τα άρματα αυτά στις τά ξεις των Ελλήνων και να τις διασπά σουν” .

Ο Αθηναίος ιστορικοίj Ξενοφών, φίλος του επίσης Αθηναίου στρατηγού Πρόξενου, 9α πολεμήσει στα Κούναξα ως απλός στρατιώτης και αργότερα, μετά τη δολοφονία των στρατηγών, 9α αναλάβει ως στρατηγός να οδηγήσει τους Μύριους στην Ελλάδα. Στο έργο του “ Κύρου Ανάβασις" ζωντανεύει με γλαφυρό τρόπο την πορεία προς τα Κούναξα, τη μάχη και την περιπετειώδη επιστροφή των Μυρίων στην Ελλάδα.

Το σχέδιο μάχης του Κύρου και η διαφωνία του Κλέαρχου

τον συμβούλευσε να μην εκ θ έσ ει τον εαυτό του σε κίνδυνο (“ Ο Κλέαρχος σ υμ βο ύλευε τον Κύρο να μην εκθέσ ει 0 Κύρος γνωρίζοντας, ως Ασιάτης,τον εαυτό του σε κίνδυνο, αλλά να ε­ πως αν σκοτωνόταν ο Βασιλιάς τότε οι ποπτεύει τη μάχη. Γιατί πολεμώντας Βάρβαροι θα τρέπονταν σε φυγή. τίποτα σημαντικό δ εν θα πράξει με το συνέστησε στον Κλέαρχο να μετακινή­ σώμα του, ενώ αν πάθει κάτι κακό θα σει τις γραμμές του λίγο αριστερότε­ χα θούν όλοι μαζί μ' α υτόν" - Πολύαιρα, σε σημαντική απόσταση από το πο­ νος, Στρατηγήματα, Κλέαρχος, 401/3). τάμι, για να ρίξουν όλη την πίεσή τους Ο Κύρος τότε του απάντησε: “ Τι λες πάνω στο κέντρο, όπου βρισκόταν ο Κλέαρχε, παροτρύνεις αυτόν που επι­ Βασιλιάς. “ Και αν αυτό", είπε, “ το νι­ θ υ μ εί τη βασιλεία να φανεί ανάξιος κήσουμε, τελειώνει όλος μας ο αγώ­ α υτής;” . Δ εν επέμεινε όμως στις δια­ νας” . Ο Κλέαρχος όμως, αν και έβλεπε ταγές του και βέβαια δ ε ν άκουσε τη πολύ πυκνό το κέντρο της εχθρικής συμβουλή του Κλέαρχου. Δ όθη κα ν τα παράταξης, δ εν ή θ ελ ε να απομακρύσυνθήματα, έγιναν οι θυσίες και όλα νει από τον ποταμό το δεξιό κέρας, ήταν έτοιμα για τη μεγάλη σύγκρουση. διότι φοβόταν μήπως κυκλωθεί και από τα δύο μέρη από τους εχθρούς. Η διεξαγω γή τη ς μάχης Αντέδρασε λοιπόν αποφασιστικά στο σχέδιο του Κύρου και την κρίσιμη ώρα • Α ’ Φάση της μάχης δ εν συμμορφ ώ θηκε με τις διαταγές του. Του απάντησε πως ξέρει Την πρωτοβουλία πήραν οι Ελλ η ­ πώς θα διεξαχθεί η μάχη καλώς και νες. Η προέλαση προς επαφή με τον α­

ντίπαλο, βαθμιαία επιταχυνόμενη, ε­ ξελίχθηκε τελικά σε “ δρομαία έφ οδο " στα τελευταία 100 μέτρα, με σκοπό την ελαχιστοποίηση των απωλειών από τα τοξεύματα του εχθρ ού. Πρώτα με βάδην για να πέσουν στη μάχη ξεκούραστοι, μια και οι δ ύ ο αντίπαλοι α­ πείχαν περί τα 600 μέτρα (4 στάδια), και ύστερα με τροχά δην προς απο­ φυγή των βελών, ψάλλοντας τον παιά­ να, κατευθύνθηκαν με φ οβερή ορμή πάνω στο αριστερό των βαρβάρων. Προτού όμως φθάσουν σε απόσταση βέλους, οι βάρβαροι, οι οποίοι τόσο πολύ τρομοκρατήθηκαν από τη θέα ε ­ νός τόσο συμπαγούς και σιδηρόφρα­ κτου απόλυτα συντετα γμένου στρα­ τού, δ εν έμειναν καν να πολεμήσουν και αμέσως τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Τα δρεπανηφόρα άρματα των Περσών δεν έβλαψαν καθόλου τους Ελληνες, γιατί αυτοί μόλις τα έβλεπαν εμπρός τους αμέσως χωρίζονταν και άφηναν διάστημα μεταξύ τους για να περάσουν τα άρματα. Η παράταξη του Βασιλιά κόπηκε στα δύο και οι Ελλ ηνες συνέχιζαν συντεταγμένα να καταδιώκουν το ηττημένο αριστερό των Περσών. Αυτή την κρίσιμη ώρα τα γεγονότα είχαν πάρει άλλη τροπή στο κέντρο και στο αριστερό του Κύρου. ο οποίος αν κατάφερνε να διατηρήσει την ψυχραιμία του σε λίγο θα ήταν Βασι­ λιάς. Ο Αρταξέρξης βλέποντας πως το κέντρο, του οποίου ηγείτο ο ίδιος, βρι­ σκόταν έξω από το αριστερό της στρα­ τιάς του Κύρου, συνεπώς δ εν είχε κά­ ποιον για να πολεμά, άρχισε να κά­ μπτει την παράταξή του με σκοπό να περικυκλώσει το στράτευμα του Κύ­ ρου. Ο Κύρος, φ οβούμενος ότι θα υπερκερασθεί, άρχισε να επελαύνει κατά των 6.000 ιππέων του Βασιλιά. Δείχνοντας απρονοησία και άφρονα ζήλο, ανάμικτο με θ υ μ ό και μίσος για τον αδελφό του, έπεσε με δύναμη πά­ νω του και τον τραυμάτισε στο στέρνο τρυπώντας του το θώρακα. Την ίδια στιγμή όμως ένας Κάρας έριξε ένα α­ κόντιο και τραυμάτισε θανάσιμα τον Κύρο στο μάτι, ο οποίος έπεσε από το άλογό του νεκρός. Ο Αριαίος με τους βαρβάρους, που ήδη είχαν υποστεί την κυκλωτική κίνηση και την υπ ερκέ­ ραση από το δεξιό του Αρταξέρξη, μό­ λις έμαθαν το θάνατο του Κ ύρου τρά­ πηκαν σε φυγή, αφήνοντας μόνους τους Ελληνες, οι οποίοι καταδίωκαν τους βαρβάρους στην άλλη πλευρά, κατά μήκος του ποταμού. Μ όνο ο Τισσαφέρνης με τους λευκοθώ ρα κες κατάφερε να περάσει παράλληλα του πο­ ταμού μέσα από τους Ελλ ηνες πελτα­ στές (χωρίς να τους επιφέρει την παραμικρή φθορά) και να ενω θεί με τα στρατεύματα του Βασιλιά στο εγκαταλελειμένο πλέον στρατόπεδο του Κ ύ­ ρου. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

“ Η Μ ΑΧΗ ΣΤΑ Κ Ο Υ Ν Α ΞΑ ” - ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ (3η Σεπτεμβρίου 401 π.Χ.)

□

Η μάχη στα Κουναξα (401 π.Χ.). Η παράταξη των αντιπάλων και οι δυνάμεις τους.

Ιτρ ατά ιτεδο Κ ύρον

1 2

e y

'Ö Q_ &~ P LU

γί ο ζ ι ι ι ρ ί ι ι ι ι

ι

+ + + + + + -*- + + + + + +

+ + + 4* ++■+*+·-+ -i· + + + ■+ + +'+■■+ +·-+·++++■+ + + +■+-++ + -!· 4*++·+

ΙΙΙΙΙΓΤΙΗ ίΙΙ 1

2

3

Αρ ΚΥΡΟΣ

1. 2. 3.

10

ΔΕΞΙΟ ΚΕΡΑΣ Παφλαγόνες ιππείς Πελταστές Επισ&ένους Ελληνική Φάλαγγα α. Δεξιό κέρας: Κλέαρχος β. Κέντρο: Πρόξενος γ. Αριστερό κέρας: Μένων

IIIIH IIII 5

4· ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΔΑ. Αρ

1,000 2.300 11.600

1. 2. 3.

ΑΡΤΑΞΕΡΞΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΚΕΡΑΣ Αευκο9ώρακες ιππείς Τισσαφέρνη Γερροφόροι Αιγύπτιοι οπλίτες Μικτά στρατεύματα ιππέων, πεζών, τοξοτών

ΔΥΝΑΜΕΙΣ Δ.Α.

Στο χρονικό αυτό σημείο η απόστα­ ση ανάμεσα στους δύο αντιπάλους ή ­ ταν τριάντα στάδια (5 χλμ. περίπου). “ Και αφενός οι Ελληνες καταδίωκαν τους έμπ ροσθεν τους εχθρούς,, με την ιδέα ότι ήταν νικητές όλων, αφετέρου οι Π έρσες του Βασιλιά διήρπαζαν το στρατόπεδο του Κύρου με την ίδια ι­ δέα, ότι δηλαδή ήταν και αυτοί νικητές όλης της γραμμής” (Ξενοφώντα Κύρου Ανάβασις, A,V, 5).

• Β’ Φάση

Οταν η περσική ηγεσία κατάλαβε ότι οι Ελλ ηνες είχαν συντρίψει το αρι­ στερό της παράταξής τους και είχαν ΚΕΝΤΡΟ-ΒΑΡΒΑΡΟΙ ΚΥΡΟΥ ΚΕΝΤΡΟ νικήσει, ανασυνέταξαν τα τμήματά 4. Ασιάτες πεζοί 5. Αρταξέρξης με την τους και εκτελώντας αντιστροφή άρχι­ 600 5. Κύρος με έφιππη φρουρά έφιππη φρουρά του 6.000 σαν να κινούνται εναντίον τους Ανάλο­ και επίλεκτους πεζούς γο ελιγμό πραγματοποιούσαν και οι Ελληνες μόλις π ληροφ ορήθηκα ν την ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΚΕΡΑΣ ΔΕΞΙΟ ΚΕΡΑΣ ήττα του στρατού του Κύρου (όχι όμως 6. Ασιάτες πεζοί υπό 100.000 β. Στρατεύματα ιππέων ακόμα το θάνατό του). Αφού λοιπόν ε ­ τον Αριαίο και πεζών 7. Ασιάτες ιππείς 1.000; υπό τον Αρβάκη κτέλεσαν στροφή ετοιμάζονταν, μια και πίστευαν ότι από εκεί θα ερχόταν ο ΣΥΝΟΛΟ 117.000 20 ΣΥΝΟΛΟ 900.000; 200 Βασιλιάς. Τότε στήριζαν το αριστερό τους κέρας στον ποταμό. Δ . Γαρουφαλής Οι Π έρσες εμφανίστηκαν από το Δ.Α.= Δρεπανηφόρα άρματα. (+, +) δεξιό των Ελλήνων, πράγμα που προ­ ξένησε το φόβο στους τελευταίους μήπως επ έλθουν κατά της παράταξής τους και, α­ “ Η Μ ΑΧΗ ΣΤΑ ΚΟΥΝΑΞΑ ” -A ’ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ φού τους περικυκλώ σουν και από τα δύο μέρη, (3η Σεπτεμβρίου 401 π.Χ.) τους κατακερματίσουν. Γι’ αυτό έκριναν καλό να α­ ναπτύξουν την παράταξή τους έτσι ώστε να έχουν τον ποταμό από πίσω τους. Την ώρα που επιχειρού­ σαν τον παραπάνω ελιγμό διαπίστωσαν πως τα βασι­ λικά στρατεύματα τους προσπερνούσαν χωρίς να τους επιτεθούν και πήγαιναν να παραταχθούν με το ίδιο σχήμα και στην ίδια θέσ η που είχαν στην αρχή της μάχης. Βλέποντάς το αυτό ακύρωσαν τον ελιγ­ s= -5 μό τους και αμέσως όρμησαν πάνω στους βαρβά­ ρους, οι οποίοι ούτε τότε έμειναν να συγκρουσθούν, παρά (από μεγαλύτερη απόσταση από πριν) άρχισαν να τρέπονται σε φυγή. Ο Αρταξέρξης συγκέντρω σε τους ιππείς του σ’ ένα γήλοφο Π Ι1 1 Γ Π H I l I S κοντά στο χωριό Κούναξα, αλλά αυτοί, όταν τους ε ­ πιτέθηκαν για άλλη μια φορά οι Ελληνες, άρχισαν C® να φ εύγουν ολοταχώς και άτακτα προς διάφορες τ V® κατευθύνσεις. Αυτά συνέβαιναν περίπου την ώρα που έδ υ ε ο ήλιος. Σ Υ Γ Κ Ρ Ο Υ Σ Ε ΙΣ -Α Ψ ΙΜ Α Χ ΙΕΣ Οταν οι Ελληνες διαπίστωσαν πως δ εν διακρίνεΣΤΡΑΤΟΣ ΚΥΡΟΥ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΡΤΑΞΕΡΞΗ ται πουθενά στον ορίζοντα εχθρ ικός στρατός, έμει­ Ε π ίδεση Ελλήνω ν μισθοφόρων, Α Οι βάρβαροι του Βασιλιά στο αριστερά κέρας ναν να ξεκουρα στούν περιμένοντας κάποιο μήνυμα οι οπ οίοι τρ έπ ο υ ν σ ε φ υ γ ή το υ ς υποχωρούν καταδιωκόμενοι από τους Ελληνες. από τον Κύρο. Προς το βράδυ επέστρεψαν στο α π έν α ν τι τ ο υ ς β α ρ β ά ρ ο υ ς . Β 0 Τισσαφέρνης δεν τρ έπ ετα ι σε φ υγή και στρατόπεδό τους για να δειπνήσουν, το βρήκαν ό­ 0 Κ ύ ρ ο ς ορμ ά κ α τά το υ περνά μέσα από το υ ς π ελ τα σ τές , χωρίς Α ρ τα ξ έ ρ ξ η , το ν τρ α υ μ α τίζει, μως άδειο και λεηλατημένο, χωρίς ίχνος Πέρση ή όμως να το υ ς βλάψει. α λ λά ε κ τ ε 9 ε ίς π α ρ ά φ ο ρ α σ τη μάχη φ ο ν ε ύ ε τα ι. Το α ρ ισ τε ρ ό τω ν Α σ ιατώ ν, υπό το ν Α ρ ια ίο , π ιεζό μ εν ο υπ οχω ρεί.

*

Γ Κάμψη τη ς π αράταξης το υ Α ρ τα ξέρ ξη και επί&εση κα τά το υ αρ ισ τερο ύ το υ Κύρου. Δ Ενωση στρατευμ άτω ν Τισσαφέρνη με το Βασιλιά στο στρ ατό π εδο το υ Κύρου. Δ . Γαρουφαλής

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ’ φάση της μάχης. Υποχώρηση του αριστερού του Αρταξέρξη, νίκη των Ελλήνων, 9άνατος του Κύρου.

Ή Μ ΑΧΗ ΣΤΑ ΚΟΥΝΑΞΑ ” - Β ’ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ (3η Σεπτεμβρίου 401 π.Χ.)

□

Γ-τρστόττεδο

Κ-ύρο-υ

■ W J K Ü I

Q ®

CX

&

yΌ ο. ■βΑρχαίο ελληνικό κράνος κορινθιακού τύπου.

Σ Υ Γ Κ Ρ Ο Υ Σ Ε ΙΣ - ΤΑΚΤΙΚΟΙ Ε Λ ΙΓ Μ Ο Ι ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΡΤΑΞΕΡΞΗ

ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΙΣΘΟΦΟΡΟΙ

A

Α Οι Ελληνες, έχοντας εκτελέσει στροφή (αριστερό κέρας στην όχθη του ποταμού), ετοιμάζονται να δεχθούν την επίθεση του Βασιλιά. Β Μη πραγματοποιηθείς ελιγμός με σκοπό, έχοντας οι Ελληνες τα νώτα τους προς το ποτάμι, να αποφύγουν κυκλωτική κίνηση των Περσών. Γ Οι Ελληνες επιτίθενται κατά των βαρβάρων. Δ Επίθεση των Ελλήνων κατά των ιππέων πάνω στο λόφο.

0 Βασιλιάς ανασυντάσσει τις δυνάμεις του και κινείται προς το μέρος των Ελλήνων. Β 0 Αρταξέρξης προελαύνει πέρα από το νυν δεξιό (παλαιό αριστερό) κέρας των Ελλήνων χωρίς να επιτεθεί. Γ 0 Βασιλιάς παρατάσσει το στρατό του στην αρχική θέση που είχε πριν από τη μάχη. Δ Οι Πέρσες δεν μένουν να συγκρουστούν, παρά από μεγαλύτερη απόσταση από πριν τρέπονται σε φυγή. Ε Ανασύνταξη των ιππέων του Βασιλιά στον παρακείμενο λόφο. ΣΤ Τελική υποχώρηση, χωρίς μάχη, των Περσών.

Δ. Γ α ρο υφ α λή ς

του Κύρου. Οι Ελληνες μισθοφ όροι είχαν νική­ σει (χωρίς στην ουσία να χρειαστεί να δώσουν μάχη!) δύο φ ορές το σύνολο του πολυάριθμου περσικού στρατού. Ομως ο βασικός λόγος για τον οποίο είχαν διανύσει πάνω από 2.500 χλμ.. να ανεβάσουν δηλαδή στο θ ρ ό ν ο τον Κύρο, είχε εκλείψει. Ο Κύρος είχε πεθάνει και αυτοί βρίσκονταν μόνοι τους στην καρδιά της Περσικής Αυτοκρατο­ ρίας. Οταν π ληροφ ορήθηκα ν το θάνα­ το του Κύρου έπεσαν προς στιγμή σε μεγάλη απογοήτευση, αλλά ανέκαμ­ ψαν γρήγορα και επέστρεψαν στην Ελλάδα με μια περιπετειώδη (και σχε­ δ όν αγγίζοντας τα όρια του θρύλ ου) πορεία. Πρόκειται για την επιστροφή, την Κά θοδο των Μυρίων, με επικεφα­ λής τον Ξενοφώντα τον Αθηναίο μα­ θητή του Σωκράτη και θαυμαστή της σπαρτιατικής στρατιωτικής πειθαρ­ χίας.

11

Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η ΤΗΣ Μ Α Χ Η Σ ■ ΣΥΜ ΠΕΡΑΣΜ ΑΤΑ Στην πράξη το ελληνικό μισθοφ ο­ ρικό σώμα των 14.000 περίπου ανδρών υπό τις διαταγές του Κλέαρχου δ εν πολέμησε καν. Δ ε ν πρόλαβε να πολε­ μήσει, γιατί και στις δύο συγκρούσεις ο εχθρ ός, τρομοκρατημένος, προτίμη­ σε τη φυγή παρά το βέβαιο θάνατο. Μ π ορούμε να φανταστούμε τι εντ ύ ­ πωση θα προκάλεσε στις εκατοντάδες χιλιάδες εσπευσμένα στρατολογημέ-

Β ’ φάση της μάχης. Οι Ελληνες νικούν και το υπόλοιπο στράτευμα του Αρταξέρξη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

J2 ■■

νους Ασιάτες η “ τεθω ρακισμένη αν­ θρώπινη μάζα” των Ελλήνω ν μισθοφό­ ρων, καθώς ορμούσ ε μέσα σε πολεμι­ κές ιαχές κατά πάνω τους τροχάδην. Ανδρες γυμνασμένοι και σκληραγωγημένοι, έμπειροι σε μάχες εκ του συστάδην, με ό,τι τελειότερο είχε να επιδείξει την εποχή εκείνη η οπλιτική τέχνη, κινούμενοι με απόλυτη πειθαρ­ χία, ήταν ένα θέαμα που σίγουρα θα προξενούσε δέος και πανικό χωρίς κα­ μία ελπίδα για την παραμικρή άμυνα. Ετσι σι βάρβαροι, μη αντέχοντας σε αυτό το θέαμα, πανικόβλητοι, δ εν τόλ­ μησαν να πολεμήσουν. Το 480 π.Χ. εί­ χαν χάσει πάλι, αλλά είχαν πολεμήσει και μάλιστα γενναία. Το 401 π.Χ. όμως ήταν φανερά τα ίχνη της παρακμής. Ο ήλιος είχε αρχίσει να γέρνει για τη με­ γάλη αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών. Δ έχ θ η κ ε ένα θανάσιμο πλήγμα. Τη χα­ ριστική βολή θα της τη δώσει ο Μακεδόνας στρατηλάτης. Τα πράγματα όμως θα α κολουθού­ σαν διαφορετική πορεία αν δ εν σκο­ τωνόταν στη μάχη ο Κύρος. Βέβαια η Ιστορία δ εν γράφεται με “ α ν” . Παρόλα αυτά τα ζωτικά συμφ έροντα της Ελλά­ δας είχαν άμεση σύνδεση με την έκβα ­ ση της μάχης και οι Ελληνες θα είχαν ίσως πολλά να ω φ εληθούν αν ο Κύρος, που οι ίδιοι είχαν βοηθήσει, γινόταν Μεγάλος Βασιλιάς. ΓΥ αυτό ήταν μέγα πλήγμα ο θάνατος του Κύρου και σί­ γουρα θα δημιούργησε έναν πονοκέ­ φαλο στη Σπάρτη, η οποία έμμεσα, αλ­ λά ουσιαστικά, είχε στηρίξει αυτήν την επιχείρηση. Κύρια αιτία για το θάνατο του Κύ­ ρου θ εω ρ ή θ η κε, εντελώς εσφαλμένα πιστεύουμε, από πολλούς ιστορικούς, αρχαίους (Πλούταρχος) και σ ύγχρο­ νους (Bury & Meiggs), η στάση του Κλέ­ αρχου και η άρνησή του να εκτελέσει το σχέδιο μάχης που του συνέστησε ο Κύρος, ο οποίος ως α ντικειμενικό στό­ χο είχε το θάνατο του Αρταξέρξη. Η αρνητική κριτική είναι και εσφαλμένη και άδικη, γιατί αγνοεί ή δ εν λαμβάνει υπόψη βασικά στρατιωτικά δεδομένα. Καταρχήν η ελληνική δύναμη ήταν μι­ σθοφ ορική και δ εν είχε καμία σχέση με το υπόλοιπο στράτευμα του Κύρου. Από την πρώτη στιγμή οι Ελληνες στρατιώτες υπάκουαν στους δικούς τους αρχηγούς και συνολικά στον αρ­ χιστράτηγο Κλέαρχο, του οποίου τις πρωτοβουλίες και απόψεις αμφισβή­ τησαν πολλές φ ορές και εκείνος επι­ στράτευε κάθε φορά όλη την εξυπνά­ δα του για να τους πείσει. Αυτό έγινε ακόμα και όταν αποκαλύφθηκε στους στρατιώτες ο πραγματικός σκοπός της εκστρατείας, ο οποίος μέχρι τότε είχε κρατηθεί από τον Κ ύρο μυστικός. Αρα αυτοί οι στρατιώτες είχαν ως βα­ σικό μέλημά τους βέβαια τη νίκη, κάτι που απέδειξαν, αλλά και την προσωπι­ κή τους επιβίωση.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι πελταστές 9α εξουδετερώσουν αποτελεσματικά τους λευκοθώρακες ιππείς του Τισσαφέρνη, όταν αυτός 9α επιχειρήσει να διασπάσει τη φάλαγγα των Ελλήνων μισθοφόρων. Το ίδιο το σώμα των πελταστών δεν 9α έχει σημαντικές απώλειες (αναπαράσταση Θράκα πελταστή “ Η πολεμική τέχνη των Αρχαίων Ελλήνων" εκδ. I. Σιδέρη).

Ο Κλέαρχος, γνωρίζοντάς το και ενστερνιζόμενος απόλυτα αυτή την ά­ ποψη, δ εν ήταν δυνατό να οδηγήσ ει στη σφαγή τους 14.000 Ελληνες προκειμένου να πραγματοποιήσει την επι­ θυμία του Πέρση εργοδότη τους! Ο

Κλέαρχος, όπως και όλοι οι Ελληνες μισθοφόροι, ήταν σίγουρος για τη νίκη τους. Την πεποίθηση αυτή τη στήριζαν όχι σε κάποιο παρορμητικό συναίσθη­ μα (πολλές φορές απελπισμένο, όταν αγωνίζεται κάποιος για την ελευθερία του), αλλά στη στρατιωτική τους υπε­ ροχή έναντι των Περσών. Ετσι, χωρίς να έχουν ενσωματωθεί οργανικά στο στρατό του Κύρου, έπραξαν το χρέος τους στο ακέραιο. Βέβαια ήταν ζωτική γι’ αυτούς η επιβίωση του Κύρου, γι’ αυτό και ο Κλέαρχος σ υμβούλευσε τον Κύρο να μην εκθέσει τον εαυτό του στον κίνδυνο να σκοτωθεί. Εκ εί­ νος όμως δεν άκουσε. Παρασυρμένος από μίσος για τον αδελφό του στέρη­ σε στην ουσία (αυτός και όχι ο Σπαρ­ τιάτης στρατηγός) τον εαυτό του από το θρόνο. Κρίσεις για τον Κλέαρχο, του τύπου “ ανίκανος να αρθεί πλήρως σαν τον Κύρο στο ύψος των περιστά­ σεων, τον οδήγησε τελικά στην ήττα με το να μη συμμορφωθεί από στενοκεφαλιά ή δειλία...” (Bury & Meiggs, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, σελ. 500), αδικούν βάναυσα και τον Κλέαρ­ χο από την Ιστορία. Ο Κλέαρχος έχοντας απέναντι του τόσες μυριάδες εχθρών, δ εν θέλη σ ε να στερηθεί του στηρίγματος που του παρείχε ο Ευφράτης και να ριψοκιν­ δυνεύσ ει οδηγώντας τους Ελληνες στο μέσο ασυγκρίτως υπέρτερης σε α­ ριθμό στρατιάς, η οποία με το μεγάλο πλήθος της μπορούσε να τους κυκλώ­ σει και να τους συντρίψει (κάτι που πραγματοποίησε ο Αρταξέρξης στο α­ ριστερό κέρας του Κύρου). Ως φρόνι­ μος και έμπειρος στρατηγός, αλλά και ως Ελληνας, έχοντας την ε υ θ ύ ν η της ασφάλειας των Ελλήνων, είχε πρώτι­ στο χρέο ς να μεριμνήσει για τη σωτη­ ρία τους, “ αφού μάλιστα δ εν ήταν δυνατό εκ των προτέρων να είναι απολύτως πεπεισμένος για την ανανδρία την οποία έδειξαν οι στρατιώτες του Μεγάλου Βασιλιά” . Κακώς λοιπόν ψέ­ γεται. Του αρμόζουν τα εύσημα για την επιτυχή έκβαση της μάχης και στις δύο φάσεις της. Οι Ελληνες πολέμησαν και νίκησαν. Στην πράξη αποδείχθηκε πως ήταν μια μάχη χωρίς αντίπαλο. Αν οι βάρβαροι είχαν μείνει να πολεμήσουν, σίγουρα θα επακολουθούσε μεγάλη σφαγή τους. Ο Κύρος πέθανε από δική του ευθ ύνη . Τον κυρίευσε το συναίσθημα και υπέκυψε στο πεπρωμένο του. Αντί­ θετα όλη η στρατηγία του Κλέαρχου εμπνέεται από λογική και βαθιά γνώση της στρατιωτικής τέχνης. Η μάχη (και οι δύο φάσεις της) κατέδειξαν την υπεροχή των Ελλήνων στρατιωτών απέναντι στη “ θάλασσα" των Ασιατών. Η ιδέα της νίκης με ελά­ χιστη αιματοχυσία πρυτάνευσε στο σχέδιο που κατέστρωσε ο Κλέαρχος και οι άλλοι Ελληνες στρατηγοί. Οι α-

Η οπλιτική φάλαγγα των Ελλήνων μισθοφόρων, με το συμπαγή και πυκνό σχηματισμό της, θριάμβευσε στα Κούναξα (μνημείο Νηρηίδων. 400 π.Χ. Βρετανικό Μουσείο).

πώλειες των Ελλήνων ήταν ελάχιστες. Οι βάρβαροι δ εν θα τολμ ήσ ουν να πα­ ραταχθούν πάλι απέναντι τους. Ο ί­ διος ο Αρταξέρξης, θυμω μένος, θα ζη­ τήσει εκδίκηση, αλλά με τον καιρό θα εύχεται περισσότερο να φ ύγουν οι Μύριοι από το κράτος του, ιδιαίτερα ό­ ταν ακούσει ότι σκέπτονται να ιδρύ­ σουν μια πόλη μέσα στην περσική επι­ κράτεια και να εγκατασταθούν μόνι­ μα! Τρομοκρατημένος ο Βασιλιάς από το ενδ εχόμ ενο να έχει μια ελληνική πόλη δίπλα στην πρωτεύουσά του με στρατό όπως αυτός των Ελλήνω ν μι­ σθοφόρων, θα τους οδηγήσει με τον Τισσαφέρνη μακριά προς τα όρη των Καρδούχων, ενώ στην πορεία ο Πέρσης σατράπης θα επιχειρήσει πολλές φορές (μάταια) να τους εξοντώσει. Ετσι οι Ελληνες είχαν το δικαίωμα να περιφρονούν τη δύναμη των Π ερ­ σών και κάθε ελληνική πόλη να καυχιέται για τη συμμετοχή της στην περίφημη εκστρατεία. Θα τολμούσαμε να πούμε πως η επιχείρηση τόνωσε το εθνικό αίσθημα των Ελλήνω ν και τους έφ ερε πιο κοντά (Σπαρτιάτες, Αθηναί­ ους, Κορίνθιους, Θεσσαλούς, Αρκά­ δες, Ηλείους κ.ά.), καταλαγιάζοντας σε κάποιο βα θμό τα πάθη του κατα­ στροφικού τριαντάχρονου εμφύλιου, του Πελοποννησιακού πολέμου. Επούλωσε μέχρις ενός σημείου η θ ι­ κές πληγές και ενίσχυσε την έννοια

“ Ελληνας", ανεβάζοντάς την πιο ψηλά από τα στενά όρια της πόλης-κράτους. Είχαν όλοι λόγο να χαίρονται για μάχες που έδωσαν εναντίον αλλοφύλων και όχι μεταξύ τους. Το πιο σημαντικό ό­ μως είναι ότι ενέπνευσε στους Ελ λ η ­ νες το όραμα της κατάκτησης της Ασίας. Πρώτος θα το επιχειρήσει (ανεπιτυχώς) ο Αγησίλαος (ο πειθαρχημένος, αλλά και φιλόδοξος Σπαρτιάτης Βασιλιάς), βαθιά επηρεασμένος από το κατόρθωμα των Μυρίων. “ Θ εω ρού­ σε μάλιστα φοβερό, οι μεν Μύριοι μαζί με τον Ξενοφώντα να κα τέβουν στη θάλασσα, αφού ενίκησαν το Βασιλιά των Περσών τόσες φορές, ενώ αυτός που ήταν αρχηγός των Λακεδαιμονίων (...) να μη παρουσιάσει στους Ελληνες κανένα έργο που να αξίζει να το θυμούντα ι” . Τόσο μεγάλη εντύπωση δημιούργησε η αντρειωσύνη των Μυρίων στους υπόλοιπους Ελληνες. Η διχόνοια όμως των Ελλήνων, ο συνεχώς αυξανόμενος ανταγωνισμός τους και... το περσικό χρήμα, θα τους αποτρέψει προσωρινά από το να πραγ­ ματοποιήσουν κάτι που όλοι επι­ θυμούσαν ενδόμυχα. Την πεποίθησή τους για την επικράτηση επί των Π ερ­ σών την εδραίωσαν οι γενναίοι μαχη­ τές της μάχης στα Κούναξα. Ολη τη δύναμη και την ενεργητικότητά τους όμως οι Ελληνες εκείνη τη στιγμή την έστρεψαν κατά του ίδιου τους του ε ­

αυτού, σε μια εμφύλια διαμάχη 60 ε­ τών που ακρωτήριασε την Ελλάδα και τη στέρησε από πολύ μεγάλες στρα­ τιωτικές και πολιτικές φυσιογνωμίες. Η νίκη θα έρ θει με το Φίλιππο Β και το γιο του Αλέξανδρο.

"jß

Β ΙΒ Λ ΙΟ ΓΡ Α Φ ΙΑ (1) Ξενοφών: ΚΥΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ. I, κεφ. Η'-Γ. (2) Πλούταρχος: Β ΙΟ Ι ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ. ΑΡΤΑΞΕΡΞΗΣ, κεφ. 8-14. ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ, κεφ. 9. (3) Αρριανού: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ. Α ’, 12. (4) Πολυαίνου: ΣΤΡΑΤΗΓΗΜΑΤΑ. ΚΛΕΑΡΧΟΣ. 401/3. (5) Διόδωρος Σικελιώτης: ΙΔ'. 23-24. (6) Ιστορία Ελληνικού Εθνους: Τομος Γ1. (7) S. Perlman: THE TEN THOUSAND. A CHAPTER IN THE MIUTARY. SOCIAL AND ECONOMIC HISTORY OF THE 4th CENTURY. 1976/77. (8) Boucher Arthur (Colonel): L' AN A BA SE DE XENOPHON (RETRAITE DES DIX-MILLE) AVEC UN COMMENTAIRE HISTORIQUE ET MILITAIRE, ACCOMPAGNE DE 48 CARTES. PLA N S ET CROQUIS. Berger-Levault. editeurs-Paris-Nancy-1913.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΠΤΑΕΤΗΣ

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ

Ο ΕΠΤΑΕΤΗΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΚΑΙ ΚΑΘΙΕΡΩΣΕ ΤΗΝ ΠΡΩΣΣΙΑ ΩΣ ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΗ ΓΗΡΑΙΑ ΗΠΕΙΡΟ. ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ 01 Γοεναδιέρος του κρατιδίου του Hessen Darmstadt. Τα στρατεύματα του κρατιδίου αυτού ήταν τα μόνα αξιόλογα του αυτοκρατορικού στρατού και αντιστά&ηκαν γενναία στους Πρώσσους κατά τη μάχη του Rossbach.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΟΥ ΕΛΑΒΑΝ ΜΕΡΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΑΥΤΟ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ 01 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΛΑΒΑΝ ΧΩΡΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ.

Ο Επταετής Πόλεμος άρχισε το 1756 και κράτησε ως το 1763. Κατά τη διάρκεια του επιχειρήσεις διεξήχθησαν στην Ευρώπη και στο Νέο Κόσμο. Οι κύριες αιτίες που προκάλεσαν την έκρηξή του ήταν η επιθυμία της Αυστρίας να ανακαταλάβει τη Σιλεσία, η πρόθεση της Ρωσίας να επεκτείνει την επιρροή της προς δυσμάς και φυσικά ο Γαλλο-βρετανικός αποικιακός ανταγωνισμός.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Πρωσσία

Ο Φρειδερίκος με τους επιτελείς του παρατηρούν τις εχθρικές 9έσεις πριν από τη μάχη.

Το μικρό Βασίλειο της Πρωσσίας διέθετε, την περίοδο που εξετάζουμε, τον καλύτερο στρατό της Ευρώπης. Το 1756 ο Πρωσσικός Στρατός αριθμούσε 90.000 πεζούς, 32.000 ιππείς και 20.000 άνδρες ως Φρουρές σε διάφορες πόλεις. Κατά τη διάρκεια του πολέμου όμως η δύναμή του αυξήθη­ κε, φθάνοντας τις 180.000 άνδρες. Το πρωσσικό πεζικό διακρινόταν σε ελαφρύ πεζικό ακροβολιστών και σε 6αρύ ή πεζικό της γραμμής. Το ελαφρύ πεζικό αποτελείτο κυρίως από διάφορα μισθοφορικά σώματα (Frei Korps). Οι άν­ δρες των σωμάτων αυτών ήταν ξένοι μισθοφόροι, λιποτάκτες άλλων στρατών ή δραπέτες φυλακών. Οπως γίνεται αντιληπτό τα σώματα αυτά δεν ήταν διάσημα για την πειθαρχία τους ή την αποτελεσματικότητά τους. Ο οπλισμός των Frei Korps ήταν ίδιος με αυτόν του πεζικού γραμμής. Εξαίρεση αποτελούσαν ορισμένες μονάδες “ κυνηγών” (Frei Jager), που ήταν οπλισμένες με εμπροσθογεμή τυφέκια ραβδωτής κάννης. Ορισμένα Frei Korps διέθεταν επίσης αποσπάσματα ιππικού και πυροβολικού, όπως το σώμα του von Kleist. Η καλύτερη, πάντως, μονάδα ελαφρού πεζικού του Πρωσσικού Στρατού ήταν η διλοχία των Κυνηγών (Feldjäger Korp zu Fuss). Η μονάδα αυτή του τακτικού στρατού αποτελείτο από 300 άνδρες, Πρώσσους στη μεγάλη τους πλειοψηφία. Οι άνδρες ήταν καλά εκπαιδευμένοι και οπλισμένοι με τυφέκια ραβδωτής κάννης. Η μονάδα εξοντώθηκε στο Spandau από το ρωσικό ιππικό. Αναδιοργανώθηκε όμως ως τάγμα λι των τεσσάρων λόχων, για να μετατραπεί πάλι σε διλοχία το 1763. Το πρωσσικό πεζικό γραμμής ήταν το τελειότερο δημιούργημα της πρωσσικής στρατιωτικής μηχανής. Διακρινόταν σε γρεναδιέρους, μουσκετοφόρους και Fusiliers. Οι γρενα- a διέροι ήταν επίλεκτοι στρατιώτες άριστα εκπαιδευμένοι, πραγματικές πολεμικές μηχανές. I Ολες οι επικίνδυνες αποστολές ανατίθεντο χωρίς συζήτηση σε αυτούς. Οι άλλοι δύο τύI ποι τυφεκιοφόρων είχαν ονομαστεί ανάλογα με τον οπλισμό τους. Οι μεν μουσκετοφόροι 3,ήταν εξοπλισμένοι με το κλασικό εμπροσθογεμές μουσκέτο, οι δε Fusiliers με το Fusile, ένα μικρότερο και ελαφρύτερο μουσκέτο. Το πεζικό ήταν οργανωμένο σε συντάγματα. Κάθε σύνταγμα αποτελείτο από μια διλοχία γρεναδιέρων και δύο τάγματα τυφεκιοφόρων με πέντε λόχους το καθένα. Η μέση δύναμη ανά λό­ χο έφθανε τους 120 περίπου άνδρες. Οι λόχοι γρεναδιέρων σπάνια πολεμού­ σαν με το σύνταγμά τους. Συνήθως συγκεντρώνονταν σε ανεξάρτητα επίλε­ κτα τάγματα. Εξαίρεση στην παραπάνω οργάνωση αποτελούσαν το 3ο Σύνταγ μα Μουσκετοφόρων και το 15ο Σύνταγμα Μουσκετοφόρων της Φρουράς, που είχαν το καθένα από τρία τάγματα, καθώς και το 6ο Σύνταγμα Γρεναδιέρων της Φρουράς που είχε ένα μόνο τάγμα με δύναμη 1.000-1.200 ανδρών. Τα 33 συντάγματα μουσκετοφόρων περιελάμβαναν στις τάξεις τους άνδρες βετεράνους των προηγουμένων πολέμων του Φρειδερίκου (1ος και 2ος Σιλεσιακός). Αυτό, σε συνδυασμό με τη χαλύβδινη πειθαρχία και την επίπονη εκπαίδευση, είχε ως αποτέλεσμα οι άνδρες αυτοί να είναι ισάξιοι, σχεδόν, με τους γρεναδιέρους. Τα 16 συντάγματα των Fusiliers αποτελούντο από άνδρες λιγότερο καλά εκπαιδευμένους για τα δεδο­ μένα του Πρωσσικού Στρατού. Το πρωσσικό πεζικό γραμμής, χάρη στην πειθαρχία που επιβαλλό- ^ ταν με κάθε μέσο και τη σκληρή εκπαίδευση, ήταν πράγματι καταπλη­ κτικό. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Πρώσσοι στρατιώτες επιτύγχαναν σχεδόν διπλάσιο ρυθμό βολής (7 βολές ανά λεπτό) σε σχέση με όλους τους άλλους στρατιώτες (οι Βρετανοί και οι Αυστριακοί έφταναν μόλις τις 4 βολές ανά λεπτό), ενώ ήταν ικανοί να γεμίζουν τα όπλα τους εν κινήσει. Αλλαζαν σχημα­ τισμούς με μεγάλη ταχύτητα και ψυχραιμία, ακόμα και υπό τα πυρά του εχθρού. Το πρωσσικό ιππικό διακρινόταν σε θωρακοφόρους δραγώνους και ουσσάρους και την περίοδο του Επταετούς Πολέμου ήταν το καλύτερο της Ευρώπης. Υπήρχαν 13 συντάγματα θωρακοφόρων, το 13ο της Φρουράς, 12 συντάγματα δραγώνων, 9 συντάγματα ουσσάρων και ένα λογχοφόρων. Το βα­ ρύ ιππικό (θωρακοφόροι-δραγώνοι), υπό την καθοδήγηση του von Seydlitz, ή­ ταν άριστα εκπαιδευμένο και μπορούσε να πολεμήσει ακόμα και σαν πεζικό. Το ίδιο ίσχυε και για τους ουσσάρους, οι οποίοι υπό το von Zieten μεταμορφώ-

Τυφεκιοφόρος του Ουγγρικού Συντάγματος Haller του Αυστριακού Στρατού. Δέκα ουγγρικά συντάγματα ήταν εγγεγραμμένα στη διάταξη μάχης του στρατού της Μαρίας Θηρεσίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θηκαν από ανιχνευτές-ακροβολιστές σε ιππι­ κό κρούσης, αλλά και σε πεζικό γραμμής όταν οι συνθήκες το απαιτούσαν. Τα βαριά συντάγ­ ματα είχαν το καθένα 5 ίλες, με 160 άνδρες ανά ίλη. Εξαίρεση αποτελούσαν το 13ο των Θωρακοφόρων της Φρουράς, που είχε 3 ίλες, και τα 5ο και 6ο Δραγώνων που είχαν 10 ίλες. Τα συντάγματα των ουσσάρων είχαν 10 ίλες το καθένα, με 110 άνδρες ανά ίλη. Παρόμοια οργάνωση είχε και το σύνταγμα λογχοφόρων (Bosniaken). Το πρωσσικό πυροβολικό δεν ήταν τόσο καλό σε σχέση με τα άλλα όπλα. Ηταν οργα­ νωμένο σε δύο συντάγματα των τριών μοι­ ρών, με πέντε πυροβολαρχίες ανά μοίρα. Διακρινόταν σε πυροβολικό θέσης" και σε πυροβολικό συνοδείας πεζικού. Το πυροβολι­ κό θέσης αποτελούσε το όπλο του πυροβολι­ κού όπως το εννοούμε σήμερα. Το πυροβολι­ κό συνοδείας πεζικού ανήκε οργανικά στο πεζικό (δύο πυροβόλα ανά τάγμα). Στα τέλη του πολέμου ο Φρειδερίκος οργάνωσε το πρώτο έφιππο πυροβολικό, το οποίο διέφερε από το λοιπό πυροβολικό στο ότι οι πυροβο­ λητές ήταν έφιπποι.

Ο Friedrich Wilhelm von Seydlitz, ο καλύτερος διοικητής ιππικού της εποχής, πρωτεργάτης της μεγάλης νίκης του Πρωσοικσύ Στρατού στο Rossbach.

Το Πρωσσικό “ τμήμα παρελάσεως ” στο Leuthen. Οι Αυστριακοί ονόμασαν έτσι κοροϊδευτικά τη μικρή πρωσσική στρατιό, η οποία ωστόσο τους απέδειξε ότι μόνο για παρέλαση δεν είχε συγκροτηθεί.

Αυστρία Ο Αυστριακός Στρατός ήταν μεγάλος, ι­ σχυρός και έμπειρος από τη συμμετοχή του στον πόλεμο της Αυστριακής διαδοχής. Ηταν σίγουρα ο δεύτερος καλύτερος στρατός της ηπειρωτικής Ευρώπης, πολύ κατώτερος όμως του Πρωσσικού. Το πεζικό διακρινόταν σε ελαφρύ και σε πεζικό γραμμής. Το αυστριακό ελαφρύ πεζικό ήταν θαυμάσιο. Αποτελείτο από άνδρες που κατοικούσαν στα σύνορα με τους Οθωμα­ νούς και είχαν μεγάλη εμπειρία σε τακτικές κλεφτοπολέμου. Αυτά ήταν τα περίφημα Grenz Korps. Το κάθε σύνταγμα Grenz αποτε­ λείτο συνήθως από 4 τάγματα, το καθένα με 4 λόχους των 240 ανδρών. Υπήρχαν όμως και συντάγματα των 6 ταγμάτων. Επίσης κάθε σύ­ νταγμα διέθετε και μια ίλη ουσσάρων. Στα ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Στρατάρχης Kurt von Swerin βρίσκει ένδοξο θάνατο οδηγώντας, με τη σημαία στο χέρι, τους άνδρες του μπροστά, στη μάχη της Πράγας στις 6 Μοιου 1757.

συντάγματα Grenz είχαν πολεμήσει και Ελλη­ νες που κατοικούσαν στην Τρανσυλβανία. Εκτός από τα Grenz Korps οι Αυστριακοί διέ­ θεταν και αυτοί ένα σώμα κυνηγών (Jager), ο­ πλισμένων με τυφέκια ραβδωτής κάννης. Το σώμα αρχικά είχε δύναμη δύο λόχων, αργότε­ ρα όμως η δύναμη αυξήθηκε στους 10 λό­ χους. Οι Αυστριακοί διέθεταν και Frei Korps, για τα οποία ισχύουν τα ίδια με τα αντίστοιχα πρωσσικά. Το αυστριακό πεζικό γραμμής απο­ τελείτο από 56 "γερμανικά" και ουγγρικά συντάγματα. Τα γερμανικά συντάγματα περιελάμβαναν άνδρες στρατολογημένους από την Ιταλία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Αυστρία, την Τσεχία και τη Σλοβακία, αλλά και από ξένους. Το κάθε σύνταγμα αποτελείτο από δύο τάγματα των έξι λόχων το καθένα, ένα έμπεδο τάγμα των τεσσάρων λόχων και δύο λόχους γρεναδιέρων. Η μέση δύναμη ανά λόχο ήταν 140 περίπου άνδρες. Ετσι η συνολι­ κή δύναμη του συντάγματος έφθανε τους 2.700 άνδρες. Τα 10 ουγγρικά συντάγματα εί­ χαν την ίδια οργάνωση, αλλά μεγαλύτερους λόχους. Οι γρεναδιέροι των συνταγμάτων, κα­ τά τη γενική πρακτική, συγκεντρώνονταν σε ανεξάρτητα τάγματα. Το αυστριακό ιππικό ήταν καλά εκπαι­ δευμένο και πάλι όμως δεν μπορούσε να συγκριθεί με το πρωσσικό. Υπήρχαν 18 συντάγματα θωρακοφόρων. 14 δραγώνων και 16 ουσσάρων Τα συντάγματα θωρακοφόρων είχαν το καθένα έξι ίλες, από τις οποίες η μια

Ο Φρειδερίκος ήταν πολύ αγαπητός στους άνδρες του, οι οποίοι τον αποκαλούσαν “ θείο Fritz". Εδώ ο Βασιλιάς συνομιλεί με άνδρες του επίλεκτου 5ου Συντάγματος Δραγώνων του Bayreuth.

ήταν επίλεκτη (καραμπινιέροι). Η μέση δύνα­ μη ανά ίλη έφθανε τους 180 άνδρες (212 για τους καραμπινιέρους). Με τον ίδιο τρόπο ή­ ταν οργανωμένα και τα συντάγματα των δραγώνων, δηλαδή το καθένα είχε πέντε ίλες δραγώνων και μια ίλη έφιππων γρεναδιέρων. Τόσο οι ίλες των καραμπινιέρων, όσο και αυτές των έφιππων γρεναδιέρων, πολεμού­ σαν ανεξάρτητα από το σύνταγμά τους, συγκεντρωμένες σε ανεξάρτητα συντάγμα­ τα. Οι Αυστριακοί ουσσάροι ήταν άριστα εκ­ παιδευμένοι σε καταδρομικές επιχειρήσεις, αλλά δεν αποτελούσαν ιππικό κρούσης και σε καμία περίπτωση δεν επέλαυναν εναντίον συμπαγούς αντιπάλου. Το πυροβολικό ήταν το πιο αποτελεσμα­ τικό όπλο του στρατού και ο μεγαλύτερος ε­ χθρός του αντίπαλου πεζικού. Διακρινόταν σε πυροβολικό θέσης και συνοδείας πεζικού και ήταν οργανωμένο σε τέσσερις ταξιαρχίες των 10 πυροβολαρχιών η καθεμία.

Γαλλία Ο Γαλλικός Στρατός εκείνης της περιό­ δου κάθε άλλο παρά ως αξιόλογος μπορεί να χαρακτηριστεί. Οι συνεχείς αποτυχίες στις α­ ποικιακές συγκρούσεις με τους Βρετανούς, η έλλειψη πόρων, η πλημμελής εκπαίδευση, η ανικανότητα των υψηλόβαθμων αξιωματικών (που όφειλαν την εξέλιξή τους σε λόγους "κομματικούς”), καθώς και η διαφθορά που βασίλευε σε όλο το εύρος της διοίκησης, δεν συνέβαλαν στο αξιόμαχο του στρατεύματος. Αλλωστε και ο γαλλικός λαός ποτέ δεν πεί­ στηκε για την ανάγκη εμπλοκής της Γαλλίας στον πόλεμο. Κάποιες φορές μάλιστα πανη­ γύρισε τις επιτυχίες του Φρειδερίκου. Από πλευράς οργάνωσης ο Γαλλικός Στρατός δεν διέφερε από τους άλλους σύγχρονούς του. Το πεζικό διακρινόταν σε ελα­ φρύ και γραμμής και ήταν οργανωμένο σε συντάγματα των 2 ή 3 ταγμάτων. Οι γρεναδιέ­ ροι συνήθως συγκεντρώνονταν σε ανεξάρτη­ τα τάγματα. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν ότι ο όγκος του πεζικού ήταν ανεκπαίδευτος, με ε­ ξαίρεση κάποια συντάγματα στα οποία η κα­ τάσταση ήταν απλώς υποφερτή. Τα ίδια ισχύ­ ουν και για το ιππικό, με εξαίρεση τις ίλες των Gendarmerie και ορισμένα επίλεκτα συντάγ­

Σαξω νία-Α υτοκρατορία (Reich)

Ο Σαξωνικός Στρατός δεν ήταν ιδιαίτερα αξιόλογος. Μόνο το ιππικό ήταν αρκετό και σε καλή κατάσταση, ενώ από το πεζικό ξεχώ­ ριζαν μόνο οι μονάδες της φρουράς και των γρεναδιέρων. Οσον αφορά το πυροβολικό, οι άνδρες του ήταν άσχημα εκπαιδευμένοι και τα πυροβόλα λίγα. Ο αυτοκρατορικός στρατός αποτελείτο από μονάδες των μικρών γερμανικών κρατών και κρατιδίων. Η λέξη στρατός' πάντως είναι υπερβολική γι' αυτό το συνονθύλευμα ανεκπαίδευτων και χωρίς λογιστική υποστήριξη ματα καραμπινιέρων ανδρών. Στο στρατό του Reich συμμετείχαν I Ορισμένα βαριά δυνάμεις από τη Βαυαρία, τη Βυρτεμβέργη, I συντάγματα κρίνονταν ικανοποιητικά. Η το Hessen Darmstadt και άλλα κρατίδια. Φω­ τεινή εξαίρεση αποτελούσαν οι άνδρες του πλειοψηφία όμως των Hessen Darmstadt, η αξία τους όμως χανόταν δραγώνων ήταν δύσκολο όχι μόνο να πολεμή­ μέσα στην ανικανότητα του συνόλου. σει, αλλά και να παρελάσει πάνω στα άλογα. Οι ουσσάροι ήταν αρκετά καλά εκπαιδευμέ­ νοι. ήταν όμως ακροβολιστές και όχι ιππικό Οι σύμμαχοι της Πρωσσίας μάχης. Το πυροβολικό αποτελούσε το καλύ­ Μοναδικοί σύμμαχοι της Πρωσσίας ήταν τερο κομμάτι του στρατού και αυτό διατηρήη Βρετανία και τα γερμανικά κρατ;δια του θηκε ως τους πολέμους του Ναπολέοντα. Αννόβερου, του Brunswick και του Hessen Kessel. Ο Βρετανικός Στρατός που στάλθηκε Ρωσία-Σουηδία στην Ευρώπη ήταν μικρός σε αριθμό, καλός όμως σε ποιότητα - ιδίως το πεζικό. Το ίδιο ι­ Ο Ρωσικός Στρατός αρχικά έπασχε από τα σχύει και για το στρατό του Αννόβεροϋ. το συμπτώματα του Γαλλικού. Σταδιακά όμως α­ κράτος του οποίου είχε ηγεμόνα το βασιλιά ναδιοργανώθηκε και αποτέλεσε τον πιο επι­ της Αγγλίας Γεώργιο Β . Οι στρατοί των άλλων κίνδυνο εχθρό των Πρώσσων. Οργανωτικά κρατιδίων κρίνονται ικανοποιητικοί για το μέ­ δεν διέφερε ουσιαστικά από τους λοιπούς γεθος τους. Το καλύτερο όμως για το συμμα­ στρατούς της εποχής. Τα χαρακτηριστικά που χικό στρατό ήταν ότι είχε διοικητή το Φερδιτον διαφοροποιούσαν από τους άλλους νάνδο. Δούκα του Brunswick, έναν εξαίρετο στρατούς ήταν το πολυάριθμο πυροβολικό στρατηγό. του, παράδοση που συνεχίζεται ως σήμερα και το πολυάριθμο άτακτο ελαφρύ ιππικό κυρίως Κοζάκων, αλλά και Τατάρων. 0 Σουηδικός Στρατός δεν θύμιζε σε τίπο­ τα τις παλιές ένδοξες μέρες. Αλλωστε η Σου­ Οι τακτικές μάχης της εποχής λίγο διέφε­ ηδία δεν επιθυμούσε να αναμιχθεί στη σύ­ ραν από αυτές των αρχών του 18ου αιώνα. γκρουση. Πιέστηκε όμως από τη Ρωσία και τη Εξαίρεση αποτελούσε η χρήση του ελαφρού Γαλλία, η οποία της έκανε μια δωρεά αξίας 4,3 εκατομμυρίων χρυσών λιβρών. Ο Φρειδερί­ πεζικού και του ιππικού. Ολοι σχεδόν οι στρα­ τοί της Ευρώπης παρατάσσονταν σε γραμ­ κος γνώριζε καλά από τη Βασίλισσα της Σου­ μές, με το ιππικό στις πτέρυγες, το πεζικό ηδίας, που ήταν αδελφή του, ότι οι Σουηδοί δεν επιθυμούσαν ε­ νεργό ανάμιξη και θα περιορίζονταν σε κι­ νήσεις επίδειξης προς τους ‘ συμμάχους” τους.

ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΜΑΧΗΣ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

0 Φρειδερίκος συναντά έναν πληγωμένο στρατιώτη του 37ου Fusilier στο Burkersdorf. Ο βασιλιάς, αφού ρώτησε τον στρατιώτη για την εξέλιξη της μάχης, του έδωσε το μαντήλι του για να επιδέσει με αυτό το τραύμα του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στο κέντρο και τα πυροβόλα διασκορπισμένα μπροστά από το μέτωπο του στρατού. Το σχέ­ διο ήταν, μετά από ανταλλαγή πυρών να προκληθεί ρήγμα στην εχθρική παράταξη, στο ο­ ποίο θα εισχωρούσαν οι φιλίες δυνάμεις διασπώντας και καταστρέφοντας τον εχθρό. Η κατάσταση άλλαξε με την υιοθέτηση, από τον Φρειδερίκο, της “λοξής” τάξης. Επρόκειτο στην ουσία για την αναβίωση, με τα δεδομένα της εποχής φυσικά, της λοξής φάλαγγας του Θηβαίου Επαμεινώνδα. Με βά­ ση την τακτική αυτή ο Πρωσσικός Στρατός, παρά το ότι σχεδόν πάντα υστερούσε αριθ­ μητικά, πέτυχε μεγάλες νίκες. Η νέα τακτική προέβλεπε απασχόληση του εχθρικού μετώ­ που από μικρές δυνάμεις, κυρίως ελαφρού πεζικού και ιππικού, την ώρα που ο κύριος ό­ γκος βάδιζε κλιμακωτά κατά του εχθρικού πλευρού ή πλευρών. Ολοι οι αργοκίνητοι στρατοί της εποχής έπεφταν έτσι θύματα

18

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

της πρωσσικής ταχύτη­ τας. Αργότερα, λόγω των ελλείψεων σε άν­ δρες και των απωλειών, ο Φρειδερίκος εγκατέλειψε την επιθετική τα­ κτική και υιοθέτησε τις συγκεντρώσεις πυροβο­ λικού ως μέσο θραύσης του εχθρικού μετώπου.

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Αιτία για την έναρξη του πολέμου ήταν από τη μια η επιθυμία της Ο Φρειδερίκος δεν εκτιμούσε τα ελαφρά στρατεύματα. Αυστρίας να ανακαταλάΠαρολίγο όμως να βρει το 9άνατο από έναν Αυστριακό βει τη Σιλεσία, που έχα­ πανδούρο (Ουγγροκροάτης ακροβολιστής). Ο Βασιλιάς σε από τους Πρώσσους αντιλήφ9ηκε το στρατιώτη να τον σημαδεύει. Χωρίς να χάσει το με τον πρώτο και το 9άρρος του ο Φρειδερίκος κατευ&ύν$ηκε προς το μέρος του δεύτερο Σιλεσιακό πό­ και με &υμό του είπε: “ Κύριε τι κάνετε εκεί;” . Ο πανδούρος, σαστισμένος, κατέβασε το μουσκέτο του και έβγαλε το καπέλο λεμο, και από την άλλη του σε ένδειξη σεβασμού, μέχρι που ο Φρειδερίκος η επιθυμία της Ρωσίας απομακρύνθηκε. να επεκτείνει την επιρ­ ροή της δυτικά, σε βά­ ρος της Πρωσσίας. Η Γαλλία δεν σκόπευε αρχικά να εισέλθει στον χης Swerin, ένας από τους καλύτερους στρα­ πόλεμο. Εμπλέχθηκε όμως όταν η Πρωσσία τιωτικούς της Πρωσσίας, ο οποίος στην κρίσι­ συμμάχησε με τη Βρετανία, με την οποία η μη στιγμή της μάχης άρπαξε στο χέρι τη ση­ Γαλλία βρισκόταν ήδη σε πόλεμο. μαία του 24ου Συντάγματος και όρμησε Ο Φρειδερίκος πληροφορήθηκε μέσω μπροστά οδηγώντας τους άνδρες του, ώσπου της αδελφής του, Βασίλισσας της Σουηδίας, μια εχθρική οβίδα τον άφησε νεκρό. Μετά τις προθέσεις της Ρωσίας και της Αυστρίας την ήττα τους οι Αυστριακοί, οι οποίοι είχαν και αποφάσισε να δράσει πρώτος. Ετσι στις υποστεί εξίσου μεγάλες απώλειες (14.000 νε­ 29 Αυγούστου 1756 εισέβαλε στη Σαξωνία, κρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους), οπισθο­ που ήταν σύμμαχος της Αυστρίας και της Γαλ­ χώρησαν και κλείστηκαν στο φρούριο της λίας. Η αντίσταση που προέβαλαν τα σαξωνιΠράγας, όπου πολιορκήθηκαν από τους κά στρατεύματα στους εισβολείς ήταν Πρώσσους. συμβολική. Στις 9 Σεπτεμβρίου κατελήφθη η Στο μεταξύ μια άλλη αυστριακή στρατιά, πρωτεύουσα Δρέσδη, ενώ τον επόμενο μήνα από τον Στρατάρχη Ντάουν, προέλασε στη εξουδετερώθηκαν στην Πίρνα και τα τε­ Βοημία για να “ σπάσει” την πολιορκία της λευταία σαξωνικά στρατεύματα. Παράλληλα Πράγας. Τη στρατιά αυτή αντιμετώπισε ο με την επίθεση κατά της Σαξωνίας ο Φρειδε­ Φρειδερίκος στις 18 Ιουνίου 1757 στο Kolin. ρίκος εισέβαλε, στις 13 Σεπτεμβρίου 1756, Ηττήθηκε όμως και αναγκάστηκε να εγκαταστη Βοημία. Η πρώτη μάχη δόθηκε στο λείψει τη Βοημία και να αποτραβηχτεί στη Lobositz την 1η Οκτωβρίου 1756, όπου οι Σαξωνία. Αυστριακοί ηττήθηκαν. Στο μεταξύ, τον Ια­ Παράλληλα στο δυτικό μέτωπο οι Γάλλοι, νουάριο του 1757 η Ρωσία και η Αυστρία υπέ­ με επικεφαλής τον Στρατάρχη Ντ’ Εστραί και γραψαν σύμφωνο συμμαχίας κατά των Πρώσμε 70.000 άνδρες, κατέλαβαν τα κρατίδια του σων. Το Μάιο του ίδιου έτους θα ακολουθήσει Αννόβερου και του Hessen Kessel. Στο ανατο­ παρόμοια συμφωνία μεταξύ Γαλλίας και λικό μέτωπο οι Ρώσοι εισέβαλαν στην Ανατο­ Αυστρίας. λική Πρωσσία και στις 5 Ιουλίου 1757 κατέλα­ Το Μάϊο του 1757 ο Πρωσσικός Στρατός βαν το Μέμελ. Συνεχίζοντας την προέλασή επανέλαβε την προέλασή του στη Βοημία, με τους οι Ρώσοι, υπό τον Απράκσιν, συγκρούστόχο την Πράγα. Εκεί δόθηκε στις 6 Μαϊου στηκαν και νίκησαν τις μικρές πρωσσικές μια από τις πιο αιματηρές μάχες του πολέ­ δυνάμεις του Στρατηγού Λέβαντ στο Gross­ μου. Τελικά οι Πρώσσοι νίκησαν, με τίμημα ό­ Jagersdorf στις 30 Αυγούστου. Ο Απράκσιν ό­ μως 15.000 νεκρούς και τραυματίες. Ανάμεσα μως, αντί να εκμεταλλευθεί την επιτυχία του, στους πεσόντες ήταν και ο γηραιός Στρατάρ­ αποτραβήχτηκε στη Λιθουανία λόγω της σο­ βαρής ασθένειας της τσαρίνας Ελισάβετ -εν­ δεχόμενος θάνατος της οποίας θα μετέβαλε τη ρωσική πολιτική σε φιλοπρωσσική, αφού ο Πρωσσος μουσκετοφόρος του 24ου διάδοχος Πέτρος ήταν φανατικός θαυμαστής Συντάγματος του von Swerin. Ο του Φρειδερίκου. Για κακή τύχη του Ρώσου εικονιζάμενος στρατιώτης φέρει πλήρη στρατηγού, η τσαρίνα ανάρρωσε και αυτός εξάρτυση μάχης. Η λευκή ταινία στο τρίκοχο παραπέμφθηκε στο στρατοδικείο, ενώ τη δι­ καπέλο αποτελούσε ένδειξη τιμής για το σύνταγμα. οίκηση των ρωσικών δυνάμεων ανέλαβε ο

Στρατηγός Φέρμορ. Το Σεπτέμβριο του 1757 στο βόρειο μέτωπο οι Σουηδοί ανέλαβαν μικρο-επιχειρήσεις στην Πομερανία. Αποτραβήχτηκαν όμως πάλι στη βάση τους στο Stralsund μετά την αποχώρηση των Ρώσων από την Ανατολική Πρωσσία. Η κατάσταση σε όλα τα μέτωπα ήταν ήδη κρίσιμη για τον Φρειδερίκο, που βρισκόταν κυκλωμένος από εχθρικές δυνάμεις. Πρώτα στράφηκε κατά των Γάλλων, οι οποίοι υπό τον Στρατάρχη Subise (έναν ανίκανο στρατιωτικό, ευνοούμενο της ερωμένης του Λουδοβίκου XV) προέλαυναν από τα δυτικά. Μαζί με τους Γάλλους είχε συμπράξει και ο αυτοκρατορικός στρατός υπό τον Hildburghausen. 0 Πρωσσικός Στρατός, δύναμης 21.000 περίπου ανδρών, είχε λάβει θέσεις στο λόφο του Ιανού. ένα χαμηλό γήλοφο κοντά στο χωριό Rossbach, στα σύνορα Βεστφαλίας-Σαξωνίας. Ο στρατός των Γάλλων και των αυτοκρατορι­ κών δεν τόλμησε να επιτεθεί κατά μέτωπο στους Πρώσσους, παρόλο που υπερτερούσε αριθμητικά σε αναλογία 2 προς 1 (30.200 Γάλ­ λοι, 10.900 αυτοκρατορικοί). Με εισήγηση του Hildburghausen υιοθετήθηκε ένα σχέδιο που προέβλεπε την υπερφαλάγγιση της εχθρικής τοποθεσίας. Το πρωινό της 5ης Νοεμβρίου 1757 τα αναγνωριστικά αποσπάσματα του πρωσσικού ιππικού ανέφεραν στον Φρειδερί­ κο την προσέγγιση του εχθρού από τα νότια, σε πέντε φάλαγγες πορείας. Ο Φρειδερίκος δεν θορυβήθηκε και διέταξε το στράτευμά του να προγευματίσει κανονικά την ώρα που ο ίδιος συσκεπτόταν με τους επιτελείς του. Σε λίγη ώρα οι εχθρικές φάλαγγες έγιναν ορατές από το ύψωμα. Τα στρατεύματα βάδι­ ζαν χωρίς συνοχή σε σχηματισμούς πορείας, αφήνοντας μεγάλα κενά ανάμεσά τους. Ο Πρωσσικός Στρατός διατάχθηκε να στραφεί προς Νότο και να σχηματίσει νέο μέτωπο. Η κίνηση αυτή εκτελέστηκε με εξαιρετική τα­ χύτητα και πειθαρχία. Στην κορυφή του λό­ φου τάχθηκε μια βαριά πυροβολαρχία των 18 πυροβόλων, η οποία άνοιξε πυρ όταν ο ε­ χθρός πλησίασε σε απόσταση 800 περίπου μέτρων. Ο αιφνιδιασμός ήταν πλήρης. Με τις πρώτες εύστοχες βολές του πρωσσικού

Ο Φρειδερίκος αγκαλιάζει τον Στρατηγό Ziaten, υπό τις επευφημίες των ανδρών, αμέσως μετά τη νικηφόρα μάχη του Torgau.

Εφοδος του επίλεκτου 5ου Πρωσσικού Συντάγματος των Ουσσάρων του Θανάτου. Οι μαύρες στολές τους και η νεκροκεφαλή πον είχαν ως έμβλημα προκαλουσαν τρόμο στους εχθρούς. Πολλά χρόνια αργότερα οι μαύρες στολές και η νεκροκεφαλή επανήλθαν στο Γερμανικό Στρατό, σε μονάδες όμως κάθε άλλο παρά ένδοξες.

πυροβολικού άρχισαν να παρατηρούνται ση­ μάδια σύγχυσης στις τάξεις των Γαλλο-αυτοκρατορικών. Η σύγχυση σύντομα μετατράπηκε σε πανικό, όταν 30 ίλες βαρέος ιππικού υπό τον von Seydlitz εφόρμησαν και έτρεψαν σε φυγή την εμπροσθοφυλακή των δύο συμμάχων. Μετά την πρώτη αυτή επιτυχία ο Πρώσσος διοικητής ανασύνταξε τα συντάγματά του για την επόμενη, συνδυασμένη με το πεζικό, έφοδο κατά του κύριου όγκου του εχθρού, του οποίου οι μονάδες προσπαθού­ σαν όπως-όπως να λάβουν θέσεις μάχης.

Το πρωσσικό πεζικό, υπό την κάλυψη του πυροβολικού, προέλασε από το ύψωμα και ε­ πέπεσε στις πλευρές της αριστερής εχθρι­ κής φάλαγγας τη στιγμή που το ιππικό του Seydlitz την προσέβαλε κατά μέτωπο. Αυτό ή­ ταν πολύ για τους άνδρες του συμμαχικού στρατού, οι οποίοι σε λίγο τράπηκαν σε άτα­ κτη φυγή. Ελάχιστες μονάδες προέβαλαν α­ ντίσταση, όπως το γαλλικό Σύνταγμα Piemont και τα συντάγματα πεζικού του Hessen Darmstadt. Οι απώλειες των συμμάχων έφτασαν τους 10.000 άνδρες, οι περισσότεροι αιχ­ μάλωτοι. Οι απώλειες των Πρώσσων έφθασαν τους 550 νεκρούς και τραυματίες. Μετά την απόκρουση της απειλής από το δυτικό μέτωπο ο Φρειδερίκος στράφηκε κατά των Αυστριακών, οι οποίοι είχαν καταλάβει το Μπρεσλάου και πολιορκούσαν το Σβέντνιτς στη Σιλεσία. Στις 5 Δεκεμβρίου 1757 ο μικρός Πρωσσικός Στρατός με το μεγάλο ηγέτη του συναντήθηκε με τους Αυστριακούς στο Leuthen της Σιλεσίας. Οι Αυστριακοί, σίγουροι για τη νίκη τους έναντι των πολύ κατώτερων αριθμητικά αντιπάλων τους. έλαβαν θέσεις μάχης. Ο Φρειδερίκος, κατά την προσφιλή του τακτική, άφησε ένα μικρό τμήμα του

στρατού του να απασχολήσει το εχθρικό μέ­ τωπο, Ταυτόχρονα ο όγκος των πρωσσικών δυνάμεων βάδισε, υπό την κάλυψη του πυρο­ βολικού, κατά του εχθρικού αριστερού. Οι α­ πεγνωσμένες προσπάθειες των Αυστριακών να στρέψουν την απειλούμενη πλευρά ώστε να σχηματίσουν νέο μέτωπο δεν καρποφόρη­ σαν, με αποτέλεσμα ως το βράδυ να έχουν νι­ κηθεί. Συνέπεια της νίκης στο Leuthen ήταν η ανακατάληψη ολόκληρης της Σιλεσίας από τους Πρώσσους. Στο ανατολικό μέτωπο, οι Ρώσοι εισέβα­ λαν πάλι το χειμώνα του 1757-58 στην Ανατο­ λική Πρωσσία και κατέλαβαν την Κενιξβέργη. Ο Φρειδερίκος αγνόησε τους Ρώσους και ει­ σέβαλε στη Μοραβία πολιορκώντας το Olmutz. Τον Ιούνιο του 1758 όμως οι Ρώσοι προέλασαν πάλι και πολιόρκησαν το Κιούστριν. Βιαστικά ο Φρειδερίκος εγκατέλειψε τη Μοραβία και έσπευσε να σταματήσει τη ρωσική προέλαση. Τελικά στις 26 Αυγούστου 1758 θα νικήσει τους Ρώσους στο Zondorf. Οι Ρώσοι, που έχασαν στη μάχη 18.000 άνδρες, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

20

οπισθοχώρησαν στο Λάντσμπεργκ, πάντα μέ­ σα σε πρωσσικό έδαφος. Αμέσως όμως ο Φρειδερίκος υποχρεώθηκε να επιστρέφει στή Σαξωνία, όπου είχε εισβάλει ο Αυστρια­ κός Στρατός υπό τον Ντάουν. Στις 14 Οκτω­ βρίου 1758 οι Πρώσσοι ηττήθηκαν από τους ενωμένους Αυστριακούς και Αυτοκρατορικούς στο Hochkirch. Ωστόσο με επιτυχημένες επιδρομές και τακτική κλεφτοπολέμου ο Φρειδερίκος ανάγκασε το μεγάλο του αντίπα­ λο. τον Στρατάρχη Ντάουν, να αποτραβηχτεί από τη Σαξωνία. Στο ανατολικό μέτωπο σι Ρώσοι απέτυχαν να καταλάβουν το Κόλμπεργκ. Στο δυτικό μέ­ τωπο ο Δούκας του Brunswick απώθησε τους Γάλλους, οι οποίοι όμως σύντομα επανήλθαν και εκμεταλλευόμενοι την αριθμητική τους υπεροχή απώθησαν με τη σειρά τους το συμμαχικό στρατό πέρα από το Ρήνο. Ετσι έ­ ληξε η εκστρατεία του 1758, χωρίς ιδιαίτερες επιτυχίες για τον αντιπρωσσικό συνασπισμό, παρά την υπεροχή του. Την άνοιξη του 1759 οι Ρώσοι, υπό τον Σαλτικόφ, επανέλαβαν την προέλασή τους στο πρωσσικό έδαφος, με στόχο τη Φραν­ κφούρτη στον ποταμό Οντερ. Οι Πρώσσοι υπό τον Βέντελ προσπάθησαν να τους στα­ ματήσουν, μάταια όμως, αφού στις 23 Ιουλίου θα νικηθούν στο Key. Οι Ρώσοι μετά τη νίκη τους κατέλαβαν τη Φρανκφούρτη και προέλασαν προς το Βερολίνο, από τον ίδιο δρόμο στροφή, καθώς οι Αυστριακοί που τηρούντο που έμελλε να περάσουν οι απόγονοί τους σε εφεδρεία πλαγιοκόπησαν τα ήδη μαχόμεδύο περίπου αιώνες αργότερα. Με τους Ρώ­ να κατά μέτωπο πρωσσικά τμήματα. Οι Πρώσσους ενώθηκαν 20.000 Αυστριακοί υπό τον σοι οπισθοχώρησαν νικημένοι, αφήνοντας πί­ Λούντον. Στην προσπάθειά του να καλύψει το σω τους 19.000 νεκρούς, τραυματίες και αιχ­ Βερολίνο ο Φρειδερίκος αναγκάστηκε να επι­ μαλώτους. Οι απώλειες των Αυστρο-ρώσων έτεθεί στην οχυρωμένη τοποθεσία των ενωμέ­ νων αντιπάλων του στο Kunersdorf, στις 12 φτασαν τις 15.000 άνδρες. Στο μεταξύ στο δυτικό μέτωπο δύο γαλ­ Αυγούστου 1759. Ο στρατός του είχε δύναμη λικές στρατιές υπό τους Broglie και Contades 48.000 ανδρών και 200 πυροβόλων. Οι αντίπαεπιτέθηκαν (την 1η Αυγούστου 1759) στο λοί του διέθεταν 60.000 άνδρες με 248 πυροστρατό του Φερδινάνδου του Brunswick στο βόλα. Με τις πρώτες επιθέσεις οι Πρώσσοι Minden, κοντά στο Αννόβερο. Χάρη στη γεν­ κατέλαβαν τις οχυρές θέσεις των Ρώσων ναιότητα του βρετανικού και του αννοβεριαστην αριστερή τους πτέρυγα. Αντίθετα η νού πεζικού, των οποίων εννέα τάγματα νίκη­ πρωσσική επίθεση στη δεξιά εχθρική πτέ­ σαν σε ανοικτό πεδίο 60 ίλες του γαλλικού ιπ­ ρυγα αποκρούστηκε και εξελίχθηκε σε κατα­

πικού, η μάχη κερδήθηκε από τους συμμά­ χους και οι Γάλλοι υποχώρησαν αφήνοντας πί­ σω τους 7.000 νεκρούς και αιχμαλώτους. Οι α­ πώλειες των Γάλλων θα ήταν περισσότερες αν το βρετανικό ιππικό είχε εφορμήσει κατά του νικημένου εχθρού τη στιγμή που αυτός υποχωρούσε. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε, με ευθύνη του Βρετανού διοικητή του ιππικού Λόρδου Sackville. ο οποίος για τη συμπεριφο­ ρά του αυτή οδηγήθηκε ενώπιον του στρατο­ δικείου. Παρά τη νίκη των συμμαχικών δυνάμεων στο Minden η κατάσταση για την Πρωσσία ή­ ταν τραγική. Ο Πρωσσικός Στρατός το 1759 μόνο είχε απώλειες 60.000 ανδρών, ενώ η Ανα­ τολική Πρωσσία κατεχόταν πάντα από τους Ρώσους. Το μόνο που απέμενε στον αντιπρωσσικό συνασπισμό ήταν να δώσει το τελι­ κό κτύπημα. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε, τόσο λόγω της εξασθένισης των δυνάμεων του συνασπισμού, όσο και λόγω της πλήρους έλ­ λειψης συνεργασίας μεταξύ των μελών. Κατά το υπόλοιπο διάστημα του έτους 1759 μόνο

Ενας πληγωμένος ουσσάρος του 5ου Συντάγματος ανακρίνεται από τον Γάλλο Στρατηγό Clermont. "Πόση δύναμη έχει ο βασιλιάς σου;” , ρώτησε ο στρατηγός. “ Οση έχει το σίδερο και το ατσάλι", απάντησε ο ουσσάρος. Ο στρατηγός εντυπωσιάστηκε και ξαναρώτησε το στρατιώτη: “ Φίλε μου έχει ο Βασιλιάς σου και άλλους άνδρες τόσο γενναίους όσο εσύ;". “ Εγώ δεν είμαι τίποτα", απάντησε εκείνος, "αλλιώς δεν 9α με πιάνατε ζωντανό” .

μικροεπιχειρήσεις πραγματοποιήθηκαν. Δό­ θηκε έτσι η ευκαιρία στον Φρειδερίκο να ανα­ διοργανώσει το στρατό του. Το 1760 οι επιχειρήσεις ήταν περιορισμέ­ νες. Στις 9 Οκτωβρίου 1760 οι Ρώσοι, υπό τον Τσερνίσοφ, κατέλαβαν το ανυπεράσπιστο Βε­ ρολίνο. Αναγκάστηκαν όμως να αποχωρήσουν λόγω της προσέγγισης του “αναγεννημένου" στρατού του Φρειδερίκου, δύναμης 70.000 ανδρών. Μετά την οπισθοχώρηση των Ρώσων ο Φρειδερίκος στράφηκε κατά των Αυστριακών. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στο Torgau της Σαξωνίας στις 3 Νοεμβρίου 1760. Ο Φρειδερί­ κος είχε χωρίσει το στρατό του σε δύο τμήμα­ τα. Το πρώτο και μεγαλύτερο το διοικούσε ο ί­ διος, ενώ τη διοίκηση του δεύτερου την εμπιστεύθηκε στον Στρατηγό von Zieten. Η μάχη ξεκίνησε μεταξύ του πρώτου πρωσσικού σώ­ ματος του Φρειδερίκου και των Αυστριακών του Στρατάρχη Ντάουν. Οι Πρώσσοι, αν και λιγότεροι, πολέμησαν θαυμάσια. Υφίσταντο με­ γάλες απώλειες, χωρίς όμως να εγκαταλεί­ πουν τις θέσεις τους. Χαρακτηριστικό παρά­ δειγμα αποτελεί το 8ο Σύνταγμα Μουσκετο­ φόρων, το οποίο συνέχισε να μάχεται αν και είχε 1.000 περίπου άνδρες εκτός μάχης επί συνόλου 1.300. Οι Αυστριακοί πολεμούσαν κι αυτοί με πείσμα, ενώ εξαιρετική ήταν η επί­ δοση των πυροβολητών τους. Την κρίσιμη στιγμή όμως, όταν η πλάστιγγα άρχισε να γέρνει υπέρ του Ντάουν, εμφανίστηκε ο Zieten με το δεύτερο πρωσσικό σώμα. Ακο­ λούθησε άγρια μάχη σώμα με σώμα και τελικά οι Αυστριακοί αναγκάστηκαν να υποχωρή­ σουν. Το τίμημα όμως για τους νικητές ήταν βαρύ, φθάνοντας τους 16.000 νεκρούς και τραυματίες. Στο υπόλοιπο του 1760 δεν πραγματοποιήθηκε σχεδόν καμία αξιόλογη επιχείρηση, ό­ πως και το 1761. Εξαίρεση αποτελεί η κατάλη­ ψη του Κόλμπεργκ ύστερα από πολιορκία δύο ετών, από τους Ρώσους υπό τον Ρουμιάντσεφ, το Δεκέμβριο του 1761. Κύριο χαρα­ κτηριστικό της περιόδου ήταν η εξάντληση ό­ λων των εμπολέμων. Η Γαλλία μετά τις συνε­ χείς αποτυχίες, τόσο στην Ευρώπη όσο και στο Νέο Κόσμο, παρέμενε ουσιαστικά εκτός πολέμου. Πάντως τον Αύγουστο του 1761, με­ τά από πιέσεις της Γαλλίας, η Ισπανία, το Βα­ σίλειο της Νεάπολης και το Δουκάτο της Πάρμας εισήλθαν στον πόλεμο. Μόνο όμως οι Ισπανοί έλαβαν μέρος σε κάποιες απο­ τυχημένες επιχειρήσεις κατά των Βρετανών στις αποικίες. Σε απάντηση οι Βρετανοί συμμάχησαν με την Πορτογαλία και έστειλαν δυνάμεις στην περιοχή της. Στη Ρωσία κυριαρχούσε η αβεβαιότητα. Η ηλικιωμένη τσαρίνα Ελισάβετ ήταν και πάλι βαριά άρρω­ στη και κανένας στρατηγός δεν είχε τη διάθε­ ση να διακινδυνεύσει τα στρατεύματά του σε μάχη με τους Πρώσσους - με τους οποίους θα μπορούσαν σε λίγο να είναι σύμμαχοι. Η Αυστρία επίσης είχε εξαντληθεί ύστερα από πέντε χρόνια πολέμου, χωρίς ουσιαστικό α­ ποτέλεσμα. Στις 5 Ιανουαρίου 1762 η τσαρίνα Ελισά­ βετ τελικά πέθανε και στο θρόνο ανέβηκε ο Πέτρος Γ', φανατικός θαυμαστής του Φρει­

Η αυτοκρότειρα Μαρία Θηρεαία επιθεωρεί τα στρατεύματά της.

δερίκου. Αμέσως η κατάσταση μεταβλήθηκε. Στις 5 Μαϊου η Πρωσσία και η Ρωσία υπέγρα­ ψαν συνθήκη ειρήνης και σύμφωνο φιλίας και συμμαχίας. Τα ρωσικά στρατεύματα στην Ανα­ τολική Πρωσσία τέθηκαν υπό τις διαταγές του Φρειδερίκου και οι δύο πρώην εχθροί ανέλαβαν ενωμένοι επιχειρήσεις κατά των Αυστριακών. Στις 9 Ιουλίου ο Τσάρος Πέτρος δολοφονήθηκε από τη σύζυγό του Αικατερί­ νη (τη “ μεγάλη ’) και τους ευνοούμενούς της αδελφούς Ορλώφ. Μετά τη νέα αυτή αλλαγή στη ρωσική πολιτική σκηνή το Ρωσο-πρωσσικό σύμφωνο φιλίας ακυρώθηκε, η Ρωσία ό­ μως αποσύρθηκε οριστικά από τον πόλεμο και απέδωσε την Ανατολική Πρωσσία στον Φρειδερίκο. Ο Φρειδερίκος, πάλι χωρίς συμμάχους αλλά τουλάχιστον με λιγότερους εχθρούς, ανέλαβε δράση κατά των Αυστρια­ κών, τους οποίους απώθησε από τη Σιλεσία και τη Σαξωνία. Η τελευταία μάχη στο κεντρικό μέτωπο δόθηκε στο Burkersdorf στις 21 Ιουλίου 1762 και κερδήθηκε εύκολα από τους Πρώσσους χάρη στην ισχυρή συγκέντρωση του πυροβο­ λικού τους. Η τελευταία μάχη του πολέμου δόθηκε στο Freiberg στις 29 Οκτωβρίου 1762, όπου οι Πρώσσοι υπό τον Πρίγκηπα Ερρίκο (αδελφό του Φρειδερίκου) συνέτριψαν τα αυτοκρατορικά στρατεύματα. Υστερα από τις μάχες αυτές πρώτα η Γαλλία (στις 3 Νοεμβρί­ ου) και έπειτα η Αυστρία (στις 24 Νοεμβρίου) υπέγραψαν προκαταρκτικές συνθήκες ειρή­ νης με την Πρωσσία. Στις 10 Φεβρουάριου 1763 υπεγράφη η Συνθήκη των Παρισίων, με την οποία τερματι­ ζόταν ο πόλεμος μεταξύ Βρετανίας, Γαλλίας και Ισπανίας. Με βάση τη Συνθήκη αυτή παραχωρούντο στη Βρετανία, από τη μεν Γαλλία

η Λουϊζιάνα, ο Καναδάς, η Σενεγάλη και τα νησιά Τομπάγκο και Δομίνικα. από τη δε Ισπα­ νία η Φλόριντα. Στις 15 Φεβρουάριου 1763 έ­ ληξε και επίσημα ο πόλεμος στην Ευρώπη, με την υπογραφή της Συνθήκης του Huberstsburg μεταξύ Πρωσσίας και Αυστρίας, με την οποία επικυρώθηκε η πρωσσική κυριαρχία στη Σιλεσία και το Γκλάτς. Ετσι έληξε ο Επταετής Πόλεμος, με τον Φρειδερίκο και το μικρό Πρωσσικό Στρατό νι­ κητές, παρά το πλήθος των αντιπάλων. Με αυτό τον τρόπο αποδείχθηκε περίτρανα ότι ένας μικρός (αλλά καλά εκπαιδευμένος, ορ­ γανωμένος, εξοπλισμένος και με υψηλό ηθικο) στρατός είναι σε θεση να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους αντιπάλους, αρκεί η ηγεσία του, πολιτική και στρατιωτική, να πιστεύει στις δυνατότητες του και να του επιτρέπει να ενεργεί όταν αυτό είναι αναγκαίο.

21

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Jeremy Black: EUROPEAN WARFARE 1660-1815. (2) J. Childs: ARMIES AND WARFARE IN EUROPE 1648-1789. (3) C. Duffy: THE ARMY OF FREDERICK THE GREAT. Hippocrene Books. (4) C. Duffy: THE ARMY OF MARIA THERESA. Hippocrene Books. (5) T. Kershner: WARFARE IN THE AGE OF REASON. Emperor’s Press 1992. (6) P. Haythornthwaite: THE AUSTRIAN ARMY 174080,1CAVALRY, II INFANTRY. Ill SPECIALIST TROOPS. Osprey. 1995. (7) P. Haythornthwaite: FREDERICK THE GREAT ARMY. I CAVALRY, II INFANTRY, III SPECIALIST TROOPS, Osprey, 1991. (8) A. Konstam: RUSSIAN ARMY OFSYW. Osprey. (9) D. McHugh: SEVEN YEARS WAR ARMY LIST. (10) Blandford: MILITARY UNIFORMS. (11) Περιοδικό Miniature Wargames, τεύχος 124.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μ ΙΧΑΗΛ Β. ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ Αντιστράτηγος c m .

Β ’ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΡΧΙΣΕ ΤΗΝ 1Η ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1939ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΑΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΣΤΙΣ 8 ΜΑΪΟΥ 1945 (ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ) ΜΕ ΗΠΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ, Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΥΤΗ ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΑ ΣΗΜΑΔΕΨΕ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ, ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΣ ΔΙΑΠΛΑΤΑ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΣΕΛΙΔΑ ΣΤΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ. ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΥΤΗ ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΟΝΟ ΜΕ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ, ΓΙΑΤΙ ΕΔΩΣΑΝ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ. Ο

Ο Στρατηγός Η. Guttmian m l ενός ημιερηυστριοφόρου οχήματος διοίκησης. μπνευστής του δόγματος χρησιμοποίησης των τεθω­ ρακισμένων crro Β' ΠΓ1 ήταν ο Στρατηγός Guderian, που ί­ δρυσε, εκπαίδευσε και ενέπνευσε το δίδυμο: Αρματα-Αεροπορία. Η στενή αυτή συνεργασία κατόρθωσε να προ­ σφέρει τις μεγάλες νίκες υπέρ της Γερμανίας (να καθιερώσει τον "Blitzkrieg“« αστραπιαίο πόλεμο) μέ­ χρι και το 1942. Μετά όμως από τη μά­ χη του Ei-Atamein στη βόρειο Αφρική (22/10/1942) και του Stalingrad (19/11/1942) στη Ν.Α, Ρωσία, το σκηνι­ κό άλλαξε. Είχε επέλθει η Μεγάλη Στροφή, Μέχρι τότε οι Γερμανοί νι­ κούσαν. Εκτοτε η πλάστιγγα έγειρε υπέρ των Συμμάχων, Αλλά και τότε α­ κόμα οι μονάδες τεθωρακισμένων δεν έπαψαν να διακρίνονται. Ηταν αυτές που έμεναν τελευταίες για να καλύψουν την οπισθοχώρηση των άλ­ λων σχηματισμών, για να σπεύσαυν “πυροσβεστικά" να λύσουν κάποιο τακτικό πρόβλημα, για να κλείσουν ρήγματα ή για να αντεπιτεθούν, ε­ ντός ή εκτός της τοποθεσίας που χρειαζόταν να διατηρηθεί. Το 1939 με την έκφραση “ μονάδες αρμάτων" εννοούντο οι μονάδες που ήταν εφοδιασμένες με άρματα Panzer I-IV. Από τις 31/3/1943 όμως συμπεριλαμβάνονταν και όσες διέθεταν τε­ θωρακισμένες ή ταχυκίνητες μονά­ δες, δηλαδή: (1) μονάδες κυνηγών αρμάτων, πυροβόλα εφόδου ή τεθω­ ρακισμένου πεζικού. (2) τμήματα αναγνωρίσεως ή μηχανοκίνητα, (3) τεθω­ ρακισμένους σιδηροδρομικούς συρμούς (που ανήκαν προηγουμένως

Ε

ΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Το τσεχοσλοβακικής προέλευσης ελαφρύ άρμα PzKpfw 38(t) κατασκευαζόταν ως τα μέσα του 1942. είχε βάρος 9.51και οπλισμό ένα πυροβόλο των 37 mm και δύο πολυβόλα 7,92 mm. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

24 ■»

στο μηχανικό σιδηροδρόμω ν), (4) ό,τι α νήκε στο Οπλο του Πεζικού, αλλά ή ­ ταν μηχανοκίνητο. Οι συγκροτήσεις και οι σ υνθέσ εις αυτές άλλαξαν κατά καιρούς αναλόγως με τη γερμανική βιομηχανική παραγωγή, τις απώλειες, την απαιτούμενη πείρα, την εξέλιξη και τη φύση του αγώνα. Κατά την έναρξη του πολέμου τα περισσότερα Συντάγματα Αρμάτων (Σ.Α.) αποτελούντο από: επιτελείο, ε ­ λαφρά διμοιρία αναγνωρίσεως, διμοι­ ρία πληροφοριών, 2-3 τμήματα αρμά­ των που ισοδυνα μούσα ν το καθένα με μια επιλαρχία αρμάτων, λόχο επ ισκευ­ ών. Συγκρότησ η τμήματος αρμάτων (επιλαρχίας): επιτελείο, ελαφρά διμοι­ ρία, ελαφρό τμήμα μεταφορών (ο χ ή ­ ματα). Α ργότερα σε κάθε επιτελείο συντάγματος και επιλαρχίας συγκροτ ή θ η κ ε από ένας λόχος επιτελείου (λόχος διοικήσεω ς) και από το 1944 (για να “ ξαλαφ ρώ σουν” τις ίλες) από ένας λόχος εφ οδιασμού. Ο αριθμός των ιλών των επιλαρχιών κυμαινόταν από 2 ως 4. Οι ανεξάρτητες επιλαρχίες δ ιέθετα ν συνήθω ς ένα λόχο συντηρήσεω ς. Οι ουλαμοί τεθω ρακι­ σμένου αντιαεροπορικού π υροβολι­ κού και τεθω ρακισμένου μηχανικού (μερικώς) και οι τεθω ρακισμένοι ουλαμοί φ λογοβόλω ν ήταν τμήματα των ιλών διοικήσεω ς. Από το 1943 οι α­ νεξάρτητες ίλες και μερικώς οι επιλαρχίες των μονάδω ν αρμάτων εφ ο ­ διάζονταν με π υροβόλα εφ όδο υ. Από το 1943 τα Σ.Α. των μεραρχιών αρμά­ των ήταν εφ οδιασμένα κατά το ήμισυ με άρματα Panzer IV ή V ("Π ά ν θ η ρ ") 14 κατά ίλη, αντί των 17 προβλεπομένων. Τα άρματα PzKpfw VI ( “ Τίγρις” ) διετίθ ε ν τ ο γενικώς μ ό νο ν ως ανεξάρτητες επιλαρχίες των ομάδω ν στρατιών, μ ε ­ μονωμένα όμως και ως βαριά ίλη των συνταγμάτων αρμάτων των μ ερα ρ­ χιών. Σημειώ νουμε ότι οι Γερμανοί χρησιμοποιούν την ονομασία λόχοι ή τάγματα. Εμείς για λόγους παραδόσεως διατηρούμε τις ονομασίες του Ιππικού: ίλη ή επιλαρχία.

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ Σ Π Ο Λ Ω Ν ΙΑ Σ Οταν άρχισε η εκστρατεία αυτή κανένας δ εν γνώριζε αν το καθιερωθ έ ν δόγμα χρησιμοποιήσεω ς των αρματικών σχηματισμών θα απέδιδε, α­ φού δ εν υπήρχε τίποτα παρόμοιο προηγουμένω ς και καμία πείρα, παρά μόνο πίστη και εκπαίδευση. Υπήρχαν και απόψεις που δ ε ν υιοθετούσα ν την ανεξάρτητη ενέργεια όπως την είχε εμπ νευσθεί ο δ ημ ιουργός της, γΓ αυτό και οι μονά δες αρμάτων είχαν σ υγκρ οτη θεί με α ρκετό δισταγμό και αμφιβολία στις δυνα τότητές τους. Ο Πολωνικός Στρατός δ ιέθ ετε 36 μ ε­ ραρχίες πεζικού, 11 ταξιαρχίες ιππι­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μέσο άρμα PzKpfw IV με μακρύκαννο πυροβόλο 75 mm, κατά την έναρξη των επιχειρήσεων του 1942 στη νότια Ρωσία.

κού, μιά ορεινή ταξιαρχία και δύο τα­ ξιαρχίες αρμάτων με 500 άρματα περί­ που. Αυτά όμως ήταν κατώτερης ι­ σχύος από τα γερμανικά. Οι μονάδες είχαν ελλείψεις σε άρματα, αντιαερο­ πορικά και αεροπορία. Ο Γερμανικός Στρατός δ ιέθ ετε 70 περίπου μεραρ­ χίες, από τις οποίες οι 10 ήταν μηχα­ νοκίνητες (αρμάτων και ελαφρών μ ε­ ραρχιών) με 3.000 άρματα. Το γερμανι­ κό σχέδιο προέβλεπε συγκεντρω τική επιθετική προώθηση προς Βαρσοβία για ταχεία καταστροφή του Πολωνι­ κού Στρατού δυτικά της γραμμής των ποταμών Narew-Weichsel (Βιστούλα). Ετσι σ υγκροτήθη κα ν δ ύο ομάδες στρατιών, η Βόρεια (von Bock) και η Νότια (von Rundstedt). Υπό τις διατα­ γές της τελευταίας διατέθηκαν κυρίως οι δυνάμεις αρμάτων και οι μη­ χανοκίνητες. Η αποκτηθείσα πολύ γρήγορα αεροπορική υπεροχή επέ­ τρεψε την ταχεία προώθηση των αρ­ μάτων, συνεργαζομένων στενά με το τεθω ρακισμένο πεζικό (τους γρενα­ διέρους). Ο Πολωνός στρατιώτης α­ ντέταξε ηρωική άμυνα. Στις 9/9/39 τα πρώτα άρματα έφ θασα ν στη Βα ρσο­ βία, ενώ άλλες δυνάμεις αρμάτων ε ­ νώθηκαν (αφού προέλασαν από Β. και Ν.) στο Brest-Litowsk. Αυτό υπήρξε και το τέλος. Μόνο εστίες μικροαντιστάσεως είχαν παραμείνει, οι οποίες σύ­ ντομα εξουδετερώ θηκαν. Τα πολωνικά άρματα, τύπου Vickers (αγγλικής προελεύσεως), υπήρξαν κατώτερα των γερμανικών. Μέσα σε 4 εβ δ ο μ ά δ ες συνελήφθησαν 700.000 και αιχμάλωτοι. Οι Γερμα­ νοί είχαν 10.000 ν εκ ρ ο ύ ς και 30.000 πε­ ρίπου τραυματίες. Η νίκη ήταν κυρίως έργο των μονάδων αρμάτων και της αεροπορικής υπ εροχής που δ ιευκό ­ λυνε τη γρήγορη προώ θηση των αρμά­

των. “ Ο Βασιλιάς των Οπλων” του πε­ δίου της μάχης, το πεζικό, παρέδωσε τη σκυτάλη στα τεθωρακισμένα. Η Γερμανία δ εν διεξήγαγε έναν πόλεμο του “χ θ ε ς ". Διακινδύνευσε και πέ­ τυχε κατά κράτος. Τα άλλα όπλα εντά ­ χθ η κ α ν και συνέπραξαν με τα άρμα­ τα, συγκροτώντας τις μονά δες τεθω ­ ρακισμένων. Το μηχανικό επεξέτεινε την ικανότητα της ερπύστριας, εκκα ­ θαρίζοντας τα εμπόδια ή γεφυρώνοντας τα ποτάμια. Το πεζικό, όπου και όταν χρειαζόταν, αποβιβαζόταν από τα οχήματα ή από τα ειδικά τεθω ρακι­ σμένα για τη μεταφορά των ανδρώ ν του, για να άρει αντιστάσεις και το π υροβολικό εκινείτο δίπλα στα άρμα­ τα της πρώτης γραμμής - αφού ήταν ερπυστριοφόρο. Οι διαβιβάσεις επέ­ τρεπαν την ταχεία και έγκαιρη διαβί­ βαση των διαταγών ή των π ληροφ ο­ ριών. Ο Guderian δικαιώθηκε και οι Γερμανοί πίστεψαν ότι η συγκρότησή τους ήταν σωστή. Επρεπε τώρα να ο ρ ­ γανώσουν μονάδες πλήρως τεθω ρακι­ σμένες και ταχυκίνητες. Τα πρώτα διδάγματα που αποκομίσθηκα ν ήταν, εν περιλήψει: Δ ε ν πρέπει να υπάρχει καμία κα­ θυσ τέρηση, αλλά να πραγματοποιεί­ ται κίνηση κατ' ευθείαν προς τον τελι­ κό αντικειμενικό σκοπό. Αμ υντικές τοποθεσίες που εμμένουν, υπερκερώνται από τα άρματα ενώ το πεζικό τις πιέζει. Τα δημιουργούμενα αναπό­ φευκτα ακάλυπτα πλευρά μεγάλου μήκους, θα εξασφαλίζονται από μηχα­ νοκίνητες δυνάμεις, αντικαθιστώντας το ταχύτερο τις μονάδες αρμάτων, για να τους δίδουν χρόνο ανασυγκροτήσεως και αναλήψεως νέας αποστο­ λής. Τις μηχανοκίνητες δυνάμεις θα τις αντικαθιστά το πεζοπόρο πεζικό. Επρεπε να ενταθεί η εκπαίδευση

στη συνεργασία μεταξύ των Οπλων, εν όψει μάλιστα της νέας προς δυσμάς εκστρατείας κατά της Γαλ­ λίας. Οι μονάδες πεζικού εφοδιάστη­ καν με τεθω ρακισμένα οχήματα για να μ ετα φ έρουν τους πεζούς και αυτοί να μάχονται εποχούμενοι. Επίσης εμ ­ φανίστηκαν πυροβόλα εφ όδου, πρα­ κτικούς άρματα χωρίς πύργο, και σ υ γκροτήθη κα ν νέες μονάδες αρμά­ των.

1940- Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Σ Τ Η ΓΑΛΛΙΑ Ο Γερμανικός Στρατός, αφού συμπλήρωσε την εκπαίδευσή του σύμφωνα με τα συμπεράσματα και τα διδάγματα της εκστρατείας κατά της Πολωνίας και αφού αντιλήφθηκε, ενσ τερνίσ θηκε και βεβαιώ θηκε για την αξία και την εφ αρμογή του νέου δ ό γ ­ ματος “ Αεροπορία-Ανεξάρτητη ε ν έ ρ ­ γεια αρματικών σχηματισμών” , ελισσόμενος κατά εσω τερικές γραμμές πρός δυσμάς, π ροσέβαλε τις αγγλογαλλικές δυνάμεις σύμφωνα με το νέο σχέδιο που είχε την ονομασία “ Δρεπα­ νοειδής ελιγ μ ό ς” . Βασική σκέψη ήταν ο αιφνιδιασμός του αντιπάλου δια κινήσεως μέσω του σχετικώς δυσβάτου εδάφ ους των Αρδεννώ ν, κύκλωση του εχθ ρ ο ύ από το Νότο, ταχεία προέλα­ ση των αρμάτων προς τα λιμάνια της Μ άγχης και απόρριψή του στη θάλασ­ σα. Οι Γάλλοι και οι Αγγλοι στη Γαλλία ήταν π ολυαριθμότεροι των Γερμανών, κατώτεροι όμως σε εξοπλισμό, σ υγκρότηση και εκπαίδευση. Εβλεπαν το άρμα, κυρίως οι Γάλλοι, ως όπλο υποστηρίξεως του πεζικού. Εκτός από τον κίνδυνο που προέκυπτε λόγω του εδάφ ους των Αρδεννώ ν, υπήρχε και η απειλή από το νότιο πλευρό των μονά­ δων που εκτελούσα ν το σχέδιο ‘Δ ρ ε ­ πανοειδής ελ ιγ μ ό ς” . Η ταχύτητα ό ­

1941.

μως, η ορμητικότητα, η εκπαίδευση και η αεροπορική υπεροχή, περιόρι­ σαν τις απειλές στο ελάχιστο. Περί­ που 2.500 γερμανικά άρματα (Panzer I, II, III, IV), έναντι 4.800 αγγλογαλλικών, κατόρθωσαν να επ ιβληθούν λόγω κα­ λύτερης ηγεσίας, τακτικής, υποστηρί­ ξεως και εκπαιδεύσεως. Παρά τις μο­ ναδικές και δίκαιες αντιρρήσεις του Ντε Γκώλ, που οι ιδέες του έμοιαζαν με αυτές του Guderian, οι Γάλλοι ανέ­

πτυξαν τα άρματά τους καθ' όλο το μ ήκος του μετώπου σε ρόλο υποστη­ ρίξεως. Η νίκη στη Γαλλία χρεώ νεται κυρίως στις μονάδες αρμάτων και αν ο ίδιος ο Hitler δ εν ανέστειλε την κίνη ­ σή τους, θα υπερέβαινε τα όρια του θριά μβου. Τώρα οι στρατηγοί του ήταν αδύνατο να του φ έρουν αντίρρηση. Ο ίλιγγος των επιτυχιών αφενός, οι “ πραιτωριανές" και επίλεκτες πράγ­ ματι μονάδες S S , καθώς και η Gestapo, ανέστελαν, μέχρι το 1944. κά­ θ ε ιδέα αντιδράσεως στις παρορμήσεις του.

1941-Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΑ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΑ Μ ετά την κατάληψη της Γαλλίας, δ ύ ο ήταν τα κράτη που θα εμπόδιζαν τον Hitler να εφαρμόσει τη Νέα Τάξη πραγμάτων” στην Ευρώπη (πλην των ΗΠΑ, που εκτιμούσε ότι θα προλάβει την επέμβασή τους): Η Αγγλία και η Σοβιετική Ενωση. Με το σχέδιο Θα-

Ημιερπυστριοφόρο τεθωρακισμένο όχημα μεταφοράς προσωπικού SdKfz 251 και μέσο άρμα μάχης PzKpfw III με πυροβόλο 50 mm, στη Ρωσία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

■■

λάσσιος Λέω ν" (Seelowe) θα αποβιβα­ ζόταν στα βρετανικά νησιά. Οι π ροε­ τοιμασίες έδειξαν ότι ήταν ανέτοιμος γιατί "δεν είχε επιτύχει τη θαλάσσια κυριαρχία. Αποφάσισε λοιπόν να κάμ­ ψει τη θέλη σ η των Βρετανών με την αεροπορία του. Ετσι υιοθέτησε την "έμ μ εσ η στρατηγική". 0 α εξ ο υ δ ετέ­ ρωνε τη Σοβιετική Ενωση και ύστερα θα τα διαπραγματευόταν με τους Αγγλοσάξωνες. Επρεπε όμως να εξασφαλίσει τα νώτα του, που ήταν τα Βαλκάνια. Δι­ πλωματικά και φιλικά εξουδετέρω σε τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, στην αρχή δε και τη Γιουγκοσλαβία, υπο­ σχόμενος της τη Θεσσαλονίκη. Η τ ε ­ λευταία όμως “ παρασπόνδισε" και με πραξικόπημα πέρασε στο αντίθετο στρατόπεδο. Αυτό είχε ως συνέπεια ν' ανοίξει την “ Κ ερκόπ ορτα ” των ελληνι­ κών συνόρων. Προηγουμένως ο Μουσολίνι είχε δημιουργήσει δ υσ μ ε­ νή κατάσταση στα Βαλκάνια με την ήττα του από τον Ελληνικό Στρατό. Στην εκστρατεία λοιπόν των Γερμα­ νών προς την Ν.Α. Ευρώπη, το 1/3 των διατιθεμένων αρμάτων τ έθ η κε υπό τις διαταγές της 2ας Στρατιάς υπό τον Freiherr von Weichs για εισβολή στη Γι­ ουγκοσλαβία και στη 12η του von List για εισβολή στην Ελλάδα. Η εκστρα­ τεία υπολογίστηκε να τελειώσει σύ­ ντομα για να στραφούν οι δυνάμεις κατά της Ρωσίας. Αντιμετωπίστηκε ε ­ πίσης και η περίπτωση εισόδου της Τουρκίας στον πόλεμο, παρά το πλευρό των Συμμάχων. Η 2α Στρατιά στις 6 Απριλίου εισέβαλε από Β. στη Γιουγκοσλαβία, και διέλυσε το στρατό της. Οι Κροάτες δεν πολέμησαν, ανακηρύξαντες δικό τους ανεξάρτητο κράτος. Οι γιουγκοσλαβικές μονάδες ανέβηκαν στα βουνά και άρχισαν α­ νταρτοπόλεμο. Μετά από 6 ημέρες τα γερμανικά άρματα ήταν προ των πυλών του Βελιγραδιού. Η 2α Στρατιά στις 6/4 προσέβαλε με σφοδρότητα τη ‘Γραμμή Μεταξά” , ενώ με τεθω ρακισμένες δυνάμεις κιν ή θ η κ ε από Ν ότο προς Βορρά προς Βελιγράδι. Δια της κοιλάδας του Στρούμνιτσα παρέκαμψε τις αμυνόμε­ νες στα οχυρά ελληνικές δυνάμεις και δια της κοιλάδος του Αξιού έφθασε στις 9/4 στη Θεσσαλονίκη. Αλλες δυνάμεις κατήλθαν από βόρεια στη Θράκη και προσέβαλαν τους αμυνό­ μενους στον ποταμό Νέστο. Μονάδες αρμάτων δια του υψιπέδου Περλεπέ κατήλθαν στο υψίπεδο Κοζάνης-Εορδαίας, κινή θηκα ν προς δυσμάς και ε ­ νώ θηκαν με τους Ιταλούς που ο Ε λ λ η ­ νικός Στρατός συγκροτούσε εκτός ελληνοαλβανικώ ν συνόρων. Αγγλικές ταχυκίνητες δυνάμεις με ελαφρά ελ­ ληνικά τμήματα προσπαθούσαν κι­ νού μενες προς Νότο να επιβραδύ­ νουν τους Γερμανούς. Εχ θ ρ ό ς των

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αρματα PzKpfw III και τεθωρακισμένα οχήματα αναγνώρισης SdKfz 222 στη βόρεια Αφρική.

προελαυνόντω ν γερμανικών τεθω ρα ­ κισμένων υπήρξαν τα ανωτέρω τμήμα­ τα και κυρίως το δύσβατο του ελληνι­ κού χώρου και το κακό οδικό δίκτυο. Οι επιτυχίες των γερμανικώ ν τεθω ρα­ κισμένων οφείλονται κυρίως σε αυτοσχεδιασμούς μικρών ηγητόρω ν, αφού το έδαφ ος δ ε ν επέτρεπε τις επιδιωκόμενες παρακάμψεις και υπ ερκερά ­ σεις. Απ οτελεσματικός παράγοντας υπήρξε η απόλυτη κυριαρχία της Γερ­ μανικής Αεροπορίας. Κατα δείχθηκε ότι και σε ορεινό έδαφος με πολλές δυσ χέρειες, όπως το βαλκανικό, η συνεργασία των αρμάτων με τα άλλα Οπλα είναι δυνα τό να έχει αξιόλογα α­ ποτελέσματα. Στο έδαφος αυτό σημα­ ντικό ρόλο παίζει το μηχανικό. Για την Κρήτη δ εν είναι δυνατό να λ εχθ εί τίποτα για δράση αρμάτων. Η κα θυστέρησ η των Γερμανών στην Ελλάδα είχε ως αποτέλεσμα να αναχαιτισθούν τα γερμανικά άρματα μπροστά στη Μόσχα και να καθηλω­ θ ο ύ ν από ένα σ κληρό χειμώνα που ε­ κείνη τη χρονιά είχε ενσκήψ ει πολύ νωρίς. Ολα αυτά αργότερα ξεχάστηκαν και σήμερα δ εν παίζουν κανένα ρόλο...

Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Σ Τ Η Ρ Ω Σ ΙΑ (1941-1942) Ο πόλεμος στη Ρωσία τα δ ύο πρώ­ τα έτη σ τ έφ θ η κ ε από επιτυχίες των Γερμανικών Ενόπλω ν Δυνάμεων. Από τα τέλη του 1942 όμως δ εν υπήρξε α­ ξιόλογη προώ θηση, και σημειώ θηκε το πέρας του “ αστραπιαίου π ολέμ ου” . Οι μάχες στο Ελ-Αλαμέϊν (23/10/1942) και στο Στά λινγκρα ντ (19/11/1942), η

είσοδος των ΗΠΑ (από το Δ εκέμ βριο του 1941) στον πόλεμο και η ποιοτική και ποσοτική άνοδος των Σοβιετικών και γενικά των συμμαχικών δυνά μ ε­ ων, επέφεραν το γύρισμα του πολέ­ μου προς όφελος των τελευταίων. Στις 22/6/1941, ένα μοιραίο μήνα μετά το πέρας της εκστρατείας στα Βαλκάνια, άρχισε η επιχείρηση "Βαρβαρόσσα" η εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ενωση. Ο Σοβιετικός Στρατός στον ευρωπαϊκό χώρο δ ιέ θ ε ­ τε 180 μεραρχίες περίπου και 10.000 άρματα, κατανεμημένα και διασκορ­ πισμένα στις μονάδες. Σε εκπαίδευση και πείρα ήταν κατώτερες του Γερμα­ νικού Στρατού. Π λεονεκτήματα ήταν ο απέραντος χώρος, εφ εδρείες α νε­ ξάντλητες στην ασιατική περιοχή και ο σκληρός χειμώνας, κάτι ασυνήθιστο στους Ευρωπαίους. Οι Γερμανοί δ ιέ­ θεταν 130 μεραρχίες με 3.000 άρματα. Ενώ στη Γαλλία ενήργησ α ν μόνο με μια ομάδα (στρατιά) αρμάτων, του von Kleist, στη Ρωσία διέθεσ α ν τέσσερις, υπό τους von Kleist, Guderian, Hoth και Hopner, με 19 μεραρχίες αρμάτων, 10 μηχανοκίνητες πεζικού, πέντε μηχα­ νοκίνητες S .S . και το Σύνταγμα "Gross Deutschland” (Μεγάλη Γερμα­ νία). Στη Βόρεια Ομάδα Στρατιών (Β.Ο .Σ.) είχε διατεθεί η 4η Στρατιά Αρμάτων, στην Κεντρική Ομάδα Στρα ­ τιών (Κ.Ο.Σ.) η 3η και η 2α Στρατιά Αρμάτων και στη Νότια Ομάδα Στρα ­ τιών (Ν.Ο.Σ.) η 1η Στρατιά Αρμάτων. Το έδαφος πρό της 4ης Στρατιάς Α ρμά ­ των ήταν κυρίως δασώδες, προ της 2ας και 3ης κυρίως πεδινό και στο Νότο, προ της 1ης, εκτεινόταν η στέππα. Διοικητής της Β.Ο .Σ. ήταν ο von

Leeb, της Κ.Ο.Σ. ο von Bock και της Ν.Ο.Σ. ο von Rundstedt. Αποστολή της Β.Ο.Σ. ήταν η καταστροφή του ε ­ χθρο ύ στο Βαλτικό χώρο, και η κατά­ ληψη των λιμένων της Ανατολικής Θα­ λάσσης (περιλαμθανομένου και του Leningrad). Αποστολή της Κ.Ο .Σ. ήταν η προώθηση ισχυρών δυνά μεω ν από τα πλευρά για κύκλωση μεγάλων ε­ χθρικώ ν δυνάμεων στη Λευκορω σία, η κατάληψη του Smolensk και στη συνέ­ χεια, αναλόγως της καταστάσεως, η ε­ τοιμότητα για επέμβαση προς Β.Α. ή Νότο. Η Ν.Ο.Σ. είχε ως στόχο την κα­ ταστροφή του ε χ θ ρ ο ύ μεταξύ των ε ­ λών Πρίπετ και Καρπαθίων, την υπέρ­ βαση του ποταμού Δνείπερου κοντά και νότια του Κίεβου και ακολούθω ς την ετοιμότητα επεμβάσεως ανάλογα με την εξέλιξη της καταστάσεως και τελικά την κατάληψη της βιομηχανι­ κής περιοχής του ποταμού Ντόνετς. Η έκκεντρ η χρησιμοποίηση των γερμανικών δυνάμεω ν δ ημ ιούργησ ε σύντομα κενά μεταξύ των προελαυνόντων αρμάτων, τα οποία δ ε ν κατέστη δυνατό να καλυφ θούν, προ παντός στο Νότο, από π ροω θημένες μη μηχα­ νοκίνητες δυνάμεις. Μ ε κυκλω τικές κινήσεις βέβαια συνελήφ θησα ν α ρκε­ τές εχθρ ικές δυνάμεις, ακόμα και ο­ μάδες αρμάτων, αλλά επ ήλ θε επίσης σχετική καθυστέρηση. Ετσι το Αένινγκραντ, η Μόσχα και το Ροσ τόβ δεν καταλήφθηκαν. Η προέλαση σε βάθος 2-3.000 Km, ο βαρύς χειμώνας και η ά­ φιξη ερυθρώ ν δυνάμεων, είχαν ως α­ ποτέλεσμα να υποστούν οι Γερμανοί σοβαρά πλήγματα προ της Μόσχας και την απώλεια του Ροστόβ, έτσι ώ­ στε με το τέλος του Ιανουαρίου του

1942 κατέστη δυνατό να αναχαιτισ θ ο ύ ν οι αντεπιθέσεις τους σε μια χειμερινή αμυντική τοποθεσία. Οι Γερμανοί είχαν απωλέσει το 1/4 του προσωπικού και τα 2/5 του υλικού. Και ο Ε ρ υ θ ρ ό ς Στρατός όμως είχε α ρ κε­ τές απώλειες. Ετσι και οι δύο χρειάζο­ νταν ανασυγκρότηση. Το βάθος του ρωσικού χώρου κατέδειξε ότι και οι δ υνα τότητες των ταχυκινήτων δυνά ­ μεων ήταν πεπερασμένες. Οι δ υ σ χέ­ ρειες εφοδιασμού και ο σκληρός χει­ μώνας επέφεραν κρίση στα γερμανικά στρατεύματα με την αλλαγή του χ ρ ό ­ νου 1941/1942. Οι μεραρχίες αρμάτων S S ήταν καλύτερα εξοπλισμένες από τις κανονικές μεραρχίες αρμάτων. Επρεπε συνεπώς να α υξηθούν και μ έ­ χρι το 1944 αποτελούντο από ε θ ε λ ο ­ ντές. Το 1941 είχαν βέβαια επιτευχθεί μεγάλες νίκες από πλευράς Γερμα­ νών, είχε κερ δ η θ εί πολύς εδαφικός χώρος, αλλά όχι αποφασιστική νίκη. Η Γερμανική Διοίκηση είχε αιφνιδιασθεί και θα πρέπει να ήταν ευχαριστημένη που διατηρούσε μια αμυντική τοπ οθε­ σία βαθιά μέσα στη Ρωσία. Ο Ρώσος στρατιώτης αποδείχθηκε σκληρός μα­ χητής και όσο απειλείτο η πρωτεύουσά του τόσο πιο μαχητικός γινόταν. Η χρ ονοβόρ α εκστρατεία της Αφρικής και οι απαιτήσεις κατοχής του ευρω ­ παϊκού χώρου ανάγκαζαν το Γερμανό στρατιώτη άθελά του να στρέφει το βλέμμα του προς τα δικά του σύνορα. Οι μονάδες αρμάτων είχαν τελείως ε ­ ξαντληθεί και απαιτείτο ανανέωση του υλικού και συμπλήρωση σε προ­ σωπικό. Τα πυρομαχικά έπρεπε να βελτιω θούν και να γίνουν πιο κατάλ­

Βαρύ a p p a jlg ifl (PzKpfw VI) στο , Ανατολικό μέτωπο, Είχε | βάρος 57 ί και οπλισμό -ένα πυροβόλο 88 mm και δύο πολυβόλα 7,92 mm.

ληλα και αποτελεσματικά γι’ αυτόν τον πόλεμο. Τα άρματα Skoda (τσεχοσλοβακικά) ήταν πια άχρηστα και χρησιμοποιού­ ντο σαν κυνη γοί αρμάτων (αντιαρμα­ τικά επί ερπυστριών). Τα άρματα τύ­ που Panzer III και IV απέκτησαν ι­ σχυρότερο πυροβόλο. Π ροω θήθηκε υλικό, σ υγκρ οτή θη κα ν και νέες μονά­ δ ες αρμάτων, ενώ άλλες αποσύρθη­ καν στη Γαλλία για ανασυγκρότηση. Νωρίς το έτος αυτό επ ιτεύχθηκε μια σοβαρή συγκέντρω ση μονάδων αρμά­ των και μηχανοκινήτων. Τα χιόνια έ ­ λιωσαν και άρχισε “η εποχή της λά­ σπης” . Επρεπε να αναληφθεί μια σο­ βαρή επιθετική επιχείρηση, αφού το 1943 αναμενόταν και απειλείτο από­ βαση. Για επίθεση κατά της Μόσχας δ εν μπορούσε να γίνει λόγος. Ο Hitler αποφάσισε να ενεργήσει στις πτέ­ ρυγες: Κατάληψη του Λένινγκρα ντ και του Καυκάσου. Στις 28/6/1942 η Ν.Ο.Σ., που στο μεταξύ είχε κατατμηθ εί σε Α.Ο.Σ. και Β.Ο.Σ., κατόρθωσε να προω θήσει τις δυνάμεις της, μια και το έδα φ ος ήταν ιδανικό για τη δράση μηχανοκινήτω ν μονάδων. Σ ’ αυτό τον πόλεμο όμως έγιναν οι τελευταίες μεγάλες γερμανικές επι­ χειρήσεις. Κα τα κτήθηκε αρκετό έδα ­ φος, αλλά ο ε χ θ ρ ό ς είχε συνηθίσει να αποφεύγει πια τις κυκλωτικές κινή­ σεις. Η επ ελθούσα κύκλωση της 6ης Γερμανικής Στρατιάς του Paulus στο Στάλινγκραντ και οι σκληροί αγώνες στον Καύκασο, οδήγησαν σε υποχω­ ρητικές κινήσεις. Για την απ ελευθέ­ ρωση της 6ης Στρατιάς διεξήχθησαν σοβαρές αρματομαχίες στο χώρο μ ε­ ταξύ των ποταμών Don-Wolga και του βορείου Καύκασού. Ο Mannstein με τα άρματά του έφ θα σε από Ν. προς Β. ε­ νεργώ ν μέχρι τον ποταμό Mischkowa. 40 χιλιόμετρα περίπου από τους κυκλω μένους. Ο Paulus, διαθέτοντας συνολικά στην αρχή 20 μεραρχίες, από τις οποίες οι 3 ήταν αρμάτων και οι 3 μηχα νοκίνητες (250.000 στρατιώ­ τες), δ εν τόλμ ησ ε να πραγματοποιή­ σει ηρωική έξοδο, θυσιάζοντας τελικά μια εμπειροπόλεμη Στρατιά που έλειψε αργότερα από άλλον τομέα. Στο μεταξύ ο ανταρτοπόλεμος στα μετόπισθεν απασχολούσε σημαντικά τους Γερμανούς και εμπόδιζε την προώθηση των εφοδίων. Οι Σοβιετικοί είχαν αποκτήσει πια υπεροπλία στα άρματα. Οι γερμα νικές μονάδες αρμά­ των, πρωτοστατώντας στον αγώνα, εί­ χαν καταλάβει ευρύ εδαφικό χώρο αλ­ λά αυτό συνεπαγόταν μεγάλο δια­ σκορπισμό. Η απεραντοσύνη του ρω­ σικού χώ ρου “ κατάπιε” τις γερμανικές δυνάμεις. Δ ε ν απέμενε χρόνος, λόγω της υπεραπασχολήσεως, για συντήρη­ ση και ανασυγκρότηση των μηχανοκί­ νητω ν μονάδων. Η βιομηχανική παρα­ γωγή δ ε ν προλάμβανε τις απώλειες.

27 ι *

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Επρεπε να ενισ χυθεί η θωράκιση και τα πυροβόλα να γίνουν ισχυρότερα.

Ο Ι Α Γ Ω Ν Ε Σ Σ Τ Η Ν Α Φ Ρ ΙΚ Η (1941-1943)

28

Στις αρχές του 1941 οι Γερμανοί εί­ χαν έλθ ει στη Βόρεια Αφρική για να υποστηρίξουν τους Ιταλούς και μάλι­ στα σε αμυντικές αποστολές. Σύντο ­ μα όμως έδωσαν το δικό τους στίγμα στον πόλεμο αυτό, με επιτυχημένες επιθετικές επιχειρήσεις, όπως το συνήθιζαν. Τα χαρακτηριστικά αυτού του πολέμου ήταν η ιπποτική συμπε­ ριφορά των αντιπάλων, μακριά από την αγριότητα του Ανατολικού μετώ­ που. Εξ άλλου το έδαφ ος και οι τερά­ στιες αποστάσεις μόνο σε ταχυκίνητα τμήματα και αρματικούς σχηματι­ σμούς επέβαλαν την αναμέτρηση. Οι μονά δες των αντιπάλων έμοιαζαν με­ ταξύ τους. Ο οπλισμός των γερμανι­ κών τμημάτων ήταν ίδιος με αυτόν του ρωσικού μετώπου, εκτός από μ ε­ ρικούς συμπληρωματικούς εξοπλι­ σμούς. Οι απώλειες κατά τη διακίνηση των εφοδίων δια της Μ εσογείου δεν επέδρασαν σημαντικά στην αριθμητι­ κή μείωση των δυνάμεων. Στη ν αρχή οι Γερμανοί διέθεταν την 5η Ελαφρά Μεραρχία και την 15η Μεραρχία Αρμάτων. Αργότερα η δύνα­ μη α νήλθε σε δύο μεραρχίες αρμά­ των, 2 ελαφρές και μια μερικώς μηχα­ νοκίνητη, που υπό την ηγεσία του Rommel απέκτησε μεγάλη φήμη. Ηδη από το 1941 το Afrika Korps απώθησε τους Συμμάχους μέχρι τα σύνορα Λιβύης-Αιγύπτου, χωρίς να καταλάβει το Tobruk. Ακολούθω ς η 8η Βρετανική Στρατιά, με ισχυρότερες δυνάμεις, α­ νάγκασε τους Γερμανούς σε υποχώρη­ ση μέχρι την Αγκεντάμπια. Και η "πα­ λίρροια'' συνεχίστηκε. Ο Rommel, με ε­ πίθεση διαρκείας καταλαμβάνει το Tobruk (λιμάνι εφ οδιασμού) και ανα­ γκάζει τον αντίπαλο να υποχωρήσει μέχρι το Ελ-Αλαμέϊν, 80 χλμ. δυτικά της Αλεξάνδρειας. Εχει όμως εξα­ ντλη θεί και τον Οκτώ βριο του 1942 η 8η Βρετα νική Στρατιά, ενισ χυμ ένη και υποστηριζόμενη σοβαρά από την Α ε­ ροπορία, υπό τον Στρατάρχη Montgomery απωθεί τους Γερμανούς μ έχρι την Τυνησία. Ο υποχωρητικός αυτός ελιγμός είναι μια αποθέωση των αρμάτων, που με τρ ο μ ερ ές ελλεί­ ψεις, κυρίως καυσίμων, ξεφ εύγουν συνεχώς σε μια πορεία πάνω από 2.000 χλμ., ενώ η 5η Στρατιά Αρμάτων, που έχει δημιουργήσει προγεφύρωμα στην Τυνησία, αντιμετωπίζει τους Συμμά χους στα δυτικά, που έχουν αποβιβασθεί τη νύχτα 7/8 Νοεμβρίου 1942 στη Β.Δ. Αφρική. Τελικά, στριμωγμένοι οι Γερμανοί στην Τυνησία, με τα νώτα στη θάλασσα, αιχμαλωτίζονται: η 5, 10 και 21 Μ ερα ρχίες Αρμάτων, ό­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πως και οι ελαφρές 90ή και 164η. Η 15η Μεραρχία Αρμάτων και η “ Hermann Goering" χά νουν το υλικό τους, αλλά κατορθώ νουν να διαπεραιώσουν τους περισσότερους στρατιώ­ τες τους στην Ιταλία. Παρά την αριθμητική τους κατωτε­ ρότητα οι γερμα νικές τεθω ρακισμέ­ νες δυνάμεις κατόρθωσαν επί δύο έτη χωρίς δισταγμούς, μακριά από την πα­ τρίδα τους, να α ντέξουν σ ’ αυτή τη δοκιμασία πότε με επ ιθετικές και πό­ τε με αμυντικές ή επιβραδυντικές ε ­ νέργειες, να δ ιεκδικο ύ ν από τον αντί­ παλο την πρωτοβουλία των κινήσεων και να διατηρούν “ ε λ ε ύ θ ε ρ α " τα νό­ τια κράσπεδα της Ευρώπης. Η εκστρα­ τεία αυτή όμως δ εν ήταν τίποτα άλλο παρά μια προσπάθεια πρός κέρδος χρόνου. Η υπεροχή του αντιπάλου, μετά την απόβασή του μάλιστα στη Β Δ Αφρική, π ρομήνυε μια ολοκληρω ­ τική καταστροφή και τη στροφ ή του πολέμου υπέρ των Συμμάχων, συνεπικουρούντος και του αποτελέσματος της μάχης του Στάλινγκραντ. Ισως αν ενισχυόταν ο Rommel με μ ερικές μ ε­ ραρχίες, κάτι που ήταν στις δ υνα τότη­ τες της Γερμανίας, να ήταν δυνατό να φθάσουν τα άρματά του στη διώρυγα του Σουέζ και να απειλήσουν τη Μέση Ανατολή από το Νότο και όχι από το Βορρά δια του Καυκάσου, όπως επεδίωκε το Γερμανικό Επιτελείο. Γιατί η τακτική κερδίζει μάχες, πολέμους ό­ μως κερδίζει η στρατηγική.

Ρ Ω Σ ΙΑ -1 9 4 3 Το 1943 χαρακτηρίζεται γενικά από έναν υποχωρητικό αγώνα. Είχε γίνει πια αντιληπτό ότι ο π όλεμος αυτός δεν μπορούσε να κ ε ρ δ η θ ε ί από τους Γερμανούς. Η προσπάθεια των γερμα ­ νικών τεθω ρακισμένω ν μονάδων που συγκεντρώ θηκα ν στο Kursk για την ε ­ πιχείρηση "Zitadelle" πιστοποίησε την αρχή του τέλους. Ο ε χ θ ρ ό ς υιο θέτη ­ σε τη γερμανική τακτική, έχοντας τώ­ ρα υπεροχή σε τεθω ρα κισ μένες μονά­ δες, αφού η γερμανική βιομηχανία λό­ γω καταστροφών δ ε ν μπορούσε να α­ ναπληρώνει τις απώλειες. Οι κινήσεις περιορίστηκαν, οι Γερμανοί πέρασαν στην άμυνα και τελικά άρχισε η υπο­ χώρηση. Η 1η Γερμανική Στρατιά Αρμάτων κατόρθω σε να διατηρήσει το Ροστόβ για να α π ελευθερω θού ν οι μονάδες που είχαν διεισ δύσει βαθιά μέσα στον Καύκασο. Μ ε την ανακατάληψη του Χαρκόβου σ τα θεροπ οιήθηκε το νότιο μέτω­ πο. Καταβλήθηκαν μεγάλες προσπά­ θειες για να δια τηρηθεί αυτό το χ ρ ό ­ νο μια αμυντική γραμμή (η γραμμή “ Π ά νθηρ” ), που στοιχιζόταν στην Αζοφική θάλασσα, το Δνείπερο ποταμό και Νάρβα στο Βορ ρά . Οι μονά δες ε­ φοδιάστηκαν με τα νέα άρματα V

(“ Π ά νθ η ρ ” ) και VI (“ Τίγρις"), που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στο Ροστόβ και στο Λένινγκρα ντ. Επειδή εισήλθαν πολύ νωρίς στον αγώνα δ εν απέδωσαν ό,τι αναμενόταν. Οι απώλει­ ες τους προήλθαν περισσότερο από βλάβες παρά από την εχθ ρ ική δρα­ στηριότητα. Στην αρχή απετέλεσαν α­ νεξάρτητες μονάδες, αργότερα διατέ­ θηκα ν στις μεραρχίες εθελοντώ ν S S και G.D. Από το 1944 απέκτησαν και οι μεραρχίες αρμάτων από μια επιλαρχία τέτοιων βαρέων αρμάτων. Η ρωσική ε ­ πίθεση δημιούργησε ένα ρήγμα μεγα­ λύτερο των 300 χλμ. στα μέσα Ιανουαρίου 1943. Δυτικά του Βορ ονέζ οι Σ ο ­ βιετικοί είχαν εισβάλλει στην περιοχή του Kursk. Τα υπόλοιπα της γερμα νι­ κής Β.Ο .Σ. απωθήθηκαν προς τον πο­ ταμό Donez, ανατολικά του Χα ρκόβου. Το νότιο μέτωπο διασώθηκε από μια α­ ντεπίθεση της 1ης και της 4ης Γερμα­ νικής Στρατιάς Αρμάτων, που υποχώ­ ρησαν από τον Καύκασο και το Στάλινγκραντ.

Επιχείρηση “Z ita d e lle ” Στις αρχές Ιουλίου 1943 στο χώρο μεταξύ Orel στο Βορρά και Bjelgorod στο Νότο (βόρεια του Χ α ρ κό β ο υ ) οι Γερμανοί συγκέντρω σαν 43 μ ερα ρ­ χίες. Αποστολή τους ήταν να διασπάσουν την καμπή του μετώπου στο Kursk. Δεκαεπτά από τις μεραρχίες ήσαν τεθω ρακισμένες, δηλαδή 600 άρ­ ματα και 2 μηχανοκίνητες μεραρχίες λιγότερες από εκείνες των αρχών του πολέμου κατά της Ρωσίας. Ομως η ι­ σχύς πυρός των αρμάτων αμφοτέρω ν των αντιπάλων ήταν ανώτερη από ε ­ κείνη του 1941. Η επιχείρηση θα υπο­ στηριζόταν από 1.800 αεροσκάφη σε αποστολές εγγύς υποστηρίξεως (συγκέντρω ση παρόμοια με εκείνη του 1941). Τέτοια δύναμη δ εν είχε συγκεντρω θεί ποτέ προηγουμένω ς σε τόσο στενό χώρο από τους Γερμα­ νούς. Οι σ υνθήκες τώρα όμως είχαν μεταβληθεί. Τα γερμανικά άρματα προσέκρουσαν σε ισχυρή αμυντική τοποθεσία που υποστηριζόταν από βαριά πυροβόλα εφ όδου και αναχαιτί­ στηκαν. Η μεγάλη και τελευταία αυτή γερμανική επίθεση προς Ανατολάς διακόπηκε στις 16 Ιουλίου, γιατί απει­ λείτο στο Orel με κύκλωση η 9η Γερμα­ νική Στρατιά, αφού τα μηχανοκίνητα μέσα της είχαν διατεθεί για την επ ίθε­ ση κατά του Kursk. Εξάλλου οι Σύμ μ α ­ χοι είχαν αποβιβασθεί στη Σικελία και η Γερμανία απειλείτο από το Νότο. Λ ό ­ γω των απωλειών σε προσωπικό και υλικό έσπασε η σπονδυλική στήλη του Γερμανικού Στρατού, οι μονάδες αρμάτων, αφού δ εν παρεχόταν χ ρ ό ­ νος για ανασυγκρότηση, ανάπαυση ή συντήρηση. Από τώρα και στο εξής δ εν θα κατορθώ σουν να συνέλθουν.

Η νέα γενιά των μέσων-βαρέων αρμάτων ήταν τα Panther (PzKpfw V), βάρους 451και με πυροβόλο 75 mm.

Τα καινούργια άρματα “ Π ά ν θ η ρ " και “ Τίγρις” χρησιμοπ οιήθηκαν πολύ αρ­ γά και από τεχνικής απόψεως πολύ νωρίς. Οι Σοβιετικοί έφ ερ α ν καινούρ­ για άρματα στο πεδίο της μάχης. Η βιομηχανική παραγωγή είχε συνέλθει και πολλαπλασιάσει την απόδοσή της. Οι γερμανικές μονά δες αρμάτων είχαν εξα σ θενήσει λόγω της διάρκει­ ας του πολέμου.

1944-Π Α Ν ΤΟ Υ Α Μ Υ Ν Τ ΙΚ Ο Ι ΑΓΩ ΝΕΣ Το έτος αυτό χαρακτηρίζεται από υποχωρητικούς αγώνες. Οι Σοβιετικοί, ενισχυμένοι παντοιοτρόπως, πλησιά­ ζουν ή ξεπερνούν τα σύνορα της Γερ­ μανίας. Συγκροτούντα ι νέες μονάδες αρμάτων από πλευράς Γερμανών, οι ο­ ποίες μόνο κατ’ όνομα είναι μεραρ­ χίες. Στη ν πραγματικότητα διαθέτουν δύναμη περίπου ενός συντάγματος. Με πομπώδεις ονομασίες προσπα­ θ ο ύ ν να συντηρήσουν το υψ ηλό ηθικό των δικών τους, ιδίως των νέων κλάσεων, αφού οι πεπειραμένοι έχουν ε­ ξουδετερω θεί. Η πολιτική ηγεσία, που επιμένει στη συνέχιση του πολέμου, επιβαρύνει ακόμα περισσότερο το Γερμανικό Στρατό. Από απόψεως με­ γάλων μονάδων σ υ γ κρ ο τή θ η κα ν τα­ ξιαρχίες αρμάτων, με μια επιλαρχία αρμάτων, μια μοίρα τεθω ρακισμένου π υροβολικού και ένα σύνταγμα τεθω ­ ρακισμένου πεζικού με δ ύ ο τάγματα. Ακόμα δ ε ν ήταν δυνατό σι εφ εδρείες, οι ενισχύσεις και οι αναπληρώσεις να εισέρχονται στο πεδίο της μάχης σιγά-σιγά, αλλά σε μερικές ώρες, πράγ­ μα που επ έφ ερε απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες. Το 1944 ήταν ένα έ­ τος αιμορραγίας.

Γαλλία Στις 6/6/1944 οι Σύμμαχοι επανήλ­ θαν στην Ευρώπη, αποβιβαζόμενοι στις Β Δ ακτές της Γαλλίας, αιφνιδιάζοντας σε τόπο και χρόνο τους Γερμα­ νούς. Οι τεθω ρακισμένες μονάδες τους δεν κατόρθωσαν να επ έμ βο υν έ ­ γκαιρα στον αγώνα λόγω της δράσεως της συμμαχικής αεροπορίας. Στις 16/12/1944 οι Γερμανοί, σε ένα “κύ­ κνειο άσμα” τους, οργανώ νουν μια α­ ντεπίθεση κατά των Συμμάχων στις Αρδέννες. Μολονότι στο Ανατολικό μέτωπο υπήρχαν έτοιμες να εισβάλουν στη Γερμανία 400 μεραρχίες και 100 τεθω ­ ρακισμένες μονάδες, ο Hitler αποφάσι­ σε με μερικές διαθέσιμες μεραρχίες αρμάτων των S S και νεοσυγκροτηθείσες λαϊκές μεραρχίες γρεναδιέρω ν να εξαπολύσει επίθεση, μέσω των Αρδεννών, κατά της Αμβέρσας, με σκοπό να αποκόψει τις επικοινωνίες με τα μετό­ πισθεν της 1ης Αμερικα νικής Στρα­ τιάς και της 21ης Βρετα νικής Ομάδας Στρατιών. Οι αρχικές επιτυχίες, λόγω αιφνιδιασμού και δυσμενώ ν καιρικών συνθηκών, αναχαιτίσθηκαν Ν.Δ. της Namur. Στις 8/1/1945 οι γερμανικές δυνάμεις αποσύρθησαν στους χώ­ ρους από τους οποίους είχαν εξορμήσει. Απορίας άξιο παραμένει το γιατί αυτές οι εφ εδρ είες της Γερμανίας κα­ ταναλώθηκαν σ’ αυτό το χώρο.

Ιταλία Στις αρχές Ιουλίου 1943 οι Σύμμα ­ χοι, μετά την εκκαθάριση και την επι­ κράτηση στη Βόρ ειο Αφρική, αποβιβά­ ζονται στη Σικελία. Στις 25/7/43 ανατρέπεται ο Μουσολίνι. Η Γερμανία α­ γωνίζεται τώρα μόνη της στην Ιταλία.

Ο Rommel προτείνει αποχώρηση στη γραμμή των Απεννίνων, αλλά αποκρούετα ι η ιδέα από τον Hitler. Προω­ θούντα ι η 29η Μεραρχία Τεθωρακι­ σμένου Πεζικού, οι 16η και 26η Μ ε ­ ραρχίες Αρμάτων και μερικές μ ερα ρ­ χίες πεζικού, που οπωσδήποτε θα ή ­ ταν απαραίτητες σε άλλον τομέα. Το Σεπ τέμβριο πραγματοποιούνται άλ­ λες αποβάσεις των Συμμάχων, στην η ­ πειρωτική Ιταλία. Στις 9/9 γίνεται νέα συμμαχική απόβαση στο Salerno, ενώ η Ιταλία εγκαταλείπει τελικά τη Γερμα­ νία και οι δυνάμεις της αφοπλίζονται β ά σ ειτο υ σχεδίου “ Achse", Π ροω θού­ νται και άλλες γερμανικές μεραρχίες, η 3η Τεθωρακισμένου Πεζικού και η 1η Μεραρχία Κυνηγών Αλεξιπτωτιστών, που αντεπιτίθενται στο προγεφύρωμα του Salerno. Μετά τις αρχικές επι­ τυχίες η αντεπίθεση ναυαγεί, υπό τα πλήγματα της αεροπορίας και του συμμαχικού ναυτικού. Στα τέλη του 1943 οι Γερμανοί ο ρ ­ γανώνουν άμυνα στη φύσει οχυρή το­ ποθεσία νότια της Ρώμης και βόρεια του ποταμού Volturno, η οποία παρά τη νέα συμμαχική απόβαση στο Anzio και στο Nettuno, τον Ιανουάριο του 1944. διατηρείται για αρκετό χρόνο, με τις γνω στές μάχες του Monte Cassino. To Μάϊο του 1944 διασπάται η τοποθεσία, οι επιτιθέμενες συμμαχικές δυνάμεις ενώνονται με το προγεφύρωμα του Anzio, καταλαμβάνεται αμαχητί η Ρώμη και οργανώνεται νέα αμυντική τοποθεσία εκατέρω θεν της Φ λω ρε­ ντίας, που διατηρείται μέχρι τον Απρί­ λιο του 1945. Στις μάχες αυτές λαμβά­ νου ν μέρος, εκτός από αυτές που α­ να φέρθηκαν, και η 90ή Μ εραρχία Τεθω ρακισμένου Πεζικού, α ρκετες μεραρχίες πεζικού και ανεξάρτητα τάγ­ ματα πυροβόλων εφ όδο υ και επιλαρχίες “ Πάνθηρ και Τίγρις' Α ρ κετές απ’ αυτές τις μονάδες παρέμειναν στην Ιταλία, ενώ άλλες μετακινή θ η κ α ν σε άλλα μέτωπα.

29 ■■■

Ανατολικό μέτωπο Η καταστροφή επέρχεται ν ο μ ο τε­ λειακά! Δ εν υπάρχουν σ υ γ κ ρ ο τ η μ έ­ νες μονάδες αντιστάσεως. αλλά μαχόμενα συγκροτήματα Οι Σοβιετικοί πλησιάζουν τα σύνορα της Γερμανίας από το Νότο και το Βορρά. Στη β ό ­ ρεια Ουκρανία διεξάγονται σκληροί α­ γώνες. Η συνωμοσία κατά του Hitler με την απόπειρα της 20ής Ιουλίου 1944 ναυαγεί. Δ ε ν υπάρχει ελπίδα πολιτι­ κής λύσεως. Τις μεγαλύτερες απώλει­ ες έχο υ ν οι μονάδες τεθωρακισμένων. Αναπληρώσεις δ εν υπάρχουν, ο ύ τε σε προσωπικό ούτε σε υλικό. Οι “ α γνοού­ μ ενοι” πληθαίνουν. Στο μέτωπο της Ουκρανίας και στο χώρο Kamenez-Podolsk έχει κυκλω θεί το Μάρτιο του 1944 η 1η Γερμανική ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

■

Στρατιά. Μ ολονότι συμμετείχαν πολ­ λές μονάδες αρμάτων εκείνη την πε­ ρίοδο, μόνο 32 άρματα ήταν αξιόμαχα σε όλη την 1η Στρατιά (Hube). Το Φ ε ­ βρουάριο του 1944 είχαν διαλυθεί στην περιοχή Tschevkassy (Ν.Α. μέτω­ πο, πόλη επί του ποταμού Δνειπέρου μεταξύ Κιέβου και Δνειπεροπετρόβσκ) και έλειψαν από τον αμυντικό α­ γώνα στα νότια του Ανατολικού μετώ­ που. Ετσι πέτυχαν οι Σοβιετικοί πάλι να κυκλώ σουν μια στρατιά στην περιο­ χή Kamenez-Podolsk. Οι Γερμανοί, μη δυνά μενοι να διατηρήσουν την επαφή με τις γειτονικές τους μονάδες που υποχωρούσαν προς δυσμάς και Νότο, παρέμεναν μέσα Μαρτίου κοντά στον ποταμό Bug, δυτικά της Winniza, έχο­ ντας στα νώτα τους τον πλάτους 200 μέτρων ποταμό Δνείστερο, χωρίς γ έ­ φ υρες. Στις 18/3 επ ιτεύχθηκε η ολο­ κληρωτική κύκλωση της Στρατιάς. Οι μ ονά δες της είχαν αναλωθεί και πα­ ρέμενα ν απλά αδύνατα συγκροτήμα ­ τα, ανίκανα ακόμα και για άμυνα. Στις 24/3 η Ομάδα Στρατιών διέτα­ ξε την αποχώρηση προς δυσμάς. Π ροηγουμένω ς είχε μεταφ ερθεί αε­ ροπορικώς μεγάλη ποσότητα πυρομαχικών και καυσίμων, όπως επίσης και 2.500 τραυματίες. Ο,τι άχρηστο υπήρ­ χε σε οχήματα καταστράφηκε, ακόμα και πυροβόλα-αφού δ εν υπήρχαν πυρομαχικά. Αρματα και τεθωρακι­ σμένα αντιαρματικά ενώ θηκαν με το πεζικό και κέρδισαν με περιορισμέ­ νες μικροεπιθέσεις ελάχιστα εδάφη. Στις 28/3 άρχισε η επιχείρηση δια­ φ υγής από τον κλοιό. Η απόσταση από το πιο κοντινό γερμανικό τμήμα εκτός κλοιού ήταν 100 χλμ. Επακολούθησε σκληρός αγώνας γιατί οι Σοβιετικοί ε­ πιχειρούσαν να εμποδίσουν τη δια­ φυγή. Οταν στις 5/4 τελικά έσπευσε για ενίσχυση από τα δυτικά το 2ο Τε­ θω ρακισμένο Σώμα Στρατού των S S , υπ οδεχόμενο τους υποχωρούντες, οι κυκλω μένοι πέτυχαν το απόγευμα της 6/4 να διαφύγουν. Στις 12/4 οι μονάδες της 1ης Στρατιάς συμμετείχαν σε μια νέα αμυντική τοποθεσία της ομάδας στρατιών της Β. Ουκρανίας (δυτικά του ποταμού Stypa). Οι απώλειες σε προσωπικό δ ε ν ήταν μεγάλες, ήταν ό­ μως σε υλικό. Στις 22/6/1944, τρίτη επέτειο της εισβολής στη Σοβιετική Ενωση, ο Στρατός της τελευταίας επιτίθεται με 140 μεραρχίες πεζικού και 43 μεραρ­ χίες αρμάτων εναντίον της γερμανι­ κής Ομάδας Στρατιών Κέντρου, που αμύνεται επί μετώπου 1.000 χλμ. με 34 μεραρχίες πεζικού, δύο μεραρχίες τ ε ­ θω ρακισμένου πεζικού (18η και 25η) και μια μοναδική μεραρχία αρμάτων (την 20ή). Το μέτωπο διασπάται και οι Σοβιετικοί προελαύνουν ασυγκράτη­ τοι προς Minsk, προς τα δυτικά. Οι Σο­ βιετικοί παρτιζάνοι, με συνεχείς κατα­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κυνηγός αρμάτων Panzerjager 38(t) με πυροβόλο 76.2 mm επί σκάφους άρματος PzKpfw 38(t). Ηταν γνωστό και ως Marder III.

στροφ ές σιδηροδρόμω ν, εμποδίζουν την έγκαιρη προώθηση των εφ εδρει­ ών. Στις 5/7/44 η 4η Γερμανική Στρατιά ηττάται, η 9η απωθείται Ν.Δ. του Minsk και η 3η Στρατιά Αρμάτων πιέζεται προς τα σύνορα της Λιθουανίας. Ο σύνδεσ μ ος με την Ομάδα Στρατιών Β ο ρ ρ ά διακόπτεται. 28 μεραρχίες με 350.000 άνδρες χάνονται. Μ όνο οι με­ ραρχίες αρμάτων (5η, 6η, και 19η) σ π εύδουν να αντιμετωπίσουν τη σο­ βιετική ' πλημμυρίδα". Συγχρόνω ς αρ­ χίζουν νέες επιθέσεις των Σοβιετικών εναντίον των Ομάδων Στρατιών Β ο ρ ­ ρά και Νότου. Τρεις εχ θ ρ ικ ές στρα­ τιές αρμάτων διασπούν το όριο μετα­ ξύ της 1ης και της 4ης Στρατιάς Αρμάτων και π ροω θούνται προς τη Γα­ λικία. Οι Σοβιετικοί κα τέχουν τώρα και εφαρμόζουν τη γερμα νική τακτική και μάλιστα εξελιγμένη. Μια αντεπίθεση της 3ης Στρατιάς Αρμάτω ν αποκαθιστά το σύνδεσμο με την Ο .Σ.Β . και το Ανατολικό μέτωπο σταθεροποιείται για τελευταία φορά. Η τακτική των γερμανικώ ν αρμά­ των μετατρέπεται τώρα όμως σε α­ μυντική. Ελλείψ ει δυνά μεω ν χρησιμο­ ποιούνται στην πρώτη γραμμή σαν πε­ ζικό. Οι Σοβιετικοί εισβάλλουν στη Ρουμανία και απωθούν τις γερμανι­ κές δυνάμεις στα Καρπάθια. Στις 24/8 η Ρουμανία διακόπτει τις σχέσεις της με τη Γερμανία και την α κολουθεί η Βουλγαρία. Η Ουγγαρία, απειλούμενη από τη σοβιετική προέλαση, ζητεί ενί­ σχυση σε άρματα. Οι 1η, 13η και 23η Μ ερα ρχίες Αρμάτων ρίχνονται στη Δοβρουτσά σε μια τελευταία αρματομαχία. Τα ταχυκίνητα σοβιετικά σώμα­

τα στρατού ηττώνται, χωρίς βέβαια να αλλάξει η γενική κατάσταση. Η Ομάδα Στρατιών Βορ ρ ά αποκόπτεται τελείως στη Λιθουανία (περιοχή Kurland).

ΤΟ Λ Υ Κ Ο Φ Ω Σ Οχι μόνο από τα ανατολικά, αλλά και από τα δυτικά, οι συμμαχικές δυνάμεις προελαύνουν και τελικά συναντώνται στον Ελβα. Επειδή ο α­ γώνας δ εν έχει πια καμμία προοπτική, πολλοί Γερμανοί διοικητές συνάπτουν ανακωχή με δυτικά τμήματα και έτσι κατορθώ νουν να αποφύγουν άλλη θυσία αίματος, να δ ιευ κο λύ νο υ ν τη φυγή των προσφύγων από τα ανατολι­ κά για να μη τους προλάβουν οι Σ ο β ιε­ τικοί, να αποφύγουν π ερισσότερες καταστροφές, να αιχμαλωτισθούν από τους δυτικούς συμμάχους, να επανέλθουν (όσοι γλυτώ σουν) στην πα­ τρίδα τους και να συνα ντήσουν τους δικούς τους. Από τα άρματα στο τέ­ λος μ ένουν φλόγες, καμμένα σίδερα και ένας σωρός από σκορπισμένους κάλυκες...

ΚΑΤΕΡΙΝΑ A. ΒΑΡΕΛΑ

ΝΘΗΚΗ

ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ £υξ€878 Ε δ α φ ικά κ έ ρ δ η το 1885 Εδαφ ικά κέ ρ δ η τ ο »913

I «Μ»«. Ε δ α φ ικ έ ς α π ώ λειες απο το » 9 ΐ3 j « ς τ ο 1941 ] U H

ϋ δ α φ ικ έ ς απ ώ λειες τ ο Ι 9 ΐ 9

| * M . w f Q ό ρ ια τη ς οη μ ερ ιντ·ς B o o A y c a

Χάρτης της Βουλγαρίας, από την εποχή της Συνθήκης του Αγ. Στεφάνου (1878) ως το τέλος του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου (Παγκόσμια Ιστορία, Εκδοτική Αθηνών).

Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου ήταν μια προσπάθεια της Ρωσίας να εκπληρώσει τους ευσεβείς πόθους της για τη δημιουργία ανεξάρτητων κρατών που θα είχε κάτω από την επιρροή της στη Βαλκανική χερσόνησο. Οι σπουδαιότερες διατάξεις της Συνθήκης ήταν: • Η ίδρυση της Αυτόνομης Βουλγαρικής Ηγεμονίας, φόρου υποτελούς στην Πύλη, η οποία περιλάμβανε τη Βουλγαρία, την Ανατολική Ρωμυλία, τη Δυτική Θράκη και ολόκληρη τη Μακεδο­ νία εκτός από τη Θεσσαλονίκη και τη Χαλκιδική. Η έκτασή της έ­ φθανε τα 163.000 krn^. • Η αναγνώριση, ως ανεξάρτητου κράτους, του Μαυρο­ βούνιού και η προσάρτηση από αυτό των εδαφών που κατείχε ο στρατός του. • Η πλήρη ανεξαρτησία και εδαφική επέκταση της Σερβίας. • Η πλήρης ανεξαρτησία της Ρουμανίας και η ευνοϊκή διόρ­ θωση των συνόρων της. Τα σημαντικά εδαφικά οφέλη της Ρω­ σίας στον Καύκασο, τη Βεσσαραβία και τη Δοβρουτσά, η οποία

Μ

ςτρα τιω : ...... „ , ^

ΙΑ

και θα παραχωρείτο στη Ρουμανία ως αντάλ­ λαγμα για τη ΒεσσαραΘία με ταυτόχρονη και με καταβολή πολεμικής αποζημίωση εκ μέρους της Τουρκίας στη Ρωσία. • Η αυτονόμηση της Βοσνίας και της Ερζε­ γοβίνης υπό την κηδεμονία της Αυστρίας. • Η Πύλη αναλάμβανε την υποχρέωση να έλθει σε συνεννόηση με τη Ρωσία για να εξασφαλίσει τα συμφέροντα του Τσάρου στα Στενά και το Βόσπορο και να θεσπίσει διάφο­ ρες μεταρρυθμίσεις προς όφελος των χριστια­ νικών πληθυσμών στους κόλπους της Οθωμα­ νικής Αυτοκρατορίας. Για την Ελλάδα δεν γινόταν λόγος στη Συνθήκη παρά μόνο στο άρθρο 15, με το οποίο η Πύλη αναλάμβανε την υποχρέωση να εφαρ­ μόσει πιστά τον Οργανικό Νόμο της Κρήτης (του 1868) και να εκδώσει ανάλογους νόμους προσαρμοσμένους κατάλληλα στις τοπικές συνθήκες της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και των άλλων επαρχιών της ευρωπαϊκής της επικρά­ τειας, μετά από σύσταση ειδικών επιτροπών και τη συνεπικουρία της Ρωσίας. Η Ρωσία με την πολιτική της ήθελε τη δημιουργία μεγάλου σλαβικού κράτους στα Βαλκάνια, το οποίο θα βρισκόταν δεμένο στο άρμα επιρροής της, αλ­ λά και να τιμωρήσει τους Ελληνες για την ουδέ­ τερη στάση που τήρησαν κατά τη διάρκεια των χριστιανικών εξεγέρσεων στα Βαλκάνια και το ρωσοτουρκικό πόλεμο. Ο Στρατηγός Ιγνάτιεφ, πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη, που προϊστατο στην υπογραφή της Συνθήκης, δήλωνε προς τους Βουλγάρους: “ Και τώρα οι Ελληνες ας έλθουν κολυμπώντες εις την Κωνσταντινούπολιν” . Οπως παρατήρησε ο ιστορικός Νικ. Μοσχόπουλος με τη Συνθήκη “ ιδρύετο μέγα σλαυικόν κράτος από του Δουνάβεως μέχρις Αδριανουπόλεως και από Αλβανίας μέχρις Ευξείνου με ευρείαν έξοδον και εις το Αιγαίον, η Βουλγα­ ρία, κράτος προοριζόμενον να μετατραπεί ε­ ντός ολίγου εις ρωσικόν κυβερνείον, ως προέλεγεν εις το ιστορικόν παραμείναν άρθρο του ο έμπιστος του Τσάρου δημοσιογράφος πρίγκηψ Μεστσέρκυ". Δυστυχώς η πολιτική του Τσάρου είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργήσει μια κληρονομιά ιδιαίτερων επεκτατικών απαι­ τήσεων εκ μέρους της Βουλγαρίας, η οποία ανέτρεχε και στηριζόταν στις διατάξεις αυτής της Συνθήκης, και αποτελούσαν την τροφή της βουλγαρικής μεγάλης ιδέας. Γιατί όμως η Ρωσία προτίμησε τη Βουλγαρία από την Ελλάδα για την εξυπηρέτηση των στό­ χων της; Μόνο λόγω των σλαβικών δεσμών; Σα­ φή απάντηση έδωσε ο ίδιος ο Τσάρος Νικόλαος προς τον Αγγλο πρεσβευτή στην Πετρούπολη Σέϋμορ: “ Δεν συμφέρει εις την Ρωσίαν να γίνη η Ελλάς ισχυρόν έθνος. Ελληνικόν βασίλειον ισχυρόν θα απετέλει σιδηρούν μοχλόν επί των μεσημβρινών πυλών της Ρωσίας. Η προέκτασις των ελληνικών ορίων, αν όχι μέχρι του Ευξεί­ νου τουλάχιστον του Ελλησπόντου, αφαιρεί από την Ρωσίαν την ναυτικήν επικράτησιν και επ’ αυτού ακόμα του Ευξείνου, και κατακλείει εντός της Μαύρης Θαλάσσης πάσαν την προς μεσημβρίαν τάσιν της Ρωσίας’’. Οπως πάντα η Ρωσία είχε μάλλον ξεχάσει πόσες φορές οι Ελληνες είχαν σταθεί στο πλευρό της, είχαν χύσει το αίμα τους στα πε­

Ο Τσάρος της Ρωσίας Αλέξανδρος Β ’.

δία των μαχών και είχαν υποστεί τις συνέπειες των αντιποίνων της Τουρκίας. Οι υποσχέσεις για υποστήριξη στα ελληνικά δίκαια έμεναν κε­ νό γράμμα. Στη Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου, ο στρατηγός Ιγνάτιεφ δήλωσε κυνικά ότι ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος έγινε για τους Βουλγά­ ρους και όχι για τους Ελληνες και κατά συνέ­ πεια δεν μπορούσε να σπαταλά το χρόνο του εργαζόμενος υπέρ των Ελλήνων. Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου προκάλεσε αντιδράσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η Αυστρία δεν μπορούσε να ανεχθεί μια Μεγάλη Βουλγαρία που της έφραζε το δρόμο στην πο­ ρεία της προς Ανατολάς. Ο Γερμανός καγκελά­ ριος Βίσμαρκ υποστήριζε φυσικά την αυστρια­ κή πολιτική, για να απομακρύνει την Αυστρία από την ανάμιξή της στη δική του χώρα, αλλά και η Βρετανία αποφάσισε να δράσει. Την 1η Απριλίου το Λονδίνο δήλωσε ότι οι όροι της Συνθήκης ήταν απαράδεκτοι, με το επιχείρημα ότιπροσαρτήθηκαν στο βουλγαρικό κράτος πε­ ριοχές που κατοικούνται από Ελληνες και ότι οι μεταρρυθμίσεις που επρόκειτο να γίνουν στις άλλες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατο­ ρίας θα υπόκειντο στον έλεγχο της Ρωσίας. Ο βρετανικός στόλος προωθήθηκε στα Στενά. Στις 30 Μαϊου υπεγράφη το αγγλορωσικό πρω­ τόκολλο, το οποίο αναθεωρούσε τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, διαμελίζοντας τη Μεγάλη Βουλγαρία. Η Μακεδονία και η Θράκη θα παρέμεναν υπό την κυριαρχία του Σουλτάνου και οι ρωσικές αξιώσεις στην Ασία περιορίστηκαν. Προέβλεπε ακόμα τη σύγκληση διεθνούς συνε­ δρίου στο Βερολίνο. Λίγο αργότερα, στις 4 Ιουνίου, η Βρετανία υπέγραψε αμυντική συμφωνία με την Τουρκία και της παραχωρήθηκε με μυστική συμφωνία η Κύπρος, ενώ δέχθη­ κε την παραχώρηση της Βοσνίας και της Ερζε­ γοβίνης στην Αυστρία. Ο σουλτάνος είχε αντιληφθεί ότι δεν μπορούσε να ελπίζει στη “ συνεννόηση των τριών αυτοκρατόρων” και, ε­ πιθυμώντας την αποφυγή ενός πολέμου με την Αγγλία, υπέγραψε το Πρωτόκολλο.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΛΗΜ Μ Α Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος βρήκε την Ελλάδα σε περίοδο πολιτικών αναταραχών και πολιτικής αστάθειας. Πέρα από τις προσπάθειες που κατέβαλε για στρατιωτι­ κή οργάνωση και προετοιμασία, υπήρχε το ανοικτό και επείγον θέμα της ανάμιξής της στον πόλεμο ή όχι. Στρεφόμενη κατά των Οθωμανών θα εξυπηρετούσε ουσια­ στικά τους Ρώσους στα πανσλαβιστικά τους σχέδια. Αν αντίθετα συμμαχούσε με τον προαιώνιο εχθρό της εναντίον της πα­ ραδοσιακά φίλης και προστάτιδας Ρωσίας, θα εξυπηρετούσε τα δικά της συμφέρο­ ντα που κινδύνευαν από τα σχέδια του Τσάρου. Ο Πατριάρχης Ιωακείμ και ο ελλη­ νικός Τύπος της Κωνσταντινούπολης ήταν υπέρ της υποστήριξης του σουλτάνου, το­ νίζοντας ότι ο ρωσικός πόλεμος δεν απέ­ βλεπε σε όφελος των χριστιανικών πλη­ θυσμών. Στο Λονδίνο, όπου επικρατούσε η πολιτική του Ντισραέλι, οι απόψεις αυτές ακούγονταν πολύ ευνοϊκά. Ομως στον ελλαδικό χώρο αποτελούσαν τη μειοψηφία. Ο απανταχού Ελληνισμός, είτε στα ελεύ­ θερα είτε στα υπόδουλα εδάφη, παρασυρόμενος από το συναίσθημα όχι από τη “λογική", χαιρόταν για τις ρωσικές νίκες, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι ο πόλεμος αυτός θα κατέληγε στη δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας. Εμπρός σε αυτή την ψυχολογία η Ελληνική κυβέρνηση απέ­ φευγε να εκτεθεί υπέρ της μιάς ή της άλ­ λης πλευράς, ακολουθώντας την οδό της ουδετερότητας. Από τη βρετανική εφημερίδα "Standard" είχε θεωρηθεί ότι ο ρωσοτουρκικός πόλεμος υπήρξε λαμπρή ευκαιρία για τους Ελληνες πολιτικούς, οι οποίοι όμως δεν θέλησαν να επωφεληθούν. “ Και είναι μεν αληθές, ότι η Αγγλία συνεβούλευσε τότε αυτούς αποχήν και ουδετερότητα, πραγματικοί όμως πολιτι­ κοί άνδρες είναι μόνον όσοι γνωρίζουν ποίας συμβουλάς να ακολουθούν και ποίας να απορρίπτουν", σχολίαζε ο Αγγλος συντάκτης. Η Τουρκία, δύσπιστη, πίεζε μέ­ σω της Βρετανίας να σταματήσει η προε­ τοιμασία του Ελληνικού Στρατού και να γί­ νει ευθεία δήλωση ότι η Ελλάδα θα τηρή­ σει την ουδετερότητα. Ο Αγγλος πρε­ σβευτής στην Αθήνα Στιούαρτ ζητούσε από τον υπουργό Εξωτερικών X. Τρικούπη κατηγορηματική δήλωση ουδετερότητας και αποχής από επαναστατικά κινήματα στην παραμεθόριο. Η Ελληνική κυβέρνη­ ση συνέχιζε να τηρεί ουδέτερη στάση, αλ­ λά επιφυλασσόταν "εάν οι περιστάσεις την ηνάγκαζον να αναλάβη άλλην στάσιν". Ο Τρικούπης σκόπιμα άφηνε να αιωρείται το θέμα της υπόθαλψης των επαναστατι­ κών κινημάτων στις παραμεθόριες περιο­ χές, ώστε να αναγκάσει τη Βρετανία να

υποσχεθεί ρητά ότι στις ειρηνευτικές δια­ πραγματεύσεις θα αναγνωριζόταν από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις το ελληνικό ζήτημα. Παρά τη φιλοβρετανική διάθεση του Τρικούπη, η απάντησή του ήταν ότι "το δικαί­ ωμα του πολέμου δια παν κράτος είναι αρρήκτως συνδεδεμένον μετά της ανεξαρ­ τησίας και αυτοτελείας του κράτους” και ότι η δήλωση που απαιτούσε η Πύλη δεν συμβιβαζόταν με την ανεξαρτησία και την αυτοτέλεια της Ελλάδας και καμμία Ελλη­ νική κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να αναλάβει την ευθύνη μιας τέτοιας δήλωσης. Ο ιστορικός Γ Ασπρέας θεωρεί ότι ο Τρικούπης προσπαθούσε να αποδείξει στη Βρετανία ότι έπρεπε να υποστηρίξει την Ελλάδα “ ουχί εν τω μέτρω των δυνάμεων του ελληνισμού ως κράτους, αλλ’ εν τω μέτρω της πολιτικής ανάγκης της Αγγλίας να χρησιμοποιήση την δύναμιν και τα δί­ καια της ελληνικής φυλής ως όπλον αντίρροπον κατά της σλαυικής πολιτικής της Ρωσίας” . Οι τουρκικές πιέσεις ήταν συνδυασμένες με την κακή τροπή που εί­ χε λάβει αρχικά ο πόλεμος για τη Ρωσία. ΓΓ αυτό και ο Τσάρος είχε ζητήσει την ίδια πε­ ρίοδο από τον Ελληνα Βασιλιά Γεώργιο να προχωρήσουν οι ελληνικές δυνάμεις σε α­ ντιπερισπασμό έναντι των Τούρκων. Στο υπουργικό συμβούλιο, στο οποίο παρέπεμψε το θέμα ο Γεώργιος, επικράτησε η θέση του Τρικούπη, που είχε ήδη εξασφα­ λίσει τη βρετανική υποστήριξη στα ελληνι­ κά αιτήματα και δεν μπορούσε να αρκεστεί στις αόριστες υποσχέσεις του Τσά­ ρου. Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος είχε αντίθετη άποψη, αλλά συμφώνησε με τον Τρικούπη υπό τον όρο της εξασφάλισης των ελληνικών απαιτήσεων. Ο Δεληγιώρ-

γης ήταν απόλυτα ευθυγραμμισμένος με τις βρετανικές απόψεις, ενώ υπέρμαχος της ρωσικής θέσης ήταν ο Θ. Δηλιγιάννης. Η στάση της Ελληνικής κυβέρνησης ε­ ξόργισε τον Τσάρο και όταν η πλάστιγγα έ­ γειρε υπέρ του αποφάσισε να ανταποδώ­ σει. Την ώρα του θριάμβου διέταξε το Ρώσο Στρατηγό Ιγνάτιεφ: “περί Ελλάδος μηδέ λέξιν” . Η Ρωσία όμως είχε συστημα­ τικά αποφύγει να δώσει έγγραφη υπόσχε­ ση στην Ελληνική κυβέρνηση ότι θα συμπεριλάβει και την Ελλάδα στις δια­ πραγματεύσεις για την ανακωχή και την ειρήνη. Ζητούσε την άνευ όρων είσοδό της στον πόλεμο. Μετά όμως από το θάνατο του πρω­ θυπουργού Κ. Κανάρη και την ανάληψη της εξουσίας από τον Κουμουνδούρο. με υπουργό Εξωτερικών τον Θ. Δηλιγιάννη (11/23 Ιανουαρίου 1878), είχε επικρατήσει φιλοπόλεμο πνεύμα. Στη Βουλή δηλώθηκε “ ενεργός και προγραμματική προστασία και υπεράσπισις του Ελληνισμού και των συμφερόντων των πιεζομένων και καταδυναστευομένων αδελφών υμών . Βίαιες διαδηλώσεις υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο ξέσπασαν στην Αθήνα. Υπήρξαν δύο νεκροί και κινδύνευσε ακόμα και η σύ­ ζυγος του Ζαϊμη, έτσι ο Βασιλιάς Γεώργιος αναγκάστηκε να απευθύνει έκκληση προς το πλήθος για να ηρεμήσει. Ο Κουμουνδούρος κατόρθωσε τελικά να ε­ πιβάλει την τάξη και στις 21 Ιανουαρίου/2 Φεβρουάριου η Βουλή αποφάσισε την ει­ σβολή στο τουρκικό έδαφος. Αλλά ήταν πλέον αργά. Οταν τα ελληνικά στρατεύμα­ τα εισέβαλαν στη Θεσσαλία είχε ήδη υπο­ γράφει η ανακωχή μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Η είδηση δυστυχώς έφτασε

Ο Ρουμανικός Στρατός έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1877-78.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στην Αθήνα με καθυστέρηση και η θέση της Ελληνικής κυβέρνησης κατέστη δεινή, καθώς η χώρα ήταν πια μόνη σε πόλεμο με την Τουρκία. Ο Δηλιγιάννης φόρεσε ειρηνόφιλο προσωπείο και έσπευσε να δηλώσει ότι η ει­ σβολή είχε ως σκοπό την προστασία των ομο­ γενών. Ζήτησε τη συμπαράσταση των Δυνάμε­ ων και των Βρετανών, οι οποίοι μεσολάβησαν στην Πύλη για να μη προχωρήσει σε κήρυξη πο­ λέμου, υπό τον όρο της άμεσης ανάκλησης των ελληνικών στρατευμάτων. Ο σουλτάνος δεν επιθυμούσε να εμπλακεί σε νέες πολεμι­ κές περιπέτειες και αποδέχθηκε την πρόταση. Ο Ελληνικός Στρατός αποσύρθηκε και η Αγγλία υποσχέθηκε να υποστηρίξει τα ελληνι­ κά αιτήματα. Η υπογραφή της Συνθήκης του Αγ. Στεφά­ νου έγινε αφορμή να φτάσει στο κατακόρυφο ο ερεθισμός των πνευμάτων στην Ελλάδα. Σχετι­ κό κατευνασμό προκάλεσε η στάση της Αγγλίας, που δρομολογούσε τις προϋποθέσεις για το Συνέδριο του Βερολίνου (1/13 Ιουνίου) για την ανατροπή της ρωσοτουρκικής Συνθή­ κης και την επανεξέταση του Ανατολικού Ζητή­ ματος. Η Αγγλία, μαζί με την Αυστροουγγαρία και τη Γερμανία, έπραξε ό,τι ήταν δυνατό για να ανατρέψει τη Συνθήκη που δημιούργησε τη Μεγάλη Βουλγαρία και να εξαλείψει τις επιπτώ­ σεις των ρωσικών επιτυχιών. Σκοπός της βέ­ βαια δεν ήταν η υπεράσπιση των ελληνικών δι­ καίων, αλλά η κατοχύρωση των αποικιακών της συμφερόντων και η επέκταση της επιρροής της στην περιοχή.

πυροδότησαν το μίσος και την αντιπαλότητα στους λαούς της Βαλκανικής και είχαν ως απο­ τέλεσμα να τους εμπλέξουν σε βίαιες και αιμα­ τηρές περιπέτειες. Με τη συνθήκη του Αγ. Στεφάνου αρχίζει ουσιαστικά η νεώτερη βουλγαρική ιστορία. Αποτέλεσε δε την πηγή έμπνευσης όλων των προσδοκιών των Βουλγάρων για επέκταση του κράτους τους. Με την ίδρυσή του το βουλγαρι­ κό κράτος γαλουχήθηκε με την ιδέα ότι θα αποτελέσει ηγετική δύναμη στα Βαλκάνια, στηριζόμενο στην υψηλή προστασία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου έπληττε καίρια τα αυστριακά και τα βρετανικά συμφέροντα στην περιοχή, απειλώντας τη διε­ θνή ειρήνη. Η Μεγάλη Βουλγαρία δεν ήταν βιώσιμη επιλογή. Η διάλυσή της όμως δημιούρ­ γησε το Μακεδονικό ζήτημα. Ενα ηφαίστειο εν ενεργεία ως τις μέρες μας...

ΜΙΑ ΒΡΑΧΥΒΙΑ ΣΥΝΘΗΚΗ ΜΕ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου αποτέλεσε την εκπλήρωση της ρωσικής πολιτικής δρά­ σης (για έξοδο στη Μεσόγειο). Οι ανθελληνικοί όροι της Συνθήκης αυτής ήταν το αποτέλεσμα της στροφής της ρωσικής πολιτικής προς την ι­ δέα του πανσλαβισμού, η οποία είχε επικρατή­ σει από καιρό. Τα όρια της Μεγάλης Βουλγαρίας έφθασαν από το Δούναβη μέχρι το Αιγαίο και από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Πρέσπα και την Αχρί­ δα. Στην επικράτειά της περιλαμβάνονταν πε­ ριοχές με αμιγή ή κατά πλεισψηφία ελληνικό ή σερβικό πληθυσμό. Η πρόθεση της Ρωσίας ή­ ταν σαφής. Ηθελε να αναδειχθεί σε ηγεμονική δύναμη στα Βαλκάνια. Η Ελλάδα και η Σερβία όμως ήταν πιο ανεπτυγμένες τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο και δεν θα ήταν τόσο εύκολο να τις χειραγωγήσει όπως τη Βουλγαρία, στην οποία η πολιτικοκοινωνική ορ­ γάνωση, αλλά και η συνείδηση της εθνικής ταυτότητας, βρίσκονταν σε νηπιακό στάδιο. Η παιδεία και η εκκλησία της Βουλγαρίας βρίσκο­ νταν σε ελληνικά χέρια. Ιδιαίτερα στο χώρο της Μακεδονίας, αν οι κάτοικοι επέλεγαν εθνότη­ τα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία θα επέλεγαν την ελληνική. Ούτε η Ρωσία όμως, ούτε οι άλλες Δυνάμεις, ενδιαφέρονταν για την ε­ θνική συνείδηση των λαών. Ο έντονος ανταγω­ νισμός τους προέτρεπε σε λύσεις σι οποίες μό­ νο ειρήνη δεν έφεραν στην περιοχή. Αντίθετα

Ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Β ’.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Σ. Θ. Λάσκαρι: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, 1821-1914, Αθήνα 1947. (2)Σ. Καλογερόπουλου -Στρατή: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1814-1914, Αθήνα 1959. (3) Χαρ. Νικολάου: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ -ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ. (4)Σπ. Μαρκεζίνη: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. (5) Ν. Ψυρούκη: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. (6) Εκδοτική Αθηνών: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (7) Αλέξη Αδ. Κύρου: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. (8) Γ. Ασπρέα: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. (9) Εμ. Γρηγορίου: ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ, Θεσσαλονίκη 1953

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΟ ΕΛ ΛΗ Ν ΙΚ Ο ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ Σ Ω Μ Α ΤΗ Σ Η Π ΕΙΡΟ Υ, ΜΕΤΑ ΑΠΟ Μ ΙΑ ΣΕΙΡΑ ΤΡΑΓΙΚΩΝ ΣΦ ΑΛΜ ΑΤΩΝ, ΚΑΘΗΛΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ Χ Ω Ρ ΙΟ ΠΕΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΔΕΚΑΤΙΖΕΤΑΙ. ΗΤΑΝ Μ ΙΑ ΜΑΤΑΙΗ Θ ΥΣΙΑ , ΚΑ Θ Ω Σ Ο Σ Κ Ο Π Ο Σ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΕΙΧΕ Η Δ Η ΚΑΤΑΣΤΕΙ ΑΔΥΝΑΤΟΣ.

Ο στρατηγός Νόρμαν. Επεσε ηρωικά μαχόμενος υπέρ της δεύτερης πατρίδας του.

ετά την εξουδετέρωση των δυνάμεων του Αλή Πα­ σά και το θάνατο του ιδίου, η Υψηλή Πύλη συντόνι­ σε τις ενέργειες της για την κατάπνιξη της Ελληνι­ κής Επανάστασης. Ο Χουρσίτ πασάς άρχισε τις προπαρασκευές για μια εκστρατεία στην Πελοπόννησο και συγκρότησε μεγάλο στρατό από 36.000 Τουρκαλβανούς (Τσάμηδες, Λιάπηδες, Τόσκηδες και Γκέκηδες) υπό εμπειροπόλε­ μους αρχηγούς. Ενώ ο στρατός ήταν έτοιμος προς αναχώρηση οι οπλαρχηγοί των Τσάμηδων, των οποίων η χώρα συνόρευε με το Σούλι και επομένως ήταν εύκολες οι ελληνικές επιδρομές κατά την απουσία τους, παρακάλεσαν τον Χουρσίτ να έρθει σε συνεννοήσεις μαζί τους για να εξασφαλίσει, αν όχι την υποτα­ γή τους, τουλάχιστον την ουδετερότητά τους. Οι Σουλιώτες, συνδεόμενοι όμως με την εθνική υπόθεση, απέρριψαν τις γεν­ ναιόδωρες προτάσεις του Χουρσίτ. Αμέσως προετοιμάστηκε ισχυρός στρατός από 15.000 Τουρκαλβανούς, με ισχυρό ιππικό και πυροβολικό, για να πο­ λιορκήσει το Σούλι. Η πεισματική αντίσταση των ανυπόταχτων Σουλιωτών και το απρόσιτο της περιοχής πέτυχαν να ανακό­

Μ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ψουν την εχθρική προέλαση. Εκείνο ό­ μως που φαινόταν αναγκαίο στην περί­ πτωση του Σουλίου ήταν η αποστολή ά­ μεσης βοήθειας. Μια εκστρατεία στην Ηπειρο ήταν χρήσιμη από κάθε άποψη για την επαναστατημένη Ελλάδα. Οι ε­ παναστάτες θα μετέφεραν τον πόλεμο στην Ηπειρο, θα καθυστερούσαν ή και θα απέτρεπαν την εκστρατεία του Χουρσίτ, ενώ ταυτόχρονα θα σταθερο­ ποιείτο η επανάσταση στην Πελοπόννη­ σο, αφού θα υπήρχε πολύτιμος χρόνος για να εξουδετερωθούν τα τελευταία τουρκικά οχυρά. Δεν παραγνωρίζουμε βέβαια την ευνοϊκή ψυχολογία που θα δημιουργούσε στους οπλαρχηγούς της Δυτικής Στερεάς και της Ηπείρου η παρουσία ελληνικού στρατού. Μετά από σύντομες διαβουλεύσεις αποφασίστηκε η πραγ­ ματοποίηση της εκστρατείας. Αρχηγός ανέλαβε αυτοπροσώ­ πως ο πρόεδρος του Εκτελεστικού Σώματος Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, άνθρωπος με οξύ νου, ο αρτιότερα καταρτι­ σμένος από όλους τους πολιτικούς της πατρίδας του. Δυστυχώς η στρατηγική του εμπειρία ήταν υποδεέστερη των άλλων αρετών του. Η πολεμική αυτή ενέργεια βασίστηκε στον ολιγάριθμο, ευρωπαϊκά συνταγμένο στρατό και στους ξένους φιλέλληνες. Ο στρατός αυτός αποτελείτο από σώμα τακτικώς οργανωμένο, 560 ανδρών, σώμα Επτανησίων, άριστα οργανωμένο από τον Σπυρίδωνα Πανά, και από διλοχία 93 φιλελλήνων (96 αναφέρει ο Ραιμπώ, υπασπιστής του Μαυροκορδάτου). Στην Πάτρα ο στρατός αυτός συναντήθηκε με 1.000 περίπου Πελοποννήσιους (με επικεφαλής τον Γενναίο Κολοκοτρώνη, τον Κυριακού-

I

] TO Y ( 4- 7-

1822)

Η κα τα σ τρ ο φ ή του βλληνικού βκσ τρατβυτικού σ ώ μ α το ς λη Μαυρομιχάλη και τον Γιατράκο) και μαζί τους πέρασε στο Μεσολόγγι. Εκεί ο Μαυροκορδάτος διέταξε τον Κ. Μαυρομι­ χάλη με τους 150 Μανιάτες του να αναχω­ ρήσει με τέσσερα πλοία προς την Ηπειρο. Οι Μανιάτες θα αποβιβάζονταν στη θέση Σπιάντζα για να βοηθήσουν τους Σουλιώ­ τες, σε συνδυασμό με την από ξηρά επιχεί­ ρηση. Αρχηγός του επιτελείου διορίστηκε ο Γερμανός Στρατηγός Κάρολος Νόρμαν, που ήταν και αρχηγός του τακτικού σώμα­ τος. Την 1η Ιουνίου ο στρατός έφυγε από το Μεσολόγγι (ακολουθούμενος και από μερι­ κούς Μακεδόνες, υπό τον Καρατάσο και τον Γάτσο, από Μεσολογγίτες και από σώ­ ματα Αιτωλών), με κατεύθυνση προς τις α­ κτές του Αιτωλικού, εξακολούθησε την πο­ ρεία του προς το Αγγελόκαστρο, πέρασε τον Αχελώο και έφτασε στην κοιλάδα Λά­ σπη - κάτω από το χωριό Μαχαλά - όπου εί­ χαν κληθεί σε συνάντηση οι οπλαρχηγοί της επαρχίας με τα σώματά τους. Ενώ ό­ μως είχαν προσκληθεί όλοι οι οπλαρχηγοί και σύμφωνα με τις προσδοκίες του Μαυροκορδάτου υπολογιζόταν ότι θα συγκεντρωνόταν στρατός 10.000 ανδρών,

37

Ο “ πρίγκηψ" Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος υπήρξε ο πιο επιφανής Φαναριώτης που συνέδραμε τον Αγώνα με τις εξαιρετικές διπλωματικές ικανότητές του. Δυστυχώς η μηδαμινή στρατιωτική του εμπειρία συνετέλεσε σε, μεγάλο βαθμό, στην καταστροφή του Πέτα (λιθογραφία Κ. Krazeisen).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Jß ■■

οι συγκεντρωθέντες στη Λάσπη δεν ξεπέρασαν τις 3.000. Μετά από παραμονή τριών ημερών στη Λάσπη ο στρατός προ­ χώρησε και κατέλαβε το χωριό Κομπότι, σε απόσταση δύο ωρών από την Αρτα. Η πρώτη (των τακτικών και των φιλελ­ λήνων) σύγκρουση με τον εχθρό στο Κο­ μπότι απέβη “ κατ' ευχήν” . Σώμα 500 Τούρ­ κων ιππέων, με επικεφαλής τον Ισμαήλ Πλιάσαν, επιτέθηκε κατά του Νόρμαν που είχε εκδράμει προς κατασκοπεία. Ο αν­ δρείος στρατηγός όμως υποχώρησε με τά­ ξη, παρασκεύασε δε την άμυνα τόσο καλά ώστε οι εχθροί αποκρούστηκαν. Ταυτόχρο­ να τους επιτέθηκε πλευρικά δύναμη Σουλιωτών. Ο εχθρός τράπηκε σε άτακτη φυγή, καταδιωκόμενος από τους τακτι­ κούς και τους φιλέλληνες μέχρι τις πύλες της Αρτας. Αυτά συνέβησαν στις 10 Ιουνί­ ου. Ατυχώς ο ελληνικός στρατός έμεινε α­ δρανής, αντί να σπεύσει να επωφεληθεί από τη σύγχυση του καταπτοημένου ε­ χθρού. Ο Μαυροκορδάτος απούσιαζε στη Λαγκαδά για την προμήθεια των αναγκαί­ ων εφοδίων και ο Νόρμαν, απόντος αυτού, δεν θέλησε να αναλάβει την ευθύνη μιας επίθεσης. Αποφασίστηκε τότε η άμεση βοήθεια προς την πολισρκούμενη Κιάφα, σύμφωνα με τις έντονες εκκλήσεις των Σουλιωτών. Καθυστερημένα, μόλις τη νύχτα της 22ης Ιουνίου (προφανώς για να συγκεντρωθούν οι αργοπορημένοι οπλαρχηγοί), αναχώρη­ σαν οι Μάρκος Μπότσαρης, Καρατάσος, Γάτσος, Βλαχόπουλος και Ισκος με συνολι­ κή δύναμη 1.500 ανδρών. Ομως τους έφρα­ ξε το δρόμο μεγάλη εχθρική δύναμη και τους αναχαίτισε στην Πλάκα (10 ώρες από­ σταση από την Κιάφα), κοντά στην περίφη­ μη στενωπό των Πέντε Πηγαδιών. Οι Ελληνες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν με πολλές απώλειες. Ο τακτικός στρατός, οι φιλέλληνες, οι Επτανήσιοι, ο Γιατράκος, ο Γενναίος, ο Θοδωρής Γρίβας και ο Δημήτριος Μακρής, συνολική δύναμη 1.500 αν­ δρών, μετέβησαν την επομένη στο χωριό Πέτα - το οποίο αποτελεί φυσική οχυρή θέση - για πιο στενή επιτήρηση της τουρκικής φρουράς της Αρτας. Το χρόνο όμως κατά τον οποίο διενεργούντο οι με­ τακινήσεις από το Κομπότι, ένα γεγονός δημιούργησε σοβαρές δυσχέρειες στις ελληνικές δυνάμεις. Οι Τούρκοι κατόρθω­ σαν να γίνουν κύριοι του Αμβρακικού κόλ­ που. Προηγουμένως δέσποζαν στη θάλασ­ σα αυτή οι Ελληνες, χάρη σε δύο μικρές κανονιοφόρους διοικούμενες από τον τολμηρό Κορσικανό πλοίαρχο Antonio Bassano, ο οποίος βοηθούσε στις πολεμι­ κές επιχειρήσεις κατά των τουρκικών φρουρίων του κόλπου, ενώ παράλληλα ε­ φόδιαζε με τα απαραίτητα το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα. Σε μια ναυμαχία, με τρεις μεγαλύτερες τουρκικές κανονιοφό­ ρους τα ελληνικά πλοία καταστράφηκαν και ο ίδιος ο πλοίαρχος αιχμαλωτίστηκε. Κατόπιν τούτου ο ελληνικός στρατός έχα­ σε τη, δια του Αμβρακικού, επικοινωνία με την Αιτωλοακαρνανία και ήταν αναγκα­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σμένος να αρκεστεί στους δια του Μακρυνόρους δύσβατους δρόμους. Τις ίδιες μέρες διενεργήθηκε μια άλλη μονομερής και άσκοπη επιχείρηση, που δεν εξυπηρετούσε το γενικό σχέδιο της εκστρατείας και αποδείκνυε την έλλειψη αρχηγού ικανού να επιβληθεί στους άν­ δρες του. Ο διοικητής των φιλελλήνων Ιταλός συνταγματάρχης Δάνια, δυσανα­ σχετώντας για την αδράνεια του σώματός του, αποφάσισε, παρά τις ρητές διαταγές του Μαυροκορδάτου και του Νόρμαν, να πορευθεί προς το χωριό Πλάκα και να ε­ ξουδετερώσει δύναμη 800 Τουρκαλβανών, η οποία σκόπευε να διενεργήσει στρατο­ λογία των κατοίκων των γύρω χωριών. Προσφέρθηκε να τον ακολουθήσει ο Πανάς με τους Επτανησίους, αποφασισμένος να συμμεριστεί τους κινδύνους. Αφού ό­ μως ο Δάνια περιπλανήθηκε πέρα από τον Αραχθο χωρίς να συναντήσει τον εχθρό, επέστρεψε στο στρατόπεδο την 1η Ιουλί­ ου, ύστερα από πέντε ημέρες κοπιώδους πορείας, με τους στρατιώτες του εξαντλη­ μένους. Την ίδια ημέρα επέστρεψε ο Μάρ­ κος Μπότσαρης και οι άλλοι οπλαρχηγοί από την Πλάκα. Μετά από την οριστική ματαίωση της συνένωσης του ελληνικού στρατού με τους Σουλιώτες της Κιάφας, την ελάττωση του αριθμού της στρατιωτικής δύναμης από την κατατριβή των σωμάτων εκείνων που είχαν επιστρέψει σε κακή κατάσταση και την απώλεια του Αμβρακικού, το στρά­ τευμα όχι μόνο δεν είχε λόγους παραμο­ νής κοντά στην Αρτα, αλλά ήταν εκτεθει­ μένο σε άμεσο κίνδυνο, καθώς η φρουρά της πόλης είχε ενισχυθεί με στρατιωτικά σώματα από την Πρέβεζα και τα Ιωάννινα. Αν υπήρχε γενικός αρχηγός ικανός να αντιληφθεί την κατάσταση, θα προέβλεπε ότι οι Τούρκοι μετά από τόσες ημέρες θα είχαν πληροφορηθεί για τις δυνάμεις στο Πέτα και το Κομπότι και θα ενεργούσαν ε­ πίθεση εναντίον του ανοχύρωτου ελληνι­ κού στρατοπέδου κι έτσι θα φρόντιζε να αποσύρει αμέσως το στρατό του. Ο Μαυροκορδάτος όμως όχι μόνο δεν είχε πεισθεί ότι η εκστρατεία είχε αποτύχει, α­ φού ο αντικειμενικός της σκοπός είχε μα­ ταιωθεί, αλλά ήταν τόσο ξένος προς τα πο­ λεμικά πράγματα, ώστε διέμενε ακόμα στη Λαγκαδά ενεργώντας περισσότερο σαν υπεύθυνος επιμελητείας. Ο Νόρμαν ανα­ γνώριζε την επισφαλή θέση του στρατού, αλλά του έλειπε η πρωτοβουλία και η τόλ­ μη να συμβουλεύσει τη δυσάρεστη, στον αρχηγό, υποχώρηση. Δεν είναι γνωστό αν υπέβαλε, τουλάχιστον στον Μαυροκορδάτο, τη γνώμη περί εγκατάλειψης του Πέτα κατά τις συχνές συναντήσεις τους στη Λα­ γκαδά. Ας σημειωθεί ότι ο δυσανάλογα μι­ κρός για τέτοιο επιχείρημα στρατός, ήταν ανεπαρκώς εξοπλισμένος και εφοδιασμέ­ νος με τα απαραίτητα. Υπήρχε μεγάλη έλ­ λειψη τροφίμων, αλλά και ο οπλισμός ήταν ατελής και τα εφόδια ανεπαρκή. Την επό­ μενη μέρα μάλιστα της συμπλοκής στο Κομπότι, ξέσπασε θύελλα συνοδευόμενη

από ραγδαία βροχή που έφθειρε το μεγα­ λύτερο μέρος των πολεμοφοδίων. Στην Αρτα την αρχηγία της εκεί συγκε­ ντρωμένης δύναμης 8.000 ανδρών την εί­ χε ο Μεχμέτ Ρεσίτ πασάς, ο επονομαζόμε­ νος Κιουταχής. Δραστήριος και ευφυής, είχε επιδείξει τις πολεμικές του αρετές στην πολιορκία του Αλή Πασά, κερδίζο­ ντας την εκτίμηση του Χουρσίτ. Λαμβάνοντας λεπτομερείς πληροφορίες για το α­ ντίπαλο στρατόπεδο, διενέργησε την πρώ­ τη κρούση στο Κομπότι. Η κατοχή του χω­ ριού ήταν αναγκαία για τους Ελληνες, κα­ θώς αυτό βρίσκεται μεταξύ του Πέτα και της Λαγκαδάς οδού, μέσω της οποίας διακινούντο οι τροφές και τα πολεμοφόδια. Τη νευραλγική αυτή θέση φρουρούσαν μόνο 150 Μεσολογγίτες, Αιτωλικιώτες και Ζυγιώτες. Στις 3 Ιουλίου 1.000 Τούρκοι επέδραμαν εναντίον τους. Οι Ελληνες υπο­ χώρησαν και ανέβηκαν στο πιο ψηλό ση­ μείο του χωριού. Αφού οχυρώθηκαν στην εκεί ευρισκόμενη εκκλησία της Ευαγγελί­ στριας, απέκρουσαν τις τουρκικές επιθέ­ σεις. Υστερα από δύο ώρες κατέφθασαν ο Γενναίος Κολοκοτρώνης από το Πέτα και οι Θ. Γρίβας και Γιαννάκης Ράγκος από τη Λαγκαδά. Οι Τούρκοι, φοβούμενοι μήπως φθάσουν και άλλοι Ελληνες, αποσύρθη­ καν αφήνοντας στο πεδίο της μάχης λί­ γους νεκρούς. Οι Ελληνες είχαν 7 τραυμα­ τίες. Μόλις επέστρεψε στο Πέτα ο Γενναί­ ος, έλαβε επιστολή από τον πατέρα του Θεόδωρο Κολοκοτρώνη με την οποία διατάχθηκε να επιστρέψει στην Πελοπόννη­ σο, προκειμένου, όπως ισχυρίστηκε, να συμμετάσχει στις εκεί επιχειρήσεις. Με αυτή την αποχώρηση (250 άνδρες) η ελλη­ νική δύναμη μειώθηκε αισθητά, αριθμητι­ κά και ποιοτικά, καθώς το σώμα του Γεν­ ναίου αποτελείτο από εμπειροπόλεμους αγωνιστές. Ο αγώνας για τα ελληνικά όπλα έγινε δυσκολότερος, καθώς μετά την αναγνωρι­ στική -θα μπορούσαμε να πούμε -επίθεση στο Κομπότι έπρεπε να αναμένεται δεύτε­ ρη πιο αποφασιστική κατά του κύριου ελ­ ληνικού στρατοπέδου. Στο στρατιωτικό συμβούλιο της ίδιας μέρας αποφασίστηκαν τα μέτρα άμυνας και καθορίστηκε η διάταξη των διαφόρων τμημάτων. Δημιουργήθηκε ολόκληρο ζή­ τημα για την οχύρωση. Οι φιλέλληνες και οι τακτικοί δεν ήθελαν να κατασκευάσουν ταμπούρια. Το θεωρούσαν ταπεινωτικό. Στις παραινέσεις των επικεφαλής των ατάκτων σωμάτων ο μεν Δάνια απαντούσε “ Ημείς έχομεν τα στήθη μας προμαχώνα” , ο δε Ταρέλλα “ Ηξεύρομεν κ’ ημείς να πολεμώμεν” . Αναμφισβήτητη η ανδρεία και η θέληση των βετεράνων αυτών των Ναπο­ λεόντειων πολέμων για προσφορά στον α­ γώνα του έθνους, όμως η μη προσαρμογή τους στις ανάγκες ενός ιδιότυπου κλεφτο­ πολέμου - που τόσο θετικά αποτελέσματα απέφερε πάντα στους Ελληνες - υπήρξε ολέθρια. Ο Νόρμαν διέταξε να περιχαρα­ κωθεί το στρατόπεδο με τάφρο, αλλά ού-

λ * . λ Λ 4*/·/Αχή και σης 3 Μαρτίου το« ιδίου έτους τη Συνθήκη του Μπρεστ Λιτόβσκ. Παρόμοια Συνθή­ κη υπέγραψαν οι Γερμανοί και με τη Λαϊκή Ουκρανική Δη­ μοκρατία. Με τη Συνθήκη αυτή η Ρωσία, εκτός του ότι υπο­

δουλώθηκε στη Γερμανία, έχασε τη Φινλανδία, TO Βαλτικά’*;

Μετά την επανάσταση στην Πετρούπολη στις 27 Φε­

h^y.MHAN ΪΤρ<

ÄjfjMÖNπιλαγοϊ

A dn vO t

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΡΩΣΙΑ (1919) κράτη, τη Βεσσαραβία, την Πολωνία, την Ουκρανία και τον Καύκα­ σο, τα οποία έγιναν αυτόνομα κράτη. Την ημέρα της αναστολής των επιχειρήσεων μεταξύ Ρώσων και Γερμανών {2 Δεκεμβρίου 1917), οι Ρώσο» Στρατηγοί Κορνίλωφ, Ντε* νίκιν και Αλεξέγιεφ, περιβαλλόμενοι από πιστούς και γενναίους Κο­ ζάκους της πιριοχής Ντον, ύψωσαν τη σημαία της αντεπαναστάσεως επί του Ντον. Σκοπός της ήταν η διατήρηση της ακεραιότητας της Ρωσίας, εναντίον κάθε μορφής τυραννικής διακυβερνήσεως, καθώς και η συνέχιση του αγώνα παρά στο πλευρό των Συμμάχων. Οταν τον Οκτώβριο του 1917 εξερράγη η επανάσταση των Μπολσε­ βίκων, η ϋιλλία, η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερι­ κής χορηγούσαν στη Ρωσία τεράστιες ποσότητες πυρομαχικών και

άλλα πολεμικά υλικά. Η Τσαρική κυβέρνηση και στη συνέχεια η Προ­ σωρινή κυβέρνηση, πλήρωναν τις παραπάνω αγορές μέσω δανείων. Περί το τέλος του 1917, για την επιτυχία του Συμμαχικού ανώνα, εκτιμήθηκε ως απαραίτητη η αποκατάσταση ενός Ανατολικού Μετώπου κατά των Γερμανών, προς παρεμπόδιση του ανεφοδια­ σμού τους από τη Ρωσία. Στις 23 Δεκεμβρίου 1917 το Ανώτατο Δια­ συμμαχικό Συμβούλιο αποφάσισε την υποστήριξη με κάθε μέσο των εθνικών εθελοντικών στρατευμάτων που ήταν αποψασισαένα να συνεχίσουν τον πόλεμο. Στην ενέργεια αυτή δεν συμφώνησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1918 μια επιτροπή από τη Ρωσία, ερχόμενη σε επαφή στο Ιάσιο της Ρουμανίας με τους πρε­ σβευτές της Γαλλίας, της Αγγλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών ζη­ τούσε την ταχεία αποστολή συμμαχικών στρατευμάτων, με σκοπό μαζί με τον Εθελοντικό Στρατό - να συγκροτηθεί η εισβολή των Μπολσεβίκων στις περιφέρειες εκείνες που δεν είχαν πέσει ακόμα στα χέρια τους. Στις 11 Νοεμβρίου 1918 υπογράφηκε η ανακωχή με τους Γερμα­ νούς και έληξε ουσιαστικά ο Α* Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Σύμμαχοι κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου (Α’ Παγκοσμίου Πολέμου) και μετά τη λήξη του παρακολουθούσαν με ανησυχία την κατασταση στη Ρωσία. Εξάλλου με την επικράτηση των Μπολσεβίκων, τα με­ γάλα οικονομικά συμφέροντα των Συμμάχων στπ Ρωσία (ιδίως των Γάλλων) πλήττονταν καίρια με την εκμηδένιση του κεφαλαίου και την κατηγορηματική άρνηση των Μπολσεβίκων να αναγνωρίσουν τα χρέη της Τσαρικής Ρωσίας προς τους Συμμάχους.

57

ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ Μετά την υπογραφή της ανακωχής από την Τουρκία, επακολού­ θησε το άνοιγμα των Δαρδανελλίων και η είσοδος του Αγγλικού Στόλου στη Μαύρη Θάλασσα. Η ενέργεια αυτή επέτρεψε τη μετά­ βαση αγγλικής στρατιωτικής αποστολής στο Νοβοροσίσκ Κατόπιν σχετικής εκθέσεως της αποστολής, η Βρετανική κυβέρνηση απο­ φάσισε στις 14 Νοεμβρίου 1918 να βοηθήσει το Στρατηγό Ντενίκιν. δια της χορηγήσεως όπλων και πυρομαχικών, και να αποστείλει στη Σιβηρία και άλλους αξιωματικούς και στρατιωτικά υλικά, αναγνωρί­ ζοντας συγχρόνως de facto την κυβέρνηση του Ομσκ. Στις 29 Νοεμ­ βρίου 1918 η Βρετανική κυβέρνηση, δια του υπουργού της των Εξωτερικών, δήλωνε ότι “ουδέποτε η Αγγλία διανοηθηκε να αναμιχθεί στα εσωτερικά της Ρωσίας και να επιβάλει πολιτικές μεταρ­ ρυθμίσεις της αρεσκείας της, πλην όμως δεν μπορούσε να εγκαταλείψει τις αναληφθείσες υποχρεώσεις, ούτε και να προδώσει τα δι­ κά της συμφέροντα". Σύμφωνο με τα παραπάνω, η Βρετανική κυβέρνηση υπαγόρευε στους αντιπροσώπους της στο Βλαδιβοστόκ και στον Αρχάγγελο τις παρακάτω γενικές γραμμές της αγγλικής πολιτικής έναντι της Ρωσίας: (1) Προσωρινή διατήρηση της κατοχής των λιμανιών Αρχαγ­ γέλου και Μουρμάνσκ. (2) Εξακολούθηση της εκστρατείας στη Σι­ βηρία. (3) Προσπάθεια όπως μεταπεισθούν οι Τσέχοι να παραμεί­ νουν στη Δυτική Σιβηρία. (4) Κατάληψη, με πέντε βρετανικές τα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σιαρχίες, της σιδηροδρομικής γραμμής Βακού-Βατούμ. (5) Ενίσχυση του Στρατηγού Ντενίκιν στο Νοβοροσίσκ με πολεμικό υλικό. (6) Χορήγηση πολεμικού υλικού στα Βαλτικά κράτη. Παράλληλα η Βρετανική κυβέρνηση κατάρτισε ευρύ πρόγραμμα, το οποίο εκτός από τα παραπάνω περιλάμβανε ενέργειες και σε άλλες περιοχές της αγγλικής ζώνης, που καθορίστηκε στη συμφωνία με τη Γαλλία (23 Δεκεμβρίου 1917). Ετσι, αγγλικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στο Βατού μ και κατέλαβαν ταχέως τη σιδη­ ροδρομική γραμμή του Καυκάσου από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι το Βακού στην Κασπία Θάλασσα. Επίσης οργάνωσαν και στολί­ σκο στην Κασπία Θάλασσα. Περί το τέλος Ιανουαρίου 1919, βρετανικά στρατεύματα (20.000 περίπου ανδρών) εξούσιαζαν μια από τις κυριότερες στρατηγικές οδούς του κό­ σμου, ενώ τα δύο πλευρά τους καλύπτονταν από τον Αγγλικό Στόλο στις δύο εσωτερικές θάλασσες (Κασπία και Εύξεινο). Αν και δεν έ­ λαβαν χώρα μάχες ή συγκρούσεις μεταξύ Μπολσεβίκων και Βρετανών, η συνεχής μείω­ ση των βρετανικών δυνάμεων είχε ως αποτέ­ λεσμα να διατηρηθεί με δυσκολία η γραμμή αυτή για ένα χρόνο.

ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ Η Γαλλία, η οποία ουδέποτε είχε πάψει να παρακολουθεί προσεκτικά τα γεγονότα στη Ρωσία και ιδίως στη ζώνη επιρροής της, θεω­ ρώντας ως αναγκαία την ανασύσταση Ανατο­ λικού Μετώπου (από τη Λευκή Θάλασσα μέ­ χρι την Κασπία, για την αποκατάσταση επα­ φής με την Τσεχοσλαβική Στρατιά και των πι­ στών προς τη Συνεννόηση ρωσικών τμημά­ των), πρότεινε στις συμμαχικές κυβερνήσεις Αγγλίας, Ιαπωνίας και ΗΠΑ να ενισχύσουν την προσπάθεια στη Ρωσία και τη Σιβηρία που είχαν ήδη αναλάβει. Η Γαλλική κυβέρνηση από τις 27 Οκτω­ βρίου είχε αποστείλει ταχυδρομικώς στο Ιαλλο αρχιστράτηγο τις γενικές γραμμές του σχεδίου δράσεως, αυτού του σχεδίου που εί­ χε προτείνει στις Δυνάμεις Συνεννοήσεως, για επέμβαση στη Ρωσία. Θεωρούσε ότι ήταν δυνατό να προκληθεί πτώση του Μπολσεβι H

m,

·* · ·

H

*· I

g * '''. , . : ', - '. ,

1914. οπότε με την έναρξη των εχθροπραξιώ ν naρουσιάστηκε επιτακτική ανάνκη νια κάτι τέτοιο. Το

*Γ * Ä * i: ’ .- $ « »

στοίχων

εφ έδοω ν.

απαι-

' ‘= Β Β

.

ι

1 t , Η Ι

'■ ? ---

» Jr ρ ψ .χ f '

11/Τ IjM 1', /

»*< ^

~ -'

_

ποάξε.ο ανθυπασπιστών ·.: κα τώ τερον αξιω^ατικών από το δα θμό του λοχάνου κα: κάτω ως το

πλήθος των κατώτερων αυτών αξιωματικών, δεδομ ε ν η ς και της μεγάλης κινητοπ οίησης των αντι-

75

' 'S B L j . " - ' j* . - ϊ 'τ ■» ■’ > · '

τ £ - '--n ' ‘. ' ’ i · ;

I

·. -■

_

·J

F

,*

\· ·* *

J

ν ·'··>ί':7ί;·1^ ί ;5

' ~

'"*Μ

\ jg / 1 ί, I > s1 J tJB L · ···

%

ν

J

m

Ä -| ·· Γ ™ ρ ιί

m

Μ

I

-ν '; :"

.

'ν.

riÖ B il -

Ταγματάρχης του Βρετανικού Βασιλικού Πυροβολικού. Παρατηρήστε το M ilitary Cross, πρώτο στη αειρά των φερόμενων μεταλλίων. ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τούσε αναγνώριση των ηρωικών πολεμι­ κών προσπαθειών και των κατορθωμά­ των του. Οπως είναι ίσως ήδη γνωστό, το βρε­ τανικό σύστημα ηθικών αμοιβών κατά κανόνα επιβράβευε τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων με ξεχωριστά με­ τάλλια ανδρείας. αναλόγως του βαθμού. Δηλαδή υπήρχαν άλλα για ανώτατους, άλλα για κατώτερους αξιωματικούς και άλλα για υπαξιωματικούς και στρατιώ­ τες, ασχέτως της σπουδαιότητας της πράξης. Με εξαίρεση το "Σταυρό της Βι­ κτωρίας" (Victoria Cross), που ήταν "α­ νοικτός" σε όλους, κανένας υπαξιωματικός δεν μπορούσε να τιμηθεί με μετάλ­ λια που προορίζονταν για αξιωματικούς. Το σύστημα αυτό διατηρήθηκε ως τις μέρες μας, αλλά τροποποιήθηκε τα τε­ λευταία χρόνια από τον πρωθυπουργό John Major (ορθά) ώστε κριτήριο για την απονομή κάποιας συγκεκριμένης ηθι­ κής αμοιβής να αποτελεί η πράξη αυτή καθεαυτή και όχι ο βαθμός του τιμώμε­ νου. Το 1914 λοιπόν, κρίθηκε σωστό να δημιουργηθεί ένας ουσιαστικά “πολεμι­ κός σταυρός“ , όπως θα λέγαμε με τα ελ­ ληνικά δεδομένα, για κατώτερους μονί­ μους (αλλά και έφεδρους) αξιωματικούς του Βρετανικού Στρατού, σε “ αναγνώρι­ ση διακεκριμένων και αξιέπαινων υπη­ ρεσιών εν καιρώ πολέμου". Οι απονομές θα γίνονταν σε αξιωμα­ τικούς του Βρετανικού Στρατού, του Στρατού των Ινδιών και των Αποικιακών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Το μετάλλιο Military Cross με τη χαρακτηριστική διεμβολή πρόσθετης απονομής.

Δυνάμεων. Αρχικά ο μεγαλύτερος βαθ­ μός των τιμωμένων με Military Cross δεν μπορούσε να είναι ανώτερος αυτού του λοχαγού. Στη συνέχεια του πολέμου ό­ μως. κρίθηκε σωστό να δίδεται αυτή η α­ μοιβή και σε όσους λοχα­ γούς προάγσνταν προσω­ ρινά και κατά περίσταση στο βαθμό του ταγμα­ τάρχη (Διάταγμα Ιουνίου 1917). Τον Ιανουάριο του 1917 καθορίστηκε ότι οι απονομές έπρεπε να α­ φορούν πράξεις ηρω­ ισμού μόνο κάτω από ε­ χθρικά πυρά (“gallantry under fire"). Σημειώνουμε ότι αξιωματικοί ανώτεροι του βαθμού του λοχα­ γού, για τις ίδιες πράξεις, προτείνονταν αυτόματα για το “Τάγμα Διακεκρι­ μένων Υπηρεσιών" (Distinguished Service Order)! Το μετάλλιο Military Cross απονεμήθηκε και σε αντίστοιχους βαθμούς αξιωματικών του Βρετανικού Βασιλι­ κού Ναυτικού, αλλά και της RAF. Επρεπε όμως οι

Το μετάλλιο Military Cross (Βασιλιά Γεωργίαν VI).

συγκεκριμένες ηρωικές πράξεις των τι­ μωμένων να έχουν επιτελεστεί στην ξη­ ρά και όχι σε πλοία ή αντιστοίχως εν πτήσει. Με συμπληρωματικό διάταγμα της 5ης Φεβρουάριου 1931. το Military Cross απονεμόταν εφεξής και στους ταγμα­ τάρχες. Επίσης αργότερα γίνονταν απο­ νομές και σε αξιωματικούς στρατών της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Ο σταυρός, αυτός καθ' αυτός, αποτελεί μια λιτή και κομψότατη σχεδίαση. Είναι αργυρός με πεπλατυσμένα τα ά­ κρα του. Στο κέντρο του υπάρχει ένας μικρότερος ανάγλυφος "ελληνικός σταυρός", όπως ονομάζεται, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται το βασιλικό μονό­ γραμμα. Στην άκρη κάθε κεραίας του αργυρού αυτού σταυρού υπάρχει ανά­ γλυφο και από ένα βρετανικό αυτοκρατορικό στέμμα. Χαρακτηριστικό της σχεδίασης είναι όχι οι σφαίρες στην κο­ ρυφή κάθε στέμματος προεξέχουν του περιγράμματος του σταυρού. Η ανάρτη­ ση της ταινίας του Military Cross γίνεται μέσω μιας απλούστατης σχεδιαστικά, αργυρής παραλληλόγραμμης ανάρτησης. Η ανάρτηση και ο σταυρός ενώνονται με έναν απλό κρίκο.Υπάρ­ χουν τέσσερις εκδόσεις του Military Cross, που ξεχωρίζουν από τα διαφορε­ τικά βασιλικά μονογράμματα στο κέ­ ντρο τους. Υπάρχουν τα εξής μονογράμ­ ματα: Ενα του Βασιλιά Γεωργίου V (GVR), δύο τύποι μονογραμμάτων του Βασιλια Γεωργίου V! (GVIR) και το σημε­ ρινό της Βασίλισσας Ελισάβετ (EHR), Η πίσω πλευρά των παλαιότερων σταυρών (GVR) είναι επίπεδη και κενή από κάθε είδους επιγραφή, ανάγλυφη ή χαραγμέ­ νη. Αυτά τα μετάλλια ποτέ δεν δίνονταν χαραγμένα με το όνομα του δικαιούχου. Παρόλα αυτά πολλοί δικαιούχοι ή οι συγγενείς των πεοόντων, έγραφαν με δικά τους έξοδα στην πίσω πλευρά. Τέ* τσιοι σταυροί μπορει να αναγράφουν το όνομα, το όπλο και το βαθμό του τιμώ­ μενου, την ημερομηνία απονομής, αλλά ενδεχομένως και άλλες πληροφορίες. Μεταγενέστεροι σταυροί όπως αυτοί του Βασιλιά Γεωργίου VI έχουν πίσω από το κάτω άκρο του σταυρού ανάγλυφες ημερομηνίες απονομής, όπως 1938 ή 1S39. Αργότερα αυτές οι ημερομηνίες χαράσσονταν ανάλογα με το έτος απο­ νομής. Το Military Cross διαθέτει επίσης ειδι­ κή διεμβολή ( Bar), που φέρεται επί της ταινίας και υποδηλώνει πρόσθετη απο­ νομή. Είναι και αυτή αργυρή, πολύ απλή ως σχέδιο, με χαρακτηριστικό της το βρετανικό αυτοκρατορικό στέμμα στο κέντρο της. Δόθηκαν 2.984 τέτοιες διεμδολές σε ισάριθμους δικαιούχους μέχρι το τέλος του Α’ΠΠ, δηλώνοντας έT O t δεύτερη απονομή του Military Cross. Μόνο 169 αξιωματικοί τιμήθηκαν και με δεύτερη τέτοια διεμβολή, ενώ 4 μόνο ευτύχησαν να τους άπονε μηθεί και μια

τρίτη. Η ταινία του σταυρού χωρίζεται σε τρεις ίσες μεταξύ τους ραβδώσεις: δύο λευκές στις άκρες και μια πορφυρή (violet ή purpie) στο κέντρο. Το κουτί του Military Cross είναι και αυτό πορφυρό στο χρώμα και σε σχήμα πετάλου. Τον Αύγουστο του 1916 ορίστηκε ότι όταν φέρονται μόνο οι διεμβολές επί του χι­ τωνίου, μια αργυρή μικρογραφία ρόδου θα δηλώνει πάνω στην ταινία τις πρό­ σθετες απονομές. Το ρόδο αυτό, σε κλασικό αγγλικό σχέδιο, συναντάται πά­ νω σε θυρεούς ή νομίσματα της Αγγλίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Military Cross είναι μια σημαντικότατη βρετανιf

M ilitary Cross δύο διαφορετικών περιόδων: αριστερά έκδοσης Βασιλια Γεωργίου Vκαι κατω δεξιά Βασιλιά Γεωργιου VI.

κή ηθική αμοιβή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το εν λόγω μετάλλιο, όταν φέρεται μαζί με άλλες απονομές, βρίσκεται μπροστά από όλα τα βρετανικά μετάλ­ λια πάνω στην στολή ή το πολιτικό έν­ δυμα. Αντίστοιχα έρχεται αμέσως μετά τα βρετανικά παράσημα και τα τάγματα αριστείας, Ο τιμώμενος, σύμφωνα με την καθιερωμένη βρετανική πρακτική, μπορεί να φέρει μετά από το όνομά του τα αρχικά “ M.C." (Military Cross), πράγμα που βέβαια αποτελεί ιδιαίτερη τιμή γι' αυτόν. Πέραν των 37,000 περίπου απο­ νομών του Α’ΠΠ, έγιναν και 350 ακόμα α­ νάμεσα στους δύο πολέμους. Αυτές α­ φορούσαν μικρότερες πολεμικές ε­ μπλοκές της Βρετανίας στις αποικίες της και αλλού. Σε αυτό το διάστημα απονεμήθηκαν και 30 διεμβολές για δεύτε­ ρη απονομή, Κατά τη διάρκεια του Β'ΠΠ δόθηκαν περίπου 10.000 τέτοιοι σταυροί και 500 διεμβολές δεύτερης α­ πονομής. Από το τέλος του Β ’ΠΠ έχουν γίνει 600 και πλέον απονομές, ενώ 28 διεμβολές δόθηκαν για δεύτερη απονο­ μή. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στα Φώκλαντ απονεμήθηκαν 16 τέτοιοι σταυροί, ένας από αυτούς μεταθανα-

Η τελευταία και σπανιότερη έκδοση του M ilitary Cross, της Βασίλισσας Ελισάβετ (EUR).

τίως στο Λοχαγό G.J. Hamilton. To Military Cross δόθηκε επίσης και οε αξιωματι­ κούς που βρίσκονταν κατά τη διάρκεια του 8'ΠΠ στα μετόπισθεν ή και στην ί­ δια τη Βρετανία, Η ιδιαιτερότητα αυτών των απονομών είναι ότι επιδείχθηκε θάρρος και ηρωισμός κάτω από εχθρικά πυρά κατά τους μεγάλους γερμανικούς βομβαρδισμούς της μάχης της Αγγλίας, αλλά και αλλού. Θα κλεισουμε, όπως συνήθως, με δύο λόγια προς τους συλλέκτες. Το Military Cross δεν είναι εξαιρετικά σπά­ νια απονομή, αλλά δεν είναι και καθό­ λου φθηνό, λόγω της υψηλής ηθικής του αξίας. Ιδιαίτερα σπάνιοι και ακριβοί θεωρούνται οι σταυροί τελευταίας έκ­ δοσης, δηλαδή Βασίλισσας Ελισάβετ, και αυτό για ευνόητους λόγους. Ασφα­ λώς ακριβότεροι είναι οι σταυροί με διεμβολή πρόσθετης απονομής, όπως θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει, χρειάζεται όμως πολλή προσοχή, γιατί μια απλή διεμβολή πάνω στην ταινία δεν μπορεί (αυτονόητα) να διπλασιάζει την τιμή χωρίς να υπάρχουν αποδείξεις ότι όντως αφορά άτομο που τιμήθηκε δις με αυτή την ηθική αμοιβή. Επίσης υπάρχουν πολλές απομιμή­ σεις. ιδιώτες έμποροι, αλλά και βρετανι­ κά μουοεία, πωλούν μετάλλια και παρά­ σημα αρκετά επιμελημένης κοπής με τη λέξη “Copy" (Αντίγραφο) ανάγλυφη στο πίσω μέρος. Αυτά συνήθως βρίσκονται σε ιδιαίτερα προσιτές τιμές και προορί­ ζονται για θεατρικά κοστούμια ή ανα­ μνηστικά. Πολλά όμως αντίγραφα δεν έ­ χουν τέτοια σημάδια αναγνώρισης, μερι­ κά δε είναι τόσο καλοφτιαγμένα ώστε μόνο ένας έμπειρος συλλέκτης-μελετη* τής θα μπορούσε να αναγνωρίσει.

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ (1) Alec A. Purves: THE MEDALS. DECORATIONS AND O RD ERS O F THE GREAT WAR 1914-1918. London 1975. (2) H.T. Dorling and LF.G u ille: R IBBO N S AND M EDALS, London 1970. (3) Edward C. Jo slin : B R IT ISH AWARDS AND MEDALS. London 1974. (4) Vaclav Mericka: O RD ERS AND DECORATIONS. London 1967. (5) A.A. Payne: B R IT ISH AND FOREIGN ORDERS. WAR M ED ALS AND DECORATIONS. London. (6) SELEC T COLOUR GUIDE O F MEDALS. Selecta. London 1993.

Π Ο ΙΟ Ι ΗΤΑΝ 01 Ύ ΡΟ ΣΦ Ο Μ ΑΧΟ Γ; Οι Γροσφομάχοι {λατινικά VeifesJ ήταν το ελαφρό ®ζικά της ρωμαϊκής λεγεώνας. Αρχικά ήταν 1.200 a t κάδε λεγεώνα δύναμης 3.000 βαρέων πεζών (λεγεωνάριων) και προέρχονταν από τη χαμηλότε­ ρη εισοδηματική τάξη που επιτρε­

8

πόταν να υπηρετεί στο ρωμαϊκό στρατό. Το όνομά τοϋς το έλαβαν από το "γρύσφο”, που ήταν ένα βα­ ρύ ακόντιο και το κύριο όπλο τους. Το αρχικό λατινικό του όνομα ήταν hasta velitaris (εξ ου και το veiites). Δηλαδή ήταν το ακρίδες αντίστοιχο των Ελλήνων ακοντιστών. Η εξέλιξη του συγκεκριμένου όπλου τελικά ο­ δήγησε στο εξαιρετικά εξειδικεαμένο piiuro, ρ®: το οποία μετά τους Üastaii χαι τους principes τής λεγεώ­ νας εξοπλίστηκαν και os veiries, Λό· γω των κακών οικονομικών τους ο ι­ ματισμός τους συχνά δεν περιελάμ6ανε παρά μια προβιά. ενώ από ένα σημείο και μετά χρησιμοποιούσαν και ασπίδες ξύλινες, γενικά κυκλι­ κές, Αποστολή τους η 'ακροβολιστική'· μάχη προ της πρώτης γραμ­ μής της λεγεώνας, προς κατατριβή και φθορά του εχθρικού σχηματι­ σμού. η αντιμετώπιση των εχθρών Φιλών, η αναχαίτιση του εχθρικού ιππικού και καταδρομικές, ή άλλες ενέργειες που απαιτούσαν ελαφρά, ευκίνητα, λιγότερο πειθαρχημένα και αναλώσιμα τμήματα, Μετά τον ακροβολισμό υποχωρούσαν και συγκεντρώνονταν στο πίσω μέρος της παράταξής της λεγεώνας, μέσα από τα ανοίγματα της παράταξης του βαρέος πεζικού. Η εκπαίδευση αυτών των ανδρών δεν μπορούσε να είναι εξα­ ντλητική και για το λόγο αυτό η χρη­ σιμοποίησή τους σε τυποποιημένες τακτικές ήταν μάλλον αδύνατη. Πα­ ρόλα αυτά η χρήση τους με τον τρό­ πο im χρησιμοποιούσαν καί: οι Ελληνες τους ακοντιστές τους είναι πιθανότατη, αν και μικρότερης ση­ μασίας. αφού το μεγαλύτερο μέρος

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

των βαρέων πεζών ήταν ακοντιστές και ταυτόχρονα ξιφομάχοι. Με τις μεταρρυθμίσεις του Μάριου, όταν ο στρατός έγινε επαγγελματικός, τα όπλα διετίθεντο από το κράτος, ο ο­ πλισμός καί os στολές τυποποιήθηκαν και βασική υπομονάδα της λε­ γεώνας έγινε η κοόρτη ;αντί της σπείρας), οι γροσφομάχοι αντικαταστάθηκαν από το πολυπληθές ελα­ φρό πεζικό κάθε ρόλου και ειδικό­ τητας των συμμάχων της Ρώμης. Η αλήθεια είναι ότι αν και ήταν χρήσι­ μοι. ποτέ δεν έδρεψαν ιδιαίτερες δάφνες συγκρινόμενοι με το αντί­ στοιχο ελαφρύ πεζικό των Ελλήνων. Οι τελευταίοι, πάντα καλύτεροι σε ατομικό επίπεδο, τους έφεραν πολ­ λές φορές σε δύσκολη θέση. Στη μάχη στις Κυνός Κεφαλές οι Μακεδόνες μισθοφόροι ψιλοί (μάλλον θυρεοφόροιι και οι πελταστές, σε ευνοϊκό έδαφος, τους κατανίκησαν και μόνο η επέμβαση των ειδικών αε αυτό το είδος αγώνα Αιτωλών τους έσιρσε από τη σφαγή, Παλιότερα, στη μάχη του ποταμού Τρεβία, απέτυχαν να πλήξουν το ελαφρύ νουμιδικό ιππικό και στη συνέχεια νικήθηκαν κατά κράτος από το ελαιρρύ πεζικό του Αννίβα. Ακόμα και στη μάχη της Ζάμας, όπου κατάφεραν να απωθήσουν τους νεοαποκτηθέντες και πλημμελώς εκπαιδευμέ­ νους ελέφαντες, υπέστησαν φοβε­ ρές απώλειες. Στη Μαγνησία, το ε­ λαφρύ πεζικό του Ευμένη της Καρδίας ήταν αυτό που απώθησε το ;γπικό του Αντίοχου στο δεξιό των Ρω­ μαίων και των συμμάχων τους, ακόμα χειρότερη δε ήταν η τύχη τους στον Τρίτο Μακεδονικό Πόλε­ μο κατά του Περοέα. Στη μάχη του Καλλίνικου αποδεκατίστηκαν, -ενώ σε καμία περίπτωση δεν μπόρεσαν να βοηθήσουν τις λεγεώνες να ει­ σβάλουν: από τις Θερμοπύλες στη Μακεδονία. Στη μάχη της Πΰδνας τέλος, τίποτα αξιόλογο δεν αναφέρεται να έχουν καταφέρει, και η μά­ χη κερδήθηκε από τους λεγεωνάρι­ ους.

Π Ο ΙΟ Ι ΗΤΑΝ ΟΙ ΝΙΝΤΖΑ; Μυστήριο, θρύλος και παρεξη­ γήσεις καλύπτουν αυτούς το«ς ιδιό­ τυπους μαχητές, που έδρασαν με μεγάλη επιτυχία στη μεσαιωνική Ια­ πωνία. αλλά οι τεχνικές, η ονομασία και τα διδάγματα τους βρίσκονται σε ισχύ ως τις μέρες μας. Στην πραγματικότητα οι ταινίες οπό τις οποίες γνωρίζουμε την ύπαρξή τους είναι ανακριβείς και υπερβολι­ κές, αποδίδοντας τους υπερφυσι­ κές δυνάμεις και περίεργες συνή­

θειες, Οι Μίντζα ήταν το γέννημα της φεουδαρχικής καταπίεσης στη μευα»«νικΓ Ιαπωνία και σε γενικές γραμμές ίσως ένα αντίστοιχο των νέων δυτικών τρομοκρατών πόλεων. Με το δικαίωμα της οπλοφορίας μό­ νο στα χέρια των ευγενών. οι οποίοι επίσης είχαν άδεια να εξολοθρεύ­ ουν χωρίς αιτιολόγηση τον οποιονδήποτε κατώτερο, πολλοί άνθρωποι αισθάνθηκαν την ανάγκη κάποιος αυτοάμυνας. Σημειώνουμε ότι αν ο ευγενής που διοικούσε μια επαρχία ή φρουρούσε ένα δρομο άφηνε να διέλθει κάποιος ταραχοποιός" θα­ νατωνόταν. Αυτό τον καθιστούσε ι­ διαίτερα σκληρό και καταφανώς ά­ δικο. Αποτέλεσμα αυτής της πίε­ σης, των ραδιουργιών και των εμφύ­ λιων συγκρούσεων, ήταν να υπάρ­ χουν και μέλη της αριστοκρατίας κα: άλλοι επώνυμοι οι οποίοι ένιω­ θαν την ανάγκη μιας μεθόδου αυτο­ άμυνας, πέραν των συμβατικών και τυποποιημένων τρόπων μάχης. Ολοι αυταί» a z im σχεδόν μαζικό και ατα­ ξ ικ ό {πλην όμως γεωγραφικά και χρονικά διεσπαρμένο) κίνημα, δημι­ ούργησαν το Νινζούτσου. τη μέθο­ δο των Μίντζα. Η συνύπαρξη ανθρώ­ πων που δεν είχαν άδεια σπλοφορίας και «»γενών με πλήρες οπλο­ στάσιο οδήγησε στην ανάπτυξη.; τε­ χνικών για χρήση τόσο των κλασι­ κών όπλων, όσο και ανορθόδοξων, που αποτελούοαν εξέλιξη εργαλεί­ ων ειρηνικών εφαρμογών. Ζώντας στο περιθώριο της ια­ πωνικής κοινωνίας και γενικώς στην ύπαιθρο, οι Νίντξα έμαθαν να γίνο­ νται πραγματικές σκιές, διατηρώ­ ντας την ταυτότητά τους κρυφή. Εμαθαν την εκμετάλλευση όλων των διαθέσιμων πηγών, από τις φυσικές δυνάμεις (τεχνική δηλητη­ ρίων: ως τους ανθρώπινους φό­ βους. Πολλοί σταδιοδρόμησαν ως 8πανγελματίες δολοφόνοι, όπως οι σύγχρονοι αντίστοιχοί τους. Φορώ­ ντας τα ρούχα που έκρυβαν καλύτε­ ρα την ταυτότητά τους, χειριζάμενοι όπλα που θα έφεραν χωρίς να ε­ γείρουν υποψίες και με φυσικές και πνευματικές ικανότητες πού τους επέτρεπαν να παραμένουν αθέατοι απο τα βλέμματα σκοπών, στρατιω­ τών και πολιτών, έγραψαν τη δική τους ιστορία. Αυτή ήταν είτε ιστο­ ρία αντίστασης στην καταπίεση των Σαμουράι και των Ντόιμγια (Φε­ ουδαρχών), «τ® ιστορία αιματηρών συγκρούσεων για την εξόντωση φα­ τριών, χωριών και διδασκαλιών έξω από το φανερό πολιτικό-πολεμικό πλαίσιο της τότε διπλωματίας, είτε τέλος ιστορία δολοφονιών, κα­ λυμμένων επιχειρήσεων, δολιοφθο­ ρών και άλλων μεμονωμένων ενερ­ γειών στα πλαίσια ηθικών, πολιτι­ κών. οικονομικών ή άλλων αντιθέ­ σεων.

ΥΠΗΡ~Ε Ο ΠΙΣΘ Ο ΔΡΟ Μ ΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ; Αυτή είναι μια ερώτηση που εί­ ναι καλό να μη γίνεται στους Ευρω­ παίους και τους Αμερικανούς, διότι εκεί επικεντρώνονται οι βασικές περγαμηνές τους όσον αφορά την πολεμική τέχνη. Γράφουν δεκάδες βιβλία για κάθε υπομονάδα που συμμετείχε στις συγκρούσεις αυτές και για την κάθε αψιμαχία. Ομως η αλήθεια είναι ότι η πολεμική τέχνη "βιάστηκε" απροκάλυπτα εκείνη την περίοδο, ακόμα και από τους μεγαλύτερους ηγήτορες. Αυτό ισχύ­ ει αν θεωρήσουμε ως πολεμική τέ­ χνη όχι μόνο το πώς θα επιτευχθεί η νίκη. αλλά και τη διατήρηση των α­ πωλειών του νικητή οε σχετικά χα­ μηλό επίπεδο, ακόμα και για την επί­ τευξη αποφασιστικής νίκης. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η παράτα­ ση των επιχειρήσεων αν χρειαστεί, καθώς και η ομαλή μετάπτωση στην ειρήνη χωρίς κοινωνικά προβλήμα­ τα Είναι αίγοαρο ότι τέτοια στοι­ χεία δεν χαρακτήριζαν την εποχή ε­ κείνη. Πα τους πλέον ασήμαντους σκοπούς χύνονταν ποταμοί αίμα­ τος, ενώ εκατόμβες θυσιάζονταν χωρίς να επιτυγχάνεται αποφασιστι­ κό αποτέλεσμα, πράγμα που οδη­ γούσε οε μακροχρόνιους πολέμους και συγκρούσεις φθοράς. Ενδεικτι­ κά. στο τέλος; της σταδιοδρομίας του ο Ναπολέων αντιμετώπιζε τερά­ στιο πρόβλημα προσωπικού, ιδίως ως εφεδρεία, λόγω των αιματηρότα­ των επιτυχιών και αποτυχιών του. Αυτό τον οδήγησε να επιχειρήσει κι­ νήσεις υψηλού κινδύνου, τις οποίες αλλιώς δεν θα ήταν αναγκασμένος να επιχειρήσει. Το δασικό σφάλμα στην όλη τότε αντίληψη ήταν η έν­ νοια του αναλώσιμου, όσον αφορά τους άνδρες, και της θεώρησης του πολέμου ως παιγνίου φθοράς. Ετσι προτιμούσαν να επιφέρουν μεγάλες απώλειες στον εχθρό από το να τις αποφεύγουν οι ίδιοι. Αυτός ήταν και ο λόγος ύπαρξης του τυποποιημέ­ νου και αυστηρού γραμμικού τρό­ που μάχης, με τον οποίο παρατάσ­ σονταν σειρές ανδρών μπροστά στα εχθρικά τυφέκια και πυροδόλα, με τέτοια πυκνότητα ώστε η αστοχία του εχθρού ήταν δύσκολη υπόθε­ ση! Ομως, έτσι πιστευόταν ότι μεγι­ στοποιείτο το αποτέλεσμα της μαζι­ κής βολής των φιλιών μονάδων με τα χαμηλής ακρίβειας τυφέκια.

Μ α ν ο ύ σ ο ς Κ α μ π ού ρ η ς

■ - nt

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ ΟΣ (HOCHE) Ο ΜΕΓΑΣ ΝΑΠΟΛΕΩΝ, ΟΤΑΝ ΗΤΑΝ ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ, ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΟΣ ΣΤΟ ΓΑΛΛΟ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΟΣ ΕΙΠΕ ΟΤΙ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΩΡΑΙΟΤΕΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΣ. ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ ΑΥΤΟΣ Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΤΟ ΘΑΥΜΑΣΜΟ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ; Ο Στραταρχης Λάζαρος Ος, Ο Στρατάρχης Λάζαρος Λουδοβίκος Ος γεννήθηκε στις Βερσαλλίες το 1768 και πέδανε στο Βέτολσρ της Αλσατίας (τότε Πρωσικής Ρηνανίας) το 1797, σε ηλικία 23-χρόνων· Στη σύντομη ζωή του η στρατιωτική του καριέ ρα υπήρξε ένα φαινόμενο. Εψτα σε στο Βαθμό τον στρατάρχη γλύτωσε ·παραλίγο:* τη γκιλστίνα και κέρδισε μεγάλες νίκες κατά ε ξωτερικών και εσωτερικών ε χθρών. Ο Ος κατατάχθηκε στο στρα τό το 1784. σε ηλικία 17 χρόνων ως τυφεκιοφάρος. Τον επόμενο χρόνο έγινε-γρεναδιέρος. Το 1738 προκάλεσε σε μονομαχία ένα δε­ κανέα που διέβαλε τους συναδέλ­ φους του και τον τραυμάτισε σο­ βαρά, ενώ ο ίδιος δέχθηκε μια σπαθιά ανάμεοα στα μάτια Το 1789 προήχθη αε δεκανέα και; στη συνέχεια σε λοχία και τοηοθετή■θηκε στο Λόχο Γρεναδιέρων της Εθνικής Φρουράς του Παρισιού. Τον ίανουαριο του 1792 τοποθετήθηκε υπασπιστής του 104ου Συντάγματος και το Μάιο προήχθη σε υπολσχαγό και μετατέθη­ κε στο 58ο Σύνταγμα με έδρα την πόλη Τιονβιλ. Εκεί διακρίθηκε για πρώτη φορά στη μάχη κατά την ά­ μυνα της πόλης αυτής και το Σε­ πτέμβριο προήχθη σελοχαγό. Τον επόμενο χρόνο διακρίθηκε στην πολιορκία του Ναμύρ και του Μάαοτριχτ και ως αμοιβή για

τη γενναιότητά του διορίστηκε υπασπιστής του Στρατηγού Λε Βερνέρ. Τον Αύγουστο· του 1793 τοποθετήθηκε στη φρουρά της Δουνκέρκης υπό τον Στροτηγά Σουάμ κα; διακρίθηκε1ιδιαίτερα κατά την άμυνα της πόλης. Μετά τη λύση της πολιορκίας της Δουνκέρκης προήχθη σε ταξίαρχο. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους προήχθη σε υποστράτηγο, σε ηλι­ κία μόλις 25 χρόνων, και τοποθετήθηκε διοικητής της Μεραρχίας Μοζέλα. Τον περίμενε δύσκολα έργο: να λύσει την πολιορκία του Λαντάου, που το πολιορκούσαν οι Πρώσοι. Εκεί έδωσε την πρώτη μεγάλη μάχη του επί τρεις ημέ­ ρες. αλλά παρά τον ηρωισμό που έδειξε δεν κατόρθωσε να σπάσει την άμυνα των Πρώσων στην πόλη Καΐζερσλάουτερν. Η Επιτροπή Σω­ τηρίας δεν τον κατηγόρησε γι' αυτή την αποτυχία και του έστει­ λε μια επιστολή στην οποία αναιρερόταν οτι μια τέτοια αποτιιχία δεν ήταν έγκλημα, όταν μάλιστα είχε κάνει τα πάντα για να νικήσει. Στις 22 Δεκεμβρίου πήρε όμως τη "ρεβάνς", καταλαμβάνοντας την πόλη ΦρέσΘιλερ με τη λόγχη. Αποτέλεσμα ήταν να διοριστεί δι­ οικητής των Στρατιών Μοζέλα και Ρήνου. Ο Ος τίμησε αυτούς που τον τίμησαν με τη δέση αυτή,λύ­ νοντας μετά από δύο ημέρες την πολιορκία του Λαντάου και κατα­ λαμβάνοντας μετά από άλλες δύο

ημέρες την Καΐζερσλάουτερν. Ο Ος όμως είχε και πολλούς αντίζηλους, που πέτυχαν τη σύλ­ ληψή tou στις 20 Μαρτίου *794. δέκα μόλις ημέρες μετά το γάμο του, με εντολή της Επιτροπής Σ®> τηρίσς. Μεταφέρθηκε στο Παρίσι. Γλύτωσε το κεφάλι του επειδή στις 4 Αυγούστου του ιδίου έτους έπεσε σ Ροδεσπιέρος, Ο Ος δεν έ­ μεινε για πολύ μακριά από το στρατό. Στις 5 Σεπτεμβρίου διορί­ στηκε· αρχηγός του Γαλλικού, Στρατού στο Χερβούργο όπου καθιέρωσε και εφήρμοσε κατά γράμμα το λατινικό σύνθημα "res, non veröa" (έργα, όχι λόγιας Εκεί τον περίμενε το σοβαρότερο ίσως έργο. Οι Γάλλοι της περιοχής, nou είναι γνωστή ως Βανδέο. είχαν ξε­ σηκωθεί κατά της Κεντρικής Επα­ ναστατικής Κυβέρνησης, Η εξέ­ γερση αυτή, γνωστή ως πόλεμος της Βανδέας, ταλαιπώρησε πολύ τη γαλλική Επανάσταση και πέρα­ σε από πολλά στάδια. Ο Ος διακρίθηκε εκεί όχι μόνο για την αποφα­ σιστικότητα στις μάχες, αλλά και για τη μετριοπαθή συμπεριφορά to u έναντί Twv επαναστατών, Ο πόλεμος τελείωσε το Μάιο του 1796, με τη σύλληψη και τον τουφεκισμό των αρχηγών της εξέ­ γερσης. Ο Ος απέκτησε τον τίτλο του ' ειρηνευτή της Βανδέας" και διορίστηκε αρχηγός του Στρατού της Δύσης.

Στις 2 Σεπτεμβρίου 1796 ο Ος ανέλαβε διοικητής των γαλλικών δυνάμεων που 8α αναλάμβαναν μια εκστρατεία κατά της Ιρλαν­ δίας, ως αντίποινα για την εχθρι­ κή στάση της Αγγλίας κατά της Επανάστασης,, Η επιχείρηση αυτή απέτυχε και λόγω κακοκαιρίας, ενώ το πλοίο στο οποίο επέβαινε ο Ος καταδιώχθηκε από ένα αγ­ γλικό πολεμικό και μόλις σώθηκε από τη σύλληψη. Στις 24 Ιανουαρίου 1797 ο Ος επέστρεψε σε μια περιοχή που τη γνώριζε καλά. Διορίστηκε διοικη­ τής της Στρατιάς Σαμπρ και Μεύοη, η οπαία Äs διεξήγαγε: επιχει­ ρήσεις κατά των Αυστριακών μαζί με τις στρατιές του Μορώ και του Βοναπάρτη. Τη νύχτα της 17ης προς τη 18η Απριλίου ο Ος πέρα­ σε το Ρήνο και νίκησε τους Αυστριακούς στη μάχη του Νάυβι· ντ. Ομως αναγκάστηκε να αναστείλει τις επιχειρήσεις γιατί ο Βοναπάρτης είχε υπογράψει προ­ καταρκτική συνθήκη ειρήνης με τον Αυστριακό πριγκηπα Κάρολο στο Λέμπεν. Η επιτυχία αυτή του Ος θεωρείται από πολλούς Γάλ­ λους ιστορικούς ότι άνοιξε στον Ναπολέοντα το δρόμο για τη Βιέννη. Τον Ιούλιο του 1797 ο Μπαράς θέλησε να δώσει τη θέση του υπουργού Στρατιωτικών στον Ος, αλλά αυτό δεν κατέστη δυνα­ τό επειδή ο νόμος προέβλεπε ότι για να αναλάβει κάποιος αυτό το αξίωμα έπρεπε να είναι τουλάχι­ στον 30 χρόνων. Ο Ος ήταν μόλις 29. Ετσι στις 2 Σεπτεμβρίου 1797 ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση της Στρατιάς Ρήνου και Μοζέλα. Ομως, δεν έμελλε να τιμήσει αυτή τη θέση. Μια αρρώστεια του στήθους που τον ταλαιπωρούσε από παιδί και που είχε επιδεινωθεί κατά την άτυχη εκστρατεία στην Ιρλανδία, τον έστειλε στον τάφο στις 15 tou· ίδιου μήνα. Ετάφη στο Βετσλαρ και αργότερα ο τάφος του έπεσε για πολλά χρόνια στα χέρια των Πρώσων, μετά τον ά­ τυχο για τη Γαλλία πόλεμο του 1870-71. Είχε την τιμή να πεθάνει γεμάτος δόξα και με ακηλίδωτο ό­ νομα. Η Γαλλία τίμησε τον Ος στή­ νοντας το άγαλμά του στον τόπο που γεννήθηκε και ονομάζοντας προς τιμή του έναν κεντρικό δρό- ■ μο του Παρισιού,

79

Δημήτρης Γεδεών

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

ΕΠΙΛΕΚΤΟΣ ΑΡΑΒΑΣ ΠΕΖΙΚΑΡΙΟΣ ΤΟΥ 7ου μ.Χ. ΑΙΩΝΑ ΟΙ ΑΡΑΒΕΣ ΕΜ Φ ΑΝΙΣΤΗΚΑΝ ΞΑΦΝΙΚΑ ΚΑΙ ΘΕΑΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑ Ι ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ Μ Ε ΣΗ Σ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΟΥ Μ Ω ΑΜ ΕΘ ΑΝΙΣΜ Ο Υ ΑΠ Ο ΤΕΛΕ ΣΑ Ν ΕΝΑΝ ΤΡΟΜΕΡΟ Μ Η ΧΑΝ ΙΣΜ Ο ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ. ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΚΑΙ Π ΡΟ ΣΗΛΥΤΙΣΜ Ο Υ ΠΟΥ ΕΔΡΑΣΕ ΣΕ Μ ΙΑ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΑΒΙΚΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ Υ Μ ΕΧΡΙ ΤΗΝ ΙΝ Δ ΙΑ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΑ ΑΥΤΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ. γούς. που εξασφάλιζαν την ανορθόδοξη και δυναμική διεξαγωγή του πολέμου με νέες. φρέσκιες ιδέες, ανεπηρέα­ στες από τη φθορά της επετηρίδας και της ηλι­ κίας. Σε πολλές περιπτώ­ σεις υστερούσαν αριθ­ μητικά οε σχέση με τους αντιπάλους τους. ενώ μάχονταν βασικά σε ορ­ γανωμένες μονάδες τα­

κτικού στρατού.

)

ι

Αραβας πεζός του 7ου μ.Χ. αιώνα. Ανήκα σε πολεμική ελίτ, όπως φανερώνει ο αλυσιδωτός θώρακας του και το πολυτελές ένδυμά του, ενώ φέρει δόρυ και τη χαρακτηριστική δερμάτινη

στρογγυλή ασπίδα. Μετά το θάνατο του Μωάμεθ και τους επακολουθήσαντες εμ­ φύλιους πολέμους, η αραβική ε­ ξουσία συγκεντρωνόταν στο πρό­ σωπο του χαλίφη. 0 δεύτερος από αυτούς, ονόματι Ομάρ. οργά­ νωσε την κατακτητική του μηχα­ νή τέλεια και απέσπασε τη Συρία από το Βυζάντιο το 636 μ.Χ. στη μάχη του ίερομίακα. Ο στρατός του αποτελείτο στην πλειοψηφία του από:πεζικό, καθώς τα άλογα παρέμεναν λίγα και δυσεύρετα για τους Αραβες. Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται ευρέως, οι Αραβες της περιόδου που αναμετρήθηκαν με το Βυζάντιο δεν ήταν κακοεξοπλισμένα λεφούσια που οδηγούντο μόνο από το φανατισμό τους. Διέθεταν νέους στην ηλικία αρχη­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Το πεζικό ταυς ήταν τριών ειδών: Τοξότες, ξι­ φομάχοι και δορυφόροι. Προέρχονταν από τους

ρακίσεις (“ντιρ") και διακοσμημέ­

να κράνη. Αντίθετα με τις κρατού­ σες αντιλήψεις, τα δημοφιλέστε­ ρα σπαθιά ήταν ευθείας λεπίδας, σχετικά μικρού μήκους και κατα­

σκευάζονταν από κράμα σιδήρου Γ'βουτζ") που εισαγόταν από την Ινδία. Φυσικά υπήρχε και το μακρύτερο και κυρτό σχετικά σπαθί για το ιππικά, αντιγραφή του σασσανιδικού μοντέλου. Πολλοί Αρα­ βες ιππείς έφεραν και τα δύο εί­ δη. Το αραβικό τόξο ήταν ξύλινο, ενιαίο ή σύνθετο, περίπου στο μέ­ γεθος του αγγλικού Μακρού Τό­ ξου. δηλαδή με μήκος δύο περί­

τρεις διαδοχικές γραμμές πεζι­ κού: πρώτοι οι ξιφομάχοι, πίσω τους οι δορυφόροι και τελευταίοι οι τοξότες. Το ιππικό λάμβανε θέ­ ση πίσω από τσ πεζικό και στις πλευρές του, σε αμιγείς μονάδες σχηματισμένες κατά φυλές και

φατρίες. Το βασικό σύστημα μά­ χης βασιζόταν σε συμπαγή παρά­ ταξη πεζικού, με σφικτούς σχημα­ τισμούς (“ταμπιά”), που ευνοούσε την τακτική άμυνα. Ολη η παράτα­ ξη βάδιζε εμπρός και ot τοξότες έ­ βαλλαν ομοβροντίες κατά το βυζαντινά σύστημα, δηλαδή με μι­ κρότερη από την περσική ταχυβο­ λία αλλά μεγαλύτερη διατρητική ι­ σχύ «αι εμβέλεια. Πριν από την κί­ νηση του πεζικού, οι πρόμαχοι ιπ­ πείς προέβαλαν και προκαλούααν σε μονομαχία. Σκοπός ήταν η κάμ­ ψη του ηθικού του εχθρού, η θραύση της διοικητικής του α­ λυσίδας με το φόνο των άριστων πολεμιστών του και η εξύψωση του φιλιού ηθικού. Κατόπιν αυτού και μετά από φραγμό βελών, το πεζικό διενεργούσε επανειλημμέ­ νες επιθέσεις mm εξελίσσονταν σε αγώνα εκ του σύνεγγυς. Οι το­ ξότες κρατούσαν οε απόσταση το

εχθρικό ιππικό, κυρίως χάρη στη μεγάλη διατρητική ισχύ των βε­ λών τους, ενώ το φίλιο ιππικό εξορρούσε, κυρίως εκτελώντας πλαγιοκοπήσεις, υπερκεράσεις

και καταδίωξη, όταν οι επιθέσεις του πεζικού κλόνιζαν την εχθρική γραμμή. Αποστολή του πεζικού ή­ ταν η ολοκλήρωση και η εκμετάλ­ λευση της νίκης. Στην περίοδο nou εξετά­ ζουμε τα αραβικά στρατόπεδα ή­ ταν απλά. με τις σκηνές και τις σταθμευμένες καμήλες, το ίδιο και η πολιορκητική τους τεχνική.

κατοίκους πόλεων, χωριών και οά­

που μέτρων. Τα δόρατα και τα ακό­ ντια έψεραν μεγάλου μήκους αιχ­ μές. Τα δόρατα ήταν μήκους 5.5

σεων, πολύ περισσότερο αξιόπι­ στους από τους βεδουίνους -που γενικά σχημάτιζαν το ιππικό. Ολοι

μέτρων για χρήση ιππικού και πε­ ρίπου δύο μέτρων για χρήση πεζι­ κού. Πολλές φορές δενόταν στην

έφεραν κράνη, κατά πλειοψηφιαν

άκρη τους το μαντήλι της συζύ­ γου του πολεμιστή, συνήθεια που πέρασε στη μεσαιωνική Ευρώπη.

κριοί και λιθοβόλα μηχανήματα. Οι ίδιοι διέθεταν οχυρώσεις, τεί­ χη, πύργους ή (σε μερικές περι­

Οι ασπίδες, πολύ διαδεδομένες στο πεζικό, ήταν από δέρμα, γενι­ κά βόειο ή καμήλας. Τα ακόντια ή­ ταν πολύ δημοφιλή σε αρκετά το­

πτώσεις) τα ψηλότερα και ισχυρό­ τερα οικήματα μιας κώμης είχαν

υποδειγμάτων τιαυ χρησιμοποιού­ σαν οι Σασσανίδες Πέρσες ίτα πιο διάσημα θύματά τους), η τουρμπάνια {"στέμμα των Αρά­ βων'*), Ο ιματισμός ποικίλε ανάλο­

γα με την καταγωγή. Επίλεκτοι άν­ δρες φορούσαν μεταξωτά και πο­

λυτελή ενδύματα και έφεραν α­ λυσιδωτή θωράκιση. ενώ φτωχό­ τεροι φορούσαν μόνο ένα απλό ιμάτιο. Αρκετοί φορούσαν τα

πικά τμήματα του ατρατού. Είναι ενδιαφέρουσα η μέθο­ δος πολέμου των Αράβων. Παρα­ τάσσονταν οργανωμένα, γενικώς

μαϊκού τύπου μπότες. Οσον αφο­ ρά τον οπλισμό, η θωράκιση αποτελείτο δασικά από κατεργασμέ­

ακολουθώντας το πενταμερές σύστημα Γχαμίς"). Αυτό σήμαινε διαίρεση της δύναμης σε εμπρο­ σθοφυλακή. οπισθοφυλακή και κυρίως δύναμη, με αριστερά και δεξιό κέρας και κέντρο. Οι μετα­ φορές εκτελούντο βασικά με κα­ μήλες και σε ορεινά εδάφη με μουλάρια. Ακόμα και οι ιππείς τα­

νο δέρμα και μπορούσε να είναι κλιμακωτής ή ελασματοειδάΰς κατασκευής, ενώ για την ελίτ υπήρχαν σιδηρές αλυσιδωτές θω­

ξίδευαν σε καμήλες μέχρι να αφιχθούν ατο πεδίο της μάχης, όπου και ίππευαν. Η δασική παράταξη προέβλεπε τάξη κατά φατρίες, με

υιοθετηθέντα από τους Πέρσες παντελόνια “Σιρβάλ" ίαναξυδρίδες ή περισκελίδες). Το βασικό υπόδημα ήταν τα δερμάτινα σαν­ δάλια, αν και υπήρχαν και ρω­

Για επίθεση διετίθεντο κλίμακες,

προβλέψεις για άμυνα (πολεμί­ στρες, ενισχυμένη κατασκευή, μεγάλους χώρους, εγκατεστημέ­ να βλητικά όργανα κλπ.). Ομως πάντα η ενέδρα, η απαγωγή, η ε­ ξαπάτηση του εχθρού και γενικά η προσπάθεια κάμψης του ηθικού

του, ήταν τα πολυτιμότερα όπλα των Αράβων, είτε επρόκειτο για ε­ πιδρομές μακράς ακτίνας για λά­ φυρα, είτε για κραυγή στη μάχη» είτε για προοέλκυση μιας

φρουράς εκτός των τειχών (σε α­ νοικτό μέρος) για να εξοντωθεί επί του πεδίου.

Μ ανουσ ος Κ αμπούρης

Δημήτρη Κιτσίκη

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ Εκδόσεις 'Εστίας'', 1990 (β'έκδοση) Σελίδες 357,4.000 δραχμές. Ενα βιβλίο κλασικό στην ελΑηνατοϋρκική ιστοριογραφία, με την προσθήκη ενός κεφαλαίου για τον Ατατοϋρκ. που οριοθετεί νέες κα­ ταστάσεις σπς σχέσεις των δύο χωρών, σημαντικό μέρος των οποί­ ων είχε ήδη προβλεφθεί από το 1919 από τον Ιλευθέρίο Βενιζέλο. »>,vwmk»««st*. >

ΙΕΝΟΦΟΝΤΟ1 ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ

Η Ε Λ Λ Λ Λ Α ΪΤ Η Μ ΙΚΡΑ \ U \

imtk ί

Αντιστράτηγου ε.α. Μιχαήλ Οικονομάκου

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ. 2000ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΧΩΡΙΣ ΚΑΥΣΙΜΑ Εκδόσεις "Ελεύθερη Σκέψις", 1988 Σελίδες 223,1.500 δραχμές Παρουσίαση των πολεμικών ε­ πιχειρήσεων από γερμανικής πλευράς στη Βόρεια Αορική, όπως προκύπτουν από το πολεμικό ημε­ ρολόγιο της Ανώτατης Διοίκησης των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμε­ ων ( OKW).

Δημητρίου Π. Δημόπουλου

Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ. ΟΙ ΡΙΖΕΣ, ΟΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ, ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ Εκδόσεις “ Ελεύθερη Σκέψις". 1996 (έκτη έκδοση) Σελίδες 358,3.000 δραχμές. Μια εθνολογική έρευνα που διαφωτίζει την άγνωστη προϊστο­ ρία του Ελληνισμού, τις διασυνδέ­ σεις του με τους άλλους λαούς και τη διαδρομή του στο χώρο και τους αιώνες. Ενα έργο που καλύπτει ένα μεγάλο κενά στην ελληνική βιβλιο­ γραφία.

Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού των ΗΠΑ

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ (ΑΝΟΙΞΗ 1941) Εκδόσεις "Εκάτη’’. 1996 (δεύτερη έκδοση) Σελίδες 241, 4.000 δραχμές. Ενα Θιβλίο που απηχεί τις γερ­ μανικές οιτδψεις κα» στηρίζεται σε αυθεντικά γερμανικά έγγραφα που κυρ«ύθηκαν από τον Αμερικανικό Στρατό, καθώς και σε στρατιωτικά δημοσιεύματα που είδαν το φως της δημοσιότητας μετά τον Β'ΠΠ.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ WXAHA

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΑΠΟΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣΑΝ0ΤΑΤΗΣΑΙΟίΚΗΣΕίϊΣ(ΤΟΥΧ1ΤΛΕΡ)

τδΝΓερρίΑΝίκδΝ

81

mm

fm & tm iä m irfyimsmm, ’t ' s*« ;-«*n ft^ rr , popa ro *üui f

Υποστρατήγου Ξενοφώντος Στρατηγού

Αντιστράτηγου ε.α Μιχαήλ Οικονομάκου

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Εκδόσεις "Δημιουργία", 1994 (τέταρτη έκδοση) Σελίδες 430.5.200 δραχμές. Στο βιβλίο αυτό εξιστορείται μια χρονική περίοδος 12 ετών. από την Επανάσταση του 1909 μέχρι την καταστροφή του:1922, Μια ne* λύτιμη πηγή πληροφοριών για την τραγική αυτή περίοδο, η οποία σε γενικές γραμμές δεν έχει διαλευκανθεί τελείως.

Εκδόσεις "Ελεύθερη Σκέψις", 198? Σελίδες 89.1000 δραχμές. Για πρώτη φορά στην Ελλάδο έ­ νας Στρατηγός μεταφέρει τον ανα­ γνώστη, μέσ» των αρχείων του Αν»τΰτου Γερμανικού Εβκλείόβ; μέσα στο ίδιο το στρατηγείο το» Χίτλερ, Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται σι σκέψεις, οι διαφωνίες και οι προ­ γραμματισμοί t o v Γερμανών ysa το α­ ναπόφευκτο τέλος που πλησίαζε.

George Horton

Η ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ Ρεταφραση-Σχόλια: 81 Σολομωνίδου

Εκδόσεις "Εστίας", 1996 Σελίδες 340,4.700 δραχμές. Ενα ενδιαφέρον βιβλίο που ε­ ξιστορεί τη συστηματική εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών της Τουρκίας από τους Μουσουλμά­ νους. με την ανοχή ορισμέναν “Μεγάλων Δυνάμεων’ .

Αντιστρατήγου ε.α. Αλεξάνδρου Παπάγου

Ο

ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1940-41 Εκδόσεις Ίδρυμα ΓουλανδρήΧορν". 1996 Σελίδες 500.5.200 δραχμές. Το γνωστό εξαιρετικό βιβλίο του αρχιστρατήγου των Ελληνικών Δυνάμεων κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού και τα»: Ελληνογερμανικού Πολέμου 1940-41.

Η διάθεση των βιβλίων των σελίδων αυτών πραγματοποιείται οπό το βι­ βλιοπωλείο "Ελεύθερη Σκέψις", Ιπποκράτους 112, Αθήνα 11472. τηλ. 3630697.3614736 (Το βιβλία στέλνονται και με αντικαταβολή).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ