SI 54.pdf

Ι στο ρία

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

Μ Η Ν ΙΑ ΙΟ Π Ε ΡΙΟ ΔΙΚ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛ Η Ν ΙΚ Η Κ Α Ι Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΑ ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ

ΚΑΝΤΕΣ

Η ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΙΛ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΧΟΡΛΣ

Ο ΦΑΡΑΩ ΡΑΜΣΗΣ Β’ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΧΙΤΤΙΫΏΝ

ΤΕΥΧΟΣ

54 ·

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

2001 ·

ΔΡΧ. 1000

■€ 2 , 9 3

Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟ ΑΝΤΣΙΟ (1944) - ΠΟΛΥ ΛΙΓΟΙ, ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ 1

Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ: Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ CSS HUNLEY ": 0 ΠΡΩΤΟΣ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΤΟΡΠΙΛΑΙΣΜΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΑ 6 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΝΤΕΣ ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ Χ ίπ ίΤ Ω Ν (1300 η.Χ.) 18 Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 26 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ 34 Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ 46 "CSS HUNLEY" Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΤΟΡΠΙΛΛΙΣΜΟΣ 52 Η ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ 62 ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟ ΑΝΤΣΙΟ (1944) ΠΟΛΥ ΛΙΓΟΙ, ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ

ΜΟΝΙΜΕΣ ■ « I Ι Ι Ι . Ι , Ι · Ο Φαραώ Ρ αμσ ής Β ' σ τη μάχ η το υ Κ α ν τές . Χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ή ε ίν α ι η φ ο λ ιδ ω τ ή ο ρ ε ιχ ά λ κ ιν η π α ν ο π λ ία τ ο υ η γ ε μ ό ν α , ο ο π ο ίο ς τ ο ξ ε ύ ε ι κ α τ ά τω ν εχ & ρ ώ ν (πίν. τ ο υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ γ ια τ η "Σ Ι").

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔ Η ΣΕ ΙΣ 74 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ 76 ΒΙΒΑΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 78 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 8 2 QU IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ· Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0Ν 0Μ Α Κ 0Σ. Αντιστράτηγος ε.α ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ Υποστράτηγος ε .α . τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε,α. I ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ. Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. I ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑ0ΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΠΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΠΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΩΤΉΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · Δ Η Μ Ο Σ ΙΕ ! ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΟΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49. 10683 ΑΘΗΝΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ ' ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 21.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 17.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ; Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΧΑΜΕΝΩΝ ΚΙΒΩΤΙΩΝ ΤΩΝ ΝΑΖΙ Π εν ή ν τα π έ ν τε χ ρό νια μ ε ­ τά τη λ ή ξη το υ Β' Π αγκοσμίου Π ο λέμο υ το Γ 1 Ράιχ ε ξα κ ο λ ο υ ­ θ ε ί α κόμα να κρ ύ β ει καλά αρ­ κ ε τά μυσ τικά το υ . Ο ρισ μένα από α υ τά φ ιλο δ ό ξη σ ε να αποκα λύψ ει μια έρ ευ ν α που άρχι­ σαν από κοινού στη λίμ νη Τόπ λιτς τω ν Α υσ τριακώ ν Α λπεω ν η Ω κεα νο λο γική Ε τα ιρ εία το υ Μ έρ υ λ α ν τ και το Κ έν τρ ο Σ ιμόν Β ίζεν τα λ το υ Λ ος Α ν τζελ ες . Α ρ ­ χικά η έρ ευ ν α π ρ ο β λεπ ό τα ν να δ ια ρ κέσ ει δ έκ α ε β δ ο μ ά δ ες . Σ κοπ ός τη ς ή τα ν η α νεύ ρ εσ η δ εκά δ ω ν κιβω τίω ν μ ε χρυσό τω ν Ναζί, έργω ν τ έ χ ν η ς , τω ν αρχείω ν το υ σ τρ α το π έδ ο υ συ­ γ κέν τρ ω σ η ς Ζ α ξεν χ ά ο υ ζεν (κο ­ ν τά στο Β ερολίνο), πλαστών β ρ ετα νικώ ν χαρτονομισ μάτω ν, καθώ ς και σ η μα ντικώ ν εγ γ ρ ά ­ φω ν στα οποία π ερ ιγρ α φ ό τα ν με λ ε π το μ έ ρ ε ιε ς η β ο ή θ εια το υ Β ατικανού στη φ υ γά δ ευ σ η ναζιστικώ ν κεφ α λα ίω ν στη Ν ότια Α μερ ική ή η κα τά θ εσ η άλλω ν κεφ α λα ίω ν σε τρ α π εζικο ύ ς λ ο ­ γα ρ ια σ μούς τη ς Ε λβ ετία ς. Η παραγωγή πλαστώ ν χ α ρ το νο μ ι­ σμάτω ν α π έβ λεπ ε αρχικά σ την υπ ονόμευσ η το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ ν ο μίσ μ α τος (βάσει τ η ς γ ε ρ μ α ­ ν ικ ή ς επ ιχείρησ ης “Μπέρνχαρτ", σ το πλαίσιο τη ς οποίας η Luftwaffe “βομ βά ρδ ισ ε" τη Β ρ ετα νία με δ ισ εκα το μ μ ύ ρ ια π λα σ τές λίρ ες), ενώ μ ε τά τη λ ή ­ ξη το υ π ο λέμ ου σ τη ν ασφαλή μετάβασ η ναζιστώ ν π ρακτόρω ν στη Ν ότια Α μ ερ ική . Τα κιβώ τια μ ε το σύνολο το υ υ λικο ύ που π ρ ο α ν α φ έρ θ η κε είχαν ρ ίξει στη λίμνη α ξιω μ α τικο ί τω ν SS κα τά τη ν οπισθοχώ ρησή το υ ς σ το τέ λ ο ς το υ π ο λέμ ου , μ ε τη ν π ρόθεσ η να τα α να ζητήσ ουν στο μέλλον. Ενας μάλισ τα από α υ το ύ ς, ο Μ α ξιμίλια ν Γκρούμπερ, είχ ε απ οκα λύψ ει α ρ γ ό τε ­ ρα ό τι μ ετά τη λήψ η τη ς δ ια τα ­ γ ή ς για τη ν άφ εσ η τω ν κιβω ­ τίω ν στη λίμνη είχ ε α ν α τιν ά ξει έν α ν τερ ά σ τιο βράχο, η κα το λί­ σθηση το υ οποίου μείω σ ε το β ά θ ο ς τη ς λ ίμ ν η ς σε εκ ε ίν ο το σ ημ είο από τα 100 μ έ τρ α στα 94. Η π άροδος τόσω ν δ ε κ α ε ­ τιώ ν δ εν α ν α μ ενό τα ν να α π οτελ έσ ει σοβαρό π ρό β λη μ α για τη δια τήρησ η τω ν σ τοιχείω ν σ τον β υ θ ό τη ς λ ίμ ν η ς, λόγω τω ν χα­ μηλώ ν θερ μ ο κρ α σ ιώ ν το υ ν ε ­ ρού και τη ς σ χετικά υψ ηλής π ε ρ ιε κ τικ ό τη τά ς το υ σε αλάτι. Α ν τίθ ετα σοβαρά π ρ οβ λήμα τα είχ ε δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει μ έχ ρ ι πρό­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

σφ α τα η στάση τ η ς αυ σ τρ ια κή ς Κ υ β έ ρ ν η σ η ς ,ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς στο πλαίσιο τη ς σ υ γκά λυ ψ η ς το υ ναζισ τικού π α ρ ε λ θ ό ν το ς τη ς χώρας. Το 1959 το γ ερ μ α νικό π ερ ιο δ ικό "Stern" είχ ε επ ιχ ειρ ή ­ σει μια απ οστολή αναζήτησ ης τω ν χαμένω ν κιβω τίω ν που κα­ τ έ λ η ξ ε σ τη ν α νεύ ρ εσ η πλα­ στώ ν λιρώ ν και εγγρ ά φ ω ν τω ν SS μ ε δ ια τα γές για τη δ ιε υ κ ό ­ λυνση τ η ς απ οσ τολής Ναζί φυγάδω ν στη Ν ότια Α μ ερ ική . Η αυσ τριακή ασ τυνομία όμω ς επ εν έβ η και δ ιέκ ο ψ ε τη ν έ ρ ε υ ­ να. Α ρ γ ό τερ α οι α υ σ τρ ια κές α ρ ­ χ ές απ είλησαν μ ε βασ ανισ τή­ ρια έν α ν πρώην σ τρ α τιώ τη που γνώ ρ ιζε τ η ν ακριβή θ έσ η τω ν κιβωτίων. Το 1963 η αυσ τριακή Κ υβ έρ νη σ η προχώ ρησε σε ιδι­ α ίτερ η έ ρ ε υ ν α που κ α τ έ λ η ξε σ τη ν α νεύ ρ εσ η 38 κιβω τίω ν, τω ν οποίων όμω ς το π ερ ιεχ ό μ ε­ νο δ ε ν α π ο κα λύ φ θ η κε. Από γ ερ μ α ν ικ ή ς π λευ ρ ά ς μ ε τά το ν π ό λ εμ ο είχ ε ο ρ γα νω θ εί μια ο ­ μάδα “έ ρ ευ ν α ς τη ς λ ίμ ν η ς Τόπ λιτς" σ τη ν οποία σ υ μ μ ετείχ α ν α ρ κ ε το ί πρώην SS, μ ε γ νω σ τό ­ τ ε ρ ο το ν σω τήρα το υ Μ ουσολίνι, Ο ττο Σ κο ρ τσ ένυ . Από α υ τή τη ν ομά δα σ ήμερ α ζει μόνο ο Χ ανς Ρ άιγκελ (η λικία ς 80 ετώ ν), ο οπ οίος το 1973 προσπάθησε να κ α τα δ υ θ ε ί κρ υ φ ά στη λίμνη μ ε τη β ο ή θ εια εν ό ς χ ά ρ τη μ ε το α κ ρ ιβ ές σ η μ είο απ ό θ εσ η ς τω ν κιβω τίω ν - που το υ είχ ε δώσει ο Μ α ξιμ ίλια ν Γκρούμπ ερ. Ο Ράιγ κ ε λ εν το π ίσ θ η κ ε από το υ ς Α υ­ σ τρ ια κο ύ ς, σ υ ν ελή φ θ η και απ ε­ λ ά θ η κε. Παρά τις δ υ σ κ ο λ ίες ο Μπιλ Ο ο υ εν, επ ικ εφ α λ ή ς τη ς π ρ ό σ φ α τη ς ο μ ά δ α ς κ α τά δ υ ­ σης, είχ ε δηλώ σει: "Ε χουμε 5050% π ιθ α ν ό τη τε ς να β ρ ο ύ μ ε α υ τό που α να ζη το ύμ ε. Α υτή η λ ίμ ν η ή τα ν ο σ κ ο υ π ιδ ο τεν εκ ές το υ Γ Ράιχ". Παρά τις π ρ ο β λέ­ ψ εις το υ η έ ρ ευ ν α δ ια κό π η κε ά­ δο ξα , μ ε τά τη ν α νέλκυ σ η ελ ά χι­ στω ν κιβω τίω ν μ ε πλαστά χαρ­ το νο μ ίσ μ α τα , υ π ο λειμ μ ά τω ν από τα γ ερ μ α νικά εκ ρ η κ τικ ά και α ρ κετώ ν μπουκαλιώ ν, καπακιών και ελασ τικώ ν!

0 ΟΡΣΟΝ ΟΥΕΛΣ «ΘΥΜΑ» ΤΟΥ FBI Η δημοσιοποίηση των φακέλλων του FBI έφ ερ ε στο φως μια ά­ γνωστη πτυχή τη ς ζωής του γνω­ στού Αμερικανού ηθοποιού Ορ­ σον Ο υέλς: χωρίς να το γνω ρίζει ο διαπρεπής ηθοποιός βρισκό­

0 Ο ρ σ ον Ο υ έ λ ς σ ε μ ια σ κηνή τη ς τα ιν ία ς «Ο π ο λ ίτη ς Κ έην».

ταν υπό παρακολούθηση από το 1941 μέχρι το 1954. Το όνομά του μάλιστα ενεγράφη το ν Ν οέμβριο του 1944 και στο "security index”, έναν κατάλογο «ανατρεπτικών» προσώπων που θα έπρεπε να φ υ ­ λακιστούν σε περίπτωση «εθνι­ κού κινδύνου». Τα αίτια γι' αυτή τη στάση τη ς αμερικανικής υπη­ ρεσίας ανάγονται στην κυκλοφο­ ρία τη ς αρισ τουργηματικής ται­ νίας το υ Ο υέλς «Ο π ολίτης Κέ­ ην», το 1941, στην οποία παρου­ σιαζόταν με μελανά χρώματα η ζωή το υ μεγιστάνα το υ Τύπου Ουίλιαμ Ράντολφ Χηρστ. Ο τε λ ε υ ­ ταίος είχε προσπαθήσει να παρε­ μποδίσει τη ν προβολή τη ς τα ι­ νίας, αλλά δ εν το είχε κατορθώ ­ σει. Ομως σ υνδεόταν στενά με το ν Χούβερ, γνωστό για τις α­ κραία σ υ ντη ρ η τικές θ έσ εις του, ο οποίος κα τέλ η ξε στο συμπέρα­ σμα ό τι ο Ο υέλς ήταν ένας επι­ κίνδυνος κομμουνιστής. Ετσι α­ ν έθ εσ ε σε μια γυναίκα (η τα υ τό ­ τη τα τη ς οποίας π αραμένει άγνω­ στη μέχρι σήμερα) να παρακο­ λ ο υ θ εί στενά κάθε πλευρά τη ς ζωής του: από τις οικονομικές του υπ οθέσεις μέχρι τις ερ ω τι­ κές το υ ατασ θαλίες ενόσω ήταν νυ μ φ ευ μ ένο ς με τη Ρίτα Χέηγουορθ. Τελικά η παρακολούθηση

διακόπηκε το 1954, αφού ο Χού­ βερ α ντιλή φ θ η κε ό τι δ εν υπήρχε κανένα επιβαρυντικό στοιχείο για το ν διάσημο σ κηνοθέτη και η­ θοποιό.

ΦΩΣ ΣΤΟΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΤΟΥ ΣΤΑΑΙΝ Η οικογενειακή ζωή του Στάλιν π αρέμεινε για πολύ καιρό μα­ κριά από τα φώτα τη ς δημοσιότη­ τας, τουλάχιστον όσο ο ίδιος ή­ ταν ακόμη ζωντανός. Ετσι δεν ε ί­ ναι ευ ρ ύ τερ α γνωστό ό τι ο Σοβιε­ τικό ς η γ έτη ς είχε έναν γιο ο ο ­ ποίος ήταν αξιω ματικός του Σ οβιετικού Στρατού και αιχμαλω­ τίσ τη κε από τη Wehrmacht στις 16 Ιουλίου 1941, κατά τα πρώτα στά­ δια τη ς επιχείρησης "Μπαρμπαρόσα". Στη συνέχεια ο Γιάκομπ Τζουκασβίλι (όπως ήταν το όνο­ μά του) μ ετα φ έρ θ η κε στο στρα­ τόπ εδο αιχμαλώτων Οφλανγκ, κοντά στο Ζαξενχάουζεν τη ς Σαξωνίας. Παρά το ό τι ως αιχμάλω­ το ς των Γερμανών αποτελούσε

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ ένα ιδιαίτερα πολύτιμο «λάφυ­ ρ ο -. στις 15 Απριλίου 1943 ανα­ κοινώ θηκε ο θάνατός του. Η επί­ σημη ερμηνεία ήταν ό τι αυτό συ.έθη ενώ προσπαθούσε να αποδράσει, παράλληλα όμως κυκλοοορούσαν φ ήμες ότι στην πραγ­ ματικότητα είχε αυτοκτονήσ ει. Σύμφωνα με το ν καθηγητή Τζων Ερικσον, ο οποίος ερευνούσ ε το θέμ α επί δώδεκα χρόνια, ο θάνα­ το ς του Τζουκασβίλι π ροήλθε πράγματι από αυτοκτονία. Ειδι­ κότερ α ο Ερικσον αποδίδει τους λόγους τη ς αυτοκτονίας στις ει­ δήσεις για την ανακάλυψη των πτωμάτων 11.000 Πολωνών αξιω­ ματικών (που είχαν β ρ εθ εί ν ε ­ κροί από τα γερμανικά σ τρ α τεύ­ ματα στο δάσος του Κατύν), στη σοβιετική ζώνη κατοχής τη ς Πο­ λωνίας κατά τη ν περίοδο 193941. Στις 13 Απριλίου 1943 ο γερ ­ μανικός ραδιοσταθμός RadioBerlin ανακοίνωσε για πρώτη φ ο ­ ρά τη ν ανακάλυψη τουλάχιστον 4.500 πτωμάτων στο Κατύν, απο­ δίδοντας τη ν εκτέλ εσ η τω ν θ υ ­ μάτων σ τους Σ οβιετικούς. Η Μ ό­ σχα έσπευσε αμέσως να απορρίψει τους γερμανικούς ισχυρι­ σμούς ως προϊόν προπαγάνδας ιαν και σήμερα η γερμανική ε ρ ­ μηνεία γίνετα ι ευ ρ ύ τερ α αποδε­ κτή), τα νέα όμως έφθασαν γρή­ γορα μέχρι το Οφλανγκ, όπου έ ­

ΚΙΝΕΖΙΚΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΟΥ ΚΟΡΕΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

νας Γερμανός φρουρός έ δ ε ιξε φω τογραφίες γερμανικώ ν εφ η ­ μερίδων στον Τζουκασβίλι. Συ­ γκλονισμένος εκείνο ς όρμησε ε ­ πάνω στα ηλεκτρ ο φ ό ρ α σύρματα του στρατοπέδου βρίσκοντας α­ καριαίο θάνατο. Σύμφωνα με το ν Ερικσον οι β ολίδες που β ρ έθ η ­ καν επάνω στο πτώμα του ρίχθηκαν αργότερα, προκειμένου να σ το ιχειο θ ετη θ εί ο ισχυρισμός περί απόπειρας απόδρασης.

Ο Τ ζέν γ κ ις Χαν.

ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΤΖΕΝΓΚΙΣ ΧΑΝ Από τα μέσα του περασμέ­ νου Ιουλίου βρίσκεται σε ε ξέλ ιξη μια επιχείρηση αναζήτησης του χαμένου τάφου του Τζένγκις Χαν. Ο μεγάλος Μ ογγόλος κατακτητή ς π έθανε το 1227 κ α ιτελ ευ τα ία του επιθυμία ήταν ο χώρος τη ς τα φ ής του να π αραμείνει μυστι­ κός. Ετσι το σώμα το υ μ ετα φ έρ ­ θ η κε μακριά από τη μογγολική πρωτεύουσα Καρακορούμ και θ ά φ τη κ ε σε μια άγνωστη τοπ ο­ θεσία, μαζί με 1.000 πιστούς υπη­ ρ έ τε ς το υ οι οποίοι το είχαν συ­ νοδεύσ ει μέχρι εκεί. Οι 800 στρα-

M.S. MINIATURES Μ ΙΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗ ΝΙΚ Η ΕΤΑΙΡΙΑ Μ Ε ΦΙΓΟΥΡΕΣ Ευχάριστα νέα για όλους τους φίλους και τους συλλέ­ κτες της φιγούρας. Πρόσφα­ τα ιδρύθηκε η εταιρία M.S. Miniatures του Μιχάλη Σδράνη, ιδιοκτήτη του γνωστού καταστήματος Modelling Nest (Ιωάννου Μεταξά 27-29, Εμπορικό Κέντρο Eurocen­ ter, Γλυφάδα). Ηδη διατίθε­ νται τέσσερις κωδικοί στα 54 mm με έντονο ελληνικό εν­ διαφέρον (και τις τέσσερις φιγούρες τις έχει σκαλίσει ο Μιχάλης Σδράνης). Πρόκειται για έναν Ελληνα αγωνιστή με λάβαρο (M S-01), έναν Ελληνα αγωνιστή (M S-02), έναν Πέρση Αθάνατο (M S-03) και έναν Ρώ­ σο μεσαιωνικό ιππότη (M S-04). Κάθε φιγούρα έχει προσεχθεί ιδιαίτερα. Η εταιρία σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη της σκοπεύει να δραστηριοποιηθεί και στην αγορά του εξωτερικού. Μ εγά­ λη σημασία έχει δοθεί και στη συσκευασία, που όπως φαίνε­ ται και στις φωτογραφίες είναι από τις καλύτερες του είδους. Σημειώστε πως οι φιγούρες διατίθενται και βαμμένες. Περισ­ σότερα στοιχεία και πληροφορίες παρέχονται στο τηλ. 9681303, στο e-mail m odnest@ otenet.gr ή m sm iniatures@ yahoo.com .

τιώ τες που συνοδέυσαν τη ν πο­ μπή μέχρ ι το ν τόπο τη ς τα φ ής σφαγιάσθηκαν μετά τη ν επιστρο­ φή τους, ώστε να μη γνω ρίζει τ ε ­ λικά κανένας που θ ά φ τη κ ε ο διά­ σημος κατακτητής. Παρά ταύτα το μυστήριο τη ς τα φ ή ς το υ έχει εξά ψ ει το ενδιαφ έρον πολλών υ­ ποψήφιων εξερ ευ ν η τώ ν , οι οποί­ οι ελπίζουν να ανακαλύψουν το ν χαμένο τάφο, που π ισ τεύεται ό τι πρέπει να π εριέχει α νεκτίμ η το υ ς θησαυρούς, προϊόντα λεηλασιών από τις περιοχές τις οποίες δ ιέ­ σχισαν οι μογγολικές ορδές. Στη διατήρηση του μυστηρίου για το ν χώρο τη ς τα φ ής έχουν συντελέσ ει αρ κετο ί π ρόσθετοι πα­ ράγοντες, όπως η γενικό τερ η σπανιότητα των κειμηλίω ν που διασώθηκαν από τη ν περίοδο των μογγολικών επιδρομών, η εσ κεμμένη μυστικοπάθεια που διατηρούσ ε επί πολλές δ εκ α ε­ τίε ς το σταλινικό καθεστώ ς τη ς Μ ογγολίας π ροκειμένου να κατα­ π νίξει τα εθνικιστικά αισθήματα των Μογγόλων και οι φ ή μ ες μ ε­ τα ξύ των σύγχρονων Μογγόλων για έναν θησαυρό που κρύβεται στον τάφ ο και η αξία του οποίου λ έγετα ι ό τι ξεπ ερνά κατά πολύ ε ­ κείνη του θησαυρού το υ Τουταγχαμών ή των πήλινων πολεμιστών του τάφ ου το υ Κινέζου αυτοκράτορα Τσιν Σιχουάνγκ. Η σύγχρονη έρευνα διενερ γείτα ι από δεκαπενταμελή ομάδα, επ ικεφαλής τη ς οποίας είναι ο αρχαιοπώλης Μάουρι Κράβιτς, Η αποστολή του Κράβιτς είναι η δ εύ τερ η που ορ­ γανώ νεται με αυτό το ν σκοπό από το 1990. Η πρώτη απόπειρα έγινε από μια ομάδα Ιαπώνων οι οποίοι ερευνούσαν επί τρία χρό­ νια χωρίς αποτέλεσμα. Οι ε ξε λ ί­ ξεις αναμένονται με μεγάλο ε ν ­ δ ια φ έρον και ιδιαίτερα από τους Μ ογγόλους. οι οποίοι σε περί­ πτωση επιτυχίας θ α έχουν πολ­ λούς λόγους να αισθάνονται ιδι­ αίτερη υπερηφάνεια.

Στις 25 Οκτωβρίου του περα­ σμένου έτο υ ς κορυφώθηκαν στην Κίνα οι εορτασμοί για την π εντηκοστή επ έτειο των πρώτων συγκρούσεων των Κινέζων « εθ ε­ λοντών» με τα αμερικανικά στρα­ τεύ μ α τα στο κορεατικό έδαφος, στο πλαίσιο του πολέμου τη ς Κο­ ρέας. Στον πόλεμο αυτό χάθηκαν 900.000 Κινέζοι, η μνήμη των ο­ ποίων τιμ ή θη κε με ποικίλες ε κ θ έ ­ σεις, άρθρα στον Τύπο, τηλεοπ τι­ κές εκπομπές και διάφορες άλ­ λες εκδηλώσεις. Μ εταξύ των Κι­ νέζων «μαρτύρων» (όπως χαρα­ κτηρίζονται τα θύματα από την κρατική προπαγάνδα) ήταν και ο πρωτότοκος γιος του Μάο Τσε Τουνγκ, Μ άοΑνυίνγκ, η θυσία του οποίου τιμ ή θη κε με την κα τά θε­ ση στεφάνου, στο μνημείο που έ ­ χει α νεγερ θ εί στη μνήμη του στη βορειοκορεατική πρωτεύουσα Πιόνγκ Γιάνγκ, από το ν Κινέζο Υ­ πουργό Αμυνας Τσι Χάο Τιάν, Στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώ­ σεων ανασύρθηκε από τη λήθη και ο επικεφαλής των κινεζικών στρατευμάτων, Π ενγκ Ν τε Χουάι. ο οποίος το 1953 υπέγραψε τη συμφωνία εκεχειρίας στη διαχωριστική γραμμή μ εταξύ τη ς Βόρει­ ας και τη ς Νότιας Κορέας. Το τ έ ­ λος του Π ενγκ ήταν πάντως άδο­ ξο. αφού το 1959 τόλμησε να επι­ κρίνει το ν Μάο (τον οποίο θεω ­ ρούσε φίλο του) για το γεγονός ό τι εκατομμύρια αγρότες λιμο­ κτονούσαν λόγω των συνεπειών του «μεγάλου άλματος προς τα ε ­ μπρός», με αποτέλεσμα να φυλα­ κιστεί και να π εθάνει στη φυλακή το 1974. Παρόμοια υπήρξε η μ ετα ­ χείριση που επιφυλάχθηκε στους Κινέζους αιχμαλώτους του πολέ­ μου μετά τη ν απελευθέρωσή τους και τη ν επιστροφή τους στην Κίνα. Ο Κονσταντίν Ρισόφ, καθηγητής τη ς ρωσικής γλώσσας στην Κίνα, που είχε φυλακιστεί με τη ν κατηγορία τη ς κατασκοπείας, αναφέρει στο βιβλίο του με τίτλο Ό αλυσοδεμένος δράκος" ό τι συ­ νάντησε πολλούς από αυτούς στη φυλακή όπου ήταν κρατούμενος, προσθέτοντας: «Εμείς τους αποκαλούμε ήρωες, αλλά η κινεζική κυβέρνηση το υ ς θεω ρεί προδό­ τες διότι έπεσαν στα χέρια του ε ­ χθρού».

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

w

ir

Η π ρ ο σ ω π ική π α ρ έ μ β α σ η το υ Φ α ρ α ώ Ρ α μ σ ή Β ' σ τη μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς σ ώ ζ ει τ ο ν δ ιχ α σ μ έ ν ο κ α ι π α ν ικ ό β λ η το α ιγ υ π τ ια κ ό σ τ ρ α τ ό α π ό β έ β α ιη ή τ τ α . Το π ο λ ε μ ικ ό ά ρ μ α τ ο υ Ρ α μ σ ή σ ύ ρ ε τ α ι α π ό τ α δ ύ ο α γ α π η μ έ ν α ά λ ο γ ά τ ο υ , τ ο "Ν ίκη σ τ ις Θ ή β ε ς " κα ι τ ο Ή Μ ο υ τ ε ίν α ι ικ α ν ο π ο ιη μ έ ν η " , κ α ι ο δ η γ ε ίτ α ι α π ό τ ο ν π ρ ο σ ω π ικό τ ο υ η ν ίο χ ο , Μ έ ν ν α . Σ τ ις π λ ε υ ρ έ ς το υ ά ρ μ α τ ο ς κ ρ έ μ ο ν τ α ι ο ι φ α ρ έ τ ρ ε ς μ ε τ α β έ λ η κ α ι τα τ ό ξ α τ ο υ Φ αραώ . i Χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ή ε ίν α ι η φ ο λ ιδ ω τ ή ο ρ ε ιχ ά λ κ ιν η π α ν ο π λ ία τ ο υ η γ ε μ ό ν α , ο ο π ο ίο ς τ ο ξ ε ύ ε ι κ α τ ά τω ν ε χ θ ρ ώ ν * (πίν. τ ο υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ γ ια τ η "ΣΓ^.

ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ΓΑ Β Ρ ΙΗ Λ-Μ ΙΧ Α Η Λ Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΑ Δ Η Σ Ισ τορ ικός-α ρ χα ιολόγος

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΦΑΡΑΩ ΡΑΜΣΗ Β 1ΜΕ ΤΟΝ ΧΙΤΤΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΑ ΜΟΥΒΑΤΑΛΛΙΣ, ΤΟ 1300 π.Χ. ΣΤΟ ΚΑΝΤΕΣ . ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ Ω Σ ΜΙΑ ΜΑΧΗ ΕΞΕΧΟΥΣΑΣ ΣΗ Μ ΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ Δ ΙΕ Θ Ν Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ 13ου π.Χ. ΑΙΩ ΝΑ. Μ Ε ΤΗ ΜΑΧΗ ΑΥΤΗ Η ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΙΓΥΠΤΙΟΥ ΗΓΕΤΗ ΑΝΑΚΟΠΗΚΕ ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΣΥΡΙΑ ΚΑΙ Π ΑΡΌ ΛΟ ΠΟΥ ΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΔΟΞΑΣΤΗΚΕ Ω Σ ΝΙΚΗΤΗΣ, ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΕΙ ΜΙΑ ΣΟΒΑΡΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΗΤΤΑ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ 0 Β ΑΣΙΛΙΑΣ ΤΩΝ ΧΙΤΤΙΤΩΝ ΘΕΛΗΣΕ ΝΑ ΔΩ ΣΕ Ι ΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ

^ """

ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΡΟΨΙΑ ΤΟΥ ΦΑΡΑΩ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΤΟ ΚΑΤΑΦΕΡΕ. ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Δ Ε Ν ΥΠΕΧΩ ΡΗΣΕ ΟΠΩΣ 0 ΡΑΜΣΗΣ, ΑΛΛΑ ΑΠΛΩ Σ ΚΡΑΤΗΣΕ ΤΑ ΚΕΚΤΗΜΕΝΑ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΧΑΣΕΙ ΟΥΤΕ ΕΝΑ ΜΕΤΡΟ ΓΗΣ. ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΒΕΒΑΙΑ ΘΕΩΡΗΣΕ ΤΗ ΜΑΧΗ ΑΥΤΗ Ω Σ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΛΑΜΠΡΟΤΕΡΕΣ Ν ΙΚΕΣ ΤΟΥ. ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΗΤΑΝ.

ΧΙΤΤΙΤΟΝ

(1300Π.Χ) ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ίϊίΙ

lh i1

^ m tM

G u l4 H J £ rf & t t i U s i lif"

| 3 l f e 'S i-ü> ’ J ί - ο Ί τ - T® U ^ 7 ^ 5 ·.

'! . f · '. -

i··.

^ - .;..

Τ μ ήμ α π α π ύ ρ ο υ σ τ ο ο π ο ίο α ν α ψ έ ρ ε τ α ι μ ια π α ρ α λ λ α γ ή τ ο υ π ο ιή μ α τ ο ς τ ο υ π ο ιη τή " Π ε ν τ α ο ύ ρ " σ χ ε τ ικ ά μ ε τ η μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς (1 2 0 0 π.Χ. π ερ ίπ ο υ , Μ ο υ σ ε ίο τ ο υ Λ ο ύ β ρ ο υ , Π α ρ ίσ ι).

μάχη το υ Κ α ν τές στις ό χ θ ες το υ νο σ τους α ιγυπ τια κούς ναούς, αλλά έχουν π οταμού Ο ρ ό ντη είναι η α ρ χα ιό τε­ σ ω θεί και μ ερ ικ ές π αραλλαγές σε πάπυρο. ρη τη ς οποίας τις λ επ το μ έ ρ ε ιε ς μ π ορούμε να ανα σ υνθέσ ου με με ακρίβεια. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ Τα γεγ ο ν ό τα μάς είναι γνω σ τά από δ ια φ ο ρ ε­ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΣΥΡΡΑΞΗΣ τικ έ ς π ηγές σι οπ οίες αντα να κλούν τις από­ ψ εις και τω ν δύο στρατοπέδω ν. Από τη ν Κατά τη διάρκεια το υ δ εύ τερ ο υ μισού π λευρά τω ν Χ ιττιτώ ν σ π ο υδ α ιότερες είναι τη ς δ ε ύ τε ρ η ς χ ιλιετία ς π.Χ., η Ε γγύς Α νατο­ "η επιστολή το υ Ραμσή Β1 11 που β ρ έθ η κ ε λή έγινε το θ έα τρ ο ενό ς π α ρ α τετα μ ένο υ στη Χ αττούσα, τη ν αρχαία π ρω τεύουσ α τω ν και π εισ ματικού αγώνα μ ετα ξύ τω ν μ εγά ­ Χ ιττιτώ ν, και η "επιστολή το υ σ τρατηγού", η λων δυνάμεω ν ε κ ε ίν η ς τη ς εποχής, οι οποί­ οποία α να κα λύ φ θ ηκε π ρόσφατα στα αρχεία ε ς αντα γω νίζοντα ν για το ν έλ εγ χ ο τη ς Συ­ τη ς π όλης Ο υγκαρίτ, στη συριακή ακτή. Οι ρίας. Ε κείνη τη ν π ερίοδο το βασ ίλειο τη ς α ιγυπ τιακές π ηγές είναι πολύ πιο γ λα φ υ ­ Α ιγύπ του είχ ε σοβαρά σ υμ φ έρ ο ντα σ την ρές. Η διήγηση τη ς μάχης, συχνά αναφερό- π εριοχή, τα οποία προσπαθούσε να διαφυμ ενη σαν ανακοινω θέν, χα ρά χθ ηκε μ ετά λ ά ξει πρώτα απ έναντι στο βασίλειο το υ Μιτά ννι και από τα μέσα το υ 14ου αιώνα και από διαταγή το υ Φαραώ σ του ς το ίχο υς πολλών ναών: σ την Αβυδο, στο Λ ούξορ, μ ετά απ έναντι σ τον διάδοχό το υ, το βασί­ στο Ραμσείο στις Ο ή β ες και στο Αμπού Σι- λ ειο τω ν Χιττιτώ ν. Και τα τρία αυτά βασίλεια μπέλ. Το κ είμ ενο σ υ νο δ εύ ετα ι από ανάγλυ­ είχαν τη ν επ ιθυμία να θ έσ ο υ ν υπό το ν έ ­ φ α στα οποία α π εικονίζονται τα διάφ ορα ε ­ λεγχό το υ ς τη ν π εριοχή με σκοπό να ε κ μ ε ­ πεισόδια τη ς μάχης, σ υμπληρω μένα με π ε­ τα λ λ εύ ο ν τα ι το ν σ ημα ντικό υλικό π λούτο ρισ σ ότερες λ επ το μ έ ρ ε ιε ς από τις θ ρ υ λ ικ ές τη ς και το τερ ά σ τιο π ροσοδοφόρο δ ιε θ ν έ ς π αραδόσεις. Η μάχη π αρουσ ιάζεται με τη εμπ όριο το οποίο είχ ε κατασ τήσ ει τη Συρία μορφή ενό ς επ ικολυρικού π οιήματος (όπως το εμπ ορικό σ τα υροδρόμι το υ αρχαίου κό­ η δική μας Ιλιάδα), προς δ ό ξα ν βέβαια του σμου. Το βασίλειο τη ς Α ιγύπ του είχε πάντα - :οίς>ημου Ραμσή Β1 (ελλ. Σέσω στρις). Το μεγάλα σ υ μ φ έρ ο ντα σ την περιοχή. Μ α ρ τυ ­ ίημα αυτό, το λ εγ ό μ εν ο το υ "Π ενταούρ" ρ ίες για τις εμπ ορ ικές σχέσεις με τη Βύβλο το όνομα το υ υ π ο τιθ έμ ενο υ συγγρα- υπάρχουν ήδη από τη ν 1η Δ υνασ τεία (3100 z t 2 είναι 'όπως π ροαναφ έραμε) χα ρ α γμ έ­ π.Χ.). Παρόλα αυτά το ενδ ια φ έρ ο ν τη ς Αι­

Η

-

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

γύπ το υ σ την Ανατολή κατά τη διάρ κεια του Ν έου Βασιλείου (1565-1085) αναζω πυρώ θη­ κε μ ετά τη ν εκδίω ξη τω ν επ ιδρομέω ν Υκσώς κατά το ν 16ο π.Χ. αιώνα. Η ε ξέ λ ιξη μιας α μ υ ν τική ς σ τρ α τη γική ς η οποία θ α προέβα λλε και θ α δια τηρ ού σ ε τη ν αιγυπτιακή σ τρα τιω τική δύναμη μέχρι τη Συρία εθεω ρ είτο ως το κα λύ τερ ο μέσο για τη ν ασφά­ λεια τω ν ανατολικώ ν συνόρων τη ς. Π αρόλο που η σ τρατιω τική ισχύς ή τα ν η βάση το υ αιγυπ τιακού ιμπεριαλισμού στη Χαναάν και στην Ανατολή, κατά τη διάρκεια το υ Ν έου Βασιλείου δ εν ή τα ν α ισ θητή πα­ ρά σε ελάχισ το βαθμό. Κύριο μ έλημ α τη ς Α ιγύπ του ή τα ν η εξασφάλιση τη ς τα κ τική ς πληρω μής τω ν φόρω ν από τα υπ οτελή στην α υ το κρ α το ρ ία κράτη και όσο α υ τό γινό τα ν χωρίς π ροβλήματα οι Φαραώ δ εν επ έβα λ­ λαν παρά μια χαλαρή επικυριαρχία επί των ασιατικώ ν το υ ς κτήσεων. Τα μικρά κρατίδια - υπ οτελή τη ς α υ το κρ α το ρ ία ς ή τα ν ε λ ε ύ θ ε ­ ρα να αλληλοσπαράσσονται κατά βούληση. Η υ π ο τέλ ειά το υ ς όμω ς συχνά απ οδεικνυότα ν απατηλή, ό τα ν δ εν το υ ς τη ν υ π ενθ ύμ ι­ ζε μια σοβαρή σ τρα τιω τική επ ίδειξη δύνα­ μης το υ επικυριάρχου το υ ς, και συχνά συμ­ μαχούσαν με το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς τη ς Α ιγύπτου για να α π οτινάξουν το ν ζυγό τη ς. Πρώτα το Μ ιτάννι και α ρ γό τερ α οι Χ ιττίτε ς προσπά­ θησ αν να υπ ονομεύσ ουν τη ν αιγυπ τιακή ι­ σχύ σ την κ εν τρ ικ ή Συρία. Ο ταν υπήρχαν α­ σαφή ή αμφ ισ βητού μενα σύνορα μ ετα ξύ τω ν σφαιρών επ ιρροής τω ν σ υγκεκρ ιμένω ν δ υνάμεω ν στη ζω τική αυ τή περιοχή, τα υ­ π οτελή κρατίδια άρπαζαν τη ν ευκα ιρία για να π ροκαλέσ ουν τα ρ α χ ές σ τρ έφ ο ν τα ς τη μια δύναμη ενα ν τίο ν τη ς άλλης. Οι εκσ τρ α ­ τ ε ίε ς το υ Τούθμω ση Γ (1504-1450 π.Χ.) στη βόρεια Συρία είχαν ως σκοπό να εξασ φ αλί­ σουν έναν διαρκή αιγυπ τιακό έλεγχ ο στην π εριοχή. Α υτό όμω ς α π ο δ είχ θ η κε σ χεδόν αδύνατο, αφού η Συρία απ είχε π ερισ σ ότε­ ρα από 900 χλμ. από το αιγυπ τιακό βασί­ λειο. Η Α ίγυπ τος δ εν ή τα ν ακόμα ικανή ή π ρο ετο ιμα σ μένη να πληρώσει το απαιτούμενο τίμ η μ α με μια μόνιμη και ουσιαστική σ τρατιω τική παρουσία που θα τη ς εξα σ φ ά ­ λιζε το ν διαρκή έλεγχ ο τη ς π εριοχής. Η Σ υ νθ ήκη το υ Τούθμωση Δ 1(1425-17 π.Χ.) με το Μ ιτά ννι καθόρισ ε μ ετά από μ ακρ οχρόνι­ ους αγώ νες τα σύνορα μ ετα ξύ τω ν δύο δ υ ­ νάμεω ν και εξασ φ άλισ ε ειρ ήνη για τρ ε ις γ ε ­ ν εές . Ο ταν όμω ς οι Χ ιττίτε ς διέλυσ αν το κρ ά το ς το υ Μ ιτάννι, στα μέσα το υ 14ου π.Χ. αιώνα, το π ρόβλημα αναζω πυρώ θηκε για μια ακόμα φορά. Η δ ισ τα κ τικό τη τα τω ν τε λ ευ τα ίω ν Φαραώ τη ς 18ης Δ υνασ τείας να σ τείλου ν σ τρ α τιω τικές δ υνά μεις στη Συρία είχε ως α π οτέλεσ μα τη μείωση τη ς α ιγυ­ π τιακής επ ιρροής στην π εριοχή, καθώ ς και τη ν αποσκίρτηση ορισμένω ν πριγκίπων προς ό φ ελο ς τω ν Χιττιτώ ν. Μ ε τη ν άνοδο, όμως, σ τον θ ρ ό νο τη ς Α ιγύπ του τη ς 19ης Δ υνασ τεία ς εγκα ινιά σ τη κε μια νέα π ολιτι­ κή, βασισμένη σ την α νανεω μένη σ τρα τιω τι­ κή ισχύ, με σκοπό τη ν ενίσχυση το υ α ιγυ­ π τιακού ελέγχ ο υ επί τω ν ασιατικώ ν κτή σ ε­ ων και τη ν ανάκτηση τω ν "χαμένω ν π εριο­ χών" τη ς κ εν τρ ικ ή ς Συρίας.

ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΟΠΛΑ ΤΩΝ ΕΜΠΟΛΕΜΩΝ Το αιγυπ τιακό σ τρ ά τευ μα που επ ρόκειτο να εμπ λα κεί ο τη σ ύγκρουση α π ο τελ είτο από τέσ σ ερ α σώματα, στα οποία βρίσκο­ ντα ν και πολλοί β ο η θ η τικ ο ί μισ θοφ όροι από τη Νουβία, τη Λιβύη, τη Συρία και το Σουδάν, Σαρδάνοι, Μασουάνα, Μ αζιού κ.ά., και 2.500 άρματα. Το σώμα το υ Σ εθ ερ χότα ν από τη ν Πα-Ραμσή, το σώμα το υ Π ταχ από τη Μ έμφ ιδα, το σώμα το υ Ρα από τη ν Ηλι­ ούπολη και το σώμα το υ Αμμω να από τις Θ ή βες. Τα αιγυπ τιακά άρματα δ ιέ θ ε τα ν τρ ο χ ο ύ ς με έ ξ ι α κ τίν ες και ή τα ν ε λ α φ ρ ύ τε ­ ρ α ,τα χύ τερα και πιο ευ έλ ικ τα από τα χ ιττιτικά. Ε φ ερα ν δ ε από έναν ηνίοχο και έναν λογχοφ όρο. Ο α το μ ικό ς οπλισμός τω ν Αιγυπτίω ν περιελάμβανε ρόπαλα, ορειχάλκινα τσ εκ ο ύ ­ ρια με ξύ λ ιν η λαβή, δρεπανόσχημα ξίφ η, λόγχες και ξύ λ ιν ες ασπίδες επ ε ν δ εδ υ μ έν ε ς με δ έρ μ α βοδιού. Το τό ξο οι Α ιγύπ τιοι το πήραν από ξέν ο υ ς λαούς. Το απλό τό ξο σε σχήμα δρεπανιού έφ θ α ν ε σ χεδόν το ενά μ ι­ σι μ έτρ ο σε ύψος. Α π ο τελείτο από α ρ κετά στρώ ματα δ ια φ ο ρ ετικο ύ υλικού. Σ το κ έ ­ ν τρ ο είχ ε μια ούγια από σκληρό ξύλο, που στην επάνω και τη ν κάτω π λευρά το σκέπα­ ζε μια επ ένδυσ η από κέρα το. Α ργότερ α, κα­ τά τη ν 19η Δυναστεία, το τό ξο α υ τό το συ­ ναγω νίστηκε το διπλό τό ξο , που δ ο νείτα ι στη μέση. Ενα ακόμα τριγω νικό τό ξο φ α ίν ε­ ται πως είχε τρ ο μ ερ ή δύναμη, αλλά π ροορι­ ζό τα ν για απ οκλεισ τική χρήση τω ν Φαραώ. Ο θώ ρακας, που π ρ ο σ τά τευ ε από τα βέλη, ή τα ν ένα κο ντο μ ά νικο δ ερ μ ά τινο π ουκάμι­ σο με εξω τερ ικ ή επ ένδυσ η από ορειχάλκιν ες φ ο λίδ ες, πολύ ακριβό σ την επ εξερ γ α ­ σία και επ ιθ υ μ η τό λάφυρο. Την εποχή το υ Ραμσή Β' ή τα ν ακόμα προνόμιο το υ Φαραώ, τω ν ηνιόχω ν και τω ν αξιωματικών. Ο χ ιττιτικ ό ς σ τρ α τός το υ βασιλιά Μουβα τά λλις α π ο τελ είτο από 27.000 ά νδ ρ ες από είκοσ ι ε θ ν ό τ η τε ς . Μ ετα ξύ αυτώ ν ή τα ν μισ θοφ όροι από τη Ναχρίνα, το παλαιό κρά­ το ς το υ Μ ιτάννι, τη ν Αρζάβα και τη νότια α­ κτή τη ς Μ ικράς Ασίας, τη ν Πιτάσσα στη Μ έ­ ση Ανατολή, το Ν ταρντανόι στη δ υ τική Μι­ κρά Ασία, τη ν Καρκίσα σ την ακτή, τη Βιλούσα. βόρεια από τη ν Καρκίσα, τη ν Αραβάνα στη Μ αύρη θάλασσα, τη ν Κ ιτσουβάρνα σ τον Μ έσο Ταύρο, το Κ αρ κεμίς σ τον Ευ­ φράτη, το Ο υγκαρίτ στη συριακή μ εσ ογεια ­ κή ακτή κλπ. Α κόμα υπήρχαν 3.500 άρματα. Ό Μ ο υβ α τά λλις (α να φ έρ ει ο πάπυρος Σαλλιέ 3 στο Β ρ ετα νικό Μ ουσείο) δ εν είχε αφήσει έξω καμία χώρα που να μη τη ν περινάβει. Ολοι οι πρίγκιπές το υ ς ή τα ν σύμμαχοί το υ και κα θ ένα ς από α υ το ύ ς είχε μαζί ταυ το υ ς σ τρ α τιώ τες το υ και π ο λ εμ ισ τές με ;μ α ξ ε ς σε μεγάλο, α μ έτρ η το αριθμό. Σ κ έ­ παζαν π εδ ιά δ ες και βουνά και ή τα ν σαν α- : 5ες το π λήθος το υς. Δ εν άφ ησ ε (ο Μου6ατάλλις) καθόλου άργυρο και το ν πήρε όλο σ την κατοχή του. Τον έδω σ ε σε ό λες T.c χώ ρες για να τις ο δηγήσ ει μαζί το υ στον π όλεμο . Ο. Χ ιττίτε ς βασίζονταν ιδια ίτερα στα

Η μ ά χ η το υ Κοντές σ τ ο Ρ α μ σ ε ίο ν σ τ ις Θ ή β ε ς . Ο ι Χ ιτ τ ίτ ε ς έχ ο υ ν π έ σ ε ι σ τ ο ν Ο ρ ό ν τ η . Ε να ς σ τ ρ α τ ιώ τ η ς π ρ ο σ π α θ ε ί να τ ρ α β ή ξ ε ι τ ο ν σ ύ ν τρ ο φ ό τ ο υ σ τη ν ό χ θ η .

Α γ α λ μ α τ ο υ Ρ α μ σ ή Β ', 19η Δ υ ν α σ τ ε ία . Σ τ ο εν τυ π ω σ ια κ ό κ ε φ ά λ ι το υ Φαραώ " σ υ ν α ρ θ ρ ώ ν ο ν τα ι" δ ύ ο σ φ α ιρ ικ ο ί ό γ κ ο ι, ό π ο υ η λ ε ία ε π ιφ ά ν ε ια τ ο υ προσώ που έρ χ ετα ι σ ε α ν τ ίθ ε σ η μ ε το υ ς λ ε π τ ο μ ε ρ ε ια κ ά α π ε ικ ο ν ισ μ έ ν ο υ ς π λ ο κ ά μ ο υ ς τω ν μ α λ λ ιώ ν .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Σε έν α α π ό τ α π ο λ λ ά α ιγ υ π τ ια κ ά α ν ά γ λ υ φ α ο Ρ α μ σ ή ς α π ε ικ ο ν ίζ ε τ α ι να α ρ π ά ζ ε ι α π ό τα μ α λ λ ιά έ ν α ν Ν ο ύ β ιο , έ ν α ν Σ ύ ρ ο κ α ι έν α ν Λ ίβ υ ο α ιχ μ ά λ ω τ ο σ ε έ ν δ ε ιξ η κ υ ρ ια ρ χ ία ς . Α υ τ ή η κ α λ λ ιτ ε χ ν ικ ή π ρ ο π α γ ά ν δ α ε ίχ ε ω ς σ κ ο π ό να ε μ π ν έ ε ι τ ο ν φ ό β ο κ α ι τ η ν υ π ο τα γ ή σ τ ο π α ν ίσ χ υ ρ ο α ιγ υ π τ ια κ ό β α σ ίλ ε ιο .

**»* I

»

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ Η ανάκτηση τω ν αιγυπτιακώ ν εδαφ ώ ν στη Συρία κόστισε στον Φαραώ Ραμσή

* ·η * » η

mum* ill iff rfff i« ι

r n m im

Χ ε τ τ α ιο ς π ο λ ε μ ισ τ ή ς ά ρ μ α το ς . Φ έρ ει ολόσω μη π α ν ο π λ ία α π ό μ ε τ α λ λ ικ ά ε λ ά σ μ α τ α , ξ ύ λ ιν η α σ π ίδ α εν δ εδ υ μ έν η μ ε δ έρ μ α και α κ ό ν τ ιο (πίν. τ ο υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ γ ια τ η "ΣΙ").

άρματα μάχης ως κύριο επ ιθ ετικό όπλο που διασπούσε τις γρα μ μές το υ εχ θ ρ ο ύ ανοίγοντα ς δ ρόμο για το βαρύ π εζικό. Τα δικά το υ ς ή τα ν Β α ρ ύτε­ ρα από τα αιγυπτιακά, με τρ εις σ τρα τιώ τες το καθένα: έναν ηνίοχο, έναν ασπιδοφόρο και έναν λογχοφ όρο. 0 α το μ ικό ς οπλισμός τω ν Χ ιττιτώ ν ή τα ν π αρόμοιος με το ν α ιγυ­ π τιακό, υπήρχε δ ε κάποια προτίμηση στη μακριά λόγχη και σ το κο ν τό ξίφ ος. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β1 (13281238 π.Χ.) τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν μια δ εκ α ετία συνεχών προσπα­ θειών. Κατά το τ έ ­ τα ρ το έ το ς τη ς βα­ σιλείας το υ (1301 π.Χ.) π ραγματοπ οίη­ σε μια σαρωτική πο­ ρεία προς Βορρά και κατά μ ήκο ς τη ς α κτή ς το υ Λιβάνου. Π έρασε από τη ν Τύρο και τη Βύβλο, σε καθ εμ ία από τις οπ οίες άφ ησ ε μια βασιλική επιγραφή για να θ υ μ ο ύ ­ ντα ι το πέρασμά το υ. Μ ετά κατάφ ε ρ ε ένα αιφνιδιασ τικό πλήγμα στο βασ ίλειο το υ Α μούρρου, α­ ναγκά ζοντα ς το ν η γεμ ό να το υ να δ εχ θ ε ί τη ν αιγυπτιακή ε ­ πικυριαρχία. Ο τε λ ε υ τ α ί­ ος έσ τε ιλ ε εσ π ευσ μέ­ να ένα μήνυμα σ τον Χ ιττίτη βασιλιά Μουβατάλλις, π ληροφ ορώ ντας το ν ό τι ά θ ελά το υ είχ ε α λλά ξει συμμαχία. Α υτή η "Πρώτη Ε κσ τρ ατεία τη ς Νίκης" α π οδ είχ θη κε τόσ ο επ ιτυ χή ς ώ στε ο θ ρ ια μ ­ β ε υ τή ς βασιλιάς ξεκ ίν η σ ε μια δ εύ τερ η , το ν επ ό μενο χρόνο, για να ανα κτήσ ει το Καν τές , που στο μ ετα ξύ είχε απ οσκιρτήσει από τη ν Α ίγυπ το και είχε π ερ ιέ λ θ ε ι σ την κυριαρχία τω ν Χ ιττιτώ ν, και να α ν ο ίξει έτσ ι το ν δρόμο για τη βό ρεια Συρία. Τα σ τρα τεύ ματά το υ σ υ γκεντρ ώ θ η κα ν σ την

π ρω τεύουσ α το υ α να τολικού Δ έλτα , τη ν ΠιΡαμσή-Αναχουιτσύ, και αναχώρησαν από τη ν Α ίγυπ το α κο λου θώ ντα ς τη σ υνη θισ μέ­ νη π αράκτια οδό προς τη Γάζα. Ε κεί ο Ραμ­ σής χώρισε το ν σ τρα τό το υ σε δύο άνισα τμ ή μ α τα . Ενα έμπ ιστο σώμα επίλεκτω ν, οι α να φ ερ ό μ ενο ι ως Νε'αρίμ, σ τά λ θ η κε στην ακτή για να εξασ φ αλίσ ει τη ν αιγυπτιακή κα­ το χ ή τω ν λιμανιώ ν και τη ς α κτή ς τη ς Φοινί­ κης και να ε λ έ γ ξ ε ι το Α μούρρου. Στη σ υνέ­ χεια θ α σ τρ εφ ό τα ν προς το εσ ω τερικό τη ς χώρας για να σ υναντήσει το ν Ραμσή έξω α­ κριβώ ς από το Κ α ντές. Σ το μ ετα ξύ ο Φαραώ ο δήγησ ε τη ν κύρια δύναμή το υ από τη μ ε ­ σ όγεια οδό: από τη Χαναάν και το νότιο ά­ κρο τη ς οροσ ειράς το υ Α ντιλιβάνου διά μ έ ­ σου τη ς κοιλάδας Μ πεκάα προς τη ν Κουμιν τί (που μ ετο ν ο μ ά σ τη κ ε σε “πόλη το υ Ραμ­ σή σ την κοιλάδα τω ν Κέδρων") και από ε κ εί βόρεια, προς τη ν κορυφ ογρα μμή το υ Κα­ ν τές . απ έναντι από το Χέρμι/Αρνάμ, από ό-

σ την ό χ θ ες το υ Ο ρόντη. Οι σ τρα τιώ τες το υ, α ν τίθ ε τα με το υ ς Α ιγυπ τίους, είχαν π άρει σαφείς δια ταγές. Σ το σ τρα τόπ εδο το υ Ραμσή εμ φ α ν ί­ σ τηκαν τ ό τ ε δύο βεδο υίνοι τη ς φ υ λής Σασού, οι οποίοι αιχμαλω τίσ τηκαν και π αρου­ σιάστηκαν στον Φαραώ. Αφού το υ ς ανέκριναν δήλωσαν τη ν επ ιθυμία το υ ς να εγκα τα λ είψ ο υ ν μαζί με τις φ υ λ ές το υ ς τη χ ιττιτική συμμαχία και να προσχωρήσουν σ την α ιγυ­ π τιακή. Μ άλιστα έδωσαν τη ν π ληροφορία ό τι ο Βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν είχε μ ετα β εί κρυφ ά στο μακρινό Χαλέπι, περίπου 200 χλμ. προς Βορρά, φ ο β ο ύ μ εν ο ς τις δυνά­ μ εις το υ "πανίσχυρου και αγαπημένου τω ν θ εώ ν Φαραώ". Τα νέα όμω ς ή τα ν πολύ

που μπορούσε να δ ει το ίδιο το Κ α ντές. Ομως ό τα ν έφ τα σ ε εκεί, τις τε λ ε υ τ α ίε ς μ έρ ες το υ Μαϊου το υ 1300 π.Χ., τίπ οτα δ εν π ρόδιδε τη ν παρουσία το υ ε χ θ ρ ι­ κού σ τρα τού, που θα έπ ρεπ ε να βρί­ σ κεται κάπου κοντά. Οι Αιγύπ τιοι σ τρα­ τιώ τες άρχισαν να σ τρ α το π εδ εύ ο υ ν σ τήνο ντα ς τις ασπίδες το υ ς στο χώμα, τη μια δίπλα σ την άλλη. Σχημάτισαν έ ­ ναν μεγάλο τετρ ά γω νο π ερίβολο με μια μοναδική είσοδο, στη μέση το υ οποίου σ τή θ η κε η σκηνή το υ Φαραώ. Ενώ ο τε λ ε υ τα ίο ς σ υσ κεπ τόταν με το υ ς σ τρα­ τη γο ύ ς το υ ο Χ ιττίτη ς βασι­ λιάς Μ ο υβ α τά λλις (1306-1285 - Χ .ι. εγγ ο ν ό ς το υ ιδρυτή το υ Μ εγάλου Κ ρά τους τω ν Χ ιττιτώ ν Σουππιλουλιούμα 11380-1346 π.Χ.), έ θ ε τ ε σε ενέρ γ εια το σχέ­ διό το υ. Ο σ τρα τός το υ βρισ κόταν στρατο"ε δ ε υ μ έ ν ο ς , α θ έα το ς, βό ρεια το υ Κ αντές,

Α ιγ ύ π τ ιο ς πεζός σ τ ρ α τ ιώ τ η ς . Φ έ ρ ε ι α σ π ίδ α κ α ι το "k h o p e s h ", έ ν α ό π λο ε υ ρ έ ω ς δ ια δ ε δ ο μ έ ν ο σ τ ο ν α ιγ υ π τ ια κ ό σ τ ρ α τ ό κ α τ ά τη δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Ν έ ο υ Β α σ ιλ ε ίο υ (πίν. τ ο υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ γ ια τ η "Σ Ι").

καλά για να είναι αληθινά. Ο πανούρ­ γος Χ ιττίτη ς βασιλιάς είχε σ τείλ ει α υ το ύ ς το υ ς βεδουίνους σ τον Ραμσή για να το ν παρα­ π λανήσουν εμ π νέο ν τά ς το υ έτσ ι ένα απατηλό αίσθημα ασ φάλειας. Αν ο Φαραώ π ίσ τευε τις "π ληροφ ο­ ρίες" θα έ π ε φ τε σε θανάσιμη παγί­ δα και θ α είχε να αντιμετω π ίσ ει τη ν αιφνιδιασ τική επίθεσ η το υ α­ ντιπάλου το υ. Το σ τρα τήγη μα π έ­ τυ χε. Ο Ραμσής διέσχισε γρήγορα το ν νότιο Ο ρόντη με τη ν προσω­ πική το υ φρουρά, α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε­ νος από το πρώτο αιγυπ τιακό σώ­ μα το υ θ εο ύ Αμμωνα, για να αρχί­ σει τη ν εγκατάσ τασ η το υ σ τρ α το ­ π έδου το υ β ο ρ ειο δ υ τικά το υ Κα­ ν τές . Ασαφώς π λη ρο φ ο ρη μένος από το υ ς κατασκόπ ους το υ και τυ φ λ ω μ ένο ς από τη ν υπερη\ φ ά νειά το υ, η οποία επ η ρ έα ­ ζε τη ν κρίση το υ, δ ιέπ ρ α ξε και ε κ ε ί ένα σ οβαρότατο σ φάλμα σ τρα τηγικής. Στηριζο μ ένο ς μόνο στα λόγια τω ν δύο αποστατώ ν και παρά τις α ντιρρ ήσ εις ορισμένω ν σ τρα­ τηγώ ν του, χώρισε τις δυνά­ μ εις το υ και αποφάσισε να π ροελάσ ει επ ικεφ α λή ς μόνο το υ πρώ του σ ώ ματος το υ Αμμωνα, α π ομακρυνόμενος κατά 10 χλμ. το υλά χισ τον από

11

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

τα υπόλοιπα σώματά το υ σε άγνω στο έδ α ­ φος. Α κο λ ο υ θ ο ύ μ εν ο ς από μ ερ ικο ύ ς αξιω ­ μ α τικο ύς και τη ν προσωπική το υ φρουρά τ έ θ η κ ε επ ικεφ α λή ς τη ς εμπ ρο σ θ οφ υλα ­ κής, α ντί να σ τείλ ει α ν ιχ ν ε υ τέ ς και να κρα­ τή σ ει τη ν επαφή μ ε τις κύ ρ ιες δ υνά μεις του. Ψ ύχραιμος ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν πα­ ρ α τηρ ούσ ε τη ν προέλαση τω ν Αιγυπτίων που βάδιζαν με το κεφ ά λι κάτω προς τη ν παγίδα που το υ ς είχ ε στήσει. Τότε έδω σε τη διαταγή σ τον σ τρα τό το υ να μ ετα κ ιν η θ εί από τα β ο ρ ειο δ υ τικά το υ Κ α ντές και να δια­ σχίσει το ν Ο ρόντη. 0 Ραμσής σε αναζήτηση το υ εχθ ρ ο ύ βάδιζε προς το ν Βορρά και π ε­ ρ ιερχόταν τη ν πόλη από τα δυτικά. Το σώμα Ρα α κο λου θο ύσ ε αργά, ενώ το Π ταχ και το Σ εθ βρίσ κονταν ακόμα στη νότια ό χθ η το υ Ο ρόντη. 0 σ τρ α τός το υ Μ ο υβ α τά λλις τα υ ­ τό χρ ο να π ραγματοπ οιούσ ε μια κυκλω τική κίνηση στα ανατολικά το υ Κ α ντές, α θ έα τη από το ν εχ θ ρ ό και κα λυ μμ ένη πίσω από τις επ ά λξεις τη ς π όλης και το υ ς λόφ ου ς, και κ α τευ θ υ ν ό τα ν προς τα νότια. Ο ελιγ μ ό ς αυ­ τό ς δ ιή ρκεσ ε ένα ο λό κληρ ο πρωινό και μ έ ­ ρος το υ α π ογεύμα τος. Φ θάνοντα ς β ο ρ ειο δ υ τικ ά το υ Κ αντές, σ το εγ κ α τα λ ελ ειμ μ έν ο χ ιττιτικ ό σ τρ α τόπ ε­ δο, ο Ραμσής δ ιέ τα ξε να σ τήσ ουν τις σκη­ ν ές για να αναπαυθούν οι σ τρ α τιώ τες το υ από τη ν πορεία. Ως πρώτο σκοπό το υ είχε θ έσ ει να π ολιορκήσ ει τη ν πόλη. Ετσι είχαν τα πράγματα τη ν 9η μέρ α το υ 3ου Σεμού, δηλαδή στις 24 Απριλίου 1300 π.Χ. Σ το μ ετα ξύ , καθώ ς το σώμα το υ Ρα πλη­ σίαζε μέσα από τη ν π εδιάδα προς τη ν το π ο ­ θ εσ ία το υ σ τρα τοπ έδου, οι α ν ιχ ν ευ τές του σώ ματος το υ Αμμωνα αιφνιδίασαν δύο Χ ιτ­ τ ίτ ε ς κατασκόπους, το υ ς μόνους εχ θ ρ ο ύ ς που είχαν σ υναντήσ ει μέχρι τό τε , το υ ς συνέλαβαν και το υ ς έφ ερ α ν σ τον Φαραώ για να το υ ς ανακρίνει. Μ ετά από ά φ θ ο νο υ ς ραβδισμούς οι κατάσκοποι ομολόγησ αν τη ν α­ λήθ εια : "Α νήκουμε σ τον πρίγκιπα το υ Χαττί. Μ ας έ σ τειλ ε για να ανακαλύψ ουμε που βρίσ κετα ι ο σ τρ α τός τη ς μ εγ α λ ειό τη τά ς σας". "Πού βρίσ κετα ι λοιπόν ο πρίγκιπας το υ Χαττί;", το υ ς ρώ τησ ε ο Ραμσής. "Κοίτα, ο δυσ τυχισ μένος α φ έν τη ς το υ Χ α ττί ενώ ­ θ η κ ε με π ολλές ξέ ν ε ς χώ ρες που είναι τώ ­ ρα σύμμαχοί το υ: τη χώρα το υ Ν ταρντανόι, τη χώρα τη ς Ναχρίνα, το υ Κ εσ κές, το υ ς κα­ το ίκο υ ς το υ Μάζα και το υ Πιτάσσα, τη χώρα το υ Καρκίσσα και το υ Λούκα, τη χώρα το υ Κ αρκεμίς, τη χώρα τη ς Αρζάβα, τη χώρα το υ Ο υγκαρίτ, το υ Α ρβεν, τη χώρα το υ Ινεσα, το υ Μ ουσχάνετ, το υ Κ α ντές, το υ Χαλέμπ και ολόκληρη τη χώρα το υ Κ εντί. Εχουν πεζικό, π ολεμικά άρματα και π ολεμ ικό ε ξ ο ­ πλισμό και ο α ρ ιθ μό ς το υ ς είναι μ εγ α λ ύ τε­ ρος από τη ν άμμο τη ς ό χθ η ς το υ π οταμού. Κοίτα, σ τέκ ο ν τα ι οπλισμένοι και ετο ιμ ο π ό ­ λ εμ ο ι πίσω από το παλιό Καντές". Ο Ραμσής άρχισε τ ό τ ε να σ υνειδ ητοπ οι­ εί τη ν παγίδα σ την οποία είχ ε πέσει. Η μόνη το υ ελπ ίδα ή τα ν πια η άφ ιξη το υ σώματος το υ Ρα. Ε σ τειλε αμέσω ς το ν α κό λου θό το υ μαζί με υπασπιστές με τη ν εντο λ ή να επι­ σπεύσουν τη ν ά φ ιξη το υ σώματος το υ Π ταχ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Α ν ά γ λ υ φ ο σ χ ε τ ικ ό μ ε τη μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς σ τ ο Λ ο ύ ξ ο ρ . Α π ε ικ ο ν ίζ ο ν τ α ι ο Φ α ρ α ώ μ ε τ ο υ ς α ξ ιω μ α τ ικ ο ύ ς κ α ι τ ο π ρ ο σ ω π ικό τ ο υ ά ρ μ α μ π ρ ο σ τά τ ο υ , α π ό κ ά τ ω η σ ω μ α τ ο φ υ λ α κ ή τ ο υ κα ι ο ρ α β δ ισ μ ό ς τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν κ α τα σ κ ό π ω ν κ α ι σ τ ο κ έ ν τ ρ ο η ε π ίθ ε σ η τ ω ν χ ιτ τ ιτ ικ ώ ν α ρ μ ά τ ω ν σ το α ιγ υ π τ ια κ ό σ τ ρ α τ ό π ε δ ο .

Α ν ά γ λ υ φ ο σ χ ε τ ικ ό μ ε τ η μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς σ τ ο Λ ο ύ ξ ο ρ . Ο Ρ α μ σ ή ς πάνω σ τ ο ά ρ μ α α ν τ ε π ιτ ίθ ε τ α ι μ ό ν ο ς τ ο υ , σ υ ν τ ρ ίβ ο ν τ α ς τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς τ ο υ . Π ίσ ω τ ο υ α κ ρ ιβ ώ ς β ρ ίσ κ ε τ α ι το ε π ίλ ε κ τ ο σ ώ μ α τω ν Ν ε 'α ρ ίμ . Α ρ ισ τ ε ρ ά η π ό λ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς δ έ χ ε τ α ι τ ο υ ς η τ τ η μ έ ν ο υ ς φ υ γ ά δ ε ς μ έ σ α σ τ α τ ε ίχ η τ η ς . Κ ά τω α ρ ισ τ ε ρ ά α π ε ικ ο ν ίζ ε τ α ι το χ ιτ τ ι τ ι κ ό β α ρ ύ π ε ζ ικ ό , τ ο ο π ο ίο π α ρ έ μ ε ιν ε α μ έ το χ ο σ τ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η .

και το υ Σ εθ, ενώ συγχρόνω ς απ ομάκρυνε από το ν τόπ ο τη ς επ ικ είμ εν η ς σ ύγκρουσ ης τα μ έλη τη ς βασ ιλικής ο ικ ο γ έν εια ς που το ν είχαν σ υνοδεύσ ει μ έχ ρ ι εκεί. Ενώ σ υνέβαιναν αυτά τα άρματα τω ν Χ ιττιτώ ν π ροέλαυναν δ υτικά το υ Ο ρόντη, το ν διέσχιζαν νότια το υ Κ α ν τές και επ ιτίθ εντο στο ανύποπτο και α π ροετοίμα σ το σώμα το υ Ρα. Τα βαριά οπλισμένα χ ιττιτικ ά άρμα­ τα π λευροκόπ ησ αν με ορμή το εχ θ ρ ικ ό σώ­ μα, το έσπασαν και το εκμηδένισ αν. Μ όνο λίγα αποσπάσματα κατόρθω σ αν να απαγκι­ σ τρω θούν μαζί με το υ ς δύο γ ιο υ ς το υ Ραμ­ σή. Οι Χ ιττίτε ς κατόπιν άρχισαν τη ν κα τα ­ δίω ξη τω ν υπ ολειμμάτω ν το υ σώματος προς Ν ότο και σ τρά φ ηκαν και προς Βορρά για να επ ιτεθ ο ύ ν κατά τω ν ανδρώ ν το υ σώ­ μ ατος το υ Αμμωνα στο σ τρα τόπ εδ ό του. Π α νικόβλη τοι οι Α ιγύπ τιοι άρχισαν να δια­ σκορπίζονται. Α υτό ή τα ν το κρίσιμο σ ημείο τη ς μάχης το υ Κ α ντές. Είναι ευ ν ό η το ό τι υπό α υ τές τις σ υ ν θ ή κες είναι δύσ κολο να π ισ τέψ ουμε ο ρ ισ μένες α ιγυπ τια κές π ηγές που μιλούν για αιγυπτιακή νίκη. Ο υ π έρ τε­ ρος χ ιττιτικ ό ς σ τρ α τός ε κ μ η δ εν ίζο ν τα ς το σώμα Ρα είχε ήδη θ έσ ει ε κ τό ς μάχης το ένα τ έ τα ρ το το υ αιγυπ τιακού σ τρα τού, αποκόΒοντας σ υγχρόνω ς τα σώματα το υ Αμμωνα

και το ν Ραμσή από τις κύ ρ ιες δ υνά μεις του. Το σώμα Π ταχ ανύποπτο σ υνέχιζε τη ν πο­ ρεία το υ και το Σ εθ ή τα ν σε αναμονή νότια το υ Ο ρόντη. Σαν κερα υνός ο Μ ουβατά λλις επ ω φ ελή θ η κε από τη ν κατάσταση. Ε ξαπ έ­ λυσ ε τα ά ρματά το υ στα ίχνη τω ν φυγάδω ν και στη σ υνέχεια ε κ τέ λ ε σ ε ένα ν ελιγμ ό υ­ π ερ φ α λα γγίζο ντα ς και κυκλώ νοντα ς το ν Ραμσή. Πώς υπό α υ τές τις σ υ ν θ ή κες η μά­ χη, μια από τις σ η μ α ν τικ ό τερ ες τη ς αρχαιό­ τη τα ς , θ α μπορούσε να έχ ει δ ια φ ο ρ ετικ ό α­ π οτέλεσ μα από τη σ υντριβή τω ν Αιγυπτίων; Τα αιγυπ τιακά χρονικά απ οδίδουν τη ν ανα­ σ τροφή που επ α κολούθησ ε στο θά ρρ ος και στη γ εν ν α ιό τη τα το υ ίδιου το υ Φαραώ. Ομως ακόμα και αν μπορούσε να κάνει θ α ύ ­ ματα, μόνο δύο τυ χ α ίες σ υγκυρίες το ν έσω­ σαν από ε κ είν η τη ν απελπιστική κατάσ τα­ ση. Η χ ιττιτικ ή σ τρα τιά δ εν ή τα ν ο μ ο ιο γ ε­ ν ή ς και η π ειθαρχία ή τα ν μάλλον χαλαρή στις τά ξ ε ις τη ς. Η προσδοκία τη ς νίκης, η μ έθ η τη ς μάχης και το δ έλ εα ρ τη ς λ εη λ α ­ σίας έκαναν το υ ς σ τρα τιώ τες να επ ιβραδύ­ νουν κατά τη ν καταδίω ξη μόλις διέκρ ινα ν το σ τρα τόπ εδο το υ Ραμσή, τις σ κηνές, τα α μάξια με τις π ρ ο μ ή θ ειες, τα όπλα και τις α π οσ κευές τω ν φυγάδων. Ο ίδιος ο Ραμσής π α ρέμεινε ψ ύχραι­

μ ος

σ υγκέντρω σ ε τη ν προσωπική το υ

: ; ο υ ρ ά και ε π ιτέ θ η κ ε στο α δύνατο σημείο

τη ς εχ θ ρ ικ ή ς π αράτα ξης, κο ντά σ την όχθη το υ Ο ρόντη, ρ ίχνοντα ς μέσα σ τον π οταμό τ ο λ λ ά εχθ ρ ικά άρματα. Στη σ υνέχεια πραγ­ ματοποίησε έ ξι απ εγνω σ μένες επ ιθ έσ εις ε. αντίον το υ εχθ ρ ο ύ , που είχε π λέον εισβάλει στο αιγυπ τιακό σ τρα τόπ εδο. Ομως ότα ν ένας Χ ιττίτη ς έ π ε φ τε ένας ά λλος έπαιρνε στη θέσ η το υ. Ο Ραμσής απ ελπισ μένος α­ π ευ θ ύ νθ η κ ε σ τον θεό -π ρο σ τά τη του, το ν Αμμωνα: "Τι είναι α υ τό π ατέρα μου Αμμωνα, ξέχα σ ε ο π ατέρας μου το ν γιο το υ ; Εκανα π οτέ τίπ οτα χωρίς εσένα; Ο ταν π ροχω ρού­ σα ή ό τα ν σ ταματούσα, δ εν ή τα ν πάντα από δική σου διαταγή; Π ο τέ δ εν π αρέβηκα τις δ ια τα γές σου...Τι είναι α υ τοί οι Α σ ιά τες για σένα Αμμωνα, α υ τοί οι άθλιοι, που δ εν γνω ­ ρίζουν τίπ οτα για το ν θ εό ; Δ εν σου έκτισ α ανα ρίθμητα μ νη μ εία και δ εν γέμισα με αιχ­ μαλώ τους το υ ς ναούς σου; Δ εν σου έκανα λαμπ ρές γ ιο ρ τές , δ εν σου θυσίασα 30.000 βόδια μέχρι τώ ρα με αρω ματικά φ υ τά και τα π ο λυ τιμ ό τερ α θυμιάματα; Δ εν σου έ φ ε ­ ρα οβελίσ κο υς από τη ν Ε λεφ ά ντινη και δ εν έστησα προς τιμ ή ν σου αιώ νιες π έτρ ες ; Κά­ νω έκκλησ η σε σένα π ατέρα μου Αμμωνα. Π εριβάλλομαι από ξέν ο υ ς που δ εν γνω ρί­ ζω. Ολα τα κράτη ενώ θηκα ν ενα ν τίο ν μου και είμαι εν τελ ώ ς μόνος. Οι σ τρ α τιώ τες μου με εγ κ α τέλ ειψ α ν και κανένα ς από το υ ς η νιόχους μου δ εν νοιάζεται για μένα. Κάνω έκκληση και παρατηρώ πως ο Αμμω νας α ξί­ ζει για μένα π ερισ σ ότερο και από ένα εκα ­ το μ μ ύ ρ ιο σ τρ α τιώ τες και ε κ α το ν τά δ ε ς χι­ λιά δες α ρ μα το μά χο υς και δ εκ ά δ ες χιλιά­ δ ες α δ ελ φ ο ύ ς και παιδιά, ακόμα και αν συμ­ φωνούσαν όλοι μ ετα ξύ το υ ς " (η επίκληση α υτή καλύπ τει ένα ν ολόκληρο τοίχο το υ Ραμσείου σ τις Θ ήβες). Σε αυτή τη ν κρίσιμη σ τιγμή τη ς μάχης έφ θ α σ ε αναπάντεχα και προς μεγάλη χαρά το υ Φαραώ το σώμα τω ν επ ιλέκτω ν Ν ε'αρίμ με το υ ς π επ ειρα μ ένο υς το υ δ ιο ικη τές , οι ο ­ ποίοι αμέσω ς οργάνωσαν τη ν αντεπ ίθεσ η διασπώντας το ν ασ φ υκτικό κλοιό γύρω από το ν Φαραώ. Χάρη σε αυ τό το σώμα ο Ραμ-

Λ ε π τ ο μ έ ρ ε ια α π ό τ η μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς . Ε να ς Χ ιτ τ ίτ η ς η ν ίο χ ο ς π ρ ο σ π α θ ε ί να σ υ γ κ ρ ο τ ή σ ε ι τ α α φ η ν ια σ μ έ ν α ά λ ο γ ά τ ο υ (α ν ά γ λ υ φ ο από τ ο ν ν α ό τ ο υ Λ ο ύ ξ ο ρ ).

σής κατόρθω σ ε να ισορροπήσει τη ν κα τά ­ σταση. Σε α υ το ύ ς ό φ ειλ ε τη ζωή το υ και χά­ ρη σε α υ το ύ ς έγιν ε ο Ραμσής ο Μ έγας. Ο α υ λικός π οιητής α φ η γ ή θ η κ ε α υ τή τη σ τιγ­ μή με κά θ ε λ επ το μ έρ εια και υπερβολή, σε σ ημείο που κάποιος να α ναρω τιέται αν ο Φαραώ νίκησ ε μ όνος το υ ς αντιπ άλους του: "Ο Αμμω νας α κο ύ ει αυτά που λέω και ό τα ν το ν καλώ έρ χ ετα ι. Μ ου δίνει το χέρι, αλαλάζω από χαρά, μου φω νάζει πίσω μου “ε ­ μπρός, εμπ ρός! Είμαι μαζί σου!" και είμαι κα λ ύ τερ ο ς από ε κ α τό χιλιά δ ες ά νδρ ες. Εγώ ο κύριος τη ς νίκη ς που αγαπάει τη δύναμη". Μ ε τη ν επέμβαση τω ν επ ιλέκτω ν η κα­ τάσταση ά λλα ξε. Ο Ραμσής, το υ οποίου η ή ττα ή τα ν ζή τημ α λεπ τώ ν, επ έσ τρ εψ ε στην επ ίθεσ η και πήρε θ ά ρρ ος. Μια βροχή από β έλ η α π οδ εκά τιζε τα χ ιττιτικ ά άρματα, τω ν οποίων η ορμή άρχισε να ανα κόπ τετα ι

μπροστά σ την α ντεπ ίθεσ η τω ν επιλέκτων. Ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν δ εν είχε επέμβει ακόμα προσωπικά. Σ τε κ ό τα ν πάνω στο άρμα το υ σ την άλλη ό χθ η το υ Ο ρόντη, στη μέση τη ς σ ω ματοφ υλακής το υ, και παρακο­ λου θο ύσ ε από μακριά τη ν ε ξέ λ ιξη τη ς μά­ χης. "Δ εν β γ ή κε να π ολεμ ήσ ει για τί φοβή-

Η ε κ σ τ ρ α τ ε ία τ ο υ έ τ ο υ ς 4 (1 3 0 0 π .Χ .) μ α ρ τ υ ρ ε ίτ α ι σ ε έ ν α χ ρ ο ν ο λ ο γ η μ έ ν ο μ ν η μ ε ίο π ου β ρ έ θ η κ ε σ τ η Β ύ β λ ο κ α ι σ ε ε π ιγ ρ α φ ή σ ε β ρ ά χ ο π ου β ρ ίσ κ ε τ α ι α κ ό μ α σ το α κ ρ ω τή ρ ιο το υ Ν α ρ Ε λ -Κ α λ μ π (Π ο τ ά μ ι τ ο υ Σ κ ύ λ ο υ ). Το έ τ ο ς 5 δ ιε ξ ι)χ θ η η μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς . Ο Φ α ρ αώ π ρ ο χ ώ ρ η σ ε π ρ ο ς τ ο Κ α ν τ έ ς α π ό το ν μ ε σ ό γ ε ιο δ ρ ό μ ο κ α ι έ σ τ ε ιλ ε μ ια ε π ίλ ε κ τ η ε π ικ ο υ ρ ικ ή δ ύ ν α μ η κ α τ ά μ ή κ ο ς τ η ς α κ τ ή ς γ ια να τ ο ν ε ξ α σ φ α λ ίσ ε ι α π ό τα δ υ τ ικ ά κ α ι μ ε τ ά να τ ο ν σ υ ν α ν τ ή σ ε ι σ τ ο Κ α ν τ έ ς . Η ά φ ιξ η τ η ς τ ε λ ε υ τ α ία ς τ ο ν έ σ ω σ ε α π ό τ η ν π α γ ίδ α π ου το υ ε ίχ ε σ τ ή σ ε ι ε κ ε ί ο Χ ιτ τ ίτ η ς β α σ ιλ ιά ς Μ ο υ β α τ ά λ λ ις . Το έ τ ο ς β έ γ ι ν ε η σ φ ο δ ρ ή ε π ίθ ε σ η ε ν α ν τ ίο ν τω ν π ό λ εω ν π ο υ είχ α ν α π ο σ κ ιρ τή σ ε ι, η α ν ά κ τ η σ η τ η ς ε π α ρ χ ία ς Ο ύ π ε κ α ι μ ια ε π ίθ ε σ η σ τ η Ν τα π ο ύ ρ , μ έ σ α σ τ η Σ υ ρ ία . Το έ τ ο ς 10 ε ίν α ι η χ ρ ο ν ο λ ο γ ία μ ια ς τ ρ ίτ η ς ε π ιγ ρ α φ ή ς τ ο υ Ρ α μ σ ή Β 'σ τ ο Ν α ρ Ε λ -Κ α λ μ π κ α ι π ιθ α ν ώ ς α υ τ ή τ η ς ν έ α ς τ ο υ ε π ίθ ε σ η ς σ τ η Ν τ α π ο ύ ρ τ η ς Σ υ ρ ία ς . ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ο Ρ α μ σ ή ς κ α ι το σώμα το υ Α μμω να σ τ ρ α τ ο π ε δ ε ύ ο υ ν β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ά τ ο υ Κ α ν τ έ ς . Ε κ ε ί μ α θ α ίν ε ι γ ια τ η ν π α ρ ο υ σ ία τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν και σ τέ λ ν ε ι το ν α κ ό λ ο υ θ ό το υ και α ν ιχ ν ε υ τ έ ς να ε ιδ ο π ο ιή σ ο υ ν τ α σ ώ μ α τα Σ ε θ κ α ι Π τα χ . Τα μ έ λ η τ η ς ο ικ ο γ ε ν ε ία ς το υ φ υ γ α δ ε ύ ο ν τ α ι α π ό τ η ν ε π ικ ίν δ υ ν η π ε ρ ιο χ ή . Το σ ώ μ α Ρ α π ρ ο ε λ α ύ ν ε ι σ τη ν π ε δ ιά δ α το υ Κ α ν τ έ ς π ρ ο ς τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ο υ Ρ α μ σ ή .Τ α ά ρ μ α τ α τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν δ ια σ χ ίζ ο υ ν τ ο ν Ο ρ ό ν τ η , ε π ιτ ίθ ε ν τ α ι σ τ ο α ιγ υ π τ ια κ ό σ ώ μ α τ ο υ Ρ α κ α ι σ τ η σ υ ν έ χ ε ια σ π ε ύ δ ο υ ν π ρ ο ς Β ο ρ ρ ά γ ια να σ υ ν τ ρ ίψ ο υ ν τ ο σ ώ μ α τ ο υ Α μ μ ω ν α .

Ä ΦΑΣΗ

Στρατόπεδο Αιγυπτίων If ^

PΣωμα Αμμωνα

Σωμα Σεθ

Αρχικό στρατόπεδο

t

Χ ε τ τ α ίο ς β α σ ιλ ικ ό ς φ ρ ο υ ρ ό ς (πίν. τ ο υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ για τ η "Σ Ι").

θ η κ ε τη μ εγ ά λ ε ιότη τά το υ", α να φ έ­ ρ ει η επιγραφή στο Ραμσείο και σ το Αμπού Σιμπέλ. Ο Μουβατά λ λ ις ό τα ν είδ ε τη σύγχυση στα χ ιττιτικ ό άρματα έ ­ δωσε διατα γή σε 1.000 σουν το ν π οτα μό και να επ ιτεθ ο ύ ν σ του ς Α ιγύπ τι­ ους. Ομως η ο ρ μ ητική επί­ θεσ η το υ Ραμσή και η άφιξη τη ς εμπ ρο σ θ οφ υλα κής το υ σώμα­ το ς Π ταχ τα συνέτριψαν. Τα άρματα τω ν Χ ιττιτώ ν μ ετά από λίγο αναγκάσ τηκαν να υποχωρήσουν. Ο Ραμσής (σύμφωνα με το ποίημα) και οι επ ίλ εκτο ι καταδίω ξαν το ν αντίπαλο, που τρ ά π η κε σε ά τα κτη φυγή

προς τα ανατολικά το υ Ο ρ όντη. Τα άρματα κα τα διω κόμενα ή υποχω ρούντα συγκρούσ τηκαν μ ετα ξύ το υ ς κατά τη διάβαση το υ π οταμού: "Ο ιπποκόμος το υ Μ ουβατάλλις, ο σ τρ α τηγό ς το υ π εζικού και τω ν αρμάτω ν του, ο αρ χιευνούχος και ο Χλεπσαρού, ο ε ­ πίσημος ισ τοριογράφ ος το υ, πνίγηκαν. Οι η ­ νίοχοί το υ, ο Τ αρκουμενές και ο Π εγιές, ο Τεντέρ, αρχηγός τη ς σ ω ματοφ υλα κής του, ο Κ εμ υ ές, δ ιο ικη τή ς τω ν επιλέκτω ν, ο Ατζέμ ακόμα , αρχηγός να διασχί­ τω ν βοηθητικώ ν, και άλλοι σπουδαίοι έπεσαν τρ υπ ημ ένο ι από τα βέλη. Πολλά τά γ μ α τα έπεσαν σ τον Ο ρόντη για να σω θούν κολυμπώ ντας, αλλά απ οδεκατίσ τηκαν. Ο Μιζραίμ, α δ ελφ ό ς το υ Μ ουβατάλλις, διασ ώ θηκε σ την άλλη όχθη, ο πρίγκιπας ό­ μως τη ς Νίσσας π νίγηκε. Τη γενική πανω λε­ θ ρία τω ν συμμάχων π ρόλαβε μια ο ρμητική έ ξο δ ο ς τη ς φ ρουράς το υ Κ α ντές, χάρη σ την οποία τρ α υ μ α τίες και φ υ γά δ ες διασώ­ θ η κα ν μέσα στα τείχ η της".

Ο Ρ α μ σ ή ς α ν τ ε π ιτ ίθ ε τ α ι σ τ η δ ύ ν α μ η τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν , εν ώ α υ τ ο ί ε π ιτ ίθ ε ν τ α ι κ α ι λ ε η λ α τ ο ύ ν τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ό τ ο υ . Φ θ ά ν ε ι το σ ώ μ α τω ν ε π ιλ έ κ τω ν Ν ε 'α ρ ίμ κ α ι ε π ιτ ίθ ε τ α ι κ α ι α υ τό α π ό τ α δ υ τ ικ ά , δ ια σ π ώ ν τα ς τ ο υ ς Χ ιτ τ ίτ ε ς .Ο Ρ α μ σ ή ς κ α ι τ ο σ ώ μ α τω ν ε π ιλ έ κ τω ν α π ω θ ο ύ ν τ ο υ ς Χ ιτ τ ί τ ε ς π ίσω σ το ν Ο ρ ό ν τη , εν ώ κ α τ α φ θ ά ν ο υ ν τ α σ ώ μ α τα το υ Σ ε θ κ α ι τ ο υ Π τα χ .

και το η θ ικό το υ ς είχε κλονισ τεί. Ο αιγυ­ π τιακός σ τρα τός δ εν είχε διάθεσ η για και­ νο ύ ρ γ ιες μάχες και έτσ ι μόνο μπορεί να ε ­ ξη γ η θ ε ί η επ ιθυμία το υ Ραμσή να υποχωρή­ σει. Ο Μ ο υβ α τά λλις π α ρ έμεινε οχυρω μένος πίσω από τα τείχ η το υ Κ α ν τές σε μια σ τρα­ τη γικ ά ευνοϊκή θέσ η - μπροστά το υ κυ λού ­ σε ο Ο ρ όντης, το υ οποίου το πέρασμα, γ ε ­ μάτο κινδύνους, έπ ρεπ ε να π ρ ο η γη θ εί κά­ θ ε επ ίθεσ ης, θ εω ρ ε ίτα ι πιθανό πως ο Ραμ­ σής σ χεδίαζε να π ο ρ ευ θ εί κατά μήκο ς τη ς α κτής, να σ τρα φ εί ανα τολικά και να ε π ιτε ­ θ ε ί σ τον εχθ ρ ό από το ν Βορρά. Ομως ο σ τρ α τός το υ ή τα ν εξα ν τλ η μ έν ο ς . Ο η γ έ τη ς τω ν Χ ιττιτώ ν είχε π ετύ χ ει το ν σ τρα τηγικό σκοπό το υ. Είχε σ ταματήσ ει τη ν προέλαση τω ν Αιγυπ τίω ν και δ εν είχε χάσει ο ύ τε ένα μ έτρ ο γης. Είναι α ξιο σ η μ εί­ ω το το ό τι και οι δύο π λευ ρ ές γιόρτασ αν τη μάχη το υ Κ α ντές ως νίκη.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο ταν ο κίνδυ νος είχε περάσει κα τέφ θ α σαν κατάκοπα το τρ ίτο και τ ο τέ τα ρ το αιγυΓττιακό σώμα. Την επ ό μ ενη μέρα ο Ραμσής σχεδίαζε να εξαπ ολύσ ει τη δική το υ αιφ νι­ διαστική α ντεπ ίθεσ η ενα ν τίο ν το υ χ ιττιτικού σ τρ α τεύ μ α το ς. Ομως το Θαρύ και ξεκούραστο π εζικό το υ εχθ ρ ο ύ , το οποίο δ εν είχε σ υμμετάσ χει στη μάχη τη ς π ρ ο ηγού με­ νης μέρας, δ εν έδω σ ε σ τον Φαραώ περιθώ οια για νέα σ ύγκρουση και π α ρ έμ εινε ακλό­ νητο στις θ έσ εις του. Τότε εκ είν ο ς αποφάσισε να α να σ υντά ξει τις δ υνά μεις το υ και ,α αρχίσει τη ν π ορεία τη ς επ ισ τροφ ής. Ε«χίνη τη σ τιγμή έφ θ α σ ε σ το αιγυπτιακό ττρ α τό π εδ ο μια αντιπροσωπεία το υ Μουβατά λλις με π ροτάσ εις περί ανανέω σης τη ς Γ,ινθ ή κη ς ειρ ή νη ς, προφανώ ς με το υ ς ό:ο υ ς που ίσχυαν πριν από το ν π όλεμο. Το -α ο ύ ρ ρ ο υ και το Κ α ντές θ α π αρέμενα ν Γτου ς Χ ιττίτε ς , ενώ η Α ίγυπ τος θ α διατη;ο ύ σ ε τη ν παράλια χώρα μέχρι τη Σίμυρα.

Ο Φαραώ σ υγκάλεσ ε αμέσω ς σ υμβούλιο τω ν σ τρατηγώ ν το υ και ζή τησ ε τη γνώ μη το υ ς. Ενας από α υ το ύ ς είπ ε σ τον κύριό το υ: “Η π ρα ότητα είναι η μ εγ α λ ύ τερ η από τις α ρ ε τέ ς ενό ς μονάρχη. Κανένας δ εν θα κα τηγορ ήσ ει κάποιον που επ ιθ υ μ εί τη ν ε ι­ ρήνη". Μ ολονότι οι όροι α υ το ί δ εν ή τα ν τη ς α ρ εσ κεία ς το υ ο Φαραώ αποφάσισε να υπο­ χω ρήσει και να επ ισ τρ έφ ει σ την Αίγυπτο. Η μάχη το υ Κ α ντές τελείω σ ε και για τις δύο π λευ ρ ές χωρίς ικανοποιητικό α π ο τέλ ε­ σμα. Ο Μ ο υβ α τά λλις είχ ε υποστεί βαριές α­ π ώ λειες στα ά ρματά το υ, αλλά το πεζικό το υ π α ρ έμεινε αλώ βητο. Ο σ τρα τός του Ραμσή, από τη ν άλλη πλευρά, είχε υποστεί μ εγ α λ ύ τερ ες απ ώ λειες - και στα άρματα και στο πεζικό. Το σώμα Ρα ουσιαστικά είχε εκμ η δ εν ισ τεί, ενώ το Σ ε θ είχ ε π αραμείνει ακέραιο. Α ντικειμ ενικά αυτή η εκσ τρ α τεία το υ Ραμσή κατά τω ν Χ ιττιτώ ν ή τα ν απ οτυ­ χ η μ έν η . Οι Α ιγύπ τιοι υπέστησαν απ ώ λειες

Μ ε α υ τό το ν τρόπ ο ο Μ ο υβ α τά λλις α νέ­ κτησ ε το Κ α ντές και το Α μούρρου. Α ρ γ ό τε­ ρα δ ιενή ρ γη σ ε επ ιδ ρ ο μ ές και στην αιγυ­ πτιακή επαρχία Ούπε. Επειτα όμω ς έχασε τη ν επαρχία το υ Χ ανιγκαλμπ άτ (στη δ υ τική καμπή το υ Ευφράτη), που τη ν κα τέλα β α ν οι Ασσύριοι. Το έ το ς 8 (1297 π.Χ.) ο Ραμσής, με ανανεω μένο το ν σ τρα τό του, βάδισε πάλι προς τη Χαναάν. Θ έλη σ ε πρώτα να σ υντρ ί­ ψει το υ ς ταραχοπ οιούς στη Γαλιλαία και σ την Υ περιορδανία (στο Μωάβ και στο Σηίρ/Εδώμ) και κατόπιν να συνεχίσει τη ν ανά­ κτηση τη ς επαρχίας Ούπε ενισ χύο ντα ς τη ν επιρροή το υ σ την παραλιακή χώρα τη ς Φοι­ νίκης. Α υτό το υ επ έτρ εψ ε να π ροελάσει σ την κοιλάδα τη ς Ε λ ευ θ ερ ά ς και να ε π ιτε ­ θ ε ί στη Νταπούρ το υ Α μούρρου. Ο ταν ο Φαραώ επ έσ τρ εψ ε σ την Α ίγυπ το η Ν τα­ πούρ επανασ τάτησε και π ροσέγγισ ε πάλι το υ ς Χ ιττίτε ς . Το δ έκ α το έ το ς ο Ραμσής ε ­ π έσ τρ εψ ε σ τον Β ορρά και τ έ θ η κ ε επ ικεφ α ­ λής τη ς επ ίθεσ ης στη Ν ταπούρ. Α υ τές οι επ ιδ ρ ο μ ές είχαν ως σκοπό να υ π ερφ αλαγ­ γίσ ουν το Κ α ντές και να δημιουργήσ ουν μια δίοδο προς τη βόρεια Συρία. Εφόσον ό ­ μως τα κέν τρ α εξου σ ία ς τω ν Χ ιττιτώ ν στο Χαλέπι και σ την Κ αρ κεμίς π α ρέμενα ν απρό­ σβλητα, τα π λήγματα σε μικρής σημασίας π όλεις-κρά τη όπως η Νταπούρ ή τα ν κα τα ­ δικασμένα σε αποτυχία. Ετσι ο Ραμσής, συ­ νειδ ητο π ο ιώ ντα ς τη δυσ κολία το υ εγχ ειρ ή ­ ματος, ε γ κ α τέλ ε ιψ ε τη ν προσπάθεια. Ο ταν ο ν έο ς βασιλιάς τη ς Ασσυρίας κα τέλ α β ε το

jf i

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

φόρου υ π ο τελ ές κρατίδιο τω ν Χ ιττιτώ ν στο Χ ανιγκαλμπ άτ (αυτή τη φορά οριστικά) και απ είλησε τη ν Κ αρκεμίς, ο φ ό βο ς τη ς α ν η ­ σ υχη τικής εξάπ λω σ ης το υ ασσυριακού βα­ σιλείου έπεισ ε το ν Χ αττουσ ίλ Γ 1 (1285-60 π.Χ.), διάδοχο το υ Μ ουβατάλλις, ό τι δ εν θα μπορούσε να αντιμετω π ίσ ει δύο μ εγ ά λ ες δ υνά μεις. Ετσι κάποια στιγμή άρχισε τις δια π ρα γμα τεύσ εις με τη ν Αίγυπτο, που κα­ τέ λ η ξα ν στη σ ημαντική σ υνθήκη ειρ ή ν η ς και συμμαχίας με το ν Ραμσή Β1, κατά το 21ο έ το ς τη ς βασιλείας το υ τε λ ε υ τα ίο υ (1284 π.Χ.). Επειτα από κάπ οιες α μ φ ιτα λ α ν τεύ ­ σεις οι σχέσεις Χ ιττιτώ ν και Αιγυπτίω ν έγιναν τόσ ο σ τεν ές ώστε ο Χ αττουσ ίλ Γ1 πά­ ν τρ εψ ε τη ν π ρω τότοκη κόρη το υ Σαουσκάνου με το ν Φαραώ, κατά το 34ο έ το ς τη ς βασιλείας το υ (1271). Ο Ραμσής πρέπει να ή τα ν τ ό τ ε περίπου 50 χρόνων. Π αρόλο που η επίσκεψη το υ Χ α ττο υ σ ίλ Γ σ την Αίγυπτο α μφ ισ βητείται, η νύφ η με συνοδό το ν π α τέ­ ρα τη ς απ εικο νίσ θ ηκε στο Αμπού Σιμπ έλ να προχω ρεί προς το ν Φαραώ. Ο Ραμσής ευχαρισ τή θη κε πολύ με τη νέα νύφη, η οποία αν α κη ρ ύ χ θ η κε βασίλισσα με το αιγυπ τιακό όνομα Μ αάτ-Χ ορ-Ν εφ ρούρ. Οι σχέσεις μ ε ­ τα ξύ τω ν δύο βασιλείω ν παρέμειναν ειρ η ν ι­ κές μέχρι τη ν εισ βο­ λή τω ν Λα-

ών τη ς Θάλασσας, οι οποίοι διέλυσ αν το χ ιττιτικ ό κρ ά το ς γύρω στο 1190 π.Χ.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΑΙΓΥΠΤΙΩΝΧΙΤΤΙΤΩΝ Η σ υνθήκη μ ετα ξύ το υ Ραμσή Β' και του Χ αττουσ ίλ Γ' είναι το α ρ χα ιό τερο και μονα­ δικό διπ λω ματικό έγγρ α φ ο που διασώ θηκε, σε δύο μάλιστα μ ορ φ ές, μια αιγυπτιακή (χα­ ρ α γμ ένη σ τους το ίχο υς το υ Καρνάκ και τη ς Πι-Ραμσή) και μια βαβυλω νιακή (σε δύο πι­ να κίδ ες που β ρ έθ η κ α ν στο Μπογάζ-Κιόι το 1906). Από το π ερ ιεχόμ ενό τη ς μα θαίνουμε ό τι κατά το π α ρ ελθ όν μ ετα ξύ τω ν δύο κρα­ τώ ν είχαν σ υνα φ θεί δύο π αρόμοιες σ υνθ ή ­ κες. Ο θ ά να το ς το υ ενό ς εκ τω ν δύο συμβαλλομένω ν ηγεμό νω ν π ροκαλούσ ε σύ­ γκρουσ η και ανανέωση τη ς σ υνθήκης. Σ τη ν τερ ά σ τια αρχαιολογική σημασία α υ τού του ευ ρ ή μ α το ς έρ χ ετα ι να π ρ ο σ τεθ εί και η όχι μ ικ ρ ό τερ η π ολιτική - δ ιό τι το κείμ εν ο αυτό π ερ ιέχει το υ ς βασικούς ό ρ ο υ ς "φιλίας και μη επ ιθέσ εω ς” που θ α σ υναντήσ ουμε σε ό ­ λ ε ς τις σ υ ν θ ή κες ειρ ή ν η ς διά μέσου τω ν αι­ ώνων. Σ τη ν αρχή η σ υνθήκη μ νη μ ο ­

ν εύ ει το υ ς π ολέμ ου ς που έφ ερ α ν α ν τιμ έ ­ τω π ους το υ ς Α ιγύπ τιους και το υ ς Χ ιττίτες. Επειτα π ρ ο σ θ έτει : "Από σ ήμερα και στο μ έλ λο ν ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν Χ αττουσ ίλ φ ρ ο νεί ό τι με τη σ υνθήκη αυτή γίνο ντα ι α­ κλ ό νη το ι οι σκοποί το υ Ρα και το υ Σ ουτέχ, έτσ ι ώστε να μην υπ άρξει π ο τέ ε χ θ ρ ό τη τα μ ετα ξύ το υ ς. Από σ ήμερα θ α βασιλεύσει σ τα θ ερ ή ειρ ήνη και συμμαχία μ ετα ξύ μας για πάντα. Οι γιοί και οι θ υ γ α τέ ρ ε ς το υ βα­ σιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν και οι απόγονοί το υ ς ας γίνο υν σύμμαχοι και ας ενω θ ού ν για πάντα με το υ ς γ ιο ύ ς και τις θ υ γ α τέ ρ ε ς το υ Ραμσή και το υ ς απογόνους το υ ς. Οι λόγοι μας να είναι ομόφω νοι και τα σχέδιά μας να είναι σχέδια δύο συμμάχων. Οι λαοί τη ς Α ιγύπτου ας είναι απ έναντι στη χώρα τω ν Χ ιττιτώ ν σε ειρ ή νη και συμμαχία για π άντα και καμία ε ­ χ θ ρ ό τη τα να μην υπ άρξει μ ετα ξύ το υ ς. Πο­ τ έ ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν να μην εισ βάλει στη χώρα τη ς Α ιγύπ του για να π ρο ξενή σ ει κα τα σ τρ ο φ ές και π οτέ ο βασιλιάς τη ς Α ιγύ­ π του να μην κάνει το ίδιο στη χώρα τω ν Χιτ-

Ε λ α φ ρ ύ α ιγ υ π τ ια κ ό π ε ζ ικ ό τ η ς 9 η ς -1 0 η ς Δ υ ν α σ τ ε ία ς (2 2 ο ς α ιώ ν α ς π.Χ., ζ ω γ ρ α φ ισ μ έ ν ο ξ ύ λ ο . Π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι α π ό το Α σ ιο ύ τ, Μ ο υ σ ε ίο Κ ά ιρ ο υ ).

■H'tFN t

3b C

^ 'T , s r tfe ttM - ^ r * N ' jf r if , - . : . 5 > / i^ ΐε«ΜΓ>Κ W H M T - *? z t * Ü· i - t t ! m»£< f ^ r ..... ,,,..=

r-$?Pß(fA 4 & * * r

r i f f MS' ►&< Ira f F

?:: ί ^ - 7 » j4 ,ϊλ Wf

:te » f

ίΧϊ>< t^-

p e T ^ f 4 rite i-'iS -'i^ v a -r->v P F t N S · # ^ ' &τ-*ϊΓ£Τ ·£#4r

i« i; i‘ 4!-/u > ''· M T '"

»jjt t f &&

sf

^W ^X H & if»

^ « T t £ .$

Δ ε κ α έ ξ ι χ ρ ό ν ια μ ε τ ά τ η μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς υ π ε γ ρ ά φ η μ ια σ υ ν θ ή κ η φ ιλ ία ς κ α ι μ η ε π ίθ ε σ η ς α π ό τ ις δ ύ ο δ υ ν ά μ ε ις . Το π ρ ω τό τυ π ο χ α ρ ά χ θ η κ ε σ ε α σ η μ έ ν ιε ς π λ ά κ ε ς . Ε δώ α π ε ικ ο ν ίζ ε τ α ι έ ν α σ χ έ δ ιο τ ο υ π ή λ ιν ο υ α ν τ ιγ ρ ά φ ο υ τ η ς σ υ ν θ ή κ η ς σ ε σ φ η ν ο ε ιδ ή β α β υ λ ω ν ια κ ή γ ρ α φ ή , η ο π ο ία τ ό τ ε ή τ α ν η δ ιε θ ν ή ς δ ιπ λ ω μ α τικ ή γλώ σ σ α τη ς Ε γ γ ύ ς Α ν α το λ ή ς. Β ρ έ θ η κ ε σ ε α ν α σ κ α φ έ ς σ τ η ν α ρ χ α ία π ρ ω τε ύ ο υ σ α τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν Χ α τ τ ο ύ σ α , σ τ ο σ η μ ε ρ ιν ό Μ π ο γ ά ζ Κ ιό ι τ η ς Τ ο υ ρ κ ία ς .

^ if 4 T - 4 r ifs t* r 4 « SSü N r> » # iM ~ .«'..»i-si-.Hy·; 4 Λ ? ί ^ > ί ψ $ ':t »i-,t.it. p f yA W k- 'ϊ'Τ ϊϊϊψ r-:f ,ss.fitt=;Λ·*

■ .tr^ n r s ^ r* ^ μ· $}iyJftrry£ V t £ “ 4 ir 4 i f H -r Λ Μ * - « ^ ε ^Τ4 τ 5!:-ί··*η »W ,*fü”~ W,M,

ßK f i f f i ^ W W .*?ff» g f H . r % s r 4 ^ · s* fp?- ^ i^ h S' t S . j - t i - 4 ^ !W £4W fcC 4 ff ^S i IFiH M F^; k fe iv r i'F -H 'W VlE Äf. tfiWäfc > -·!·.. 4 f ^ £ * > 'öfS'SS.i »-1WT ",*Fi''-£; ] J ^ * W £ w w ? : * !pr«J4y. - * m !' *W? i ^ m f f φ- f M r r- v y ti. K-*«. ? „ , ι · ^ · ^ Γ ^ i f * $ 1 }.ir t a jT f f ^ » ir*¥ T 4 r > w n m f ifc t

Ο Ρ α μ σ ή ς π έ θ α ν ε σ ε η λ ικ ία σ χ ε δ ό ν ε ν ε ν ή ν τ α χ ρ ό ν ω ν κ α ι η μ ο ύ μ ια τ ο υ σ ώ θ η κ ε α π ό τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή γ ια τ ρ ε ις χ ιλ ιε τ ίε ς . Το τ α ρ ιχ ε υ μ έ ν ο σ ώ μ α τ ο υ , το ο π ο ίο ο ι ε ιδ ικ ο ί χ ρ ε ιά σ τ η κ α ν 70 μ έ ρ ε ς γ ια να τ ο ε τ ο ιμ ά σ ο υ ν , σ ώ θ η κ ε α π ό τ η ν α π λ η σ τία τω ν τυ μ β ω ρ ύ χ ω ν και α π ό τ ο υ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ς σ τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ε κ τ έ θ η κ ε ό τ α ν ο ι Α ιγ ύ π τ ιο ι ιε ρ ε ίς το μ ε τ έ φ ε ρ α ν σ ε έν α μ υ σ τ ικ ό μ έ ρ ο ς σ τ η ν Κ ο ιλ ά δ α τω ν Β ασ ιλέω ν.

τ.τών. Αν κάποιος εχ θ ρ ό ς βαδίσει κατά τω ν κτήσ εω ν το υ βασιλιά τη ς Αιγύπ του και αυτό ς διαμηνύσ ει σ τον βασιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν, έλα. φ έ ρ ε μαζί σου δ υνά μεις ενα ντίο ν TGU . ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν θ α έ λ θ ε ι και τ ι σ φ ά ξει το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς το υ. Αν ο βασιλιάς δεν θ ελ ή σ ει να έ λ θ ε ι αυτοπροσώπως, θα ~ ε ί λ ε ι το υ ς τ ο ξ ό τ ε ς και το ιππικό το υ για . ζ εξα φ α νίσ ει το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς του. Το ίδιο r ü τρ έ π ε ι να κάνει και ο βασιλιάς τη ς Αιγύ— : _ Αν οι υ π ο τελ είς το υ βασιλιά τη ς Αιγύ~ : υ διαπ ράξουν ένοχη πράξη και α υ τό ς α­

ποφασίσει να το υ ς εξο λ ο θ ρ εύ σ ει, ο βασι­ λιάς τω ν Χ ιττιτώ ν ο φ ε ίλ ε ι να δράσει σε σ υμφω νία με το ν δεσ π ότη τη ς Αιγύπ του. Αν ε υ γ εν ε ίς από τη ν Α ίγυπ το επ ανασ τατήσουν κατά το υ Φαραώ και κα τα φ ύ γου ν σ τον βα­ σιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν, α υ τό ς δ εν θα το υ ς δ ε ­ χ τεί, αλλά θ α το υ ς παραδώσει σ τον κύριό το υ ς. Αν κάποιοι Α ιγύπ τιοι τε χ ν ίτε ς έλ θ ο υ ν στη χώρα τω ν Χ ιττιτώ ν για να υπ ηρετήσ ουν ε κ ε ί και να α λλά ξο υν υπ ηκοότητα, δ εν θ α το υ ς επ ιτραπ εί η εγκατάσ τασ η στη χώρα τω ν Χ ιττιτώ ν αλλά θ α π αρα δοθούν σ τον βασιλιά τη ς Αιγύπ του. Το ίδιο θ α γ ίν ει α ν τί­ στοιχα σ την περίπτωση Χ ιττιτώ ν τεχ νιτώ ν σ την Αίγυπτο. Αν κάποια πρόσωπα δραπ ε­ τεύ σ ο υ ν από τη ν Α ίγυπ το και προσφύγουν στον βασιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν, α υ τό ς δ εν θα το υ ς κρατήσ ει, αλλά θ α το υ ς υποχρεώ σει να επ ισ τρ έφ ο υν σ τον βασιλιά τη ς Α ιγύ­ πτου. Οι άνθρω ποι α υ το ί ας μη τιμω ρη­ θ ού ν, ας μη κα κοπ οιηθεί η οικία το υς, οι γ υ ν α ίκες το υ ς ή τα παιδιά το υ ς. Ας μη φον ευ θ ο ύ ν οι μ η τέ ρ ε ς το υ ς, ας μη το υ ς βγά­ λου ν τα μάτια, το στόμα, το υ ς κοπούν τα πόδια και κανένα έγκ λη μ α να μη το υ ς καταλογισ θεί. Το ίδιο να γίνει και αν ά νδρ ες δ ρ α π ετεύσ ο υν από τη χώρα τω ν Χ ιττιτώ ν προς τη ν Αίγυπτο. Οι όροι α υ τή ς τη ς συν­ θ ή κ η ς που έγιν ε μ ετα ξύ εμο ύ το υ βασιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν και το υ βασιλιά τη ς Α ιγύπ του και είναι χαραγμένοι επάνω σε αυ τή τη ν α­ σ ημένια πινακίδα, π ρ ο σ τα τεύ ο ντα ι από χίλιο υ ς Χ ιττιτικ ο ύ ς θ ε ο ύ ς και θ ε έ ς και ά λ­ λου ς τό σ ο υ ς Α ιγύπ τιους. Τον παραβάτη τω ν όρων α υ τή ς τη ς σ υνθ ήκη ς θ α τιμω ρ ή­ σουν και οι δύο χιλιά δ ες θ ε ο ί τω ν δύο χω­ ρών κα τα σ τρ έφ ο ντα ς το ν οίκο το υ, τη χώ­ ρα το υ και το υ ς υπ ηκόους του. Σ τη ν α ν τί­ θ ε τ η περίπτωση οι δύο χιλιά δ ες θ ε ο ί θα π ερ ιφ ρουρ ήσ ουν τη ν υγεία το υ, αυτή τω ν παιδιών το υ και τω ν υπηκόων του". Η σ υνθήκη φ έ ρ ει τελ ικ ά τη σφραγίδα το υ βασιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν και τη ς βασίλισ­ σας Αράννας. Οι δύο σ φ ραγίδες π εριβάλ­ λοντα ι από επ ιγραφ ές και θ ε ό τ η τ ε ς για να π ισ τοπ οιηθεί η α λ λ η λ εγ γ ύ η μ ετα ξύ τω ν θ ε-

ών και τω ν επί τη ς γ η ς αντιπροσώπων το υς. Μ ε αυτή τη σ υνθήκη ο Ραμσής απ αρνήθηκε το ν αιγυπ τιακό ιμπεριαλισμό, σ υγχρό­ νως όμω ς εξασ φάλισ ε τη ν α κερ α ιό τη τα και τη γαλήνη τη ς χώρας του. Ετσι μπόρεσε να επ ιδ ο θ εί απερίσπαστος σ την οργάνωση και σ τον εξω ραϊσ μό τη ς, με απ οτέλεσ μα να θ ε ­ ω ρείται σ ήμερα ως ο α ντιπ ρ οσ ω π ευτικότε­ ρος Φαραώ και ο μ εγ α λ ύ τερ ο ς Φαραώ - οι­ κο δό μ ος τη ς Αιγύπτου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Γ.Λ. Α ρ β α ν ιτά κη ς: Α ΙΓ Υ Π Τ Ο Σ , Μ εγ ά λ η Ελληνική Ε γκυκλοπ α ίδεια “Π υρ σ ός", Α θήνα , 1927. ( 2 ) ΧΕΤΤΑΙΟΙ, Μ εγ ά λ η Ε λληνική Ε γκυκλοπ α ίδεια “Π υρ σ ός", Α θήνα , 1934. (3) Α τλ α ς τη ς Β ίβλου, εκδ . "Κ αθημερινή". (4) M . B rion: Η Δ Ο Ξ Α ΤΟΥ ΡΑΜ ΣΗ , Ισ το ρ ία Ε ικο νο γρ α φ ημ ένη", τ. 115, Π άπ υρ ος Π ρ ες , 1978. (5) C.W. Ceram : LE SECRET DES HITTITES, ed. Pion, Paris, 1955. (6) F. D evism es: O l ΧΙΤΤΙΤΕΣ, Ισ το ρ ία Ε ικο νο γρ α φ ημ ένη", τ. 64, Π άπ υρ ος Π ρ ες, 1973. (7) S. D onadoni: Α ΙΓΥ Π ΤΙΑ Κ Ο Μ Ο Υ ΣΕ ΙΟ Κ ΑΙΡΟ Υ, εκ δ . M o n d ato ri-Φ υτρ ά κης, Α θή ν α , 1971. (8) A. Erm an & H. Ranke: LA CIIVILISATION ECYPTIENNE, ed. Payot, Paris, 1980. (9) S.R.K. G lanville: THE LEGACY O F EGYPT, ed. O xford, London, 1963. (10) R. G ore: Ρ Α Μ ΣΗ Σ Ο ΜΕΓΑΣ, "Experim entΓαιόραμα", τ. 5, 1996. (11) M . H ealy: QADESH 1300B .C ., ed. O sprey M ilitary , London, 1993. (12) C. Lefebvre: Ρ Α Μ ΣΗ Σ B', "Ιστορία Ε ικο νο γρ α φ ημ ένη", τ.88, Π άπ υρος Π ρ ες, 1975. (13) NAISSA NC E DE L'ECRITURE-CUNEIFORMES ET HIEROGLYPHES, ed. de la R eunion des m usees nationaux, Paris, 1982. (14) Δ . Π α να γιω τόπ ουλος: Ρ Α Μ ΣΗ Σ B O ΜΕΓΑΣ, "Corpus", τ. 2, 1999. (15) Κ. Π απ απ αναγιώ του: Ρ Α Μ ΣΗ Σ Ο ΜΕΓΑΣ, "Περισκόπιο τη ς Ε π ισ τήμης", τ. 64. 1984. (17) P. Vandenberg: Ρ Α Μ ΣΗ Σ Ο ΜΕΓΑΣ, εκδ. Κ ονιδάρη, Α θήνα , 1980.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Ν ΙΚ Ο Σ Ν ΙΚ Ο ΛΟ ΥΔΗ Σ Δ ιδ ά κ τ ω ρ Ισ τ ο ρ ία ς Π α ν ε π ισ τ η μ ίο υ το υ Λ ο ν δ ίν ο υ (K in g ’s C o lle g e ) Κ α θ η γ η τ ή ς Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Ισ τ ο ρ ία ς σ τ ο Δ ι ε θ ν έ ς Κ έ ν τ ρ ο Ε λ λ η ν ικ ώ ν και Μ ε σ ο γ ε ια κ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν (Δ Ι.Κ .Ε .Μ Ε .Σ .)

Η ε ίσ ο δ ο ς το υ κ ά σ τρ ο υ το υ Ιω άννη Κ α ν τα κ ο υ ζη ν ο ύ σ το Π ύ θ ιο , κο ν τά σ το ν χώ ρο τη ς π ρώ της σ ερ β ο το υ ρ κ ικ ή ς σ ύ γκ ρ ο υ σ η ς το υ 1352. Π α ρ ά τη ν εντυπ ω σ ιακή το υ εμ φ ά ν ισ η το κ τίρ ιο δ εν φ α ίν ε τα ι να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε για π ο λ εμ ικ ο ύ ς σ κοπούς. Π ιθ α ν ο λ ο γ ε ίτα ι ό τι κυρίω ς ως για τη π ερ ιο υ σ ία του ίσως δε και ω ς σ ύ μβ ολο τη ς ισ χύ ο ς το υ (φ ω τ. X. Δ η μ ό π ο υ λ ο ς , 1997).

ÜL ..

- Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ Γ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ it

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 14ου ΑΙΩ ΝΑ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΠΕΣΕ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΣΕ ΕΚΕΙΝΗ ΕΝΟΣ ΑΔΥΝΑΜΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΟΥ ΣΠΑΡΑΣΣΟΤΑΝ ΑΠΟ ΔΥΝΑΣΤΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΚΑΙ Μ Ο Ν ΙΜ Η Ο ΙΚΟ Ν Ο Μ ΙΚΗ ΚΑΧΕΞΙΑ. Η ΡΑΓΔΑΙΑ ΦΘΟΡΑ ΤΗΣ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΕΝΑ Α ΙΦ Ν ΙΔΙΑΣΤΙΚΟ ΚΕΝΟ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΠΟΥ ΔΗΜ ΙΟ ΥΡΓΟ ΥΣΕ ΤΙΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ Α ΝΑΔΕΙΞΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΙΣΧΥΡΟΥ ΠΟΛΟΥ ΕΞΟΥΣΙΑΣ. Η ΠΟΛΥΔΙΑΣΠΑΣΗ, ΟΜΩΣ, ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ Υ Χ Ω Ρ Ο Υ ΣΕ ΕΝΑ Μ Ω ΣΑΪΚΟ ΚΡΑΤΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΑΛΛΗΛΟΫΠΟΒΛΕΠΟΝΤΑΝ ΚΑΘΙΣΤΟΥΣΕ ΑΜ Φ ΙΒΟ ΛΗ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΟΠΟΙΟΥΔΗΠΟΤΕ ΑΠΟ ΑΥΤΑ ΕΠΑΝΩ ΣΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ. ΕΤΣΙ ΤΕΛΙΚΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΟΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑ Ν ΙΚΩ Ν ΑΝΤΑΓΩ ΝΙΣΜ Ω Ν ΤΟΥ ΥΣΤΕΡΟΥ Μ ΕΣΑΙΩ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΕ ΩΣ ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ ΝΕΟΤΕΥΚΤΟ Ο Θ Ω Μ ΑΝ ΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΣΤΟ ΣΥΝΤΟΜΟ ΔΙΑΣΤΗΜ Α ΕΝΟΣ ΠΕΡΙΠΟΥ ΑΙΩ Ν Α ΟΙ Ο Θ Ω Μ ΑΝ Ο Ι ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΝΑ ΠΑΓΙΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩ Ν ΒΑΛΚΑΝΙΩ Ν , ΔΙΑΛΥΟΝΤΑΣ ΚΑΘΕ ΑΜ Φ ΙΒΟ ΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΙΟΣ ΕΠΡΟΚΕΙΤΟ ΝΑ Ε ΙΝ Α Ι Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΔΟ ΧΟ Σ ΤΗΣ ΧΙΛΙΟ ΧΡΟ ΝΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

I

jg

ανάκτηση τη ς λ α τιν ο κρ α το ύ μ εν η ς Ο μ έ γ α ς δ ο ύ κ α ς Α λ έξιο ς Α π ό κα υ κο ς υ π ή ρ ξε ο κύ ρ ιο ς υ π ο κιν η τή ς το υ Β 'ε μ φ υ λ ίο υ π ολέμ ου Κω νσ ταντινούπολης από το υ ς Βυ­ τω ν Π α λ α ιο λ ό γ ω ν (1341-1347). Αν κα ι α ρχ ικά ζα ντινού ς τη ς Α υ το κρ α το ρ ία ς τη ς ή τα ν π ρ ο σ τα τευ ό μ εν ο ς το υ Κ α ν τα κο υ ζη ν ο ύ , Υ κ α ία ς (1261) π ροκάλεσ ε, δικαιολογημένα, _.α αίσθηση ευφ ορ ία ς σ τον ελλ η ν ικό κό­δ εν δ ίσ τα σ ε να σ τρ έ ψ ε ι τη ν α υ το κ ρ ά τε ιρ α Αννα τ η ς Σ α β ο ΐα ς εν α ν τίο ν το υ (μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία σμο. καθώ ς άνοιγε και τυπ ικά το ν δρόμο ε ικ ο ν ο γ ρ α φ η μ έν ο υ χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ο υ , Ε θνική για τη ν ανασύσταση τη ς Β υζα ντινή ς Α υ το ­ Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Π αρ ίσ ι). κρατορίας. Σ τη ν π ρ α γμ α τικό τη τα όμω ς επ ρό κειτο για μια ψ ευδαίσθηση που δ εν θα δ ιε τη ρ ε ίτο παρά μόνο για λ ίγ ες δ εκ α ετίε ς . το υ ς δ εν κατόρθω σ αν να διασω θούν ως Το ν έο βυζαντινό κρ ά το ς υπ ολειπ όταν αι­ π ρόσ φ υγες στη Θ ράκη και στη Μ ακεδονία σ θητά ένα ν τι το υ παλαιού τό σ ο σε έκτασ η, εξα νδρ α π οδίσ θηκα ν ή εξισλαμίσθηκαν. Ο όσο και σε οικονομική και σ τρα τιω τική ισχύ. διάδοχος το υ Μιχαήλ, Α νδρόνικος Β' ΠαλαιΗ σ υνετή διακυβέρνησ η τω ν πρώτων αυτο- ολόγος (1282-1328), σ τά θ η κε ανίσχυρος να κρατόρω ν τη ς Νίκαιας (Θ εοδώ ρου Α ’ Λά- ανακόψ ει αυ τή τη διαδικασία, ενώ η απόφα­ σκαρι: 1204-1222, Ιωάννη Γ’ Βατάτζη: 1222- σή το υ να ζη τήσ ει ενισ χύσ εις από το υ ς έ ­ 1254, Θ εοδώ ρου Β ’ Λάσκαρι: 1254-1258) εί­ μπ ειρους μ ισ θοφ όρ ους τη ς Κ αταλανικής χε συσσωρεύσει τα απ οθ έμ α τα δυνάμεω ν Ε ταιρείας επισώ ρευσε χ ειρ ό τερ α δεινά που επ έτρ εψ α ν τη ν ανάκτηση τη ς Μ α κεδ ο ­ σ τους υπ ηκόους του, καθώ ς οι άγριοι και ά­ νίας και τη ς Θ ράκης, ενώ οι π ο λ ιτικές και π λησ τοι ΚαταΧανοί απ οδ είχθη κα ν χ ε ιρ ό τε ­ σ τρ α τιω τικές ικα ν ό τη τες το υ Μ ιχαήλ Hä ρη μάστιγα από το υ ς Τούρκους. Ετσι οι α­ Παλαιολόγου (1259-1282) κα τέσ τησ α ν εφ ι­ γώ νες για τη ν απομάκρυνσή το υ ς από τα ε ­ κτή τη ν ανακατάληψ η τη ς ίδιας τη ς βυζα­ δάφη τη ς Α υ το κρ α το ρ ία ς (1305-1310) προν τινή ς π ρω τεύουσ ας και τη ματαίωση τω ν κάλεσαν ακόμη μ εγ α λ ύ τερ η εξασ θένισ ή επικίνδυνω ν σχεδίων το υ Καρόλου Ανδε- τη ς. Π αράλληλα εξίσ ου α τυ χ ή ς α π οδ είχθη ­ γαυού (Ανζού), ο οποίος με τη ν αμέρισ τη κε και η απόφαση το υ παπική υποστήριξη β ρ έθ η κ ε α ρ κετά κο ντά Ανδρόνικου Β' να στην ανασύσταση τη ς λ α τινική ς α υ το κ ρ α ­ καταργήσ ει το βυ­ το ρ ία ς τη ς Κω νσ ταντινούπολης. Οι επίπο­ ζα ντινό ναυτικό νοι, όμως, εικ ο σ α ετείς αγώ νες το υ Μιχαήλ στην προσπάθειά Παλαιολόγου (1262-1282) οδήγησ αν το βυ­ το υ να ε ξο ι­ ζαντινό κρ ά το ς στα όριά το υ και η αποδυκονομή­ νάμωσή το υ έγιν ε ιδιαίτερα αισ θητή κατά τα χρόνια που ακολούθησαν. Σ ε διάσ τημα τεσσάρω ν περίπου δ ε κ α ε ­ τιώ ν οι β υ ζα ντινές κτήσ εις τη ς δ υ τική ς Μι­ κρός Ασίας κατακλύσ θηκαν από ο ρ δ ές Τουρκομάνω ν νομάδω ν και όσοι κάτοικοί

Η

σει π όρους για το κρ ά το ς το υ (βλ. σ χετικά Ν. Ν ικολούδη, «Η παρακμή το υ βυζαντινού ναυτικού», “ΣΙ", τ. 8, Μ άρτιος 1997). Η σ υνε­ χ όμ ενη καταρράκω ση το υ βυζαντινού γ ο ή ­ τρ ο υ εξα ιτία ς τω ν κακών χειρισμώ ν το υ αυτο κρ ά το ρ α είχ ε τε λ ικ ά ως απ οτέλεσ μα τη ν έκρ η ξη επ ανασ τατικού κιν ή μ α το ς για τη ν ανατροπή του, στο οποίο π ρω τοσ τα τούσ ε ο ομώ νυμος εγγο νό ς το υ (μ ετέπ ειτα γνωΕφιππος Τουρκομάνος π ολεμιστής του 14ου αιώνα. Φέρει θώ ρακα από κομμάτια δ έρ μ α το ς που σ υγκρ οτούντα ι μ ετα ξύ τους μ ε δερμάτινους ιμ άντες, το χα ρ ακτηριστικό τουρκο-μογγολικό συμπαγές τόξο των ασιατικών νομαδικών φυλών και ασπίδα αποτελούμενη από σχοίνινους δακτυλίους. Το άλογο φ έρ ει ρηχή σέλα περσικού τύπου που επ ιτρέπ ει στον αναβάτη να ε κ τε λ ε ί βολές μ ε το τόξο προς τα πίσω, (παρουσίαση: Τώνης Χ ατζη δημ ητρίου , εικονογράφ ηση: Χ ρηστός Γιαννόπουλος).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

20 ■■■

σ τός ως Α νδρόνικος Γ') με τη συμπαράστα­ ση α ρ κετώ ν σ υνομηλίκω ν το υ αρισ τοκρα­ τών. Ο ικα νό τερ ο ς από α υ το ύ ς ή τα ν ο Ιω άννης Κ αντακουζηνός. Η σύγκρουση τω ν δύο π αρατά ξεω ν έ γ ιν ε γνω στή ως Α 1ε μ φ ύ ­ λιος π όλεμ ος τω ν Παλαιολόγων, δ ιή ρκεσ ε επ τά χρόνια (1321-1328) και έ λ η ξε με τη ν ε ­ πικράτηση το υ νεώ τερ ο υ Ανδρόνικου. Κατά τη διάρκειά τη ς το βυζαντινό κρ ά το ς γνώ ρι­ σε ακόμη ένα ν σοβαρό κλονισμό. Οι α ρ νη ­ τικ ές , όμως, σ υνέπ ειες το υ π ολέμου ξεπ εράστηκαν σ χετικά γρήγορα χάρη σ τον δ υ ­ ναμισμό το υ Ανδρόνικου Γ'. Ο ν έο ς αυτοκράτορας αναγνώ ρισε ως ορισ τική τη ν α­ πώλεια τη ς Μ ικράς Ασίας και έσ τρ εψ ε τη ν προσοχή το υ σ την ανάκτησ η άλλων π ερ ιο ­ χών. Κατά το διάσ τημα τη ς σ ύντο μη ς βασι­ λεία ς το υ (1328-1341) κατόρθω σ ε να θ έσ ει υπό το ν έλεγχ ο τη ς Α υτοκρ α το ρ ία ς τη Λ έ­ σβο (την οποία είχαν κα τα λά βει οι Γενοβέ­ ζοι για λίγους μ ή ν ες το 1335-1336) και τη ν Ηπειρο (1337), που απ οτελούσ ε α ν εξά ρ τη ­ τη η γεμο νία («δεσ ποτάτο») από τη ν εποχή τη ς Δ 1Σ τα υ ρο φ ο ρία ς (1204). Η προσάρτηση τη ς Ηπείρου απ οτελούσ ε τη ν πρώτη α ξιο ­ σ ημείω τη εδα φ ική επ έκτασ η τη ς Α υ το κρ α ­ το ρ ία ς μ ετά από α ρ κ ε τέ ς δ ε κ α ε τίε ς κατά τη διάρκεια τω ν οποίων οι Β υζαντινοί δ εν είχαν γνω ρίσ ει παρά μόνο ή ττε ς . Για τη ν ε ­ π ίτευ ξή τη ς όμως, όπως και για τη ν α νά κτη ­ ση τη ς Λέσβου, ο Ανδρόνικος είχ ε στηριχ θ ε ί στη σ τρατιω τική υποστήριξη που το υ είχαν εξασ φ αλίσ ει οι σ υμμαχίες το υ με τα μικρασιατικά το υ ρ κο μ α νικά εμιρ ά τα το υ Σαρουχάν (στην π εριοχή τη ς αρχαίας Αιολίδας) και το υ Αϊδινίου. Ε ιδικό τερα ο Ο υμούρ μπ έης το υ Αϊδινίου επ ρ ό κ ειτο να α π οτελέσει πιστό υπ οστηρικτή το υ Ανδρόνικου και τω ν σ υνεργατώ ν το υ μ έχρ ι το ν θ ά να τό του, το 1348. Σ τη ν περίπτωση τη ς εκσ τρ α τεία ς σ την Ηπειρο ο Ο υμούρ ενίσ χυσ ε το ν Ανδρό νικο με 2.000 ά νδρ ες. Η υποστήριξή το υ όμω ς είχε α ντα π οδ οτικό χαρακτήρα, αφού π ροηγουμένω ς οι Β υζαντινοί είχαν αναγνω ­ ρίσει τη ν εξουσ ία το υ σ τις μικρασ ιατικές π ερ ιο χές που είχ ε καταλάβει, καταβάλλον τά ς το υ π αράλληλα το ποσό τω ν 100.000 υπερπύρων. Επιπλέον η παρουσία Τούρκων π ολεμιστώ ν στα ευρωπαϊκά εδάφ η επρόκ ειτο να α π οδ ειχθεί α μ φ ίβο λη ς χ ρ η σ ιμ ό τη ­ τα ς, αφού η α γρ ιό τητα που επ εδ είκ νυ α ν το υ ς καθισ τούσ ε επ ίφ ο βο υς εξίσ ου σε ε ­ χ θ ρ ο ύ ς και φίλους.

ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Η μαζική χρήση το υρ κο μα νικώ ν σ τρα­ τευ μ ά τω ν από τα εμ ιρ ά τα τη ς δ υ τική ς Μι­ κρός Ασίας σ υσ τη μα τοπ οιήθ ηκε στο πλαί­ σιο το υ Β' εμφ υ λίο υ π ολέμου τω ν Παλαιολόγω ν (1341-1347) που α κολούθησ ε το ν αιφνίδιο θ ά να το το υ Ανδρόνικου Γ . Ο διά­ δοχος το υ θρό νο υ, μ ετέ π ε ιτα Ιω άννης Ε', ή ­ τα ν τ ό τ ε μόλις εν ν έα ετών. Ο κ α τα λ λ η λ ό τε­ ρος για το ν ρόλο το υ αντιβασ ιλέα ή τα ν ε ν ­ δεχομ ένω ς ο Ιω άννης Κ αντακουζηνός, σ τε ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

νός φίλος το υ νεκρ ο ύ α υ τοκρά τορ α , που δ ιέ θ ε τ ε α ξιό λο γ ες δ ιπ λω ματικές ικα νό τη ­ τε ς . Ομως η χήρ α α υ το κ ρ ά τειρ α Αννα τη ς Σαβοΐας και ο μ έγας δούκα ς Α λ έξιο ς Απόκαυκος, ο οποίος ασκούσε έν το ν η επ ίδρα­ ση επάνω τη ς, είχαν α ν τίθ ε τη γνώ μη και ε ­ ξώ θησ αν το ν Κ α ντακουζηνό σε α νοικτή α­ ποστασία. Ο τε λ ε υ τα ίο ς α υ τοα να κηρ ύχθ ηκε α υ το κρ ά το ρ α ς στο Δ ιδυ μό τειχ ο σ τις 26 Ο κτω βρίου 1341, σ ύντομα όμω ς διαπίστω­ σε ότι, εάν επ ρ ό κ ειτο να ε ισ έλ θ ει ν ικ η τή ς στη Βασιλεύουσα, ή τα ν αναγκασ μένος να σ τηρ ιχθεί σε σ τρ α τιω τικές ενισ χύσ εις από το εξω τερ ικό . Χάρη στις προσωπικές το υ γ νω ρ ιμ ίες με ξέ ν ο υ ς η γ έ τε ς εξασ φ άλισ ε β ο ή θ εια από το ν Σ έρβο κράλη Σ τέφ α νο Ντουσάν και από ένα ν παλαιό γνώ ριμο από τη ν π ερίοδο το υ Ανδρόνικου Γ', το ν Ου­ μούρ μπέη το υ Αϊδινίου. Κατά τη ν ε ξέ λ ιξη τω ν επιχειρήσ εω ν α π οδ είχ θη κε ό τι οι Τουρκομάνοι το υ Αϊδινίου ή τα ν πιο αξιόπιστοι σύμμαχοι από το υ ς Σ έρβο υς, αφού παρά τη ν π α νθ ομ ολο γο ύ μενη βια ιό τητά το υ ς ο σκοπός το υ ς δ εν ή τα ν άλλος από τη ν απο­ κόμιση υλικώ ν κερδώ ν, σ υνήθω ς ως α π ο τέ­ λεσ μα λεηλα σ ία ς τω ν εχθ ρικώ ν περιοχών. Α ν τίθ ετα η παρέμβαση τω ν Σέρβω ν κ α τέλ η ­ ξ ε σ την προσάρτηση τη ς Θεσσαλίας, τη ς Η­ πείρου και τη ς Μ α κεδ ονία ς στο σ ερβικό κρ ά το ς (βλ. Ν. Ν ικολούδη, «Ο βυζαντινοσ ερβικός ανταγω νισ μός κατά το ν 14ο αιώ­ να», "ΣΙ", τ. 11, Ιούνιος 1997). Από τη ν άλλη π λευρά μ ετά το 1345 ο Ο υμούρ (που πέθανε το 1348) δ εν ή τα ν σε θέσ η να σ τέλνει σ τρ α τεύ μ α τα σ τον Κ αντακουζηνό, αφού η π ρω τεύουσ ά το υ, η Σμύρνη, βρισ κότα ν υπό σ υνεχή σ τρα τιω τική πίεση από ένα ν σταυροφ ορικό συνασπισμό από τη δ υ τική Ευρώ­ πη. Ετσι ο Κ αντακουζηνός α ναγκάσ τηκε να σ τρα φ εί σε ένα ν π λησ ιέσ τερο γείτο να , το ν Οθω μανό εμίρη Ορχάν τη ς Β ιθυνίας. Η συμμαχία τω ν δύο π λευρώ ν επ ισ φραγίσ τη­ κε με το ν γάμο τη ς δ ε υ τε ρ ό το κ η ς κόρης το υ Κ αντακουζηνού, Θ εοδώ ρας, με το ν γ η ­ ραιό εμίρη. Η λ ή ξη τη ς δυνασ τικής σ ύγκρουσ ης βρ ήκε ουσιαστικό νικη τή το ν Κ αντα κο υ ζη ­ νό, αν και τυπικά οι δύο π λευ ρ ές είχαν έ λ ­ θ ε ι σε συμβιβασμό, σύμφωνα με το ν οποίο ο Κ αντακουζηνός θ α κυ βερνο ύσ ε ως συν α υ το κρ ά το ρ α ς με το ν Ιωάννη Παλαιολόγο. Αυτή η λύση όμω ς δ εν α π οτελού σ ε πανά­ κεια για τη ν Α υτοκρατορία, αφού, όπως π ρο α να φ έρ θ ηκε, σ υ ν ο δ εύ τη κε από τη ν α­ πώλεια όλω ν τω ν εδαφ ώ ν τη ς δ υτικά τη ς λ ι­ μνοθάλασσας το υ Π όρτο Λάγος προς ό φ ε ­ λος τω ν Σέρβω ν, με εξα ίρεσ η μ ερ ικ ές απο­ κ ο μ μ έν ες π όλεις όπως η Θεσσαλονίκη και η Χριστούπολη (Καβάλα) και τα εδάφ η το υ Δ εσ π οτάτου το υ Μ υστρά σ την Π ελοπ όννη ­ σο. Ο π ραγματικός νικ η τή ς το υ π ολέμου, ο Σ τέφ α νο ς Ντουσάν, είχε σ τεφ θ ε ί το 1346 τσ άρος (α υ το κρ ά τορ α ς) και διακήρυσσε α­ νοικτά τη ν π ρόθεσ ή το υ να κα τα λά βει τη ν Κω νσταντινούπολη και να τη ν καταστήσ ει π ρω τεύουσ α τη ς σ ερ βικής α υ το κρ α το ρ ία ς το υ που θα α ντικα θ ισ το ύ σ ε τη Β υζαντινή. Φυσικά η εξα σ θένισ η τω ν Β υζαντινώ ν δ εν επ έτρ επ ε ο ύ τε καν σ κέψ εις για τη ν εκδίω ­

ξη τω ν Σέρβων. Το χ ειρ ό τερ ο όμω ς ή τα ν ό τι ουσιαστικά οι εμ φ ύ λ ιες σ υγκρούσ εις δ εν είχαν σ τα μα τήσ ει εν τελ ώ ς και απλά δ ιεξά ­ γο ντα ν με μ ικρ ό τερ η έντα σ η, σε αρ α ιό τερα δια σ τήμα τα και με σκοπό τη ν εξασφάλιση σ υγκεκρ ιμένω ν ερεισμάτων. Η κατάσταση μάλιστα είχ ε π εριπ λακεί π ερισ σ ότερο με το ν επ ιμερισ μό τη ς δ ια κυβ έρ νη σ ης τω ν κα­ ταλοίπω ν τη ς Α υτοκρ α το ρ ία ς μ ετα ξύ φιλό­ δοξω ν δ ιεκδ ικ η τώ ν τη ς εξουσ ία ς. Ο διακα­ νονισμός α υ τό ς απ οτελούσ ε επινόηση του Κ αντακουζηνού, που φ α ινο μενικά επ ιτελούσ ε ρόλο δ ια ιτη τή μ ετα ξύ το υς. Σε α υτό το πλαίσιο ο π ρω τό τοκος γιο ς το υ Μ α τθ α ί­ ος είχε α ν α λ ά β ειτη δ ιακυβέρνησ η μεγάλου μ έρ ο υ ς τη ς Θ ράκης. Το 1352 ο Κ α ντακουζη­ νός α ν α κα τέν ειμ ε το υ ς το μ ε ίς δ ια κ υ β έρ νη ­ σης παραχω ρώ ντας ένα τμ ή μ α τη ς Θ ράκης σ τον Ιωάννη Π αλαιολόγο (που είχ ε γίνει π λέον γαμπ ρός του) και αποζημιώ νοντας το ν Μ ατθαίο με τη ν παραχώρηση τη ς Αδριανούπολης. Ο Μ α τθ α ίος όμω ς και ο Ιω­ άννης Π αλαιολόγος ή λθ α ν γρήγορα σε σύ­ γκρουσ η και το φθινόπωρο ή το ν χειμώ να ε ­ κείνου το υ έ το υ ς ο δ ε ύ τε ρ ο ς κατόρθω σ ε να π ροελάσ ει μέχρι τη ν Αδριανούπολη και να π ολιορκήσ ει το ν Μ α τθα ίο σ το κάστρο τη ς. Ε κείνη τη ν κρίσιμη στιγμή ο Ιωάννης Κ α ντα κουζηνός έσπ ευσε σε β ο ή θ εια του γιου το υ με τη συμπαράσταση οθω μανικώ ν σ τρατευμάτω ν. Ο Π αλαιολόγος αναγκάσ τη­ κε να υποχωρήσει σ την Αίνο (στο δ έλ τα του Εβρου) και ο Κ αντακουζηνός επ έτρ εψ ε σ τους συμμάχους το υ να λ εη λα τή σ ο υ ν τη ν πόλη και όσ ες π ερ ιο χές τη ς Θ ρά κης είχαν σ υ ν τα χ θ εί με το ν Παλαιολόγο. Ε κείνος πά­ ντω ς δ εν αναγνώ ρισε τη ν ή ττα το υ και ε το ι­ μ ά σ τηκε να α ν τε π ιτε θ ε ί εξα σ φ α λίζοντα ς ε ­ νισχύσεις από το υ ς Β ουλγάρους και το υ ς Σ έρ β ο υ ς (από το υ ς δ ε ύ τερ ο υ ς έλα β ε ένα εκ σ τρ α τευ τικ ό σώμα που α π ο τελ είτο από 4.000 ιππείς). Τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ Παλαιολόγου συ­ γ κ εν τρ ώ θ η κ α ν στο Ε μπύθιον (σημερινό Πύθιο, κο ντά στο Δ ιδυμότειχο, όπου διασώ­ ζετα ι μ έχρ ι σ ήμερα ένα ς εντυπ ω σ ιακός π ύργος το υ Ιωάννη Κ α ντακουζηνού) και ε ­ κεί σ υγκρούσ τηκαν συμπτω ματικά με το υ ς Τούρκους συμμάχους το υ Κ αντακουζηνού. Η άγνωστη α υτή μάχη έχ ει ιδιαίτερη σημα­ σία, καθώ ς α π οτέλεσ ε τη ν πρώ τη σ ύγκρου­ ση μ ετα ξύ το υ σ ερβικού σ τρα τού (που θ ε ­ ω ρείτο α ή ττη το ς ) και τω ν Οθωμανών, οι ο ­ ποίοι απ οτελούσ αν τη ν α νερ χόμ ενη δύνα­ μη τη ς επ οχής, η δε έκβασή τη ς προοιω νι­ ζό τα ν δραματικά τις μ ελ λ ο ν τικ έ ς ε ξελ ίξε ις . Σ ύ ντο μ η π εριγραφή τη ς μάχης π α ρ α θ έτει ο ισ τοριογρά φ ος Ν ικηφ όρος Γρηγοράς (σε μετάφ ρασ η το υ γράφ οντα): «Λίγες η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερ α ο (Ιω άννης) Κ α ντα κουζηνός έμ α ­ θ ε από το υ ς κατασκόπ ους το υ ό τι οι Τριβαλλοί (Σέρβοι) σ τρ α τιώ τες που είχαν φθάσει ως σύμμαχοι το υ Παλαιολόγου ή τα ν ολιγάριθμοι, μόλις 4.000. Μ ετα κά λ εσ ε λοι­ πόν κρυφ ά και βιαστικά τη βαρβαρική δύ­ ναμη από 12.000 ά ν δ ρ ες το υ Υρκανού (Ορ­ χάν) η οποία είχ ε σ τρ α το π εδ εύ σ ει κοντά στη Λάμψακο και ή τα ν ετο ιμ ο π ό λ εμ η και πολύ καλά εξοπ λισ μ ένη. Α υτοί διέβησα ν

το ν Ελλήσποντο π ροτού το υ ς α ν τιλ η φ θ ο ύ ν οι Τριβαλλοί και μόλις πέρασαν το Δ ιδυ μό ­ τειχ ο το υ ς επ ιτέθ η κα ν αιφνιδιασ τικά προ­ το ύ καν ξεκο υ ρ α σ το ύ ν, ενώ οι Τριβαλλοί ή ­ τα ν άοπλοι. Α λλους σκότωσαν, άλλους αιχ­ μαλώτισαν και στη συνέχεια αποχώρησαν στην Ασία χωρίς μεγάλη προσπάθεια, μετα φ έρ ο ν τα ς τη λεία το υ ς από άλογα και πολυ­ τελ ή όπλα. Ο χώ ρος τη ς Θ ράκης ή τα ν πα­ ντελώ ς άγνω σ τος σ τους Τριβαλλούς, οι ο ­ ποίοι άλλω σ τε δ εν είχαν εμπ ειρία τω ν αιφ ­ νιδιαστικώ ν επ ιθέσ εω ν τω ν βαρβάρω ν (δη­ λαδή τω ν Τούρκων). Ετσι έπαθαν ανέλπι­ στα αυ τή τη σ υμφορά σε απόσταση περίπου 30 σταδίω ν (5,5-6 χιλιο μέτρω ν) από το Δ ιδυμότειχο».

Η έκβασ η τη ς μάχης δ εν άσκησε απο­ φασιστική επίδραση σ την ε ξέ λ ιξη τω ν δ υ ­ ναστικώ ν συγκρούσεων. Η σ υνεχής όμω ς δράση Τούρκω ν π ολεμισ τώ ν π οικίλης π ροέ­ λ ευ σ η ς στη Θ ράκη και στη Μ α κεδονία το υ ς είχε σταδιακά εξο ικειώ σ ει με α υ τές τις π ε­ ριοχές και ο σ υ γκεκρ ιμ ένο ς π αράγοντας ε ­ ξη γ εί σε μεγάλο βα θμό τη ν τα χ ύ τη τα και τη ν ευ κο λία με τη ν οποία η βό ρεια Ελλάδα υπ έκυψ ε λίγο α ρ γό τερ α σ την οθω μανική προέλαση.

Η ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ Μια από τις "απ ρόβλεπ τες" π α ρ ενέρ γει­ ες τη ς σ χεδόν α διά λειπ της παρουσίας

το υρ κικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν στη Θράκη (κυ­ ρίως από το 1352 και ε ξή ς ) ή τα ν η α υ θ α ίρ ε­ τη κατάληψ η, από το υ ς Ο θω μανούς, το υ φρουρίου τη ς Τζύμπης, στη χερσ όνησ ο τη ς Καλλίπολης. Υ π εύθυνος γι§ αυ τή τη ν ε ξ έ λ ι­ ξη ή τα ν ο π ρω τό τοκος γιο ς το υ εμίρη Ορχάν (όχι από τη Θ εοδώ ρα Κ αντακουζηνή), Σ ο υ λεϋ μ ά ν γαζή, που διοικούσ ε τα οθω μα­ νικά σ τρ α τεύ μ α τα το υ Κ αντακουζηνού. Ο Σ ο υλεϋ μά ν δ εν ή τα ν ο μόνος Τούρκος πο­ λέμ α ρχο ς που δρούσ ε στη Θράκη, ο ύ τε ο Κ αντακουζηνός ή τα ν ο μ όνος Β υζαντινός ά ρ χοντα ς που χρησ ιμοπ οιούσ ε ένα ν «ιδιω­ τικ ό σ τρα τό» από Τούρκους. Από τη ν π ε­ ρίοδο το υ Bä εμ φ υ λίο υ π ολέμου και έπ ειτα και άλλοι ισχυροί Β υζα ντινοί α ρ ισ το κρ ά τες είχαν χρησ ιμοπ οιήσει Τούρκους μισ θοφ ό­ ρ ους. Χ αρακτηρισ τική είναι η περίπτωση το υ Ιωάννη Β α τάτζη, μ εγα λογα ιοκτήμ ονα τη ς Θ ράκης που σ κο τώ θη κε το 1345 (κατά σύμπτωση από Τούρκους), ο οποίος αξιοποιούσε τις “ υπηρεσίες» Τούρκων από το Καρασί. εμ ιρ ά το στα νότια παράλια το υ Ελ­ λησ π όντου που σ υνό ρευε με τα εδά φ η τω ν Ο θω μανώ ν στη Βιθυνία. Εξάλλου μ ετα ξύ τω ν Τούρκω ν το υ Καρασί διακρινόταν ο πο­ λέμ α ρ χο ς Χ ατζή Ιλμπ έης. ο οποίος επ ρόκειτο να έ χ ε ι π ρ ω τεύ ο ντα ρόλο κατά τις πρώ­ τ ε ς φ ά σεις τη ς το υ ρ κική ς κα τά κτη σ ης τη ς Θ ράκης. Παρά τα ύ τα το έναυσμα για τη ν το υ ρ κική εξάπλω ση σε αυ τή τη ν περιοχή το έδω σαν οι ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ Σουλεϋμάν. Ο Κ α ντα κουζηνός δ εν ή τα ν σύμφω νος με τη ν κατάληψ η τη ς Τζύμπ ης από το ν Σου­ λεϋμάν. Γνω ρίζοντας όμω ς ό τι δ εν ή τα ν σε θ έσ η να το ν εκ δ ιώ ξει διά τη ς βίας ζήτησ ε τη ν συμπαράσταση το υ γαμπρού το υ, το υ Ορχάν. Ε κείνος άσκησε πίεση σ τον γιο το υ και τε λ ικ ά ο Σ ο υ λεϋ μ ά ν δ έχ θ η κ ε να εγκα τα λ είψ ει τη Τζύμπη με α ντά λλα γμ α τη ν κα­ τα β ολή 10.000 υπερπύρων. Η ενέρ γ εια το υ Ορχαν δ είχ νει σαφώς ο τι η ηγεσία το υ οθω μανικού εμ ιρ ά το υ δ εν α π έβλεπ ε σε π εραι­ τέρ ω επ έκτασ η στα ευρω παϊκά παράλια τη ς Π ροποντίδας. Οι ε ν έ ρ γ ε ιε ς όμω ς το υ Σου­ λ εϋ μ ά ν οδη γο ύν στο συμπέρασμα ό τι ο ί­ δ ιο ς δρούσ ε ως η γ έ τη ς μιας ομάδας νεώ τερων και πιο ριζοσπαστικών σ τοιχείω ν το υ ε ­ μιράτου, πιστών στην παράδοση τω ν γαζήδων που π ρέσ β ευ ε τη ν επέκτασ η με κά θ ε τρόπ ο σε βάρος τω ν «απίστων». Ετσι α υ τός αξιοποίησ ε μια ανέλπιστη συγκυρία για να εδραιώ σ ει και να ε π ε κ τε ίν ε ι το το υ ρ κικό π ρογεφ ύρω μα στη Θ ράκη. Τη ν ύ κτα τη ς 1ης προς τη 2α Μ αρτίου το υ 1354 ένα ς ι­ σχυρός σεισμός κα τέσ τρ εψ ε π ολλές παρα­ λ ια κές π όλεις τη ς Θ ράκης (με κυ ρ ιό τερ η τη ν Καλλίπολη) π ροκαλώ ντας πολλά θ ύ μ α ­ τα και εξα ν α γ κά ζο ντα ς το υ ς επ ιζώ ντες να εγκ α τα λ είψ ο υ ν τις ε σ τίες το υς. Αμέσω ς ο

21 «■

Ο Μ α ν ο υ ή λ Π α λ α ιο λ ό γ ο ς α φ ιέ ρ ω σ ε τη ν ε ν ε ρ γ η τ ικ ό τ η τ α το υ σ τη ν α ν ό ρ θ ω σ η τ η ς Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς , χ ω ρ ίς ό μ ω ς να κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι να α ν α σ τ ρ έ ψ ε ι τ η ν π ο ρ ε ία τ η ς π ρ ο ς τ η ν τ ε λ ικ ή π τώ σ η (μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία ε ικ ο ν ο γ ρ α φ η μ έ ν ο υ χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ο υ , Ε θ ν ικ ή β ιβ λ ιο θ ή κ η , Π α ρ ίσ ι). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

22 ■■

Σ ο υλεϋ μά ν έσπευσε από τη Βιθυνία, όπου βρισκόταν, σ την Καλλίπολη, μερ ιμνώ ντας παράλληλα για τη διαπεραίωση το υρ κικώ ν σ τρ α τευ μά τω ν και μεγάλου α ριθμού Τούρ­ κων εποίκων που άρχισαν να κτίζου ν πάλι τα γκρ εμ ισ μ ένα κτίρια και τα τείχ η τω ν πό­ λεων. Ο μ ητρ οπ ολίτη ς Θ εσσ αλονίκης Γρηγόρ ιος Παλαμάς, που έ τυ χ ε να βρίσ κετα ι σ την περιοχή τη ν επ ο μένη το υ σεισμού, π εριέγραψ ε τη συρροή τω ν Τούρκω ν ιδιαί­ τε ρ α παραστατικά (σε μετάφ ρασ η το υ γράφοντα): «Την αυγή... βλέπ αμε όλοι το υ ς Τούρκους να διασχίζουν σε σ χηματισμούς τη ν ξηρά και τη θάλασσα χάρη στο π λήθος και τη ν τα χ ύ τη τα τω ν κωπηλατώ ν - σαν να ή θ ελ α ν να συνενώ σουν τις α ν τικρ υ σ τές α­ κ τ έ ς - και να σ π εύδουν για λεη λα σ ίες από τη ν π λευρά που βρ ίσ κετα ι προς τη ν α να το ­ λή το υ ηλίου (δηλαδή τη ν Ασία) σ τους Ρω­ μαίους (Β υζαντινούς) που κατοικούσ αν α­ πέναντι». Οσοι κά τοικο ι δ εν π ρόφθασαν να απ ομα κρ υνθούν αιχμαλω τίστηκαν, ενώ πολλοί π ρόσ φ υγες π έθαναν λόγω τη ς σφο­ δρή ς κακοκαιρίας που ξέσπασε κατά τις ε ­ π ό μ εν ες η μ έρ ες. Παρά τη δυσ μενή τροπή τω ν π ραγμάτω ν ο Κ αντακουζηνός επ έμ ειν ε σ την τήρησ η τη ς συμφω νίας το υ με το ν Σ ουλεϋμάν, εκδ η λώ νο ντα ς μάλιστα τη ν π ρόθεσή το υ να τετρα π λασ ιάσ ει το αρχικό ποσό. Ε κείνος όμω ς α ρ ν ή θ η κ ε με τη ν πρό­ φαση ό τι δ εν κ α τέλ α β ε τις θ ρ α κ ικ ές π όλεις διά τη ς βίας, αλλά ως απ οτέλεσ μα π α ρέμ­ βασης τη ς θ εία ς πρόνοιας που το υ ς τις π ρ ο σ έφ ερε έ ρ η μ ε ς από το υ ς κα τοίκο υς το υ ς. Ο Κ αντακουζηνός κ α τέφ υ γ ε και πάλι στη μεσολάβηση το υ Ορχάν, ο τε λ ε υ τα ίο ς όμω ς δ εν εμ φ α νίσ τη κε σ την καθορισ μένη συνάντησή το υ ς στη Ν ικομήδεια δηλώ νο­ ντα ς ασ θένεια, με απ οτέλεσ μα τα γεγο νό τα να σ υνεχισ τούν α ν εξέλ εγ κ τα . Τον Δ εκ έμ βριο το υ 1354 ο Κ αντακουζηνός παραιτήθ η κ ε από το ν θ ρό νο και ασπάσθηκε το ν μο­ ναχισμό, γ εγο νό ς το οποίο κατά τη γνώ μη μας δ εν είναι ά σ χετο με τη ν αποτυχία τη ς π ολιτικής ε λ ε γ χ ό μ ε ν η ς χρήσ ης τω ν Τούρ­ κων τη ν οποία προσπάθησε να α κο λ ο υ θ ή ­

φΓΜΜΝΙΤΣΑ „ ,,

σει. Τα επ όμενα χρόνια οι Τούρκοι έφ θασ αν μέχρι τα π ρόθυρα τη ς Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η ς , κα τα λα μβά νο ντα ς τη θρακική ενδοχώ ρα με ραγδαίους ρ υθ μο ύς. Ο Σ ο υλεϋ μά ν π έθ α νε σε κυ ν η γ ετικ ό ατύχημα στα τέ λ η το υ 1356 ή στις α ρχές το υ 1357, το γεγο νό ς α υ τό όμω ς δ εν α νέκοψ ε τη ν το υ ρ κική εξάπλωση. Σ ο β α ρ ό τε­ ρ ες επιπτώσεις είχ ε η κατάληψ η τη ς Καλλίπολης από το ν εξά δ ελ φ ο το υ α υ το κρ ά το ρ α Ιωάν­ νη Ε' Π αλαιολόγου, κό­ μη τη ς Σαβοΐας Α μεδαίο ΣΤ1, το 1366 για λ ο ­ γαριασμό τω ν Β υζα ντι­ νών. Οι Β υζαντινοί δια­ τήρησ αν τη ν κατοχή τη ς π όλης επί 13 χ ρ ό ­ νια, χωρίς όμω ς να κα­ το ρθ ώ σ ο υν να διακόψ ουν εν τελ ώ ς τη ροή το υρ κικώ ν ενισχύσεω ν - η οποία απλά επ ιβρα­ δ ύ ν θ η κε. Ε ξάλλου το ν Σ ο υλεϋ μά ν είχαν α ν τι­ κατασ τήσ ει άλλοι δρα­ σ τήριοι πολέμαρχοι, ό ­ πως ο Τουρκομάνος Χ ατζή Ιλμπ έης και οι Ο­ θω μανοί Λάλα Σαχίν και γαζή Ε βρενός. Τα γεγ ο ν ό τα α υ τή ς τη ς π εριόδου είναι γνω στά μόνο σε α δ ρ ές γρα μ μές, θ εω ρ είτα ι σίγουρο όμως ό τι οι Τούρκοι είχαν κατορ θώ σ ει να π ροελάσουν βαθιά σ το εσ ω τερικό τη ς Θ ρά­ κης, κα τα λα μβά νο ντα ς το Δ ιδυ μό τειχ ο το 1361, τα Κ ουμουτζηνά (Κ ο μο τη νή ) το 1365 (;) και τη ν Αδριανούπολη, τη δ εύ τερ η σε μ έ ­ γ εθ ο ς πόλη τη ς Θ ράκης, το 1369.

ρ

.„ 0 .0

Λ 0 Π η

γ,··&

Ο

β f.

^ ΚΑΙΣΑΡΟΠΟΛΗ

ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ^

ΛΡΑΜΑ

ΣΕΡΡΕΣ

*

ft

*

ΞΑΝΘΒΑ (ΞΑΝΘΗ) · περιθεοριον · ΦΙΛΙΠΠ0! 1 flfo'0'fcx ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗ(ΚΑΒΑΛΑ) * φ W Ä ^ ^ ^ n O A Y J T Y A O (ΑΒΔΗΡΑι

· ·

ΓΡΑΤ1ΑΝ0Υ (ΓΡΑΠΝΗ)

β 0 Λ Ε Ρ

= 0

A\ ί

Χ ά ρ τη ς τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς τ ο υ Ιω ά ν ν η Ο υ γ κ λ ιέ σ α .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

^ * 2

ΚΟΥΜΟΥΤΖΗΝΑ (ΚΟΜΟΤΗΝΗ)

/γ

φΕρρ£Σ *

Ο Ιω ά ν ν η ς Κ α ν τα κ ο υ ζ η ν ό ς π ρ ο ε δ ρ ε ύ ε ι σ ε ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ή σ ύ ν ο δ ο το 1351. Η ε π ιδ ίω ξή τ ο υ να ε λ έ γ ξ ε ι μ ε κ ά θ ε τ ρ ό π ο τ η ν π ο λ ιτ ικ ή κ α τ ά σ τ α σ η σ τ η Β υ ζ α ν τ ιν ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία κ α τ ά τη ν π ε ρ ίο δ ο 134 1-13 5 4 ε ίχ ε ω ς κ α τά λ η ξη τη ν υ π ο τα γή τη ς Θ ρ ά κ η ς και τη ς Μ α κ ε δ ο ν ία ς σ τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς .

Η ΣΕΡΒΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ Καθώς οι Β υζαντινοί π α ρα κολουθού­ σαν τα γ εγ ο ν ό τα ανήμποροι να αντιδράσουν, η π ρω τοβουλία τω ν κινήσ εω ν πέρασε σ τους Σ έρβο υς. Ο Σ τέφ α ν ο ς Ντουσάν πέ­ θ α νε το 1355, π ροτού το μ έγ εθ ο ς τη ς το υ ρ ­ κικής απειλής γ ίν ει αισ θητό σε όλη το υ τη ν έκτασ η. Μ ετά το ν θ ά να τό το υ η α υ τοκρ α ­ το ρ ία το υ διασπάσθηκε σε μ ικ ρ ό τερ ες η γ ε­ μονίες. Ενα από τα ισχυρότερα σέρβικά κρατίδια και τα υ τό χρ ο να το π λησ ιέσ τερο προς το ν χώρο δράσης τω ν το υρ κικώ ν ορ­ δών ή τα ν το κρ ά το ς τω ν Σερρών, το οποίο κυβερνο ύσ ε μέχρι το 1365 ή το 1366 η χήρα το υ Ντουσάν, τσαρίνα Ελισάβετ, και στη σ υνέχεια ο δεσ π ότης Ιω άννης Ο υγκλιέσα. Η ηγεσία το υ κρ ά το υς τω ν Σερρώ ν είχε προσπαθήσει να π ροσεγγίσ ει το υ ς Βυζα­ ν τινο ύ ς με π ρόθεση τη ν αποκατάσταση τω ν βυζαντινοσ ερβικώ ν σχέσεω ν και τη ν α­ νάληψη κοινού αγώνα ενα ν τίο ν τω ν Τούρ­ κων. Ως πρώτο βήμα προς αυ τή τη ν κ α τεύ ­ θυνση ο π ατριάρχης Κ ω νσταντινούπολης Κάλλισ τος επ ισ κέφ θ η κε τις Σ έρ ρ ες το 1363 ή το 1364 για να ε ξετά σ ε ι το υ ς τρόπ ους ε-

• Νίκαια • Προύσα

Χ ά ρ τ η ς τ ο υ ο θ ω μ α ν ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς τ ο 1362.

π αναπροσέγγισης τη ς σ έρ βικης Εκκλησίας με το Ο ικου μενικό Π ατριαρχείο. 0 ξα φ ν ι­ κός θ ά να τό ς το υ όμω ς κατά τη διάρκεια τη ς π αραμονής το υ σ την πόλη έ ρ ιξε βαριές σ κιές στις σ χέσ εις τω ν δύο π λευρώ ν, που πάγωσαν για μία ακόμη φορά. Από τη ν άλλη π λευρά η πτώση τη ς Αδριανούπολης φ α ίνε­ τα ι ό τι θ ορ ύβ η σ ε ιδιαίτερα το ν Ο υγκλιέσ α σε συνδυασμό με το μ έγ εθ ο ς τη ς αδυνα­ μίας τω ν Βυζαντινών. Ετσι α νέλα βε ο ίδιος τη ν π ρω το­ βουλία τη ς ανάσχεσης τη ς το υ ρ κική ς προέλασ ης, η οποία άλλω σ τε μ ετά τη ν πτώση τω ν

Κ ουμουτζηνώ ν π ροσ έγγιζε επ ικίνδυνα τα ανατολικά σύνορα το υ κρ ά το υ ς το υ. Γι’ αυ­ τό το ν σκοπό α π ευ θ ύ νθ η κε για βο ήθ εια στον α δ ελφ ό το υ Βουκασίν, ο οποίος είχε λά βει το ν τίτλ ο το υ κράλη (βασιλέα) τη ς Σ ερβία ς λόγω τη ς δ ια νο η τική ς αδυναμίας το υ διαδόχου το υ Ντουσάν, Ο ύρος Ε'. Οι δύο α δ ελφ ο ί συνένωσαν τις δ υνά μεις το υ ς και στα τέ λ η το υ καλοκαιριού το υ 1371 εκσ τρά τευσ αν στη Θ ράκη επ ικεφ α λή ς δύνα­ μης που εκ τιμ ά τα ι ό τι έ φ θ α ν ε τις 60-70.000 ά νδρ ες. Η αποφασιστική σύγκρουση με το υ ς Τούρκους έ γ ιν ε σ τις 26 Σ επ τεμβ ρίου 40 χλμ. περίπου δ υ τικά τη ς Αδριανούπολης, στη δ εξιά (νότια) ό χθη το υ Εβρου, κο­ ντά στο σ ημερινό Ο ρμένιο, στα ελληνο βουλγαρικά σύνορα. Τα γ εγ ο ν ό τα τη ς μάχης το υ Τζερνομιανού (που α ν α φ έρ ετα ι και ως «μάχη το υ Μαρίτσα») δ εν είναι γνω σ τά παρά μόνο από το πολύ μ ετα γ εν έσ τερ ο κείμ ενο το υ «ιστορι­ κού τη ς Αλωσης» Λ αόνικου Χ α λκοκονδύλη, το οποίο π ερ ιέχ ει ο ρισ μένες α νακρίβειες. Εξάλλου στις επίσης μ ετα γ ε ν έ σ τερ ες το υ ρ κ ικ έ ς π ηγές η σύγκρουση α ν α φ έρ ετα ι ως «μάχη το υ Sirpsindigi», χρ ο νολογείτα ι ε ­ σ φαλμένα σ το 1364 και σ υ γχ έετα ι με άσχε­ τα γεγονό τα . Σύμφωνα με το ν Χ α λκο κο ν­ δύλη η μάχη ε ξε λ ίχ θ η κ ε ως ε ξή ς (σε μ ετά ­ φραση το υ γράφ οντα): «Την ίδια π ερίοδο ο Σ ο υ λ εϋ μ ά ν έ τυ χ ε να π ολιορ κεί μια κωμόπο­ λη πάνω σ τον Τέαρο (Ε β ρ ο ),

Βαριά θω ρακισμένος και οπλισμένος Οθωμανός ιππέας του σώματος των σπαχήδων. Το άλογό του φ έρει για προστασία βαρύ ιπποκάλυμμα. (παρουσίαση: Τώνης Χ ατζηδημητρίου, εικονογράφ ηση: Χρήστος Γιαννόπουλος)

περίπου 70 στάδια από τη ν Αδριανούπολη. Είχε στήσει π ολλές σ κηνές από δ έρ μ α τα κατσίκας με το ν τρόπ ο τω ν Σκυθώ ν νομά­ δων τη ς Ασίας και όσων Τούρκω ν α κο λου ­ θ ο ύ ν το ν ίδιο τρόπ ο ζωής και π ολιορκούσ ε τη ν κωμόπολη με μεγάλη προσοχή. Λ έγ ετα ι ό τι ή τα ν σ τρ α το π εδ ευ μ έν ο ς ε κ ε ί ό τα ν έμ α ­ θ ε ό τι ο εχ θ ρ ό ς κα τευ θ υ ν ό τα ν ενα ν τίο ν το υ με τα χ ύ τη τα . Τότε δ ιά λ ε ξε 800 από το υ ς κα λ ύ τερ ο υ ς ά νδ ρ ες το υ και μ ετά από ο λο νύκτια π ορεία ε π ιτέ θ η κ ε στο εχθ ρ ικό σ τρα τόπ εδο με το χάραμα. Π αρατήρησ ε ό τι ο εχ θ ρ ό ς δ εν είχ ε το π ο θ ετή σ ει α ρ κ ετο ύ ς σκοπούς κο ντά σ τον π οταμό Τέαρο, το υ ο ­ ποίου το νερ ό είναι πολύ καλό σ την πόση και πολύ υγιεινό. Η ταν καλοκαίρι και δ εν πρόσεχαν πολύ τα όπλα και τα άλογά το υ ς, έχο ν τα ς τη ν εντύπω ση ό τι δ εν χρ εια ζότα ν να ανησ υχούν για το ν εχθ ρ ό . Είχαν σ τρα τοπ εδ εύ σ ει ξένοια σ τα σ την περιοχή του Τζερνομιανού ό τα ν ο Σ ο υλεϋ μά ν με το υ ς 800 ά νδ ρ ες το υ το υ ς επ ιτέθ η κα ν αιφ νιδια­ στικά και κα τέσ τρ εψ α ν όλο το ν σ τρα τό το υ ς σ κοτώ νοντάς το υ ς αδιάκριτα. Οι π ε­ ρισ σ ότεροι Τριβαλλοί (Σέρβοι) μη γνω ρίζο­ ν τα ς προς τα που να σ τρα φ ούν έπεσαν στο π οτάμι και χάθηκαν. Σε αυ τή τη μάχη σκο­ τώ θ η κ ε και ο Ο υ γγλέσ η ς (Ο υγκλιέσα) και ο α δ ελφ ό ς το υ, ο Κράλης (Βουκασίν). Κανέ­ νας δ εν ξέ ρ ε ι όμω ς με ποιον τρόπ ο π έθανε, με α π οτέλεσ μα οι α ξιω ματούχοι το υ να πι­ σ τεύ ο υ ν ό τι είχ ε επιβιώ σει για πολύ περισ­ σ ό τερ ο χρόνο». Α ν τίθ ετα από ό ,τι α να φ έρ ει ο Χ α λκο κο νδ ύλη ς, επ ικεφ α λή ς τω ν το υ ρ κ ι­ κών δυνάμεω ν φ α ίνετα ι ό τι ή τα ν οι Χατζή Ιλμπ έης και Λάλα Σαχίν. Εν πάση περιπτώσει η κατασ τροφ ή τω ν πιο αξιόμαχω ν σ ερ ­ βικών δυνάμεω ν και η απώλεια τω ν δ ύο δ υ ­ να μικότερω ν Σέρβω ν ηγεμό νω ν ά νοιξε διά­ πλατα σ τους Τούρκους το ν δρόμο για τη ν κατάκτησ η τη ς Μ ακεδονίας, τη ς Βουλγαρίας και τω ν κεντρ ικώ ν Βαλκανίων. Το σ ερβικό κρ ά το ς τω ν Σερρώ ν κα τέρ ρ ευ σε, γ εγο νό ς από το οποίο επ ω φ ελή θ η κε ο δεσ π ότης τη ς Θ εσσ αλονίκης Μ ανουήλ Παλαιολόγος (ο μ ετέπ ειτα α υ το κρ ά το ρ α ς Μα­ νου ήλ Β1), ο οποίος το ν Ν οέμβριο το υ 1371 κα τέλ α β ε τις Σ έρ ρ ες και ε π ε ξέ τ ε ιν ε τα ό­ ρια τη ς εξου σ ία ς το υ σ την κεν τρ ικ ή Μ α κε­ δονία. Η ορμή τω ν Τούρκω ν φ α ίνετα ι ό τι ανακόπ ηκε για κάποιο διάστημα, ίσως λόγω τη ς σ τρο φ ή ς τω ν επ ιδρομέω ν προς τη βόρεια Θ ράκη και τη Βουλγαρία, σε συνδυασμό και με τις δ υ σ χ έρ ειες που π ροκαλούσ ε η κα το ­ χή τη ς Καλλίπολης από το υ ς Β υζαντινούς. Το 1379 όμω ς η Καλλίπολη π αραδόθηκε α­ μα χη τί σ τους Ο θω μανούς από το ν γιο το ύ Ιωάννη Ε' και α δ ελφ ό το ύ Μ ανουήλ, Ανδρό­ νικο Δ' Παλαιολόγο, σε αντά λλα γμα για τη β ο ή θ εια που το υ π ροσ έφ εραν σ την προσπάθειά το υ να κα τα λά βει π ραξικοπ ηματι­ κά το ν θρόνο. Ετσι η κατάκτησ η τω ν Βαλ­ κανίων σ υνεχίσ τηκε με νέα ορμή. Το 1383 κα τα λήφ θη κα ν η Φιλιππούπολη και η Π ελαγονία (Μ οναστήρι) και στις 19 Σ επ τεμβ ρίου το υ ίδιου χρόνου οι Σ έρ ρ ες. Λίγο νω ρίτερα είχ ε υπ οκύψ ει και η Χριστούπολη. Παρά τη ν α ξιο θα ύ μα σ τη ε ν ε ρ γ η τικ ό τη τά το υ ο ιστ ο ρ ία

Μ ανουήλ Π αλαιολόγος σ τά θ η κε αδύνατο να παρεμπ οδίσει σοβαρά τη ν το υ ρ κική προέλαση σ την ανατολική και σ την κ ε ν τρ ι­ κή Μ ακεδονία. Ετσι ανα π όφ ευκτα έφ θ α σ ε και η σειρά τη ς Θ εσσ αλονίκης. Η πόλη υπέστη τις σ υνέπ ειες τε τρ α ε το ύ ς α π οκλει­ σμού (1383-1387) χωρίς να κα τα σ τεί δυνα τό να λάβει β ο ή θ εια από τη ν Κ ω νσταντινούπο­ λη, αφού η Β υζαντινή Α υτοκρ α το ρ ία είχε π ερ ιέλ θ ει σε κα θεσ τώ ς υ π ο τέλεια ς προς το οθω μανικό κρ ά το ς μ ετά τη μάχη του Τ ζερνομιανού και ο Μ ανουήλ είχ ε αναλάβει τη ν άμυνα τη ς Θ εσσ αλονίκης χωρίς τη ν έ ­ γκριση το υ π ατέρα το υ. Σ ταδιακά οι Θεσσαλ ο νικείς άρχισαν να κα τα λα μβά νοντα ι από η ττο π ά θ εια (λόγω τη ς πείνας και τω ν κα­ κουχιών) και να δυσ φ ορούν με τις εκ κ λ ή ­ σ εις το υ Μ ανουήλ για ενερ γ ή άμυνα. Τελικά η α ν τικειμ ενική αδυναμία συνέχισης το υ α­ γώνα είχε ως α π οτέλεσ μα τη ν ειρ ηνική πα­ ράδοση τη ς πόλης, με συνέπ εια τη δ ια τή ­ ρηση ορισμένω ν κοινοτικώ ν προνομίω ν από το υ ς κα τοίκο υς.

Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ Π αράλληλα με τη ν πολιορκία τη ς Θ εσ ­ σαλονίκης οι Τούρκοι σ υνέχιζαν τη ν εξά πλωσή το υ ς στη δυτική και στη νότια Μ α κε­ δονία υπό τη ν ηγεσία το υ γαζή Ε βρενός. Οι σ υ νθ ή κες υπ οταγής αυτώ ν τω ν περιοχών είναι ιδια ίτερα σ κ ο τειν ές και οι π αλαιότερ ες σ χ ετικές μ α ρ τυ ρ ίες ανάγονται σε πολύ μ ετα γ ε ν έ σ τερ ες το υ ρ κ ικ έ ς π ηγές α μ φ ίβο ­ λ η ς αξιοπιστίας (π.χ. σ τον π ερ ιη γητή Εβλιά Τσελεμπί). Η Β έρ οια π ιθανολογείται ό τι σ υνθηκολόγησ ε το 1387, ενώ η Εδεσσα κα­ τά τις παραδόσεις κα τα λ ή φ θ η κε με έφ ο δο . Η πόλη μάλλον βρισ κόταν συνεχώς υπό σερβικό έλεγχο , από τη ν π ερίοδο τη ς κατάκτησ ής τη ς από το ν Ντουσάν. Α γνω σ τες ε ί­ ναι οι σ υ ν θ ή κες κατάληψ ης και τη ς Καστο­ ριάς. Οι β ο ρ ε ιό τε ρ ε ς π ερ ιφ έρ ειες τη ς Μ α­ κεδο νία ς (α υ τές που σ ήμερα βρίσ κοντα ι ε ­ κτό ς τω ν ελληνικώ ν συνόρων) κα τα λ ή φ θ η ­ καν ειρ ηνικά από το υ ς Ο θω μανούς μ ετά το 1395. Μ ετά το ν θ ά να το το υ Βουκασίν και το υ Ο υγκλιέσ α οι π ερ ιο χές τη ς Α χρίδας και το υ Πριλάπου (Π ερλεπ έ) είχαν π ερ ιέλ θ ει στον γιο το υ πρώτου, Μ άρκο Κ ρά λιεβιτς. Α­ ντίσ τοιχα οι π ερ ιο χές τη ς Σ τρώ μνιτσ α ς και το υ Μ ελένικο υ , που π ροηγουμένω ς απ οτελούσαν τμ ή μ α το υ σερβικού κρατιδίου τω ν Σερρών, είχαν ενσ ω ματω θεί στο εφ ή μ ερ ο κρ ά το ς τω ν Σέρβω ν αδελφ ώ ν Ιωάννη και Κω νσταντίνου Δραγάση (ή Ν τεγιά νοβ ιτς) που εκ τε ιν ό τα ν στις π ερ ιο χές μ ετα ξύ το υ Στρυμώ να και το υ Ν έστου. Ολοι α υ τοί οι η ­ γ εμ ό ν ε ς είχαν αναγκασ τεί να γίνο υν υ π ο τε­ λ είς τω ν Τούρκων, στο π λευρό τω ν οποίων σ κοτώ θηκαν το 1395 π ολεμώ ντας στη μάχη τη ς Ροβίνε, κατά τη διάρκεια μιας οθω μανι­ κής εισ βολής στη Βλαχία. «Κληρονόμοι» τω ν κρατιδίω ν το υ ς υπήρξαν οι Οθωμανοί. Α π οκορύφω μα τω ν οθω μανικώ ν επ ιτυ ­ χιών στα Βαλκάνια το υ 14ου αιώνα ή τα ν α­ ναμφ ίβολα η μάχη το υ Κοσσυφοπεδίου (1389), που επισφράγισε τη σ τρα τιω τική α­

ν ω τερ ό τη τα τω ν Οθωμανών ένα ν τι όλων τω ν βαλκανικώ ν λαών. Το ίδιο έ το ς υπ έκυ­ ψε στις το υ ρ κ ικ έ ς επ ιθέσ εις και το κάστρο το υ Πλαταμώνα. Το 1393 π ιθ α νολογείτα ι ό τι κα τα λή φ θ η κα ν τα Σέρβια, στα σ τενά του Σαρανταπόρου, μ ετά από σ ύντομη π ολιορ­ κία. Η κατάκτησ η τη ς Μ ακεδονίας, όπως π ροηγουμένω ς και τη ς Θ ράκης, δ εν υπήρ­ ξ ε α π οτέλεσ μα «επ ιτελικού σχεδιασμού» τω ν δραστήριω ν Οθωμανών ηγεμόνω ν Ορχάν, Μ ο υρ ά τ Α' (1362-1389) και Βαγιαζήτ Α 1 (1389-1403), αλλά α υ τόνο μη ς δράσ ης συ­ γ κεκρ ιμ έν ω ν πολέμαρχω ν τις επ ιτυ χίες των οποίων αξιοποιούσε στη σ υνέχεια το οθω ­ μανικό κρ ά το ς ενσ ω ματώ νοντας τις υπο­ τα γ μ έ ν ε ς π εριοχές. Ε ιδικό τερα η κα τά κτη ­ ση τη ς Μ α κεδ ονία ς υπ ή ρξε κατά το μεγα­ λ ύ τερ ο ποσοστό επ ίτευ γ μ α το υ Ε βρενός και τω ν απογόνων το υ οι οποίοι δρούσαν με κ έν τρ ο τη ν π εριοχή τω ν Γιαννιτσών. Σ το ν ί­ διο χώρο εγκα τα σ τά θ η κα ν οι π ολυάριθμοι Γιουρούκοι (Τουρκομάνοι) α κό λου θο ί το υ ς - σ την πόλη τω ν Γιαννιτσώ ν σ ώ ζεται (παραμ ελ η μ έν ο ς) μέχρι σ ήμερα ο τά φ ο ς το υ διά­ σημου Τούρκου π ολέμαρχου. Η κατάκτησ η τη ς Θ ράκης και τη ς Μ α κε­ δονία ς σ υ ν ο δ εύ τη κε από ε κ τε τα μ έ ν ο υ ς εξισ λαμισ μούς και εποικισμό τω ν εύφ ορω ν πεδινώ ν περιοχώ ν και επίκαιρων ορεινώ ν σημείω ν από Τούρκους. Ομως η οριστική ενσωμάτωση αυτώ ν τω ν π εριοχώ ν στο οθω ­ μανικό κρ ά το ς π ρα γμα τοπ οιή θη κε α ρ κετά αρ γότερα , περί τα μέσα το υ 15ου αιώνα. Ο λόγος γι' αυ τό ή τα ν η αιφνίδια, αν και βρα­ χυχρόνια, κατάρρευσ η τη ς Ο θω μανικής Α υτοκρ α το ρ ία ς (1402), μ ετά τη ν ή ττα του Β αγιαζήτ Α' από το ν Τ ουρ κομογγόλο κατακ τη τή Ταμερλάνο (βλ. σ χετικά Ν. Νικολούδη, «Η σύγκρουση Ο θω μανικής Α υ το κ ρ α το ­ ρίας και Ταμερλάνου», "ΣΙ", τ. 13, Σ επ τέμ ­ βριος 1997). Την ή ττα αυτή ακολούθησ αν 11 χρόνια εμφ υλίω ν π ολέμω ν μ ετα ξύ τω ν γιω ν το υ Βαγιαζήτ. Σε αυ τό το διάσ τημα ο Μ ανουήλ Π αλαιολόγος (ο οποίος το 1391 εί­ χε α ν εβ εί σ τον θ ρ ό νο τη ς Κ ω νσταντινούπο­ λης) κατόρθω σ ε να εξασ φ αλίσ ει με επ ιδ έξι­ ο υς διπ λω ματικούς χειρ ισ μούς τη ν επι­ στροφή, στη Β υζα ντινή Α υτοκρατορία, μιας παραλιακής ζώ νης στην ηπειρω τική Ελλά­ δα που ξεκιν ο ύ σ ε από το ν Μ αλιακό κόλπο και έ φ θ α ν ε μ έχρ ι το ν Στρυμώ να. Σ τη ζώνη α υ τή π ερ ιλαμβανόταν και η Θεσσαλονίκη, η οποία π α ρ έμεινε υπό βυζαντινό έλεγχ ο μέχρι το 1423. Το έ το ς εκείν ο ο τε λ ε υ τα ίο ς Β υζαντινός δεσ π ότης τη ς πόλης, ο τρ ίτο ς γιο ς το υ Μ ανουήλ, Α νδρόνικος, αναγκάσ τη­ κε να τη ν παραχωρήσει σ του ς Β εν ετο ύ ς, υπό το ν όρο ό τι θ α σ έβ οντα ν το θ ρ η σ κ ευ ­ τικό και το κο ινο τικό καθεσ τώ ς τη ς πόλης. Ε π ρόκειτο για μια κίνηση απελπισίας λόγω τη ς έ ν το ν η ς ε π ιθ ε τικ ό τη τα ς το υ σ ουλτά­ νου Μ ουρ ά τ Β' (1421-1451), που είχε ενο ­ χ λ η θ εί πολύ από τις α π ο τυ χ η μ έν ες προ­ σ π ά θειες τω ν Βυζαντινώ ν να το ν εκ θ ρ ο ν ί­ σουν προς ό φ ελο ς κάποιου ανταπ αιτητή το υ θ ρό νο υ το υ. Αυτή η άστοχη ενέρ γ εια τη ς βυ ζα ντινή ς διπλω ματίας ώ θησε το ν Μ ουρ ά τ να π ολιορκήσ ει τη ν Κω νσταντινού-

το λ η (1422), να α να καταλάβει τις π εριοχές ~ου είχαν α νακτήσ ει ειρ ηνικά οι Β υζαντινοί ■αι να σ τρα φ εί ενα ν τίο ν τη ς Θεσσαλονίκης, τη ν αλλαγή το υ κα θ εσ τώ το ς τη ς οποίας α ρ νή θ η κε ο ύτω ς ή άλλως να αναγνωρίσει. Η πόλη α π οκλείσ τη κε και πάλι από τη ν ενδοχώρα τη ς και οι επ ισ ιτισ τικές δυσ κολίες προκάλεσαν α ντιδρ ά σ εις μ ετα ξύ τω ν κα­ τοίκω ν και αμοιβαία καχυποψία με το υ ς Βεν ετο ύ ς. Σ τη ν προσπάθειά το υ ς να προκαλέσ ουν αντιπερισπασμό οι Β εν ε το ί επ ιτέ­ θ ηκα ν και κα τέλα β α ν προσωρινά τα φ ρ ο ύ ­ ρια το υ Πλαταμώνα, τη ς Ιερισσού και τη ς Χ ρισ τούπ ολης (1425), χωρίς ουσιαστικά α­ π οτελέσ ματα. Π αράλληλα η καταπιεστική διακυβέρνησ ή το υ ς στη Θεσσαλονίκη προκάλεσ ε τη φυγή πολλών κατοίκω ν και τη ν εξασ θένισ η τη ς άμυνας τη ς πόλης. Στις 27 Μ αρτίου 1430 η Θ εσσαλονίκη κα τα λή φ θ η ­ κε με έφ ο δ ο μ ετά από σ ύντομη πολιορκία και 7.000 κά τοικο ί τη ς κ α τέλ η ξα ν σκλάβοι τω ν Τούρκων. Τα γεγ ο ν ό τα τη ς άλωσης π ε­ ριγράφει γλα φ υρά μια το υ ρ κική παράδοση: «(Οι Τούρκοι) άρχισαν να κτυπ ούν (τη Θ εσ ­ σαλονίκη), να π ολεμ ού ν και κρ άτησ ε πολ­ λ ές μ έρ ες ο αγώνας. Ομως το φ ρ ούρ ιο δ εν έπ εφ τε. Τότε ο σ ουλτάνος σ τρ ά φ η κε σ τους β εζύ ρ η δ ες και φώ ναξε: «Γι1 α υ τό ή ρ θ α μ ε εδώ λοιπόν; Για να κτυπ ιόμασ τε άδικα; Το φρούριο πρέπει να πέσει και να μπούμε στην πόλη». Επάνω σε α υ τό ο Ε βρενός ογλού Αλή μπ έης είπε: «Ε νδ οξε σ ουλτάνε! Μονάχα αν υπ οσ χεθείς σ τους σ τρ α τιώ τες πως θ α μπορέσουν να λ εη λα τή σ ο υ ν τη ν πόλη, μονάχα τ ό τ ε θα π έσ ει το φρούριο. Γνώριζέ το». Κι ο βασιλιάς χωρίς να το πολ υ σ κ εφ τεί δ ιέ τα ξε : «Εμπρός παλικάρια μου! Το φ ρ ούρ ιο είναι δικό σας! Λ εη λα ­ σία...». Ετσι μόλις πήραν α υτή τη ν είδηση οι π ο λεμ ισ τές όρμησαν με λύσσα επάνω στο φρούριο, έφ ερ α ν σ κάλες, κατόρθω σ αν να μπουν μέσα και σε λίγο το είχαν στα χέρια το υς. Ξ εχύθ η κα ν τό τ ε σαν σίφουνας μέσα στην πόλη και λεη λά τησ α ν τα σπίτια και τα πάντα. Αιχμαλώ τισαν το υ ς άπιστους, μοί­ ρασαν τα ερ η μω μένα σπίτια τω ν απίστων σ τους μουσ ουλμάνους και μ ετέ φ ε ρ α ν το ν π ληθυσ μό τω ν Γιαννιτσών εδώ. Μπήκαν στις εκκλ η σ ίες τω ν απίστων και τις μ ε τ έ ­ τρ εψ α ν σε τζαμιά». Μ ε τη ν κατάληψ η τη ς Θ εσσ αλονίκης ο ­ λο κλη ρ ώ θ η κε η υποταγή τη ς Μ ακεδονίας, η οποία υπήχθη στο μ π εηλερ μπ εη λίκι τη ς Ρούμελης, με π ρω τεύουσ α αρχικά τη ν Αδριανούπολη και στη σ υνέχεια τη Φιλιππούπολη και τη Σόφια. Στη Θράκη όμω ς ε ξα κ ο ­ λουθούσ αν να π αραμένουν μ ερ ικοί βυζα­ ντινο ί θ ύ λ α κ ες , παρόλο που η περιοχή είχε δ εχ θ ε ί πρώτη τη ν το υ ρ κική π λημμυρίδα. Ε“ ο ό κειτο για τις π όλεις Μ ήδεια, Αγαθούπο■η. Πύργο, Αγχίαλο και Μ εσημβρία, στα πα­ ράλια το υ Ε υξείνου Π όντου, καθώ ς και τη ν -ρ ά κ λ ε ια (Ραιδεστό), τη Σηλυμβρία και τις -,ύμοπόλεις-π ροάστια τη ς Κω νσταντινού-ο λ η ς κατά μ ήκο ς τω ν παραλίων τη ς Προ-ο ν τίδ α ς . Η πρώτη ομάδα, δηλαδή οι πό■εις τω ν παραλίων το υ Ε υξείνου Π όντου, • χε απ οφ ύγει τις το υ ρ κ ικ ές επ ιθέσ εις χάοη στη φυσική προστασία που τη ς παρείχε

λ ευ τα ίο ς χρισ τιανικός θ ύ λ α κα ς στη Θράκη μ ετά τη ν άλωση τη ς Κω νσ ταντινούπολης ή ­ τα ν η Αίνος, σ τις ε κ β ο λ ές το υ Εβρου, κ τή ­ ση τω ν Γενοβέζω ν Γατελούζω ν από το 1384. Σ τις 26 Ιανουαρίου 1456 και α υ τή η πόλη κα­ τα λ ή φ θ η κ ε μ ετά από μια σ ύντομη εκσ τρ α ­ τε ία το υ Μ ω ά μεθ Β 1. Μ ε τη ν ολοκλήρω ση τη ς κα τά κτη σ ης τη ς Θ ράκης και τη ς Μ α κεδ ονία ς ο λό κλη ­ ρος ο β ο ρ ειο ελλ α δ ικό ς χώ ρος ενοπ οιήθηκε υπό τα σκήπτρα τω ν Οθωμανών, στην κατοχή τω ν οποίων επ ρ ό κ ειτο να παραμείνει π ερισ σ ότερο από π έν τε αιώ νες, δηλαδή για π ερίοδο πολύ μ εγ α λ ύ τερ η σε σχέση με κά θ ε άλλη περιοχή το υ ελλη νικο ύ χώρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Σ τέ φ α ν ο ς Ν το υ σ ά ν υ π ή ρ ξε ο σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ο ς η γ ε μ ό ν α ς τ η ς μ ε σ α ιω ν ικ ή ς Σ ε ρ β ία ς . Το κ ρ ά τ ο ς τ ο υ ό μ ω ς ή τ α ν ε φ ή μ ε ρ ο και υ π έκυ ψ ε εύ κ ο λ α σ το υ ς Ο θω μ α νο ύ ς (π ρ ο σ ω π ο γ ρ α φ ία τ ο υ Ν τ ο υ σ ά ν α π ό το ν Ε λ λ η ν α α γ ιο γ ρ ά φ ο Μ ιχ α ή λ Α σ τρ α π ά , σ τη μ ο ν ή τ ο υ Λ έ σ ν ο β ο ).

η οροσειρά τη ς Σ τρ ά ντζα ς, η οποία π αρεμ­ β ά λ λ ετα ι μ ετα ξύ τω ν παραλίων και τη ς θ ρ α κ ικ ή ς ενδοχώ ρας. Ομως και η δ εύ τερ η ομάδα (τα πολίσματα τη ς Π ροποντίδας) δ εν π αρεμπ όδιζε τις το υ ρ κ ικ έ ς εισ βο λές στο εσ ω τερικό τω ν Βαλκανίων, με α π ο τέλ ε­ σμα να απ οφ ύγει τη ν το υ ρ κική κατάκτησ η επί έναν περίπου αιώνα. Σ τις αρχές το υ 1453 ο σ τρα τηγός το υ Μ ω άμεθ Β', Καρατζά μπέης, δ ια τά χθ η κε να κα τα λά βει αυτά τα τε λ ε υ τα ία βυζαντινά ερείσ ματα. Οι π όλεις τω ν παραλίων το υ Ε υξείνου Π όντου παρα­ δ ό θ η κα ν ειρηνικά. Α ν τίθ ετα η Η ράκλεια και η Σηλυμβρία π ροέβα λαν αντίσταση και κα­ τα λ ή φ θ η κα ν με έφ ο δο . Η Σηλυμβρία ε ν δ ε ­ χομένω ς υπ ή ρξε η τε λ ε υ τα ία βυζαντινή πό­ λη τη ς Θ ράκης που υπ έκυψ ε σ τους Τούρ­ κους, κατά το ν Απόστολο Βακαλόπουλο στις 30 ή σ τις 31 Μαϊου 1453. Τραγική υπήρ­ ξ ε η μοίρα τω ν υπερασπιστών τω ν προα­ στίων τη ς Κω νσταντινούπολης, που υπ έκυ­ ψαν στις α ρχές Απριλίου το υ 1453. Κατά το ν Ράνσιμαν «το φ ρούριο τω ν Θ εραπειώ ν α ν τισ τά θ η κε επί δύο η μ έ ρ ε ς , ώσπου τα τ ε ί­ χη το υ έγινα ν κομμάτια από το π υροβολικό και το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς τη ς φ ρ ουρ ά ς το υ σ κο τώ θη κε. Οι επ ιζώ ντες, σαράντα το ν α­ ριθμό, π αραδόθηκαν τ ό τ ε χωρίς όρους. Ο­ λοι το υ ς θανα τώ θ ηκα ν με ανασκολοπισμό. Το μ ικ ρ ό τερ ο φ ρ ούρ ιο το υ Σ το υδ ίου κ α τε­ δ α φ ίσ τηκε σε λ ίγ ες ώ ρες. Οι 36 επ ιζώ ντες αιχμαλω τίσ τηκαν μέσα στα ερείπ ια και ανασκολοπίστηκαν ομοίως. Α υτό έγιν ε αντίκρυ στα τείχ η (της Κ ω νσταντινούπολης) για να βλέπ ουν οι π ολίτες τη ς τι θ α πάθαιναν όσοι έφ ερ ν α ν αντίσταση σ τον σουλτάνο». Ο τ ε ­

(1) Α. Β ακα λόπ ουλος: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΑ Σ (1354-1833), εκ δ . Β άνιας, Θ εσσ αλονίκη, 1992 (ανατύπω ση). (2) Του ιδ ίο υ : ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟ Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣΜ Ο Υ . τ .Α ', Θ εσσ αλονίκη, 1974 (δ ε ύ τε ρ η έκδοσ η). (3) Γ. Β ο γ ια τζ ή ς : Η Π Ρ Ω ΙΜ Η ΟΘ ΩΜ ΑΝΟΚΡΑΤΙΑ Σ Τ Η ΘΡΑΚΗ, εκ δ . Η ρ ό δ ο το ς , Θ εσσ αλονίκη. 1998. (4) Του ιδ ίο υ : Ο Θ Ω Μ Α Ν Ο Ι Κ ΑΙ Μ Η Ο Θ Ω Μ Α Ν Ο Ι Μ Ο Υ ΣΟ Υ Λ Μ Α Ν Ο Ι Σ Τ Η Ν ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ Ε Π Ο ΙΚ ΙΣ Μ Ο ΤΗΣ ΑΝ Α ΤΟ Λ ΙΚ Η Σ Κ ΑΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, "Ελληνικά“, 41/2, 1990. (5) Ε. Ζα χα ρ ιά δ ο υ : ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΚΑΙ ΘΡΥΛΟΙ ΤΩΝ Π Α Λ Α ΙΩ Ν ΣΟΥΛΤΑΝΩΝ (1300-1400), εκδ. Μ ΙΕΤ, Α θήνα , 1991. (6) Κ. Κ ύρ ρης: ΤΟΥΡΚΙΑ Κ Α Ι ΒΑ ΛΚ Α Ν ΙΑ , εκδ. Ε σ τία , Α θήνα , 1986. (7) Ν τ. Ν ίκολ-Α . Μ α κμ π ρ ά ιν τ: Ο Ι ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ Ο Θ Ω Μ Α Ν Ω Ν ΤΟΥΡΚΩ Ν (1300-1774), εκδ. Αψίδα, Α θήνα , 1995. (8) Των ιδίω ν: Η ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΟΥ Β ΥΖΑ Ν ΤΙΟ Υ ΚΑΙ ΤΗΣ Α Ν Α ΤΟ Λ ΙΚ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Η Σ (1000-1568), εκ δ . E urobooks. Α θήνα , 1995. (9) Ν τ. Ν ίκολ: Ο Ι ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ Α ΙΩ Ν Ε Σ ΤΟΥ Β ΥΖΑ Ν ΤΙΟ Υ (τίτλ ο ς π ρω τοτύπ ου: The Last C enturies o f Byzantium ), εκ δ . Π απ αδήμα, Α θήνα , 1999. (10) Ν . Ν ικο λ ο ύ δ η ς: Ε ΡΜ Η ΝΕΥΤΙΚ Α ΠΡΟ ΒΛΗΜ ΑΤΑ Ε Ν Ο Σ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Ο Υ ΓΕ ΓΟ Ν Ο ΤΟ Σ. Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ Κ Α Λ Λ ΙΠ Ο Λ Η Σ Κ ΑΙ Ο Λ Α Ο Ν ΙΚ Ο Σ ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗΣ, "Τα Ισ το ρ ικ ά ", 16. Ιούνιος 1992. (11) Του ιδ ίο υ : Ο Ι Σ Ε Ρ Β Ο Ι Σ Τ Η ΘΡΑΚΗ (14ος Α ΙΩ Ν Α Σ ), "Νέα Ε στία", α φ ιέρ ω μα στους λαούς της χερσονήσου το υ Α ίμ ου, Χ ρ ισ το ύ γ εν ν α 1994. (12) Του ιδ ίο υ : Η Σ Η Μ Α Σ ΙΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗ Β Υ Ζ Α Ν ΤΙΝ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Κ ΑΙ Ο ΤΟ ΥΡΚΙΚ Ο Σ ΕΠΕΚΤΑΤΙΣΜΟ Σ, "Β υζαντινοί Μ ε λ έ τα ι" , 5, 1993. (13) Του ιδ ίο υ : Ο Ι Σ Ε Ρ Β Ο Ι Α Δ Ε Λ Φ Ο Ι ΔΡΑΓΑΣΗ Κ ΑΙ Η ΔΡ Α ΣΗ ΤΟΥΣ Σ Τ Η Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 14ο Α ΙΩ Ν Α , "Β υζαντινοί Μ ε λ έτα ι" , 7, 1996. (14) Γ. Ο σ τρ ο γ κό ρ σ κυ : ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Β ΥΖΑ Ν ΤΙΝ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ, τ. Γ', εκ δ . Σ τ. Β ασιλόπ ουλος, Α θήνα. (15) Του ιδ ίο υ : Η Π Ε Ρ ΙΟ Χ Η ΤΩΝ Σ Ε Ρ Ρ Ω Ν ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ Ν ΤΟ Υ ΣΑ Ν (στα σ έρβικά), Β ελ ιγ ρ ά δ ι, 1965. (16) Σ. Ράνσιμαν: Η Α Λ Ω Σ Η ΤΗΣ Κ Ω Ν ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Υ Π Ο ΛΗ Σ, εκδ . Μ π ερ γ α δ ή , Α θήνα , 1979. (17) Γ. Σ ο ύ λ η : THE SERBS A N D BYZANTIUM D URING THE REIGN O F TSAR STEPHEN DUSH A N (1331-1355) AND HIS SUCCESSORS, εκδ. Ε τα ιρ εία ς των Φίλων το υ Λ αού, Α θήνα , 1995 (δ ε ύ τε ρ η έκδοσ η).

25

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΟΑΗΓΗ Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ. Μ ΑΡΚΑΝΤΩ ΝΑΤΟ Σ Φ ιλόλογος, ΜΑ U niversity College, London

Η Π ΕΡΙΟ ΔΟ Σ ΜΕΤΑΞΥ 479 ΚΑΙ 431 π.Χ. ΥΠΗΡΞΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ Μ Ο Ν Α ΔΙΚ Η ΓΙΑ ΤΗ ΛΑΜ Ψ Η ΤΩΝ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ ΙΚΩ Ν ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ ΚΑΝ, ΑΛΛΑ ΣΥΝΑΜ Α ΕΦΕΡΕ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΠΕΡΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ, ΑΦΟΥ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ "ΕΠΩΑΖΟΝΤΑΝ" 01 ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΟΔΗΓΟΥΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ ΠΕΛΟ ΠΟ ΝΝΗΣΙΑΚΟ Υ ΠΟΛΕΜΟΥ. 0 ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΟΥ, ΙΔΩ Μ ΕΝ Ο ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΡΟΥ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟ ΣΜ ΙΟ Υ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ, Δ Ε Ν Μ ΠΟ ΡΕΙ ΝΑ ΘΕΩΡΗΘΕΙ ΑΥΤΟ ΚΑΘΕΑΥΤΟ ΩΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟ. Η ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΣΗΜ ΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΙΤΑΙ ΣΤΟ ΟΤΙ Η ΕΞΙΣΤΟΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΓΙΝΕ ΤΟ «ΟΧΗΜΑ» ΠΟΥ ΕΠΕΛΕΞΕ 0 ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΓΙΑ ΝΑ Δ Ω ΣΕ Ι ΣΤΙΣ ΕΠΟΜ ΕΝΕΣ ΓΕΝΙΕΣ ΕΝΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Μ Ε ΑΞΕΠΕΡΑΣΤΗ ΔΙΑΧΡΟ ΝΙΚΗ ΑΞΙΑ.

0 Π ε ρ ικ λ ή ς σ υ ν έ δ ε σ ε τ ο ό ν ο μ ά τ ο υ μ ε τ η ν π ιο έ ν δ ο ξ η κ α ι πιο λ α μ π ρ ή π ε ρ ίο δ ο τ η ς ισ τ ο ρ ία ς τ ο υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ε θ ν ο υ ς . Ε π ί τω ν η μ ε ρ ώ ν τ ο υ η Α θ ή ν α έ φ θ α σ ε σ ε α ξ ε π έ ρ α σ τ ο ε π ίπ εδ ο π ο λ ιτ ισ μ ικ ή ς κ α ι ο ικ ο ν ο μ ικ ή ς α κ μ ή ς . Δ υ σ τυ χ ώ ς για τ ο υ ς Α θ η ν α ίο υ ς π έ θ α ν ε τ ο 4 2 9 π .Χ., α φ ή ν ο ν τ α ς τ η ν π ό λ η το υ „ ο ρ φ α ν ή » σ τ η δ ίν η ε ν ό ς π ο λ έ μ ο υ π ου ε π ρ ό κ ε ιτ ο να τη ν ο δ η γ ή σ ει σ τη ν π αρα κμή. ΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

mm

•.»’Λ

α αληθινά αίτια που οδήγησαν στη 431 π.Χ.), κατά τη διάρκεια τη ς οποίας ωρίμα­ σύγκρουση ανάμεσα στους δύο μ ε­ σαν οι σ υνθήκες που οδήγησαν στον π όλε­ γάλους ελληνικούς συνασπισμούς, μο. των οποίων ηγούντο η Αθήνα και η Σπάρτη, έχουν διατυπωθεί από το ν κορυφαίο ιστορι­ Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΩΝ κό Θ ουκυδίδη με τρόπο σαφή και καίριο. Η­ ΔΥΟ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΩΝ ταν η ολοένα αυξανόμενη δύναμη τη ς Α θή­ Μ ετά τη ν υποχώρηση τω ν Περσών, το νας, που προκάλεσε φόβο στη Σπάρτη και κατέστησε τη σύρραξη ανάμεσα στις δύο πό­ 479 π.Χ., η Σπάρτη φά νηκε ανεπαρκής να αλεις αναπότρεπτη (Θουκ. 1, 23. 6). Μικρά πε­ ναλάβει τα ηνία του ελληνικού κόσμου, επ ει­ ριθώρια για αμφισβήτηση αφήνει αυτή η κο­ δή η ίδια η φύση του εσω στρεφούς και στατι­ φτή τοπ οθέτησ η του Θουκυδίδη, η οποία πά­ κού πολιτικού τη ς συστήματος δ εν παρείχε ντως έχει γεννήσ ει α ν εξά ν τλη τες συζητή­ τις προϋποθέσεις που ήτα ν αναγκαίες για σεις, ιδιαίτερα ως προς το αν η σύγκρουση α­ τη ν επιτυχή άσκηση τέτο ια ς ηγεμονικής πο­ λιτικής. Η Σπάρτη από νωρίς είχε τ ε θ ε ί επικε­ νάμεσα στις δύο ανταγω νιζόμενες δυνάμεις ενός διπολικού κόσμου ή τα ν υποχρεω τικά α­ φαλής τη ς λεγά μ ενης Πελοποννησιακής ναπόφευκτη. Ο ρεαλιστής Θ ουκυδίδης θ έ τε ι Συμμαχίας. Αυτή δ εν συμπήχθηκε για να α­ αυτό το κεντρικό ερώ τημα για προβληματι­ ντιμετω πίσει κάποιον εξω τερ ικό κίνδυνο ή σμό, αφού άλλωστε το έργο του υπήρξε να εξαπολύσει εκδικητικό πόλεμο κατά τη ς κτήμα ες αεί» για τις επ ό μενες γενιές. Ο ί­ Περσίας. Υπήρξε ουσιαστικά προϊόν τη ς πο­ διος πάντως φαίνεται πως ή τα ν πεπεισμένος λιτικής τη ς Σπάρτης που επεδίω κε τη ν προ­ για το αναπότρεπτο τη ς σύγκρουσης και πι­ στασία τη ς από τοπικούς εχθ ρο ύς και τη ν ε ­ θανώς γ ι’ αυτό αφ ηγείται διεξοδικά τα γεγο ­ ξασφάλιση τη ς κυριαρχίας τη ς στην Πελο­ νότα τη ς λεγά μ ενης Π εντη κο ντα ετία ς (479 - πόννησο. Επρόκειτο για έναν συνασπισμό

Τ

__ ________ Α π ο ψ η τ ο υ α ρ χ α ίο υ ν ε κ ρ ο τ α φ ε ίο υ σ τ ο ν Κ ε ρ α μ ε ικ ό . Ε δ ώ ε κ φ ώ ν η σ ε ο Π ε ρ ικ λ ή ς το ν Ε ύ φ η μ ο Ε π ιτά φ ιο λ ό γ ο τ β υ για I τ ο υ ς π ρ ώ το υ ς ν ε κ ρ ο ύ ς το υ ψ ίε λ ο π ο ν ν η σ ια κ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ . !. —O n Oie μ α ς π λ η ρ ο φ ο ρ ε ί ο η ϊ β φ Ν ί β ί δ η ς , σ τ ο ν Κ ε ρ α μ ε ικ ό ή τ ύ ιν θ α 'μ μ έ ν ο ι ό λ ο ι ο ι Α θ η ν α ίο ι π ε σ ό ν τέ ς σ τ α π ε δ ία τω ν μ α χ ώ ν , ρ Β ? σ π ό α υ το ύ ς που έπ εσ α ν -στοι/ Μ α ρ α θ ώ ν α : "Ε κείνω ν - '( » α π ρ ε π ή τ η ν α ρ ε τ ή ν κ ρ ίν α ν τ ε ς , α υ τ ο ύ κ α ι το ν τ ά φ ο ν ε π ο ίη σ α ν " (Θ ο υ κ . 2, 3 4.5).

κτισμένο πάνω στα θ εμ έλ ια τη ς σπαρτιατι­ κής στρατιω τικής ισχύος, αλλά με μάλλον χα­ λαρούς π ολιτικούς ή θεσ μικούς δεσ μούς α­ νάμεσα στις πόλεις- μέλη. Στον αντίποδα η Αθηναϊκή Συμμαχία υ­ π ήρξε κα τ’ αρχήν απότοκος τη ς απροθυμίας τη ς Σπάρτης να επ εκτείν ει τη ν επιρροή τη ς στο Αιγαίο μ ετά το πέρας τω ν Μηδικών. Η συμμαχία τω ν ελληνικώ ν πόλεων που είχε συσταθεί στην Κόρινθο για να ανακόψει το ν περσικό κίνδυνο δεν είχε κάποια προσδιορι­ σμένη διάρκεια και, αμέσως μ ετά τη ν ελληνι­ κή νίκη στη Μυκάλη, δ όθ ηκε η ευκαιρία να δοκιμασ τεί η συνοχή τη ς και να διαφανούν οι προοπτικές της. Οι Ελληνες εκστράτευσαν στον Ελλήσποντο με σκοπό να καταστρέ­ ψουν τις γ έφ υ ρ ες που είχε κατασκευάσει ο Ξ έρξης για να ενώσει τη ν Ευρώπη με τη ν Α­ σία. Οταν όμως έφθασαν εκ εί διαπίστωσαν ό τι οι Πέρσες είχαν καταστρέψ ει τις γ έφ υ ­ ρες. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Λεω τυχίδας θ ε ­ ώρησε ό τι δ εν υπήρχε κανένας λόγος παρα­ μονής στην περιοχή και εγκ α τέλ ειψ ε τη ν ε κ ­ στρατεία. Ομως οι Αθηναίοι παρέμειναν και ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

υπό τη ν ηγεσία του Ξανθίππου πολιόρκησαν τη ν πόλη τη ς Σηστσύ στη Χερσόνησο. Η πτώ­ ση τη ς πόλης ύστερα από ολιγόμηνη πολιορ­ κία α νέδ ειξε τη ν ικανότητα των Αθηναίων να ηγούνται με επιτυχία μιας εκσ τρα τεία ς για λογαριασμό τω ν Ελλήνων και κατέσ τησ ε σα­ φ ές ότι η Αθήνα πληρούσε ό λες τις προϋπο­ θέσ εις, για να διαδραματίσει στο εξή ς η γ ετι­ κό ρόλο. Ο δρόμος ήταν ανοικτός για τη ν ίδρυση τη ς Α' Αθηναϊκής Συμμαχίας, ενός συνασπι­ σμού πόλεων οι οποίες με το πέρασμα του χρόνου γίνονταν ολοένα και πιο εξα ρ τη μ έ ­ νες από τη ν Αθήνα, που με τη σειρά τη ς επεδ είκνυε ολοένα και πιο ανοικτά τις η γεμο νι­ κές τη ς προθέσεις. Οι σκοποί τη ς Συμμα­ χίας, όπως τουλάχιστον διατυπώθηκαν στο συνέδριο τη ς Δήλου το ν χειμώνα το υ 478-477 π.Χ., δεν διέφ εραν από αυτούς τη ς αρχικής πανελλήνιας συμμαχίας. Ομως η πραγματι­ κό τη τα απ οδείχθηκε αρκετά διαφορετική. Στη συμμαχία τη ς Δήλου προσχώρησε αρχι­ κά πλήθος πόλεων από τα νησιά του Αιγαίου, τη ν Ιωνία, το ν Ελλήσποντο και τη Θράκη, κα­ μία όμως πόλη από τη ν Πελοπόννησο. Αντί­ θ ετα με το ν αντίστοιχο πελοποννησιακό συ­ νασπισμό, η συμμαχία τη ς Δήλου ήταν μια δύναμη βασισμένη πρωτίστως στη ναυτική ι­ σχύ και τα μέλη τη ς είχαν σαφείς οικονομι­ κές υποχρεώσεις. Η Αθήνα, ως προεξάρχουσα δύναμη μέσα στη συμμαχία, δ εν άργησε να εκμ ετα λ λ ευ θ εί τόσο το υς οικονομικούς πόρους που εισ έρρεαν στα ταμεία τη ς συμ­ μαχίας, όσο και τη ναυτική τη ς υπεροχή, για να αναδειχθεί σε πόλη ηγεμονική, μια αληθι­ νή υπερδύναμη τη ς εποχής. Κατά τα επ ό με­ να χρόνια η Αθηναϊκή Συμμαχία έ μ ελ λ ε να διατηρηθεί μόνο κατ' όνομα, αφού οι Αθηναί­ οι έγιναν ουσιαστικά δυνάστες των «συμμά­ χων», οι οποίοι μετατράπ ηκαν σε υπ οτελείς που δυσανασχετούσαν όλο και πιο φανερά για το ν ζυγό στον οποίο είχαν υποβληθεί.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ Κατά τη ν περίοδο 478-461 π.Χ. η συσπεί­ ρωση των ελληνικώ ν πόλεων-κρατών γύρω από το υς δύο πόλους που είχαν αναδειχθεί, τη ν Αθήνα και τη Σπάρτη, έγινε σταδιακά ε μ ­ φανής, Παρόλα αυτά είχε επ ιτευχθεί η ειρ η ­ νική συμβίωση ανάμεσα στις δύο πόλεις, για όσο τουλάχιστον ισχυρός άνδρας στην Α θή­ να ήταν ο αριστοκρατικός Κίμων, που δ εν εί­ χε κατηγορηθεί λίγες φ ορές ως φιλολάκων. Ομως όταν οι Σπαρτιάτες το 462 π.Χ. απέπεμψαν τη ν αθηναϊκή δύναμη που είχε μ ετα β εί για να το υς βοηθήσ ει στον αγώνα κατά των εξεγερ μ ένω ν ειλώτων, ένα αντισπαρτιατικό κύμα ξέσπασε στην Αθήνα, καθώς η ενέργεια τω ν Λακεδαιμονίων θ εω ρ ή θη κε το λιγότερ ο προσβλητική. Το "γυαλί είχε ραγίσει" και. όπως επισημαίνει ο Θ ουκυδίδης, το περι­ σ τατικό αυτό ή τα ν η πρώτη σοβαρή ένδ ειξη περ: τη ς διάστασης μ ετα ξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών. Η σύναψη συμμαχίας ανάμεσα στην Αθήνα και στο εχθρικό προς τη Σπάρτη -ο ν ο ς δ ιεύρυνε ακόμα περισσότερο το χά­ σμα _ου χώριζε τις δύο μεγάλες ελληνικές -

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

πόλεις. Η Σπάρτη, αισθανόμενη «στριμωγμένη» και απειλούμενη όχι μόνο από τη ν Αθήνα αλλά και από το Αργος, που στο μ ετα ξύ επέκτειν ε διαρκώς τη ν επιρροή το υ στην Π ελο­ πόννησο, έγινε ακόμα πιο εσω στρεφής και κλειστή, ενώ στην κοιλάδα του Ευρώτα η κα­ θ ημ ερ ινή εκπαίδευση των Σπαρτιατών «ομοίων» για έναν ενδ εχό μενο αμυντικό π όλε­ μο εντά θη κε. Από το 460 π.Χ. και μ ετά οι Αθηναίοι, υλο­ ποιώντας το επ εκτα τικό πρόγραμμα του δη­ μοκρατικού κόμματος που από το 462 π.Χ. και έπ ειτα είχε εδραιω θεί στην εξουσία, επιδόθηκαν σε μια σειρά πολεμικώ ν επιχειρήσε­ ων τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και έξω από αυτόν και συγκεκριμένα στην επαναστατη μ ένη Αίγυπτο ενα ντίον των Περσών. Αυτός ο σκληρός αλλά εντυπωσιακός διμέτωπος α­ γώνας που δ ιεξή γε η Αθήνα επιβεβαίω νε τη ζω τικότητά τη ς και τη δυναμική που είχε για ισχυροποίηση και επέκταση. Σε αυτό το πλαί­ σιο οι φόβοι τη ς Σπάρτης ήτα ν φυσικό να πολλαπλασιάζοντας καθώς απ ειλείτο η κυ­ ριαρχία τη ς ακόμα και στην Πελοπόννησο, ενώ και οι παραδοσιακοί ανταγω νιστές των Αθηναίων, οι Κορίνθιοι, δυσανασχετούσαν για τη σπαρτιατική αδράνεια απέναντι στις α­ θ ηνα ϊκές ενέρ γειες. Η αδράνεια αυτή εξη γ είτα ι από το ν φύ­ σει σ υντηρητικό και διατακτικό χαρακτήρα τη ς σπαρτιατικής πολιτικής, αλλά και από τη ν πραγματική αδυναμία τη ς Σπάρτης να προχωρήσει με τις π ειθαρχημένες (πλην ό­ μως μικρές) σ τρατιω τικές τη ς δυνάμεις σε πολυμέτωπο αγώνα κατά τη ς Αθήνας και συ­ νάμα να διατηρεί τη ν αποτρεπτική τη ς ικανό­ τη τα απέναντι στους εσ ω τερικούς και τοπι­ κούς κινδύνους που παραδοσιακά απειλού­ σαν τη δωρική αυτή πόλη. Σε αυτό το πλαίσιο η Σπάρτη προσπαθούσε να περιορίσει τις δ ρασ τηριότητες τω ν Αθηναίων ε ίτε αντιμετωπίζοντάς το υ ς περιστασιακά, σ τέλνοντας το ν στρατό τη ς σε διάφ ορες εσ τίες κρίσης ανά το ν ελληνικό χώρο και αποσύροντας τις δυνάμεις τη ς στο σ υντομότερο χρονικό διά­ στημα, ε ίτε υποστηρίζοντας κρυφά τις διά­ φ ορες αρισ τοκρατικές ή ολιγαρχικές παρα­ τά ξεις στις πόλεις όπου οι Αθηναίοι επεδίωκαν να έχουν επιρροή μέσω τω ν φιλικών προς αυτούς τοπικών δημοκρατικώ ν κομμά­ των. Η τακτική αυτή των Σπαρτιατών εν καιρώ απέδωσε καρπούς, καθώς ο "υπ όγειος“ π όλεμος φθοράς σε πολιτικό επίπεδο π ετύ ­ χαινε συχνά να προκαλεί αναστάτωση σε αρ­ κ ε τέ ς ελλη νικές πόλεις τις οποίες οι Αθηναί­ οι είχαν υπό το ν έλεγχό τους. Η Αθήνα πολ­ λ ές φ ορ ές αντιμετώ πισε τις εξεγ έρ σ εις και τις προσπάθειες αποστασίας με τη βία, γ εγ ο ­ νός που κάθε άλλο παρά θ ετικ ό ήταν για τη συνοχή τη ς Αθηναϊκής «Συμμαχίας», αφού οι Αθηναίοι όχι μόνο βρίσκονταν συχνά αναμεμιγμένοι σε αστυνομικού τύπου στρατιω τι­ κές επιχειρήσεις, αλλά επιπλέον γίνονταν ο­ λοένα και λιγό τερ ο δημοφιλείς. Η Αθήνα δ εν άργησε να αισθανθεί την κόπωση από το ν διαρκή αγώνα στα μέτωπα που διατηρούσε ανοικτά τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και έξω από αυτόν. Η ανάγκη για ειρήνευση και ανασυγκρότηση των δυνάμε-

ών τη ς φά νηκε κάποια στιγμή ό τι ή τα ν επιτα­ κτική ανάγκη. Οι Αθηναίοι επεδίω ξαν και πέτυχαν να κλείσουν όλα τα π εριφ ερειακά μ έ­ τωπα, συνάπτοντας το 449 π.Χ. ειρήνη με το υς Πέρσες (ειρήνη το υ Καλλία. από το όνο­ μα το υ Αθηναίου διαπραγματευτή) και στη συνέχεια με το υ ς Σπαρτιάτες, με το υ ς οποί­ ους υπέγραψαν το 446 π.Χ. συνθήκη ειρήνης για 30 χρόνια (οι λεγά μ ενες «Τριακοντούτεις σπονδαί»). Μάλιστα σύμφωνα με το ν Πλού­ ταρχο ο Π ερικλής, συνειδητοποιώ ντας το μά­ ταιο τη ς συνέχισης των ενδοελληνικώ ν συ­ γκρούσεω ν, π ρότεινε τη σύγκληση πανελλη­ νίου συνεδρίου στην Αθήνα, στο οποίο θα σ υμμετείχαν ό λες οι ελλη νικές πόλεις, συμπεριλαμβανομένης και τη ς Σπάρτης. Οι Σπ αρτιάτες όμως δεν βοήθησαν στην υλο­ ποίηση αυτού του εμπνευσμένου σχεδίου, στερώ ντας ίσως τη ν Ελλάδα από τη ν είσοδο σε μια νέα ειρηνική και πιο ελπιδοφόρα επο­ χή. Οι υπογραφές τη ς ειρ ήνης του Καλλία και τη ς 30ετούς ειρήνης με το υ ς Λ ακεδαιμο­ νίους υπήρξαν διπλωματικά γεγονότα μεγά­ λης σημασίας, καθώς σημειώ θηκε μείωση τω ν εντάσεω ν σε ολόκληρο το ν ελληνικό χώ­ ρο και δ όθ ηκε η ευκαιρία στους Αθηναίους να ευδοκιμήσ ουν απερίσπαστοι τόσο σε πολιτικό, όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο. Αν και οι Τρια κοντούτεις σπονδές έ μ ε λ ­ λαν τελικά να ισχύσουν μόνο για 14 χρόνια, δ εν απ οδείχτηκαν «νεκρό γράμμα», όπως εί­ χε συμβεί α ρ κετές φ ορές σε διπλωματικές συμφω νίες ανάμεσα στους Ελληνες. Η αξιο­ πιστία το υ ς δοκιμάσ τηκε το 441-440 π.Χ., ό­ ταν ο Π ερικλής έπλευσε με το ν αθηναϊκό στόλο εναντίον τη ς Σάμου, όπου οι ντόπιοι ο­ λιγαρχικοί με τη βοήθεια μισθοφόρων και φοινικικού στόλου επεχείρησαν να θέσ ουν το νησί υπό το ν έλεγχό τους. Τόσο οι Πέρ­ σες, όσο και η Πελοποννησιακή Συμμαχία αρνήθηκαν τελικά να παράσχουν βοήθεια στους Σαμίους, επικαλούμενοι τις σ υνθήκες που δ εν επέτρεπαν τέτο ιο υ είδους επ εμβά­ σεις. Π ιθανότατα βέβαια οι ίδιες οι πραγματι­ κές σ υνθήκες δ εν ευνοούσαν τη ν επέμβαση ο ύ τε των Περσών, ο ύ τε των Πελοποννησίων. Οποιος κι αν ήταν ο λόγος τη ς μη επέμβα­ σης, γεγονός ήταν ό τι οι Αθηναίοι είχαν «κατασβέσει» μια επικίνδυνη για τη ν κυριαρχία το υ ς εστία κρίσης και είχαν επ ιδείξει περί­ τρανα τη ν απ οτελεσ ματικότητα τη ς ναυτι­ κής ισχύος τους.

ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΕΠΙΔΑΜΝΟΣ-ΚΕΡΚΥΡΑ Οι π ολλές και ποικίλες παρεμβάσεις τω ν Αθηναίων σε διάφορα σημεία τη ς Ελλά­ δας για τη διασφάλιση τω ν συμφερόντω ν το υ ς δεν άργησαν να αρχίσουν να γίνονται ε ­ ν οχλητικές για ά λλες μεγά λες ελλη νικές πό­ λεις, που ανταγω νίζονταν τη ν Αθήνα σε πολ­ λούς το μ είς και κυρίως στο εμπόριο. Κύρια ανταγωνιστική πόλη ήτα ν η Κόρινθος, που δ ιέ θ ε τε μεγάλη ναυτική παράδοση και οι ε ­ μπορικές δρασ τηριότητές τη ς ξεπερνούσαν από παλιά τα όρια του στενού ελλαδικού χώ­ ρου και εκτείν ο ντα ν κυρίως στη Δύση. Με τη ν παρέλευση των ετώ ν και τη διαρκή αύξη-

ση τη ς αθηναϊκής ενερ γ η τικό τη τα ς τα οικο­ νομικά σ υμφέροντα των Κορινθίων συγκρού­ ονταν όλο και πιο συχνά με αυτά των Αθηναί­ ων. Λίγα χρόνια μετά τη ν εκσ τρατεία στη Σά­ μο, πιθανώς το 437 π.Χ., μια μοίρα το υ αθη­ ναϊκού στόλου απ οτελούμενη από 30 πλοία και με επικεφαλής το ν Φορμίωνα έπλευσε στη δυτική Σ τερ εά Ελλάδα, στην Ακαρνανία, για να βοηθήσ ει το υς Ακαρνάνες σε μια εδα ­ φική αντιδικία που είχαν με το υ ς Αμβρακιώτες . Επειδή καμία από τις πόλεις α υ τές δεν ανήκε στην Πελοποννησιακή Συμμαχία, οι Α­ θηναίοι μπορούσαν να επέμβουν, αφού δεν δεσ μεύονταν από τις Τριακοντούτεις σπον­ δές. Τελικά Ακαρνάνες και Αθηναίοι εξεδίω ξαν το υς Αμβρακιώ τες και συνέλαβαν αιχμα­ λώτους α ρ κετού ς από αυτούς. Ομως η Αμ-

Υπολείμματα το υ να ο υ τ η ς Α ρ ί φ ι δ ο ς Ο ρ θ ια ς f σ τ η Σ π φ έ τ η . Το π λ ή θ ο ς τω ν α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ώ ν ε υ ρ η μ ά τ ω ν τ η ς π ό λ η ς α υ τ ή ς ε ίν α ι κ ά θ ε ά λλο παρά α νά λογο τ η ς ισ χ ύ ο ς τ η ς Σ π ά ρ τ η ς κ α τ ά τ α κ λ α σ ικ ά χ ρ ό ν ια .

Π α ν ο ρ α μ ικ ή ά π ο ψ η τ η ς α γ ο ρ α ς τ η ς α ρ χ α ία ς Κ ο ρ ίν θ ο υ . Η α ν τ ιπ α λ ό τη τα α ν ά μ ε σ α σ τη ν Α θ ή ν α κ α ι τ η ν Κ ό ρ ιν θ ο υ π ή ρ ξ ε μ ια α π ό τ ις ο υ σ ια σ τ ικ ό τ ε ρ ε ς α ιτ ίε ς τ η ς έ κ ρ η ξ η ς το υ Π ε λ ο π ο ν ν η σ ια κ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ .

βρακία ήταν παλιά κορινθιακή αποικία και η αθηναϊκή παρέμβαση ήταν κάθε άλλο παρά ευχάριστη για το υς Κορίνθιους, οι οποίοι έ ­ βλεπαν το υ ς Αθηναίους να επ εκτείνο υν τη δρασ τηριότητά το υς ακόμα και σε περιοχές που θεω ρο ύντο ό τι ανήκαν στην κορινθιακή σφαίρα επιρροής. Η σύγκρουση σ υμφερό­ ντων όμως ανάμεσα στην Αθήνα και στην Κό­ ρινθο δ εν επ ρόκειτο να σταματήσει εκεί. Η Κ όρινθος παλαιότερα είχε ιδρύσει μια σειρά από αποικίες στη δυτική Ελλάδα, για να υποστηρίζει το εμπόριό της. Η παλαιότερη από α υ τές ήταν η Κέρκυρα, που ιδρύθηκε το 730 π.Χ. Με το πέρασμα του χρόνου οι Κερκυραίοι ισχυροποιήθηκαν, άρχισαν να ι­ δρύουν δ ικές το υ ς αποικίες και μάλιστα έφθασαν στο σημείο σε κάποιες περιπτώσεις να συγκρουστούν με το υς Κορινθίους. Μια από α υ τές τις συγκρούσεις είχε ως αφορμή τη ν πόλη τη ς Επιδάμνου, που βρισκόταν στην ανατολική ακτή τη ς Αδριατικής, 180 πε­ ρίπου χλμ. βόρεια τη ς Κέρκυρας. Η Επίδαμνος - που στην αρχαιότητα ονομαζόταν κάποιες φορές, όπως και σήμερα, Δυρράχιο - ή­ ταν κερκυραϊκή αποικία και είχε ιδρ υθεί το 626 π.Χ. Η πόλη αυτή επ ρόκειτο να απ οτελέσει μια από τις σ ημα ντικότερ ες α φ ορμές του Πελοποννησιακού Π ολέμου, γεγονός που εκ πρώτης όψεως π ροξενεί εντύπωση, αφού βρισκόταν απομονωμένη στον Βορρά, μα­ κριά από οποιαδήποτε ζώνη αθηναϊκού και πολύ περισσότερο - σπαρτιατικού ενδ ια φ έ­ ροντος. Βέβαια η έναρξη μεγάλων σ υρράξε­ ων από π εριφ ερειακά σημεία δ εν είναι ασυ­

νήθισ τη (ο Β' Καρχηδονιακός Π όλεμος ξε κ ί­ νησε με αφορμή τη μακρινή ισπανική πόλη του Σαγούντου, ενώ ο "σύγχρονός" μας Α' ΠΠ από ένα γεγονός που σημειώ θηκε στη βοσνιακή πόλη Σεράγεβο). Οπως κι αν έχει το πράγμα, οι Αθηναίοι διασταύρωσαν για πρώ­ τη φορά τα ξίφη το υς με το υ ς Κορινθίους με αφορμή τη ν Επίδαμνο. Σ τη ν πόλη αυτή γύρω στο 435 π.Χ. οι δη­ μοκρατικοί είχαν απομακρύνει το υ ς ολιγαρ­ χικούς, οι οποίοι όμως βοηθούμενοι από το υ ς Ιλλυριούς πραγματοποιούσαν συνεχείς επ ιθέσ εις εναντίον της. Επειδή η κατάσταση είχε φθάσει στο απροχώρητο οι δημοκρα τι­ κοί τη ς Επιδάμνου ζήτησαν βοήθεια από το υς Κερκυραίους, οι οποίοι όμως το υ ς έ ­ σ τειλαν πίσω χωρίς να ικανοποιήσουν το αί­ τημά τους. Τότε οι Επιδάμνιοι, ύστερα και από σχετικό χρησμό του Μ αντείου των Δ ελ ­ φών, στράφηκαν στους Κορινθίους. Οι τ ε ­ λευταίοι ανταποκρίθηκαν στο αίτημα και έ ­ στειλαν στην Επίδαμνο ένα χερσαίο εκστρατευ τικ ό σώμα απ οτελούμενο από Αμβρακιώ­ τες, Λ ευ κα δ ίτες και άλλους αποίκους τους. Τότε οι Επιδάμνιοι ολιγαρχικοί, οργισμένοι από τη ν κορινθιακή παρέμβαση, ζήτησαν αυ­ το ί τη βοήθεια τη ς Κέρκυρας. Μια δύναμη 40 κερκυραϊκώ ν πλοίων έπλευσε στην Επίδαμνο με αιτήματα τη ν αποχώρηση των Κορινθίων και το ν επαναπατρισμό των Επιδαμνίων ολι­ γαρχικών. Τα αιτήματα αυτά απορρίφθηκαν, με απ οτέλεσμα η κερκυραϊκή δύναμη συνεπικουρούμενη από το υς Επιδαμνίους και το υς Ιλλυριούς να πολιορκήσει τη ν πόλη. Η

είδηση αυτή θορύβησ ε το υς Κορινθίους, οι οποίοι συγκρότησαν ισχυρή δύναμη 75 πλοί­ ων και 2.000 βαριά οπλισμένων ανδρών και ξεκίνησ αν για τη ν Επίδαμνο. Νωρίτερα είχαν απορρίψει αίτημα τω ν Κερκυραίων, οι οποίοι, φοβισμένοι από τη ν είδηση τη ς κορινθιακής κινητοποίησης, επεδίω ξαν με πρεσβεία που έσ τειλα ν στην Κόρινθο τη ν εξεύ ρεσ η συμβι­ βαστικής λύσης. Φαίνεται πως οι Κερκυραίοι καθυσ τερημένα συνειδητοποίησαν ότι είχαν "παρατραβήξει το σχοινί" και ό τι κακώς είχαν προκαλέσει τη ν οργή μιας μεγάλης ελληνι­ κής δύναμης όπως ήταν η Κόρινθος, η οποία μπορούσε να συντρίψ ει τη μικρή και χωρίς ι­ σχυρούς συμμάχους Κέρκυρα αν αποφάσιζε να κινητοποιήσει ολόκληρο το πολεμικό δυ­ ναμικό της. Ηταν όμως αργά, αφού όλες οι π ροτάσεις και σι εξηγή σ εις των Κερκυραίων πρέσβεων δεν στάθηκαν τελικά ικανές να ε ­ μποδίσουν το ν απόπλου των κορινθιακών τριήρων. Οταν ο κορινθιακός στόλος έφθασε στο Ακτιο οι Κερκυραίοι συνειδητοποίησαν ό τι δ εν είχαν πια άλλη επιλογή από το να πο­ λεμήσουν. Με 80 πλοία συγκρούστηκαν με το ν στόλο των Κορινθίων και κατάφεραν να το ν απωθήσουν αφού κατέσ τρεψ αν 15 πλοία του. Παράλληλα η Επίδαμνος έπεσε στα χ έ­ ρια των πολιορκητών και οι Κορίνθιοι στρα­ τιώ τες που συνελήφθησαν κρατήθηκαν ως αιχμάλωτοι μέχρι να προκύψει κάποια νεώ τερη εξέλ ιξη . Οι Κερκυραίοι κλιμάκωσαν τις ε ­ χθ ρ ικές ενέρ γ ειες προς τη ν Κόρινθο λ εη λα ­ τώ ντας τη Λευκάδα, που ήταν κορινθιακή α­ ποικία, και πραγματοποιώντας να υτικές επι­ θέσ εις εναντίον συμμάχων των Κορινθίων στο Ιόνιο. Η Κόρινθος δεν μπορούσε να ανε­ χ θ εί για πολύ αυτή τη ν κατάσταση. Αρχισε να συγκροτεί ισχυρό στόλο σ τρατολογώ ντας επί δύο ολόκληρα χρόνια κωπηλάτες από τη ν Πελοπόννησο και τη ν υπόλοιπη Ελλάδα. Η πληροφορία αυτή έκα νε το υς Κερκυραίους να κατανοήσουν ό τι δ εν θα μπορούσαν για πολύ ακόμα να δρουν ατιμώ ρητοι από το υς Κ ορινθίους και, θ ορυβημένοι επιπλέον από ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

το γεγονός ότι δ εν μπορούσαν να ζητήσουν βοήθεια από π ουθενά (επειδή δ εν ανήκαν σε κανέναν από το υς υπάρχοντες ελληνικούς συνασπισμούς πόλεων), αποφάσισαν να ζη­ τήσουν από το υς Αθηναίους να γίνουν μέλη τη ς Αθηναϊκής Συμμαχίας. Οι Κερκυραίοι πρέσβεις έφθασαν το καλοκαίρι του 433 π.Χ. στην Αθήνα, όπου έσπευσαν και πρέσβεις των Κορινθίων, οι οποίοι μετέβησ αν ε κ εί με σκοπό να απ οτρέψ ουν τη αύναψη συμμαχίας ανάμεσα στην Αθήνα και τη ν Κέρκυρα. Οι πρέσβεις και τη ς μιας και τη ς άλλης πλευράς εξέθ εσ α ν τις απόψεις το υς ενώπιον τη ς αθη­ ναϊκής Εκκλησίας το υ Δήμου και οι Αθηναίοι αποφάσισαν να συνάψουν με τη ν Κέρκυρα «επιμαχία», δηλαδή αμυντική συμφωνία, σύμφωνα με τη ν οποία η Αθήνα θα βοηθ ού ­ σε τη ν Κέρκυρα μόνο στην περίπτωση που θα δεχόταν επίθεση κι όχι στην περίπτωση που θα ήταν εκείνη η επ ιτιθέμενη δύναμη. Αυτή η «Σολομώντεια» λύση ήταν α π οτέλε­ σμα τη ς επιθυμίας των Αθηναίων να μην παραβούν το υς όρους τη ς τρ ια κο ντα ετο ύς ει­ ρήνης και ταυτόχρονα να μη χάσουν από το πλευρό το υς μια σημαντική ναυτική δύναμη, όπως ήταν η Κέρκυρα, εν όψει του επ ικείμ ε­ νου και ορατού σε όλους Πελοποννησιακού Π ολέμου. Στην π ραγματικότητα η θέσ η των Αθηναίων ή τα ν πολύ λεπτή, αφού το κερκυραϊκό ναυτικό ήταν πολύ ισχυρό για να αφεθ εί επιπόλαια στα χέρια τω ν δυνάμει εχθρώ ν τη ς πόλης, ενώ και η Κόρινθος ήταν ένας πο­ λύ επίφοβος αντίπαλος για να το ν προκαλέσουν απερίσκεπτα και να συρθούν ενδ εχ ο ­ μένως σε έναν π όλεμο υπό σ υνθήκες που δεν θα είχαν επ ιλέξει. Για τη ν Αθήνα η καλύ­ τερ η δυνατή εξέλ ιξη θα ήταν στην πραγματι­ κότητα η αμοιβαία εξασ θένησ η δύο μεγάλων ανταγωνιστών στη θάλασσα μέσα από τη ν αλληλοσύγκρουσή τους, με τη ν ελάχιστη δυ­ νατή αθηναϊκή εμπλοκή. Σε κάθε περίπτωση, ύστερα από τη ν τελική το υς απόφαση, οι Α­ θηναίοι δ ιέτα ξα ν να αποπλεύσουν προς βοή­ θεια τω ν Κερκυραίων δέκα δικές το υ ς τριήρεις με επικεφαλής το ύ ς Διότιμο, Πρωτέα και Λακεδαιμόνιο, που ή τα ν γιος του Κίμωνα. Οι τρ εις στρατηγοί μάλιστα έλαβαν οδηγίες να μην επ ιτεθο ύν κατά τω ν Κορινθίων, παρά μόνο αν οι τελευ τα ίο ι επιχειρούσαν να απο­ βιβαστούν στην Κέρκυρα ή σε οποιαδήποτε ακτή που θα βρισκόταν σε περιοχή αθηναϊ­ κών συμφερόντων.

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΑ ΣΥΒΟΤΑ Μ ετά τη ν άφιξη τη ς αθηναϊκής μοίρας στην Κέρκυρα απέπλευσαν και οι Κορίνθιοι με τη σειρά το υ ς με συνολική δύναμη 150 πλοίων. Από αυτά τα 90 ή τα ν δικά τους, ενώ τα υπόλοιπα ανήκαν στην Ηλιδα, στα Μ έγα­ ρα. στη Λευκάδα στην Αμβρακία και στο Ανακτόριο. Ολα τα πλοία ανασυγκροτήθηκαν στη Λευκάδα και στη συνέχεια αγκυροβόλη­ σαν στη θέση Χειμέριο. Οταν οι Κερκυραίοι π ληροφορήθηκαν τις κινήσεις του εχθρού μετέβησ αν με το ν στόλο το υ ς -110 πλοία συ­ νολικά - στα νησάκια Σύβοτα, κοντά στη θ εσπρωτική ακτή. Το πεζικό το υ ς μαζί με 1.000 οπ λίτες από τη Ζάκυνθο έλαβε θ έσ εις στην -

ΙΣΤΟΡΙΑ

ακτή τη ς Λ ευκίμμης, με σκοπό να π αρέμβει αν το ναυτικό χρειαζόταν τη βοήθειά του. Μια από τις επ όμενες ν ύ κ τες οι Κορίνθιοι απέπλευσαν από το Χειμέριο, κατευθύνθηκαν προς τα Σύβοτα και σύντομα είδαν α­ π έναντι το υ ς το ν κερκυραϊκό στόλο. Οι Κερ­ κυραίοι είχαν χωρίσει τα πλοία το υς σε τρ εις μοίρες. Οι ίδιοι βρίσκονταν στο κέντρ ο τη ς παράταξης, ενώ οι Αθηναίοι είχαν παρατα­ χ θ εί στο αριστερό άκρο. Απέναντι το υ ς ακρι­ βώς βρίσκονταν οι Κορίνθιοι με το πιο αξιό­ μαχο τμήμα του στόλου τους. Η σύγκρουση που ακολούθησε ήταν σφοδρή και έμοιαζε περισσότερο με πεζομαχία, καθώς στα κατα­ στρώματα των πλοίων βρίσκονταν βαριά ο­ πλισμένοι πεζοί και το ξό τε ς που π ολεμού­ σαν τελικά εκ του συστάδην, όταν τα πλοία έρχονταν σε επαφή το ένα με το άλλο. Οι Α ­ θηναίοι πάντως, τηρώ ντας πιστά τις διατα­ γές που είχαν λάβει, απέφευγαν στην αρχή να επ ιτεθο ύν σε κορινθιακά πλοία. Π εριορί­ ζονταν στο να βοηθούν στην αριστερή π τέ­ ρυγα το υ ς Κ ερκυραίους, οι οποίοι αρχικά κα­ τόρθωσαν να απωθήσουν το υς Κορινθίους, να το υς καταδιώ ξουν με 20 πλοία ως τη ν α­ κτή και να κάψουν τις αφ ρούρ ητες σκηνές που βρίσκονταν στο κορινθιακό στρατόπ ε­ δο. Ομως στη δ εξιά πτέρυγα οι Κορίνθιοι επι­ κρατούσαν, εκμ ετα λλευ ό μ ενο ι και τη ν απου­ σία των 20 πλοίων που είχαν καταδιώ ξει τα κορινθιακά πλοία. Τότε οι Αθηναίοι επ ιτέθ η ­ καν οι ίδιοι για πρώτη φορά κατά τω ν Κορινθίων και ακολούθησ ε μια συγκλονιστική σύ­ γκρουση, κύριο χαρακτηριστικό τη ς οποίας ή τα ν η απερίγραπτη σύγχυση που επικράτη­ σε. Οι σ τρατιώ τες κτυπούσαν στα τυφλά α­ κόμα και το υ ς ίδιους το υς συμπολεμιστές το υ ς και σύντομα οι Κορίνθιοι απώθησαν το υς Κερκυραίους ως τη ν ξηρά. Στη φάση αυτή οι Κερκυραίοι βρ έθηκαν κυριολεκτικά «με τη ν πλάτη στον τοίχο» και απέφυγαν τη συντριπτική ή ττα μόνο και μόνο επειδή κατά

το σούρουπο φάνηκαν στον ορίζοντα άλλα 20 πλοία των Αθηναίων, που είχαν σταλεί ως ενίσχυση στα αρχικά 10 και τα οποία είχαν αποπλεύσει από το ν Πειραιά 23 η μ έρ ες μετά τη ν αναχώρηση τη ς αρχικής δύναμης. Τι ή τα ν όμως εκείνο που ώθησε τη ν αθη­ ναϊκή Εκκλησία του Δήμου να επανεκτιμήσει τη ν αρχική απόφασή τη ς και να σ τείλει ενι­ σχύσεις στην Κέρκυρα; Σύμφωνα με τον Πλούταρχο οι πολιτικοί αντίπαλοι του Περι­ κλή το ν επέκριναν υποστηρίζοντας ότι ο στολίσκος των 10 πλοίων που είχε σ τείλει ή ­ ταν πολύ ανίσχυρος για να είναι σε θέσ η να βοηθήσ ει πραγματικά το υς Κερκυραίους, αλλά α ρ κετός για να θ εω ρ η θ εί από το υ ς α­ ντιπάλους τη ς Αθήνας ως σοβαρή πρόκληση και να δώσει λαβή για αντιαθηναϊκές ενέρ ­ γειες, Η εξήγηση αυτή είναι λογικοφανής. Σε κάθε περίπτωση πάντως η ουσία είναι ό τι ή­ ταν πολύ δύσκολο για μια μεγάλη δύναμη ό­ πως η Αθήνα να μείνει αμέτοχη ακόμα και σε μια φαινομενικά π εριφερειακή διαμάχη. Η α­ πόμακρη Επίδαμνος είχε γίνει αφορμή για τη ν απευθείας σύγκρουση ανάμεσα σε δύο μεγά λες πόλεις τη ς Ελλάδας, τη ν Αθήνα και τη ν Κόρινθο, γεγονός που κατέσ τησε το ε ν ­ δεχόμενο ενός γενικευμ ένου πολέμου ακό­ μα πιο ορατό. Η άφιξη τω ν αθηναϊκών πλοίων ήταν σω­ τήρια για το υς Κερκυραίους, αφού οι Κορίνθιοι, μη μπορώντας μέσα στο ημίφως να αντιληφ θο ύν πόση ακριβώς ήταν η νέα αθηναϊκή δύναμη και πιστεύοντας πιθανώς ότι επρόκειτο για το ν προπομπό ενό ς ισχυρότερου στόλου, προτίμησαν να υποχωρήσουν. Την ε ­ πόμενη ημέρα μια κορινθιακή βάρκα με λί­ γους άνδρες πλησίασε το υ ς Αθηναίους για να εξακριβώ σει τις προθέσεις τους. Οι Κορίνθιοι απεσταλμένοι δεν έφ ερα ν κάποιο ε ­ πίσημο σύμβολο (λευκή σημαία, θα λέγαμε σήμερα), επειδή οι δύο πόλεις δ εν βρίσκο­ νταν τυπικά σε πόλεμο. Οι Αθηναίοι ναύαρ-

'αιωτι,

ικΑπαιόν

Χερσόνησος

^άλλατις !ινώπη

•Μεσημβρία »Ηράκλεια Βυζάντιοί (Ταρκυνία L ·Ρώμη

ίαλχηδών

Έπίδαμνος«

νσια Λ ν ,ό ί α

ΠοσειδωνΙα! Έ λέ ί

g ,l «Τάρδεις

Κόρκυρδ: χ -

ff Λιπάρα

Μεσσήνη#»

Λεύκάς ι ρ ρ

Κεφαλλ^χ Ζάκυνθό

>ςφ φ Μ α γ ν η σ Ια

(

«Α λ ιν δ α

ΤΚ^πτ-ος (α

ίλένδερις

^Αμαδσϋς

"Η Ι ΐ δ λ η ϊ Κ Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Κ Α Ι ΕΠ ΙΡ Ρ Ο ΐΐ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑ Μέλη τής

Αθηναϊκής συμμαχίας

Μέλη

Πελοποννησιακής

τής

συμμαχίας

Μ έμφις· Ουδέτερες έλληνικές περιοχές Σφαίρα πολιτικής καί οικονομικής επιρροής τών ’Αθηνών Σφαίρα πολιτικής καί οικονομικής έπιρροής τής Σπάρτης ’Εκ σ τρατεία τού Περικλέους στον Εΰξεινο Πόντο 4 3 7 π .Χ.

Ο ε λ λ η ν ικ ό ς κ ό σ μ ο ς κ α τ ά τ η ν π ε ν τ η κ ο ν τ α ε τ ία 4 7 9 - 431 π .Χ. Η Α θ η ν α ϊκ ή Σ υ μ μ α χ ία ε ίχ ε ε π ε κ τ ε ίν ε ι τ η ν ε π ιρ ρ ο ή τ η ς μ έ χ ρ ι τ η ν Κ ύ π ρ ο κ α ι α ν τ α γ ω ν ιζ ό τ α ν τη ν εμ π ο ρ ικ ή δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α τ η ς Κ ο ρ ίν θ ο υ σ τη Μ ε γ ά λ η Ε λ λ ά δ α (Ισ τ ο ρ ία τ ο υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ε θ ν ο υ ς ).

χοι, έχοντας πάντα κατά νου τις αρχικές δια­ ταγές που είχαν, το υ ς εξήγησαν - παρά τις προτροπές των Κερκυραίων να πράξουν το α ν τίθ ετο - ότι δ εν σκόπευαν να συνεχίσουν τις εχθροπ ραξίες, αφού δ εν υπήρχε επισήμως καθεστώ ς πολέμου ανάμεσα στην Α θή ­ να και στην Κόρινθο και οι Τριακοντούτεις σπονδές βρίσκονταν ακόμα σε ισχύ. Είναι φανερό ότι και οι δύο π λευρές δεν επιθυ­ μούσαν ακόμα να προχωρήσουν σε γ εν ίκ ευ ­ ση τη ς σύγκρουσης, αν και δ εν γνω ρίζουμε τι θα αποφάσιζε εκείνη τη στιγμή ο Π ερικλής για το μέλλον τη ς ειρήνης αν ήταν σε θέση να γνω ρίζει τη σφοδρή σύγκρουση που είχε σ ημειω θεί ανάμεσα στους δύο στόλους στα Σύβοτα. Βέβαιο είναι ότι, όπως παρατηρεί και ο Θ ουκυδίδης (1, 55. 2), η ναυμαχία στα Σύβοτα ήταν ο πρώτος σοβαρός λόγος που είχαν οι Κορίνθιοι για να επ ιθυμούν πόλεμο

με το υς Αθηναίους, οι οποίοι είχαν π ολεμή­ σει εναντίον το υ ς στο πλευρό τη ς Κέρκυρας ενόσω η συνθήκη ειρήνης ήταν ακόμα σε ι­ σχύ.

ΠΟΤΕΙΔΑΙΑ Η ναυμαχία στα Σύβοτα αναμφίβολα έ φ ε ­ ρε τη ν Αθήνα και τη ν Κόρινθο ένα βήμα πιο κοντά στον π όλεμο μ ετα ξύ τους. Ομως η πο­ ρεία των δύο πόλεων προς τη σύγκρουση έ ­ μ ελ λε να επ ιταχυνθεί και από μια άλλη δ ιέν ε­ ξη με επ ίκεντρο τη ν πόλη τη ς Π οτείδαιας στη Χαλκιδική. Η Ποτείδαια ήταν παλαιά και πιστή αποικία των Κορινθίων, η οποία δ ιέ θ ε ­ τ ε αξιόλογο και οχυρωμένο λιμάνι στον ι­ σθμό που σ χηματίζεται ανάμεσα στη Χαλκι­ δική και στη χερσόνησο τη ς Παλλήνης. Οι Π οτειδαιάτες βρίσκονταν στη λεπ τή θέση να είναι, εκτό ς από άποικοι των Κορινθίων, και «φόρου υποτελείς» ως μέλη τη ς Αθηναϊκής «Συμμαχίας». Για πολλά χρόνια ήτα ν συνε­ πείς στις υποχρεώσεις το υς τόσο απέναντι στη μητροπολιτική Κόρινθο, όσο και απένα­ ντι στην Αθήνα, στην οποία τουλάχιστον ως το 433 π.Χ. πλήρωναν κανονικά τη ν ετήσια «εισφορά» τους. Τη χρονιά εκείν η οι Αθηναί­ οι δ ιέτα ξα ν - με κείμενο υπό μορφή τελεσ ι­ γράφου - το υ ς κατοίκους τη ς πόλης να κ α τε­

δαφίσουν το νότιο τείχος της, να εκδιώ ξουν το υς Κορινθίους που βρίσκονταν εκεί και να μη δ εχθο ύν άλλους στο μέλλον. Πού οφειλόταν αυτή η ξαφνική επ ιθετική συμπεριφορά των Αθηναίων; Ο βασιλιάς τη ς Μ ακεδονίας Π ερδίκκας Β1είχε διαρρήξει τις σχέσεις του με το υς Αθηναίους - οι οποίοι είχαν σ υμφέ­ ροντα στη Μ ακεδονία και ειδ ικότερ α στην Αμφίπολη και στην περιοχή του Στρυμόνα και προσπαθούσε να υποκινήσει τη ν Πελοποννησιακή Συμμαχία να επ ιτεθ εί εναντίον τη ς Αθήνας. Στο πλαίσιο α υτής τη ς πολιτικής υπ έδειξε στους Κ ορινθίους να πείσουν το υς αποίκους το υς Π οτειδα ιάτες να αποστατήσουν από τη ν Αθηναϊκή Συμμαχία. Οι σχέσεις Αθήνας - Κορίνθου ήταν ήδη ιδιαίτερα τ ε τ α ­ μ ένες μ ετά τα γεγονότα τη ς Κέρκυρας και οι Αθηναίοι, αντιλαμβανόμενοι τη ν εχθρική διάθεση τω ν Κορινθίων, θέλησ αν να απ οτρέ­ ψουν πιθανή δυσμενή τροπή τη ς κατάστα­ σης στην Ποτείδαια σ τέλνοντας στους κατοί­ κους τη ς πόλης το τελεσ ίγραφο που αναφέρ­ θ η κε νωρίτερα. Οι Π οτειδα ιάτες, που ήταν ήδη δυσαρεστημένοι με το υ ς Αθηναίους εξαιτίας μιας πρόσφατης μεγάλης αύξησης του φόρου που πλήρωναν στη συμμαχία, δυ­ σανασχέτησαν ακόμα περισσότερο με τις ν έ­ ες αθηναϊκές αξιώσεις και έστειλαν πρέ­ σβεις στην Αθήνα επιδιώ κοντας τουλάχιστον

■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Ο Θ ο υ κ υ δ ίδ η ς μ ε τ η ν ο ξ ύ ν ο ια κ α ι τη ν α ν υ π έ ρ β λ η τ η α φ ή γ η σ ή τ ο υ ε π ιχ ε ιρ ε ί μ ια δ ιε ίσ δ υ σ η σ τ α α ίτ ια τ ο υ Π ελ ο π ο ν ν η σ ια κ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ , τ α ο π ο ία δ ια κ ρ ίν ε ι μ ε σ α φ ή ν ε ια α π ό τ ις α φ ο ρ μ έ ς (Ε θ ν ικ ό Μ ο υ σ ε ίο , Ν ά π ο λ η ).

να καθυστερήσουν τη ν εξέλ ιξη των πραγμά­ των. Οι Αθηναίοι ήταν ανένδοτοι, όμως οι Ποτειδ α ιά τες, έχοντας προβλέψ ει αυτό το ε ν ­ δεχόμενο, είχαν ήδη σ τείλει το ν Ιανουάριο το υ 432 π.Χ. πρέσβεις στη Σπάρτη ζητώ ντας βοήθεια. Εκεί το υ ς π ερίμενε μια πολύ ευχά­ ριστη έκπληξη. Οι έφ οροι το υ ς υποσχέθηκαν ό τι αν οι Αθηναίοι επ ιτίθ εντο στην Ποτείδαια οι Σπ αρτιάτες θα επέδραμαν στην Α ττική. Εί­ ναι σαφές ότι υπήρχε στη Σπάρτη μια ισχυρή μερίδα που επιθυμούσε το ν πόλεμο με την Αθήνα αλλά δεν είχε ακόμα τη ν αναγκαία ε ­ πιρροή, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι τε λ ι­ κά οι Λακεδαιμόνιοι δ εν τήρησαν τη ν υπό­ σχεσή το υς προς το υς Π οτειδαιάτες. Την άνοιξη του 432 π.Χ. οι Αθηναίοι έ ­ σ τειλαν στη Μ ακεδονία ένα εκσ τρα τευ τικό σωμα δύναμης 30 πλοίων και 1.000 οπλιτών, για να επ ιτεθ εί από τη θάλασσα στον Περδίκκα. ο οποίος εξακολουθούσ ε να δρα αποστα­ θεροπ οιητικά για τη ν Αθηναϊκή Συμμαχία. Ο αδελφ ός του Περδίκκα φίλιππος, που βρι­ σκόταν σε δ ιένεξη με το ν αδελφό το υ διότι δ εν το ν αναγνώριζε ως μονάρχη τη ς Μακεδ ο . ίας. είχε συμφωνήσει με το υς Αθηναίους να επ ιτεθ εί και αυτός από τη ν ξηρά. Το αθηναϊκό εκσ τρα τευ τικό σώμα είχε επιπλέον την ατοστολη να π ετύχει τη διευθ έτησ η των δια­ τ

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

φορών με τη ν Π οτείδαια και να προλάβει πι­ θανές κινήσεις αποστασίας από άλλες πό­ λεις τη ς π εριοχής που ή τα ν μέλη τη ς Α θη­ ναϊκής Συμμαχίας. Ομως όταν οι Αθηναίοι έφθασαν στην πόλη διαπίστωσαν ό τι η Ποτείδαια είχε ήδη ε ξεγ ε ρ θ εί - ιδιαίτερα μ ετά τη συμφωνία με τη Σπάρτη - και η δύναμη των Αθηναίων ήταν ανεπαρκής για να παρέμβει δυναμικά και να «συμμορφώσει» το υς Π οτειδαιάτες. Ετσι αποφάσισαν να ασχολη­ θ ο ύ ν μόνο με το σκέλος τη ς αποστολής που αφορούσε τη ν επίθεση εναντίον του Π ερδίκ­ κα. Οι Κορίνθιοι, μόλις π ληροφορήθηκαν τις εξελ ίξε ις στην περιοχή, έσ τειλα ν και αυτοί με τη σειρά το υς μια μισθοφορική δύ­ ναμη 1.600 οπλιτών και 400 «ψιλών» με επικεφαλής το ν Αριστέα, που δια­ τηρούσ ε σ τενές σχέσεις με το υ ς Ποτειδ α ιά τες. Το γεγονός, πάντως, ότι η κορινθιακή δύναμη ήταν μισθοφο­ ρική, έχοντας κατά κάποιον τρόπο έναν «ιδιωτικό» και ανεπίσημο χα­ ρακτήρα, καταδεικνύει το ν δισταγ­ μό τη ς Κορίνθου κατά τη δ εδ ο μ έ­ νη χρονική στιγμή να προχωρήσει σε ανοικτό π όλεμο με τη ν Αθήνα. Οι Αθηναίοι δ εν έμεινα ν κι αυτοί αδρανείς και απάντησαν στέλνο­ ντας 40 πλοία και 2.000 άνδρες προς ενίσχυση του εκσ τρα τευτικού σώματος τη ς Μ ακεδονίας που πολιορκούσε τη μακεδονική πόλη Πύδνα. Ομως το πραγματικό πρόβλημα για το υ ς Αθηναίους ή­ ταν η εξεγ ερ μ έν η Ποτείδαια και ο κίνδυνος γεν ικευ μ έν η ς αποστασίας των μακεδονικώ ν πόλεων που ανήκαν στην Αθηναϊκή Συμμα­ χία ή τα ν ορατός. ΓΓ αυτό προχώρησαν σε μια συμβιβαστική συμφωνία με το ν Περδίκκα και βάδισαν, ενισχυμένοι και από 600 Μ ακεδόνες ιππείς, προς τη ν Ποτείδαια. Ο αθηναϊκός στόλος των 70 πλοίων, π λέοντας παράκτια, α­ κολούθησε τη ν κίνηση τη ς χερσαίας δύνα­

μης. Στο μ ετα ξύ οι Π οτειδαιάτες, ενισχυμένοι από τους Κορινθίους το υ Αριστέα και από το ν Περδίκκα - που είχε παραβιάσει τη ν εύ ­ θραυστη συμφωνία το υ με το υς Αθηναίους προετοίμαζαν τη ν άμυνά τους. Αποφάσισαν να αφήσουν τα τείχ η τη ς πόλης και να στρατοπεδεύσ ουν στον ισθμό τη ς Παλλήνης. Οι Χαλκιδείς σύμμαχοί το υς και ο Π ερδίκκας με το υ ς ιππείς του μετέβησ αν στην κοντινή Ολυνθο, από όπου σχέδιαζαν να κτυπήσουν το υ ς Αθηναίους στα νώτα ενόσω αυτοί θα μάχονταν με το υ ς Π οτειδαιάτες. Ομως το σχέδιο αυτό δ εν π έτυχε, αφού οι Αθηναίοι προνόησαν να σ τείλουν στην Ο λυνθο το υς Μ ακεδόνες ιππείς, οι οποίοι αναχαίτισαν το υς αντιπάλους το υς και το υς εμπόδισαν να φύγουν από τη ν πόλη. Οι Αθηναίοι, έχοντας π λέον τα νώτα το υ ς εξασφαλισμένα, συγκρούστηκαν με το υ ς Π οτειδα ιάτες και τους Κορινθίους στον ισθμό τη ς Παλλήνης. Η α­ θηναϊκή δύναμη κατόρθω σε να απωθήσει το υς αντιπάλους τη ς και να το υ ς υποχρεώ­ σει να αναζητήσουν καταφύγιο στα τείχη τη ς πόλης, μολονότι οι Κορίνθιοι του Αριστέα υπερίσχυσαν τω ν αθηναϊκών σ τρατευμάτω ν

που είχαν απέναντι τους. Στη σύγκρουση αυ­ τή οι Π οτειδαιά τες έχασαν 300 άνδρες, ενώ οι Αθηναίοι περίπου το υς μισούς, συμπερι­ λαμβανομένου και ενός από το υς σ τρατη­ γούς τους, του Καλλία. Α ξίζει να σημειω θεί ότι στη μάχη αυτή διακρίθηκαν ο μ ετέπ ειτα στρατηγός τω ν Αθηναίων Αλκιβιάδης και ο φιλόσοφος Σωκράτης. Δ εν έμ εν ε πια τίποτα άλλο για το υς Αθηναίους από το να πολιορ­ κήσουν τη ν πόλη. Οι π ολιορκημένοι Π οτειδαιάτες αμύνονταν σκληρά και σύντομα έγινε φανερό ό τι οι αθηναϊκές δυνάμεις ήταν και πάλι ανεπαρκείς για να εκπορθήσουν την πόλη. Ετσι μια νέα αθηναϊκή ενίσχυση 1.600 οπλιτών έφ θασ ε εκ εί υπό τη ν ηγεσία του στρατηγού φορμίωνα, η οποία ολοκλήρωσε τη ν περικύκλωση τη ς πόλης και παράλληλα πραγματοποιούσε επ ιδρομές στη γύρω πε­ ριοχή. Η κατάσταση μέσα στην πόλη σ ύντο­ μα επιδεινώ θηκε απελπιστικά, καθώς τα τρ ό ­ φιμα τελείω να ν και ο κλοιός τω ν πολιορκη­ τών γινόταν όλο και πιο ασφυκτικός. Ο Κορίνθιος Αριστέας εκτίμησ ε ότι η παραμονή στην Ποτείδαια ήτα ν μάταιη. Κατόρθωσε να ξεφ ύ γ ει από τη ν επιτήρηση των Αθηναίων και να απομακρυνθεί με ένα πλοίο. Οργάνω­ σε αρχικά μαζί με το υς Χαλκιδείς κάποιες ε­ π ιδρομές εναντίον των Αθηναίων και στη συ­ νέχεια ή λθ ε σε επαφή με το υς Πελοποννησίους, προσπαθώντας να βοηθήσει τη ν πολιορκημένη Ποτείδαια. Οι Κορίνθιοι είχαν, όπως ήταν φυσικό, θ ο ρ υ β η θ εί πολύ με τα γεγονότα στην Ποτείδαια, κατηγορώ ντας το υς Αθηναίους ό τι εί­ χαν π αρέμβει δυναμικά σε μια από τις αποι­ κίες τους. Ομως και οι Αθηναίοι κατηγορού­ σαν με τη σειρά το υ ς τη ν Κόρινθο ότι είχε υ­ ποκινήσει σε αποστασία από τη συμμαχία το υς μια πόλη-μέλος, κατά παράβαση των 30ετών σπονδών. Η κατάσταση ήταν για μια ακόμα φορά ιδιαίτερα ο ξυμ μένη ανάμεσα στις δύο πόλεις και η Κόρινθος θεω ρούσε ότι ήταν επείγουσα ανάγκη να αναχαιτισθεί η αθηναϊκή δραστηριότητα. Για το ν σκοπό αυ­ τό όμως έπρεπε να κινητοπ οιηθεί η Σπάρτη, στην οποία - προς μεγάλη απογοήτευση των Κορινθίων - οι θ έσ εις πάνω στο ζήτημα του πολέμου με τη ν Αθήνα διίσταντο. Ο γηραιός βασιλιάς Αρχίδαμος, εκτιμώ ντας τη ν κατά­ σταση με ρεαλισμό και αίσθημα ευ θ ύ νη ς α­ πέναντι στον ελληνικό κόσμο, άκουγε με με­ γάλη επιφύλαξη τις κραυγές υπέρ του π ολέ­ μου, οι οποίες προέρχονταν κυρίως από το υ ς εφόρους. Οι τελευ τα ίο ι ή τα ν κατά πα­ ράδοση υποστηρικτές τη ς σκληρής αντιαθηναϊκής π ολιτικής και, επηρεασμένοι και από τα κελεύσ ματα των Κορινθίων, των Αιγινητών και τω ν Μ εγαρέων, θεω ρούσαν ότι είχε φθάσει η ώρα να αντιμετω πιστεί δυναμικά η συνεχής αύξηση τη ς αθηναϊκής ισχύος. Τα τελευ τα ία γεγονότα τη ς Κέρκυρας και τη ς Π οτείδαιας συνηγορούσαν υπέρ τη ς υ ιο θ έ­ τησης αυτής τη ς «σκληρής» γραμμής, η ο­ ποία άνοιγε διάπλατα το ν δρόμο για το ξ έ ­ σπασμα ενός γενικευμ ένου πολέμου. Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, ή λθ ε να π ροστεθεί και το μεγαρικό ψήφισμα, που κατέστησε π λέον τη ν πορεία προς τη σύγκρουση οριστι­ κά μη αναστρέψιμη.

ΤΟ ΜΕΓΑΡΙΚΟ ΨΗΦΙΣΜΑ Την ίδια περίπου περίοδο με τα Κερκυραϊκά και τα γεγονότα τη ς Π οτείδαιας - πιθα­ νότατα κάποια στιγμή μετα ξύ του φθινοπώ­ ρου του 433 και τη ς άνοιξης του 432 π.Χ. - ο αθηναϊκός δήμος ενέκρ ινε πρόταση το υ Πε­ ρικλή να απαγορευθεί στους Μ εγαρείς - η πόλη των οποίων ήταν μέλος τη ς Πελοποννησιακής Συμμαχίας - να χρησιμοποιούν το λιμάνι του Πειραιά και τα υπόλοιπα λιμάνια των πόλεων τη ς Αθηναϊκής Συμμαχίας, κα­ θώς και τις αγορές τη ς Α ττικής. Επρόκειτο για μια απόφαση που οδηγούσε σε ασφυξία το μεγαρικό εμπόριο και έχει εγείρ ει π ολλές συζητήσεις και διχογνω μίες σχετικά με τη σκοπιμότητά της. Αν και ο Θ ουκυδίδης δεν δίνει στο μεγαρικό ψήφισμα ιδιαίτερη βαρύ­ τητα, ο ύ τε το το π ο θ ετεί ανάμεσα στις α ιτίες του Πελοποννησιακού Π ολέμου, οι περισσό­ τε ρ ε ς αρχαίες πηγές αξιολογούν το γεγονός αυτό ως έναν από το υς σ ημαντικότερους λό­ γους που οδήγησαν στον πόλεμο. Σήμερα βλέποντας με περισσότερη ψυχραιμία, μπο­ ρούμε να θεω ρήσ ουμε το μεγαρικό ψήφισμα ως μια ακόμα "σταγόνα στο ποτήρι", πιθανό­ τα τα αυτήν που το έκανε να ξεχειλίσει. Οι σχέσεις Αθήνας - Μεγάρων ήτα ν κατά παράδοση κακές, με μικρά μόνο διαλείμματα βελτίωσης, και είναι γεγονός ότι είχαν επ ιδει­ νω θεί στα χρόνια κατά τα οποία η Αθηναϊκή Συμμαχία είχε κυριαρχήσει στο Αιγαίο ε κ το ­ πίζοντας το μεγαρικό εμπόριο και καθιστώ­ ντας το υς Μ εγαρείς ιδιαίτερα εξα ρ τημ ένο υς από το λιμάνι του Πειραιά. Τα αντιαθηναϊκά αισθήματα τω ν Μ εγαρέω ν δ εν ή τα ν κρυφά. Μάλιστα οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο πόλεις ο ξύνθηκαν ακόμα περισσότερο όταν οι Μ ε­ γαρείς βοήθησαν με 12 πλοία το υς Κορινθίους, όταν οι τελευ τα ίο ι έπλευσαν με το ν στόλο το υ ς στην Κέρκυρα. Αυτό το κάθε άλ­ λο παρά ειδυλλιακό κλίμα που επικρατούσε μεταξύ Αθήνας και Μεγάρων ή λθ ε να επισφραγισθεί από το μεγαρικό ψήφισμα, που ξεσήκωσε θ ύελλα αντιδράσεων στα Μέγαρα και έδωσε ένα ακόμα επιχείρημα στην Κόριν­ θο να πιέσει ακόμα περισσότερο τη Σπάρτη για ανάληψη ένοπλης δράσης κατά τη ς Α θή­ νας. Γιατί άραγε ο Π ερικλής προχώρησε σε ένα τόσο σκληρό μέτρ ο κατά τω ν Μεγάρων και επ έμεινε σθεναρά στη μη άρση του; Κατά καιρούς διάφοροι μ ελ ετη τέ ς έχουν επιχειρή­ σει να δώσουν ποικίλες ερμ ηνείες. Είναι πι­ θανόν ο Π ερικλής να ήταν βέβαιος για το α­ ναπόφευκτο του επερχόμενου πολέμου και θ έλησ ε με αυτό το ν τρόπο να «στραγγαλί­ σει» οικονομικά τα Μέγαρα και να τα αναγκά­ σει να εγκαταλείψ ουν τη ν Πελοποννησιακή Συμμαχία. Με τη ν επικίνδυνη αυτή πόλη στα σύνορα τη ς Α ττικής εξο υ δ ετερ ω μ έν η οι Α­ θηναίοι θα μπορούσαν να ελέγχουν τις κινή­ σεις τω ν Κορινθίων στον Κορινθιακό και στον Σαρωνικό κόλπο και ταυτόχρονα να εί­ ναι σε θέσ η να αναχαιτίζουν καλύτερα τις ε ­ π ιδρομές των αντιπάλων το υ ς από τη ν Π ελο­ πόννησο. Είναι πάντως αλήθεια ότι αν ο Π ε­ ρικλής ήταν τόσο αποφασισμένος για το ν πό­ λ εμ ο και ή θ ε λ ε με ένα σκληρό μέτρ ο να το ν

καταστήσει αναπόφευκτο, θα μπορούσε ί­ σως να εισ ηγηθεί τη ν εισβολή στα Μέγαρα αρχίζοντας τη σύγκρουση και δίνοντας μάλι­ στα στην πόλη του ένα σ τρατηγικό π λεονέ­ κτημα. Π ιθανότατα η φιλοπόλεμη μερίδα στην Αθήνα π ρότεινε μια τέτο ια κίνηση και εκ των πραγμάτων είναι σαφές ό τι ο Περι­ κλής δ εν τη ν υιοθέτησ ε, αλλά έκα νε μια πιο μετριοπ αθή επιλογή. Το ζήτημα του μεγαρικού ψ ηφίσματος μπορεί να ερ μ η ν ευ θ εί ποικιλοτρόπως, αφού ο ίδιος ο Θ ουκυδίδης δεν μας διαφω τίζει περισσότερο, ο ύ τε προβαίνει σε κάποια δική του ερμηνεία. Ισως για το ν ι­ στορικό το μεγαρικό ψήφισμα πραγματικά να μην είχε ιδιαίτερη βαρύτητα για τη ν πο­ ρεία προς το ν πόλεμο, αφού α υτός ή ­ ταν αναπόφευκτος και σχεδόν προδια­ γεγρα μμένος από τη ν εποχή που η Α­ θήνα έγινε μεγάλη επ εκτα τική δύνα­ μη. Οπως και αν είχε το πράγμα, η σκληρή στάση τη ς Α θήνας απέναντι στα Μ έγαρα ήτα ν μια ακόμα πράξη που θ εω ρ ή θ η κε από τη ν Πελοποννησιακή Συμμαχία ως προκλητική και ε ­ πικίνδυνη και οδήγησε το υ ς δύο μ ε­ γάλους ελληνικούς συνασπισμούς μια ανάσα πριν από τη μ ετα ξύ το υς σύγκρουση.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μ ετά το μεγαρικό ψήφισμα Κορίνθιοι, Α ιγινήτες και Μ εγαρείς απευ­ θ ύνθη κα ν στη Σπάρτη, η οποία συγκάλεσε συνέλευση των συμμάχων. Οι τελευ τα ίο ι και ιδιαίτερα οι Κορίνθιοι κατηγόρησαν τη ν Α θή­ να ό τι είχε παραβιάσει κατάφωρα τις Τριακοντο ύ τεις σπονδές. Ακολούθησε η σ υνέλευ­ ση τη ς σπαρτιατικής Απέλλας, κατά τη ν ο­ ποία ο ειρηνόφιλος βασιλιάς Αρχίδαμος και ο φιλοπ όλεμος έφ ορος Σθενελαϊδας διασταύ­ ρωσαν τα ξίφη το υ ς και τελικά επικράτησε ο τελευ τα ίο ς. Νέα συνέλευση τη ς συμμαχίας το φθινόπωρο του 432 π.Χ. επεκύρωσε τον πόλεμο. Τότε πλέον οι δύο αντίπαλοι περίμεναν ο καθένας τη ν πρόκληση του άλλου για τη ν έναρξη των εχθροπραξιών. Είναι χαρα­ κτηριστικό, πάντως, ότι και οι δύο π λευρές α­ π έφ ευγαν τη ν ανάληψη τη ς ευ θ ύ νη ς για το ν πόλεμο. Μια σειρά από διπλωματικές επαφές και άκαρπες διαπραγματεύσεις δείχνει ότι κάθε πλευρά επεδίω κε να χρεώ σει στον αντί­ παλο τη ν ευ θ ύ νη τη ς κήρυξης του πολέμου και επίσης είναι σαφές ότι και οι δύο π λευ­ ρές προσπαθούσαν να κερδίσουν χρόνο για να ολοκληρώσουν τη στρατιωτική το υ ς προ­ ετοιμασία. Τελικά το μοιραίο δ εν απετράπη. Την ά­ νοιξη του 431 π.Χ. μια αλυσίδα συμβάντων ο ­ δήγησε στην έναρξη τω ν συγκρούσεων και στην κλιμάκωση του Πελοποννησιακού Πο­ λέμου. Επρόκειτο για έναν π όλεμο που στην π ραγματικότητα είχε π ροαναγγελθεί λίγες δ εκα ετίες πριν, όταν η Αθήνα πρωτοδιεκδίκησε ηγεμονικό ρόλο στα ελληνικά πράγμα­ τα και οι ελλ η ν ικές πόλεις άρχισαν να συ­ σπειρώνονται γύρω από η γ έτιδ ες πόλεις που υπέβλεπαν η μια τη ν άλλη. Τα γεγονότα τη ς Κέρκυρας, τη ς Π οτείδαιας και των Μεγάρων

Π ρ ο τ ο μ ή τ ο υ β α σ ιλ ιά τ η ς Σ π ά ρ τ η ς Α ρ χ ίδ α μ ο υ ε π ί ε ρ μ α ϊκ ή ς σ τ ή λ η ς (Ε θ ν ικ ό Μ ο υ σ ε ίο , Ν ά π ο λ η ).

επιβεβαίωσαν αυτή τη ν πραγματικότητα και φώτισαν το ν ολισθηρό δρόμο στον οποίο βά­ διζε ο ελληνικός κόσμος, που μ ετά το ν Πελοποννησιακό Π όλεμο δ εν επ ρόκειτο να είναι π οτέ πια ο ίδιος.

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟ ΡΙΑ, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλου. (2) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗ ΝΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1980. (3) A.W.Gomme. Andrewes A., Dover K.J.: A HISTORICAL COMMENTARY ON THUCYDIDES, O xford U niversity Press, 1945-1981. (4) S. Hornblower: THE GREEK WORLD 4 7 9 -4 2 3 , London, 1983. (5) J. B. B ury & R. M eiggs: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1981. (6) Jacqueline de Romilly: THUCYDIDES AND ATHENIAN IMPERIALISM, O xford University Press, 1967. (7) D. Kagan: THE OUTBREAK OF THE PELOPONNESIAN WAR, Cornell U niversity Press, 1969. (8) Ste, Croix G.E.M.: THE ORIGINS OF THE PELOPONNESIAN WAR, London, 1972. (9) Ste, Croix G,E.M.: THE CHARACTER OF THE ATHENIAN EMPIRE, περιοδικό "Historia", 3. 1954. (10) J. H. Finley: ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Εκδόσεις Παπαδήμα, 1985 (μτφ . Τ. Κ ουκουλιός).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 7ου ΚΑΙ ΤΟΥ 8ου ΑΙΩ ΝΑ 01 ΑΗΤΤΗΤΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΕΞΑΠΛΩΘΗΚΑΝ ΣΤΗ ΛΕΚΑΝΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΑΠΟΣΠΩΝΤΑΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ, Η ΣΥΡΙΑ, Η ΑΡΜ ΕΝΙΑ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΟΛΗ Η ΒΟΡΕΙΑ ΑΦΡΙΚΗ Ω Σ ΤΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΤΑΓΓΕΡΗΣ, ΠΑΡΑΔΟΘΗΚΑΝ ΧΩΡΙΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΙΣ ΟΡΜΗΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΙΕΣ ΤΩΝ ΠΟ ΛΕΜ ΙΣΤΩ Ν ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΜΩΑΜ ΕΘ.ΠΟΛΥ ΣΥΝΤΟΜΑ ΤΑ ΑΡΑΒΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΠΡΟΩΘΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΠΕΙΡΟ ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ Μ Ε ΙΣΧΥΡΟ ΣΤΟΛΟ ΤΑ ΣΤΕΝΑ ΤΟΥ ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ ΚΑΙ ΣΥΝΤΡΙΒΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΡΗΚΜ ΑΣΜ ΕΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΓΟΤΘΩΝ ΤΗΣ ΙΒΗ Ρ ΙΚ Η Σ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΕΓΙΝΑΝ 01 ΑΠΟΛΥΤΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΤΗΣ ΙΣΠ ΑΝ ΙΑΣ ΓΙΑ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΑΙΩ ΝΕΣ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΕΡΙΦΗΜΟ ΑΡΑΒΙΚΟ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ Ο ΤΗΣ ΜΑΥΡΙΤΑΝΙΚΗΣ ΑΝΔΑΛΟ ΥΣΙΑΣ (ΝΟΤΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ).ΤΟ Ν 11ο ΑΙΩ Ν Α 01 ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ ΙΣΠ ΑΝ ΙΚΩ Ν Β Α ΣΙΛ Ε ΙΩ Ν ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ Υ ΒΟΡΡΑ (ΚΑΣΤΙΛΛΗ, ΛΕΟΝ, ΑΡΑΓΩΝΙΑ), ΕΠΗΡΕΑΣΜ ΕΝΟ Ι ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ Σ ΚΑΙ ΤΗΝ ΗΘΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΟΥΡΒΑΝΟΥ Β', ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΑΝ ΝΑ ΑΝΑΚΑΤΑΛΑΒΟΥΝ ΤΑ ΚΑΤΑΚΤΗΜΕΝΑ ΕΔΑΦΗ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΙΣΠ ΑΝ ΙΑΣ.Η ΑΝΑΚΑΤΑΛΗΨΗ (RECONQUISTA) ΤΗΣ ΑΝ ΔΑΛΟ ΥΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΚΔΙΩΞΗ ΤΩΝ ΜΑΥΡΙΤΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΔΙΗ ΡΚΕΣΕ ΠΕΡΙΠΟΥ ΟΚΤΩ Α ΙΩ Ν Ε Σ ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗΚΕ ΤΟ 1492, ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΠΡΟΠΥΡΓΙΟΥ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΙΣΠΑΝΙΑ, ΤΗΝ ΕΚΘΑΜ ΒΩΤΙΚΗ ΠΟΛΗ ΓΡΑΝΑΔΑ.

λεγάμενη ανάκτηση (Reconquista) οι οποίοι σ υμμετείχαν σε αυτήν ήτα ν παρό­ τη ς ισπανικής επικράτειας ξε κ ίν η ­ μοια με εκείνα που παραχωρούντο σε όσους σε από το ν 11 ο αιώνα, όταν τα ανε­ εκσ τράτευαν στους Αγίους Τόπους. ξά ρ τη τα χριστιανικά βασίλεια τη ς ΚαστίλληςΚατά το υ ς πρώιμους μεσαιωνικούς χρό­ (Castile), τη ς Αραγωνίας (Aragon), τη ς Ναβάρνους το προσκύνημα των πιστών σε ιερούς ρας (Navarre), τη ς Καταλωνίας (Catalonia) και τόπους που φιλοξενούσ αν οστά, ρούχα και τη ς Λ εόν (Leon) στα βόρεια τη ς Ισπανίας διε- άλλα λείψανα των Αγίων το ύς έδινε τη ν ελπί­ ξήγαγαν εκσ τρ α τείες κατά του μουσουλμα­ δα τη ς άφεσης αμαρτιών ή τη βεβαιότητα νικού Νότου. Ο πάπας Ουρβανός Β ’ και η κα­ πως θα θερ α π εύοντα ν από ανίατες ασ θένει­ θολική εκκλησία έχρισαν τη ν εκσ τρατεία κα­ ες. Την ίδια περίοδο τρ εις π εριοχές φημίζο­ τά των Αράβων σταυροφορία και τα προνό- ντα ν ό τι έδιναν τη μεγαλύτερη ευλογία: η Ιε­ _.α που δόθηκαν στους ιππότες π ολεμιστές ρουσαλήμ και οι τόποι του Αγιου Πάθους, η

Η

-Ί Ω ^ . 'Κ Η ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Ρώμη, που φ ιλοξενούσ ε τη ν έδρα τη ς παπι­ κής εξουσίας και τις αναρίθμητες (γεμάτες λείψανα Αγίων) εκκλησ ίες τη ς και η Κομποστέλα (Combostella) στη βορειοδυτική Ισπα­ νία. Ηδη από το ν 9ο αιώνα η Κομποστέλα φ η­ μιζόταν ό τι κατείχε το ν τάφ ο του Αγίου Ιακώ­ βου, αποστόλου γνωστού στην ισπανική γλώσσα ως Σαντιάγκο. Η Αγία Εδρα έχοντας σ υμφέρον να διατηρήσει τις εισ φ ορές από το προσκύνημα τω ν πιστών υπέθαλψε και υ­ ποστήριξε τη διάδοση τοπικών θρύλω ν σχε­ τικά με τη θαυματουργή δύναμη τω ν οστών του Αγίου, τα οποία φ έρ οντα ν ικανά όχι μόνο να θεραπ εύουν α σ θένειες, αλλά και να ε ξο ­ λοθ ρεύο υν το υ ς εχθρούς του Κυρίου. Ο πό­ λ εμ ο ς κατά των απίστων είχε πλέον ηθική α­ φορμή, καθώς τα ιερά εδάφη τη ς Ισπανίας κινδύνευαν από τα αραβικά σ τρατεύματα. Αν και το βασίλειο τη ς Ισπανίας α νήκε τυπικά στην εξουσία τη ς έδρας του Αγίου Π έτρου, ο πάπας διαβεβαίω νε ότι όσοι ευσ εβ είς ιππό­ τε ς πολεμούσαν για τη ν πίστη και το ν Χριστό θα μπορούσαν να καρπωθούν προσωπικά όσα υλικά αγαθά αποσπούσαν από το υ ς ε ­ χθρούς.

ΤΟ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ Από το Δ ελχί τη ς Ινδίας μέχρι τη νότια Ισπανία και από τις α τελ είω τες εκτάσ εις της βόρειας Αφρικής μέχρι τη Βαλκανική χερσό­ νησο και τη νότια Ιταλία ο ισλαμικός πολιτι­ σμός απ οτέλεσ ε ένα φαινόμενο που άφησε τη σφραγίδα του α νεξίτηλη όπου και αν επι­ κράτησε. Κατά τα πρώτα χρόνια τη ς επέκτασης του Ισλάμ ο μουσουλμανικός κόσμος απ οτε­ λούσε μια ενιαία θεοκρα τικού τύπου αυ το ­ κρατορία διοικούμενη αρχικά από το ν προ­ φήτη Μ ω άμεθ και μια ισχυρή κυβέρνηση ε­ δραιω μένη στη Μεδίνα και αργότερα στην ιε­ ρή πόλη Μέκκα. Οι οπαδοί του προφήτη πραγματοποιώντας αναρίθμητες και βίαιες επιδρομές εναντίον περσικών και βυζαντι­ νών επαρχιών στο πλαίσιο μιας π ολιτικής ε ­ πέκτασης τη ς πίστης του Ισλάμ ή απλά για να λεηλα τήσ ουν εύπ ορες π εριοχές, έφθασαν

ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ

36 ■■

στο σημείο να προσαρτούν μεγά λες ε κ τά ­ σεις γης. Μ ετά το ν θάνατο του προφήτη Μω­ άμεθ, το 632, και για να δ ιατηρηθεί η ενό τη ­ τα των βεδουινικώ ν φυλών, που ο ίδιος είχε επιβάλει, εκ λ έχ θ η κ ε ένας χαλίφης, δηλαδή ένας «διάδοχος» το υ προφήτη, για να ενερ ­ γεί ως θρη σ κευ τικό ς και π ολιτικός η γέτη ς τω ν πιστών. Το έτο ς 660 ο Μωαβίας, κυβερ ­ νήτη ς τη ς Συρίας και γόνος τη ς παλαιάς οι­ κογένειας των Ο υμαγιάντ ή Ουμαϋάδων τη ς Μ έκκας, ή λθ ε σε ρήξη με το ν χαλίφη Αλή, εξάδελφ ο και γαμπρό του Μωάμεθ, και δρώντας διασπαστικά μ ετέ φ ε ρ ε τη ν πρω τεύου­ σα του Ισλάμ στη Δαμασκό. Με το ν θάνατο και του Μωαβία το 680 οι εμ φ ύ λιες διαμάχες με αίτιο τη ν π ρω τοκαθεδρία στην π νευματι­ κή ηγεσία τω ν πιστών αναζωπυρώθηκαν. Το νέο σχίσμα στον μουσουλμανικό κόσμο ε κ ­ δηλώ θηκε ανάμεσα σε μια ομάδα σουννιτών που δέχονταν τη ν ηγεσία των Ουμαϋάδων χαλίφηδων και στους σιϊτες και το υ ς υπόλοι­ πους δυσ αρεσ τημένους μουσουλμάνους. Οι τελευ τα ίο ι υπό το ν Αμπού-αλ-Αμπάς, μακρι­ νό απόγονο του Μωάμεθ, δημιούργησαν το χαλιφάτο τω ν Αββασιδών, ισχυριζόμενοι ότι νόμιμος χαλίφης μπορεί να είναι μόνο ένας απόγονος του Αλή, γαμπρού του Μωάμεθ. Με πρόσχημα λοιπόν τη ν κληρονομική γ εν ε­ αλογία και ουσιαστικό στόχο τη ν απόλυτη ε ­ ξουσία οι πρώ τες παθιασμένες ενδομουσουλμανικές συγκρούσεις ήταν αναπόφευ­ κτες. Το 750 ο Αμπάς κα τά φ ερε να υπερνικήσει το υ ς θρη σ κευ τικο ύς αντιπάλους του και στη συνέχεια επιχείρησε να αφανίσει όλη τη δυ­ ναστεία τω ν Ουμαϋάδων. Μόνον ο πρίγκηπας Αμπντ-αλ-Ραχμάν Α’ δ ιέφ υ γε από τη σφαγή που ακολούθησ ε και καταφ εύγοντα ς στην Ισπανία θεμελίω σ ε το ουμαϋαδικό εμιράτο, το οποίο το 929 εξελ ίχ θ η κ ε στο ξακουσ τό χαλιφ άτο τη ς Κόρδοβας. Μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστη­ μα το ξίφ ος το υ Ισλάμ είχε επ εκτα θ εί στην Παλαιστίνη, στη Συρία, στην Περσία, στην Αί­ γυπτο και στα μεγάλα νησιά τη ς Μεσογείου, διαδίδοντας στους κα τα κτημένους λαούς τη θέλησ η του Θ εού όπως τη ν είχε α ντιληφ θεί ο Μωάμεθ. Για το Ισλάμ υπήρχαν δύο κόσμοι: ο Οίκος τη ς Υποταγής (Νταρ αλ Ισλάμ), που δεχόταν τα διδάγματα του Μ ω άμεθ όπως αυ­ τά π α ρετίθεντο στο Κοράνι, και ο Οίκος του Πολέμου (Νταρ αλ χαρμπ), οι περιοχές που έπρεπε να κατακτηθούν. Οσοι δ εν δέχονταν τη θέλησ η του Θεού θα υφίσταντο τις συνέ­ π ειες του ιερού πολέμου (τζιχάντ). Ετσι συ­ νεχίζοντας το ν ιερό π όλεμο κατά μήκος τη ς βόρειας Αφρικής και καταλαμβάνοντας πρώ­ ην βυζαντινά εδάφη οι αραβικοί στρατοί έφθασαν μέχρι τη ν Τρίπολη. Διασφαλίζοντας τη ν εσω τερική συνοχή τη ς αυτοκρατορίας το υ ς οι νικ η τές Αραβες υπό τη ν ηγεσία του Τζαμπάλ Ταρίκ κινήθηκαν δυτικότερα, δ ιέ­ σχισαν το στενό του Γιβραλτάρ και κυρίευ­ σαν από τη ν περίοδο τω ν ετώ ν 711 -718 το σύ­ νολο τη ς Ιβηρικής χερσονήσου, κατατροπώ­ νοντας τη ν εξα σ θ ενη μ ένη αυτοκρατορία των Βησιγότθων στη μάχη του Κάδιξ. Η προέλαση τω ν μουσουλμάνων συνεχί­ στηκε προς το ν Βορρά. Αφού διέσχισαν τα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Ο θ α ρ ρ α λ έ ο ς Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς , ο α π ο κ α λ ο ύ μ ε ν ο ς "το σ φ υ ρ ί τ ο υ Θ ε ο ύ " , σ υ ν τ ρ ίβ ε ι τ ις α ρ α β ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις κ ο ν τ ά σ τ η ν π ό λ η Τουρ τ ο 732.

Πυρηναία όρη εισέβαλαν στη Γαλατία και λ ε ­ ηλάτησαν το Μπορντώ. Το 732 ο φραγκικός στρατός το υ πολέμαρχου Κάρολου Μ αρτέλου ανέκοψ ε τη θυελλώ δη ορμή το υ ς στην αποφασιστικής σημασίας μάχη του Π ουατιέ (Poitiers). Σε μια γλαφυρή αφήγηση τη ς συ­ γ κεκρ ιμ ένη ς μάχης ένας σύγχρονος μοναχός-ιστορικός έγραψε σχετικά: «Ολες οι επ ε­ λάσεις του αραβικού ιππικού συνετρίβησαν από τις απροσπέλαστες π υκνές φάλαγγες των λαών το υ Βορρά, που π αρέμεναν ακλό­ ν η τες όπως τα αιώνια στρώματα πάγου». Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 717, η Βυζαντι­ νή Αυτοκρατορία υπό τη ν ηγεσία του Λ έοντα Γ’ του Ισαύρου πάνω από τα μεγαλόπρεπα και απόρθητα τείχη τη ς Κωνσταντινούπολης είχε απωθήσει με τη ν ίδια και μεγαλύτερη ε ­ πιτυχία το υς Αραβες αποτρέποντας τη ν ει­ σβολή στην ανατολική Ευρώπη μέσω τη ς Βαλκανικής χερσονήσου. Μ ετά τη ν ή ττα στο Π ουατιέ οι απόγονοι του Μ αρτέλου, οι επονομαζόμενοι «Καρολίδες» βασιλείς, συνέσφιξαν το υ ς δεσ μούς φι­ λίας με τη ν παπική εκκλησία, η οποία το υ ς α­ ναγνώρισε ως νόμιμους βασιλείς. Υπό τη ν η ­ γεσία το υ γιου τού Μ αρτέλου, Πιπίνου, του επονομαζόμενου Βραχέος λόγω το υ μικρού αναστήματος του, οι πόλεμοι κατά των Σαρακηνών συνεχίστηκαν με ιδιαίτερη επιτυχία. Κατά τη διάρκεια τη ς βασιλείας του θ ρ υ ­ λικού Καρλομάγνου, απογόνου του Πιπίνου, στα εδάφη τη ς Ισπανίας έγιναν επτά φραγκι­ κές εκσ τρ α τείες εν τό ς μιας εικοσαετίας. Τε­ λικό απ οτέλεσμα αυτών των συγκρούσεων ή ­ ταν η οριστική εκδίω ξη τω ν μουσουλμανικών δυνάμεω ν πέρα από τα Πυρηναία. Συνέπεια

τη ς αραβικής υποχώρησης ήτα ν η δημιουρ­ γία μιας συνοριακής επαρχίας/κομητείας με­ τα ξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών δυ­ νάμεων, κυριότερη πόλη τη ς οποίας υπήρξε η Βαρκελώνη. Η επίδραση που είχαν α υ τές οι εκσ τρα­ τε ίε ς στην ανάπτυξη μιας σχετικής φιλολο­ γίας γύρω από τη ν αντίσταση τω ν χριστιανών Φράγκων ένα ντι των «άπιστων» Αράβων έγινε ιδιαίτερα αισθητή στο επικό ποίημα «Α­ σμα το υ Ρολάνδου». Για το ν δυτικό μεσαιωνι­ κό κόσμο αυτό το θρυλικό έπος, που περι­ γράφει το υς αγώνες το υ Καρλομάγνου και των συντρόφων του κατά των εχθρώ ν του Χριστού, ήτα ν αντίστοιχο τη ς ομηρικής Ιλιάδας. Είναι ενδ εικτικό πως στη μάχη του Χέιστινγκς στην Αγγλία το 1066 οι Φραγκο-νορμανδοί ιππείς του Γουλιέλμου του Κατακτητή ξεκίνησ αν τη ν επέλασή το υ ς κατά του σαξονικού ιππικού τραγουδώ ντας σ τροφ ές από το έπος του Ρολάνδου. Μ ετά τη ν αρχική ορμή κατά τη ν εξάπλωση το υ Ισλάμ ο ρυθμός τω ν κατακτήσεω ν ε ­ π ιβραδύνθηκε, ενώ η έλλειψ η ικανού αριθ­ μού πολεμιστών και οι εμ φ ύ λιες συγκρού­ σεις για τη ν υφαρπαγή τη ς εξουσίας μείω­ σαν το πολεμικό σθένος των Αράβων. Στην ευ ρ ύ τερ η μαυριτανική Ισπανία και τη ν Πορ­ τογαλία, τη ν επονομαζόμενη Ανδαλουσία, οι νέοι αραβικοί πληθυσμοί εγκατέσ τησ αν την πρωτεύουσά το υς Σεβίλλη, στην οποία συ­ γκέντρω σαν τη διοικητική, θρησ κευτική και πολιτιστική το υ ς εξουσία. Η φήμη α υτής της πόλης κατά τη διάρκεια τω ν μεσαιωνικών χρόνων είχε υπερβεί τα στενά όρια τη ς Ιβηρικής χερσονήσου.

Μ ετά το 1240 νέο κέντρο του μουσουλ­ μανικού πολιτισμού απ οτέλεσ ε η Γρανάδα, που πολύ σύντομα εξελ ίχ θ η κε σε σπουδαίο χώρο α ρ χιτεκτο νικής με τη δημιουργία αρι­ στουργημάτων όπως το «κόκκινο» ανάκτορο Αλάμπρα, το οποίο α νεγέρθ ηκε το ν 14ο αιώ­ να μέσα σε παλαιότερα τείχη από ερυθρόλιθο - από όπου π ροέρχεται και η ονομασία του. Δ ια θέτο ντα ς πλούσιες βιβλιοθήκες, τζαμιά, δημόσια λουτρά, εργαστήρια ε π εξερ ­ γασίας μετάλλου, μεταξιού και δ έρ μα το ς οι μαυριτανικές πόλεις αποτελούσαν μεγάλα και ανθηρά εμπορικά και θ ρησ κευτικά κ έ ­ ντρα, καθώς και εσ τίες διάδοσης του π νεύ­ ματος. Στη μαυριτανική νότια Ισπανία καλλιεργήθηκαν επιμελώς οι τέχ ν ες και τα γράμ­ ματα (η κεραμική, η ποίηση, η ξυλογλυπτική, η αρισ τοτέλεια φιλοσοφία, τα μαθηματικά, η αστρονομία, η γεωγραφία, η ιατρική, καθώς και η τέχ νη τη ς μεταλλουργίας - με τα φημι­ σμένα σπαθιά του Τολέδο). Παρά τις εμ φ ύ ­ λιες διαμάχες η αυτοκρατορία των Αράβων απ οτέλεσ ε μια ενιαία ο ντό τη τα μέσα στην ο­ ποία οι πιστοί προσηλώθηκαν στη δημιουρ­ γία εκπληκτικώ ν έργω ν τέχνη ς. Μ ετά το 1030 το ουμαϋάδικο χαλιφάτο τη ς Κόρδοβας κατακερματίσ τηκε σε είκοσι περίπου μικρότερα κρατίδια, τα οποία στο σύνολό το υ ς αποτέλεσαν τη ν επονομαζόμε­ νη μουσουλμανική Ανδαλουσία, που εξαπλω­ νόταν στην Ιβηρική και στα παράλια τη ς βό­ ρειας Αφρικής. Τα μεγαλύτερα από αυτά τα κρατίδια ήταν εκείνα τη ς Σαραγόσα και του Τολέδο, τα οποία σύντομα και λόγω τη ς συ­ νοριακής το υ ς θέσ ης βρέθηκαν αντιμέτω πα με τα ισχυρότερα χριστιανικά βασίλεια του Βορρά. Ουσιαστικό μειονέκτημα τη ς αραβι­ κής π αράταξης ήτα ν η μικρή δύναμη ανδρών που μπορούσε να αντιπαραθέσει στα πεδία των μαχών. Για να αντισταθμίσουν τη σε βά­ ρος το υς κατάσταση σι η γεμό νες τη ς Ανδα­ λουσίας συχνά αναζήτησαν βοήθεια στις ο­ μόθρησκες δυνασ τείες των Βερβέρω ν τη ς βόρειας Αφρικής.

δαλουσία. Οι αέναες εμ φ ύ λιες συγκρούσεις μεταξύ τω ν βασιλικών οίκων και τη ς τοπικής ανώ τε­ ρης και κατώ τερης αριστοκρατίας, απ οτε­ λούσαν μόνιμο φαινόμενο τη ς εποχής. Αντι­ κειμενικός στόχος ήταν πάντα η εδαφική ε ­ πικυριαρχία, η επιρροή στα κατώ τερα λαϊκά στρώματα και η συγκέντρωση πλούτου. Η ιδεαλιστική προοπτική τη ς ανάκτησης όλης τη ς Ιβηρικής χερσονήσου δ εν σ τάθηκε π οτέ ικανή να τερμ α τίσ ει τις αντιπαραθέσεις με­ τα ξύ τω ν ισχυρότερων χριστιανών η γεμό ­ νων, που ακόμα διατηρούσαν οράματα για τη ν επανασύσταση τη ς πάλαι π οτέ βησιγοτθικής αυτοκρατορίας. Ενδεικτικά αναφέρεται πως οι η γεμό νες τη ς Λεόν, οι οποίοι πρω­ τοστατούσ αν στον αντιμουσουλμανικό αγώ­ να, θεω ρούσαν το υς εα υτο ύς το υς φυσικούς κληρονόμους των Γότθων και αυτοαποκαλού ντο «αυτοκράτορες». Το 1246 η Γρανάδα, το τελ ευ τα ίο ισχυρό αραβικό βασίλειο τη ς Ιβηρικής, έγινε υπ οτε­ λ ές στους Καστιλλιανούς βασιλείς. Ο διαρ­ κής ανταγωνισμός Καστίλλης-Αραγωνίας δ εν σταμάτησε ο ύ τε κατά τη διάρκεια του 13ου και του 14ου αιώνα. Αν και η ιδέα τη ς α­ νάκτησης είχε αρχίσει να φθίνει, καθώς τα χριστιανικά βασίλεια τη ς Ισπανίας παρασυρόμενα από τη δίνη το υ αγγλο-γαλλικού Εκατο ν τα ετο ύ ς Πολέμου αναλώθηκαν σε κατα­ σ τρεπ τικές εμφ ύλιες συρράξεις, οι επιδρο­

μές τω ν Καστιλλιανών κατά τω ν μουσουλμά­ νων δ εν σταμάτησαν. Την ίδια περίοδο η επ έ­ κταση τη ς Αραγωνίας στη Σικελία, τη νότια Ελλάδα και τη νότια Ιταλία προκάλεσε σφο­ δ ρές συγκρούσεις με το γενοβέζικο βασί­ λειο, που ουσιαστικά ανέσ τειλαν τη ν επ ιθ ετι­ κή κάθοδο των Αραγονέζων προς τη μου­ σουλμανική Γρανάδα. Εναν αιώνα αργότερα η άφιξη τη ς Ιεράς Εξέτασης στην Ισπανία (το 1478) και ο φόβος για το υ ς αιρετικούς, σε συνδυασμό με τη ν τραγική πτώση τη ς Κωνσταντινούπολης στα χέρια των «απίστων» και τη σ υνεχιζόμενη α­ π ειλητική παρουσία του μουσουλμανικού βασιλείου τη ς Γρανάδας στην Ιβηρική, ώ θη­ σαν το υς χριστιανούς η γεμό νες να ενοποιή­ σουν το υς οίκους το υ ς υπό ένα στέμμα πα­ ραμερίζοντας τις προσωπικές το υς διαφο­ ρές. Ο γάμος τη ς βασίλισσας Ισαβέλλας τη ς Καστίλλης με το ν βασιλιά Φ ερδινάνδο τη ς Αραγώνας, αν και εύθραυσ τος, κα τάφ ερε να δώσει στα σ τρατεύματα μια κεντρική ηγεσία και ένα νέο όραμα: τη ν εκδίω ξη όλων των «ά­ πιστων» από τη ν καθολική και τη ν ενιαία πλέον Ισπανία.

01 ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Α πέναντι στους χριστιανικούς στρατούς του Βορρά αντιπαρατάχθηκαν οι Αραβες

ΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ Τα σ ημαντικότερα φεουδαρχικού τύπου χριστιανικά βασίλεια του Βορρά ήταν εκείνα τη ς Καστίλλης, τη ς Λεόν (Αστουρίας) και της Αραγωνίας και η κομητεία τη ς Βαρκελώ νης (Καταλωνίας), ενώ δυτικό τερ α βρισκόταν η α νεξά ρτητη κομητεία τη ς Πορτογαλίας. Ευ­ ρισκόμενα υπό τη ν επίδραση τη ς γειτο νικής Γαλλίας και τη ς καθολικής εκκλησίας τα βα­ σίλεια αυτά υιοθέτησαν δυτικού τύπου πολι­ τισμό, με σ ημαντικές όμως π ολιτιστικές και σ τρατιω τικές επιρροές από τη ν αραβική Αν­

Τυπ ική σ κ η ν ή π ο λ ιο ρ κ ία ς κ α τ ά το ν 14ο α ιώ ν α . Ε ίν α ι ε μ φ α ν ή ς η χ ρ ή σ η π ο λ ιο ρ κ η τικ ή ς μ η χ α ν ή ς κ α ι μ ε τ α κ ιν ο ύ μ ε ν ο υ π ο λ ιο ρ κ η τικ ο ύ π ύ ρ γ ο υ . Η ε ξ έ λ ιξ η σ τις π ο λ ιο ρ κ ίε ς τω ν μ εσ α ιω ν ικ ώ ν π ό λ εω ν τ η ς δ υ τ ικ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς ε π η ρ ε ά σ τ η κ ε ά μ ε σ α α π ό τ η ν ε π α φ ή τω ν σ τ α υ ρ ο φ ο ρ ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Π α λ α ισ τ ίν η ς μ ε τ η ν α ν ώ τ ε ρ η τ ε χ ν ο γ ν ω σ ία τω ν β υ ζ α ν τιν ώ ν σ τρ α τώ ν . ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

(Μ αυριτανοί) τη ς Ανδαλουσίας και οι σύμμα­ χοί τους, οι π ολεμοχαρείς Βέρβεροι. Ο λαός αυτός κατοικούσε στα δυτικά τη ς Σαχάρας και α π οτελείτο από εξισλαμισ μένες νομα­ δ ικές φ υ λές λευκώ ν πληθυσμών τη ς βόρειας Αφρικής, του επονομαζόμε­ νου Μαγκρέμπ. Αρχικά οι βερβερικοί στρατοί τη ς δυναστείας των Αλμοραβιδών μ ετα ξύ τω ν ετώ ν 1085 και 1147 και αργότερα εκείνοι τη ς δυναστείας τω ν Αλμοχάδων ή Ενωτικών μ ετα ξύ 1147 και 1220 επιχείρησαν και κατόρθωσαν ως έναν βαθ­ μό να ανακόψουν τη μαζική αντεπίθεση τη ς χριστιανικής σταυροφορίας. Η πολεμική τακτική των Β έρβερων ήταν μια ανεπ τυγμένη μορ φή παλαιότερων τεχνικώ ν που χρησιμοποιούσαν οι φυλές τη ς βόρειας Αφρικής. Λόγω τη ς καταγωγής το υ ς ως κάτοικοι τη ς ερήμου οι Β έρβεροι αρχικά δ εν έ ­ καναν μαζική χρή­ ση του ιππικού, αλλά μεταφ έρ ο-

νταν, εκσ τρά τευα ν και πολεμούσαν κυρίως επάνω σε καμήλες. Τα ζώα αυτά ενδ είκνυ ντο για τη διάσχιση τω ν δύσβατων εδαφών τη ς ε ­ ρήμου π ροσφέροντας στρατηγικά π λεονε­ κτήματα και στοιχεία αιφνιδιασμού στους α­ ναβάτες το υς, όμως από τακτική άποψη θ εω ­ ρούντο ακατάλληλα για μάχες εκ του συστάδην. Με τη ν εμφάνισή το υς σκορπούσαν τρ ό ­ μο στα άλογα τω ν αντίπαλων σ τρατευμάτω ν, οπότε οι Β έρβεροι εκμ ετα λ λ ευ ό μ εν ο ι τη ν α­ ταξία στις εχθ ρ ικές γραμμές προσέγγιζαν και εξαπ έλυαν τις επ ιθέσ εις το υς συνήθως πεζοί, σε μορφή φάλαγγας. Οταν οι φάλαγ­ γ ες α υ τές σχημάτιζαν αμυντική διάταξη για τη ν αντιμετώπιση εχθρικής επίθεσης οι άνδρες στην πρώτη γραμμή, που ήταν οπλισμένοι με λόγχες και μεγάλες δ ερ μά τινες ασπίδες, γονάτιζαν, ενώ ελα φ ρύ τερα τμήμα τα των πί­ σω γραμμών εκ τό ξευ α ν ακόντια, λίθους και βέλη ενα ντίον των ε ­ χθρικώ ν σχηματισμών. Τέτοιοι συμπαγείς αμυντικοί σχηματισμοί αποδείχθηκαν πο­ λύ χρήσιμοι στην απώ­ θηση εχθρικώ ν τμ η ­ μάτων ιππικού τα οποία δ εν κατόρ­ θωναν να διασ π ά σουν τις αραβικές θέσ εις. Στις π λευρ ές του πεζικού οι αφ ρ ικα νο -α ραβικοί στρατοί

τοπ οθετούσ αν μικρές μονάδες ιππικού οπλι­ σμένες με κυρτά σπαθιά, που κατά τα πρώτα χρόνια τη ς αραβικής εξάπλωσης παρέμεναν σ τα τικές και αδρανείς. Οταν αργότερα ο πό­ λεμ ο ς μ ετα φ έρ θ η κε στην ορεινή ισπανική Ανδαλουσία, η ενσωμάτωση μεγαλύτερω ν α­ ριθμών αλόγων στις τά ξεις τω ν αραβικών στρατών κρίθηκε απαραίτητη. Οι μικρόσω­ μες και ευ κ ίν η τες ράτσες των αραβικών αλό­ γων μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη διάσπαση και τη ν καταδίωξη ενός αποσυντονισμένου εχθρού, αλλά και για τη ν κίνηση ανιχνευτικώ ν σωμάτων στα δύσβατα ισπανικά βουνά. Τα ελαφρά έφιππα τμήματα των πρώιμων αραβικών στρατών αποκαλούντο «γυμνό ιπ­ πικό», διότι δ εν έφ ερα ν θώρακα για προστα­ σία. Σύμφωνα με μαρτυρίες η προσωπική φρουρά του Γιουσούφ ιμπν Τασουφίν, στρα­ τιω τικού η γέτη τω ν Βέρβερω ν, α π οτελείτο από 500 άνδρες (κυρίως φραγκικής και το υ ρ ­ κικής καταγωγής) οι οποίοι έφ ερα ν βαρύ ε ­ ξοπλισμό. Τα αραβικά σ τρα τεύματα συνιστούσαν τα κτικο ύς στρατούς των οποίων οι κινήσεις και οι εναλλαγές σχηματισμών κατά τη ν πορεία μιας μάχης γίνονταν υπό το ν συν­ θ ημα τικό ήχο μεγάλων τυμπάνων και με την ευρεία χρήση πολεμικών σημαιών και εμβ λη ­ μάτων. Κατά το υς αραβο-ισπανικούς π ολέμους χριστιανοί και μουσουλμάνοι μισθοφόροι υ­ πηρέτησαν συχνά και στα δύο στρατόπεδα, π ροσφέροντας τις υπηρεσίες το υ ς σε βασι­ λείς ή τοπικούς ισχυρούς άρχοντες με α­ ντάλλαγμα κυρίως εδα φ ικές παραχωρήσεις, φορολογικές διευκολύνσ εις και υλικές απο­ λαβές.

ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ϊ

Οι π ολεμικές συρράξεις στην Ισπανία παρουσίαζαν σ ημαντικές διαφ ορές σε σχέση με τις αντίστοιχες των κεντρο-ευρω παϊκώ ν κρατών. Ο ατομικός εξοπλισμός των δυτικώ ν στρατιωτών ήτα ν πολύ ελα φ ρ ύ τε­ ρος σε σχέση με εκείνω ν τη ς Γαλ­ λίας, τη ς Ιταλίας και τη ς Γερμανίας,

Σ τ ρ α τ ιώ τ η ς π ε ζ ικ ο ύ κ α τ ά τ η ν π ο λ ιο ρ κ ία τ η ς Γ ρ α ν ά δ α (14 9 2 ). Ε ίν α ι ε ξ ο π λ ισ μ έ ν ο ς μ ε λ ό γ χ η κ α ι κ ρ ά ν ο ς τύ π ο υ σ α λ έ τ . Η π α ν ο π λ ία τ ο υ κ α λ ύ π τ ε ι ό λ α τ α μ έ ρ η τ ο υ σ ώ μ α τ ο ς (π ρ ο σ έ ξ τ ε τη ν κ ά λ υ ψ η τω ν δ α κ τύ λ ω ν ). Ο ά ν δ ρ α ς φ έ ρ ε ι σ α κ κ ίδ ιο μ ε τ α π ρ ο σ ω π ικ ά τ ο υ α ν τ ικ ε ίμ ε ν α . Α π ό τ ο ν ε ξ ο π λ ισ μ ό τ ο υ φ α ίν ε τ α ι ό τ ι α ν ή κ ε ι σ τ ο υ ς μ ισ θ ο φ ό ρ ο υ ς τ ο υ Φ ε ρ δ ιν ά ν δ ο υ τ η ς Α ρ α γ ω ν ία ς ε κ τ ό ς Ισ π α ν ία ς , ε π ε ιδ ή ο ι Ισ π α ν ο ί π ε ζ ο ί π ου α ν ή κ α ν σ τ ο υ ς φ ε ο υ δ α ρ χ ικ ο ύ ς σ τ ρ α τ ο ύ ς ή ε ίχ α ν σ τ ρ α τ ο λ ο γ ή σ ε ι α π ό τ ις π ό λ ε ις έ φ ε ρ α ν ω ς ε π ί το π λ ε ίσ τ ο ν κ ρ ά ν ο ς κ α ι θ ώ ρ α κ α σ τ ή θ ο υ ς (π α ρ ο υ σ ία σ η : Τώ νης Χ α τ ζ η δ η μ η τ ρ ίο υ , ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η : Χ ρ ή σ τ ο ς Γ ια ν ν ό π ο υ λ ο ς ).

Σ κ η ν ή α π ό π ο λ ιο ρ κ ία π ό λ η ς μ ε σ υ ν δ υ α σ μ έ ν η χ ρ ή σ η ν α υ τικ ώ ν κ α ι χ ε ρ σ α ίω ν δυ ν ά μ εω ν . Π ο λ λ έ ς α π ό τ ις π α ρ α θ α λ ά σ σ ιε ς π ό λ ε ις τ η ς Ισ π α ν ία ς δ έ χ ο ν τ α ν τ α κ τ ικ ά ε π ιθ έ σ ε ις α π ό Σ α ρ α κ η ν ο ύ ς ε π ιδ ρ ο μ ε ίς τ η ς β ό ρ ε ια ς Α φ ρ ικ ή ς .

Π ο λ ιο ρ κ ία ο χ υ ρ ω μ έ ν η ς μ ε σ α ιω ν ικ ή ς π ό λ η ς . Το ν έ ο Ο π λ ο τ ο υ Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ σ τ α χ έ ρ ια τω ν Ισ π α νώ ν α π ο δ ε ίχ θ η κ ε π ο λ ύ τιμ ο . Η π λ η θ ώ ρ α π υ ρ ο β ό λ ω ν σ το ο π λ ο σ τά σ ιο τω ν εν ω μ έν ω ν α ρ α γ ω ν έ ζ ικ ω ν κ α ι κ α σ τιλ λ ιά ν ικ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν υπ ό τ ο ν Φ ε ρ δ ιν ά ν δ ο κ α ι τ η ν Ισ α β έ λ λ α έ κ α μ ψ ε τ ε λ ικ ά τ α ισ χ υ ρ ά κ ά σ τ ρ α τ η ς Γ ο α ν ά δ α ς .

λόγω τη ς ιδιομορφίας του κλίματος και των εδαφικώ ν χαρακτηριστικών που δυσχέραιναν τη ν τροφ ή, ενώ ακόμα και τα πολεμικά ά­ λογα που ίππευαν στις μάχες ήταν πιο μικροκαμωμένα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές ρά­ τσες. Στη Δύση από το ν 8ο αιώνα και έπ ειτα η

χρήση του μακρού αναβολέα κατά τη ν ίππευ­ ση, σύμφωνα με τα φραγκικά πρότυπα του βαρέος ιππικού, έδινε σημαντικό π λεο νέκτη ­ μα στους Ισπανούς ένα ντι τω ν Αράβων αντι­ πάλων τους, δυσχέραινε όμως τη ν ίππευση και τη ν αφίππευση. Οι έφιπποι π ολεμιστές καθισμένοι σε ψηλή σέλα στερέω ναν γερά τα

πόδια το υ ς στους αναβολείς και φ έρ οντα ς ε ­ ξάρτυση από αλυσοπλεγμένο θώρακα μπο­ ρούσαν να χειρίζονται όπλα που ως τ ό τ ε χρη­ σιμοποιούσαν αποκλειστικά οι πεζοί, χωρίς να φ οβούνται τις δυσ μενείς συνέπειες μιας πτώσης. Αν και υπήρξαν μεμονω μένες περι­ πτώσεις έφιππων πολεμιστών με βαρύ οπλι­ σμό και εξάρτυση, το ισπανικό ελαφρύ ιππι­ κό π αρέμεινε το κυρίαρχο σώμα στις ισπανοαραβικές συγκρούσεις. Αντιγράφοντας τη μουσουλμανική τα κτική το υ ανορθόδοξου πολέμου (ξαφ νικές επιθέσ εις και υποχωρή­ σεις) οι ευ έλικτο ι αναβάτες του ελαφρού ιπ­ πικού έφ ερα ν αλυσιδωτό θώρακα, ελαφρύ δόρυ, στρογγυλή ασπίδα, σπιρούνια, ξίφ ος και μαλακές μπότες, δ ια θ έτο ντα ς έτσι μεγα ­ λύτερη ευκινησία αλλά μικρότερη δύναμη κρούσης από το βαρύ ιππικό τη ς υπόλοιπης Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια του 11ου και του 12ου αιώνα οι χριστιανικοί στρατοί απαρτίζονταν κυρίως από πεζούς λογχοφόρους, βαλλισ τροφόρους το ξό τε ς και σ τρατεύματα εξειδικευμένα σε μάχες πολιορκίας. Κατά τους επ όμενους δύο αιώνες η χρήση μισθοφόρων επαγγελματιώ ν και ταγμάτω ν πολιτοφυλα­ κής απ οτέλεσ ε το ν κανόνα. Ξακουστοί για τη ν πολεμική το υ ς ικανότητα ήτα ν οι Αλμογάβαροι, γνωστοί και στον ελλαδικό χώρο από τη θυελλώ δη δράση το υ ς με τη ν περι­ βόητη Καταλανική Εταιρεία του Ροζέ ντε Φλορ κατά το ν 14ο αιώνα. Οπλισμένοι με σπαθί, ρόπαλο και τρία-τέσσερα ακόντια και ντυμ ένο ι με δέρματα ζώων όπως οι γερ μα νι­ κές φυλές, οι Αλμογάβαροι αποτελούσαν ένα τυπικό δείγμα του σκληροτράχηλου Ισπανού μισθοφόρου τη ς περιόδου. Κατά τα πρώτα χρόνια των συγκρούσεων οι χριστιανικοί στρατοί, μιμούμενοι τις αρα­ βικές τα κτικές, διεξήγαγαν έφιππες επιδρο­ μές μικρής εμ β έλεια ς με αντικειμ ενικό στό­ χο τη λεηλασία χωριών, τη ν κλοπή ζώων και τη σύλληψη αιχμαλώτων. Σύντομα όμως οι π ολεμικές συγκρούσεις στην Ιβηρική μετατράπηκαν σε οργανικό τμήμα του ευρ ύτερα διαδεδομένου κινήματος των σταυροφοριών και το υ τζιχάντ. Λόγω τη ς θ ρησ κευτικής φύσης των συ­ γκρούσεω ν μέλη των γνω στότερω ν ιπποτικών ταγμάτω ν όπως οι Ιω αννίτες ή Οσπιταλιέροι, οι Ν αϊτες και αργότερα άλλοι γ η γ ε­ νείς π ολεμιστές-μοναχοί επάνδρωναν συχνά το υ ς χριστιανικούς σ τρατούς τω ν ισπανικών και τω ν πορτογαλικών βασιλείων, αν και κατά τα πρώτα χρόνια τω ν συγκρούσεων μόνο οι Ναϊτες σ υμμετείχαν ως σ υγκροτημένο τάγμα - από το 1128. Η ανάμιξη τω ν ταγμάτω ν αυ­ τώ ν κατά τη διάρκεια τη ς ανάκτησης ήταν πολύ ουσιαστική. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως ο Αλφόνσος Α ’ τη ς Αραγωνίας το 1131 σχεδίασε να καταστήσει το υ ς Ν αϊτες ιπ­ π ότες κληρονόμους του. Αντίστοιχα όταν η ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Χαρακτηριστικά μεγάλα κράνη της εποχής των σταυροφοριών του 12ου αιώνα. Τέτοιου τύπου αμφίεση είχαν και αρκετοί από τους χριστιανούς ιππότες κατά τη διάρκεια της Ανάκτησης της Ισπανίας.

κομητεία της Πορτογαλίας ανακηρύχθηκε βασίλειο το 1143, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την προσφορά τους ο Πορτογάλος βασι­ λιάς δώρισε στους Ναϊτες το κάστρο της Σουρ, ενώ την ίδια χρονιά οι Ιωαννίτες απέ­ κτησαν την πρώτη σταθερή βάση τους στην Καταλωνία. Τα δύο φημισμένα τάγματα προοδευτικά εγκατέλειψαν την υπόθεση της ανάκτησης, καθώς οι πολεμικές τους δραστηριότητες ε­ στιάζονταν κυρίως στον ευαίσθητο χώρο της Παλαιστίνης και των Αγίων Τόπων. Στη θέση τους δημιουργήθηκαν καινούργια ισπανικά και πορτογαλικά τάγματα με κύριο σκοπό την ενδυνάμωση του θρησκευτικού αγώνα, την επάνδρωση και την υπεράσπιση προκεχωρημένων φυλακίων που κινδύνευαν από ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τις μουσουλμανικές επιδρομές, την άσκηση ελέγχου σε περιοχές εκτός της επικρατείας ενός βασιλιά και, τέλος, την προώθηση, την ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων πόλεων και χριστιανικών σφαιρών επιρροής. Οταν για παράδειγμα το 1157 οι Ναϊτες εγκατέλειψαν την απομονωμένη οχυρή θέση της Καλατράβα αφήνοντας τον δρόμο για το Τολέ­ δο ακάλυπτο, ο ηγεμόνας της Καστίλλης Σάντσο ανακοίνωσε πως θα παραχωρούσε το κάστρο σε όποιον θα δεχόταν να υπερασπι­ στεί τα εδάφη στα περίχωρα της περιβόητης ισπανικής πόλης. Το μήνυμα δεν έμεινε ανα­ πάντητο. Μια ομάδα μοναχών υπό την καθο­ δήγηση του ηγούμενου Ραμόν Σιέρρα μετα­ φέρθηκε στο άδειο κάστρο ενισχυόμενη από στρατιώτες από την περιοχή της Ναβάρρας. Με αδιάκοπη δράση εναντίον των ε­ πιδρομέων οι μοναχοί κατάφεραν να ασφαλί­ σουν την ευρύτερη περιοχή του Τολέδο και το 1164 αντικαταστάθηκαν από ιππότες πο­ λεμιστές, ενώ το τάγμα αναγνωρίστηκε επί­ σημα από την παπική εκκλησία. Σε αναγνώ­ ριση της βοήθειάς τους ο νέος ηγεμόνας της Καστίλλης, Αλφόνσος Η', τους παραχώ­ ρησε πλήρη δικαιώματα σε όποιο κάστρο αποσπούσαν από τον εχθρό, καθώς και το ένα πέμπτο από τις μελλοντικές κατακτή­ σεις του. Στα μέσα του 14ου αιώνα η βόρεια Ισπα­ νία μετατράπηκε σε δευτερεύον θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων του Εκατονταετούς πολέμου. Η επιρροή των αγγλικών, γαλλικών και φλαμανδικών στρατών ήταν τόσο εντυπωσιακή ώστε η πολεμική ορολο­ γία, οι ενδυμασίες, οι εξαρτύσεις, τα εμβλή­ ματα και οι πολεμικές τακτικές του Ισπανού στρατιώτη έμοιαζαν πολύ με εκείνα των υπόλοιπων δυτικών στρατών. Τον 15ο αιώνα το εντυπωσιακό βασιλικό στράτευμα της Καστίλλης περιελάμβανε βα­ ρύ ιππικό οργανωμένο σε «λόγχες» και αρκε­ τά τμήματα ελαφρού ιππικού οργανωμένα σε ίλες. Οι μονάδες πεζικού ήταν αναμεμιγμένες με το ιππικό, ενώ μόνο το νεογέννητο Οπλο του Πυροβολικού ήταν οργανωμένο ξεχωριστά. Εκτοξεύοντας σφαίρες βάρους 500 gr ως 50 kg με ρυθμό βολής ένα βλήμα ανά ώρα και βεληνεκές ως και 2.000 μέτρα το πυροβολικό από το 1480 και μετά προσέφερε στους Καστιλλιάνους σχετική τεχνολογική α­ νωτερότητα και αυξημένη ισχύ πυρός, που σταδιακά αξιοποιήθηκε για να καμφθεί η α­ ντίσταση των μεγαλόπρεπων κάστρων της Γρανάδας. Ουσιαστικά την υπεροχή στο ι­ σπανικό στράτευμα την προσέφεραν η εύ­ ρωστη οικονομία και οι πλούσιες αποθήκες των χριστιανικών βασιλείων, που κατάφερναν να το ανεφοδιάζουν και να αντικαθι­ στούν με γοργούς ρυθμούς τις απώλειες.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΑΝΑΚΑΤΑΚΤΗΣΗ (1050-1212) Το 1064 τα προσφάτως ενωμένα βασίλεια της Αραγωνίας και της Καταλωνίας με αφε­ τηρία την πόλη Παμπλόνα και υπό την ηγεσία του κόμη Μπερενγκέρ Α’, κατέλαβαν τη συ­ νοριακή πόλη Μπαρμπάστρο στη βόρεια

Ισπανία, με τη βοήθεια Φράγκων μισθοφό­ ρων. Ταυτόχρονα στη Δύση οι πορτογαλικές δυνάμεις κυρίευαν την Κοϊμπρα. Η προέλαση των χριστιανικών βασιλείων γνώρισε το αποκορύφωμά της το 1085, όταν οι καστιλλιανικές δυνάμεις του ενωμένου βασιλείου της Καστίλλης και της Λεόν υπό τον Αλφόνσο ΣΤ’ κατόρθωσαν να προσαρτήσουν το περιβόητο μουσουλμανικό Τολέδο, αναγκάζοντας τον εμίρη Αλ-Μουταμίδ να ζη­ τήσει εσπευσμένα στρατιωτική ενίσχυση από τους Βερβέρους. Η ανταπόκριση ήταν άμε­ ση, καθώς την ίδια χρονιά ο Γιουσούφ ιμπν Τασουφίν, ηγέτης των Βερβέρων της δυνα­ στείας των Αλμοραβιδών, διέσχισε τα στενά του Γιβραλτάρ και σκορπίζοντας κύματα εν­ θουσιασμού στο αραβικό στρατόπεδο κατάφερε να νικήσει τους Καστιλλιάνους το 1086 στη μάχη του Σαγκράθας. Η αντεπίθεση των μουσουλμάνων ήταν τόσο ορμητική ώστε τα αραβικά στρατεύματα μέχρι το 1091 είχαν α­ ναπτυχθεί ως την πόλη της Βαλένθια, στην ανατολική Ισπανία, η οποία έκτοτε αποτέλε­ σε το επίκεντρο ακατάπαυστων συγκρούσε­ ων μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων. Ανάμεσα στους πολλούς ισχυρούς περι­ φερειακούς άρχοντες της Καστίλλης πιο διά­ σημος υπήρξε ο Ροντρίγκο Ντιάζ ντε Βιβάρ, ο επονομαζόμενος στην αραβική γλώσσα Ελ Σιντ, δηλαδή ο άρχοντας. Αντίθετα με τους μύθους περί του ιδεαλισμού του και των δια­ βόητων κατορθωμάτων του ο Σιντ ήταν ου­ σιαστικά ένας κοντοτιέρος, ένας μεσαιωνι­ κός μισθοφόρος - τέκνο της συγκεκριμένης εποχής. Παρέχοντας τις υπηρεσίες του σε χριστιανούς και μουσουλμάνους ηγεμόνες πολεμούσε κυρίως για προσωπικό του όφε­ λος, με επιστέγασμα αυτής της δράσης την επιτυχή κατάληψη της πόλης Βαλένθια το 1094. Η ανθηρή πόλη Βαλένθια αποτελούσε α­ πώτερο στόχο των αραγωνικών στρατευμά­ των από το 1086 μέχρι το 1089, οπότε την πο­ λιόρκησαν συστηματικά εμποδιζόμενοι κυ­ ρίως από τις δυνάμεις του Σιντ. Αντίστοιχα ο βασιλιάς της Καστίλλης Αλφόνσος επιχείρη­ σε να καταλάβει την πόλη αρχικά με ναυτικό αποκλεισμό, με τη συνδρομή συμμαχικού ι­ ταλικού στόλου. Ο ανεξάρτητος Σιντ επιτέ­ θηκε κατά του Αλφόνσου και εμποδίζοντας την απόπειρα θαλάσσιου αποκλεισμού κατάφερε να μείνει ο μοναδικός ισχυρός διεκδι­ κητής, πολιορκητής και κατακτητής της Βα­ λένθια. Πριν από τον θάνατό του, το 1099, ο Σιντ κυρίευσε μια σειρά από κάστρα και πόλεις της ανατολικής Ισπανίας αυξάνοντας την προσωπική του περιφερειακή δύναμη, κα­ θώς κατόρθωνε με ιδιαίτερη επιτυχία να αλ­ λάζει διαρκώς συμμάχους και στρατόπεδα. Η απώλεια της ηγετικής αυτής φυσιογνωμίας είχε ως αποτέλεσμα την ανακατάληψη της Βαλένθια από τις ενισχυμένες μαυριτανικές δυνάμεις του Γιουσούφ το 1102. Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Γιουσούφ απεβίωσε έχο­ ντας κατορθώσει να αναστείλει την επέκτα­ ση των χριστιανικών βασιλείων νοτίως του ποταμού Τάγου, ο οποίος αποτέλεσε πλέον το νέο φυσικό σύνορο μεταξύ του χριστιανι­

κού Βορρά και του μουσουλμανικού Νότου κατά μήκος της κεντρικής Ισπανίας. Ο καινούργιος κύκλος συρράξεων εκδη­ λώθηκε κυρίως βορειοανατολικά, στην κοι­ λάδα του ποταμού Εβρου, η οποία αποτέλεσε πεδίο συγκρούσεων για αρκετά χρόνια. Νέος στόχος των χριστιανικών δυνάμεων ή­

ταν πλέον η ισχυρή πόλη της Σαραγόσας, η επιχείρηση ανάκτησης της οποίας το 1118 ε­ ξελίχθηκε σε διεθνή σταυροφορία. Μεγάλος αριθμός ιπποτών από τη νότια Γαλλία συμμε­ τείχε στην πολιορκία της πόλης, μεταλαμπα­ δεύοντας στους Ισπανούς την εμπειρία, το θρησκευτικό μένος κατά των «άπιστων» και

τις πολύτιμες γνώσεις που απέκτησαν από τις συγκρούσεις τους με μουσουλμανικούς στρατούς στην Παλαιστίνη. Ενας βετεράνος της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ, ο Γκαστόν ντε Μπέρν διορίστηκε υπεύθυνος για την κατασκευή πολιορκητικών μηχανών και πυ­ ροβολικού. Ως ανταμοιβή ο βασιλιάς της Αραγωνίας Αλφόνσος Α’ ο επονομαζόμενος Μαχητής, του παραχώρησε την πόλη όταν οι Ισπανοί σταυροφόροι την κυρίευσαν. Η αιμα­ τοχυσία που επακολούθησε ήταν αναμενό­ μενη για τέτοιου είδους πολιορκίες, ιδιαίτε­ ρα στο πλαίσιο ενός «ιερού» θρησκευτικού πολέμου διεξαγόμενου και από τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Ο νικητής αραγωνικός στρατός συνεχί­ ζοντας τη θυελλώδη προέλασή του κατέκτησε τις πόλεις Τουδέλα και Ταραζόνα το έτος 1119, ενώ το επόμενο έτος ήταν η σειρά της Καλαταγιούδ να υποκύψει στη σταυροφορική πολεμική μηχανή. Η απρόσμενη ήττα των χριστιανών το 1134 στην πόλη Φράγα και ο θάνατος του Αλφόνσου κλόνισαν το ηθικό της χριστιανικής παράταξης, η οποία ουσια­ στικά έμενε «ακέφαλη». Ο κόμης της Βαρκε­ λώνης Ραμόν Μπερενγκέρ Δ§ δεν έχασε τη μεγάλη ευκαιρία που του παρουσιάστηκε και αναλαμβάνοντας τη γενική διοίκηση των ι­ σπανικών στρατευμάτων συνέχισε με επιτυ­ χία την επιχείρηση απελευθέρωσης των πό­ λεων Τορτόζα (το 1148) καιΛερίντα (το 1149). Λόγω της σημαντικής συμβολής τους στην πολιορκία της Τορτόζα ο Μπερενγκέρ δώρι­ σε στους Ιωαννίτες ιππότες το προκεχωρημένο κάστρο της Αμπόστα. Σύμφωνα με τους κανόνες της εποχής σε κάθε νέα περιοχή που κατακτούσαν οι χρι­ στιανικοί στρατοί δημιουργούσαν νέες πό­ λεις και επισκοπές. Από τον 11ο αιώνα οι Καστιλλιάνοι άρχοντες και η καθολική εκκλη­ σία ανέθεταν την προστασία των συνοριακών γραμμών σε ιπποτικά τάγματα ή υποτελείς βασσάλους, που ανάλογα με τη φήμη, την κοινωνική θέση, τον εξοπλισμό και την πολεμική δράση τους επιχορηγούντο με α­ ντίστοιχα κονδύλια για τις επιχειρήσεις τους κατά των «απίστων». Με την πάροδο του χρόνου εύπορες ομάδες πολεμιστών που δεν τύγχαναν ευγενικής καταγωγής ανελάμβαναν την προάσπιση εδαφών με αντάλλαγ­ μα τη φορολογική απαλλαγή τους έναντι του επικυριάρχου τους. Στα μέσα του 12ου αιώνα η εξασθενημένη στρατιωτικά δυναστεία των Αλμοραβιδών αντικαταστάθηκε από μια ισχυρότερη αφρι­ κανική δυναστεία, τους Αλμοχαβίδες. Οι σκληροτράχηλοι και φιλοπόλεμοι Αλμοχαβί­ δες (με τα χαρακτηριστικά ξυρισμένα κρα­ νία) διέσχισαν εκ νέου τα στενά του Γιβραλ­ τάρ και κατέλαβαν τη Σεβίλλη το 1147. Τον ί­ διο χρόνο οι ενωμένες σταυροφορικές δυνά­ μεις Αγγλων, Φλαμανδών και Γερμανών απο­ βιβάστηκαν στην περιοχή της Λισσαβώνας και μετά από μια ιστορική πολιορκία ελευθέ­ ρωσαν το σπουδαίο αυτό λιμάνι του Ατλαντι­ κού. Για τα επόμενα πενήντα χρόνια είχε επι­ τευχθεί στρατιωτική ισορροπία μεταξύ των δύο στρατοπέδων. Οι χριστιανοί βασιλείς αντιλαμβανόμενοι

«■*

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αναπαράσταση μεσαιωνικής σύγκρουσης. Οπως αποκαλύφθηκε σε ανασκαφές μεσαιωνικών τάφων, τα βαριά σπαθιά της εποχής μπορούσαν να τσακίσουν τη σπονδυλική στήλη ενός ανθρώπου. Αλλα ευρήματα αποδεικνύουν πως οι τομές από επιθετικό κτύπημα μπορούσαν να ξεκινήσουν από την ωμοπλάτη και να φθάσουν στη βουβωνική χώρα.

V

Η χρήση τυμπάνων, σαλπίγγων και πολεμικών λαβάρων ήταν διαδεδομένη στους αραβικούς στρατούς από τα πρώτα χρόνια της αραβικής εξάπλωσης. Εδώ βλέπουμε αναπαράσταση της φρουράς του σουλτάνου, που παιανίζοντας εμψυχώνει τους πιστούς στρατιώτες του Ισλάμ.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τον κίνδυνο που διέτρεχαν από τους νέους εισβολείς άλλαξαν πολιτική και στρατηγική, ευνοώντας την ύπαρξη και την ανάπτυξη μι­ κρότερων αραβικών ηγεμονιών ανάμεσα στα εδάφη τους και στο βασίλειο των ισχυρών Αλμοχαβιδών. Στο πλαίσιο αυτής της «νέας τάξης πραγμάτων» αναδείχθηκαν ανεξάρτη­ τοι ηγεμόνες της μουσουλμανικής Ανδαλου­ σίας όπως ο Ιμπντ Μαρντανίς, ο επονομαζό­ μενος «βασιλιάς Λύκος». Αν και μουσουλμα­ νικής καταγωγής, ο Μαρντανίς έτρεφε μεγά­ λο μίσος κατά των Αλμοχαβιδών. Χρησιμοποι­ ώντας χριστιανικά στρατεύματα και τακτικές εγκατέστησε την εξουσία του στη Σαραγόσα και στη Μούρθια, πολεμώντας με πάθος τους Βερβέρους. Το 1172, οπότε απεβίωσε εγκαταλελειμμένος από τους χριστιανούς συμμάχους του, ο Μαρντανίς είχε κατορθώ­ σει να ισχυροποιήσει τη θέση του στην κε­ ντρική Ισπανία υπό την ανοχή των χριστια­ νών του Βορρά. Το 1190 οι νέες επιδρομές των καστιλλιανικών στρατευμάτων σε αραβικά εδάφη, κα­ τά παράβαση των διμερών συμφωνιών ειρή­ νης, ώθησαν τον χαλίφη Αλ-Μανσούρ να με­ ταφέρει ένα ισχυρό εκστρατευτικό σώμα από την Αφρική στην Κόρδοβα. Ταυτόχρονα οι χριστιανικές δυνάμεις υπό τον Αλφόνσο Η' της Καστίλλης συγκεντρώνονταν στο Τολέ­ δο με αντικειμενικό σκοπό να προωθηθούν νότια κατά των αραβικών θέσεων. Το καλο­ καίρι του ίδιου χρόνου η εμπροσθοφυλακή των Καστιλλιανών συνετρίβη κατά τη μάχη της Σαλβατιέρα, ενώ με μια σειρά διαδοχι­ κών επιτυχών τακτικών ελιγμών ο αραβικός στρατός υπερσκέλισε τις χριστιανικές δυνά­ μεις και τελικά τις κατατρόπωσε το 1195 στη μάχη της Αλάρκος. Χιλιάδες Καστιλλιάνοι και μέλη του ιπποτικού τάγματος της ΚαλατράΘα σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Η καταστροφή των χριστιανικών δυνάμε­ ων είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια των ο­ χυρών θέσεων του τάγματος της Καλατράβα και πληθώρας περιφερειακών φρουρίων. Ο Αλφόνσος ταπεινωμένος συνθηκολόγησε με τους μουσουλμάνους, όμως ο μεγάλος μάγιστρος των ιπποτών της Καλατράβα (αγνοώ­ ντας επιδεικτικά τη συνθήκη ειρήνης και θέ­ λοντας να εκδικηθεί τη δεινή ήττα τους) κα­ τέλαβε το 1196 το προκεχωρημένο κάστρο της Σαλβατιέρα και εγκατέστησε εκεί τη νέα βάση τους, δημιουργώντας ένα σημαντικό ρήγμα και μια μόνιμη απειλή στα μετόπισθεν των Αράβων. Αν και σε δεινή θέση οι τολμη­ ροί υπερασπιστές του φρουρίου, μετονομα­ σμένοι πλέον σε ιππότες του τάγματος της Σαλβατιέρα, άντεξαν με πείσμα την αραβική πίεση. Στα βορειοανατολικά η αντεπίθεση των αραγωνικών στρατευμάτων στην κοιλά-

δα του Εβρου, υπό την ηγεσία του Πέτρου Β ’ της Αραγωνίας, ανάγκασε τους Αλμοχαβίδες να ανασυγκροτηθούν μειώνοντας τη σφοδρότητα και τη συχνότητα των επιθέσεών τους κατά των ιπποτών. Το 1210 η εκεχειρία μεταξύ Καστίλλης και μουσουλμάνων έλαβε τέλος. Εναν χρόνο αργότερα ο Αλφόνσος επανέλαβε τις επιθέ­ σεις του. Ο χαλίφης Αλ Ναζίρ αντέδρασε α­ στραπιαία συγκεντρώνοντας στην Κόρδοβα ένα νέο εκστρατευτικό σώμα που προωθήθηκε γοργά προς την περιοχή της Σαλβατιέρα. Οι ιππότες δεν μπόρεσαν να αναχαιτί­ σουν τις υπέρτερες αραβικές δυνάμεις και περιορίστηκαν στην ασφάλεια των τειχών τους ελπίζοντας ότι οι χριστιανικές ενισχύ­ σεις θα κατέφθαναν σύντομα. Η επάρκεια σε τρόφιμα και τα ισχυρά τείχη στήριζαν το ηθι­ κό των πολιορκουμένων, οι οποίοι αν και δέ­ χονταν σφοδρή πίεση κατόρθωσαν να αντέξουν αρκετούς μήνες, μέχρι που το περιβόητο οχυρό κυριεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1211. Η πτώση της Σαλβατιέρα είχε συμ­ βολικό χαρακτήρα για τον χριστιανι­ κό αγώνα, όμως ουσιαστικά έ­ δωσε την ευκ α ι ρ ία στους χριστια­

νούς βασιλείς της Ισπανίας, στα ιπποτικά τάγματα και σε μια πληθώρα δυτικών σταυροφορικών στρατευμάτων να συγκεντρώ­ σουν τις δυνάμεις τους στο Τολέδο ανενό­ χλητες, υπό τις ευλογίες του πάπα Ιννοκέντιου Γ1. Στις 20 Ιουνίου 1212 οι σταυροφόροι, ξεπερνώντας τις προσωπικές διαμάχες τους, α­ ναχαίτισαν τις αραβικές δυνάμεις σε διαδοχι­ κές συγκρούσεις στη Μαλαγάνα και στην Καλατράβα. Σε αυτό το κρίσιμο σημείο οι Γάλλοι σταυροφόροι αποσύρθηκαν από την κοινή εκστρατεία ισχυριζόμενοι πως τα λάφυρα που τους διανεμήθηκαν ήταν ελάχιστα σε σχέση με αυτά που τους αναλογούσαν. Η δια­ σπαστική κίνηση των Γάλλων δεν μείωσε την επιθετική ορμή των χριστιανών, οι οποίοι τε­ λικά συνάντησαν τον κύριο όγκο του στρα­ τού των Βερβέρων στις 13 Ιουλίου στη θέση Λας Νάβας ντε Τολόθα. Η σύγκρουση που ε­ πακολούθησε έμεινε ιστορική για τη σφοδρότητά της. Οι μουσουλμανικές δυ­ νάμεις ηττήθηκαν κατά κράτος και έκτοτε ο "ιερός" αγώνας των Αράβων στην Ιβηρική έλαβε καθαρά αμυ­ ντικό χαρακτήρα, ενώ η δυναστεία των Αλμοχαβιδών κατέρρευσε ολοκληρωτικά.

ΑΝΑΚΑΤΑΚΤΗΣΗ (1212-1492) Η πτώση της αλμοχαβιδικής δυναστείας σηματοδότησε την έναρξη εμφύλιων συ­ γκρούσεων μεταξύ των μουσουλμανικών η­ γεμονιών και την ανάδειξη νέων περιφερεια­ κών ανδαλουσιανών δυνάμεων. Οι νικηφόροι χριστιανικοί στρατοί μη συναντώντας αξιό­ λογη και συντονισμένη αντίσταση προέλαυναν ανενόχλητοι στην καρδιά της μουσουλ­ μανικής Ανδαλουσίας, η οποία παρουσίαζε εικόνα ερήμωσης και φτώχειας. Μοναδικές εστίες αντίστασης ήταν πλέον μεμονωμένες φρουρές, που αποκλεισμένες σε ανίσχυρα κάστρα παραδίδονταν μετά από σύντομες διαπραγματεύσεις στους χριστιανούς βασι­ λείς. Μέχρι το 1324 τα ισπανικά στρατεύματα είχαν καταλάβει την ξακουστή Σεβίλλη, τη Σικελία, τη Σαρδηνία, τις Κανάριες νήσους και τη Μαγιόρκα. Μέσα στη γενική αναταραχή μόνο το βα­ σίλειο της Γρανάδας στη νοτιοανατολική Ιβηρική παρέμενε ισχυρό και παρουσιαζόταν ως η τελευταία εστία αντίστασης και μοναδική ασφαλής περιοχή για τους εναπομείναντες αραβικούς πληθυσμούς της Ισπανίας. Σύντο­ μα εκεί κατέφυγαν η αραβική αριστοκρατία,

Βορειοαφρικανός ιππέας στον στρατό των Αλμοραβιδών καταχτητών της Ανδαλουσίας (1086-91). Φέρει το μαύρο ένδυμα και κεφαλόδεσμο των νομαδικών φυλών της Σαχάρας. Το βαθυγάλαζο βήλο (λιθάμ)που καλύπτει το πρόσωπο ήταν το πλέον χαρακτηριστικό γνώρισμα των Αλμοραβιδών φυλών και φερόταν για θρησκευτικούς λόγους. Η διακόσμηση της εξάρτυσης του αλόγου είναι δείγμα βερβερικής ισλαμικής τέχνης. Η καρδιόσχημη ασπίδα αντάργκα, από δέρμα όρυγος (αφρικανικής αντιλόπης), φερόταν από τους νομάδες της Σαχάρας και υιοθετήθηκε από τους ισλαμικούς στρατούς της Ιβηρικής (παρουσίαση: Τώνης Χατζηδημητρίου, εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος για τη ΣΙ).

ΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

7ο κάστρο της Σόνταμπα στην περιοχή της Σαραγόσας, στη βορειο-ανατολική Ισπανία .Τέτοιου είδους αμυντικές θέσεις αποτελούσαν τα προπύργια του Σιντ και των χριστιανικών δυνάμεων του Βορρά κατά τις πρώτες συγκρούσεις των δυνάμεων του Σιντ με τα μαυριτανικά οχυρά.

ένθερμοι μουσουλμάνοι πολεμιστές, φανατι­ κοί οπαδοί του Ισλάμ και εξισλαμισμένοι Ισπανοί αγρότες, όλοι έτοιμοι να συνεχίσουν τον ιερό πόλεμο. Η πυκνοκατοικημένη και ο­ ρεινή περιοχή της Γρανάδας έφθασε να α­ ριθμεί τον 15ο αιώνα ένα εκατομμύριο κατοί­ κους, που μπορούσαν να παρέχουν στα αρα­ βικά στρατεύματα πλεόνασμα ικανών και μά­ χιμων ανδρών. Εφαρμόζοντας αμυντική τα­ κτική και στηριζόμενοι σε ένα σύμπλεγμα φρουρίων σε όλη την επικράτεια οι εμίρηδες της Γρανάδας κατόρθωσαν να αποτρέψουν τις ασυντόνιστες χριστιανικές απόπειρες ει­ σβολής. Στη βόρεια Αφρική το 1250 η νεοϊδρυθείσα μαροκινή δυναστεία των Βερβέρων Μαρινιδών αποτέλεσε τον φυσικό διάδοχο των Αλμοχαβιδών, τους οποίους εξόντωσε μέχρι το 1269. Οι Μαρινίδες εκμεταλλευόμενοι το στρατηγικής σημασίας λιμάνι της Θέουτα, α­ πέναντι από το Γιβραλτάρ, στήριξαν τη Γρα­ νάδα ως το 1340 ενισχύοντας το θησαυρο­ φυλάκιό της με μεγάλες ποσότητες χρυσού και μεταφέροντας με τα πλοία τους έμψυχο υλικό για την επάνδρωση του στρατού της. Οταν η Θέουτα καταλήφθηκε από τους Πορ­ τογάλους, το 1415, η αφρικανική ενίσχυση για τους Μαυριτανούς τερματίστηκε. Το 1340 ο σουλτάνος του Μαρόκου Αμπούλ Χασάν εκστράτευσε εναντίον των Ισπανών επικεφαλής 200 πολεμικών πλοίων και αφού συνέτριψε τον καστιλλιανικό στό­ λο στα ανοικτά του Γιβραλτάρ, αποβίβασε τον στρατό του στην πόλη Αλγκεκίρας στη νότια Ισπανία. Τα ισχυρά μαροκινά στρατεύ­ ματα ενισχυμένα από τον βασιλιά Γιουσούφ Α' της Γρανάδας συνέθεταν μια επιβλητική δύναμη, ο πρώτος στόχος της οποίας ήταν η πολιορκία της πόλης Ταρίφα. Απέναντι στους σχεδόν τετραπλάσιους Βερβέρους ο Αλφόν­ σος ΙΑ' της Καστίλλης κατόρθωσε με επίπο­ νες προσπάθειες να αντιτάξει 12.000 πεζούς και 8.000 ιππείς, ενώ προς βοήθειά του προσέτρεξαν 1.000 ιππότες από την Πορτογαλία υπό τον βασιλιά Αλφόνσο Δ1, καθώς και αποσπάσματα από τα τρία σημαντικότερα ιπποτικά τάγματα (της Αλκαντάρα, της Καλατράβα και του Σαντιάγκο). Η συμμαχική στρατιά πα­ ρατάχθηκε κατά μήκος της όχθης του ποτα­ μού Σαλάντο, με τους Καστιλλιάνους απένα­ ντι στους Βερβέρους και τους Πορτογάλους αντίκρυ στους Γρεναδίνους. Η σύγκρουση που ακολούθησε χαρακτη­ ρίστηκε από ιδιαίτερη σφοδρότητα, καθώς

Χειρόγραφο του 11ου αιώνα που αναπαριστά σκηνές πολέμου μεταξύ χριστιανών και Σαρακηνών, μ ε προφανή αποτελέσματα: βάπτισμα ή εκτέλεση.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το μνημείο του θρυλικού Ελ Σιντ στην πόλη Μ πουργκός της βόρειας Ισπανίας, στη γενέτειρα περιοχή του.

Γρανάδας, καθώς αυτός αποχωρούσε ηττημένος από την πόλη του. Το δάκρυ του Ισλάμ για τα χαμένα εδάφη σηματοδοτούσε την α­ νατολή της νέας ευρωπαϊκής υπερδύναμης, του ενιαίου καθολικού κράτους της Ισπα­ νίας, το οποίο αντικατέστησε τις ανταγωνι­ στικές Καστίλλη και Αραγωνία. Την ίδια χρο­ νιά στο όνομα του Φερδινάνδου τα ισπανικά στρατεύματα θα κατακτούσαν και τον "Νέο Κόσμο", τη μακρινή αμερικανική ήπειρο, ανοίγοντας μια νέα σελίδα στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

όλοι γνώριζαν πως από το αποτέλεσμά της θα κρινόταν η έκβαση του μακροχρόνιου πο­ λέμου. Στο αποκορύφωμα της συμπλοκής η φρουρά της πολιορκούμενης πόλης με μια αιφνιδιαστική και προσχεδιασμένη έξοδο έπληξε την ανυπεράσπιστη πλευρά της μου­ σουλμανικής παράταξης, προκαλώντας σύγ­ χυση στις γραμμές των Βερβέρων. Η απρό­ σμενη επίθεση έκαμψε το ηθικό των τελευ­ ταίων χαρίζοντας στους Καστιλλιάνους μια περίλαμπρη και ανέλπιστη νίκη, Η μανία των Ισπανών ήταν τέτοια ώστε κατά τη διάρκεια της καταδίωξης των υποχωρούντων Βερβέ­ ρων χιλιάδες από αυτούς σφαγιάστηκαν και ελάχιστοι αιχμάλωτοι επέζησαν. Η Γρανάδα έ­ μεινε πλέον αβοήθητη, καθώς η αφρικανική δυναστεία των Μαρινιδών δεν μπόρεσε ποτέ πάλι να φανεί απειλητική για την Ιβηρική. Η αυλαία του δράματος θα έπεφτε έναν αιώνα αργότερα στην καρδιά του απομονω­ μένου βασιλείου της Γρανάδας. Το 1479 τα ε­ νοποιημένα βασίλεια της Καστίλλης και της Αραγωνίας αναζητούσαν μια ηθική αφορμή για να εισβάλουν στην αραβοκρατούμενη Γρανάδα. Η κατάληψη της στρατηγικής ση­ μασίας πόλης της Αλχάμα από τον μαρκήσιο του Κάδιξ Ροντρίγκο Πονσέ της Λεόν, προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση του εμίρη της Γρα­ νάδας Αμπού Χασάν, ο οποίος έσπευσε να τι­ μωρήσει τον θρασύτατο εισβολέα, Ο "κύβος είχε ριφθεί" και το νιόπαντρο βασιλικό ζευγάρι Φερδινάνδου-Ισαβέλλας με την ευλογία του πάπα Σίξτου Δ1 οργάνωσε μια γιγαντιαία σταυροφορική εκστρατεία για να τιμωρήσει τον Χασάν. Συγκεντρώνοντας ένα στράτευμα αποτελούμενο από ιππότες, πυροβολικό, μηχανικούς ειδικευμένους σε πολιορκίες πόλεων, οπλουργούς, επαγγελ-

ματίες μισθοφόρους, Ελβετούς και Γερμα­ νούς σαρισσοφόρους, Γάλλους και Αγγλους τυχοδιώκτες και εθελοντές ο ισπανικός στρατός άρχισε τις απαραίτητες προετοιμα­ σίες. Ο ρόλος της Ισαβέλλας στην οργάνωση και στον συντονισμό του νέου στρατεύμα­ τος ήταν καθοριστικός. Επιβλέποντας προ­ σωπικά τις προετοιμασίες των στρατιωτών η βασίλισσα εισήγαγε πρωτοποριακές μεθό­ δους για την εποχή της, συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός νέου ιατρικού σώματος το οποίο ακολουθούσε κατά πόδας το στράτευ­ μα στα πολεμικά πεδία. Επίσης διέταξε τη συγκρότηση ενός ειδικού αποσπάσματος αγ­ γελιοφόρων που θα εξασφάλιζε την απρό­ σκοπτη ροή μηνυμάτων κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων. Ο ισπανικός στρατός που συγκεντρώθη­ κε στην Κόρδοβα από την ξηρά, σε συνδυα­ σμό με τη δράση του καστιλλιάνικου στόλου που εμπόδιζε τον ανεφοδιασμό των Μαυριτανών από τις αφρικανικές ακτές, κατάφεραν (δύσκολα αλλά προοδευτικά) να λυγί­ σουν τη θαρραλέα αντίσταση των Γρεναδίνων μαχητών. Οσες πόλεις και κάστρα συν­ θηκολογούσαν με τον στρατό του Φερδινάνδου κατόρθωναν να παραμείνουν ανέπαφα, ενώ όσα αντιστέκονταν μετατρέπονταν σε χαλάσματα και σι κάτοικοί τους εξανδραπο­ δίζονταν. Το 1487 η Μάλαγα υπέκυπτε στον σταυροφορικό χείμαρρο και στις 2 Ιανουαρίου 1492 η χιλιοτραγουδισμένη Γρανάδα παραδιδόταν ταπεινωμένη στους Ισπανούς βα­ σιλείς Φερδινάνδο και Ισαβέλλα. "Κλάψε σαν γυναίκα για ό,τι δεν μπόρεσες να υπερασπισθείς ως άνδρας", φέρεται πως είπε στον γιο της Μποαμπντίλ η ξακουστή Φατιμά, μητέρα του τελευταίου μουσουλμάνου ηγεμόνα της

(1)Γιαννακόπουλος I. Κωνσταντίνος: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΣΜΟΙ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ, Εκδοτικός Οίκος Κυρομάνος,1993. (2) Corfis A. Ivy & Wolfe Michael: THE MEDIEVAL CITY UNDER SIEGE, Boydel Press, 1995. (3) DelbruckHans: MEDIEVAL WARFARE, Bison Books, 1982. (4) Gravett Christopher, Hook Richard & Hook Christa: MEDIEVAL SIEGE WARFARE, Osprey Elite Series, 1999. (5) Heath Ian: ARMIES OF THE MIDDLE AGES. Volume 1, Wargames Research Group Publication, 1982. (6) Hooper Nicholas & Benett Matthew: WARFARE IN THE MIDDLE AGES, Cambridge University Press, 1996. (7) Howard Michael: Ο ΡΟΛΟΣ TOY ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδόσεις Ποιότητα, 2000. (8) Humble Richard: WARFARE IN THE MIDDLE AGES, Magna Books, 1989. (9) Jones Archer: THE ART OF WAR IN THE WESTERN WORLD, Oxford University Press, 1987. (10) Μονκάδα Φρανθίσκο: ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΛΑΝΩΝ ΚΑΙ ΑΡΑΓΩΝΕΖΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΩΝ, Εστία, 2000. (11) Keegan John: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Νέα Σύνορα-A.A. Λιβάνη, 1997. (12) Koch H. W.: HISTORY OF WARFARE, Creenwich Editions, 1998. (13) Nicolle David & Angus Me Bride: ARMIES OF THE MUSLIM CONQUEST, Osprey Military Series, 1993. (14) Nicolle David: THE FALL OF GRANADA 14811492: THE TWILIGHT OF MOORISH SPAIN, Osprey Military Campaign Series, 1998. (15) Parker I. Geoffrey: THE TIMES-THE WORLD: AN ILLUSTRATED HISTORY, 2nd Ed. Harper Collins, 1992. (16) Wise Terence & Embleton Gerald: MEDIEVAL EUROPEAN ARMIES, Osprey Military Series. 1999. (17) Wise Terence & Scollins Richard: THE KNIGHTS OF CHRIST, Osprey Military Series, 1999. (18) Βιβλιοθήκη Ελληνικού Μέλλοντος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ, Τυπογραφείο αδελφών Γ εράρδου, 1934. (19) John Mattheus & Bob Stewart: WARRIORS OF CHRISTENDOM, Brockhampton Press, London, 1993.

jfß mmm

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

«C5S HUNLEY» Λ

1

I I

I

I

I

■■■ \

#

Σ Ω Τ Η Ρ ΙΟ Σ Π Α Π Α Β Α ΣΙΛ Ε ΙΟ Υ

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΤΟΡΠΙΛΛΙΣΜΟΣ ΤΟ ΑΔΟΞΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ «KURSK» ΓΕΜΙΣΕ ΜΕ ΟΛΙΨΗ ΤΟΝ ΡΩΣΙΚΟ ΣΤΟΛΟ,

Γ ^ 1 /

ΣΧΕΔΟΝ ΤΟΣΟ ΜΕΓΑΛΗ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ

Ά μμ

ΡΩΣΟΪΑΠΩΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ.

U r

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΜΑΣ ΘΥΜΙΣΕ ΟΤΙ

: '

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

η#

ΝΑΥΤΗ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ. ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΑΧΟΜΕΝΕΣ ΝΟΤΙΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ Ο Οράτιος Χάνλεϋ. Στην περίπτωσή του

ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ, ΤΟ 1864, Η ΘΛΙΨΗ

0

"πρωτομάστορας"ήταν και το θύμα.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΠΟΥ ΤΟΡΠΙΛΛΙΣΕ ΕΧΘΡΙΚΟ ΠΛΟΙΟ ΕΠΙΣΚΙΑΣΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΡΙΑΜΒΟ ΤΟΥ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΑΥΤΗ ΓΕΜΙΖΕΙ ΑΚΟΜΗ ΜΕ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ, ΑΦΟΤΟΥ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΗΡΩΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥΣ ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΤΟ 1995.

Γ \

11 ■

■ ταν ακούω τη θυρίδα του σκαφους να ασφαλίζει πριν από την κατάδυση, αισθάνομαι ότι ακούω τα καρφιά του φερέτρου μου να καρφώνονται σε αυ­ τό". "Είναι γνωστό το υψηλό θρησκευτικό συναίσθημα του Βρετανού ναυτικού, όταν όμως μιλάμε για τους πολεμιστές των υπο­ βρυχίων μας, αυτό ξεπερνά κάθε προηγού­ μενο". Η πρώτη από τις φράσεις αυτές έχει ει­ πωθεί από επιζήσαντα κυβερνήτη υποβρυ­ χίου του Μεγάλου Πολέμου και η δεύτερη από τον λόρδο Μαουντμπάτεν. Κανένας δεν θα μάθει ποτέ ποια ήταν τα συναισθήματα των εννέα ανδρείων Ανθενω­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

tou

"Hunley" εν

;

ΟΙΚΤΡΟΤΕΡΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟΝ ΤΟΥ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΥ

Σύγχρ ονη αναπαράσταση πλώ (Dan Dowdy).

τικών που τη νύκτα της 17ης προς τη 18η Φεβρουάριου 1864 κλείστηκαν σε μια σχε­ δόν πειραματική συσκευή, ήδη βυθισμένη δύο φορές, με σκοπό να ανατινάξουν μια από τις ισχυρότερες κορβέτες των Βορείων. Κατά το τέταρτο έτος του Πολέμου της Ανεξαρτησίας των Νοτίων Πολιτειών των ΗΠΑ όλα έδειχναν πως το Ναυτικό του Νό­ του θα διεδραμάτιζε όλο και πιο ισχνό ρόλο στην έκβασή του. Οι απώλειές του, κυρίως σε βάσεις εξόρμησης και εφοδιασμού, αλλά και σε υλικό, ένα υλικό ούτως ή άλλως υπο­ βαθμισμένο σε σχέση με αυτό του βιομηχα­ νικού Βορρά, συμπλήρωναν το τραγικό εγ­ γενές πρόβλημα-έλλειμμα του Νότου και σε στελέχη (1).

Εκτός από κάποιους (ηρωικού καθαρά χαρακτήρα) άθλους των μονάδων του Νό­ του και του κατά βάση επιτυχούς «blockade running» (2) των μεσημβρινών παραλίων των ΗΠΑ, οι απώλειες του Νό­ του ήταν σχεδόν συντριπτικές. Η άλωση των φρουρίων Χαττεράς και Χίλτον-Χηντ και των οχυρών της νήσου Ρόανοκ, η ει­ σβολή στον Μισισιπή και η άλωση της Νέας Ορλεάνης, του φρουρίου Μακ Χένρυ και της νήσου αριθμός 10, η επικείμενη εισβο­ λή στη Λουϊζιάνα, είχαν φέρει σε απελπι­ στική θέση το Ναυτικό της Συνομοσπον­ δίας. Ο πόλεμος για τους Νοτίους ήταν πια ένα σύνολο καθαρά αμυντικών επιχειρήσε­ ων και τεχνασμάτων. Περιελάμβανε κατα­ δρομές, εμβολές και άλλες ενέργειες ό­ πως αυτές που ευφυή πνεύματα εφευρί­ σκουν, σε δύσκολες για την πατρίδα στιγ­ μές, με την ελπίδα να αναστρέψουν τις διαθέσεις του Αρη. Το ρωσικό σύστημα ναρκοθετήσεων Ζακόμπυ (3), που η αναποτελεσματικότητά του στον Κριμαϊκό Πόλε­ μο το είχε απωθήσει στον χώρο σχεδόν της επιστημονικής φαντασίας, στα χέρια των ε­ μπειροτεχνών του Νότου προσέλαβε έναν πιο εξελιγμένο χαρακτήρα. Εκτός αυτού η επιθετική νάρκη, «ναύκλαστρον» κατά τους Ελληνες θεωρητικούς του ναυτικού πολέμου του 19ου αιώνα, απετέλεσε το νέο και τρομερό όπλο της τορπίλλης, με το οποίο οι Νότιοι εξόπλισαν ένα νέο επίσης (όχι δικό τους) ναυπηγικό δημιούργημα, την τορπιλλάκατο (4). Οι νάρκες των Νο­ τίων από τις 12 Δεκεμβρίου 1862 είχαν κα­ ταβυθίσει τη θωρηκτή κανονιοφόρο

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

48 mm

Ο Γζέιμς Μακ Κλίντοκ, ένας από τους συγχρηματοδότες του "Hunley".

® πλοίαρχος του τελευταίου πληρώματος T0U υποβρυχίου, Τζων Ντίξον.

«Cairo», την οποία σήμερα ο φιλίστωρ επι­ σκέπτης μπορεί να θαυμάσει αποκατεστημένη στο Εθνικό Πολεμικό Πάρκο του Βίκσμπεργκ. Στο πλαίσιο αυτό και ενώ επέκειτο η· άλωση της Λουϊζιάνας και το οριστικό κλείσιμο του Μισισιπή, ο Νότος είχε ξεκι­ νήσει τις αναζητήσεις του στον τομέα των υποβρυχίων τορπιλλισμών. Ο στραγγαλιστικός αποκλεισμός του Τσάρλεστον από τον Ενωτικό στόλο στέρευε τη μοναδική ικμάδα του Νότου, την εμπορία των εξαιρετικών αγροτικών του προϊόντων. Οι "blockade runners" γίνονταν όλο και λιγότερο αποτελεσματικοί, αναγκαζόμενοι συχνά να απορρίπτουν το φορτίο τους ό­ ταν καταδιώκονταν από τα όλο και εμπει­ ρότερα εχθρικά σκάφη. Ηταν επιβεβλη­ μένο να κατορθωθεί κάτι θεαματικό, πρωτόγνωρο, κάτι που θα καθήλωνε και θα ταπείνωνε την υπεροπτική οφρύ των ενωτικών ναυάρχων και, το κυριότερο, θα έδινε πάλι το χαμένο θάρρος στους ντό­ πιους και στους ξένους - όπως ο δαιμό­ νιος Χόμπαρτ (5) - "blockade runners" να συνεχίσουν και να αυξήσουν τις καταδρομικές ενέργειες για τον τερματισμό του αποκλεισμού. Ο Οράτιος Λώζον Χάνλεϋ ήταν ένας από εκείνους τους πολυπράγμονες Αμε­ ρικανούς, ένας "homo universalis” όπως ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, ένας πατριώτης του Νότου, με τα οράματα του ανθρώπου για τον οποίο η σωτηρία της πατρίδας εί­ ναι μια απολύτως προσωπική υπόθεση. Κτηματίας, δικηγόρος, νομοθέτης και έ­ μπορος, φλεγόταν από την επιθυμία να διαθέσει περιουσία, γνώσεις και στην α­ νάγκη τη ζωή του για τη δόξα της Ομο­ σπονδίας.

Η δημιουργία ενός νέου από τα πολ­ λά όπλα του πολέμου αυτού, ενός όπλου που θα μπορούσε να πλήξει αποτελεσμα­ τικά τον στόλο του εχθρού κάτω από τα ύφαλα, ήταν η ιδέα που υιοθετήθηκε α­ μέσως από τον Χάνλεϋ. Συνεργάτες του στην προσπάθεια αυτή στάθηκαν οι πα­ τριώτες Τζέιμς Μακ Κλίντοκ και Μπάξτερ Ουότσον. Την ομάδα των ιδιότυπων αυ­ τών «συντριηράρχων» συμπλήρωναν ο ανηψιός του γνωστού εφευρέτη και παρα­ γωγού ραπτομηχανών, Ε. Σίνγκερ, που κατασκεύασε την επακόντιο τορπίλλη του υποβρυχίου, καθώς και ο Γκας Ουίτνυ, συγγενής του Ηλάι Ουίτνυ, εφευρέτη του βαμβακερού υφάσματος «τζην». Ο­ λοι αυτοί οι επιχειρηματίες είχαν νιώσει τις οικονομικές συνέπειες του αποκλει­ σμού περισσότερο από κάθε άλλον και ή­ θελαν να κάνουν κάτι γι’ αυτό. Αποτέλε­ σμα των προσπαθειών τους ήταν τον Αύ­ γουστο του 1863 να σαλεύει στην αποβά­ θρα του Τσάρλεστον η συσκευή που χα­ ρακτηρίζεται ως το πρώτο υποβρύχιο (6). Επρόκειτο για ένα σκάφος βάρους 7,5 t, μήκους περίπου 13 m και πλάτους 1 m, που ανέπτυσσε ταχύτητα μέχρι και 4 kts όταν το χειριζόταν - κυριολεκτικά - το α­ ναγκαίο οκταμελές πλήρωμά του. Ο χειρι­ σμός αυτός διεξαγόταν με ένα σύστημα χειροκίνητων μοχλών που έδιναν τις α­ παραίτητες στροφές στην έλικα (επί του θέματος της ταχύτητας θα επανέλθουμε αργότερα). Το οκταμελές πλήρωμα είχε ως επικε­ φαλής τον υποπλοίαρχο Τζων Παίην, ο ο­ ποίος επέζησε από την πρώτη βύθιση του σκάφους. Πάνω στο θέμα της βύθισης αυτής υπάρχουν αντικρουόμενες πληρο­ φορίες. Η μια εκδοχή αναφέρει την απώ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λεια των οκτώ μελών του πληρώματος και της διάσωσης του Παίην. Η άλλη μας πλη­ ροφορεί, διά στόματος του επιζήσαντος Τσ. Χάσκερ, ότι ο Τζων Παίην πάτησε πά­ νω στον μοχλό ρύθμισης της κατάδυσης ενώ οι θυρίδες ήταν ανοικτές. Τέσσερα μέλη του πληρώματος διέφυγαν, ενώ τα υπόλοιπα χάθηκαν. Στις 15 Οκτωβρίου 1863 το σκάφος αποτόλμησε το πρώτο του ταξίδι με τον ί­ διο τον Χάνλεϋ (για άγνωστους λόγους) μέσα. Βυθίστηκε και πάλι αύτανδρο, δι­ καιολογώντας τη μέχρι τότε ανεπίσημη ο­ νομασία του "Peripatetic Coffin" (Περιφερό­ μενο φέρετρο). Η δεύτερη βύθιση οφειλόταν σε παράλειψη του κυβερνήτη, ο ο­ ποίος δεν έκλεισε έγκαιρα μια βαλβίδα. Επίσης είναι πιθανό στη βύθιση να συνετέλεσε και το σβήσιμο του μοναδικού κε­ ριού που φώτιζε το εσωτερικό του σκά­ φους και η σύγχυση η οποία θα ακολού­ θησε.Το σκάφος καρφώθηκε στον αμμώ­ δη βυθό με κλίση 30 μοιρών. Ολα έδει­ χναν ότι οι πειραματισμοί αυτοί είχαν τε­ λειώσει. Ομως η ακένωτη δεξαμενή ηρώων της Αμερικανικής Μεσημβρίας έ­ δωσε νέο πλήρωμα για το "περιφερόμενο φέρετρο", που έφερε πλέον το δοξασμέ­ νο όνομα του αδικοχαμένου τριηράρχου του, "CSS/H.L.Hunley". Ο υποπλοίαρχος Τζωρτζ Ντίξον ήταν ένας δυναμικός και ευπαρουσίαστος άνδρας που ο πόλεμος είχε συντρίψει την προσωπική του ζωή: Του είχε στερήσει ό,τι αγαπούσε περισσότερο μετά την πα­ τρίδα του, την αγαπημένη του αρραβω­ νιαστικιά Κουίνη Μπένετ. Πάντοτε έφερε μαζί του ένα περίεργο αντικείμενο που του θύμιζε την αγαπημένη του. Επρόκειτο για ένα χρυσό εικοσαδόλαρο, το οποίο μια σφαίρα (κατά τη μάχη της Σάιλω) που προοριζόταν γι’ αυτόν το είχε διπλώσει σαν καμπανούλα και η ίδια είχε μείνει μέ­ σα. Το νόμισμα αυτό του είχε δοθεί από την Κουίνη ως δώρο και θα στοίχιζε σε λί­ γο καιρό στην Ενωση μια κορβέτα και κάποιες ζωές... Ο Ντίξον σχεδόν παρεκάλεσε τον στρατηγό Μπώρεγκαρντ, διοικητή του Τσάρλεστον, να του αναθέσει τη διοίκηση του "καταραμένου" υποβρυχίου. Βέβαιο επίσης είναι ότι κατά τη συγκρότηση του πληρώματος θα πρέπει να πικράθηκαν πολλοί από τους εθελοντές που έσπευσαν. Προτιμήθηκαν βραχύσωμοι και χει­ ροδύναμοι άνδρες. Μετά από 80 περίπου χρόνια θα τους ονομάζαμε μάλλον «καμι­ κάζι» ή καλύτερα «Okha» (7). Η Μοίρα αποκλεισμού που σάλευε α­ γκυροβολημένη τη νύκτα της 17ης προς τη 18η Φεβρουάριου 1864 στο αποκλει­ σμένο λιμάνι του Τσάρλεστον περιελάμβανε και την κορβέτα «U SS Housatonic». Επρόκειτο για ένα σκάφος κατάλληλο για την καταδίωξη των τολμηρών εμπορο­ πλοιάρχων του Νότου, κινούμενο τόσο με πανιά, όσο και με ατμό. Το πλοίο είχε καθελκυστεί στη Βοστώνη (Boston Navy Yard) στις 20-11-1861 και τέθηκε σε υπη-

Εξωτερική άποψη του "Hunley".

ρεσία στις 29-8-1862. Ηταν κλάσης «Ossipee», όπως και τα αδελφό του πλοία «Adirondack» και «Juniata». Οι ελικοκίνητες κορβέτες (κέρκουροι) της κλάσης αυ­ τής είχαν εκτόπισμα 1.9341. Εφθαναν την ταχύτητα των 9-10 kts με τη Βοήθεια δύο ατμομηχανών Martin, ισχύος 700 hp. Ο ο­ πλισμός τους περιελάμβανε έξι ραβδωτά πυροβόλα Parrott 4 in, 4 των 2 in και 13 λεί­ ας κάννης. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι τη νύ­ κτα εκείνη το χειροκίνητο υποβρύχιο ρυμουλκήθηκε μέχρι τη νήσο Σάλλιβαν, από όπου και εξόρμησε. Επίσης είναι λο­ γικό η πλεύση αυτή να έγινε με ταχύτητα τέτοια που να μην κουράζει πολύ τους άνδρες του. Το σκάφος ήταν οπλισμένο με μια επακόντιο τορπίλλη. Το όπλο αυτό αποτελείτο από μια χαλύβδινη ράβδο προσαρμοσμένη στο πρόσθιο και επάνω μέρος της πλώρης. Στο πρόσθιο άκρο αυ­ τής της ράβδου ήταν εφαρμοσμένη μια οδοντωτή αιχμή ακοντίου-καμακιού και μια εκρηκτική κρουσιφλεγής (;) συσκευή. Ηταν μια ιδιοκατασκευή του εκ των «συντριηράρχων» του σκάφους Ε. Σίνγκερ. Τα συμβάντα από τις 20.45 και μετά θα τα παρακολουθήσουμε από την ανα­ φορά ενός αξιωματικού του «Housatonic». «Στις 17 Φεβρουάριου, περί ώρα 8.45 βραδυνή, ο αξιωματικός υπηρεσίας (βάρ­ δια) Μ.Ι.Κ. Κρόσμπυ αντελήφθη στον πε­ ριβάλλοντα χώρο του σκάφους, περί τα 100 μέτρα από την πλώρη, κάποιο αντικεί­ μενο κινούμενο μέσα στο νερό. Επρόκειτο για μια σανίδα που διολίσθαινε στην ε­ πιφάνεια και κατευθυνόταν προς το σκά­ φος. Εντός δύο λεπτών το αντικείμενο αυτό ήλθε σε θέση επαφής με το σκά­ φος. Στο μεταξύ ανασύραμε την αλυσίδα (σ.σ. της άγκυρας) και θέσαμε τη μηχανή "όπισθεν", έχοντας καλέσει το πλήρωμα σε θέσεις μάχης. Αμέσως το τορπιλλικό έπληξε το πλοίο στη δεξιά του πλευρά, στο ύψος του μεγάλου ιστού, στο επίπε­ δο της πυριτιδαποθήκης. Ηταν ανέφικτο να καταφερθεί πλήγμα τηλεβόλου. Η έ­ κρηξη επήλθε ένα λεπτό μετά και το πλοίο βυθίστηκε από την πρύμνη, με κλί­ ση προς τα αριστερά. Το μεγαλύτερο μέ­ ρος του πληρώματος διασώθηκε πάνω στα κατάρτια και περισυνελέγη από τις λέμβους του "U SS Canandaigua". Ο πλοί­ αρχος Πίκεριν, πληγωμένος βαριά από

Η εσωτερική διάταξη του "Hunley“ σε σχέδιο της εποχής.

την έκρηξη, δεν μπόρεσε να συντάξει αυ­ τοπροσώπως την αναφορά για την απώ­ λεια του σκάφους του.

Φ.Γ. Χ ίγ γ ίν σ ο ν , υ π ο π λ ο ία ρ χ ο ς » Η λιτή και περιεκτική αυτή (τυπικά α­ μερικανική) αναφορά μάς επιτρέπει να διατυπώσουμε κάποια ενδιαφέροντα συ­ μπεράσματα περί των δύο αντιπάλων σκαφών. Οσον αφορά το «Housatonic», το οποίο προφανώς απεικονίζει τη γενική ποιότητα της κατάστασης επιφυλακής των πλοίων της Ενωσης, εκεί υπήρξε μια αξιομνημόνευτη ετοιμότητα κατά τη νυ­ κτερινή αυτή επίθεση. Εντός δύο λεπτών υπήρξε πλήρης κινητοποίηση του προσω­ πικού. Η ανάσυρση της άγκυρας καί η οπισθοπορεία δείχνουν το επίπεδο εκπαί­ δευσης και αυτοκυριαρχίας των ανδρών. Η ίδια η επισήμανση ενός σιωπηλού ε­ χθρικού σκάφους αποτελεί επίτευγμα σε μια εποχή που οι προβολείς ήταν ακόμη άγνωστοι. Το πλήγμα υπήρξε καίριο. Η ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης υπό συνήθεις συνθήκες επιφέρει μεγάλες απώλειες σε προσωπικό. Βέβαια το πλοίο ουσιαστικά "κάθισε" στον βυθό (περί τα 9 μέτρα βά­ θος). Στην περίπτωση αυτή ο εξαρτισμός υπήρξε σωτήριος. Δύο μόνον αξιωματικοί και ελάχιστοι ναύτες ακολούθησαν το πλοίο στον βυθό. Σε νυκτερινούς τορπιλλισμούς που επρόκειτο να ακολουθή­ σουν σε αυτόν τον πόλεμο, αλλά και σε άλλους, από την περίπτωση του «CSS Albemarle» (στην οποία θα αναφερθούμε) μέχρι το «Hifzi Rahman» ("ΣΙ", τ. 32) και το «Fethi Bulend», ο πανικός υπήρξε το χαρα­ κτηριστικό γνώρισμα των βυθίσεών

τους. Περίεργη παραμένει η ίδια η βύθιση του «Housatonic». Πώς ενώ το σκάφος δέχθηκε το πλήγμα δεξιά, βυθίστηκε με την πρύμνη και από αριστερά; Το «Hunley» μετά την επιτυχία του φαίνεται ότι αναπόδισε και προσπάθησε να απομακρυνθεί. Απομακρυνόμενο ε­ κτόξευσε και μια γαλάζια φωτοβολίδα η οποία έγινε αντιληπτή από τους συντρό­ φους στη νήσο Σάλλιβαν. Η ενέργεια αυτή είχε ως σκοπό αφενός να σημάνει την επιτυχία της καταδρομής και αφετέρου να καλέσει σε βοήθεια και ρυμούλκηση. Το φωτεινό αυτό σήμα ήταν και η τελευ­ ταία είδηση για το υποβρύχιο. Εκτοτε δεν το είδε κανένας και διατυπώθηκαν πολ­ λές εικασίες για το τέλος του. Οι Ομο­ σπονδιακοί της νήσου Σάλλιβαν περίμεναν αρκετά, αλλά μάταια... Από την επιχείρηση αυτή προκύπτουν διάφορα ερωτήματα και διαπιστώσεις και για το «Hunley». Από την αναφορά του Χίγγίνσον εμφανίζεται ένα σημαντικό στοιχείο για την ταχύτητα της συσκευής. Με βάση όλα τα γνωστά δεδομένα το «Hunley» κάλυψε 100 μέτρα σε δύο λεπτά. Επρόκειτο άραγε για την κανονική του ταχύτητα -συνάρτηση ρευμάτων, κόπω­ σης και προβληματικής πηδαλιούχησης ή για ταχύτητα εμβολής: Η επακόντιος τορπίλλη εξερράγη ένα λεπτό μετά την πρόσκρουση. Αυτό μας ωθεί στο να συμπεράνουμε ότι η συσκευή του Σίνγκερ δεν ήταν κρουσιφλεγής, αλλά βραδυφλε­ γής ή πυροδοτούμενη. Αυτό είναι και το λογικότερο, αν ληφθεί υπόψη ότι μετά την αγκίστρωση της τορπίλλης το σκά­ φος έπρεπε να αναποδίσει ώστε να απο-

QQ »

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

50

φύγει τις συνέπειες της έκρηξης. Το «Hunley» βυθίστηκε αύτανδρο πο­ λύ κοντά στο θύμα του, επτά περίπου χι­ λιόμετρα από την ακτή της Νότιας Καρο­ λίνας. Πολύ κοντά στο ναυάγιο βρέθηκε και το μεταλλικό στέλεχος της επακοντίου τορπίλλης του Σίνγκερ.Την απάντηση στα ερωτήματα για τη βύθισή του ίσως μας τη δώσει η αρχαιολογική έρευνα. Το 1995 το ναυάγιό του επισημάνθηκε σε 9 μέτρα βάθος και ο επιχειρηματίας Κλάιβ Κάσσλερ, συγγραφέας του «Raise the Titanic», χρηματοδότησε την όλη επιχεί­ ρηση. Σήμερα οι νεκροί του «Hunley» ανα­ παύονται στο κοιμητήριο «Magnolia», στη φιλόξενη γη του αμερικανικού Νότου, την οποία κάποτε υπερασπίστηκαν προ­ σφέροντας την ίδια τους τη ζωή. Υπάρχει και μια πληροφορία (8) με βά­ ση την οποία το ναυάγιο είχε επισημανθεί από τους Βορείους αμέσως μετά τη βύθισή του, μάλιστα σε θέση εμπλοκής ως προς το θύμα του. Ισως οι Βόρειοι, υπό το κράτος της βιασύνης για την α­ νέλκυση του «Housatonic» λόγω του συνε­ χιζόμενου πολέμου, παρέλειψαν να ασχο­ ληθούν με τον μυστηριώδη βυθισμένο ε­ χθρό ή δεν σημείωσαν το στίγμα του ναυ­ αγίου. Θαυμασμό προκαλεί η επισήμανση του εχθρού εκ μέρους του Ντίξον και ο ε­ λιγμός εμβολής. Το «Hunley» δεν ήταν ε­ φοδιασμένο με περισκόπιο, όπως όλα τα σκάφη της κλάσης «David» εν γένει... Η κατόπτευση γινόταν από το φινιστρίνι του πρόσθιου πυργίσκου. Ο Ντίξον κατηύθυνε το σκάφος του κατά μέτωπον ενα­ ντίον του αντιπάλου πλοίου, γνωρίζοντας ότι οι βάρδιες συνήθως παρακολουθούν από τις πλευρές του. Γνώριζε ότι όσο πιο κοντά γινόταν η επισήμανσή του, τόσο πιο δύσκολο θα ήταν να υποστεί τις βο­ λές του πυροβολικού. Από την εκτέλεση της εμβολής λοιπόν συμπεραίνουμε ότι υπήρξε καλός σχεδιασμός. Οσον αφορά τη βύθιση του υποβρυχί­ ου, οι περισσότεροι ιστορικοί διατυπώ­ νουν την εκδοχή ότι η εκτόνωση των αε­ ρίων της έκρηξης προκάλεσε ρήγματα με αποτέλεσμα την εισροή υδάτων. Ηδη οι ε­ ρευνητές έχουν επισημάνει στο κύτος του ναυαγίου μια τρύπα περί τα 90 cm. Κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα δεν προέκυψε από τη θυσία του «Hunley». Στις 18 Φεβρουάριου 1865, ακριβώς έναν χρόνο μετά, το Τσάρλεστον, η πόλη απ' ό­ που είχε ξεκινήσει ο πόλεμος, έπεφτε στα χέρια του Σέρμαν. Κατά το διάστημα αυτό ο οικονομικός στραγγαλισμός του Νότου παρέμεινε αμείωτος. Οι Νότιοι πραγματοποίησαν πολλές α­ κόμα τορπιλλικές επιθέσεις. Ολες απέτυχαν, περιλαμβανομένης αυτής κατά της ναυαρχίδας των Βορείων, του θωρηκτού κριού (ram) «New Ironsides». Μια επακόντιος τορπίλλη 70 lb εξερράγη στο ύψος του μηχανοστασίου και δημιούργησε ένα μικρό ρήγμα, χωρίς άλλες συνέπειες. Α-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ντιθέτως το τορπιλλοβόλο των Ανθενωτι­ κών από την έκρηξη ανατράπηκε και βυ­ θίστηκε. Είχε ήδη σημάνειη στιγμή της εκδίκη­ σης του «Housatonic«. Οι Νότιοι στον πο­ ταμό Ροανόκ διέθεταν έναν ισχυρό «κριό», το «C SS Albemarle». Το σκάφος αυτό είχε δρέψει δάφνες σε διάφορες συγκρούσεις. Εξω από το Πλύμουθ της Βόρειας Καρολίνας είχε βυθίσει με εμβο­ λισμό το «U SS Southfield». Ο στρατηγός Βέσσελ της Ενωσης, υπερασπιζόμενος στο Πλύμουθ μια οχυρή θέση, δέχθηκε τα πυρά του «C SS Albemarle». Ο υποπλοί­ αρχος Φλάσσερ, διοικητής των δύο μι­ κρών προφυλακίδων «U SS Miami» και «USS Southfield», συνέζευξε τα πλοία του και τα έριξε στη μάχη κατά του ισχυρού αντιπάλου. Από τη σύγκρουση αυτή, ό­ πως προαναφέραμε, βυθίστηκε το «Southfield» και το «Miami» τράπηκε σε

Εξωτερική άποψη ομοιώματος του "Hunley".

Σύγχρ ονη αναπαράσταση της προσβολής του "Housatonic" από το "Hunley" (Dan Dowdy).

To "Hunley" ψ ρουρούμενο (ελαιογραφία του Chapman).

φυγή. Το συμβάν αυτό είχε ως συνέπεια να σταλεί επειγόντως στον ποταμό Ροα­ νόκ ο πλοίαρχος Μελάγχθων Σμιθ, επικε­ φαλής μιας μοίρας ισχυρών πλοίων. Στη σύγκρουση που έγινε στις 5 Μαϊου 1864 το «Albemarle» υπέστη τον εμβο­ λισμό της αμφίπρωρης τροχήλατης κανο­ νιοφόρου «U SS Sassacus» υπό τον υπο­ πλοίαρχο Ρόου. Παρά το ότι εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης, δεν έχανε ευκαιρία να παρενοχλεί συνεχώς τον στρατό της Ενωσης. Αυτά συνέβαιναν μέχρι την 27η Οκτωβρίου 1864, οπότε επήλθε το μοι­ ραίο. Το Πλύμουθ είχε πέσει στα χέρια των Βορείων και το «Albemarle» είχε δέσει με την πρύμνη του σε μια προκυμαία που προστατευόταν ακόμη από ένα πυροβο­ λείο και ένα φράγμα από πασσαλοζεύγ­ ματα. Μια μικρή ατμάκατος των Ενωτικών πέρασε με μεγάλη ταχύτητα τα πασσαλο­ ζεύγματα και κτύπησε με την επακόντιο τορπίλλη της το θωρηκτό της Συνομο­ σπονδίας. Από την έκρηξη το «Albemarle» βυθίστηκε σχεδόν αμέσως. Κυβερνήτης του τορπιλλικού και τυ­ χερότερος από τον Ντίξον ήταν ο υπο­ πλοίαρχος Κάσσιγκ. Η ατμάκατος βυθί­ στηκε αμέσως από τα πυρά των Νοτίων. Το πλήρωμα σώθηκε και αιχμαλωτίστηκε. Ο Κάσσιγκ πέταξε τη σπάθη, τα υποδήμα­ τα και τη στολή και άρχισε να απομακρύ­ νεται κολυμπώντας. Τα πλοία των Βορεί­ ων απείχαν 12 nm. Προτιμώντας τον θά­ νατο από την αιχμαλωσία άρχισε να κατευθύνεται προς την απέναντι όχθη. Αφέθηκε στο ρεύμα του ποταμού μέχρι να φθάσει σε σημείο κατάλληλο για να απο­ βιβαστεί στην όχθη αθέατος. Ακούγοντας βογκητά πίσω του ανέστρεψε και εί­ δε τον κελευστή Γκούντμαν τραυματι­ σμένο να κολυμπά και να βυθίζεται. Προ­ σπάθησε να τον σώσει συγκροτώντας τον, αλλά εκείνος μετά από δέκα λεπτά τού γλίστρησε από τα χέρια και χάθηκε στον βυθό. Εξαντλημένος ο Κάσσιγκ μετά από αρκετή ώρα βγήκε στην όχθη και έμεινε αναίσθητος στη λάσπη. Με την ανατολή του ηλίου συνήλθε. Βρισκόταν κοντά στο Πλύμουθ και σε απόσταση 30 μέτρων από τα χαρακώματα των Νοτίων. Επωφελού­ μενος από τη στροφή του σκοπού διείσδυσε στην περιοχή και με ματωμένα χέ­ ρια και πόδια (από τα αγκάθια) σύρθηκε σε ένα δάσος. Εκεί συνάντησε έναν γέρο­ ντα νέγρο, του οποίου τη φιλοτιμία ενίσχυσε με ένα εκατοδόλαρο και με μια μι­ κρή Βίβλο που βρισκόταν στις τσέπες του. Τον έστειλε στο Πλύμουθ να του φέ­ ρει ειδήσεις για το «Albemarle» και ένα κομμάτι ψωμί. Οταν επέστρεψε ο γέρο­ ντας πέρασαν μαζί ένα πυκνό δάσος και γύρω στις 14.00 της 28ης Οκτωβρίου έφθασαν πάλι στην όχθη του ποταμού, ό­ που ο Κάσσιγκ άρπαξε μια μικρή βάρκα και γυρίζοντάς την ανάποδα άφησε το ρεύμα να τον ωθήσει προς τα ναυλοχού­ ντα πλοία της Ενωσης.

To "Housatonic" εν πλω σε εικόνα της εποχής.

Η -j

ill

rv_

Σχεδίασμα της επακσντίου τορπίλλης του Σινγκερ.

W . -Λ. Λ , , , . , « .

A iA fÄ . /κ « » λ. . .

Τομή του "Hunley" σε σχέδιο της εποχής.

Είχε ήδη βραδιάσει όταν το «Valley City» η προφυλακίδα των Βορείων, διέκρινε ένα περίεργο αντικείμενο να κινεί­ ται προς το μέρος του. Ο φόβος του τορπιλλισμού έκανε τους ναυτικούς να κό­ ψουν την άγκυρα και να ρίξουν τις λέμ­ βους στο νερό. Ευτυχώς για τον Κάσσιγκ, σύντομα οι συνάδελφοί του αντελήφθησαν περί τίνος επρόκειτο. Οταν συνήλθε με άφθονο ρούμι στο κατάστρωμα του σκάφους και τους πληροφόρησε για το τέλος του τρομερού «Albemarle», οι επευ­ φημίες τάραξαν την ησυχία της νύκτας. Ο υποπλοίαρχος δεύτερης τάξης Ουίλιαμ Κάσσιγκ προήχθη επ’ ανδραγαθία σε υ­ ποπλοίαρχο πρώτης τάξης, δηλαδή κατά τους θεσμούς των Αμερικανών σε υποπλοίαρχο-κυβερνήτη. Αξίζει πριν κλείσουμε αυτό το άρθρο να μνημονεύσουμε τον διάλογό του με τη μητέρα του, όπως τον μετέφερε ο ίδιος στα απομνημονεύ­ ματά του: -Ανέλαβα έργο βαρύ που κανένας δεν πρέπει να το μάθει πριν τελειώσει. Το λέω μόνο σε σένα μητέρα μου, γιατί έχω ανά­ γκη από τις προσευχές σου. - Είμαι βέβαιη Ουϊλ ότι θα πετύχεις, αλλά δεν είναι δυνατόν να επιζήσεις. Για­ τί σε διέταξαν ένα τέτοιο πράγμα...; - Μητέρα ο «Albemarle» θα καταστραφεί! Αλλιώς δεν έχεις πια παιδί. Αν πεθάνω, θα πεθάνω για το δίκιο! Οι Ντίξον και Κάσσιγκ δείχνουν με τη ζωή τους το ποιόν των πρώτων τορπιλλιστών. Δείχνουν το πνεύμα που αν δεν υ­ πάρξει έστω και σε μια χούφτα ανδρών ε­ νός στρατού, όσο τέλειος και αν είναι ο ο­ πλισμός και όσο πλούσια και αν είναι τα μέσα το αποτέλεσμα θα είναι πάντοτε η

αποτυχία. Κανένας άλλος, ίσως μέχρι που οι πρώτοι πιλότοι σήκωσαν τα αεροπλάνα τους στους ουρανούς, δεν έζησε πιο ρι­ ψοκίνδυνα από τους άνδρες των τορπιλλοβόλων. Και κανένας δεν βάδισε προς τον θάνατο πιο απελπισμένα από τους άνδρες των υποβρυχίων.

ΣΗ Μ Ε ΙΩ ΣΕ ΙΣ (1) Με την έκρηξη του πολέμου 322 αξιωματικοί του Ναυτικού των ΗΠΑ, η αφρόκρεμα της αριστοκρατίας του Νότου, προσέφεραν τα ξίφη τους στην ιδιαίτερή τους πατρίδα. Παρόλα αυτά ο Βορράς έκλεισε γρήγορα το κενό καλώντας υπό τα όπλα τους περίφημους εμποροπλοιάρχους του. Ο Νότος απέμεινε οικτρά γυμνός από υπαξιωματικούς και εν γένει μεσαία στελέχη, τα οποία είναι η σπονδυλική στήλη κάθε στρατού ή ναυτικού. (2) Blockade running (διάσπαση αποκλεισμού). Μια από τις γοητευτικότερες θαλασσινές πολεμικές εποποιίες από την εποχή του αποκλεισμού της επαναστατικής Γαλλίας και παλαιότερα μέχρι τα θρυλικά μας «Αρκάδι» και «Πανελλήνιον», είναι οι διασπάσεις των αποκλεισμών και η διολίσθηση του πονηρού μικρού των θαλασσών «κάτω από τη μύτη» του επιτηρούντος μεγάλου. (3) Στις αρχές Ιουνίου του 1855, κατά τις επιχειρήσεις του Κριμαϊκού Πολέμου, προ της Κρονστάνδης η ατμοκίνητη κορβέτα που μετέφερε τους αρχηγούς των συμμαχικών δυνάμεων αποκλεισμού, ναυάρχους Ρόμπερτ Ντούντας και Σαρλ Πενώ, σε μια κατόπτευσή της κλονίστηκε από μια σειρά εκρήξεων στα ύφαλά της που προξένησαν κάποιες αβαρίες. Επρόκειτο για αποτέλεσμα της εφεύρεσης του καθηγητή Ζακόμπυ του Πανεπιστημίου της Αγ. Πετρούπολης. Αυτή

ήταν ένα απλό κωνικό τενεκεδένιο κουτί γεμάτο πυρίτιδα, εκρηγνυόμενο με την πρόσκρουσή του στα ύφαλα. Επρόκειτο για την πρώτη νάρκη. (4) Περισσότερα βλ. στο άρθρο μας «Η αναμέτρηση της τορπίλλης με τον θώρακα. Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1877-78», «ΣΙ», τεύχος 32, Απρίλιος 1999. (5) Περί αυτού επίσης στο άρθρο μας του τ.32 της «ΣΙ». (6) Είχαν προηγηθεί δύο άλλα σκάφη. Το πρώτο καταστράφηκε για να μην αποτελέσει λάφυρο των Βορείων όταν κατέλαβαν τη Νέα Ορλεάνη το 1861. Το δεύτερο βυθίστηκε στα ανοικτά της Μόμπιλ τον Φεβρουάριο του 1863. Τα σκάφη αυτά, τα οποία ονομάστηκαν «David», θα μπορούσαμε να τα θεωρήσουμε ως «κλάση» κατά τη νηολογική έννοια. Υπό το πρίσμα αυτό το «Hunley», έχοντας ελάχιστες διαφορές, θα μπορούσε να χαρακτηρίζεται ως κλάσης «David». (7) Οι «Okha» ήταν οι ανθρώπινες τορπίλλες των Ιαπώνων κατά τον Β ΠΠ. (8) Των Clerc-Rampal, «Les sous-marins», Hachette, 1919.

51

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Μπάρνελλ: AI ΤΟ ΡΠ ΙΛ Λ Α Ι ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α Ν Θ ΕΝ Ω ΤΙΚΟ Ν Π Ο ΛΕΜ Ο Ν. (2) Conway's, ALL THE WORLD'S FIGHTING SH IPS 1860-1905.

(3) Perry, Milton F.: INFERNAL MACHINES: THE STORY OF CONFEDERATE SUBMARINE AND MINE WARFARE, Baton Rouge, Louisiana State University Press, 1965. (4) Stern, Philip Van Dorn: SECRET MISSIONS O F THE CIVIL WAR, N. York, Rand Me Nally, 1959. (5) Librairie Hachette, Bibliotheque des

Merveilles. Clerc-Rampal: LES SOUS-MARINS. (6) Διαδίκτυο: http://www.hunley.org/htm/ κλπ.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Τα γερμανικά στρατεύματα παρελαύνουν στην κατεχόμενη A S ή να στις 7 Μαϊου 1941, ενώπιον του διοικητή της 12ης Στρατιάς στρατάρχη Βίλχελμ Λιστ.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

ΓΕ Ω Ρ Γ ΙΟ Σ X. Κ Α ΤΣΙΜ Η ΤΡΟ Σ Αντιστράτηγος ε.α.

52

ΚΑΘ’ ΟΛΗ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ­ ΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ 01 ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΤΕ­ ΛΕΥΤΑΙΩΝ ΕΙΧΑΝ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΕΙ ΚΑΤΑ ΤΡΟΠΟ ΠΟΛΥ­ ΠΛΟΚΟ. ΥΠΗΡΧΑΝ ΠΟΛΛΕΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΙΟΙΚΗ­ ΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΟ ΠΡΟΣΤΡΙΒΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΑΛΥΨΕΙΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ, ΚΑΤΑ­ ΣΤΑΣΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ 01 ΙΔΙΟΙ 01 ΓΕΡΜΑ­ ΝΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΑΝ ΩΣ «ΤΟ ΧΑΟΣ ΤΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ» ΚΑΙ Η ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΖΟΤΑΝ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ.ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ Ε Ρ ­ ΓΑΣΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑ­ ΦΗ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΚΑΤΟΧΙΚΟΥ ΣΥ­ ΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΧΩ­ ΡΑΣ -Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ - ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1943, ΟΤΑΝ, ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗ­ ΣΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΑΜΥ­ ΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΝΕΛΗΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΘΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ, ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΠΟΧΩ­ ΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ, ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΤΟΥ 1944. ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΖΕΤΑΙ ΟΤΙ ΚΡΙΘΗΚΕ ΣΚΟΠΙΜΗ Η ΠΑΡΑΘΕ­ ΣΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΙΤΛΟΥ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ-ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΧΘΟΥΝ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΥΣΕΙΣ - ΣΥΝΗΘΩΣ 01 ΟΝΟ­ ΜΑΣΙΕΣ ΑΥΤΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΛΑΝ­ ΘΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΕΠΑΡΚΩΣ ΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΕΚΕΙΝΗΣ, ΤΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ Ο­ ΡΟΥΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΤΙΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΤΙΣ ΑΠΟΔΩΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ. 0 ανώτερος διοικητής ΝΑ Ευρώπης, στρατάρχης ψον Βάιχς.

ΑΠ

ΟΥΣ

ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ

53

Γ ΐρμανός στρατιώτης στον λόφο του Αρδηττού (ψωτ. Bundesarchiv).

ερί τα μέσα Αυγούστου του 1943, εν όψει λονίκη ήλεγχε μέχρι τότε ολόκληρο τον βαλ­ αποβατικής ενεργείας εκ μέρους των κανικό χώρο, περιοριζόταν στον επιχειρησιακό Συμμάχων στην Πελοπόννησο και τις δυτικές έλεγχο της Ελλάδας και της από τους Βουλγά­ ακτές της Ελλάδας, η οποία εθεωρείτο επικειρους κατεχομένης ελληνικής Μακεδονίας. μένη, της αναμενομένης με βεβαιότητα, επί­ Αυτή δε τέθηκε υπό τις διαταγές του Ανώ­ σης, συνθηκολογήσεως της Ιταλίας και της τερου Διοικητή Νοτιοανατολής αυξανομένης εντάσεως της δράσεως των α­ (Oberbefehlshaber Sudoest) στρατάρχη φον νταρτών στην Ελλάδα και στη Γιουγκοσλαβία, Βάιχς, ο οποίος συγχρόνως ήταν και διοικητής η γερμανική Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνά­ της νεοσυσταθείσας. με έδρα το Βελιγράδι, Ο­ μεων (Ober Kommando der Wehrmacht - OKW) μάδας Στρατιών F (Heeres Gruppe F). προέβη στην αναδιάρθρωση των γερμανικών Παράλληλα συγκροτήθηκε, με έδρα επί­ στρατευμάτων στη Βαλκανική (1). Με τη νέα σης το Βελιγράδι, Στρατιωτική Διοίκηση ΝΑ διάρθρωση η έκταση δικαιοδοσίας τής υπό Ευρώπης, στην οποία ανατέθηκε η ευθύνη τον πτέραρχο Λαίρ Ομάδας Στρατιών Ε της εξασφαλίσεως της τάξεως και της ασφά­ (Heeres Gruppe Ε), η οποία με έδρα τη Θεσσα­ λειας επί ολοκλήρου του κατεχομένου από

Π

τον Γερμανικό Στρατό εδάφους της Βαλκανι­ κής (πλην των περιοχών στις οποίες διεξάγο­ νταν επιχειρήσεις), η εποπτεία των «εγχώ­ ριων» διοικήσεων (κατοχικές κυβερνήσεις) και η εξασφάλιση των εφοδίων των απαραίτητων για τη διεξαγωγή, από μέρους των Γερμανών, του πολέμου. Υπό τον Στρατιωτικό Διοικητή Νοτιοανατολής (Militarbefehlshaber Sudoest), στρατηγό Φέλμπε, τέθηκαν, με τις ίδιες ακρι­ βώς αρμοδιότητες, ο Στρατιωτικός Διοικητής Θεσσαλονίκης - Αιγαίου (στρατηγός Κρέντσκυ) με έδρα τη Θεσσαλονίκη, ο ΣΔ Νότιας Ελλάδας (πτέραρχος Σπάιντελ) με έδρα την Α­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θήνα και ο ΣΔ Σερβίας με έδρα το Βελιγράδι. Στο μεταξύ στις 10 Ιουλίου 1943 πραγματοποιήθηκε η απόβαση των Συμμάχων στη Σι­ κελία. Ακολούθησε η ανατροπή και η σύλληψη του Μουσολίνι και η ανάθεση, από τον Ιταλό βασιλιά, της πρωθυπουργίας στον στρατάρχη Μπαντόλιο. Επακολούθησε, κατόπιν μυστικών διαπραγματεύσεων με τους Αγγλοαμερικανούς, η σύναψη (3 Σεπτεμβρίου) ανακωχής, η οποία όμως ανακοινώθηκε (για λόγους στρα­ τιωτικούς) στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Η αποστα­ σία των Ιταλών, οι οποίοι μέχρι τότε διαβεβαίωναν επισήμως ότι «ο πόλεμος θα συνεχισθεί», προκάλεσε μία άνευ προηγουμένου έ­ κρηξη του Χίτλερ. Η αντίδραση των Γερμανών υπήρξε ακαριαία. Τη νύκτα της 9ης Σεπτεμβρί­ ου τέθηκε σε εφαρμογή η επιχείρηση «Achse» (Αξων). Η ιταλική εξουσία στην Ελλάδα κατα-

(Kreta Festung). Κατά τις αρχές του 1944 η Ομά­ δα Στρατού Ε μετέτρεψε τρεις επιπλέον διοι­ κήσεις σε σώματα στρατού. Αυτές ήταν η Στρατιωτική Διοίκηση Θεσσαλονίκης -Αιγαίου, το επιτελείο της οποίας μετετράπη σε επιτε­ λείο του Korpsgruppe Salonika (που στη συνέ­ χεια μετονομάσθηκε σε 91ο Σώμα Στρατού), η Διοίκηση Οχυρού Κρήτης και η Διοίκηση Ανα­ τολικού Αιγαίου με έδρα τη Ρόδο. Μετά την αναδιοργάνωση αυτή η διάρ­ θρωση των γερμανικών δυνάμεων στην Ελλά­ δα έλαβε την οριστική μορφή της, μέχρι την α­ ποχώρηση των Γερμανών. Πρέπει να σημειωθεί ότι υπό την επιχειρησιακή διοίκηση της Ομά­ δας Στρατιών Ε είχε τεθεί, για την περίπτωση συμμαχικής αποβάσεως, και το 2ο βουλγαρικό Σώμα Στρατού, το οποίο ακολουθώντας τις γερμανικές δυνάμεις είχε καταλάβει τις περιο-

Ο πρώτος αρχηγός των ε β σ τ η ν Ελλάδα, Γιούργκεν Στρόοπ.

54

Το μέγαρο της Σχολής Μεταξύ (Βασ. Σοφίας 11, μεταξύ των οδών Μέρλιν και Σέκερ η ), όπου επί Κατοχής βρισκόταν η έδρα της SIPO -SD (Gestapo). Κατεδαφίστηκε το 1960. Γ ια αρκετύ χρόνια εκεί υπήρχε υπαίθριος χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων.

λύθηκε κεραυνοβόλα. Η 11η Ιταλική Στρατιά, υπό τον στρατηγό Κάρλο Βεκιαρέλι, η οποία αποτελούσε τον Στρατό Κατοχής της Ιταλίας, διαλύθηκε και η δικαιοδοσία της γερμανικής Ομάδας Στρατιών Ε επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Η υπό τον πτέραρχο Αλεξάντερ Λαίρ και με έδρα τη Θεσσαλονίκη Ομάδα Στρατιών Ε δεν είχε στρατιές. Το φθινόπωρο του 1943 διέ­ θετε δύο Σώματα Στρατού, το 68ο Σώμα υπό τον πτέραρχο Φέλμυ και το 22ο Ορεινό Σώμα υπό τον στρατηγό Λάντς. Στο πρώτο, με έδρα την Αθήνα, είχε ανατεθεί η άμυνα της Αττικής και της Πελοποννήσου από αποβάσεις συμμα­ χικών δυνάμεων. Το δεύτερο, με έδρα τα Ιωάν­ νινα, έφερε την ίδια ευθύνη για την περιοχή της Ηπείρου και της δυτικής Ελλάδας, συμπε­ ριλαμβανομένων των νήσων Κέρκυρας και Κε­ φαλληνίας και της νότιας Αλβανίας. Επιπλέον υπήρχε και η Διοίκηση του Οχυρού Κρήτης ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χές της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδο­ νίας. Αναλυτικότερα η διάταξη και η στάθμευ­ ση των μονάδων της Ομάδας Στρατιών Ε περί τα μέσα του έτους 1944 παρουσιάζονται στον εκτός του κυρίου κειμένου πίνακα. Επιπροσθέτως, όμως, προς την τακτική οργάνωση της Ομάδας Στρατιών Ε, υπήρχε και μια άλλη γερμανική διοίκηση, στην πραγματι­ κότητα μια «στρατιωτική Κυβέρνηση» για την κατεχόμενη Ελλάδα, με έδρα την Αθήνα, η ο­ ποία δεν εξαρτάτο από τον διοικητή της Ομά­ δας Στρατιών Ε, πτέραρχο Λαίρ, αλλά ελάμβανε οδηγίες από τον στρατιωτικό διοικητή Νο­ τιοανατολής. Αυτή όμως σε κάθε τακτική ανά­ γκη όφειλε να συμμορφώνεται προς τις οδη­ γίες του Λαίρ. Αρχικά η γερμανική ζώνη κατο­ χής στην Ελλάδα είχε διαιρεθεί σε δύο Στρατιωτικές Διοικήσεις, υπό τον στρατιωτικό διοικητή Νοτιοανατολής: Τη ΣΔ Θεσσαλονίκης -Αιγαίου (στρατηγός Κρέντσκι), στην οποία υ­

πάγονταν η περιοχή Θεσσαλονίκης και οι νή­ σοι Σάμος, Λήμνος, Χίος, Μυτιλήνη και μια λω­ ρίδα στα προς την Τουρκία σύνορα, και τη ΣΔ Νότιας Ελλάδας (πτέραρχος Σπάιντελ) με έ­ δρα την Αθήνα, στην οποία υπάγονταν ο Πει­ ραιάς και οι νήσοι του Σαρωνικού, τα Κύθηρα και η Μήλος. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιτα­ λίας οι δύο διοικήσεις ενοποιήθηκαν σε μία, τη Στρατιωτική Διοίκηση Ελλάδας, υπό τον πτέ­ ραρχο Σπάιντελ και με έδρα την Αθήνα. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1943, με την ανάληψη των καθη­ κόντων του, ο Σπάιντελ εξέδωσε την ακόλου­ θη ανακοίνωση: «Ανέλαβον υπό την διοίκησίν μου ολόκληρον την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της μέχρι τούδε ιταλικής ζώνης κα­ τοχής, καθώς και της πόλεως Αθηνών. Αι μέχρι τούδε υπό των ιταλικών στρατιωτικών αρχών εκδοθείσαι διαταγαί παραμένουν προσωρινώς εν ισχύι, μέχρις αντικαταστάσεώς των υπό νεωτέρων γερμανικών διαταγών. Απασαι αι διαταγαί των γερμανικών στρατιωτικών αρχών δέ­ ον όπως τηρηθούν απαρεγκλίτως». Ο στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας (Militarbefehlshaber Griechenland) ήταν επιφορ­ τισμένος με τον διοικητικό έλεγχο της χώρας, εξαιρουμένου τού από τους Βουλγάρους κατεχομένου ελληνικού εδάφους (Ανατολική Μακεδονία -Θράκη), τη διατήρηση της τάξεως και της ασφαλείας, την επιτήρηση (Aufsicht) της ελληνικής κατοχικής Κυβερνήσεως και των δημοσίων υπηρεσιών, τη διατροφή του πληθυσμού και την εξασφάλιση εφοδίων απα­ ραίτητων για τον Γερμανικό Στρατό (2). Στο υπό γερμανική κατοχή ελληνικό έδα­ φος επιβλήθηκε σειρά περιοριστικών αναγκα­ στικών μέτρων από τον στρατιωτικό διοικητή Ελλάδας, με κανονιστικά διατάγματα, βασικά δε με το από 17 Ιουνίου 1943 διάταγμα «Περί

Ο αρχηγός των S S κατά την τελευταία περίοδο της Κατοχής, στρατηγός των S S Βάλτερ Σιμάνα, σε φωτογραφία του 1944. Κάτω η υπογραφή του.

© er

H ö h ere

Η -

m id

B o lis e ifilt ir fc r

:.ä'J

a iid

<

........

1- ■ ■

^

«**---> :

προστασίας της εσωτερικής ειρήνης και των Αρχών Κατοχής», που δημοσιεύθηκε στο υπ' αριθ. 8 «Φύλλον Διαταγμάτων διά το Κατεχόμενον Ελληνικόν Εδαφος» (Verordnungsblatt fur das Besetzan Griechishe Gebiet). 0 στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας διέθε­ τε επίσης το τρομερό δικαίωμα της επιβολής αντιποίνων εναντίον πολιτών για πράξεις στρεφόμενες εναντίον των γερμανικών δυνά­ μεων. Στις 10 Οκτωβρίου 1943 εκδόθηκε η ακό­ λουθη ανακοίνωση του μόλις αναλαβόντος κα­ θήκοντα Στρατιωτικού Διοικητή Ελλάδας, πτε­ ράρχου Σπάιντελ: «Πάσα απεργία θα θεωρεί­ ται ως εχθρική εκδήλωσις του πληθυσμού έ­ ναντι των Αρχών Κατοχής και αν ακόμη δεν θί­ γονται αμέσως στρατιωτικά συμφέροντα. Το αυτό ισχύει και διά την υποκίνησιν εις απερ­ γίαν και την απόπειραν απεργίας. Θα καταστείλω με άπαντα τα εις την διάθεσίν μου μέ­ σα, αμειλίκτως, πάσαν τοιαύτην απόπειραν. Αι παραβάσεις εις το μέλλον θα τιμωρούνται εις βαρείας περιπτώσεις με θάνατον. Ιδίως η ποι­ νή του θανάτου θα επιβάλλεται εις τους υποκινητάς και αρχηγούς. Οι λοιποί συμμετέχοντες εις απεργίας θα τιμωρούνται με βαρείας ποινάς φυλακίσεως και αποστολήν εις στρατό­ πεδα καταναγκαστικών έργων». Με άλλη ανακοίνωσή του, η οποία τοιχοκολλήθηκε στους δρόμους της Αθήνας στις 25 Δεκεμβρίου 1943, ο ίδιος προειδοποίησε αμεί­ λικτα ότι «Εις το μέλλον διά κάθε φονευόμενον Γερμανόν στρατιώτην θα εκτελούνται 50 Ελληνες, διά κάθε δε τραυματιζόμενον Γερμα­ νόν στρατιώτην 10 Ελληνες...». Θα άρχιζε, έ­ τσι, η επισημοποίηση του φοβερού μέτρου της εκτελέσεως ομήρων - μέτρων εξιλασμού (Suhnenmassnahmen) κατά τη γερμανική ορο­ λογία -το οποίο σύντομα θα αποκτούσε ευρύ­ τατες διαστάσεις. Οι ανακοινώσεις του ΣΔ Ελ­ λάδας θα διαδέχονταν η μία την άλλη και η τρομερή αλυσίδα των εκτελέσεων θα συνεχι­

ζόταν μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών. Οι ομαδικές εκτελέσεις αντιποίνων εξαγγέλλο­ νταν, κατά κανόνα μέσω των εφημερίδων Τα θύματα, τα οποία συνήθως χαρακτηρίζονταν κομμουνιστές, ουδεμία βέβαια σχέση είχαν με τις πράξεις για τις οποίες διατάσσονταν τα α­ ντίποινα. Με μια άλλη τρομακτική ανακοίνωσή του (Bekantmachung), η οποία δημοσιεύθηκε στις αθηναϊκές εφημερίδες στις 30 Απριλίου 1944, ο πτέραρχος Σπάιντελ εξήγγειλε ότι για τον φόνο, στις 27 Απριλίου 1944, ενός Γερμανού στρατηγού και τριών συνοδών του στους Μολάους Πελοποννήσου θα ακολουθούσε ο τυφεκισμός, την 1η Μαϊου, 200 ομήρων και ο τυφεκισμός όλων των ανδρών τους οποίους θα συναντούσαν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάων - Σπάρτης έξω από τα χωριά. «Αποθήκες», οι οποίες τροφοδοτούσαν τα εκτελεστικά αποσπάσματα ήταν οι διάφο­ ρες φυλακές, το φοβερό στρατόπεδο Χαϊδαρίου (πραγματικό «έμπεδο» θανάτου) και τα «μπλόκα» των αθηναϊκών συνοικιών, τα οποία γενικεύθηκαν από το καλοκαίρι του 1944. Σε πολλές, όμως, περιπτώσεις τα θύματα συλλαμβάνονταν χωρίς διάκριση στο σημείο όπου γινόταν φόνος ή τραυματισμός Γερμανού. Ο­ μως ούτε η ομηρία, ούτε τα αντίποινα, ούτε το δόγμα της συλλογικής ευθύνης έκαμψαν το α­ δούλωτο πνεύμα των Ελλήνων. Εξάλλου, σε μία προσπάθεια αποπροσανα­ τολισμού της κοινής γνώμης και προσεταιρισμού μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, με μία άλλη ανακοίνωση του ΣΔ Ελλάδας, η οποία δη­ μοσιεύθηκε στις εφημερίδες στις 26-10-43, α­ ναγγέλθηκε ο απαγχονισμός, από τους φανοστάτες της πλατείας Αμερικής, δύο Ελλήνων μεγαλεμπόρων του λαδιού, ως μαυραγοριτών και εκμεταλλευτών της πείνας του ελληνικού λαού. Για την ενάσκηση των καθηκόντων του ο ΣΔ Ελλάδας διέθετε Στρατιωτικό Επιτελείο (Kommando Stab), υπεύθυνο για τις καθαρά στρατιωτικές υποθέσεις, και Επιτελείο Στρα­ τιωτικής Διαχειρίσεως (Militärverwaltung Stab),

το οποίο ασχολείτο με τα πολιτικής φύσεως προβλήματα και διά του οποίου ασκείτο ο έ­ λεγχος και η επίβλεψη επί της ανώτερης ελλη­ νικής διοικήσεως (κατοχική Κυβέρνηση). Ο στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας ασκού­ σε την εξουσία του σε όλη τη χώρα μέσω μιας Ανωτέρας Στρατιωτικής Διοικήσεως στη Θεσ­ σαλονίκη (395 Oberfeld Kommantatur) και επτά άλλων περιφερειακών διοικήσεων (Feidkommandaturen) στην Αθήνα (FK 817), τη Λάρισα (FK 1029), τη Λαμία (FK 1031), το Αγρί­ νιο (FK 1028), τη Χαλκίδα (FK 538), τα Ιωάννινα (FK 1032) και την Κόρινθο (FK 1042). Οι περιφε­ ρειακοί αυτοί στρατιωτικοί διοικητές ασκού­ σαν, κατά τις οδηγίες του στρατιωτικού διοι­ κητή Ελλάδας, επίβλεψη επί της μέσης και της κατώτερης ελληνικής διοικήσεως (επίπεδο νο­ μαρχιών). Ο στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας, υπεύθυνος για τον διοικητικό έλεγχο της χώρας, δεν διέθετε στρατιωτικές μονάδες, οι οποίες υπάγονταν στον διοικητή της Ομάδας Στρα­ τιών Ε, πτέραρχο Λαίρ. Καθώς όμως αναπτυσ­ σόταν η ανταρτική δράση, η χώρα βαθμιαία άρχισε να εξαρτάται όλο και περισσότερο από την τακτική διοίκηση, η οποία είχε την ευθύνη διεξαγωγής τακτικών επιχειρήσεων. Με την αρμοδιότητα αυτή ο Λαίρ εξαναγκαζόταν, ό­ ταν η στρατιωτική κατάσταση το απαιτούσε, να εκδίδει διαταγές προς τους περιφερεια­ κούς στρατιωτικούς διοικητές (Feldkommandaten), οι οποίοι όμως δεν ήταν υ­ φιστάμενοί του, ασκώντας έτσι δικαιώματα ε­ ξουσίας επί της υπό τον στρατιωτικό διοικητή Ελλάδας τελούσας Στρατιωτικής Διοικήσεως. Αυτό οδηγούσε αναπόφευκτα σε σοβαρές δια­ φωνίες και προστριβές μεταξύ των δύο Γερμα­ νών διοικητών στην Ελλάδα, δηλαδή μεταξύ του πτεράρχου Σπάιντελ, υπευθύνου για τον διοικητικό έλεγχο της χώρας, και του Λαίρ, που είχε επιφορτισθεί με καθήκοντα διεξαγω­ γής τακτικών επιχειρήσεων. Η ενάσκηση της γερμανικής διοικήσεως στην Ελλάδα, η οποία είχε καταστεί πολύπλο­ κη λόγω της συγκρούσεως αρμοδιοτήτων με­ ταξύ των Λαίρ και Σπάιντελ, έγινε ακόμη πιο

55 ■*·

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πολύπλοκη κατά τον Σεπτέμβριο του 1943, ό­ ταν δημιουργήθηκε στην Αθήνα θέση Ανωτέρου Αρχηγού των SS και της Αστυνομίας (Höhere SS und Polizei Führer Gricehenland), υπό τον οποίο τέθηκαν όλοι σι (στην Ελλάδα), σχη­ ματισμοί της Γερμανικής Αστυνομίας και των SS, εκτός των μαχίμων SS (Waffen SS), τα ο­ ποία είχαν εκχωρηθεί στην Ομάδα Στρατιών Ε. Ο κατέχων τη θέση αυτή, μολονότι τυπικά ή­ ταν υφιστάμενος του στρατιωτικού διοικητή Ελλάδας, εν τούτοις για ζητήματα της αρμοδιότητάς του λάμβανε οδηγίες από το Βερολί­ νο και συγκεκριμένα από την περιβόητη Κε­ ντρική Υπηρεσία Ασφαλείας του Ράιχ (RSHA), γεγονός το οποίο οδηγούσε συχνά σε διαφω­ νίες με τους πτεράρχους Λαίρ και Σπάιντελ, τους οποίους ουσιαστικά δεν λάμβανε υπόψη.

01 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Α ΣΤΥΝ Ο Μ ΙΚ Ω Ν Α ΡΜ Ο Δ ΙΟ ΤΗ ΤΩ Ν

η γνωστή βραχυγραφικώς ως GFP (Γκε Εφ Πε), η οποία στις περισσότερες ελληνικές πηγές ταυτίζεται, λόγω αγνοίας, με την Gestapo. Η Feldgendarmerie ήταν «στράτευμα τάξεως» ενταγμένο στον Στρατό εκστρατείας, με αποστολή τη λήψη και την εφαρμογή των ρυθ­ μιστικών μέτρων στρατιωτικής κυκλοφορίας, την εξασφάλιση της τάξεως και της πειθαρ­ χίας του στρατεύματος, την περισυλλογή και τη συνοδεία αιχμαλώτων πολέμου, την επίβλε­ ψη και τον έλεγχο του πληθυσμού στις κατεχόμενες περιοχές. Η Feldgendarmerie, το προ­ σωπικό της οποίας προερχόταν από τη Γερμα­ νική Χωροφυλακή, ήταν οργανωμένη σε ανε­ ξάρτητους λόχους, οι οποίοι διετίθεντο κατά κανόνα από το κλιμάκιο της μεραρχίας και άνω. Στα κατεχόμενα εδάφη αυτοί αποτελούσαν όργανα των κατά τόπους φρουραρχείων (Stadtkommandaturen) και στρατιωτικών διοική­ σεων (Feldkommandaturen). Τα σε διατεταγμένη

Από την κατάληψη της χώ­ ρας από τους

Ανακοίνωση (γερμανικά και ελληνικά) του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή Ελλάδας για αντίποινα. Τοιχοκολλήθηκε στους δρόμους της Αθήνας τον Οκτώβριο του 1943.

Πρόσκληση για μεγάλη συναυλία των W affen S S που διοργανώθηκε από τον ανώτερο αρχηγό των S S και της Αστυνομίας (στρατηγό Σιμάνα). Θα έπαιζε η μουσική μιας μεραρχίας των Waffen S S (Τρίτη, 23 Μαϊου 1944, κινηματοθέατρο «Παλλάς»),

Γερμανούς κατά τα τέλη Απριλίου του 1941 μέ­ χρι και τον Αύγουστο του 1943 δεν υφίσταντο στην Ελλάδα γερμανικές αστυνομικές υπηρε­ σίες. Η αστυνομική δικαιοδοσία τάξεως και α­ σφαλείας ανήκε στον Γερμανό στρατιωτικό δι­ οικητή Ελλάδας (Militarbefehlshaber) και στους υφισταμένους του περιφερειακούς στρατιωτι­ κούς διοικητές (Feld Kommandanten). Η εποπτεία της τηρήσεως, από μέρους του πληθυ­ σμού, των περιοριστικών μέτρων ασκείτο μέ­ σω στρατιωτικών υπηρεσιών αστυνομικών αρ­ μοδιοτήτων, τις οποίες διέθετε ο Γερμανικός Στρατός εκστρατείας και οι οποίες ήταν η Feldgendarmerie (Στρατονομία) και η Geheime Feld Polizei (Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία), ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

υπηρεσία όργανά της (φρουροί, περίπολοι, συ­ νοδοί κλπ.) έφεραν, κρεμασμένη στο στήθος με αλυσίδα, χαρακτηριστική πεταλόσχημη με­ ταλλική πλάκα με τη λέξη «Feldgendarmerie», λόγω της οποίας και αποκαλούντο από τους Α­ θηναίους της εποχής «πεταλάδες», ταυτιζό­ μενα λανθασμένα με τα όργανα της Γκεστάπο. Η Geheime Feldpolizei, η οποία συγχέεται συχνά με την Γκεστάπο, ήταν αστυνομική υπη­ ρεσία στρατιωτικά οργανωμένη, η οποία επι­ λαμβανόταν, στα υπό γερμανική κατοχή εδά­ φη, της διώξεως των κατά της ασφαλείας των γερμανικών στρατευμάτων στρεφομένων ε­ νεργειών, όπως η κατασκοπεία, οι δολιοφθο­ ρές, η προπαγάνδα, η ανατρεπτική δράση κλπ. Η GFP, της οποίας τα στελέχη ήταν επαγγελματίες αστυνομικοί προερχόμενοι με απόσπα­ ση από την Αστυνομία Ασφαλείας, ήταν οργα­ νωμένη σε ανεξάρτητες ομάδες (GFPGruppen), οι οποίες διετίθεντο στον στρατό κατοχής από κλιμακίου σώματος στρατού και άνω, συνεργαζόμενες με τα γραφεία πληροφο­ ριών - κατασκοπείας - αντικατασκοπείας (IC/AO) των σωμάτων στρατού και των υπηρε­ σιών της Abwehr. Διοικητικά οι υπηρεσίες αυ­ τές της GFP εξαρτώντο από τη Διεύθυνση GFP

Βαλκανίων, που ήταν ενταγμένη στη διοίκηση της Ομάδας Στρατιών F (Βελιγράδι). Προϊστά­ μενος της υπηρεσίας αυτής ήταν ο ανώτερος αστυνομικός διευθυντής Στρατονομίας (Oberfeldpolizeidirektor) Δρ Ρόμαν Λόος. Στην Ελλάδα λειτούργησαν οι εξής Ομά­ δες GFP: α) Η 621 Ομάδα με έδρα τη Θεσσαλο­ νίκη και περιοχές δικαιοδοσίας τις του Σώμα­ τος Στρατού Θεσσαλονίκης και του Σώματος Στρατού Ιωαννίνων με παραρτήματα στο Αγρί­ νιο και στα Ιωάννινα. 6) Η 510 Ομάδα στην Αθή­ να, με περιοχή δικαιοδοσίας την του 68ου Σώ­ ματος Στρατού Αθηνών και παραρτήματα στην Τρίπολη, στη Θήβα, στην Κόρινθο και στη Λαμία. Οι υπηρεσίες της GFP Αθήνας στεγάζο­ νταν αρχικά στο επί της οδού Αβέρωφ 23 ξενο­ δοχείο «Αλεξάνδρα» και στη συνέχεια μετα­ φέρθηκαν στον Πειραιά. Υπήρχε ακόμη η 611 Gruppe με έδρα το Ηράκλειο Κρήτης και περιο­ χή δικαιοδοσίας αυτή της διοικήσεως του Ο­ χυρού Κρήτης. Πρέπει να διευκρινισθεί ότι η εξουδετέρωση, κατά την περίοδο 1941-1943, αριθμού πομπών ασυρμάτου λειτουργούντων στην Αθήνα και στον Πειραιά επ' ωφελεία συμ­ μαχικών υπηρεσιών πληροφοριών, υπήρξε έρ­ γο της GFP και όχι της Gestapo ή των SS (τα ο­ ποία δεν είχαν ακόμη αφιχθεί στην Ελλάδα) ό­ πως συνήθως αναφέρεται σε σχετικά ελληνικά δημοσιεύματα. Κατά τον Σεπτέμβριο του 1943, κατόπιν της τοποθετήσεως (στην Ελλάδα) στελέχους των SS ως Ανωτέρου Αρχηγού των SS και της Αστυνομίας (Höhere SS - und Polizei Führer) και της ταυτόχρονης αφίξεως κλιμακίων καθαρώς αστυνομικών γερμανικών υπηρεσιών, η αστυ­ νομική δικαιοδοσία (Polizeigewalt), η ασκουμένη μέχρι τότε από τον στρατιωτικό διοικητή Ελλάδας και τους υφισταμένους του περιφε­ ρειακούς στρατιωτικούς διοικητές, περιήλθε στις εδώ υπηρεσίες των SS. Από τα εκτελεστι­ κά όργανα του στρατιωτικού διοικητή Ελλά­ δας, τα επιφορτισμένα με αστυνομικά καθήκο­ ντα, η Geheime Feld Polizei (Μυστική Στρατιωτι­ κή Αστυνομία) περιορίσθηκε σε θέματα στρα­ τιωτικής ασφαλείας, ενώ η αρμοδιότητα επί παντός θέματος πολιτικής ασφαλείας περιήλ­ θε στο εδώ κλιμάκιο των SS. Η Feldgendarmerie (Στρατονομία) εξακολούθησε να ασκεί τα κα­ θαρά στρατονομικά καθήκοντά της, με δικαιώ­ ματα παρεμβάσεως σε πολιτικά αδικήματα, μόνον σε περιπτώσεις συλλήψεως επ’ αυτοφώρω ή καταδιώξεως του δράστη. Και κατά τις περιπτώσεις όμως αυτές όφειλε να παραδίδει αμέσως τους δράστες στην Αστυνομία Ασφα­ λείας. Σχετική διαταγή του στρατιωτικού διοι­ κητή Ελλάδας, εκδοθείσα τον Μάιο του 1944, καθόριζε τις μεταξύ των στρατιωτικών αρχών και εκείνων των SS αρμοδιότητες.

Η ΓΕΡΜ ΑΝ ΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟ Μ ΙΑ Κατά την περίοδο αυτή η Γερμανική Αστυ­ νομία αποτελείτο από δύο χωριστούς κλά­ δους: Τον κλάδο της Αστυνομίας Τάξεως (Ordnungs Polizei -βραχυγραφικά ORPO), δηλα­ δή την εν στολή αστυνομία, και τον κλάδο της Αστυνομίας Ασφαλείας (Sicherheits Polizei βραχυγραφικά SIPO), ο οποίος περιελάμβανε την Αστυνομία Διώξεως Κοινού Εγκλήματος

Ο Χίμμλερ προεδρεύει συσκέψεως. Διακρίνονται ο αρχηγός της K R IP O Νέμπε και οι Χάιντριχ (αρχηγός R S H A ) και Μ ύλλερ της Gestapo.

01 ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ Α ΣΤΥΝΟ Μ ΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗ Ν ΕΛΛΑΔΑ

(Kriminal Polizei - KRIPO) και την Μυστική Κρα­ τική Αστυνομία (Geheime Staats Polizei), την Γκεστάπο - όπως ήταν γνωστή. Η πρώτη υφίστατο και παλαιότερα στη Γερμανία. Η δεύτε­ ρη υπήρξε δημιούργημα του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος. Ηταν μια πολιτική αστυ­ νομία η οποία ασχολείτο με τη δίωξη του πολι­ τικού εγκλήματος (Politische Verbrechnugs Bekaempfnug), δηλαδή τη δίωξη των εχθρών του καθεστώτος. Αρχηγός της Γερμανικής Α­ στυνομίας ήταν ο Χάινριχ Χίμμλερ, ο οποίος, ε­ κτός της ιδιότητάς του αυτής, ήταν και αρχη­ γός των SS του Ράιχ, δηλαδή ασκούσε ταυτό­ χρονα και δημόσιο λειτούργημα ως αρχηγός της κρατικής Αστυνομίας και κομματική εξου­ σία ως αρχηγός των SS του Ράιχ (Reichsfuhrer SS und chef der Deutsche Polizei). Εκτός των παραπάνω δύο κλάδων της κρα­ τικής Αστυνομίας υπήρχε και η Υπηρεσία Α­ σφαλείας των SS, η Sicherheits Dienst, η γνωστή διά των αρχικών γραμμάτων SD, τα οποία προκαλούσαν τον τρόμο τόσο στη Γερμανία, όσο και στις κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης. Η υ­ πηρεσία αυτή, συσταθείσα το 1931, είχε αρχι­ κά ως αποστολή την παρακολούθηση των με­ λών του Σώματος των SS. Αργότερα, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, έλαβε νομική υπόσταση, αναγνωρισθείσα ως «πολιτική υπη­ ρεσία επαγρυπνήσεως και πληροφοριών για το Κόμμα και το Κράτος». Επρόκειτο, δηλαδή, περί οργάνου καθαρά κομματικού, του οποίου το προσωπικό δεν αποτελείτο από επαγγελματίες αστυνομικούς, αλλά από μέλη των SS. Τον Σεπτέμβριο του 1939 η Αστυνομία Ασφαλείας (η οποία περιελάμβανε τη Gestapo και την Εγκληματολογική Αστυνομία), κρατική υπηρε­ σία, και η SD, κομματικό όργανο, συγχωνεύθηκαν σε μια νέα γιγαντιαία υπηρεσία: την Κε­ ντρική Υπηρεσία Ασφαλείας του Ράιχ (Reichsicherheits Haupt Amt - RSHA) υπό τον γκρουπενφύρερ (αντιστράτηγος) των SS Ράινχαρντ Χάιντριχ, αρχηγό μέχρι τότε της SD. Τον Χάιντριχ διαδέχθηκε, μετά τη δολοφονία του (τον Μάιο του 1942 από Τσέχους πατριώτες στην Πράγα), ο γκρουπενφύρερ Καλτενμπρούνερ. Η δημιουργία της RSHA αποτέλεσε και το τελικό βήμα προς την καθυπόταξη της Αστυ­ νομίας στα SS και στο κόμμα. Μετά τη δημι­

ουργία της το προσωπικό της Αστυνομίας Α­ σφαλείας, δηλαδή οι αστυνομικοί της KRIPO και της Gestapo, εντάχθηκαν υποχρεωτικά στο Σώμα των SS, με βαθμούς αντίστοιχους προς τους κατεχομένους από αυτούς στην Α­ στυνομία, αναφέρονταν δε και διά των δύο βαθμών, δηλαδή διά του της Αστυνομίας και του των SS (π.χ. «αστυνομικός επίτροπος και λοχαγός των SS»).

Αρχικά για μικρό χρονικό διάστημα στη θέση του ανώτερου αρχηγού των SS και της Α­ στυνομίας στην Ελλάδα (Höhere SS und Polizei Führer Griechenland - HSSPF) τοποθετήθηκε o ταξίαρχος των SS και υποστράτηγος της Αστυ­ νομίας Γιούργκεν Στρόοπ, ο εξολοθρευτής του εβραϊκού «γκέτο» της Βαρσοβίας, τον Μάιο του 1943. Είναι αυτός ο οποίος διέταξε την απογραφή όλων των Εβραίων της Ελλά­ δας. Με ανακοίνωσή του, εκδοθείσα στις 3 Ο­ κτωβρίου 1943 και δημοσιευθείσα στις εφημε­ ρίδες στις 7 Οκτωβρίου 1943, καθορίζονταν, μεταξύ άλλων, και τα εξής: «(...) Εβραίοι μη συμμορφούμενοι προς τας διαταγάς αυτάς θα τυφεκίζονται. Μη Εβραίοι οι οποίοι αποκρύ­ πτουν Εβραίους θα μεταφέρονται εις στρατό­ πεδα συγκεντρώσεως, εφ’ όσον δεν επιβάλλε­ ται εις αυτούς έτι βαρυτέρα ποινή (...). Απαγο-

ΕΔΡΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΤΑΞΕΩΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Δ ιοικήσεις

Εδρες

Π ερ ιο χ ές δικαιοδοσ ίας (νομοί)

Χρονολογία εγκατασ τάσεω ς Δ ιο ικη τές

Δ ιο ικη τή ς Α σ τυνομίας Τάξεως

Θεσσαλονίκη

Θ εοσ αλονίκης, Σερρώ ν.

Βορ. Ελλάδας ή Μ α κ εδ ονία ς

Χ α λκιδικής, Π ιερίας

Από Δ εκ . 1943

Φλώρινας, Κοζάνης,

(Σ χ η ς Δ ρ Σ το ύ τ)

Γρεβενώ ν, Κιλκίς.

Δ ιο ικη τή ς Α στυνομίας Τάξεως

Λάρισα

Λάρισας, Τρικάλων,

Κ εντρ ικής Ελλάδας ή Θ εσσ αλίας

Καρδίτσας, Μ αγνησ ίας,

Από Δ εκ . 1943

Λ α μία ς (Φ θιώ τιδας).

(Α νχης Γιόνουσετ)

Δ ιο ικη τή ς Αστυνομίας Τάξεω ς

Ιω άννινα

Ιωαννίνων, Κ έρκυρ ας,

Δ υ τ. Ελλάδας ή Ηπ είρου - Από

Θεσπ ρω τίας, Π ρ έβ εζα ς,

Φ ε 6 . 1944

Α ρ τα ς, Α ιτω λίας και

(Ανχης Χ ά δρανεκ)

Α κα ρ να νία ς, Κ εφ αλληνίας.

Δ ιο ικη τή ς Αστυνομίας Τάξεως

Α θήνα

Α ττικ ή ς , Βοιω τίας,

Ν ο τιο α να το λ ικ ή ς Ελλάδας

(Ο θω νο ς 6-

Ε ύβοιας, Φωκίδας.

Από Δ εκ . 1943

τέ τ α ρ τ ο ς ό ρ οφ ο ς)

(Σ χης Ν ά γ κελ)

Δ ιο ικη τή ς Αστυνομίας Τάξεως

Κ ό ρ ινθο ς

Κορ ινθία ς, Α ρ γολίδας,

Ν ό τια ς Ελλάδας ή Πελοπ οννήσου

Αχαϊας, Η λεία ς,

Από Φ ε 6 .1944

Αρ κα δία ς, Λακω νίας

(Ανχης Φ όγκελσανγκ)

Μ εσ σ ηνία ς (μ ε π αραρτήματα στο Γύθειο, σ την Τριφύλλια και στη Ζά κυ νθ ο ).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρεύεται εις τους Εβραίους να διέρχωνται από τας οδούς και τας δημοσίας πλατείας από της 17.00 μέχρι της 07.00 ώρας (...)». Υπό τις διαταγές του Στρόοπ τέθηκαν η Ελληνική Αστυνομία, η Χωροφυλακή και τα Ελ­ ληνικά Τάγματα Ασφαλείας (3). Το γεγονός της υπαγωγής των σχηματισμών αυτών στον Στρό­ οπ αναγγέλθηκε με την εξής ανακοίνωση του τελευταίου, η οποία δημοσιεύθηκε στις αθη­ ναϊκές εφημερίδες στις 18 Οκτωβρίου 1943: «I. Με την ημερομηνίαν της υπ' εμού αναλήψεως της υπηρεσίας, 16 Οκτωβρίου 1943, υπήγαγον υπό τας διαταγάς μου την Ελληνικήν Αστυνομίαν, την Χωροφυλακήν και τα Τάγματα Ασφαλείας. II. Οι αναφερόμενοι σχηματισμοί εχρησιμοποιούντο διά την τήρησιν της τάξεως και της ησυχίας. Εκάστη απόπειρα εναντίον των ανδρών των εν λόγω σχηματισμών στρέφεται συνεπώς εναντίον της ασφαλείας της χώρας. Εάν λάβουν χώραν εις το μέλλον απόπειραι ε­ ναντίον ανδρών της Αστυνομίας, της Χωροφυ­ λακής και των Ταγμάτων Ασφαλείας, θα λάβω άνευ δισταγμού αυστηρότατα μέτρα εναντίον των δραστών και των συμπαθούντων αυτούς κύκλους. III. Εάν φονεύσουν οι πολιτικοί εγκληματίαι μέλη των ανωτέρω σχηματισμών, θα τυφεκί­ ζεται εις κάθε περίπτωσιν αριθμός τις των ομοφρόνων των εγκληματιών αυτών, εκ των γνωστών εις την αστυνομίαν. Ο Ανώ τερος Α ρχηγός των SS

και τη ς Αστυνομίας Στρόοπ Ταξίαρχος των SS καί υπ οστράτηγος τη ς Α στυνομ ίας » Κατόπιν τούτου τα αντίποινα από μέρους των γερμανικών αρχών επιβάλλονταν πλέον και για φόνους ή τραυματισμούς ανδρών των

58

ελληνικών σωμάτων ασφαλείας. Τον Στρόοπ διαδέχθηκε, από τον Οκτώ­ βριο του 1943, ο διαβόητος Βάλτερ Σιμάνα, δι­ οικητής ταξιαρχίας των SS και υποστράτηγος των Μαχίμων SS, ο οποίος παρέμεινε στη θέ­ ση αυτή μέχρι περίπου την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα (αναχώρησε στις 27 Σεπτεμβρίου 1944). Ο Σι­ μάνα, ο οποίος λίγο πριν από την αποχώρησή του προήχθη στον βαθμό του ομαδάρχη (γκρουπενφύρερ) των SS και του αντιστρατήγου των Μαχίμων (Waffen) SS (4), εφάρμοσε και αυτός αδυσώπητα την ίδια αρχή, την οποία είχε θεσπίσει ο προκάτοχός του Στρόοπ. Μό­ νον οι μέσω των εφημερίδων εξαγγελθείσες ε­ κτελέσεις τις οποίες διέταξε υπερβαίνουν τις χίλιες. Μια τυπική εξαγγελία αυτής της μορ­ φής αντιποίνων είναι η ακόλουθη ανακοίνωση του Σιμάνα, η οποία δημοσιεύθηκε στις εφη­ μερίδες στις 11 Μαϊου 1944: «Ως αντίποινα διά τα κατά την 22-4-44 απαχθέντα και αργότερον κτηνωδώς δολοφονηθέντα μέλη της Γερμανι­ κής Αστυνομίας διέταξα σήμερον τον εν Αθήναις τυφεκισμόν 100 εν όλω κομμουνιστών. Διά πάσαν νέαν θρασύδειλον εξ ενέδρας δο­ λοφονίαν θα επιβάλλωνται τα αυτά αντίποι­ να». Υπό τον ανώτερο αρχηγό των SS και της Α­ στυνομίας (HSSPF) βρίσκονταν: α) Ο αρχηγός της Αστυνομίας Τάξεως (Der Befehlshaber der Ordnurys Polizei), συνταγματάρχης της Αστυνο­ μίας Χέρμαν Φράντς. 6) Ο αρχηγός της Αστυ­ νομίας Ασφαλείας και της Υπηρεσίας Ασφαλεί­ ας (Der Befehlshaber der Sicherheitspolizei und der SD), συνταγματάρχης της Αστυνομίας και σταντάρτενφύρερ (συνταγματάρχης) των SS Δρ Βάλτερ Μπλούμε, ο οποίος υπαγόταν διοι­ κητικά στον HSSPF, για ειδικά όμως καθήκο­ ντα τελούσε υπό τον άμεσο έλεγχο της Κε­

Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΗ Ν ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1944 • Στρατηγείο της Ομάδας Στρατού Ε στη Θεσσαλονίκη, υπό τον πτέραρχο Λαίρ. • 91ο Σώμα Στρατού, υπό τον στρατηγό Ερντμανσντορφ, επίσης στη Θεσσαλονίκη, με την 4η S S Αστυνομική Τεθωρακισμένη Μεραρχία Γρεναδιέρων (στην πραγματικότητα μη­ χανοκίνητη μεραρχία πεζικού) στη Λάρισα υπό μετακίνηση διά Βελιγράδι, μια φρουριακή ταξιαρχία (1) στη Θεσσαλία, Ταξιαρχία στην Εδεσσα, φρουριακή Ταξιαρχία στη Λήμνο, με τάγμα στη Μυτιλήνη και λόχο στη Χίο. • 68ο Σώμα Στρατού στην Αθήνα, υπό τον πτέραρχο Φέλμυ, με την 41η φρουριακή Μ ε­ ραρχία στην Τρίπολη, την 117 Ορεινή Μεραρχία στην Κόρινθο και την 11η Αεροπορική Μεραρχία Εδάφ ους στην Αθήνα. • 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού με έδρα τα Ιωάννινα, υπό τον στρατηγό Λαντς, με τη 10η Ο­ ρεινή Μεραρχία στα Ιωάννινα, την 104 Ορεινή Μεραρχία στο Αγρίνιο, φρουριακή ταξιαρ­ χία στην Κέρκυρα και φρουριακή ταξιαρχία στην Κεφαλληνία. • Διοίκηση Ανατολικού Αιγαίου με έδρα τη Ρόδο, υπό τον στρατηγό Κλέεμαν, με τη Μ ε ­ ραρχία Εφ ό δο υ (S tu rm d ivis io n ) στη Ρόδο, μια φρουριακή ταξιαρχία στη Λ έρ ο με τμήματά της (δυνάμεως τάγματος) στη Σάμο και στην Κω, τάγμα στην Κάρπαθο και διάφορες φ ρουρές δυνάμεως μέχρι λόχου στα λοιπά μικρότερα νησιά των Δωδεκανήσων. • Διοίκηση του Φ ρουρίου Κρήτης με έδρα τα Χανιά, υπό τον στρατηγό Μ ύλλερ, με την 22α Μεραρχία Γρεναδιέρων στο Ηράκλειο και την 133 Φρουριακή Μεραρχία στα Χανιά. Επιπρόσθετα στην περιοχή ευθύνης της Ομάδας Στρατού Ε βρισκόταν το 2ο Βουλγαρικό Σώμα Στρατού στην Ανατολική Μακεδονία, υπαγόμενο επιχειρησιακά στην Ομάδα Στρα­ τού Ε. Σημείωση: Οι ψρουριακές ταξιαρχίες (Festungsbrigaden) αποτελούντο από 3-4 τάγματα τύπου «999», στα οποία υπηρετούσαν Γερμανοί ύποπτοι πολιτικών φρονημάτων (αντικαθεστωτικοί), υπόδικοι για πολιτικά αδικήματα ή παραβάτες του στρατιωτικού ποινικού κώδικα, στους οποίους μ ε τη θητεία τούς διδόταν η ευκαιρία να αποκατασταΘούν.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ντρικής Υπηρεσίας Ασφαλείας του Ράιχ (RSHA). Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, αναγόμενα στο έτος 1944, η οργανωτική δομή των παρα­ πάνω υπηρεσιών στην Ελλάδα είχε ως εξής: • Διοίκησις Αστυνομίας Ασφαλείας και Υπηρε­ σίας Ασφαλείας (SIP0-SD). Η SIP0-SD είχε ως αποστολή (5): α) Την παρακολούθηση της όλης ελληνικής εσωτερικής καταστάσεως και των κινήσεων όλων γενικά των οργανώσεων οι ο­ ποίες δρούσαν στην Ελλάδα (πληροφορίες). 6) Τον εντοπισμό και την εξουδετέρωση συμμα­ χικών υπηρεσιών πληροφοριών που ανέπτυσ­ σαν δράση στην Ελλάδα (αντικατασκοπεία). γ) Την πάταξη ανατρεπτικών ενεργειών πολιτι­ κού χαρακτήρα και της τρομοκρατικής δράσεως και την αντιμετώπιση των δολιοφθορών (α­ σφάλεια). Το κεντρικό κλιμάκιο της SIP0-SD Αθήνας είχε εγκατασταθεί στο έναντι του Εθνικού Κή­ που υπάρχον τότε κτίριο της Σχολής Μεταξά και σε οικήματα του οικοδομικού τετραγώνου μεταξύ των οδών Κανάρη, Σέκερη, Βασιλίσσης Σοφίας και Μέρλιν. Επρόκειτο περί της υπηρε­ σίας της γνωστής στους Αθηναίους της επο­ χής εκείνης ως «Τα SS της οδού Μέρλιν», της οποίας οι «δραστηριότητες» συνέδεσαν την εν λόγω οδό με τις ζοφερότερες των αναμνή­ σεων της Κατοχής. Το κλιμάκιο της SIP0-SD Αθήνας αποτελείτο από πέντε τμήματα (Abteilungen), τα οποία περιελάμβαναν αριθμό υποτμημάτων (Referaten). • Τμήματα I και II: Οικονομικές και διοικητικές υποθέσεις. Προϊστάμενος ήταν ο αστυνομικός σύμβουλος και ταγματάρχης των SS Ρούσε. Αρμοδιότητα: Διαχείριση χρηματικού, μισθο­ δοσία, δαπάνες, τροφοδοσία, ιματισμός γερ­ μανικού και ελληνικού προσωπικού, θέματα οργανωτικά, προσωπικού, αδειών κλπ. Από το τμήμα I εξαρτάτο και το στρατόπεδο συγκεντρώσεως Χαιδαρίου, το μεγάλο αυτό «έμπεδο θανάτου», υπό τον διαβόητο ταγματάρχη των SS Ραντόμσκι. • Τμήμα III: Υπηρεσία Ασφάλειας (SD). Προϊ­ στάμενος ήταν ο λοχαγός των SS Εσελμπαρθ. Στο τμήμα αυτό, σε αντίθεση με τα λοιπά τμή­ ματα της SIP0-SD, δεν υπηρετούσαν επαγγελματίες αστυνομικοί, αλλά προσωπικό της SD. Αποστολή του ήταν η παρακολούθηση της ό­ λης εσωτερικής πολιτικής καταστάσεως και της δραστηριότητας των οργανώσεων, η επι­ τήρηση της ελληνικής κατοχικής Κυβερνήσεως, η συλλογή πληροφοριών κυρίως πολιτικο­ οικονομικής φύσεως, καθώς και η σύνταξη και η υποβολή (αρμοδίως) εκθέσεων και εκτιμήσε­ ων επί της πολιτικής καταστάσεως στην Ελλά­ δα. 0 προϊστάμενος του τμήματος αυτού ήταν και ο σύνδεσμος της υπηρεσίας SIP0-SD με την ελληνική κατοχική Κυβέρνηση. • Τμήμα IV: Καταπολέμηση Πολιτικού Εγκλή­ ματος (Politische Verbrechungsbekampfung). Επρόκειτο περί της Gestapo. Το τμήμα αυτό, διευθυνόμενο από τον αστυνομικό σύμβουλο (Kriminal Rat) και λοχαγό των SS Μπάαχ, απέβη και το πλέον διαβόητο, λόγω της συμπεριφο­ ράς του προσωπικού του προς τους συλλαμβανομένους. Από αυτό ολόκληρη η υπηρεσία της SIP0-SD της οδού Μέρλιν, όπου έδρευε,

ταυτίσθηκε με την Gestapo. Το τμήμα IV, δια­ θέτοντας μόνον αυτό (από όλα τα λοιπά τμή­ ματα) την «εκτελεστική» δικαιοδοσία (Exekutivgewalt), διεδραμάτισε ρόλο πρωταγω­ νιστή απαίσιας μνήμης σε συλλήψεις, ανακρί­ σεις, βασανισμούς Ελλήνων πατριωτών και στις άνευ δίκης εκτελέσεις ομήρων. Οι κατα­ στάσεις των μελλοθανάτων συντάσσονταν από το συγκεκριμένο τμήμα και διαβιβάζονταν στη συνέχεια μέσω αξιωματικού στον στρατο­ πεδάρχη Χαϊδαρίου. Ο τελευταίος δεν είχε δι­ καίωμα να αλλάξει ούτε τον αριθμό, ούτε τα ο­ νόματα. Μόνο σε περίπτωση κατά την οποία κάποιον από τους υπό εκτέλεση ομήρους έ­ κρινε απαραίτητο για την καλή λειτουργία του στρατοπέδου είχε δικαίωμα να τον αντικατα­ στήσει με άλλον. Το τμήμα IV υποδιαιρείτο στα ακόλουθα υποτμήματα (Referate): α) IV1a: «Κομμουνι­ σμός». Προϊστάμενος ήταν ο αστυνομικός επί­ τροπος (Kriminal Kommisar) και υπολοχαγός των SS Καρλ Κναπ. Το υποτμήμα διαιρείτο σε υπηρεσία συλλήψεων και υπηρεσία ανακρίσε­ ων. 6) IV1b: «Εθνικές οργανώσεις». Προϊστάμε­ νος ήταν ο αστυνομικός επίτροπος και λοχα­ γός των SS Μπαίμ. Αποστολή του τμήματος ή­ ταν η παρακολούθηση και η δίωξη των εθνικι­ στικών οργανώσεων αντιστάσεως. Σε αυτό α­ νήκε και το γραφείο IVb4 (Δίωξη Εβραίων) με προϊστάμενο τον λοχαγό των SS Αντον Μπούργκερ (Burger). Με την υπηρεσία αυτή συνεργάσθηκε για την «τελική λύση» του «εβραϊκού προβλήματος» στην Ελλάδα το προς τούτο αφιχθέν από τη Γερμανία ειδικό απόσπασμα (Sonderkommando) SS, υπό τους λοχαγούς SS Μπρούνερ και Βισλίτσενι. Το τελευταίο από­ σπασμα, το οποίο έδρασε ανεξαρτήτως της SIPO-SD Αθήνας βάσει ειδικών οδηγιών στελλομένων απευθείας από το Βερολίνο (από το τμήμα IVB4 της RSHA, διευθυνόμενο από τον Αϊχμαν), προπαρασκεύασε και πραγματοποίη­ σε τη συγκέντρωση και τη μεταφορά, στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως του Αουσβιτς, 60.000 Εβραίων της Ελλάδας, γ) IV1c: «Ομάδες Αντιστάσεως» (Banden - "Συμμορίες” κατά τους Γερμανούς). Αποστολή του τμήματος ή­ ταν η παρακολούθηση της δράσεως των ομά­ δων αντιστάσεως. Προϊστάμενος ήταν ο αστυ­ νομικός επίτροπος και ανθυπολοχαγός των SS Κόμπαργκ. δ) IV2: Παρακολούθηση αλλοδα­ πών, ιδίως Ιταλών στρατιωτικών (λιποτακτών), ε) IV3: «Αντικατασκοπεία» (Abwehr). Προϊστά­ μενος ήταν ο αστυνομικός επίτροπος και λο­ χαγός των SS Χανς Μπουγιόν. Το υποτμήμα IV3 υποδιαιρείτο σε έξι ανακριτικά γραφεία (IV3a IV3f, από τα οποία το γραφείο IV3b ασχολείτο με τον εντοπισμό πομπών ασυρμάτου. Μεταξύ των ανακριτών του τμήματος IV3 ήταν και ο α­ στυνομικός βοηθός και επιλοχίας των SS Μπέκε, ο ανακριτής της εθνικής ηρωϊδας Λέλας Καραγιάννη, η οποία εκτελέσθηκε μαζί με 70 άλλους πατριώτες στο Δαφνί στις 7 Σεπτεμ­ βρίου 1944, τις παραμονές της απελευθερώσεως! ζ) IV5: - Πρωτόκολλο -Γραμματεία -Διερ­ μηνείς. Το γραφείο αυτό τηρούσε τις δικογρα­ φίες, ευρετήρια και αρχεία, η) IVN: - Υπηρεσία συγκεντρώσεως πληροφοριών. Προϊστάμενος ήταν ο αστυνομικός επίτροπος (υπολοχαγός των SS) Καρλ Μάχερ. Αποστολή του τμήματος

Ο απαγχονισμός των δ ύο λαδεμπόρων στην πλατεία Αμερικής.

ήταν η συλλογή πάσης φύσεως πληροφοριών και η διαβίβασή τους στα αρμόδια τμήματα προς εκμετάλλευση. • Τμήμα V: - Δίωξη Κοινού Εγκλήματος (KRIPO). Το τμήμα αυτό θεωρητικά μεν ασχο­ λείτο με τις παραβάσεις του κοινού ποινικού κώδικα, στην ουσία δε συνέπραττε με το τμή­ μα IV για τις συλλήψεις, τις ανακρίσεις κλπ. Προϊστάμενος ήταν ο αστυνομικός επίτροπος και λοχαγός των SS Σούλτσε. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η SIPO-SD ε­ κτός του κεντρικού κλιμακίου της στην Αθήνα είχε εγκαταστήσει αριθμό περιφερειακών υ­ πηρεσιών (Aussendienststellen) στις πρωτεύου­ σες των κυριοτέρων νομών της χώρας. Μέσω των περιφερειακών υπηρεσιών παρακολουθείτο η εξέλιξη της όλης εσωτερικής πολιτι­ κής καταστάσεως. Τέτοιες «εξωτερικές υπη­ ρεσίες», εξαρτώμενες απευθείας από το κε­ ντρικό κλιμάκιο της SIPO-SD Αθήνας, λειτούρ­ γησαν στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα, στη Λά­ ρισα, στη Λαμία, στα Ιωάννινα, στο Αγρίνιο, στην Κόρινθο, στη Σπάρτη και στον Βόλο. Το προσωπικό του κλιμακίου της SIPO-SD Αθή­ νας, εκτός των περιπτώσεων κατά τις οποίες ενεργούσε με πολιτική περιβολή, έφερε τη στολή των SS με τα χαρακτηριστικά σύμβολα του Σώματος και τα γράμματα SD, τα οποία ε­ νέπνεαν τον τρόμο ακόμη και στους Γερμα­ νούς. • Τμήμα VI. Το τμήμα αυτό, στεγαζόμενο σε κτίριο επί της οδού Αμαλίας 4, εκτός της τυπι­ κής εξαρτήσεως την οποίαν είχε από τον αρ­ χηγό του κλιμακίου SIPO-SD Αθήνας, συνταγ­ ματάρχη Μπλούμε, είχε διοικητική εξάρτηση από το κλιμάκιο του τμήματος VI (SD εξωτερι­ κού) της RSHA στη Βιέννη. Το τμήμα VI με προϊστάμενο τον λοχαγό των SS Βαρτσινόφσκι ασχολείτο με την κατασκοπεία-αντικατασκοπεία στη Μέση Ανατολή και την εκπαίδευση πρακτόρων, οι οποίοι αποστέλλονταν στη Μέ­ ση Ανατολή προς διενέργεια κατασκοπείας σε βάρος των Συμμάχων, καθώς και πρακτόρων οι οποίοι θα δρούσαν στην Ελλάδα μετά την α­ ποχώρηση των Γερμανών. Υπό τον έλεγχο του

τμήματος VI λειτουργούσαν δύο κλιμάκια, η Υ­ πηρεσία (Dienstelle) 3000 στην Αθήνα και η Υπη­ ρεσία 2000 στη Θεσσαλονίκη. • Διοίκηση της Αστυνομίας Τάξεως (ORPO). Στεγαζόταν στο επί της οδού Ζαλοκώστα πα­ λαιό κτίριο του Υπουργείου Εξωτερικών. Υπό τον αρχηγό της Αστυνομίας Τάξεως Ελλάδας (BdO), συνταγματάρχη Φράντς, βρίσκονταν πέντε περιφερειακές διοικήσεις της Αστυνο­ μίας Τάξεως (Kommantature der Ordnurys Polizei), οι οποίες αναφέρονται λεπτομερέστε­ ρα στον σχετικό πίνακα. • Αστυνομικές μονάδες εκστρατείας. Εκτός των στατικών αστυνομικών υπηρεσιών έφθασαν στην Ελλάδα, από τον Σεπτέμβριο του 1943, και αστυνομικές μονάδες εκστρατείας, που χρησιμοποιήθηκαν για την επιβολή της ταξεως και τη δίωξη των ανταρτών. Μονάδες αυτής της κατηγορίας ήταν οι ακόλουθες: α) 18ο Αστυνομικό Ορεινό Σύνταγμα (18 Polizei Gebirgsjäger Regiment). Το Σύνταγμα αυτό, δυνάμεως τριών αστυνομικών ταγμάτων με αστυ­ νομική μοίρα ορειβατικού πυροβολικού, διοι­ κητικά υπαγόταν στον αρχηγό της Αστυνομίας Τάξεως Ελλάδας, όταν όμως εχρησιμοποιείτο για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων εναντίον α­ νταρτών ετίθετο υπό την τακτική διοίκηση του 68ου γερμανικού Σώματος Στρατού Αθη­ νών Η μονάδα αυτή κατά τη διάρκεια της πα­ ραμονής της στην Ελλάδα, από τις 15 Αυγούστου 1943 μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου 1944, χρησιμοποιήθηκε σε επιχειρήσεις εναντίον α­ νταρτών στην περιοχή Αττικοβοιωτίας και στην Εύβοια, για μικρό δε διάστημα σε παρεμ­ φερείς αποστολές ανά την Πελοπόννησο. Τμή­ ματά της εκ των στρατωνιζομένων εντός της Αθήνας, χρησιμοποιήθηκαν σε συνεργασία (σε μερικές περιπτώσεις) με τα Τάγματα Ασφαλείας και τις ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής (Μηχανοκίνητο Τμήμα Α­ στυνομίας και Ειδική Ασφάλεια) κατά τις διά­ φορες επιδρομές σε συνοικισμούς της Αθή­ νας και του Πειραιά προς σύλληψη πολιτών, οι οποίοι είτε κλείνονταν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ως όμηροι, είτε αποστέλλονταν στα

59

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γερμανικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ενώ πολλοί εκτελούντο επιτόπου. Επρόκειτο περί των φοβερών «μπλόκων» των συνοικιών, τα ο­ ποία γενικεύθηκαν κατά το καλοκαίρι του 1944 (6). 6) 4η Αστυνομική Μεραρχία SS (Polizeidivision). Η μεραρχία αυτή, με έδρα τη Λάρισα, έδρασε στην Ελλάδα κατά την περίο­ δο Μαρτίου -Σεπτεμβρίου 1944. Συγκροτήθηκε από άνδρες της Αστυνομίας Τάξεως και α­ νήκε στο Σώμα των SS. Χρησιμοποιήθηκε σε ε­ πιχειρήσεις εναντίον ανταρτών στη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα, τη Δυτική Μακεδονία και την Ηπειρο, θέτοντας τις μονάδες της (7ο και 8ο Αστυνομικά Συντάγματα) υπό την τακτική διοίκηση των 68ου ΣΣ (Αθήνας), 22ου ΣΣ (Ιωαννίνων) και 91ου ΣΣ (Θεσσαλονίκης). Η διάβαση των μονάδων της αστυνομικής αυτής μεραρ­ χίας των SS από την ελληνική ύπαιθρο άφησε ίχνη πρωτοφανούς αγριότητας. Ανδρες του 7ου Συντάγματος SS της Μεραρχίας φέρουν την ευθύνη των σφαγών και των καταστροφών που έγιναν ως «αντίποινα» στο Δίστομο (10 Ιουνίου 1944) και στην Κλεισούρα της Δυτικής Μακεδονίας (5 Απριλίου 1944) (7). Εκτελέσεις και ωμότητες όμως κατά του αμάχου πληθυσμού διαπράχθηκαν και από μο­ νάδες του τακτικού στρατού. Αναφέρονται εν­ δεικτικά η καταστροφή και η σφαγή των Καλα­ βρύτων (9-12-43) από άνδρες της 17ης Ορει­ νής Μεραρχίας Πελοποννήσου και του χωριού Κομμένο Αρτας (16-8-44) από τμήματα της 1ης Ορεινής Μεραρχίας Ηπείρου.

01 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ABWEHR Για να συμπληρωθεί η εικόνα των γερμανι­ κών κατοχικών υπηρεσιών στην Ελλάδα αναφέρονται και οι διάφορες υπηρεσίες της Abwehr, οι οποίες ονομάζονταν Front

60

Aufklarungs Truppen (FAT), δηλαδή Τμήματα Αναγνωρίσεως Μετώπου, α) Υπηρεσίες αρμο­ διότητας συλλογής πληροφοριών (κατασκο­ πεία): FAT 124 (έδρα Θεσσαλονίκη, με παραρ­ τήματα στον Πολύγυρο, στην Κοζάνη και στη Λαμία), FAT 127 (Αθήνα - Νέο Ψυχικό, με πα­ ράρτημα στην Κρήτη), FAT 170 (Πολυλά 5 - Κυπριάδου - Αθήνα, με σταθμούς στο Αγρίνιο, στη Ρόδο και στον Βόλο), FAT 171 (Ιωάννινα, με παράρτημα στην Κέρκυρα), FAT 175 (Αλεξαν­ δρούπολη). 6) Υπηρεσίες αρμοδιότητας δολιο­ φθορών. FAT 218 (Αθήνα), FAT 219 (Αθήνα), FAT 250 (Θεσσαλονίκη), γ) Υπηρεσίες αρμοδιότη­ τας αντικατασκοπείας. FAT 375 (Αθήνα), FAT 377 (Ιωάννινα), FAT 382 (Κρήτη), FAT 383 (Χίος Μυτιλήνη), FAT 384 (Ρόδος), FAT 390 (Θεσσαλο­ νίκη). Οι αναφορές και οι εκθέσεις των παραπά­ νω υπηρεσιών, οι οποίες υπάγονταν διοικητικά στην Υπηρεσία Abwehr Νοτιοανατολής (Leitstelle Abwehr) με έδρα το Βελιγράδι, διαβι­ βάζονταν στην Ομάδα Στρατιών Ε (Γραφείο Αντικατασκοπείας - Πληροφοριών - Ic/AO) και κοινοποιούντο στις διοικήσεις των σωμάτων στρατού, στις οποίες υπάγονταν από τακτικής πλευράς.

Η Π Ο ΛΙΤΙΚ Η ΕΞΟΥΣΙΑ Παράλληλα με την πολύπλοκη στρατιωτι­ κή οργάνωση, την πολιτική εξουσία εκπροσω­ πούσε ο πληρεξούσιος εκπρόσωπος του Ράιχ στην Ελλάδα, με αρμοδιότητα επί οικονομι­ κών, πολιτικών και δημοσιονομικών θεμάτων. 0 ίδιος επίσης ήταν σύνδεσμος του γερμανι­ κού Υπουργείου Εξωτερικών με την ελληνική κατοχική Κυβέρνηση. Τη θέση αυτή κατείχε αρχικά ο Δρ Γκύντερ Αλτενμπουργκ. Τον Ο­ κτώβριο του 1942 ως ειδικός πληρεξούσιος

Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΩΝ • Οι πτέραρχοι Λαντς, Φέλμυ και Σπάιντελ καταδικάσθηκαν τον Φεβρουάριο του 1948 από το αμερικανικό στρατοδικείο της Ν υρεμβέργης («Δίκη των «νοτιοανατολικών στρα­ τηγών») σε ποινές φυλακίσεως 12 και 15 ετών οι δύο πρώτοι και ο τρίτος σε 20 έτη. Το 1951 αποφυλακίσθηκαν. • Ο πτέραρχος Λαίρ καταδικάσθηκε από γιουγκοσλαβικό στρατοδικείο σε θάνατο, επει­ δή κρίθηκε ένοχος για τον από αέρος βομβαρδισμό της γιουγκοσλαβικής πρωτεύουσας στις 6 Απριλίου 1941 (ήταν διοικητής του 4ου Αεροπορικού Στόλου της Lu ftw a ffe ). Εκτελέσθηκε με απαγχονισμό στο Βελιγράδι το έτος 1947. • Ο στρατάρχης φον Βάιχς αποφυλακίσθηκε το 1948, επειδή διακόπηκε η εναντίον του ποινική δίωξη λόγω της κακής καταστάσεως της υγείας του. • Οι στρατηγοί Μπρόγιερ και Μ ύλλερ, διοικητές του Ο χυρού Κρήτης, καταδικάσθηκαν από το ελληνικό δικαστήριο εγκληματιών πολέμου σε θάνατον και εκτελέσθηκαν με τυ­ φεκισμό τον Μάιο του 1947. Στις εφημερίδες της 21ης Μαϊου 1947 δημοσιεύθηκε σχετι­ κά η α κόλουθη επίσημη ανακοίνωση: «Χ θ ες (20 Μαϊου), την 5ην πρωινήν και εις τον παρά τα στρατιωτικά κτίρια Χαϊδαρίου χώρον - όπου οι Γερμανοί εξετέλουν τους Ελληνας πατριώτας κατά την Κατοχήν - εγένετο η εκτέλεσις της θανατικής ποινής των Γερμανών στρατηγών Φρειδερίκου Γουλιέλμου Μ ύλλερ και Μπρσύνο-Οσβανλτ Μπρόγιερ, καταδικασθέντων την 9η Δ εκεμβρίου 1946 εις θάνατον υπό του ειδικού ελληνικού στρατοδικεί­ ου εγκληματιών πολέμου δΓ εγκλήματα πολέμου (φόνους, εμπρησμούς, αρπαγάς). Οι δύο Γερμανοί είχον υποβάλει αίτησιν χάριτος, απορριφθείσαν». • Ο στρατηγός των S S Στρόοπ παραδόθηκε από τους Αμερικανούς στους Πολωνούς και εκτελέσθηκε με απαγχονισμό το 1947 στη Βαρσοβία. • Ο στρατηγός των S S Σιμάνα αυτοκτόνησε τον Σεπτέμβριο του 1948 στις φυλακές του Σάλτσμπουργκ όπου εκρατείτο ως υπόδικος. • Ο διοικητής της SIPO - SD , συνταγματάρχης των S S Μπλούμεν, καταδικάσθηκε από το στρατοδικείο της Ν υρεμβέργης σε θάνατο. Η ποινή του μετετράπη σε ισόβια και τελικά αποφυλακίσθηκε κατόπιν τριετούς φυλακίσεώς του.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Ράιχ για τη ΝΑ Ευρώπη τοποθετήθηκε, με έδρα το Βελιγράδι, ο πρεσβευτής Δρ Νοϋμπάχερ. Στην πραγματικότητα αυτοί οι εκπρόσω­ ποι του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών είχαν μάλλον συμβουλευτικό ρόλο στη γερμα­ νική στρατιωτική διοίκηση, συμμορφούμενοι, κατά κανόνα, με τις τελικές αποφάσεις των στρατιωτικών διοικητών.

ΕΠ ΙΛΟ ΓΟ Σ Αυτές ήταν, περιληπτικά, η οργάνωση, η δομή και οι αρμοδιότητες των διαφόρων γερ­ μανικών υπηρεσιών στην Ελλάδα κατά την Κατοχή. Ομως το πλήρωμα του χρόνου για την απελευθέρωση της Ελλάδας είχε έλθει. Λόγω της ραγδαίας εξελίξεως των πολεμικών επιχειρήσεων στον βαλκανικό χώρο (κάθοδος των σοβιετικών στρατευμάτων στη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία) οι Γερμα­ νοί, απειλούμενοι με αποκοπή και εγκλωβι­ σμό, άρχισαν να αποσύρουν τις δυνάμεις τους και να εγκαταλείπουν σταδιακά την Ελ­ λάδα με βραδύ ρυθμό, υφιστάμενοι επουσιώ­ δη παρενόχληση τόσο από την πλευρά των α­ νταρτών, όσο και από τις βρετανικές δυνά­ μεις. Αργά τη νύκτα της 11ης Οκτωβρίου 1944 ο πτέραρχος Χέλμουτ Φέλμυ, διοικητής των γερμανικών δυνάμεων Αθήνας, κήρυξε μονομερώς την Αθήνα (όχι και τον Πειραιά) ανοχύ­ ρωτη πόλη με την ακόλουθη επιστολή του προς τον κατοχικό δήμαρχο Αθήνας (8): «Εχω την τιμήν να σας ανακοινώσω ότι ο Γερμανι­ κός Στρατός εκήρυξε τας Αθήνας ανοικτήν πόλιν. Η αποχώρησις των γερμανικών στρα­ τευμάτων από την περιοχήν της πόλεως ήρχισε. Το μέτρον τούτο λαμβάνεται με την προσ­ δοκία ότι θα εκτιμηθεί επίσης και από τον ε­ χθρόν». Οι τελευταίες τελετουργικές πράξεις (υ­ ποστολή της γερμανικής σημαίας από την Α­ κρόπολη, συμβολική παράδοση των κλειδιών της πόλεως στον δήμαρχο της Αθήνας και κα­ τάθεση στεφάνου από γερμανικό στρατιωτικό τμήμα στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη), έγιναν νωρίς το πρωί της επομένης, 12 Οκτω­ βρίου 1944. Την ημέρα εκείνη έληγε επισήμως η κατοχή, η οποία είχε αρχίσει στις 27 Απριλί­ ου 1941 (όταν οι Γερμανοί εισέρχονταν στην ελληνική πρωτεύουσα), και ο λαός σε παραλή­ ρημα ενθουσιασμού πανηγύριζε την απελευ­ θέρωσή του. Στις 18 Οκτωβρίου έγινε-και η τυ­ πική αποκατάσταση του ελληνικού κράτους με την πανηγυρική είσοδο της υπό τον Γεώρ­ γιο Παπανδρέου Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος στην Αθήνα. Η απελευθέρωση της Ελλάδας ολοκληρώ­ θηκε με την παράδοση των τελευταίων γερ­ μανικών φρουρών, οι οποίες είχαν παραμείνει απομονωμένες στην Κρήτη και σε μερικά νη­ σιά του Αιγαίου, τον Μάιο του 1945, αμέσως μετά την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερ­ μανίας. Η αποχώρηση όμως των Γερμανών δεν θα εσήμαινε, δυστυχώς και τη λύτρωση της Ελλάδας από τα δεινά της. Ο Δεκέμβριος του 1944 έριχνε ήδη τη φοβερή του σκ'ιά.

Σ Η Μ Ε ΙΩ ΣΕ ΙΣ (1) Η απόβαση αυτή, όπως είναι γνωστό, δεν επρόκειτο να γίνει ποτέ στην Ελλάδα, όπως παραπλανούσαν οι Σύμμαχοι τους Γερμανούς και την ελληνική αντίσταση (Σχέδιο «A nim als» - Ζώα), αλλά στη Σικελία (10 Ιουλίου 1943) και ακολούθως στις ακτές της Ιταλίας. Για την αντιμετώπιση της υποτιθεμένης αποβάσεως των Συμμάχων ο Χίτλερ έστειλε τον στρατάρχη Ρόμμελ, το μεγάλο στρατιωτικό αστέρι της Γερμανίας, για να οργανώσει την άμυνα της κατεχόμενης Ελλάδας. Ο Ρόμμελ έφθασε αεροπορικώς στη Θεσσαλονίκη στις 25 Ιουλίου 1943. Η άφιξή του όμως συνέπεσε με την καθαίρεση και τη σύλληψη του Μουσολίνι και την ανάθεση της πρωθυπουργίας, από τον βασιλιά της Ιταλίας, στον στρατάρχη Μπαντόλιο. Κατόπιν τούτου ο Ρόμμελ διατάχθηκε να επιστρέφει αμέσως στη Γερμανία. (2) Στρατιωτικοί διοικητές της Ελλάδας διετέλεσαν ο πτέραρχος (G eneral der Flieger) Βάλτερ Σπάιντελ (8.9.43 - 31.5.44) και ο αντιστράτηγος Χάιντς Σόιερλεν (1.6.44 - 4.9.44). Ο Σπάιντελ δεν πρέπει να συγχέεται με τον συνώνυμό του στρατηγό του Στρατού Χάιντς Σπάιντελ, επιτελάρχη του Ρόμμελ κατά τη μάχη της Νορμανδίας το 1944. (3) Κατά την περίοδο αυτή είχαν συγκροτηθεί στην Αθήνα, από την κατοχική κυβέρνηση Ιωάν. Ράλλη, τρία ευζωνικά τάγματα ασφαλείας, για να αποτελέσουν μια αντίρροπη ένοπλη δύναμη προς τον ΕΛ Α Σ Αθήνας. Τα τρία αυτά τάγματα απετέλεσαν το Ιον Σύνταγμα Ευζώνων Αθηνών (S ich e rh e its Evzo n en Regim en t κατά τους Γερμανούς), στρατωνίζονταν δε ως εξής: η διοίκηση του Συντάγματος με ένα τάγμα στους στρατώνες του Γουδί, ένα τάγμα στο εργοστάσιο Μαργαρίτη (σήμερα κατάστημα τράπεζας), επί της σημερινής οδού Καλλιρρόης, κοντά στον ναό του Αγ. Παντελεήμονος, και ένα τάγμα στα υπάρχοντα τότε παραπήγματα, στο τέρμα της οδού Πατησίων. (4) Ο βαθμός του ομαδάρχη (G ru p p en füh rer) δεν πρέπει να συγχέεται με τον ομώνυμο χαμηλό βαθμό του τακτικού στρατού. Ο ομαδάρχης αντιστοιχούσε στον βαθμό του αντιστρατήγου του στρατού, τον οποίο ο κάτοχός του έφερε ταυτόχρονα (π.χ. «γκρουπενφύρερ» (ομαδάρχης) των S S και αντιστράτηγος (generaleu tn ant) των Μαχίμων (W a ffe n ) S S ). (5) Στην Ελλάδα, όπως και στις κατεχόμενες άλλες χώρες της Ευρώπης, οι υπηρεσίες της G EST A P O , της K R IP O και της S D συνεργάζονταν στενά στο πλαίσιο κλιμακίου SIPO -SD που τελούσε υπό εντεταλμένο αρχηγό SIPO - SD (B e fe h lsh a b e r d er SIPOSD ). Τα κλιμάκια αυτά ήταν διαρθρωμένα σε τμήματα αντίστοιχα των διευθύνσεων της R S H A και εξαρτώντο διοικητικά μεν, ως υπηρεσία, από τον ανώτερο αρχηγό των S S και της Αστυνομίας (H S S P F ), επιχειρησιακά δε από τις αρμόδιες διευθύνσεις της R SH A . Προς υποδήλωση της ενιαίας υπηρεσίας της Αστυνομίας Ασφαλείας και της S D εχρησιμοποιείτο, γενικά, στα κατεχόμενα εδάφη η σύντμηση SIPO -SD . Η Γκεστάπο, η οποία δρούσε κατά κύριο λόγο εντός της Γερμανίας, ουδέποτε λειτούργησε επίσημα ως αυτοτελής υπηρεσία στις κατεχόμενες από τους Γερμανούς χώρες της Ευρώπης.

Η Αθήνα κηρύσσεται από τους Γερμανούς ανοχύρωτη πόλη. Παράδοση της πόλης στον δήμαρχο Αθηναίων Αγγελο Γεωργάτο στις 12 Οκτωβρίου 1944 (φωτ. Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ).

στρατοδικείο των S S σε θάνατο και εκτελέσθηκε με απαγχονισμό τον Απρίλιο του 1945, λίγο πριν από το τέλος του Γ ’ Ράιχ. (8) Α νακηρύχθηκε η Αθήνα και όχι και ο Πειραιάς ανοχύρωτη πόλη (O ffen er S tad t) μονομερώς από τους Γερμανούς, λόγω αρνήσεως του Συμμαχικού Στρατηγείου Μεσογείου να διαπραγματευθεί με τους Γερμανούς εάν προηγουμένως αυτοί δεν δήλωναν ότι παραδίδονται άνευ όρων.

Π Η ΓΕ Σ-Β Ο Η Θ Η Μ Α ΤΑ Στεφάνι των Γερμανών στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, λίγο πριν από την αποχώρησή τους (φωτ. Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ).

(6) Μια από τις πιο αιματηρές επιδρομές μονάδων S S σε συνεργασία με τα ευζωνικά Τάγματα Ασφαλείας έγινε στις 17 Αυγούστου 1944 στη συνοικία Κοκκινιά του Πειραιά. Επρόκειτο για το περίφημο «μπλόκο της Κοκκινιάς» το οποίο κατέληξε στη σύλληψη χιλιάδων κατοίκων, οι οποίοι οδηγήθηκαν αρχικά στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου και στη συνέχεια σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως στη Γερμανία, και στην επιτόπου εκτέλεση περίπου 100 κατοίκων. (7) A b w eh r (Αμυνα): Η υπό τον ναύαρχο Κανάρη Μυστική Υπηρεσία των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων (κατασκοπείααντικατασκοπεία-δολιοφθορές). Μετά την εναντίον του Χίτλερ απόπειρα (20.7.44) η A b w eh r διαλύθηκε, το δε απομένον τμήμα της ενσωματώθηκε στην Κεντρική Υπηρεσία Ασφαλείας του Ράιχ (R S H A ) ως Στρατιωτική Υπηρεσία (M ilitarish es Amt). Ο Κανάρης συνελήφθη, ως ενεχόμενος στην απόπειρα κατά του Χίτλερ, καταδικάσθηκε από

61

(1) Interrogation R e p o rt του Ειδικού Κέντρου Ανακρίσεως Αιχμαλώτων Πολέμου της 1ης Βρετανικής Στρατιάς, φάκ. 939, «O rganisation a nd perso nalities o f Gestapo and Sip o in G re ece 1944». (2) Εκθ εσ η Ασφαλείας (S e cu rity Sum m ary) του 3ου Βρετανικού Σώματος Στρατού, No 1, με ημερομηνία 5 Νοεμβρίου 1944, Αθήνα. (3) Εκθ εσ η του στρατηγού Σιμάνα, ανωτέρου αρχηγού των S S και της Αστυνομίας Ελλάδας, επί της δράσεως των γερμανικών αστυνομικών υπηρεσιών στην Ελλάδα, μ ε ημερομηνία 2 Νοεμβρίου 1944 (Berich t der H S S P F über den Einsatz von Polizeikraften in Griechenland). (4) Ενορκη κατάθεση, στο 2o Ε Γ του Γ Ε Σ (1 Μαϊου 1945), του διερμηνέα των γερμανικών αστυνομικών υπηρεσιών Αντωνάδου. (5) Τηλεφωνικός κατάλογος του Κλιμακίου SIPO -SD Αθήνας, έτους 1944. (6) H assem ann Friedrich: G ESC H IC H T E D E R 4 S S P O L IZ E I DIVISIO N. (7) M artin S eckendorf: H E L L A S U NTER D EM H A K EN K R EU Z , Αθήναι, 1998. (8) Εφ ημερίδες της εποχής (εκδίδονταν υπό καθεστώς λογοκρισίας των αρχών κατοχής).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟ

Το γερμανικό αντιαεροπορικό πυροβόλο των 88 mm εξακολουθούσε και στο Αντσιο να είναι η μάστιγα των συμμαχικών αρμάτων. Από τα σύμβολα που έχει ζωγραφίσει το πλήρωμα αυτού του όπλου στην κάννη του φαίνεται πως το συγκεκριμένο πυροβόλο ήταν υπεύθυνο για την καταστροφή τεσσάρων εχθρικών αρμάτων και ενός αεροσκάφους.

ΑΝΤΣΙΟ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΑΠΟΒΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΟ ΑΝΤΣΙΟ, ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 1944, ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙ ΣΕ ΜΙΑ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΗ ΝΙΚΗ. ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ Βρετανοί στρατιώτες φωτογραφίζονται πάνω σε ένα άρμα Sherm an. Αρκετοί ήταν εκείνοι που είχαν αντίρρηση για τη χρησιμοποίηση της 1ης βρετανικής Μεραρχίας στο Αντσιο, επειδή οι "Τόμμυς" χρησιμοποιούσαν διαφορετικού διαμετρήματος τυφέκια και πυροβόλα, οδηγούσαν διαφορετικά οχήματα και έτρωγαν διαφορετικού τύπου τροφές από τους Αμερικανούς. Η χρήση δύο αμερικανικών μεραρχιών στο πρώτο κύμα 9α διευκόλυνε αρκετά τη διοικητική μέριμνα και 9α απλοποιούσε το ζήτημα του ανεφοδιασμού, αλλά ο Τσώρτσιλ επέμενε για τη συμμετοχή των στρατιωτών του στην επιχείρηση "Shingle"

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΛΕΟΝ ΑΙΜΑΤΟΒΑΜΜΕΝΑ ΠΕΔΙΑ ΜΑΧΩΝ ΓΙΑ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΜΗΝΕΣ.

αθώς το 1943 έβαινε προς το τέλος κενό της Λουμπλιάνα. Οι Γερμανοί θα δέχο­ του οι Σύμμαχοι έμοιαζαν να έχουν νταν το πλήγμα στο πλευρό τους και η γηραιά περιέλθει σε αμηχανία σχετικά με το ήπειρος θα απελευθερωνόταν από τον ζυγό τι θα έπρεπε να πράξουν στη συνέ­ του Χίτλερ πριν οι Σοβιετικοί προλάβουν να χεια στο μέτωπο της Μεσογείου. Σύμφωνα με πατήσουν στα ανατολικά. Η θεωρία αυτή ήταν τα όσα είχαν συμφωνηθεί κατά τον προηγού­ ίοως ευφυής και ενδιαφέρουσα, αλλά ήταν μενο Μάιο σε μια σύσκεψη ανωτάτων επιτε­ πρακτικά αδύνατο να εφαρμοστεί κατά τη συ­ λών στην Ουάσιγκτον, αμέσως μετά την κατά­ γκεκριμένη περίοδο και με τα δεδομένα μέσα ληψη της Σικελίας οι αμερικανικές μεραρχίες των Συμμάχων. Δεν υπήρχαν αρκετά μεγάλα που δρούσαν ως τότε στο συγκεκριμένο θέα­ λιμάνια στη Μεσόγειο από όπου θα μπορούσε τρο επιχειρήσεων όφειλαν να μεταψερθούν να ανεφοδιαστεί ένα ογκώδες στράτευμα, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο προκειμένου να προε­ οι γερμανικές δυνάμεις οι οποίες καραδοκού­ τοιμαστούν εντατικά για το μεγάλο και αποφα­ σαν κοντά στις Αλπεις θα καθιστούσαν την σιστικό εγχείρημα της διάβασης της Μάγχης. προέλαση εξαιρετικά δύσκολη. Οι ενστάσεις που είχε εκφράσει τότε ο Βρετα­ Αν όμως διακρινόταν από κάτι ο Τσώρτσιλ, νός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ, υπο­ αυτό ήταν το πείσμα του. Μπορεί να έχασε τον στηρίζοντας την ανάγκη να προσβληθεί το πρώτο "γύρο", αλλά δεν εγκατέλειψε την προ­ "μαλακό υπογάστριο" του Αξονα, είχαν απορρισπάθεια. Επί 28 χρόνια τον κατέτρεχε το φά­ φθεί, αλλά από ό,τι έδειξαν αργότερα τα γεγο­ ντασμα της παταγώδους αποτυχίας στην Καλνότα δεν είχαν σταματήσει να διατυπώνονται. λίπολη (που είχε προέλθει από μια επίσης δική Οπαδός της έμμεσης προσέγγισης ο Τσώρτσιλ του ιδέα περί "μαλακού υπογαστρίου", όταν ή­ οραματιζόταν μια συμμαχική εκστρατεία που ταν πρώτος λόρδος του Ναυαρχείου) και ήθε­ θα εκμεταλλευόταν τις επιτυχίες στη βόρεια λε να αποδείξει τόσο στον εαυτό του, όσο και Αφρική και στη Μεσόγειο και θα επιχειρούσε στους πολυάριθμους επικριτές του ότι η αρχή να παραβιάσει το γερμανικό "Φρούριο Ευρώ­ της έμμεσης προσέγγισης ήταν σωστή και πη" όχι από την αναμενόμενη κατεύθυνση της μπορούσε να αποφέρει θεαματικά αποτελέ­ δυτικής Γαλλίας, αλλά από τα Βαλκάνια ή την σματα. Ο Βρετανός πρωθυπουργός άσκησε Ιταλία, με την προώθηση μιας ισχυρής αιχμής όλη την επιρροή του για να καθυστερήσει τη που θα στόχευε στη μοναδική οδό προσπέλα­ μεταφορά των αμερικανικών μεραρχιών από σης της κεντρικής Ευρώπης από τον Νότο: το τη Σικελία έπειτα από την κατάληψη του νησι­

Κ

ού και πέτυχε να κρατήσει αυτή τη δύναμη ως εφεδρεία σε περίπτωση που η προέλαση της βρετανικής 8ης Στρατιάς στη νότια Ιταλία συ­ ναντούσε προβλήματα. Η στρατηγική κατά­ σταση όμως άλλαξε άρδην όταν τον Αύγουστο η φασιστική κυβέρνηση του Μπενίτο Μουσολίνι κατέρρευσε. Οι Ιταλοί έδειχναν φανερά ότι ήθελαν να συνθηκολογήσουν, αλλά απα­ ραίτητη προϋπόθεση για να το πράξουν ήταν να έχουν τη συνδρομή και την προστασία των συμμαχικών στρατευμάτων. Η αμερικανική 5η Στρατιά του 48χρονου στρατηγού Μαρκ Κλαρκ ήταν πια υποχρεωμένη εκ των πραγμά­ των να παραμείνει στη Μεσόγειο. Ως τις αρχές Οκτωβρίου του 1943 οι Σύμμαχοι είχαν στην κατοχή τους τα αεροδρόμια της Φότζια και τα μεγάλα λιμάνια της Νάπολι και του Μπάρι και φαινομενικά είχαν πετύχει τους στρατηγικούς στόχους και υπαγόρευε η κοινή λογική. Επι­ πλέον ο Χίτλερ είχε αντιδράσει άμεσα στην ι­ ταλική "προδοσία" και είχε υιοθετήσει το σχέ­ διο του στρατάρχη Αλμπερτ Κέσσελρινγκ για μια όσο το δυνατόν πιο παρατεταμένη άμυνα στο ορεινό έδαφος αυτής της χώρας. Τα γερ­ μανικά στρατεύματα έδρασαν ακαριαία σύμ­ φωνα με ένα προμελετημένο σχέδιο που έφε­ ρε την ειρωνική ονομασία "Αξονας" και είχαν εισρεύσει στη βόρεια και στην κεντρική Ιταλία σε μεγάλους αριθμούς εξουδετερώνοντας και αφοπλίζοντας τον Ιταλικό Στρατό. Ο Κέσσελρινγκ αντιλήφθηκε αμέσως ότι οι επιδεινούμενες καιρικές συνθήκες και το δύσβατο έδαφος του έδιναν μια μοναδική ευκαιρία να ανακόψει τη συμμαχική προέλαση σε μια συ­ μπαγή γραμμή νότια της Ρώμης. Επί δεκαε­ τίες οι μαθητές των στρατιωτικών σχολών της Ιταλίας μελετούσαν συστηματικά και καλού­ ντο να διεξάγουν φανταστικές μάχες με αντι­ κείμενο την υπεράσπιση αυτής ακριβώς της φυσικά οχυρής αμυντικής γραμμής, που έτε­ μνε κάθετα την οροσειρά των Απεννίνων από τις ακτές της Αδριατικής στην Ορτόνα μέσω του Κασσίνο ως τις εκβολές του ποταμού Λίρι στην Τυρρηνική θάλασσα. Αμερικανοί και Βρε­ τανοί δεν είχαν ιδέα για το πόσο ανθεκτική μπορούσε να είναι αυτή η αλυσίδα τοποθε­ σιών (που ο Κέσσελρινγκ αποκαλούσε πια "γραμμή Γκούσταβ"), αλλά οι Γερμανοί επιτε­ λείς ήταν εξοικειωμένοι με το θέμα και όταν παρουσιάστηκε η ανάγκη βελτίωσαν κατακόρυφα την ισχύ της, αναθέτοντας στους εργά­ τες του μεθοδικού Οργανισμού Τοντ να κατα­ σκευάσουν σειρά από οχυρωματικά έργα, κα­ ταφύγια και πολυβολεία από σκυρόδεμα, ναρ­ κοπέδια, αντιαρματικές παγίδες και τάφρους. Η πρώτη βροχή του φθινοπώρου έπεσε στη Νάπολι την 1η Οκτωβρίου 1943 και γρήγο­ ρα οι Αμερικανοί ξέχασαν όλα τα διαφημιστικά φυλλάδια που είχαν διαβάσει στην πατρίδα τους για την "ηλιόλουστη Ιταλία". Στην αρχή ή­ ταν απλώς ένα ψιλόβροχο που ήλθε σαν ανα­ κούφιση έπειτα από τους μήνες της ξηρασίας του καλοκαιριού, αλλά τον Οκτώβριο τα σύν­ νεφα πύκνωσαν και τον επόμενο μήνα οι βρο­ χές έπεφταν πια καταρρακτωδώς - με εξαίρε­ ση μόνο τρεις ημέρες. Οι κοιλάδες μετατράπηκαν σε βάλτους και τα οχήματα βυθίζονταν ως τους άξονές τους. Τον Δεκέμβριο άρχισαν οι χιονοπτώσεις και μαζί τους ήλθαν τα πρώτα ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η απόβαση στο Αντσιο υπ αγορεύτηκε από την ανάγκη υπερκέρασης της "γραμμής Γ κ ο ύ σ τ α β Η τοποθεσία βρισκόταν κοντά στους αυτοκινητόδρομους 6 και 7 που οδηγούσαν στη Ρώμη.

περιστατικά κρυοπαγημάτων. Οχυρωμένοι πί­ σω από βράχους, μέσα σε σπηλιές ή πάνω σε θεόρατες κορυφές οι Γερμανοί επιβράδυναν τη συμμαχική προέλαση έως ότου αυτή στα­ μάτησε τελείως και οι αντίπαλοι περιορίστη­ καν πια σε ανταλλαγή πυρών πυροβολικού. 0 επικεφαλής της 15ης Ομάδας Στρατιών, στρα­ τηγός σ§ρ Χάραλντ Αλεξάντερ, που είχε υρό τις διαταγές του την αμερικανική 5η Στρατιά και τη βρετανική 8η Στρατιά, τηλεγράφησε στον Τσώρτσιλ αναφέροντας την ανησυχία του για την εντεινόμενη γερμανική αντίσταση, καθώς και την υποψία του για την εκδήλωση μιας αντεπίθεσης από μέρους του εχθρού, ό­ πως έδειχναν οι πληροφορίες για μετακίνηση νέων εφεδρειών πίσω από τη "γραμμή Γκούσταβ". Οι Σύμμαχοι αναλώθηκαν σε νέες μετω­ πικές προσβολές κατά της εχθρικής αμυντι­ κής τοποθεσίας, μετέφεραν από τη Σικελία ο­ λόκληρο το II αμερικανικό Σώμα και ενισχύθηκαν με νέες μονάδες του Γαλλικού ΕκστρατευΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τικού Σώματος. Καταλύτης για την απόβαση στο Αντσιο έ­ μελλε να είναι η διάσκεψη της Τεχεράνης, στα τέλη Νοεμβρίου. 0 Στάλιν είπε στους Τσώρ­ τσιλ και Ρούζβελτ πως ο Κόκκινος Στρατός δεν διέτρεχε πια θανάσιμο κίνδυνο, είχε καταγάγει σπουδαίες νίκες σε βάρος της Wehrmacht και είχε αποκτήσει πια οριστικά την πρωτοβουλία κινήσεων. Εξέφρασε ωστόσο την πικρία του για τη μη εμπλοκή των Δυτικών συμμάχων του σε μια πιο δυναμική εκστρατεία, αναφέροντας ηως δεν χρησιμοποιούσαν κατά του εχθρού παρά μόνο ένα μικρό μέρος από τις μάχιμες μεραρχίες τους. Οι Δυτικοί άκουσαν αυτές τις παρατηρήσεις γνωρίζοντας ότι χρειάζονταν μερικούς μήνες ακόμα για να είναι σε θέση να αποβιβαστούν στην κατεχόμενη Γαλλία. Ομως μήπως θα μπορούσαν στο μεταξύ να κάνουν κάτι στο ιταλικό θέατρο; Τα Απέννινα χώριζαν πρακτικά το μέτωπο σε δύο ανεξάρτητα τμήματα, όπου η 5η Στρα­ τιά δρούσε στο δυτικό και η 8η στο ανατολικό. Εκμεταλλευόμενοι το ορεινό διακοπτόμενο έ­ δαφος οι Γερμανοί κατόρθωναν ως τότε να κρατούν καθηλωμένες και τις δύο στρατιές, έ­ χοντας μόλις οκτώ μεραρχίες στο μέτωπο. Οι

λόγοι γοήτρου είχαν επίσης ιδιαίτερη σημασία για τον Τσώρτσιλ, που υποστήριζε ανοικτά πως "τίποτα λιγότερο από την κατάληψη της Ρώ­ μης δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως επιτυ­ χής έκβαση της εκστρατείας γι' αυτόν τον χρόνο". Υπήρχαν όμως τα μέσα για μια τέτοια επιχείρηση; Ο Αλεξάντερ ενημέρωσε τον πρωθυπουρ­ γό του ότι διέθετε 104 από τα μεγάλα αποβατικά σκάφη LST (Landing Ship Tank -αρματαγωγά) στη Μεσόγειο, αλλά ως τις 15 Φεβρουάριου 1944 τα 68 από αυτά έπρεπε να αναχωρήσουν για τη Βρετανία για να συμμετάσχουν στην ε­ πιχείρηση "Overlord". Για να έχει οποιαδήποτε πιθανότητα επιτυχίας μια απόβαση στο Αντσιο θα έπρεπε να διενεργηθεί από δύο τουλάχι­ στον μεραρχίες που η μεταφορά τους απαι­ τούσε 84 σκάφη LST. Με ένα προσωπικό τηλε­ γράφημά του στον πρόεδρο Ρούζβελτ ο Τσώρ­ τσιλ ζήτησε την αναβολή της αναχώρησης των 68 αρματαγωγών "για τρεις εβδομάδες", κα­ θώς αν οι Σύμμαχοι "δεν άρπαζαν αυτή την ευ­ καιρία θα έπρεπε να αναμένουν την πλήρη χρεοκοπία της εκστρατείας στη Μεσόγειο μέ­ σα στο 1944". Στις 28 Δεκεμβρίου έλαβε στο Μαρακές την απάντησή του: συμφωνούσε με την καθυστέρηση της αναχώρησης των απο­ δοτικών, αλλά τόνιζε την πρωταρχική σημασία της επιχείρησης "Overlord". Ο "κύβος" για την απόβαση στο Αντσιο είχε ριφθεί. Την ίδια ημέρα ο Τσώρτσιλ είχε εκτενή συ­ ζήτηση με τους στρατηγούς Αϊζενχάουερ και Αλεξάντερ, κατά την οποία ο τελευταίος εξέ­ θεσε το σχέδιό του για την αμφίβια επιχείρη­ ση. Την απόβαση θα διενεργούσαν η έμπειρη 3η αμερικανική Μεραρχία Πεζικού και η βρε­ τανική 1η Μεραρχία Πεζικού. Το μικρό λιμάνι του Αντσιο απείχε 45 km από τη Ρώμη και είχε εξαίρετο αιγιαλό για την απόβαση στρατευμά­ των και οχημάτων. Προς τα βόρεια βρίσκονταν τα όρη Αλμπάνι, ύψους 1.000 m, που φρουρού­ σαν τη δίοδο προς την Αιώνια Πόλη. Αν και το γνωστό ιστορικό ρητό λέει πως "όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη", τον χειμώνα του 1943-44 οι Σύμμαχοι είχαν μόνο τρεις δρόμους για να φθάσουν ως την ιταλική πρωτεύουσα, καθέ­ νας από τους οποίους ήταν φραγμένος από τους Γερμανούς. Ο αυτοκινητόδρομος αρ. 6 που συνέδεε τη Νάπολι με τη Ρώμη περνώντας από το Βαλμοντόνε είχε "ρίζες" 25 αιώνων, α­ κολουθώντας τα ίχνη της αρχαίας Βία Καζιλίνα που χρησιμοποίησαν κατά καιρούς οι ρωμαϊ­ κές λεγεώνες, ο Καρχηδόνιος στρατηλάτης Αννίβας και ο Βυζαντινός στρατηγός Βελισάριος. Ομως τον είχαν κλείσει οι Γερμανοί στο Κασσίνο. Ο (δυτικότερος) αυτοκινητόδρομος αρ. 7, που περνούσε από τα όρη Αουρούντσι και τον ποταμό Γκαριλιάνο για να στρίψει έπει­ τα προς την Τσιστέρνα και το Βελέτρι, να ελιχθεί γύρω από τα όρη Αλμπάνι και να καταλήξει στη Ρώμη, δεν ήταν άλλος από την πασί­ γνωστη Αππία Οδό που ακολουθούσαν οι Ρω­ μαίοι αυτοκράτορες όταν επέστρεφαν θριαμ­ βευτές στην πρωτεύουσά τους. Ηταν αδύνατο όμως να τον χρησιμοποιήσουν οι Σύμμαχοι καθώς ο εχθρός μπορούσε να τον φράξει πο­ λύ εύκολα μέσα στις οφιοειδείς στροφές των ορέων Αουρούντσι. Ο τρίτος δρόμος, ο αυτο­ κινητόδρομος αρ. 5, κατέληγε μεν στη Ρώμη

αλλά είχε κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά και βρισκόταν πίσω από τη "γραμμή Γκούσταβ". Αν οι Σύμμαχοι ήθελαν να φθάσουν στη Ρώμη θα μπορούσαν να το κάνουν μόνο με δύο τρόπους: με μετωπική επίθεση "ανοίγοντας" τη Βία Καζιλίνα ή με απόβαση από τη θάλασσα. Επέλεξαν να χρησιμοποιή­ σουν και τους δύο ταυτόχρονα. Με μια πρώτη ματιά στον χάρτη ήταν φα­ νερό πως μια δύναμη που θα αποβιβαζόταν στο Αντσιο και θα προωθείτο γρήγορα προς το Βελέτρι, στην κοιλάδα μεταξύ των ορέων Αλμπάνι και Κόλι Λεπίνι, θα μπορούσε όχι μόνο να απειλήσει τη Ρώμη, αλλά και να θέσει υπό την κατοχή της και τους δύο αυτοκινητόδρο­ μους αποκόπτοντας ουσιαστικά όλες τις ε­ χθρικές μονάδες στον Νότο. Οι Βρετανοί θα αποβιβάζονταν βόρεια του Αντσιο και οι Αμε­ ρικανοί νότια. Ολοι θα υπάγονταν στο VI Σώμα υπό τον 54χρσνο Αμερικανό υποστράτηγο Τζων Λούκας. Η επιχείρηση με την κωδική ονο­ μασία "Shingle" θα γινόταν στις 22 Ιανουαρίου 1944. Η 3η Μεραρχία είχε διακριθεί τόσο στη Σι­ κελία, όσο και στο Σαλέρνο και διοικείτο από τον 49χρονο στρατηγό Λούσιαν Τράσκοτ. Η βρετανική 1η Μεραρχία του υποστράτηγου Ουίλιαμ Πένυ είχε πολεμήσει στην Τυνησία και έπειτα από την κατάληψη της νήσου Παντελερία ετηρείτο ως εφεδρεία. Η "αχίλλειος πτέρ­ να" του VI Σώματος ήταν η κεφαλή του. Ο υπο­ στράτηγος Λούκας τα είχε πάει αρκετά καλά ως τότε στην ιταλική εκστρατεία, αλλά οι με­ γάλες ευθύνες που επωμίσθηκε μαζί με τη δι­ οίκηση του VI Σώματος τον είχαν καταβάλει. Ε­ πειτα από αρκετούς μήνες έντονης δράσης ε­ ξέφραζε πια με κάθε ευκαιρία την απαισιοδο­ ξία του για την τύχη της απόβασης στο Αντσιο: “Εχω τον απόλυτα ελάχιστο αριθμό πλοίων και αεροσκαφών... η δύναμη που πρέπει να αποβι­ βαστεί με βιασύνη είναι ισχνή και δεν διαθέτω αρκετό πυροβολικό για να με υποστηρίξει". Ο Αλεξάντερ τον επέλεξε για τη διοίκηση των α­ ποδοτικών τμημάτων επειδή απλώς "δεν υπήρ­ χε άλλος σωματάρχης διαθέσιμος εκείνη την περίοδο". Θέλοντας να δώσει στον Λούκας κά­ θε δυνατότητα επιτυχίας ο Κλαρκ αποφάσισε μια εβδομάδα πριν από την απόβαση να ενισχύσει το VI Σώμα με περισσότερες δυνάμεις μεταξύ των οποίων ήταν το μεγαλύτερο μέρος της αμερικανικής 1ης Τεθωρακισμένης Με­ ραρχίας του Ερνεστ Χάρμον και ένα σύνταγμα της 45ης Μεραρχίας Πεζικού του Ουίλιαμ Ηγκλς. Αν χρειαζόταν θα ακολουθούσαν τα υ­ πόλοιπα τμήματα αυτών των σχηματισμών. Οι φόβοι του Λούκας για τη σπουδή με την οποία είχε ετοιμαστεί η επιχείρηση επαληθεύτηκαν στις 19 Ιανουαρίου, όταν η γενική δοκιμή της απόβασης που έγινε κοντά στο Σαλέρνο κατέ­ ληξε σε παταγώδη αποτυχία με την απώλεια αρκετού υλικού και ανδρών. Ομως δεν υπήρχε χρόνος για νέα δοκιμή. Η αρμάδα των 374 πλοί­ ων που θα εκινείτο προς το Αντσιο δεν μπο­ ρούσε φυσικά να μείνει κρυφή από τους Γερ­ μανούς, αλλά οι συμμαχικές υπηρεσίες πληρο­ φοριών πέτυχαν να αφήσουν τον εχθρό στο σκοτάδι σχετικά με τον πραγματικό στόχο της επιχείρησης, ωθώντας τον Κέσσελρινγκ να πι­ στέψει ότι η απόβαση θα μπορούσε να εκδη­

λωθεί στην τοποθεσία Τσιβιταβέκια, βόρεια της Ρώμης, ή να είναι μια απλή παραπλάνηση για να μετακινήσει τις δυνάμεις του από τη "γραμμή Γκούσταβ".

ΕΠ ΙΧΕΙΡΗ ΣΗ "SHING LE" Στις 21 Ιανουαρίου ένας εντυπωσιακός στόλος με σκάφη όλων των ειδών από την κα­ τηγορία του καταδρομικού και κάτω απέπλευ­ σε από τον κόλπο της Νάπολι για τον προορι­ σμό του. Τα 210 πλοία ήταν βρετανικά, 157 αμε­ ρικανικά, τέσσερα ελληνικά, δύο ολλανδικά και ένα πολωνικό. Τα μεσάνυκτα έφθασαν έξω από την παραλία του Αντσιο χωρίς οι Γερμανοί να έχουν αντιληφθεί το παραμικρό. Ενώ τα ναρκαλιευτικά καθάριζαν την οδό προσπέλα­ σης, τα αποβατικά παρελάμβαναν τις μονάδες εφόδου και έπαιρναν θέση εγγύτερα στις α­ κτές περιμένοντας να κοπάσει ο σφοδρός βομβαρδισμός από τα ναυτικά πυροβόλα και τις ρουκέτες των 5 in. Η απόβαση ήταν απόλυ­ τα επιτυχής και όλα έδειχναν ότι ο εχθρός (που ήταν άφαντος) είχε υποστεί έναν ανεπα-

νάληπτο αιφνιδιασμό. Η 1η βρετανική Μεραρ­ χία πάτησε στην ακτή "Peter" με δύο τάγματα Βρετανών κομμάντος (9ο και 43ο) λίγο νοτιό­ τερα, ενώ η 3η αμερικανική Μεραρχία αποβι­ βάστηκε στην ακτή "X-Ray" αφήνοντας την κα­ τάληψη των πόλεων Αντσιο και Νετούνο στα τρία τάγματα Ρέηντζερ και στους αλεξιπτωτι­ στές του 504 Συντάγματος και του 509 Τάγμα­ τος. Ως τις 08.00 το Αντσιο, από όπου οι Γερμα­ νοί είχαν απομακρύνει ολόκληρο τον πληθυ­ σμό, είχε περιέλθει σταθερά στα χέρια των Α­ μερικανών και εννέα ώρες αργότερα άρχισε η αποβίβαση βαρέων όπλων και οχημάτων. Βρε­ τανοί και Αμερικανοί ενώθηκαν πίσω από την πόλη και το προγεφύρωμα απέκτησε πια συ­ μπαγή μορφή με το αριστερό όριό του στον ποταμό Μοτέλα και το δεξιό στο πλάτους 80 m κανάλι Μουσολίνι. Μέσα στο πρώτο 24ωρο της επιχείρησης περισσότεροι από 36.000 άνδρες είχαν αποβιβαστεί, με την απώλεια μόνο 154 συναδέλφων τους. Πάνω από 3.000 οχήματα και τεράστιες πο­ σότητες εφοδίων είχαν συσσωρευθεί στο προ­ γεφύρωμα από τις πρώτες κιόλας ώρες, παρέ­ χοντας σημαντικές δυνατότητες στο VI Σώμα για τη συνέχιση των επιχειρήσεων. Οι Κλαρκ και Αλεξάντερ επισκέφθηκαν το Αντσιο την ε­ πομένη και έμειναν απόλυτα ικανοποιημένοι

από την ως τότε επιτυχία. "Φαίνεται ότι πετύ­ χαμε απόλυτο αιφνιδιασμό", τηλεγράφησε α­ μέσως μετά στον Τσώρτσιλ ο διοικητής της 15ης Ομάδας Στρατιών. "Εχω επισημάνει τη ση­ μασία του να αποστείλουμε ισχυρά αναγνωρι­ στικά αποσπάσματα σε βάθος για να αποκτή­ σουμε επαφή με τον εχθρό, αλλά ως τώρα δεν έχω λάβει τίποτα νεώτερο για τις δραστηριότητές τους". Ο Τσώρτσιλ απάντησε στον ίδιο αισιόδοξο τόνο: "Σας ευχαριστώ για όλα τα μηνύματά σας. Είμαι ευτυχής που επιδιώκετε κέρδη αντί να αρκείσθε στο να οχυρώσετε το προγεφύρωμα". Η κατάσταση στο Αντσιο όμως ήταν πολύ πιο στατική από ότι φοβόταν ο Αλε­ ξάντερ ή πίστευε ο Τσώρτσιλ. Ο Λούκας θυμόταν καλά τι είχε συμβεί στο Σαλέρνο τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, όταν οι Γερμανοί κατέφεραν μέσα σε ελάχιστο χρό­ νο τέτοιο αντικτύπημα κατά του προγεφυρώ­ ματος ώστε λίγο έλειψε να ρίξουν στη θάλασ­ σα τους Συμμάχους. Η κατάσταση σώθηκε τό­ τε από τα σφοδρά πυρά των πολεμικών πλοί­ ων. Ομως ο διοικητής του VI Σώματος δεν ήθε­ λε να επαναληφθεί στο Αντσιο η ίδια ιστορία.

Το ορεινό έδαφος της Ιταλίας διευκόλυνε την άμυνα και ευνοούσε έναν στρατό που δεν διέθετε σε αφθονία μηχανοκίνητα μέσα μεταφοράς. Στη φωτογραφία Γερμανοί αλεξιπτωτιστές μ εταφέρουν εφόδια με υποζύγια στις προωθημένες θέσεις τους.

Επεδίωκε να σταθεροποιήσει πρώτα τη θέση του και να σχηματίσει μια ισχυρή εφεδρεία πριν κινηθεί προς την ενδοχώρα και έφθασε μέχρι το σημείο να αρνηθεί στον Πένυ την α­ ποβίβαση της υπόλοιπης Μεραρχίας του αρ­ κετές ώρες μετά την κατάληψη του Αντσιο. Ο Λούκας περίμενε από στιγμή σε στιγμή να δε­ χθεί επίθεση από τμήματα της 29ης και της 90ής Μηχανοκίνητης Μεραρχίας (Panzergrenadier) των Γερμανών, που πίστευε ότι στάθμευαν στην περιοχή της Ρώμης (στην πραγματικότητα μάχονταν ήδη 90 km μακρύτερα, στον ποταμό Γκαριλιάνο). Είχε ακόμα στο μυαλό του αποτυπωμένη τη συμβουλή του Κλαρκ: "Μη βγάλεις πολύ έξω τον λαιμό σου, Τζώνυ. Το έκανα στο Σαλέρνο και έμπλε­ ξα άσχημα". Αντί για τις ισχυρές γερμανικές δυνάμεις που ο Λούκας πίστευε πως θα τον κτυπούσαν άμεσα, ο Κέσσελρινγκ διέθετε εκείνες τις μέ­ ρες κοντά στο Αντσιο μόνο ένα εξασθενημένο ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

η

mill ..... 1...1 ι »| ίι»'

mil

J II

* r j ’

/

'S

' .

q

4 ° p H ΑΛΜΠΑΝΙ

i

1

^

Αλμπάνο I

\ \ '

Βαλμοντόνε

j :

· Β ελέτρ ι

Κ αμίίολεόνε 3η M H X A N i>K lf#IT^ MEPAPXB 65η MEPÄPXI, ΠΕΖΙΚΟΥ „

-

I

Κ α ρ ο τ ο ε το ν .

29ης MHXANOKINFT μ ε ρ α ρ χ ία ς

Α μυ ντική γραμμή τη νύκτα τη ς 24ης Ιανουαρίου

ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΣΕΡ "HERMANN m V x n J i GOERING" A t

II

* ο s

Ελη Π οντίνε

66

■ I» ! m

Η απόβαση στο Αντσιο έγινε ουσιαστικά χωρίς αντίσταση, αλλά οι μάχες που ακολούθησαν ήταν από τις σφοδρότερες του Β 1Παγκοσμίου Πολέμου.

τάγμα της 29ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας, ενώ στην Τσιστέρνα βρίσκονταν για ανάπαυση στοιχεία της Μεραρχίας Πάντσερ "Hermann Goering". 0 Γερμανός στρατάρχης είχε "πιαστεί στον ύπνο" σχετικά με τον χρόνο και τον τόπο της απόβασης, αλλά γνώριζε καλά τα άφθονα αποβατικά μέσα των Συμμάχων και δεν του εί­ χε διαφύγει η πιθανότητα εκδήλωσης μιας τέ­ τοιος επιχείρησης. Αρκετές εφεδρείες είχαν λάβει διαταγές (σχέδιο "Ριχάρδος") για να κινη­ τοποιηθούν άμεσα σε περίπτωση εχθρικής αμφίβιας κρούσης, οι δρόμοι που οδηγούσαν ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

m

προς τις δυτικές ιταλικές ακτές διατηρούντο καθαροί από το χιόνι και μεγάλες ποσότητες καυσίμων είχαν αποθηκευτεί σε παραλλαγμέ­ να σημεία κατά μήκος τους. Η νέα επίθεση που είχε εξαπολύσει η 5η Στρατιά κατά της "γραμμής Γκούσταβ" στον Νότο στις 18 Ιανουαρίου είχε υποχρεώσει τον Κέσσελρινγκ να αποδεσμεύσει τις δύο μεραρχίες που είχε ως ά­ μεσα διαθέσιμη εφεδρεία στη Ρώμη για να στηρίξει τη δεξιά πτέρυγα του στρατηγού Βίτινγκχοφ στο Κασσίνο, πιστεύντας πως (σύμ­ φωνα με τις αναφορές που λάμβανε τόσο από τις δικές του υπηρεσίες πληροφοριών, όσο και από τον ίδιο τον αρχηγό της Abwehr, ναύαρχο Βίλχελμ Κανάρη), κάθε απόβαση των Συμμά­ χων δεν ήταν πιθανή πριν από την παρέλευση τεσσάρων ή έξι εβδομάδων. Η απόφασή του αυτή θα ήταν ίσως μοιραία αν ο Λούκας επε-

δείκνυε λίγο περισσότερη τόλμη, αλλά η απρο­ θυμία του τελευταίου να διακινδυνεύσει (του έλειπαν επίσης τα τεθωρακισμένα) έδωσε στους Γερμανούς πολύτιμο χρόνο για να μετα­ κινήσουν τις εφεδρείες τους και να απομονώ­ σουν το προγεφύρωμα του Αντσιο. Αντιδρώντας με χαρακτηριστική ταχύτητα και αποφα­ σιστικότητα στην είδηση της συμμαχικής από­ βασης ο Κέσσελρινγκ ενεργοποίησε το σχέδιο "Ριχάρδος" και διέταξε τον στρατηγό Ρίτερ φον Πολ να μεταφέρει από τη Ρώμη στο προ­ γεφύρωμα όσες περισσότερες αντιαεροπορι­ κές πυροβολαρχίες μπορούσε με σκοπό να α­ ποθαρρύνει την προέλαση του εχθρού, ενώ ο στρατηγός Σλέμερ, διοικητής του I Σώματος Αλεξιπτωτιστών, ανέλαβε προσωρινά την ευ­ θύνη διεξαγωγής του αγώνα στο Αντσιο. "Κάθε μέτρο εδάφους είναι σημαντικό για μένα", δια­ κήρυσσε ο στρατάρχης. Μονάδες από οκτώ διαφορετικές μεραρχίες άρχισαν να σπεύ­ δουν για να κυκλώσουν τον συμμαχικό θύλα­ κα: από τη "γραμμή Γκούσταβ", το Ρίμινι, τη Γέ­ νοβα, την Πςρούτζια, το Λέγκχορν, τη Γιουγκο­ σλαβία, τη νότια Γαλλία και την ίδια τη Γερμα­ νία κατέφθαναν έμπειρα και καλά εξοπλισμέ­ να στρατεύματα. Προς το παρόν όμως ο Κέσσελρινγκ είχε ελάχιστες δυνάμεις για να συγκροτήσει τον αντίπαλό του αν αυτός απο­ φάσιζε να προχωρήσει. "Ο δρόμος για τη Ρώμη ήταν ανοικτός", παραδεχόταν ο επιτελάρχης του, στρατηγός Ζίγκφρηντ Βέστφαλ. "Ενα τολ­ μηρό ταχυκίνητο απόσπασμα των Συμμάχων θα μπορούσε με βεβαιότητα να καταφέρει να διεισδύσει ως την πρωτεύουσα11. Προς μεγάλη έκπληξη του Βέστφαλ και του Κέσσελρινγκ ο εχθρός παρέμενε εκπλη­ κτικά παθητικός. Το μεσημέρι της 22ας Ιανουαρίου και ενώ στο επιτελείο του Βέστφαλ επι­ κρατούσε ακόμα πυρετώδης κινητικότητα και ένταση, ο Κέσσελρινγκ αντιλήφθηκε πως κάτι αναπάντεχο συνέβαινε στη συμμαχική πλευρά και είχε το αίσθημα ότι ο χειρότερος κίνδυνος είχε περάσει. Αντί να κινηθούν ορμητικά προς τα όρη Αλμπάνι με το πρώτο κύμα τους, οι Σύμμαχοι είχαν ακινητοποιηθεί και ετοίμαζαν χαρακώματα, χάνοντας τη μοναδική ευκαιρία που είχαν να κτυπήσουν και να διασπάσουν τον αντίπαλό τους. Οι αποβατικές δυνάμεις εί­ χαν περιορίσει μόνες τους τους αντικειμενι­ κούς σκοπούς τους και ο χρόνος πια έτρεχε ε­ ναντίον τους, όσο οι γερμανικές δυνάμεις συνέκλιναν προς το Αντσιο από όλα τα σημεία του ορίζοντα. Ως το βράδυ της 23ης Ιανουάρι­ ου οι Σύμμαχοι δεν είχαν κάνει ακόμα καμία α­ πόπειρα να επεκτείνουν το προγεφύρωμά τους, οδηγώντας τον Κέσσελρινγκ στο ασφα­ λές συμπέρασμα ότι "ο κίνδυνος μιας μεγάλης έκτασης διεύρυνσης του θύλακα δεν είναι πια άμεσος". Η 3η Μηχανοκίνητη Μεραρχία των Γερμα­ νών βρισκόταν πια απέναντι από τους Βρετα­ νούς στο Καμπολεόνε, η 65η Μεραρχία Πεζι­ κού οχυρωνόταν στη βόρεια όχθη του ποτα­ μού Μολέτα, ενώ στον τομέα Τσιστέρνα-Λιτόρια συγκροτούσε τους Αμερικανούς η Μεραρ­ χία "Hermann Goering". Η Luftwaffe εκμεταλλεύθηκε την εγγύτητα των βάσεών της στο Αντσιο και υπέβαλε το λιμάνι σε μια σειρά αε­ ροπορικών προσβολών, κατά τις οποίες χρησι-

Η Μεραρχία Πάντσερ "Hermann Goering" ήταν παλαιός γνώριμος των Συμμάχων, αφού την είχαν αντιμετωπίσει τόσο στη Σικελία, όσο και στο Σαλέρνο, όπου τους έφ ερε σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Στο Αντσιο επιβεβαίωσε για μια ακόμα φορά τη φήμη της ως επίλεκτης μονάδας.

μοποίησε και τις ραδιοκαθοδηγούμενες βόμ­ βες των 1.212 kg που είχαν αποδειχθεί θανάσι­ μες στο Σαλέρνο. Στις 23 Ιανουαρίου μια από αυτές βύθισε το βρετανικό αντιτορπιλλικό “Janus", ενώ λίγο αργότερα μια άλλη έπληξε (με καταστροφικά αποτελέσματα) το νοσοκο­ μειακό πλοίο “St David" - παρά τα εμφανή σή­ ματα του Ερυθρού Σταυρού που έφερε. Την ί­ δια τύχη είχε και ένα σκάφος τύπου "Liberty". Παρά τις λυσσώδεις επιθέσεις της Luftwaffe η αποβίβαση νέων δυνάμεων στο Αντσιο συνεχιζόταν. Το απόγευμα της 23ης Ιανουαρίου η 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία και μια ταξιαρχία της 45ης Μεραρχίας Πεζικού άρ­ χισαν να βγαίνουν στην ξηρά. Ομως ο Λούκας ήταν ακόμα επιφυλακτικός: "Πρέπει να κρατή­ σω τα πόδια μου γερά στο έδαφος", έγραφε στο ημερολόγιό του, "να κρατήσω τις δυνάμεις μου και να μην κάνω καμία ανοησία. Είναι η πιο σημαντική αποστολή που έχω αναλάβει και

δεν πρέπει να την διακυβεύσω". Οι πληροφο­ ρίες ανέφεραν ότι τουλάχιστον 40.000 Γερμα­ νοί στρατιώτες βρίσκονταν γύρω από το προ­ γεφύρωμα και η ειδική ημερήσια διαταγή που εξέδωσε ο Φύρερ καλούσε τα στρατεύματά του να κρατήσουν τις θέσεις τους πάση θυσία.

Ο Ι ΣΥ Μ Μ Α Χ Ο Ι ΕΠΙΤΙΘΕΝΤΑΙ Οσο διατακτικός και αν ήταν ο Λούκας δεν μπορούσε να αποφύγει να επιτεθεί κατά του εχθρού, έστω και με σκοπό την εξασφάλιση περισσότερου χώρου για την καλύτερη ανά­ πτυξη των δυνάμεών του. Οι τύχες της αποβατικής δύναμης στο Αντσιο και της 5ης Στρα­ τιάς στο μέτωπο του Κασσίνο ήταν άμεσα συσχετιζόμενες. Οι δύο δυνάμεις, αν και χωρι­ σμένες, συμμετείχαν από επιχειρησιακή άπο­ ψη στην ίδια μάχη υποβοηθώντας η μια την άλλη. Αλλωστε ούτε ο σιδηροδρομικός κόμ-

βος του Καμπολεόνε, ούτε η Τσιστέρνα, που θα μπορούσαν να έχουν καταληφθεί εύκολα την πρώτη μέρα της απόβασης, βρίσκονταν σε συμμαχικά χέρια και ο εχθρός ο οποίος είχε ο­ χυρωθεί εκεί αναμενόταν να προβάλει σκληρή αντίσταση. Οι δύο πόλεις όμως έπρεπε οπωσ­ δήποτε να καταληφθούν αν το VI Σώμα ήθελε να έχει την παραμικρή ελπίδα να επεκτείνει το προγεφύρωμά του. Ο Λούκας διέταξε τον Πένυ να στείλει ένα απόσπασμα προς το Καμπο­ λεόνε και τον Τράσκοτ να πράξει το ίδιο προς την Τσιστέρνα. Ο δρόμος που οδηγούσε από το Αντσιο στο Καμπολεόνε και στα όρη Αλμπάνι περνού­ σε σε δύο σημεία από ανισόπεδους κόμβους, από τους οποίους ο πρώτος βρισκόταν στη δυ­ τική άκρη του δάσους Παντιλιόνε και ο δεύτε­ ρος στο χωριουδάκι Καροτσέτο. Λίγες εκατο­ ντάδες μέτρα ανατολικά του Καροτσέτο βρι­ σκόταν το χωριό Απρίλια, ένας πρότυπος συ­ νοικισμός με σπίτια από κόκκινα τούβλα που είχε κατασκευάσει κατά τη δεκαετία του '30 το φασιστικό καθεστώς όταν αποξήρανε τα έλη της περιοχής. Ο συνοικισμός περιελάμβανε οι­ κίες, καταστήματα, κοινοτικό κατάστημα, μια εκκλησία και ένα ιατρείο, αλλά η όψη των κτι­ ρίων του ήταν τόσο αυστηρή και απέριττη ώ­ στε οι Βρετανοί στρατιώτες υπέθεσαν ότι επρόκειτο για κάποια βιομηχανική μονάδα και

Ο "ΧΑΜΟΓΕΛΑΣΤΟΣ ΑΛΜ ΠΕΡΤ" Ο Αλμπερτ Κέσσελρινγκ γεννή θ η κε στη Βαυαρία στις 30 Νοεμβρίου 1885. Ιδιαί­ τερα εύστροφος και ολιγόλογος, από μικρή ηλικία επέλεξε το στρατιωτικό επάγγελμα και αργότερα το Οπλο του Πυροβολικού. Κατά τον Α' Παγκόσμιο Π όλεμο υπηρέτησε επί 43 μήνες σε επιτελικές θέσεις, αλλά παρασημοφορήθηκε τέσσερις φορές. Ενας α­ νώτερος του έγραφε στην αναφορά του γι' αυτόν ότι είχε ένα εξαίρετο χάρισμα οργανωτικότητας που του ε­ πέτρεπε να λαμβάνει γρήγορες και σωστές αποφάσεις. Ετσι δεν ή­ ταν παράδοξο που ο Κέσσελρινγκ έγινε ένας από τους 100.000 άν­ δρες της R e ic h s w e h r του Μ εσοπολέμου, στην οποία κέρδισε την εκτίμηση του στρατηγού Χανς φον Σέεκτ. Αν και ήταν προσωπικός φίλος του Γκαίριγκ από την εποχή της γέννησης της L u ftw a ffe το 1935, ο Κέσσελρινγκ ήταν ένας επαγγελματίας στρατιώτης και όχι κάποια μαριονέτα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος. Λόγω αυτής της στάσης του ήταν ανεκτός από την ιεραρχία, αλλά σπάνια ευνοούμενος. Εμ α θε να πετά σε ηλικία 48 ετών και γρήγορα αναρριχήθηκε στις ηγετικές θέσ εις της L u ftw a ffe . Κατά την εκστρατεία κατά της Πολωνίας διοίκησε τον 1ο Αεροπορικό Στόλο, ενώ τον επόμενο Μάιο τον 2ο Αεροπορικό Στόλο στη σαρωτική επίθεση κατά της Γαλλίας και των Κάτω Χω­ ρών, όπου η άριστη απόδοσή του σκιάσθηκε από την ισοπέδωση του Ρόττερνταμ. Στις 19 Ιουλίου 1940 έλαβε τη στραταρχική ρά­ βδο και το καλοκαίρι του 1941, επικεφαλής και πάλι του 2ου Α ερ ο ­ πορικού Στόλου, πρωτοστάτησε στην εντυπωσιακή συντριβή της Σοβιετικής Αεροπορίας στο έδαφος κατά τα πρώτα 24ωρα της επι­ χείρησης "Μπαρμπαρόσσα". Τον Νοέμβριο του 1941 ανέλαβε κα­

θήκοντα διοικητή στο θ έα τρο της Μεσογείου, όπου ελίχθηκε θαυ­ μάσια ανάμεσα στις συμπληγάδες του φιλόδοξου Ρόμμελ και των επιφυλακτικών Ιταλών. Τα κυριότερα προσόντα του Κέσσελρινγκ, που του επέτρεπαν να επιβιώνει και να αναρριχάται στις κορυφαίες θέσεις της σρτατιωτικής ηγεσίας, ήταν η ψυχρή λογική με την οποία έβλεπε τα πράγματα και η ακατάβλητη θέληση. Αυτά του εξασφάλισαν τη δι­ οίκηση των στρατευμάτων στην Ιταλία τη στιγμή που ο στρατάρχης Ρόμμελ φαινόταν ως το αδιαφιλονίκητο “ φαβορί" για τη συγκεκρι­ μένη θέση. Κατά την κρίσιμη συνάντηση που είχαν οι δύο στρατάρ­ χες με τον Χίτλερ τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν τα πάντα έμοια­ ζαν να καταρρέουν στην Ιταλία για τον Αξονα, ο Κέσσελρινγκ κέρ ­ δισε τις εντυπώσεις ισχυριζόμενος ότι θα μπορούσε να υπερασπισθεί διαδοχικές αμυντικές τοποθεσίες κρατώντας τους Συμμά­ χους σε απόσταση ασφαλείας από τις Αλπεις για αρκετούς μήνες, ενώ ο Ρόμμελ ξεκαθάρισε ότι έπρεπε να εγκαταλειφθεί ολόκληρη η Ιταλία ως τον Πάδο. Η σταθερότητα και η αποφασιστικότητα του Κέσσελρινγκ ταίριαζαν με τη νοοτροπία του Φ ύρερ, που δήλωνε ότι κατά τη γνώμη του "στρατιωτική διοίκηση χωρίς αισιόδοξη στά­ ση δ εν είναι δυνατή". Ο "χαμογελαστός Αλμπερτ" έφ ερ ε σε πέρας το δύσκολο έργο του υποχρεώνοντας τον εχθ ρ ό να πολεμήσει σκληρά για κάθε σπιθαμή ιταλικού εδάφους, κερδίζοντας κατά την πορεία τα διαμάντια στον Σταυρό των Ιπποτών, μια τιμή που επιφυ­ λάχθηκε μόνο σε 27 Γερμανούς αξιωματικούς. Η προσωπικότητα και η στρατιωτική αξία του Κέσσελρινγκ είχαν τέτοιο βεληνεκές ώ­ στε ακόμη και όταν πέθανε, 15 χρόνια μετά τον σκληρό αγώνα της Ιταλίας, διατηρούσε τον σεβασμό όχι μόνο των ανδρών που υπηρέ­ τησαν υπό τις διαταγές του, αλλά και των εχθρώ ν οι οποίοι τον εί­ χαν αντιμετωπίσει στο πεδίο της μάχης.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

έδωσαν στο χωριό την ονομασία "εργοστάσιο". Στην περιοχή της Απρίλια οι Σύμμαχοι υποχρε­ ώθηκαν να δώσουν την πρώτη σοβαρή τους μάχη με τον εχθρό και πέτυχαν να καταλά­ βουν το χωριό υφιστάμενοι αρκετές απώλειες. Ηταν φανερό πως η προέλαση δεν θα ήταν πια καθόλου εύκολη υπόθεση, όπως διαπίστωσαν και οι Αμερικανοί της 3ης Μεραρχίας που βά­ δισαν προς την Τσιστέρνα συναντώντας Γερ­ μανούς στρατιώτες και αυτοκινούμενα πυρο­ βόλα οχυρωμένα σχεδόν σε κάθε σπίτι. Η γερ­ μανική αντίσταση είχε ενταθεί και το λιμάνι του Αντσιο άρχισε να δέχεται περιοδικά τις τε­ ράστιες οβίδες των 272 kg που έριχνε εναντίον του ένα γιγαντιαίο σιδηροδρομικό πυροβόλο των Γερμανών (διαμετρήματος 280 mm) καθώς ξεπρόβαλλε, για μικρά χρονικά διαστήματα κάθε φορά, από μια σήραγγα στην περιοχή του Βελέτρι. Η προέλαση γινόταν πια με εξαιρετικά βραδύ ρυθμό και ο Τσώρτσιλ, που είχε βιαστεί να τηλεγραφήσει στον Στάλιν ότι "ο καιρός στο Αντσιο είναι ευνοϊκός και ελπίζω να έχω καλά νέα για να σας μεταφέρω σύντομα", απο­ γοητεύτηκε από την πρόοδο της επιχείρησης. Ο Αλεξάντερ πίεσε στις 27 Ιανουαρίου τον Κλαρκ να "επισπεύσει την επίθεση με τη μεγί­ στη δυνατή ενεργητικότητα πριν καταφθάσουν οι εχθρικές εφεδρείες" και εκείνος μετέβη αμέσως στο προγεφύρωμα για να διαπιστώ­ σει από κοντά τους λόγους της καθυστέρη­ σης. "Προφανώς κάποιοι στα υψηλότερα κλι­ μάκια πιστεύουν ότι δεν έχω προχωρήσει με τη μέγιστη ταχύτητα", έγραφε με πικρία ο Λού­ κας, "αλλά πιστεύω ότι έχουμε πετύχει περισ­ σότερα από όσα θα είχε κάποιος το δικαίωμα να αναμένει... Χθες εκφορτώσαμε εκτός από άνδρες και 4.0001 εφοδίων. Αν έσπευδα προς τα όρη Αλμπάνι αμέσως μετά την απόβαση δεν θα είχα καταφέρει τίποτα περισσότερο από το να εξασθενίσω τις δυνάμεις μου και να τις εκθέσω χωρίς επαρκή υποστήριξη σε κίν­ δυνο καταστροφής... Το μόνο σώφρον πράγμα ήταν να κάνω αυτό που έκανα. Απέκτησα ένα προγεφύρωμα και οργανώθηκα για να το κρα­ τήσω. Παρενόχλησα τον εχθρό με μικρά αποσπάσματα χωρίς να εμπλέκω δυνάμεις επιπέδου μεραρχίας και πά­ νω μέχρι να έχω ο­ λόκληρο το Σώμα στην ξηρά και καλά διατεταγμένο και ε­ φοδιασμένο... Με τα

διαθέσιμα πλοία δεν υπήρχε καμία δυνατότη­ τα να συσσωρεύσουμε την απαιτούμενη ισχύ γρηγορότερα και οποιοσδήποτε έχει κάποιες γνώσεις περί διοικητικής μέριμνας θα το είχε διαπιστώσει από την αρχή... Εκανα ό,τι είχα διαταχθεί να κάνω, αν και ήταν ριψοκίνδυνο. Μπορώ να νικήσω αν με αφήσουν να κάνω τη δουλειά μου, αλλά δεν γνωρίζω αν μπορώ να αντέξω την πίεση τού να έχω τόσους ανθρώ­ πους συνεχώς πάνω από το κεφάλι μου". Στις 29 Ιανουαρίου ο Λούκας διέθετε πια 70.000 άνδρες, 27.0001εφοδίων (60% από αυ­ τούς αφορούσαν πυρομαχικά) και περισσότε­ ρα από 500 πυροβόλα, ενώ 237 άρματα ήταν έ­ τοιμα να τον υποστηρίξουν καθώς η 1η αμερι­ κανική Τεθωρακισμένη Μεραρχία είχε ολοκλη­ ρώσει την αποβίβασή της. Οι στόχοι της επίθε­ σης παρέμειναν ίδιοι. Η βρετανική 1η Μεραρ­ χία όφειλε να καταλάβει το Καμπολεόνε με τη βοήθεια ενός αριστερού υπερκερωτικού ελιγ­ μού από την 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία, ενώ η 3η Μεραρχία μαζί με το 504 Σύνταγμα Α­ λεξιπτωτιστών και την 6615 Δύναμη Ρέηντζερ των ΗΠΑ θα έπρεπε να κυριεύσει την Τσιστέρνα. Ο Κέσσελρινγκ όμως διέθετε πλέον στοι­ χεία οκτώ μεραρχιών γύρω από το Αντσιο, με τμήματα άλλων πέντε να βρίσκονται καθ' ο­ δόν. Στις 30 Ιανουαρίου οι Βρετανοί βρίσκο­ νταν πια πάνω στα υψώματα που δέσποζαν του Καμπολεόνε, στα μισά του δρόμου για τα όρη Αλμπάνι, αλλά όλες οι απόπειρες τους να πλησιάσουν την πόλη και τον σιδηροδρομικό σταθμό της απέτυχαν. Τα αμερικανικά άρματα που υποτίθεται ότι θα προσέβαλλαν τον ε­ χθρό πλευρικά κόλλησαν στη λάσπη και όσα α­ νέβηκαν στην υπερυψωμένη σιδηροδρομική γραμμή για να μπορέσουν να κινηθούν άνετα έγιναν εύκολος στόχος για τα γερμανικά αυτο­ κινούμενα πυροβόλα που καραδοκούσαν. Η 1η βρετανική Μεραρχία δεν μπορούσε να κατα­ λάβει το Καμπολεόνε και τα αμερικανικά τε­ θωρακισμένα συμπτύχθηκαν προς το δάσος Παντιλιόνε.

Η ΣΥΝ ΤΡΙΒ Η ΤΩΝ ΡΕΗΝΤΖΕΡ Η επίθεση στον τομέα των Αμερικανών εί­ χε ως αιχμή της τους άριστα εκπαιδευμένους άνδρες του 1ου και του 3ου Τάγματος Ρέη­ ντζερ του συνταγματάρχη Ντάρμπυ. Αυτοί ή­ ταν πολεμιστές επίλεκτοι, θεωρούμενοι ως ει­ δικοί για μάχες σε κατοικημένες περιοχές και για νυκτερινές επιδρομές. Αποστολή τους ή­ ταν να ξεκινήσουν μέσα στο σκοτάδι από τις αμερικανικές γραμμές και να προχωρήσουν α­ θέατοι ως την Τσιστέρνα, την οποία αφού εκ­ καθάριζαν αιφνιδιάζοντας τον εχθρό θα κρα­ τούσαν σταθερά σαν αγκάθι στα νώτα των Γερμανών, υποβοηθώντας έτσι την προέλαση

Ο άνθρωπος που διαδέχθηκε τον Λούκας ήταν ο υποστράτηγος Λούσιαν Τράσκοτ, ο σκληροτράχηλος διοικητής της αμερικανικής 3ης Μεραρχίας Πεζικού. Στο Αντσιο έδωσε ίσως την καλύτερη μάχη της σταδιοδρομίας του, αν και ομολόγησε ότι η αντικατάσταση του Λούκας από μέρους του τού δημιούργησε μια από τις πιο δυσάρεστες εμπειρίες που είχε στον πόλεμο.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

της 3ης Μεραρχίας. Η διαδρομή που θα ακο­ λουθούσαν θα ήταν κατά μήκος της τάφρου Φόσα ντι Παντάνο, που διακλαδιζόταν βόρεια από το κανάλι Μουσολίνι προς την πόλη. Οι Γερμανοί όμως είχαν ενισχύσει την άμυνά τους στην περιοχή της Τσιστέρνα προσθέτο­ ντας στην υπάρχουσα Μεραρχία "Hermann Goering" στοιχεία της 715 Μεραρχίας. Μη γνω­ ρίζοντας την αύξηση των δυνάμεων του ε­ χθρού οι Ρέηντζερ ξεκίνησαν στη 01.30 φορ­ τωμένοι με όσες χειροβομβίδες μπορούσαν να μεταφέρουν, bazooka και δύο ταινίες φυσιγ­ γίων για τα πολυβόλα των 0,30 in ανά άτομο πε­ ρασμένες στους ώμους τους. Προχωρούσαν μέσα στη νύκτα με μεγάλη προσοχή ελπίζο­ ντας πως θα διαφύγουν από την προσοχή του εχθρού και θα εκπληρώσουν την αποστολή τους. Οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν τις κινήσεις των τολμηρών εχθρών τους πριν ακόμα οι πρώτοι Ρέηντζερ εξέλθουν από την κοίτη του Φόσα ντι Παντάνο, αλλά έδωσαν στα στρατεύματά τους τη διαταγή να μη βάλουν, αφήνο­ ντας τα ανυποψίαστα θύματά τους να πλησιά­ σουν περισσότερο στην παγίδα που τους ετοί­ μαζαν ώστε τα πυρά να είναι δραστικότερα. Οι Αμερικανοί καταδρομείς βγήκαν από την τά­ φρο χωρίς να υποπτεύονται ότι βάδιζαν κυριο­ λεκτικά μπροστά στις κάννες των γερμανικών πολυβόλων και πυροβόλων. Φθάνοντας σε α­ πόσταση 500 m από τα πρώτα σπίτια της Τσιστέρνα δέχθηκαν ξαφνικά καταιγισμό πυρός το οποίο ήταν σφοδρό, ανελέητο και θανατη­ φόρο. Ο ένας από τους διοικητές των ταγμά­ των σκοτώθηκε ακαριαία και ο άλλος τραυμα­ τίστηκε. Πολλοί αξιωματικοί που ηγούντο των ανδρών τους κτυπήθηκαν μέσα στα πρώτα δευτερόλεπτα και όσοι επέζησαν διέταξαν τους στρατιώτες τους να διασπαρούν σε μι­ κρές ομάδες αναζητώντας όποια κάλυψη μπο­ ρούσαν να βρουν για να μη δίνουν εμφανή στόχο. Ως το ξημέρωμα λίγοι είχαν απομείνει ζωντανοί από τα θεριστικά πυρά των Γερμα­ νών, κρυμμένοι σε αγροικίες και αρδευτικά κα­ νάλια έξω από την Τσιστέρνα. Σε μια απεγνω­ σμένη προσπάθεια να σώσει τα δύο τάγματά του ο Ντάρμπυ έστειλε το 4ο Τάγμα του από την κατεύθυνση του δρόμου με υποστήριξη αρμάτων. Ομως παρά τον ηρωισμό που επέδειξαν για να σώσουν τους συντρόφους τους οι Ρέηντζερ δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν προσκρούοντας στην αλύγιστη γερμανική α­ ντίσταση. Ολες οι έφοδοι της 3ης Μεραρχίας αποκρούστηκαν επίσης με σημαντικές απώ­ λειες. Το 1ο και το 3ο Τάγμα Ρέηντζερ ήταν πια καταδικασμένα, περικυκλωμένα από χιλιάδες Γερμανούς εφοδιασμένους με όλμους και αρ­ κετά αυτοκινούμενα πυροβόλα. Από τους 767 Ρέηντζερ που είχαν ξεκινήσει μέσα στην κοίτη του Φόσα ντι Παντάνο μόνο έξι επέστρεψαν στις φίλιες γραμμές. Σε μια χαρακτηριστική κίνηση προπαγάν­ δας οι Γερμανοί παρήλασαν με τους αιχμάλω­ τους Ρέηντζερ μέσα από τους δρόμους της Ρώμης, περνώντας μάλιστα μπροστά από το Κολοσσαίο, όπου κινηματογράφησαν τη σιω­ πηλή πομπή τους για να τονώσουν το ηθικό του γερμανικό· λαού, αλλά και για να τρομο­ κρατήσουν τοι τλούς που είχαν βασίσει ό­

λες τις ελπίδες τους στη γρήγορη απελευθέ­ ρωσή τους από τους Συμμάχους. Ηταν μια τραγική κατάληξη για τους περήφανους Ρέηντζερ, που είχαν καταγράψει στο ενεργητικό τους εντυπωσιακές επιτυχίες στην Αφρική, στη Σικελία και στη νότια Ιταλία, πολύ περισσό­ τερο επειδή η απόλυτη ήττα τους σημειώθηκε κάτω από τα μάτια των δύο αξιωματικών που πρωταγωνίστησαν στη συγκρότηση αυτών των ειδικών μονάδων: του Τράσκοτ και του Ντάρμπυ. Τον Μάρτιο του 1944 οι 199 επιζώντες του 4ου Τάγματος Ρέηντζερ στάλθηκαν πίσω στις ΗΠΑ για να χρησιμεύσουν ως εκπαιδευτές σε μονάδες νεοσυλλέκτων του πεζικού, ενώ το 2ο και το 5ο Τάγμα -που έλαβαν μέρος στην ει­ σβολή στη Νορμανδία - διακρίθηκαν για τη δράση τους, όπως και το 6ο Τάγμα που πολέ­ μησε στον Ειρηνικό.

Η ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΥΦ Ο Ν Μ ΑΚΕΝΣΕΝ Η οργή και η αγανάκτηση που είχε κυριεύ­ σει τους ανώτατους διοικητές των Συμμάχων στις αρχές Φεβρουάριου 1944 για την κατά­ σταση στο Αντσιο αντικατοπτριζόταν σε μια δήλωση του Τσώρτσιλ: "Πιστεύαμε ότι είχαμε εξαπολύσει έναν αγριόγατο στην ακτή, αλλά α­ ντίθετα αυτό που πήραμε ήταν μια φάλαινα που την είχε εκβράσει το κύμα". Οι απώλειες του VI Σώματος ανέρχονταν ήδη σε 6.500 άν­ δρες. Ακόμα και οι περιορισμένες προελάσεις των μεραρχιών είχαν σχηματίσει θύλακες που έπρεπε να αμυνθούν απέναντι σε εχθρικές α­ ντεπιθέσεις. Ο Τράσκοτ ήταν σε σχετικά καλύ­ τερη θέση, με τα έλη Ποντίνε να καλύπτουν το δεξιό πλευρό του, αλλά ο Πένυ δεν διέθετε στον τομέα του τέτοια φυσικά κωλύματα για να τον προστατεύσουν. Η 1η βρετανική Με­ ραρχία είχε ωθήσει μια σφήνα μέσα στις γερ­ μανικές γραμμές, "επικίνδυνα εκτεθειμένη και ευπαθή σε κάθε πλευρά της" - όπως παραδέ­ χονταν οι επιτελείς της. Στην ημερήσια διαταγή του ο Χίτλερ πα­ ρότρυνε τα στρατεύματά του να αφανίσουν “το απόστημα νότια της Ρώμης”, επειδή κατά τα λεγόμενό του αυτή η μάχη είχε ειδική σημα­ σία καθώς η απόβαση στο Αντσιο σηματοδο­ τούσε την αρχή της εισβολής στην Ευρώπη που είχε προγραμματιστεί για το 1944... "Αντι­ κειμενικός σκοπός των Συμμάχων είναι να κα­ θηλώσουν τις δυνάμεις μας μακριά από τη Βρετανία όπου σταθμεύει ο κύριος όγκος των δυνάμεών τους και να αποκτήσουν εμπειρία για μελλοντικές επιχειρήσεις... Πρέπει να κα­ ταστήσουμε σαφές στον εχθρό ότι η μαχητική ισχύς της Γερμανίας είναι ακατάβλητη και ότι η εισβολή που σχεδιάζει για το έτος 1944 θα πνιγεί μέσα στο αίμα των Βρετανών στρατιωτών". Ο συντονισμός του αγώνα για την εξάλειψη του προγεφυρώματος πέρασε στη συνέχεια στο επιτελείο της γερμανικής 14ης Στρατιάς, που κατέφθασε από τη Βερόνα υπό την ηγεσία του στρατηγού Εμπερχαρντ φον Μάκενσεν. Ο Κέσσελρινγκ τον είχε επι­ φορτίσει με διπλή αποστολή: να ενδυναμώσει την άμυνά του και να λάβει τα απαραίτητα μέ­ τρα για να περιορίσει και να καταστρέψει το

Οι Βρετανοί συλλαμβάνουν έναν ακόμη Γερμανό στρατιώτη. Οι περισσότεροι αιχμάλωτοι μιλούσαν ελεύθερα για τις μονάδες τους και ήταν μάλλον ευχαριστημένοι που είχαν τελειώσει μ ε τον πόλεμο, σκεπτόμενοι περισσότερο την τύχη των ίδιων και των οικογενειών τους παρά εκείνη του Γ 1Ράιχ.

προγεφύρωμα. Στις αρχές Φεβρουάριου οι πι­ θανότητες επιτυχίας μιας γερμανικής αντεπί­ θεσης στο Αντσιο διαγράφονταν αρκετά ευ­ νοϊκές. Οι Σύμμαχοι δεν ήταν σε θέση να πραγματοποιήσουν νέα απόβαση σε άλλο ση­ μείο, οι αεροπορικές τους δυνάμεις εμποδίζο­ νταν από την επικρατούσα κακοκαιρία και οι ε­ πιθέσεις της 5ης Στρατιάς κατά της "γραμμής Γκούσταβ" είχαν αποδειχθεί άκαρπες. Οι Γερ­ μανοί είχαν χάσει 7.000 άνδρες στη μάχη του Αντσιο, αλλά λάμβαναν συνεχώς ενισχύσεις που σύντομα θα τους έδιναν αριθμητική υπε­ ροχή. Η άφιξη της 362 και της 715 Μεραρχίας Πεζικού, της 15ης Μηχανοκίνητης, της 26ης Πάντσερ, της 4ης Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών και της 114 Μεραρχίας Κυνηγών έδωσε στον φον Μάκενσεν τη δυνατότητα να αναλάβει με τη σειρά του την πρωτοβουλία και να καταφέ­ ρει το δικό του κτύπημα. Οι συμμαχικές αερο­ πορικές δυνάμεις έκαναν ό,τι μπορούσαν για να εμποδίσουν τις μετακινήσεις αυτών των ε­ φεδρειών σφυροκοπώντας το οδικό και το σι­ δηροδρομικό δίκτυο της κεντρικής Ιταλίας, αλλά μετά τις 24 Ιανουαρίου οι καιρικές συν­ θήκες απαγόρευσαν τις πτήσεις. Επιπλέον οι Γερμανοί, που είχαν χάσει την αεροπορική υ­ περοχή στη Μεσόγειο από την εποχή του Ελ Αλαμέιν, είχαν προσαρμοστεί θαυμάσια στις νέες απαιτήσεις και είχαν εξελιχθεί σε πραγματικούς δεξιοτέχνες της * ~W

παραλλαγής και της απόκρυψης, ενώ επισκεύ­ αζαν με απίστευτη ταχύτητα τις κατεστραμμέ­ νες γέφυρες. Μελετώντας τις πιθανές κατευθύνσεις που θα έπρεπε να έχει η σχεδιαζόμενη αντεπί­ θεσή του ο Κέσσελρινγκ διαπίστωσε πως προ­ φανής επιλογή ήταν ο άξονας του δρόμου Αλμπανο-Αντσιο, όπου οι Βρετανοί ήταν ήδη ά­ σχημα τοποθετημένοι, "σαν ένα δάκτυλο που έδειχνε προς το Καμπολεόνε" με μήκος 6 km και πλάτος μόλις 1 km. Οι Γερμανοί χρειάζο­ νταν το υπερυψωμένο έδαφος δυτικά του θύ­ λακα για να βελτιώσουν την παρατήρησή τους και τον οδικό κόμβο του Καροτσέτο για να συ­ γκεντρώσουν άρματα και πυροβόλα. Ο Κέσσελρινγκ θα αφιέρωνε το διάστημα 3-10 Φε­ βρουάριου σε προκαταρκτικές κρούσεις με στόχο να καταλάβει μια καλύτερη γραμμή έ­ ναρξης για τη μεγάλη έφοδο που θα ακολου­ θούσε. Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε στις 23.00 της 3ης Φεβρουάριου ρίχνοντας το κύ­ ριο βάρος στη μέση του "δακτύλου" και αποσκοπώντας στο να αποκόψει τα τρία τάγματα της 3ης Ταξιαρχίας των Βρετανών που κατεί­ χαν την κορυφή του θύλακα. Επειτα από σφο­ δρά πυρά πυροβολικού το πεζικό της 3ης Μη­ χανοκίνητης Μεραρχίας των Γερμανών κτύπησε βίαια την αριστερή παρειά του θύλακα τσα­ κίζοντας το Τάγμα Ιρλανδών Φρουρών, που α­ γωνίστηκε απελπισμένα για να συγκροτήσει τον πολυπληθή εχθρό. Ταυτόχρονα από τη δε­ ξιά παρειά εκδηλώθηκε η επίθεση της 71ης Μεραρχίας Πεζικού, που συνέτριψε με το βά­ ρος των αριθμών της το Τάγμα των Γκόρντον Χαϊλάντερς. Στις 10.00 το επόμενο πρωί οι δύο γερμανικές μεραρχίες συναντήθηκαν πάνω στον δρόμο Καμπολεόνε-Αντσιο μέσα σε κα­ ταρρακτώδη βροχή, αποκόπτοντας την 3η βρετανική Ταξιαρχία. Ο στρατηγός Πένυ δεν μπορούσε να περιμένει καμία βοήθεια ούτε από τα αεροσκάφη, που ήταν καθηλωμένα, ού­ τε από τα άρματα του Χάρμον, που ήταν αδύ­ νατο να κινηθούν εκτός οδών μέσα στη λά-

69

Το 1944 η Wehrmacht ήταν υποχρεωμένη να βασίζεται όλο και περισσότερο στα πυροβόλα εφόδου, που ήταν ευκολότερα και φθηνότερα στην κατασκευή από τα κανονικά άρματα μάχης, αλλά εξίσου θανατηφόρα στη μάχη, αφού έφεραν πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος και υψηλής αρχικής ταχύτητας βλήματος σε έναν μη περιστρεφόμενο πυργίσκο. Το εικονιζόμενο Sturm geshutz 40 φέρει ένα πυροβόλο 75 mm και χρησιμοποιεί το πλαίσιο του P zK p fw lll.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σπη. Ευτυχώς για τον Πένυ είχε μόλις φθάσει στο προγεφύρωμα του Αντσιο η 168 Ταξιαρχία του Κένεθ Ντέιβιντσον, προερχόμενη από την 56η βρετανική Μεραρχία που μαχόταν στον τομέα του Κασσίνο. Τα τρία τάγματά της (10ο Ρόγιαλ Μπερκσάιρς, 1ο Ιρλανδών Τυφεκιοφόρων του Λονδίνου και 1ο Σκωτσέζων του Λον­ δίνου) θα βοηθούσαν την 1η Μεραρχία να σώ­ σει την 3η Ταξιαρχία της. Με εμπροσθοφυλα­ κή τους Σκωτσέζους του Λονδίνου σι Βρετα­ νοί άνοιξαν τελικά δρόμο ως τους πολιορκημένους συναδέλφους τους και ο Πένυ διέταξε την 3η Ταξιαρχία να αρχίσει την υποχώρησή της μέσα από τη στενή δίοδο. Ο ελιγμός εκτελέστηκε με επιτυχία. Οι Βρετανοί έχασαν 1.400 άνδρες, αλλά διατήρησαν τη συνοχή των μο­ νάδων τους και επέφεραν στους Γερμανούς τις ίδιες απώλειες σε προσωπικό. Ανήσυχος ο Κλαρκ επισκέφθηκε για μια α­ κόμα φορά το προγεφύρωμα και συνέστησε την οργάνωση μιας "τελικής αμυντικής γραμ­ μής" για την προστασία του Αντσιο, η οποία συ­ νέπιπτε ουσιαστικά με τον αρχικό χώρο που εί­ χε κρατήσει ο Λούκας. Στο άκρο δεξιό, κατά μήκος του καναλιού Μουσολίνι, βρισκόταν πια η 1η Ειδική Δύναμη με 1.800 Αμερικανούς και Καναδούς μαχητές, που είχε φθάσει στο Α­ νταίο στις 2 Φεβρουάριου. Αριστερά της κατεί­ χε θέσεις το 179 Σύνταγμα της αμερικανικής 45ης Μεραρχίας. Στη συνέχεια παρατασσόταν η 3η Μεραρχία απέναντι στην Τσιστέρνα και η 1η βρετανική Μεραρχία στο κέντρο και το αρι­ στερό, ενισχυμένη με τους Αμερικανούς αλε­ ξιπτωτιστές. Η 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία και τα υπόλοιπα δύο συντάγματα της 45ης Με­ ραρχίας τηρούντο ως εφεδρεία. Αν αυτές οι

Ο υποστράτηγος Τζων Λούκας απαλλάχθηκε στις 22 Φεβρουάριου 1944 από τη διοίκηση του VI Σώματος επειδή δεν επέδειξε τη δέουσα επιθετικότητα στο Αντσιο. Ο ίδιος έλεγε αργότερα σε ένα δηκτικό σχόλιό του για τον ρόλο του Τσώρτσιλ στην επιχείρηση του Αντσιο: "Το όλο θέμα είχε μια έντονη οσμή Καλλίπολης και προφανώς ο ίδιος ερασιτέχνης ήταν στο τιμόνι".

δυνάμεις είχαν αποβιβαστεί από την αρχή της επιχείρησης "Shingle", ο Λούκας ίσως θα είχε καταφέρει να τελειώσει τη μάχη για τη Ρώμη σε λίγα 24ωρα. Η δοκιμασία των Βρετανών δεν είχε τελει­ ώσει ακόμα. Επειτα από την επιτυχία του στην αποκοπή του "δακτύλου" ο φον Μάκενσεν με­ τέφερε την πίεσή του στο χωριό Απρίλια, μέσα και γύρω από το οποίο είχαν οχυρωθεί τα τάγ­ ματα της 168 Ταξιαρχίας. Στο Καροτσέτο βρί­ σκονταν οι Σκωτσέζοι Φρουροί και οι Γρεναδιέ­ ροι Φρουροί με τους Ιρλανδούς Φρουρούς ως εφεδρεία, ενώ δυτικότερα ακόμα, στην κορυ­

φογραμμή Μπουονριπόζο, είχε οχυρωθεί το 2ο Τάγμα Νορθσταφορντσάιρς. Πίσω του βρι­ σκόταν, προσπαθώντας να κερδίσει χρόνο για αναδιοργάνωση, η 3η Ταξιαρχία. Ο φον Μάκεν­ σεν είχε σχεδιάσει μια ακόμα κλασική επίθεση τύπου "λαβίδας" για να καταλάβει το Καροτσέ­ το και να ανοίξει δρόμο προς το Αντσιο, ρίχνο­ ντας την Ομάδα Μάχης του υποστράτηγου Φριτς Γκράσερ από τα δυτικά και την 65η Με­ ραρχία Πεζικού από τα ανατολικά. Εξαπέλυσε την έφοδό του στις 7 Φεβρουάριου, και πάλι στις ένδεκα τη νύκτα, χρησιμοποιώντας τα ί­ δια κύματα πεζικού που κραύγαζαν πολεμικές ιαχές. Αυτή τη φορά η επίθεση από τα ανατο­ λικά δεν διείσδυσε αρκετά βαθιά, αλλά η Ομά­ δα Μάχης του Γκράσερ κατάφερε πάλι να ανα­ τρέψει με τη σφοδρότητα της εφόδου της το 2ο Τάγμα Νορθσταφορντσάιρς και να καταλά­ βει την κορυφογραμμή Μπουονριπόζο, θέτο­ ντας σε κίνδυνο ολόκληρη τη βρετανική τοπο­ θεσία. Με το ξημέρωμα της 8ης Φεβρουάριου ο Πένυ δεν είχε άλλη επιλογή από το να επι­ διώξει την ανακατάληψη των υψωμάτων στέλ­ νοντας εκεί τα ήδη εξουθενωμένα τάγματα των Σέργουντ Φόρεστερς και του Βασιλικού Ελαφρού Πεζικού του Σρόπσαϊρ, που φυσικά απέτυχαν να εκτοπίσουν τον πολυαριθμότερο εχθρό. Οι Βρετανοί βρίσκονταν σε δύσκολη θέση και ήταν αμφίβολο πια για πόσο διάστη­ μα θα μπορούσαν να διατηρούν την κατοχή του χωριού Καροτσέτο και του συνοικισμού Α­ πρίλια. Ο Λούκας τούς διέταξε να αγωνιστούν με πείσμα επιτόπου, αν και εκμυστηρεύθηκε ότι θα προτιμούσε "να έχει μια αμερικανική με­ ραρχία εκεί" αντί για τους άνδρες του Πένυ, που θεωρούσε ότι ήταν γενναίοι αλλά όχι τόσο καλά εκπαιδευμένοι όσο οι δικοί του.

Η ΙΣΧΥΣ ΤΟΥ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ

70

Ακόμη και αρκετά χρόνια μετά τη μάχη οι βετεράνοι του Αντσιο συμφωνούσαν πως ο κυριότερος λόγος για τη σωτηρία του προγεφυρώματος ήταν η θαυμάσια υποστήριξη που είχαν από το αμερικανικό πυροβολικό. Η 3η Μεραρχία Πεζικού διέθ ετε στις αρ­ χές Φ εβρουάριου, εκτός από τις δικές της επτά πλήρεις μοίρες πυ­ ροβολικού, και όλο το πυροβολικό του VI Σώματος. Ετσι κατέστρω­ σε τα σχέδια των βολών της ώστε να συγκεντρώνει τον μέγιστο δυ­ νατό όγκο πυρός σε οποιοδήποτε σημείο του μετώπου με ή χωρίς απευθείας παρατήρηση. Σ ε περίπτωση που οι ενσύρματες επικοι­ νωνίες κόβονταν οι πυροβολαρχίες είχαν διαταγή να βάλλουν ενα­ ντίον προκαθορισμένων στόχων με συγκεκριμένη πυκνότητα μέ-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χρι να αποκατασταθεί η επαφή. Το παράδοξο είναι πως οι Σύμμαχοι διέθεταν συνολικά λιγότερα πυροβόλα από τον αντίπαλό τους και δεν είχαν τίποτα που θα μπορούσε να συγκριθεί με τα βαριά πυροβόλα των 170 και των 210 mm που παρέτασσε η W ehrm ach t, χωρίς να υπολογιστούν τα σιδη­ ροδρομικά πυροβόλα των 280 mm. Η διαφορά αυτή αντισταθμιζό­ ταν κάπως από τα ναυτικά πυροβόλα των καταδρομικών και των αντιτορπιλλικών και, όταν ο καιρός το επέτρεπε, από την αεροπο­ ρία. Τα αμερικανικά πυροβόλα των 105 και των 155 mm υστερού­ σαν γενικά σε βελη νεκές έναντι των βαρύτερων γερμανικών, αλλά αυτό που τους έδινε κρίσιμο πλεονέκτημα ήταν η αφθονία των πυρομαχικών τους. Οι Αμερικανοί μπορούσαν να ρίχνουν στους Γερ­ μανούς οβίδες σε αναλογία 20:1 κατά τις μονομαχίες πυροβολι­ κού, κάτι που έδινε στη συμμαχική πλευρά μεγάλο τακτικό π λεονέ­ κτημα. Περισσότερα από 400 συμμαχικά πυροβόλα υποστήριξαν την άμυνα του προγεφυρώματος κατά τη μαζική επίθεση του φον Μά­ κενσεν στις αρχές Φεβρουάριου του 1944, ρίχνοντας στον εχθ ρό κατά μέσο όρο 25.000 οβίδες την ημέρα. Στην ακόμη σφοδρότερη μάχη που έγινε στις 16 του μήνα το Κέντρο Διεύθυνσης Πυρός του VI Σώματος διέταξε 224 βρετανικά και αμερικανικά οβιδοβόλα να ρίξουν εναντίον ενός γερμανικού τάγματος που προήλαυνε επι­ κίνδυνα και εκείνα απάντησαν με καταιγιστικούς ρυθμούς. Κάθε πυροβόλο των 155 mm έθαλλε ένα βλήμα ανά έξι δευτερόλεπτα και το μισό γερμανικό τάγμα καταστράφηκε μόνο από αυτά τα πυ­ ρά! Είναι χαρακτηριστικό πως το πυροβολικά της 45ης Μεραρχίας, που είχε βάλει 167.153 οβίδες κατά τους τέσσερις προηγούμενους μήνες της εκστρατείας του στην Ιταλία, μόνο τον Φεβρουάριο του 1944 στο Αντσιο έριξε 129.732!

Αντιμετώπιζε όμως και ο Λούκας τα δικά του προβλήματα. Την ημέρα που οι Σέργουντ Φόρεστερς και το Βασιλικό Ελαφρύ Πεζικό του Σρόπσαϊρ πραγματοποιούσαν την αποτυ­ χημένη αντεπίθεσή τους ο Τσώρτσιλ ζήτησε από τον Κλαρκ να τον πληροφορήσει για τον αριθμό οχημάτων κάθε τύπου που βρίσκονταν μέσα στο προγεφύρωμα, για να λάβει την εκ­ πληκτική απάντηση ότι ήταν 18.000! Η αναλο­ γία ενός οχήματος για κάθε τέσσερις άνδρες που μάχονταν στο Αντσιο δίνοντας έναν στατι­ κό αγώνα ήταν σίγουρα εξαιρετικά υπερβολι­ κή, ωθώντας τον Βρετανό πρωθυπουργό να επισημάνει σαρκαστικά προς τον Λούκας: "Φαί­ νεται πως έχουμε μεγάλη υπεροχή σε σωφέρ επί του εχθρού”. Τη στιγμή που η Ομάδα Μάχης του Γκράσερ προκαλούσε σύγχυση στο κέντρο της συμμαχικής γραμμής, η Ομάδα Μάχης Μπέργκερ προσπαθούσε να πιέσει τους Αμερικα­ νούς από την κατεύθυνση της Τσιστέρνα με στόχο να τους οδηγήσει πίσω στο κανάλι Μουσολίνι και, αν ήταν δυνατό, ως το Νετούνο. Ο φον Μάκενσεν πίστευε ότι τα καλύτερα απο­ τελέσματα θα τα πετύχαινε η κρούση του Γκράσερ, που λογάριαζε να κυριεύσει την Α­ πρίλιο στις 10 Φεβρουάριου και το Αντσιο στις

το ακόλουθο λακωνικό σήμα: "Μαρκ, άφησε αρκετά πυρομαχικά και εφόδια. Η 45η μένει". Με νέα στρατεύματα στη διάταξη μάχης του ο Λούκας ήταν έτοιμος να αντεπιτεθεί. Επέλεξε να ανακαταλάβει την Απρίλια με το 179 Σύ­ νταγμα, αλλά και οι δύο έφοδοι που εξαπέλυ­ σε αποκρούστηκαν με σοβαρές απώλειες.

"ΨΑΡΕΜΑ"

Οι Σύμμαχοι υποχρεώθηκαν να χύσ ουν πολύ αίμα για να νικήσουν στο Αντσιο. Οι νεκροί, οι τραυματίες και οι αγνοούμενοι τους υπολογίστηκαν σε 40.000.

20, κόβοντας στα δύο το συμμαχικό προγεφύ­ ρωμα. Επειτα θα ακολουθούσε μια απλή υπό­ θεση εκκαθάρισης στις αρχές Μαρτίου. Ως τό­ τε ο Λούκας κρατούσε την 45η Μεραρχία σε ε­ φεδρεία, με εξαίρεση το 179 Σύνταγμά της που είχε αναπτυχθεί στο κανάλι Μουσολίνι. Τη νύκτα της 31ης Ιανουαρίου το 157 Σύνταγμα του ίδιου σχηματισμού ανέλαβε τη φρούρηση του ποταμού Μολέτα στο αριστερό και το βρά­ δυ της 10ης Φεβρουάριου το εναπομείναν 180 Σύνταγμα αντικατέστησε την κατάκοπη 2η βρετανική Ταξιαρχία. Λίγο αργότερα το 179 με­ ταφέρθηκε επίσης στο κέντρο για να πάρει τη θέση της εξαντλημένης 168 βρετανικής Τα­ ξιαρχίας που είχε χάσει τα 2/3 των ανδρών της. Η 45η Μεραρχία είχε έναν πρόσθετο λόγο να αποδείξει για μια ακόμα φορά την αξία της. Ανήκε στις μονάδες της Εθνοφρουράς και κα­ τά τη μάχη του Σαλέρνο είχε ως διοικητή τον στρατηγό Τρόυ Μίντλτσν. Οταν ο Κλαρκ ανέ­ φερε ότι σκεπτόταν να εκκενώσει το προγε­ φύρωμα του Σαλέρνο, ο Μίντλτον τού έστειλε

Στο μεταξύ νέες ενισχύσεις αναζωογόνη­ σαν τις δυνάμεις του φον Μάκενσεν. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και το περίφημο Σύνταγμα Πεζι­ κού "Lehr” της περιοχής Βερολίνου-Σπαντάου, που έφθασε από τη Γερμανία με προσωπική ε­ ντολή του Χίτλερ. Από την άλλη πλευρά το VI Σώμα έλαβε μόνο την υπόλοιπη 56η βρετανική Μεραρχία, αλλά και αρκετά πυροβόλα από την 5η Στρατιά. Η επόμενη κίνηση των Γερμανών, που υπερείχαν με 125.000 άνδρες έναντι 100.000 των Συμμάχων, θα ήταν και πάλι στο Καροτσέτο, επιμένοντας στην αρχική επιλογή της διχοτόμησης του προγεφυρώματος κατά μήκος του δρόμου Αλμπανο-Αντσιο. Ο φον Μάκενσεν ονόμασε τη νέα επίθεσή του, που αναμενόταν να είναι σφοδρότερη από οποιαδήποτε προηγούμενη, επιχείρηση "Ψάρεμα", ελ­ πίζοντας ίσως ότι με το πέρας της οι στρατιώ­ τες του θα ήταν σε θέση να ψαρέψουν στην παραλία του Αντσιο! Τα στρατεύματά του θα χρησιμοποιούσαν για πρώτη φορά τα τηλεκα­ τευθυνόμενα μικρά ερπυστριοφόρα Goliath, που καθένα τους ήταν φορτωμένο με 96 kg TNT και είχε ένα καλώδιο μήκους 700 m. Μέσα στην πυκνή πρωινή ομίχλη, στις 06.30 της 16ης Φεβρουάριου, η 3η Μηχανοκίνητη Μεραρχία και η 715 Μεραρχία Πεζικού των Γερμανών έρι­ ξαν τους φανατισμένους στρατιώτες τους κα­ τά κύματα πάνω στις θέσεις της 45ης Μεραρ­ χίας, υποστηριζόμενους από μικρές ομάδες τεθωρακισμένων. Τα άρματα έβαλλαν από μι­ κρές αποστάσεις και αποσύρονταν για να ανεφοδιαστούν με πυρομαχικά, ενώ το γερμανικό πεζικό διείσδυε στις αμερικανικές γραμμές μέσα από τις χαράδρες της περιοχής. Η μάχη διήρκεσε όλο το πρωί. Ολες οι έ­ φοδοι αποκρούστηκαν με βαριές απώλειες για τους Γερμανούς, αλλά οι τελευταίοι εξακολου­ θούσαν να επιτίθενται παρά τα θεριστικά πυ­ ρά που τους αποδεκάτιζαν, εμπλέκοντας 14

Στοιχείο όλμου των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ετοιμάζεται να βάλει με βλήμα των 81 mm κατά των αμερικανικών θέσεων.

τάγματα εναντίον των Αμερικανών. Την επομέ­ νη πέτυχαν να απομονώσουν το 157 Σύνταγμα, που ωστόσο συνέχισε τον αγώνα, και απώθη­ σαν την υπόλοιπη Μεραρχία της Εθνοφρου­ ράς προς τη θάλασσα, χωρίς όμως να πετύχουν τη διάσπασή της. Η συμμαχική αεροπο­ ρία πραγματοποίησε 700 εξόδους βομβαρδί­ ζοντας τους Γερμανούς και η μάχη μέσα στη λάσπη απέκτησε αυξημένη βιαιότητα. Το Σύ­ νταγμα "Lehr", που φημιζόταν για την αφοσίω­ ση και την πειθαρχία των ανδρών του (με το ι­ διαίτερα εντυπωσιακό παρουσιαστικό), είχε κατά το ήμισυ εμπειρία πραγματικής μάχης, αλλά ο φον Μάκενσεν αναγκάστηκε να το χρη­ σιμοποιήσει στην πρώτη γραμμή έπειτα από ρητή διαταγή του Χίτλερ. Ως αποτέλεσμα οι στρατιώτες του έπεσαν πάνω στους βετεράνους της αμερικανικής 45ης Μεραρχίας και κομματιάστηκαν χωρίς έλεος. Η σφαγή παρου­ σίαζε τόσο αποκρουστικό θέαμα ώστε το Σύ­ νταγμα "Lehr“ κάμφθηκε και τράπηκε σε φυγή σπέρνοντας τον τρόμο και στα υπόλοιπα τμή­ ματα που το ακολουθούσαν. Στις 17 Φεβρουάριου ο Κλαρκ ανέθεσε στον Τράσκοτ βοηθητικό ρόλο στο στρατηγείο του VI Σώματος και τοποθέτησε τον στρατηγό Τζων Ο' Ντάνιελ επικεφαλής της 3ης Μεραρ­ χίας. Ο Τράσκοτ έμεινε κατάπληκτος όταν ε­ νημερώθηκε για την κρισιμότητα της κατά­ στασης στο κέντρο του μετώπου. Παρά την πεποίθηση του Ηγκλς ότι η Μεραρχία του θα άντεχε και αυτή τη δοκιμασία, ήταν γνωστό ότι ο φον Μάκενσεν (που απέφυγε να εμπλέξει τις τεθωρακισμένες εφεδρείες του) διέθετε το βράδυ της ίδιας ημέρας πέντε συντάγματα για να δημιουργήσει το ρήγμα το επόμενο πρωί. Οι Γερμανοί κέρδισαν και πάλι ελάχιστες εκα­ τοντάδες μέτρα με τεράστιο αντίτιμο. Στις 19 Φεβρουάριου οι δυνάμεις της 14ης Στρατιάς έδειχναν καθαρά ότι είχαν φθάσει στο όριο της αντοχής τους και δεν μπορούσαν πια να επαναλάβουν τις σφοδρές εφόδους τους. Συ­ νέχισαν όμως να ασκούν όση πίεση μπορού­ σαν λόγω της εξαίρετης πειθαρχίας τους, μέ­ χρι τις 20 Φεβρουάριου. Πέντε ημέρες αδιάκο-

J]

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γο τυφέκιο K ar 98b ήταν το τυπικό φορητό όπλο του γερμανικού πεζικού στο Αντσιο. Είχε διαμέτρημα 7,92 mm και δεχόταν δεσμίδα πέντε φυσιγγίων με αρχική ταχύτητα βολίδας 785 m/sec.

πης μάχης είχαν αποφέρει στους Γερμανούς μόνο ενάμισυ χιλιόμετρο εδάφους. Οι πεισμα­ τάρηδες Αμερικανοί είχαν πολεμήσει με τέ­ τοιο μένος και θέληση ώστε απέτρεψαν την καταστροφή του προγεφυρώματος.

ΕΞΟ ΔΟ Σ

J2 ■ββ

Κάθε πλευρά είχε χάσει από την αρχή της απόβασης ως τις 20 Φεβρουάριου τουλάχι­ στον 19.000 άνδρες. Στις 22 Φεβρουάριου ο Κλαρκ επωφελήθηκε από την ανάπαυλα της μάχης για να αντικαταστήσει τελικά τον Λού­ κας με τον δυναμικότερο Τράσκοτ (που επι­ πλέον τα πήγαινε πολύ καλύτερα με τους Βρε­ τανούς). Μια εβδομάδα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ο Αμερικανός στρατηγός α­ ντιμετώπισε την τελευταία απεγνωσμένη από­ πειρα των Γερμανών να κάμψουν την 3η Μεραρχία επιτιθέμενοι από την Τσιστέρνα. Η Μεραρχία Πάντσερ "Hermann Goering", η 26η Πάντσερ και η 362 Πεζικού απέσπασαν ελάχιστα εδαφικά κέρδη και η ορμή τους γρήγορα χάθη­ κε. Ο Κέσσελρινγκ όφειλε πια να παραδεχθεί ότι δεν μπορούσε να εξαλείψει το προγεφύ­ ρωμα του Αντσιο και διέταξε τη διακοπή της ε­ πίθεσης, αν και οι σποραδικές αψιμαχίες συνε­ χίστηκαν για αρκετές ακόμα ημέρες. Στις αρ­ χές Μαρτίου έστειλε τον Βέστφαλ στο Βερολί­ νο για να εξηγήσει σε μια τρίωρη ακρόαση στον μαινόμενο Φύρερ τους λόγους της απο­ τυχίας. Ο επιτελάρχης του Κέσσελρινγκ εξέ­ θεσε με αφοπλιστική ειλικρίνεια την κατάστα­ ση και στο τέλος απέσπασε τη συγκατάβαση του Χίτλερ. Φεύγοντας δέχθηκε από τον στρα­ τάρχη Κάιτελ, αρχηγό του επιτελείου της OKW, το ακόλουθο σχόλιο: Ήσουν τυχερός. Αν εμείς οι ανόητοι λέγαμε έστω και τα μισά από αυτά, ο Φύρερ θα μας είχε κρεμάσει". Μια περίεργη ηρεμία επικράτησε στο μέ­ τωπο του Αντσιο κατά τις επόμενες εβδομά­ δες, καθώς οι Γερμανοί δεν έκαναν κάτι για να καταστρέψουν το προγεφύρωμα, αρκούμενοι στον βομβαρδισμό του με αεροσκάφη και πυ­ ροβόλα. "Στόχος μας ήταν να μην επιτρέψου­ με στον εχθρό να έχει ούτε λεπτό ηρεμίας", έ­ λεγε ο Κέσσελρινγκ. "Η όλη εμπειρία μέσα στον συνωστισμένο ανθυγιεινό θύλακα θα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πρέπει να ήταν φοβερά δυσάρεστη". Οι Σύμ­ μαχοι από την πλευρά τους έσκαβαν όλο και πιο βαθιά ορύγματα, αφού με την έλευση της άνοιξης είχε κατέβει η στάθμη των υπογείων υδάτων. Με συνεχείς ραδιοφωνικές εκπομπές οι Γερμανοί συνέχιζαν τον ψυχολογικό πόλεμο σε βάρος των αντιπάλων τους καλώντας τους να παραδοθούν επειδή δεν άξιζε να θυσιά­ σουν τη ζωή τους την ώρα που άλλοι καλοπερνούσαν σε ασφαλείς μονάδες στις ΗΠΑ και στη Βρετανία. Η "Σάλλυ" με τη γοητευτική φω­ νή ενημέρωνε τους στρατιώτες των Συμμά­ χων ότι βρίσκονταν "στο μεγαλύτερο αυτοσυντηρούμενο στρατόπεδο αιχμαλώτων του κό­ σμου"! Η μάχη του Αντσιο τελικά κρίθηκε από την επιτυχία των ορεσίβιων Μαροκινών να υπερ­ κεράσουν μέσω των ορέων Αουρούντσι τη "γραμμή Γκούσταβ” και από την αυτοθυσία των φανατισμένων Πολωνών που καθήλωσαν τις γερμανικές δυνάμεις στο ίδιο το Κασσίνο. Στις 23 Μαϊου 1944 η γερμανική 10η Στρατιά βρισκόταν σε πλήρη υποχώρηση αντιμετωπί­ ζοντας τον κίνδυνο της κύκλωσης και είχε έλ­ θει πια η ώρα για τις δυνάμεις του Αντσιο, που αριθμούσαν επτά μεραρχίες, να εξέλθουν από το προγεφύρωμα. Σύμφωνα με το σχέδιο "Buffalo" του Τράσκοτ, που ενέκρινε ο Αλεξά­ ντερ, το VI Σώμα θα εξορμούσε προς Βορρά με στόχο την κατάληψη του Βαλμοντόνε και των ορέων Αλμπάνι, ώστε να κοπεί εγκαίρως ο αυτοκινητόδρομος αρ. 6 και να εγκλωβιστούν οι γερμανικές δυνάμεις που έσπευδαν προς τη Ρώμη και τη σωτηρία. Ο Κλαρκ όμως πί­ στευε ότι οι Γερμανοί δεν θα μπορούσαν να παγιδευτούν απλά με την κατάληψη του αυτο­ κινητόδρομου και ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα αναζητούσαν προφανώς οδούς διαφυγής μέσω δευτερευόντων δρόμων. Θεωρούσε επί­ σης πως αν προωθείτο προς το Βαλμοντόνε θα εξέθετε το αριστερό πλευρό του σε κίνδυ­ νο προσβολής από τις γερμανικές δυνάμεις που στάθμευαν στα όρη Αλμπάνι, ενώ είπε πως το σχέδιο του Αλεξάντερ ανέθετε απλώς στο VI Σώμα την αποστολή "να ρίξει ένα σχοινί για να τραβήξει την 8η Στρατιά του Ολιβερ Ληζ ώστε να καταλάβει αυτή τη Ρώμη". Ο επαγγελ­ ματικός εγωισμός του Κλαρκ δεν θα τον άφη­ νε να επιτρέψει σε οποιοδήποτε άλλο τμήμα ε­ κτός από αμερικανικό να είναι εκείνο που θα εισερχόταν πρώτο στην Αιώνια Πόλη. Στις 05.30 της 23ης Μαϊου 500 συμμαχικά πυροβόλα άνοιξαν πυρ εναντίον των Γερμα­ νών από το προγεφύρωμα του Αντσιο και τέσ­ σερις μεραρχίες επιτέθηκαν προς την Τσιστέρνα. Λίγο μετά το πρώτο φως της 25ης του μήνα οι προφυλακές του VI Σώματος συναντήθηκαν με εκείνες του II Σώματος που έρχο­ νταν από τον Νότο, θέτοντας και τυπικά τέλος σε μια πολιορκία που κράτησε 123 ημέρες. Την ίδια ημέρα έπεσε και η Τσιστέρνα. Ο Τράσκοτ ετοιμάστηκε να κινηθεί ορμητικά προς το Βαλμοντόνε, αλλά η παρέμβαση του Κλαρκ

τον σταμάτησε, αφήνοντας μόνο το 1/3 των α­ μερικανικών δυνάμεων να συνεχίσει την ώθη­ ση προς τον αυτοκινητόδρομο αρ. 6, με τον κύριο όγκο να στρέφεται προς τη Ρώμη. Οι Βρετανοί εξεγέρθηκαν από την αχαρακτήρι­ στη συμπεριφορά του Αμερικανού στρατηγού παρατηρώντας ότι μέσα σε μια νύκτα θυσίαζε την ευκαιρία να καταστρέψει ολόκληρη τη δε­ ξιά πτέρυγα της 10ης Στρατιάς του φον Βίτινγκχοφ απλώς και μόνο για να είναι ο πρώτος που θα μπει στη Ρώμη. Αν και δεν είναι βέβαιο πόσες γερμανικές δυνάμεις θα πετύχαινε να αποκόψει το VI Σώ­ μα αν ο Κλαρκ το άφηνε να συνεχίσει την πο­ ρεία του προς το Βαλμοντόνε, το σίγουρο εί­ ναι πως χρειάστηκε να πολεμήσει σκληρά για να διασπάσει την ημιτελή "γραμμή Καίσαρ" που οι Γερμανοί ετοίμαζαν πυρετωδώς νότια της Ρώμης. Η αμερικανική 36η Μεραρχία ανα­ κάλυψε τυχαία ένα ασθενές σημείο στο Μόντε Αρτεμίσιο που ο εχθρός δεν είχε προλάβει να οχυρώσει και το κατέλαβε με 8.000 άνδρες έ­ πειτα από μια νυκτερινή πορεία, αφού κατέ­ σφαξε αθόρυβα τους λίγους Γερμανούς σκο­ πούς που βρήκε στην κορυφή του. Η "γραμμή Καίσαρ" είχε διαρραγεί και ο Κέσσελρινγκ, α­ φού κήρυξε τη Ρώμη "ανοχύρωτη πόλη", υπο­ χώρησε βορειότερα αναζητώντας νέα φυσικά ισχυρή αμυντική τοποθεσία, την οποία βρήκε τελικά κατά μήκος του ποταμού Αρνο στη Φλωρεντία. Η μαζική επίθεση του στρατηγού Αλεξά­ ντερ πέτυχε τον σκοπό της, αλλά με τρομερό τίμημα. Οι συμμαχικές απώλειες για τη διά­ σπαση της "γραμμής Γκούσταβ" και την κατά­ κτηση της Ρώμης ανήλθαν σε 40.000 άνδρες, ενώ οι Γερμανοί έχασαν 38.000. Τα αμερικανικά και τα βρετανικά στρατεύματα εισήλθαν στην ιταλική πρωτεύουσα στις 4 Ιουνίου 1944, σε μια φευγαλέα στιγμή θριάμβου πριν η προσο­ χή της παγκόσμιας κοινής γνώμης μετατοπισθεί πλήρως σε ένα άλλο γεγονός που θα συνέβαινε αρκετά βορειότερα: τη μεγάλη απόβα­ ση στη Νορμανδία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) C. Hibbert: Α Ν ΖΙΟ : THE B ID F O R R O M E, B allantin e's Books, 1970. (2) K. M acksey: K E S S E L R IN G : G ER M A N M A ST ER STRA TEG IST O F THE SEC O N D W O RLD WAR, Greenhill, 2000. (3) P. M ansoor: THE Gl O F F E N S IV E IN EU R O P E , University P re s s o f Kansas, 1999. (4) W. Seym our: D EC ISIO N IN BATTLE, Da Capo Press, 1982. (5) F. Sheehan: A N ZIO : E P IC O F BRA VERY, Oklahoma Un iversity Press, 1994. (6) THE SO U T H ER N FRONT, Time-Life Books, 1991. (7) R. Trevelyan: THE F O R T R E SS, Bu ch an & Enright, 1985. (8) THE ITALIAN CAMPAIGN, Time-Life Books, 1999.

I

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ (1940-41) Τα βρετανικά στρατεύματα άρχισαν να καταφθάνουν στην

χρησιμοποιήσει η RAF. Οταν οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην Ελλάδα

Κρήτη, με τη σύμφωνη γνώμη της

τον Απρίλιο του 1941, η Κρήτη

Ελληνικής Κυβέρνησης, αμέσως

χρησιμοποιήθηκε ως ενδιάμεσος

μετά την αιφνιδιαστική επίθεση κατά της Ελλάδας από τους Ιτα­

σταθμός για τα στρατεύματα της Κοινοπολιτείας που εκινούντο για

λούς στις 28 Οκτωβρίου 1940.

να πολεμήσουν στην ηπειρωτική

Στον κόλπο της Σούδας δημιουργήθηκε ένας σταθμός ανεφοδια­

Ελλάδα, αλλά πριν τελειώσει ο Α­ πρίλιος το νησί μετατράπηκε σε

σμού για τον Βρετανικό στόλο της

τόπο υποδοχής των στρατευμά­

Μεσογείου, ενώ βελτιώθηκαν οι

των που υποχωρούσαν μετά την α­

λιμενικές εγκαταστάσεις και τα α­

πώλεια της "Μάχης της Ελλάδας".

εροδρόμια στο νησί - για να τα

Η κατοχή της Κρήτης από κάποιον

Είσοδος στον κόλπο της Σούδας. Βρετανοί στρατιώτες περιεργάζονται το κρητικό τοπίο, που βλέπουν για πρώτη φορά. Πολλοί από αυτούς δεν 9α έφευγαν ποτέ από το νησί. Θα έπεφταν κατά τη μεγάλη Μάχη της Κρήτης λίγους μήνες αργότερα.

από τους εμπολέμους ήταν μεγί­ στης στρατηγικής σημασίας. Για τους Βρετανούς το νησί σήμαινε ένα προκεχωρημένο σημείο ανε­ φοδιασμού και καταφύγιο για τον στόλο τους 680 χλμ. "εμπρός" από τον ναύσταθμο της Αλεξάνδρειας. Σήμαινε ακόμα προκεχωρημένα α­ εροδρόμια από όπου τα αεροπλά­ να τους μπορούσαν να επιχειρούν

Εν πλω για την Ελλάδα. Στρατιώτες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας επάνω στο κατάστρωμα πολεμικού σκάφους. Πολλοί από αυτούς προορίζονται για την άμυνα της Κρήτης.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

Κρήτη, 1941. Ενας Αυστραλός και δύο Ελληνες στρατιώτες πριν από τη μεγάλη μάχη που πλησιάζει.

Ο αρχιστράτηγος των δυνάμεων Μέσης Ανατολής, σερ Αρτσιμπαλντ Ουέιβελ, στην Κρήτη. Επιθεωρεί την κατασκευή αμυντικών έργων σε στρατηγικά σημεία του νησιού. Το ΑΙΑ πυροβόλο που φαίνεται ακριβώς από πίσω είναι των 3,7 in.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ εναντίον των δυνάμεων του Αξο­ να. Για τους Γερμανούς η Κρήτη α­

στόχων του εχθρού στην Αίγυπτο

ντιπροσώπευε το ιδανικό σημείο

τη διεκδίκηση της Κρήτης σε λίγο θα άρχιζε...

από όπου θα μπορούσαν να ελέγ­

και στη Μέση Ανατολή. Η μάχη για

χουν την ανατολική Μεσόγειο και

στρατιωτικού ενδιαφέροντος, να μας τις διαθέσουν προσωρινά συνοδευόμενες - αν είναι δυνατόν -από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δη­

να υποστηρίζουν τα στρατεύματά

μοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την

τους τα οποία πολεμούσαν στη βόρεια Αφρική και αεροπορικές βάσεις για να επιχειρούν εναντίον

Προσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους φωτογρα­ φίες σχετικές με τη στρατιωτική μας ιστορία ή οποιοδήποτε αντικείμενο

Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης

επιστροφή του υλικού μετά τη δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστο­ ρία», ΤΘ 3951,10210, Αθήνα, υπόψη κ. Π Τερνιώτη).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Διονύσης Σ. Γάγγας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ Εκδόσεις «I. Σιδέρης» Αθήνα, Δεκέμβριος 2000 Σελίδες 447

75

Ο διαπρεπής διεθνολόγος κα­ θηγητής Σβάρτσενμπεργκ διατύπω­ σε εύστοχα το αξίωμα περί κατανόη­ σης του δικαίου της ειρήνης εντός του διεθνούς συστήματος πολιτικής ισχύος, απαραιτήτως μέσα από το δίκαιο του πολέμου. Η νομική αντι­ μετώπιση των συνεπειών που απορ­ ρέουν από μια ένοπλη σύγκρουση α­ πασχόλησε έντονα τους θεμελιωτές του διεθνούς δικαίου κατά τον πα­ ρελθόντα αιώνα, συνεχίζοντας να αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευ­ σης και έντονης αμφισβήτησης μέ­ χρι σήμερα. Η δυναμική σύγκρουση αντικρουόμενων εθνικών συμφερό­ ντων οδήγησε συχνά τις κρατικές ο­ ντότητες σε δυναμικές αντιπαραθέ­ σεις μεταξύ τους, οι οποίες κατέληξαν αρκετές φορές στην κατάφωρη παραβίαση και κατάργηση κάθε έν­ νοιας δικαίου και σεβασμού προς την ανθρώπινη φύση. Οι ένοπλες συγκρούσεις που σημειώθηκαν κα­ τά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα κατέδειξαν αρχικά την έλλειψη ικα­ νού και αποτελεσματικού θεσμικού νομικού πλαισίου, το οποίο θα έπρεπε να επιδρά αποτρεπτικά ως προς την άσκηση ανεξέλεγκτης και βίαιης εξουσίας σε βάρος τόσο των ηπημένων, όσο και των αμάχων. Η διε­ θνής κοινότητα προσπαθώντας να αντιδράσει απέναντι σε γεγονότα τα οποία κατέλυαν βασικές έννοιες του ατομικού και του συλλογικού δικαί­ ου, θέσπισε μια σειρά αρχών που στη συνέχεια οδήγησαν στην εφαρ­ μογή του δικαίου των ενόπλων συ­ γκρούσεων. Το δίκαιο του πολέμου αποτελείται από ένα σύνολο διε­ θνών κανόνων, συμβατικών και εθι­ μικών, οι οποίοι προσδιορίζουν τα ό­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρια άσκησης της αναγκαίας ένοπλης βίας - στο πλαίσιο της στρατιωτικής σύγκρουσης - παράλληλα με τις αρ­ χές που επιβάλλουν συγκεκριμένη συμπεριφορά των εμπολέμων προς τα άτομα τα οποία υφίστανται τα α­ ποτελέσματα αλλά δεν συμμετέ­ χουν στη σύρραξη. Η φύση του δι­ καίου μεταβλήθηκε από την τεχνο­ λογική εξέλιξη των εξοπλισμών και την εμφάνιση νέων πολεμικών μεθό­ δων, με συνέπεια να επικρατήσει ο πλέον δόκιμος όρος περί του δικαί­ ου των ενόπλων συρράξεων'ή συ­ γκρούσεων, ώστε να καλυφθούν α­ κόμη και εχθροπραξίες περιορισμέ­ νης έκτασης. Το βιβλίο μέσα σε επτά κεφάλαια παρουσιάζει, αναλύει και κυρίως επιχειρεί να εισαγάγει τον α­ ναγνώστη στις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου των ενόπλων συ­ γκρούσεων. Η κεντρική διάθεση του έργου γίνεται από τις εκδόσεις «I. Σιδέρης» (Σόλωνος 116,105 64, Αθή­ να, τηλ. 3833434, fax: 3832294).

Δημητρης Λούπης

Ο Π ΙΡ ΙΡ Ε ΙΣ (1465-1553) ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΕΙ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ Εκδόσεις «Τροχαλία» Αθήνα, 1999 Σελίδες 500 Οι εκδόσεις Τροχαλία παρου­ σίασαν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τη μελέτη του συγγραφέα Δημήτρη Λούπη αναφορικά με την ο­ θωμανική χαρτογραφία του Αιγαίου, στην οποία έχει ενσωματωθεί η πρώ­ τη πλήρης μετάφραση στα ελληνικά, από το οθωμανικό πρωτότυπο του έργου του Πίρι Ρέις με τίτλο «Βιβλίο της ναυσιπλοΐας». Ο πρώην πειρα­ τής και μετέπειτα ναύαρχος του ο­ θωμανικού ναυτικού Πίρι Ρέις συνέ­ θεσε ένα σύνολο ναυτικών οδηγιών και χαρτών των νησιών και των λιμέ­ νων της Μεσογείου. Στο βιβλίο πα­

ρατίθεται το μέρος του άτλαντα στο οποίο περιγράφονται το Αιγαίο με όλα τα νησιά και τις ακτές του, τα Ε­ πτάνησα, η Κύπρος και γενικότερα οι περιοχές ελληνικού ενδιαφέρο­ ντος. Ο Οθωμανός ναύαρχος παρέ­ χει σημαντικά ιστορικά στοιχεία για τη φυσιογνωμία, την αρχαιολογία, την ιστορική γεωγραφία, το περιβάλ­ λον, την τοπωνυμία και τη ναυτική τεχνολογία του ελληνικού αρχιπελά­ γους. Η εργασία του απέδωσε τον πλέον κατατοπιστικό ναυτικό άτλα­ ντα της Μεσογείου κατά το πρώτο ήμισυ του 16ου αιώνα, περιόδου ακ­ μής της οθωμανικής ναυτικής ι­ σχύος. Το βιβλίο περιέχει 65 εικόνες συνοδεία υποσημειώσεων σε αραβι­ κή γραφή, την οποία χρησιμοποιού­ σαν οι Οθωμανοί μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ο συγγραφέας παραθέτει επίσης στοιχεία σχετικά με την κατάσταση που επικρατούσε στη Μεσόγειο κατά τη συγκεκριμέ­ νη χρονική περίοδο και την εξέλιξη του αυξανόμενου ναυτικού ανταγω­ νισμού μεταξύ της ισλαμικής Ανατο­ λής και της χριστιανικής Δύσης, Ο­ θωμανών και Βενετών. Το βιβλίο κυ­ κλοφορεί από τις εκδόσεις «Τροχα­ λία», και η κεντρική του διάθεση γί­ νεται από την «Πρόχορος Α.Ε.» (Στα­ δίου 44 Αθήνα, 105 64, τηλ. 3215561 3215774).

Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος [email protected]

Χρήστου Ε. Σκουτέλα

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΜΙΣΤΟΣΠΛΗΘΩΝ. Ο «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝ» ΣΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Εκδόσεις «Δημιουργία» Αθήνα, 1999 «Είμαστε δηλαδή... Ελληνες στην καταγωγή, όπως μαρτυρεί τόσο η γλώσσα μας, όσο και η πατροπαρά­ δοτη παιδεία μας». Η διατύπωση αυ­ τής της κοινότοπης ιδέας αποτελούσε τον 15ο αιώνα μια ρηξικέλευθη πράξη, μια υπέρβαση της παραδοσια­ κής ιδεολογίας του βυζαντινού κρά­ τους, αφού οι κάτοικοι της συρρικνωμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αποκαλούσαν (και θεωρούσαν) τους ε­ αυτούς τους Ρωμαίους και όχι Ελλη­ νες. Την υπέρβαση αυτή τόλμησαν να διακηρύξουν ανοικτά μόνο ο πλατωνιστής φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός (που προσέλαβε την προσωνυμία Πλήθων, πιθανότατα ως εκδήλωση θαυμασμού για το πρότυπό του) και μια ομάδα μαθητών του. Η δράση του Πληθωνα ξεπέρασε τα στενά όρια

Χ Ρ. Ε. ΣΚΟ ΥΤ ΕΛ Α

rempnoc T6M IC TO C -ΠλΗΘΟ)Ν Ο “ αναγενντ/5ΐακός Έλλην” στα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου

της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και επεκτάθηκε στην Ιταλία, όπου, στο πλαίσιο της συμμετοχής του στη βυ­ ζαντινή αντιπροσωπεία που έλαβε μέρος στη Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας (με σκοπό την ένωση των Εκ­ κλησιών και απώτερο στόχο την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας στο Βυζάντιο), ο Πλήθων συναναστράφηκε Ιταλούς λογίους της πρώι­ μης Αναγέννησης και επηρέασε ση­ μαντικά τις πνευματικές τους αναζη­ τήσεις. Με αυτό τον τρόπο συνέβαλε στην προώθηση της Αναγέννησης και στην ευκολότερη αποδοχή των Ελλήνων λογιών που αναζητούσαν καλύτερη τύχη στη Δύση. Τη σημαντι­ κή, όχι όμως ευρύτερα γνωστή, προ­ σφορά του σημαντικού Βυζαντινού φιλοσόφου εξετάζει η ευσύνοπτη (αλλά περιεκτική) μελέτη του Χρή­ στου Σκουτέλα, εκπαιδευτικού και φέρελπι νέου ιστορικού. Στο πρώτο κεφάλαιο του έργου εξετάζεται η πε­ ρίοδος της νεότητας και της εκπαί­ δευσης του Πλήθωνα. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται τρία υπομνή­ ματα του Πλήθωνα με αποδέκτες τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β1Παλαιολόγο και τον δεσπότη του Μυστρά Θεό­ δωρο Β1, στα οποία ο διορατικός λό­ γιος πρότεινε μέτρα για την κοινωνι­ κή αναμόρφωση και την αμυντική θωράκιση της Πελοποννήσου. Στο τρίτο κεφάλαιο εκτίθενται οι πνευματικές ανησυχίες του φιλοσόφου κατά τη διάρκεια της Συνόδου ΦερράραςΦλωρεντίας. Στο τέταρτο παρουσιά­ ζεται το τελευταίο και σημαντικότε­ ρο φιλοσοφικό του έργο, με τίτλο "Νόμων συγγραφή", καθώς και η με­ ταγενέστερη απήχηση της δράσης του. Σε δύο παραρτήματα παρουσιά­ ζονται η δράση του σεΐχη Μπεντρεντίν, ριζοσπάστη Οθωμανού μεταρ­ ρυθμιστή και σύγχρονου τού Πλήθω­ να, και ένας χρονολογικός πίνακας των κυριότερων γεγονότων της πε­ ριόδου 1354-1465.

Νίκος Νικολούδης

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Η ΡΟΥΜΕΛΗ ΤΟ 1881 Πίριηγητές, Έβίλοντές, Άρχαιοκά*ηλοι

ο «ATYX0S» ελληνοτουρκικός : ΙΙ0ΑΕΜ 0Ϊ TOY 1897

Γιώργος Στάμκος

Μπέρναρντ Λιούις

Ιωσήφ Κασσεσιάν

Ανδρέας Καλαντζάκος

Ιωάννης Λουκάς

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ

ΟΙ ΑΣΣΑΣΙΝΟΙ

0 «ΑΤΥΧΟΣ» ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897

Η ΡΟΥΜΕΛΗ ΤΟ 1821

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ

Σελ. 245, 5.200 δρχ.

Σελ. 287, 5.300 δρχ. Η μυστική γεωπολιτι­ κή θέαση του ελληνικού χώρου και οι άγνωστες δυνάμεις που επέδρασαν και επιδρούν καθοριστικά στην πορεία του Ελληνι­ σμού.

Η ιστορία του κρυ­ φού ισλαμικού τάγματος που το έτρεμαν τόσο οι σταυροφόροι, όσο και ο­ λόκληρο το μουσουλμα­ νικό κατεστημένο.

D O N ALD

Σελ. 180,2.500 δρχ.

ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ, ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ, ΑΡΧΑΙΟΚΑΠΗΛΟΙ Σελ. 101,2.000 δρχ.

Εξιστόρηση των γε­ γονότων και του παρα­ σκηνίου που οδήγησαν τον Ελληνικό Στρατό στην ήττα κατά τον «ά­ τυχο» πόλεμο του 1897.

Συλλογή επιλεγμένων αποσπασμάτων γραμ­ μένων από φιλέλληνες ε­ θελοντές, μέσα από τα ο­ ποία σκιαγραφείται η Ρού­ μελη κατά την Επανάστα­ ση του 1821.

Σελ. 389, 7.280 δρχ. Η πρώτη ολοκληρω­ μένη παρουσίαση της γεωπολιτικής επιστήμης στην ελληνική βιβλιο­ γραφία, από τον σημα­ ντικότερο εκπρόσωπο του χώρου καθηγητή I. Λουκά.

G . KRAUSE ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Η ΤΕΧΝΗ

ΑΠΟ ΤΟ ’40 ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ

ΤΟ Υ ΠΟΛΕΜ ΟΥ Γ ΙΑ Σ Τ Ε Λ Ε Χ Η Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Σ Ε Ω Ν ΗτηιΛίΐκΐ (κχρ*ι roll hKhoimmκτψ&ον τιμ>κινίζιπι νολΐμαρχου Σουν Τζου οι μιιι via ιρμηνιίιι, ym ιυν otryxpovo άνθροιπα των επιχιιρήοεοτν

ϋ

ΐ ϋ

m iiä ä ä i

Ι Κ Λ Ο Π Ι Χ

ΚΡΙΤΙΚΗ

Μ ιγιαμότο Μουσάοι

Ντόναλντ Κράουζε

Ρωμαίδη - Ζ έιτζ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΔΑΚΤΥΛΙΔΙΩΝ

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-1913

Σελ. 110,1.900 δρχ.

Σελ. 226,15.000 δρχ.

Σελ. 170, 3.330 δρχ. Ενα από τα πλέον α­ ντιπροσωπευτικά δείγμα­ τα της ιαπωνικής σκέψης περί του μάχεσθαι, γραμ­ μένο από τον τελευταίο α­ νίκητο μονομάχο - σαμου­ ράι.

Η στρατηγική σκέψη του Σούν Τζού ειδικά δια­ σκευασμένη για χρήση στο πεδίο των εμπορικών επιχειρήσεων από διευ­ θυντές.

Π ανελλήνιος Ενωσις Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ)

ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ Σελ. 298,10,400 δρχ.

Φωτογραφική παρου­ σίαση των Βαλκανικών Πο­ λέμων (1912 - 1913), μέσα από το εξαίρετο λεύκωμα των Ρωμαϊδη-Ζέιτζ που α­ νακαλύφθηκε τυχαία στην Αλεξάνδρεια της Αίγυ­ πτου.

Κλάδος Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφω τικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος

Μ ΝΗΜ ΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ’40 ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ

Μια σημαντική έκδο­ ση σπάνιων ιστορικών τεκμηρίων από την πε­ ρίοδο της γερμανικής κα­ Σελ. 559,15.600 δρχ. τοχής, με την αρωγή του Παρουσίαση της ηρωι­ συλλόγου των φίλων της κής πορείας της Εκκλη­ ΠΕΑΝ. σίας της Ελλάδος κατά τα δύσκολα χρόνια της τρι­ πλής κατοχής.

Η διάθεση των βιβλίων της σελίδας αυτής γίνεται από το βιβλιοπωλείο “Ελεύθερη Σκέψις”, Ιπποκράτους 112, Αθήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 3630697, 3614736 (στέλνονται και με αντικαταβολή).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ

78

Είμαι ένας από τους πολ­ λούς αναγνώστες του περιοδι­ κού σας, συνδρομητής από το δεύτερο τεύχος του. Θα ήθελα να σας συγχαρώ για την προσπά­ θεια που καταβάλλετε για μία, στο πλαίσιο του ανθρωπίνως δυ­ νατού, παρουσίαση των ιστορι­ κών γεγονότων, αντικειμενι-κά, χωρίς συναισθηματισμούς και προκαταλήψεις. Βέβαια από τό­ τε που εκδόθηκε το αδελφό πε­ ριοδικό "Αεροπορική Ιστορία" η σχετική με τις αεροπορικές επι­ χειρήσεις ύλη έχει μειωθεί αρ­ κετά, χωρίς πάντως να εξαλειφθεί τελείως, όπως φοβόμουν, ενώ το επίπεδο των άρθρων και της εν γένει ύλης του περιοδι­ κού είναι λίαν αξιόλογο. Ελπίζω να μην εκδοθεί κάποιο άλλο νέο περιοδικό στο μέλλον (π.χ. "Ιστορία των αρμάτων") το οποίο θα οδηγήσει την ύλη στον κατα­ κερματισμό της και τους ανα­ γνώστες σε διλήμματα και αδιέ­ ξοδα. Στο τεύχος 31 είχε παρουσιασθεί ένα άρθρο αναφορικά με τις δίκες Γερμανών εγκλημα­ τιών πολέμου στην Ελλάδα. Με έχει απασχολήσει πολύ το αν οι νικητές του συγκεκριμένου πο­ λέμου (δεν αναφέρομαι στους Ελληνες, των οποίων οι θυσίες, ως λαού, ήταν κατά πολύ μεγα­ λύτερες από τα κέρδη που απεκόμισε η πατρίδα μας, ιδιαίτερα αν προσμετρηθεί και το ότι πριν λήξει αυτός μας οδήγησαν οι "σύμμαχοι” σε έναν αδελφοκτόνο πόλεμο, τις συνέπειες του ο­ ποίου μπορεί να διακρίνει κάποι­ ος ακόμη και σήμερα σε ανθρώ­ πους λίγο μεγαλύτερης ηλικίας) ήταν λιγότερο εγκληματίες από τους ηττηθέντες, τη στιγμή μά­ λιστα που οι δικές τους ενέργει­ ες (π.χ. ο βομβαρδισμός της Δρέσδης) δεν επιβάλλονταν από ιδεολογικό υπόβαθρο περί κατωτέρων και ανωτέρων φυ­ λών, παρά μόνο από ωφελιμιστι­ κά κίνητρα. Τελικά ο Χίτλερ σε τίποτε άλλο δεν είχε τόσο δίκαιο όσο στο ότι οι Σοβιετικοί με τους Αγγλοαμερικανούς αποτελούσαν τα δύο σκέλη μιας ασύν­ δετης και πρόσκαιρης συμμα­ χίας, που σύντομα θα αλληλοσπαράσσονταν. Αυτό ήταν ακό­ μη λογικότερο αν λάμβανε κά­ ποιος υπόψη του ότι οι δυτικοί σύμμαχοι δεν ήταν λιγότερο πα­ ραδοσιακοί αντιμπολσεβικιστές από τους Γερμανούς εθνικοσοσιαλιστές (άλλωστε οι Αγγλοι ή­ ταν αυτοί που είχαν εκστρατεύ­ σει παλαιότερα στην Κριμαία για

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

να εμποδίσουν τους Κομμουνι­ στές να καταλάβουν την εξου­ σία και όχι οι Γερμανοί), ενώ ο­ πωσδήποτε δεν έβλεπαν με κα­ λό μάτι την ενδυνάμωση της ΕΣΣΔ, που αναμφισβήτητα μετά τον πόλεμο αποτέλεσε τη μεγα­ λύτερη δύναμη της Ευρώπης. Βλέποντας το θέμα από τη σκο­ πιά αυτή πολύ αμφιβάλλω ως προς το αν η δίκη της Νυρεμ­ βέργης και κάθε άλλη παρόμοι­ ου τύπου είχε το ηθικό υπόβα­ θρο το οποίο θα έπρεπε να έχει μία δίκη τέτοιου μεγέθους και σημασίας ή αποτελούσε απλώς την υλοποίηση της ρήσης "ο έχων το μαχαίρι κόβει το πεπόνι" και μία ρίψη στάχτης στα μάτια των λαών, ώστε να μην αντιληφθούν τι έγινε στη Γιάλτα. Αυτό άλλωστε μαρτυρεί και το πόσο γρήγορα η άρτι αποναζιστικοποιηθείσα Δυτ. Γερμανία πέρασε στο στρατόπεδο των "καλών" Αγγλοαμερικανών κατά των "κα­ κών" Σοβιετικών. Στο άρθρο σας λοιπόν (για να επανέλθουμε στο θέμα μας) είδα ότι κάποιοι στρα­ τηγοί των δυνάμεων κατοχής κατηγορήθηκαν για τις εκτελέ­ σεις πολιτών, την ερήμωση χω­ ριών κλπ. Τα ερωτήματα που α­ νακύπτουν είναι μάλλον ακαν­ θώδη. Υπάρχει πρακτικά δυνα­ τότητα συλλήψεως ανταρτών ό­ ταν αυτοί έχουν την υλική και την ηθική συμπαράσταση ενός λαού ο οποίος τους τροφοδοτεί και τους κρύβει; Τι δυνατότητες έχει ο εκάστοτε διοικητής οιασδήποτε στρατιωτικής δυνάμεως κατοχής να ελέγξει την περιοχή του χωρίς τη χρήση τρομοκρα­ τίας, όταν σαμποτάρονται οι γραμμές ανεφοδιασμού του, σκοτώνονται οι στρατιώτες του (συχνά με αποκρουστικό τρόπο) κλπ.; Είναι γνωστό ότι ο πόλε­ μος συνήθως εξωτερικεύει τη χειρότερη πλευρά των ανθρώ­ πων. Βέβαια είναι απαράδεκτο και ηθικά μεμπτό να εκτελούνται άμαχοι μόνο και μόνο για τις αυξημένες απώλειες που υ­ πέστησαν κατά τη μάχη οι επικρατήσαντες (περίπτωση Στούντεν). Εξίσου μεμπτό όμως είναι να διαπράττονται βαρβαρότη­ τες από αντάρτες ή πολίτες κα­ τά μεμονωμένων στρατιωτών, Προ δύο ετών είχα μεταβεί στην Κρήτη και επεσκέφθην τα πεδία των μαχών του 1941, Οταν λοι­ πόν συζήτησα με κάποιο ντόπιο για την καταστροφή της Κανδάνου, μου είπε ότι αυτή κατεστράφη διότι κάποιοι άρρενες κάτοικοι του χωριού συνέλαβαν μια χούφτα Γερμανούς στρατιώ­ τες και θεώρησαν “καλό" να σκο­

τώσουν κάποιους από αυτούς (όταν ήταν ήδη αιχμάλωτοι), α­ φού τους είχαν κόψει τα γεννητικά όργανα και τους τα είχαν βάλει στο στόμα. Κάποιος από τους αιχμαλώτους κατόρθωσε να το σκάσει ενώ οι δράστες της προρρηθείσας "γενναίας" πρά­ ξης γλένταγαν και είπε στους δι­ κούς του τι είχε συμβεί. Χωρίς σε καμμία περίπτωση να θέλω να δικαιολογήσω αυτό που επα­ κολούθησε, τι θα εδύνατο να πράξει ο κινών τα νήματα Γερμα­ νός διοικητής; Να βρει τους δράστες ήταν αδύνατο, αφού οι συγχωριανοί τους δεν θα τους αποκάλυπταν. Είχε λοιπόν να επιλέξει μεταξύ της ατιμωρησίας, συνεπαγόμενης απώλεια του η­ θικού των ανδρών του και "αποθράσυνση" των ντόπιων με πιθα­ νότητα εκδηλώσεως παρομοίων φαινομένων και στο μέλλον, και της αποδόσεως συλλογικής ευ­ θύνης σε όλο το χωριό (μαζί με τα ξερά πάντα καίγονται και τα χλωρά), με ό,τι αυτό εσήμανε. Ποιος στρατιωτικός θα επέλεγε το πρώτο, αποδεχόμενος τις συ­ νέπειες, και δεν θα περνούσε από στρατοδικείο; φυσικά δεν ή­ ταν δικαιολογημένες όλες οι πε­ ριπτώσεις βίας των κατοχικών στρατευμάτων (μάλλον οι λιγότερες θα μπορούσαν να δικαιο­ λογηθούν). Ομως, υπό το κρά­ τος του φάσματος της ήττας του έθνους των, του φόβου των στρατιωτών για το τι θα πάθαιναν αν τυχόν τους ξεμονάχιαζαν αντάρτες και της εν γένει ψυχο­ λογίας του μέσου στρατιώτη (ο οποίος σε κάθε πόλεμο πιστεύει ότι υπηρετεί την πατρίδα του, α­ νεξάρτητα με το δίκαιο ή το άδι­ κο αυτής), πιστεύω ότι παρόμοι­ ες περιπτώσεις υπήρξαν πολύ "μικρότερα εγκλήματα" απ' ότι οι εκτελέσεις Κυπρίων από τους "πάντα συμμάχους μας" Αγ­ γλους, οι σκοτωμοί εκατοντά­ δων χιλιάδων Βιετναμέζων πολι­ τών από τους "φιλελεύθερους και ανθρωπιστές" Αμερικανούς ως δήθεν Βιετκόγκ και η απο­ στολή στη Σιβηρία, σε στρατό­ πεδα εργασίας (που και εκεί, αν και δεν αναφερόταν ρητώς, "α­ πελευθέρωνε τον άνθρωπο"), ε­ κατομμυρίων αντιφρονούντων από τον Στάλιν και τους διαδό­ χους του. Σε αυτές τις περιπτώ­ σεις όμως, όπως και σε αμέτρη­ τες άλλες, δεν υπήρξαν πομπώ­ δεις δίκες, ούτε εκτελέσεις ε­ γκληματιών πολέμου, αν και σί­ γουρα υπήρξαν τέτοιοι. Πικρό και συνάμα νωπό παράδειγμα αποτελούν οι αεροπορικές επι­ δρομές του ΝΑΤΟ κατά της Σερ­

βίας, της οποίας όλος ο λαός χα­ ρακτηρίστηκε "τρομοκράτης" από τους αρχιτρομοκράτες της CIA και του Λευκού Οίκου το χρώμα του οποίου μάλλον είναι αντίθετο με την ψυχή των κα­ τοίκων του. Τείνω λοιπόν να ενστερνισθώ την άποψη ότι οι ε­ γκληματίες πολέμου που δικά­ σθηκαν μετά τον Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ήταν περισσότερο εγκληματίες από τους κατηγό­ ρους τους ή από εγκληματίες κατοπινών και παλαιότερων πο­ λέμων ή καταστάσεων. Απλά υ­ πήρξαν πιο άτυχοι κατά την ι­ στορική συγκυρία. Επί του θέ­ ματος θα ήθελα τη γνώμη του συντάκτη του άρθρου σας. Μιχαήλ Χάνος, Χαλκίδα.

"ΣΙ": Οπως πάντοτε σε έναν πό­ λεμο "πρέπει" να υπάρχουν οι "καλοί“ και οι "κακοί", ο "δίκαιος" αγώνας και ο "κακός" εισβολέας και αυτά πρέπει να τα πιστεύουν οπωσδήποτε όλοι οι αντιμαχόμενοι, αλλιώς δεν θα υπάρχει το υπόβαθρο που θα δικαιολογεί την αιματοχυσία. Αλίμονο σε ε­ κείνον που θα ωθηθεί ή θα ξεκι­ νήσει έναν πόλεμο και δεν θα πιστέψει στο δίκαιο του αγώνα του. Η ήττα του είναι προδιαγε­ γραμμένη (βλ. Ιταλία κατά τον Β ’ΠΠ, όπου ο λαός ποτέ δεν πείσθηκε ότι θα έπρεπε να επανασυσταθεί η ρωμαϊκή αυτοκρατο­ ρία). Σε οποιαδήποτε περίπτωση η θανάτωση αμάχων είναι έγκλη­ μα και μάλιστα τιμωρείται και από τα οικεία στρατοδικεία. Ε­ κτός αυτού δεν ισχύει το αντί­ θετο, δηλαδή η έγκριση επιβο­ λής αντιποίνων σε αμάχους. Το αντάρτικο γεννιέται όταν οι δυ­ νάμεις κατοχής αρχίζουν τις αυ­ θαιρεσίες και τις βιαιοπραγίες. Εφόσον ο λαός δεν υποστεί τις αρνητικές συνέπειες μιας ε­ χθρικής στρατιωτικής κατοχής, δεν θα αντιδράσει. Το 7ο Σύ­ νταγμα Πεζικού κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο υπαγόταν στην I Μεραρχία Πεζικού (Λαρίσης) και με την έναρξη των επι­ χειρήσεων χρησιμοποιήθηκε στον τομέα της Πίνδου προς ε­ νίσχυση της Ταξιαρχίας Ιππικού. Αργότερα υπήχθη πάλι στην I ΜΠ και συμμετείχε στην κατά­ ληψη της Κλεισούρας, χωρίς να υποστεί βαριές απώλειες. Για ά­ γνωστους λόγους το 7ο ΣΠ δια­ λύθηκε στις 10-2-1941.

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΛΙΝ ΠΙΑΟ (

1 9 0 7

-

1 9 7 1

)

Ο Λ ΙΝ Π ΙΑ Ο , Ε Ν Α Σ Α Π Ο ΤΟΥΣ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΥΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥΣ Π Ο Υ Π Ο Λ Ε Μ Η Σ Α Ν Μ Ε ΣΤΟ ΧΟ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΟΥ Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ Μ Ο Υ Σ Τ Η Ν Κ ΙΝ Α , Δ ΙΑ Κ Ρ ΙΘ Η Κ Ε Ω Σ Π ΡΑΚΤΙΚΟ Σ Ε Φ Α ΡΜ Ο ΣΤΗ Σ ΤΩ Ν Θ Ε Ω Ρ ΙΩ Ν ΤΟΥ Α Ν ΤΑΡ ΤΟ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Η Σ Τ Α Δ ΙΟ Δ Ρ Ο Μ ΙΑ ΤΟΥ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Η Σ Ε Ε Κ Ε ΙΝ Η ΤΟΥ Μ Α Ο ΤΣΕ ΤΟΥΝΓΚ, ΑΛ Λ Α ΤΟ ΤΕΛΟ Σ ΤΟΥ ΗΤΑΝ Α Δ Ο Ξ Ο . Ο Λιν Πιάο ή Λιν Μπιάο γεννήθηκε το 1907 στην επαρχία Χού-πέι. Ηταν γιος ενός ευκατάστατου εργοστασιάρχη. Μεγάλωσε στην πόλη Γουχάν στην κεντρική Κίνα, κοντά στον ποταμό Γιανγκ Τσε. Πολύ μι­ κρός ακόμα, περί τα τέλη της δεκα­ ετίας του 1910, ενώ παρακολουθού­ σε μαθήματα σε γυμνάσιο σχετίσθηκε με ριζοσπαστικά στοιχεία και στις αρχές της δεκαετίας του 1920 ασπάσθηκε τη θεωρία του κομμου­ νισμού. Το 1925 εισήχθη στη στρα­ τιωτική ακαδημία Χουάμ-πόα, η ο­ ποία επίσημα τουλάχιστον ήταν ε­ θνικιστική. Ομως οι απαιτήσεις της εκπαίδευσης είχαν αναγκάσει τους Κινέζους να καλέσουν στην ακαδη­ μία Ρώσους εκπαιδευτές. Αποτέλε­ σμα ήταν να σπουδάσουν εκεί πολ­ λοί μελλοντικοί Κινέζοι κομμουνι­ στές μέχρι τη διάσπαση του ενωμέ­ νου μετώπου το 1927. Την εποχή ε­ κείνη οι δυνάμεις των εθνικιστών της Κουομιτάνγκ και των Κινέζων κομμουνιστών είχαν συμμαχήσει για να απαλλάξουν την Κίνα από την κυριαρχία των πολέμαρχων. Ετσι στην ακαδημία διοικητής ήταν ο εθνικιστής Τσανγκ Κάι Σεκ, αλλά στο επιτελείο υπήρχαν πολλά μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ), όπως για παράδειγμα ο Τσού Εν Λάι. Ο Λιν Πιάο το 1925 έγινε μέ­ λος του ΚΚΚ. Ομως το 1926 πήρε μέ­ ρος στη λεγάμενη Βόρεια Εκστρα­ τεία, τη στρατιωτική επιχείρηση που πραγματοποίησε ο Τσανγκ Κάι Σεκ για να ανακαταλάβει τη βόρεια Κίνα την οποία δυνάστευαν οι τοπι­ κοί πολέμαρχοι. Το 1927 το μέτωπο Κουομιτάνγκ - ΚΚΚ διασπάσθηκε και ο Τσανγκ Κάι Σεκ διέταξε εκκαθαρίσεις στον στρατό. Ο Λιν Πιάο μαζί με άλλους κομμουνιστές κατόρθωσε να διαφύγει. Μετά από πολλές περιπέτει­ ες και πολλές κρίσιμες νίκες που πέτυχε -χρησιμοποιώντας με μεγά­ λη επιτυχία τακτική ανταρτοπολέ­ μου - ίδρυσε το 1931 (στην επαρχία Γιάν-ξι) το Γιάν-ξι Σοβιέτ, που ήταν

το πρώτο σημαντικό σε έκταση τμή­ μα της Κίνας υπό κομμουνιστικό έ­ λεγχο. Κατά το διάστημα αυτό προήχθη σε ανώτατους βαθμούς στον Ερυθρό Στρατό των Κινέζων και από το 1929, σε ηλικία μόλις 22 ετών, ήταν διοικητής σώματος στρατού. Το 1934 ο Τσανγκ Κάι Σεκ εξεστράτευσε κατά του Γιάν-ξι και κα­ τόρθωσε να κυκλώσει τους κομμου­ νιστές. Ο Λιν Πιάο ήταν ένας από τους κύριους διοικητές του Ερυ­ θρού Στρατού. Μάλιστα ηγήθηκε της επίθεσης που έγινε για τη διά­ σπαση του κλοιού των εθνικιστών. Η ενέργεια αυτή σηματοδότησε την έ­ ναρξη της Μεγάλης Πορείας των 9.600 χιλιομέτρων με την οποία ο Μάο Τσε Τούνγκ οδήγησε τον Ερυ­ θρό Στρατό της Κίνας στο βόρειο τμήμα της χώρας. Στο μεταξύ ξέσπασε ο λεγόμε­ νος Δεύτερος Σινοϊαπωνικός Πόλε­ μος (1937-1945). Κατά τη διάρκειά του ο Λιν Πιάο ήταν διοικητής με­ ραρχίας και τον Σεπτέμβριο του 1937 σημείωσε μια μεγάλη νίκη ενα­ ντίον των Ιαπώνων στη διάβαση Πινγκ-χσινγκ, κοντά στο Μεγάλο Σινικό Τείχος. Ομως στο μεγαλύτερο μέ­ ρος του πολέμου αυτού δεν είχε ε­ νεργό δράση. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, από τα τέλη του 1938 ή τις αρχές του 1939, βρισκόταν στη Μόσχα. Εχει ειπωθεί ότι η μετάβασή του εκεί υπαγορεύθηκε από την α­ νάγκη να αναρρώσει από πληγές που είχε υποστεί στο πεδίο της μά­ χης. Υπάρχει όμως και μια διαφορε­ τική άποψη (ίσως η επικρατέστερη), με βάση το ότι μετά την επιστροφή του από τη Μόσχα και από το 1942 ως το 1945 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Αντίστασης στην πρωτεύουσα των κομμουνιστών Γιάν-αν. Μετά την ήττα της Ιαπωνίας α­ κολούθησε η περίοδος του Κινεζι­ κού Εμφυλίου Πολέμου (1945-1949). Ο Λιν Πιάο ήταν άριστος εφαρμο­ στής του ανταρτοπολέμου, γνώριζε όμως ότι το συγκεκριμένο είδος ή­

ταν πόλεμος του αδυνάτου κατά του δυνατού. Η φήμη που είχε για τις τακτικές και τις στρατηγικές του ικανότητες οδήγησαν τον Μάο Τσε Τούνγκ να τον διορίσει διοικητή ό­ λων των κομμουνιστικών δυνάμεων στη Μαντζουρία. Ο Μάο συγκέ­ ντρωσε τον στρατό του στη Μα­ ντζουρία διότι η κατάληψή της από τους Σοβιετικούς, το 1945, παρου­ σίαζε μια χωρίς προηγούμενο στρα­ τηγική ευκαιρία για τους κομμουνι­ στές. Στον πόλεμο αυτό, που ήταν το αποκορύφωμα της σύγκρουσης μεταξύ εθνικιστών και κομμουνι­ στών, ο Λιν Πιάο αρχικά αναγκάστη­ κε να εφαρμόσει τακτικές ανταρτο­ πολέμου, αλλά σταδιακά κατόρθω­ σε να συγκροτήσει τις ομάδες των ανταρτών σε μεγάλες μονάδες ικα­ νές να διεξάγουν συμβατικό πόλε­ μο. Το 1947 ο Λιν Πιάο ανέλαβε επι­ θετικές επιχειρήσεις και απομόνω­ σε τις δυνάμεις των εθνικιστών στις μεγάλες πόλεις. Το 1948 τις εξουδε­ τέρωσε κατά τη διάρκεια της εκ­ στρατείας του Λιάο-σεν. Επρόκειτο για μια από τις μεγαλύτερες μάχες του Εμφυλίου Πολέμου, στην οποία ο Λιν έδειξε τις μεγάλες τακτικές ικανότητές του. Μετά την επιχείρη­ ση αυτή οι δυνάμεις του κινήθηκαν νότια και κατέλαβαν μετά από αιμα­ τηρή μάχη το Τιέν-τσιν. Στη συνέ­ χεια πέτυχαν την παράδοση του Πε­ κίνου. Με το τέλος του 1949 οι στρα­ τιές των κομμουνιστών κινήθηκαν μέσα από την κεντρική Κίνα και κα­ τέλαβαν την Καντόνα, την τελευ­ ταία μεγάλη πόλη στον Νότο. Ο Λιν Πιάο που ήταν μόλις 42 ετών, είχε α­ ποκτήσει πλέον και τη φήμη ενός λαμπρού στρατηγικού μυαλού και θεωρείτο από τους πιο πιστούς ο­ παδούς του Μάο Τσε Τούνγκ. Με τη νίκη των κομμουνιστών στον Εμφύ­ λιο Πόλεμο γεννήθηκε η Λαϊκή Δη­ μοκρατία της Κίνας. Στη συνέχεια ο Μάο υπήρξε γενναιόδωρος απέναντι στον Λιν Πιάο, τοποθετώντας τον σε πολιτι­

κές θέσεις στην κυβέρνησή του. Ο­ μως καθ' όλη τη διάρκεια της δεκα­ ετίας του 1950 ο Λιν έμεινε στο πα­ ρασκήνιο, γεγονός που οδήγησε με­ τά την πτώση του στο να κατηγορηθεί ότι δεν συμμετείχε στον πόλεμο της Κορέας. Το 1959 ο Μάο τον διό­ ρισε υπουργό Εθνικής Αμυνας και αρχηγό του Λαϊκού Απελευθερωτι­ κού Στρατού της εθνικής στρατιω­ τικής δύναμης της κομμουνιστικής Κίνας. Ο Λιν χρησιμοποίησε τον στρατό για να ενισχύσει την πολιτι­ κή θέση του Μάο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ήταν εκείνος που συνέταξε το γνωστό "Μικρό Κόκκινο Βιβλίο" με τα αποφθέγματα του Μάο και επέβαλε στους στρα­ τιώτες να το αποστηθίσουν. Το 1966, με την έναρξη της “Πολιτιστικής Ε ­ πανάστασης", ο Μάο έγινε ένα είδος ειδώλου, ενώ το 1969 το εθνικό συ­ νέδριο του ΚΚΚ ανακήρυξε τον Λιν Πιάο ως διάδοχο του Μάο. Αυτή ή­ ταν και η αρχή του τέλους του Λιν. Ακολουθώντας τη γνωστή «συντα­ γή» των δικτατόρων ο Μάο, που φο­ βήθηκε τη δύναμη την οποία απο­ κτούσε ο Λιν Πιάο, άρχισε από το 1970 να τον υπονομεύει. Ο Λιν με τη σειρά του, για να προλάβει τον Μάο, σχεδίασε τη δολοφονία του. Ομως τα σχέδιά του απέτυχαν και αναγκά­ στηκε να δραπετεύσει. Ο ίδιος και η οικογένειά του προσπάθησαν να διαφύγουν στη Σοβιετική Ενωση, με την ηγεσία της οποίας είναι πιθανό να είχε έλθει σε συνεννόηση για την ανατροπή του Μάο. Σύμφωνα με τις επίσημες κινεζικές πηγές το αερο­ πλάνο του συνετρίβη στις 12 Σε­ πτεμβρίου 1971 ενώ πετούσε πάνω από τη βόρεια Κίνα. Υπάρχουν υπο­ ψίες ότι αυτό καταρρίφθηκε, αλλά δεν είναι δυνατό να επιβεβαιωθούν και έτσι η επίσημη εκδοχή περί του θανάτου του έχει γίνει αποδεκτή.

79

Δημήτρης Γιδεών

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ