252469 Materi-kraton Ngayogyakarta

March 21, 2019 | Author: Hana Nisrina | Category: N/A
Share Embed Donate


Short Description

jawa...

Description

LA MPI R AN 1: B ahan Ajar Ajar

KARATON KASULTANAN NGAYOGYAKARTA HADININGRAT LAN KADIPATÈN PURA PAKUALAMAN Karaton Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat

Ingkang Jumeneng Nata ing Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat Ajejuluk  Ngarsa Dalem Sampeyan Dalem Ingkang Sinuwun Sri Sultan Sultan Hamengku Bhuwana Bhuwana Senapati ing Alaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama Kalifatullah. Sasampunipun wonten Sabda Raja jejuluk tumraping Sultan Ngayogyakarta dados  Ngarsa Dalem Sampéyan Dalem Dalem Ingkang Sinuhun Sinuhun Sri Sultan Hamengku Bawana Bawana  Ingkang Jumeneng Kasepuluh Kasepuluh Surya ning Mataram, Mataram, Sénapati ing Alaga,  Langgenging Bawana Bawana Langgeng 

Kalenggahan, Pangkat Pangkat sarta Kekancingan Trah Dalem Tuwin Abdi Dalem 1. Ingkang Jumeneng Nata ing Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat Ajejuluk Sampeyan Dalem Ingkang Sinuwun Sri Sultan Hamengku Bhuwana Senapati ing Alaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama Kalifatullah. 2. Sasampunipun wonten Sabda Raja, 30 April 2015 jejuluk ingkang jumeneng nata ing Kasultanan Ngayogyakarta kagantos dados : Ngarsa Dalem Sampéyan Dalem Ingkang Sinuhun Sri Sultan Hamengku Bawana Ingkang Jumeneng Kasepuluh Surya ning Mataram, Sénapati ing Alaga, Langgenging Bawana Langgeng 3. G.K.R. (Gusti Kanjeng Ratu), Kekancingan Asma tumraping Garwadalem Padmi (Praméswari). Wondéné asma ingkang asring kaparingaken dhumateng Garwa Dalem Prameswari antawisipun : a. G.K.R Kencana 1

b. c. d. e. f. g.

4. 5.

G.K.R Hemas G.K.R Hageng G.K.R Kedhaton G.K.R Kencana Wulan G.K.R Sultan G.K.R Wandhan K.B.R.Ay  (Kanjeng Bendara Radèn Ayu), tumraping tumraping Garwadalem Ampéyan / Selir ingkang saking trah ningrat. K.B.M.A (Kanjeng Bendara Mas Ayu), tumraping Garwadalem Ampéyan / Selir ingkang saking kawula. Wondéné asma kekancingan ingkang asring kaparingaken dhumateng Garwadalem Ampéyan / Selir, antawisipun : K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Tilarsa K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Hadinindiah K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Pintakapurnama K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Herowati K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Windyaningrum K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Surtikanthi K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Hastungkara K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Mangkarawati K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Ciptamurti K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Puspitatalangen K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Norma Nindya Kirana G.B.P.A.A. (Gusti Bendara Pangéran Adipati Anom), kekancingan asma tumrap pangéran pati / putra ratu ingkang ginadhang ing samangkénipun badhé gumantos nata. G.R.M  (Gusti Radèn Mas), kekancingan asma tumrap putra dalem kakung ingkang mijil saking garwadalem prameswari nanging boten kawisudha pangéran pati. (nalika tarunanipun). G.B.P.H. (Gusti Bendara Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap putra dalem kakung ingkang mijil saking garwa dalem prameswari nanging boten kawisudha pangéran pati (nalika diwasanipun). diwasanipun). B.R.M (Bendara Radèn Mas), kekancingan asma tumrap putra kakung ingkang mijil saking garwa selir. (nalika tarunanipun). B.P.H.  (Bendara Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap putra kakung ingkang mijil saking garwa selir. (nalika diwasanipun). R.M. (Radèn Mas), kekancingan asma tumrap wayah dalem. G.R.A (Gusti Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa permaisuri nanging dèrèng pala krama. G.R.Ay. (Gusti Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa permaisuri nanging sampun pala krama. G.K.R (Gusti Kanjeng Ratu), kekancingan asma tumrap putri dalem pambayun ingkang mijil saking garwa pramèswari, lan sampun ndungkap diwasa. B.R.A (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging dèrèng palakrama. B.R.Ay  (Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging sampun palakrama. R.A (Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap wayah dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging dèrèng palakrama.           

6.

7.

8.

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

2

18. R.Ay (Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap wayah dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging sampun palakrama.

NAMANING BREGADA PRAJURIT DALEM 1. WIRABRAJA / LOMBOK ABANG a. Jejibahanipun minangka cucuking ngajurit salebeting perang.  b. Prajurit Wirabraja ngginakaken busana sikepan, lonthong (sabuk) satin lan clana panji warni sedaya abrit. Sepatu pantopel cemeng, kaos kaki pethak, songkok kudhup turi. c. Klèbèt/ Gendéra / bregada prajurit Wirabraja winastan Gula Klapa, d. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Santri lan Kanjeng Kyai Slamet. e. Tetabuhanipun gendhing Dayungan lan Ratadedali. f. Papan dunungipun prajurit punika winastan Wirabrajan.

2. DAÈNG a. Prajurit punika asalipun saking Makasar, prajurit Dhaèng ngginakaken busana lan clana warni pethak, kanthi garis abrit ing perangan jajanipun, ngginakaken songkok mancungan awarni cemeng, kanthi rerenggan wulu ayam awarni abrit  pethak.  b. Klèbèt / Gendéra bregada prajurit Dhaèng winastan Bahningsari. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Jatimulya (Doyok). d. Tetabuhanipun gendhing Ondhal  –  Andhil lan Kenaba. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Dhaèngan.

3

3. PATANGPULUH a. Prajurit Patangpuluh ngginakaken busana sikepan lurik khas Patangpuluh, clana cendhak abrit lan clana panjang abrit, sepatu lars cemeng, songkok awarni abrit lan cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Patangpuluh winastan Cakragora. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Bulu –  Bulu lan Gendéra. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Patangpuluhan.

4.  JAGAKARYA a. Prajurit Jagakarya ngginakaken busana sikepan lurik khas jagakarya, kanthi kutang (rompi) jené emas, sepatu pantopel cemeng, kaos kaki biru sepuh, songkok cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Jagakarya winastan. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Bulu –  Bulu lan Gendéra. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Jagakaryan.

5. PRAWIRATAMA a. Prajurit Prawiratama ngginakaken busana sikepan cemeng, clana cendhak abrit lan clana panjang abrit, sepatu lars cemeng, songkok awujud kerang awarni cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Prawiratama winastan Geniroga / Banthèng Ketaton. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. 4

d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Pandeburg lan Balang. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Prawirataman.

6. NYUTRA a. Prajurit Nyutra 1 ngginakaken busana kutang (rompi) abrit, clana panji cemeng, kampuh biru sepuh, kuluk cemeng lan udheng cemeng.  b. Prajurit Nyutra 2 ngginakaken busana kutang (rompi) cemeng, clana panji abrit, kampuh biru sepuh, kuluk abrit lan udheng abrit. c. Klèbèt / Gendéra bregada Nyutra 1 winastan Padma Sri Kresna. d. Klèbèt / Gendéra bregada Nyutra 2 winastan Podhang Ngisep Sari. e. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. f. Tetabuhanipun Gendhing Surèngprang lan Tamtama Balik. g. Papan dunungipun prajurit punika winastan Nyutran.

7. KETANGGUNG a. Prajurit Ketanggung ngginakaken busana sikepan khas Ketanggung, clana cemeng pethak, sepatu lars cemeng, songkok mancungan awarni cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Ketanggung winastan Cakraswandana. 5

c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Nenggala. d. Tetabuhanipun Gendhing Bergola Milir / Lintrik Emas lan Harjuna Mangsah / Bima Kurda. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Ketanggungan.

8. MANTRIJERO a. Prajurit Mantrijero ngginakaken busana sikepan lurik khas Mantrijero, clana  panji lurik, sepatu pantopel cemeng, kaos kaki pethak, songkok awujud mancungan cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Mantrijero winastan Purnamasidhi. c. Papan dunungipun prajurit punika winastan Mantrijeron

9. BUGIS a. Prajurit Bugis asalipun saking Makasar.  b. Prajurit Bugis ngginakaken busana kurung cemeng, clana panjang cemeng, sepatu pantopel cemeng, songkok awarni cemeng. c. Klèbèt / Gendéra bregada Bugis winastan Wulandadari d. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Bugisan. 6

10. URAKARSA a. Prajurit Surakarsa ngginakaken busana sikepan pethak lan clana panjang  pethak, kain sapit urang, songkok cemeng lan terompah.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Surakarsa winastan Paréanom. c. Papan dunungipun prajurit punika winastan Surakarsan.

PURA PAKUALAMAN Pura Pakualaman

Ingkang Jumeneng Nata ing Pura Mangkunegaran Ajejuluk  Kanjeng Gusti Pangéran Adipati Arya Paku Alam. 

PANGKAT KALENGGAHAN LAN KEKANCINGAN SENTANADALEM : 1. K.B.R.Ay (Kanjeng Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Garwa dalem Prameswari Sri Paduka Paku Alam.

7

2. B.R.A  (Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Garwa dalem Selir Sri Paduka Paku Alam. 3. B.P.H.S (Bendara Pangéran Harya Suryadilaga), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, ingkang calon anggentosi lenggah dampar keprabon. 4. G.B.R.M  (Gusti Bendara Radèn Mas), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 5. K.P.H (Kanjeng Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 6. R.M (Radèn Mas), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 7. B.R.H (Bendara Radèn Harya), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 8. G.B.R.A  (Gusti Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 9. G.B.R.Ay  (Gusti Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Putridalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 10. B.R.A  (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, dèrèng palakrama. 11. B.R.Ay (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, sampun palakrama. 

PRAJURIT PAKU ALAM Prajurit Pura Paku Alaman gunggungipun boten kathah kadosdéné prajurit saking Karaton Ngayogyakarta, awit rikala semanten wonten prajanjèn antawisipun Inggris, ingkang ngandharaken Pura Paku Alam boten kepareng kagungan prajurit, ing sapunika prajurit Pura Paku Alam ingkang asring miyos namung arupi kalih inggih punika :

Prajurit Lombok Abang a.

Prajurit Plangkir

Mendeskripsikan arti kata-kata sulit pada Wacana Kraton Ngayogyakarta Saat kalian membaca wacana mengenai Kraton Ngayogyakarta di atas ada kata-kata sulit yang kalian temukan? Artikanlah kata-kata sulit tersebut dengan menggunakan Baoesastra Jawa. Kata-kata sulit pada teks wacana tentang Kraton Ngayogyakarta sebagai  berikut

No.

Kata Sulit

Arti/Makna 8

1 2 3 4 5

Lampiran 2: LEMBAR KERJA (LK) A. LK Memahami Kraton Ngayogyakarta LK 1 : LK Hakikat Kraton Ngayogyakarta KARATON KASULTANAN NGAYOGYAKARTA HADININGRAT LAN KADIPATÈN PURA PAKUALAMAN Karaton Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat

Ingkang Jumeneng Nata ing Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat Ajejuluk  Ngarsa Dalem Sampeyan Dalem Ingkang Sinuwun Sri Sultan Hamengku Bhuwana Senapati ing Alaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama Kalifatullah. Sasampunipun wonten Sabda Raja jejuluk tumraping Sultan Ngayogyakarta dados  Ngarsa Dalem Sampéyan Dalem Ingkang Sinuhun Sri Sultan Hamengku Bawana  Ingkang Jumeneng Kasepuluh Surya ning Mataram, Sénapati ing Alaga,  Langgenging Bawana Langgeng 

Kalenggahan, Pangkat sarta Kekancingan Trah Dalem Tuwin Abdi Dalem 19. Ingkang Jumeneng Nata ing Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat Ajejuluk Sampeyan Dalem Ingkang Sinuwun Sri Sultan Hamengku Bhuwana Senapati ing Alaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama Kalifatullah. 20. Sasampunipun wonten Sabda Raja, 30 April 2015 jejuluk ingkang jumeneng nata ing Kasultanan Ngayogyakarta kagantos dados : Ngarsa Dalem Sampéyan Dalem Ingkang Sinuhun Sri Sultan Hamengku Bawana Ingkang Jumeneng Kasepuluh Surya ning Mataram, Sénapati ing Alaga, Langgenging Bawana Langgeng 9

21. G.K.R. (Gusti Kanjeng Ratu), Kekancingan Asma tumraping Garwadalem Padmi (Praméswari). Wondéné asma ingkang asring kaparingaken dhumateng Garwa Dalem Prameswari antawisipun : a. G.K.R Kencana b. G.K.R Hemas c. G.K.R Hageng d. G.K.R Kedhaton e. G.K.R Kencana Wulan f. G.K.R Sultan g. G.K.R Wandhan 22. K.B.R.Ay  (Kanjeng Bendara Radèn Ayu), tumraping Garwadalem Ampéyan / Selir ingkang saking trah ningrat. 23. K.B.M.A (Kanjeng Bendara Mas Ayu), tumraping Garwadalem Ampéyan / Selir ingkang saking kawula. Wondéné asma kekancingan ingkang asring kaparingaken dhumateng Garwadalem Ampéyan / Selir, antawisipun : K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Tilarsa K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Hadinindiah K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Pintakapurnama K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Herowati K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Windyaningrum K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Surtikanthi K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Hastungkara K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Mangkarawati K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Ciptamurti K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Puspitatalangen K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Norma Nindya Kirana 24. G.B.P.A.A. (Gusti Bendara Pangéran Adipati Anom), kekancingan asma tumrap pangéran pati / putra ratu ingkang ginadhang ing samangkénipun badhé gumantos nata. 25. G.R.M  (Gusti Radèn Mas), kekancingan asma tumrap putra dalem kakung ingkang mijil saking garwadalem prameswari nanging boten kawisudha pangéran pati. (nalika tarunanipun). 26. G.B.P.H. (Gusti Bendara Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap putra dalem kakung ingkang mijil saking garwa dalem prameswari nanging boten kawisudha pangéran pati (nalika diwasanipun). 27. B.R.M (Bendara Radèn Mas), kekancingan asma tumrap putra kakung ingkang mijil saking garwa selir. (nalika tarunanipun). 28. B.P.H.  (Bendara Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap putra kakung ingkang mijil saking garwa selir. (nalika diwasanipun). 29. R.M. (Radèn Mas), kekancingan asma tumrap wayah dalem. 30. G.R.A (Gusti Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa permaisuri nanging dèrèng pala krama. 31. G.R.Ay. (Gusti Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa permaisuri nanging sampun pala krama. 32. G.K.R (Gusti Kanjeng Ratu), kekancingan asma tumrap putri dalem pambayun ingkang mijil saking garwa pramèswari, lan sampun ndungkap diwasa. 33. B.R.A (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging dèrèng palakrama.           

10

34. B.R.Ay  (Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging sampun palakrama. 35. R.A (Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap wayah dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging dèrèng palakrama. 36. R.Ay (Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap wayah dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging sampun palakrama.

NAMANING BREGADA PRAJURIT DALEM 11. WIRABRAJA / LOMBOK ABANG a. Jejibahanipun minangka cucuking ngajurit salebeting perang.  b. Prajurit Wirabraja ngginakaken busana sikepan, lonthong (sabuk) satin lan clana panji warni sedaya abrit. Sepatu pantopel cemeng, kaos kaki pethak, songkok kudhup turi. c. Klèbèt/ Gendéra / bregada prajurit Wirabraja winastan Gula Klapa, d. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Santri lan Kanjeng Kyai Slamet. e. Tetabuhanipun gendhing Dayungan lan Ratadedali. f. Papan dunungipun prajurit punika winastan Wirabrajan.

12. DAÈNG a. Prajurit punika asalipun saking Makasar, prajurit Dhaèng ngginakaken busana lan clana warni pethak, kanthi garis abrit ing perangan jajanipun, ngginakaken songkok mancungan awarni cemeng, kanthi rerenggan wulu ayam awarni abrit  pethak.  b. Klèbèt / Gendéra bregada prajurit Dhaèng winastan Bahningsari. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Jatimulya (Doyok). d. Tetabuhanipun gendhing Ondhal  –  Andhil lan Kenaba. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Dhaèngan.

11

13. PATANGPULUH a. Prajurit Patangpuluh ngginakaken busana sikepan lurik khas Patangpuluh, clana cendhak abrit lan clana panjang abrit, sepatu lars cemeng, songkok awarni abrit lan cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Patangpuluh winastan Cakragora. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Bulu –  Bulu lan Gendéra. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Patangpuluhan.

14.  JAGAKARYA a. Prajurit Jagakarya ngginakaken busana sikepan lurik khas jagakarya, kanthi kutang (rompi) jené emas, sepatu pantopel cemeng, kaos kaki biru sepuh, songkok cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Jagakarya winastan. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Bulu –  Bulu lan Gendéra. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Jagakaryan.

15. PRAWIRATAMA

12

a. Prajurit Prawiratama ngginakaken busana sikepan cemeng, clana cendhak abrit lan clana panjang abrit, sepatu lars cemeng, songkok awujud kerang awarni cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Prawiratama winastan Geniroga / Banthèng Ketaton. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Pandeburg lan Balang. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Prawirataman.

16. NYUTRA a. Prajurit Nyutra 1 ngginakaken busana kutang (rompi) abrit, clana panji cemeng, kampuh biru sepuh, kuluk cemeng lan udheng cemeng.  b. Prajurit Nyutra 2 ngginakaken busana kutang (rompi) cemeng, clana panji abrit, kampuh biru sepuh, kuluk abrit lan udheng abrit. c. Klèbèt / Gendéra bregada Nyutra 1 winastan Padma Sri Kresna. d. Klèbèt / Gendéra bregada Nyutra 2 winastan Podhang Ngisep Sari. e. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. f. Tetabuhanipun Gendhing Surèngprang lan Tamtama Balik. g. Papan dunungipun prajurit punika winastan Nyutran.

17. KETANGGUNG 13

a. Prajurit Ketanggung ngginakaken busana sikepan khas Ketanggung, clana cemeng pethak, sepatu lars cemeng, songkok mancungan awarni cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Ketanggung winastan Cakraswandana. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Nenggala. d. Tetabuhanipun Gendhing Bergola Milir / Lintrik Emas lan Harjuna Mangsah / Bima Kurda. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Ketanggungan.

18. MANTRIJERO a. Prajurit Mantrijero ngginakaken busana sikepan lurik khas Mantrijero, clana  panji lurik, sepatu pantopel cemeng, kaos kaki pethak, songkok awujud mancungan cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Mantrijero winastan Purnamasidhi. c. Papan dunungipun prajurit punika winastan Mantrijeron

19. BUGIS a. Prajurit Bugis asalipun saking Makasar.  b. Prajurit Bugis ngginakaken busana kurung cemeng, clana panjang cemeng, sepatu pantopel cemeng, songkok awarni cemeng. c. Klèbèt / Gendéra bregada Bugis winastan Wulandadari 14

d. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Bugisan.

20. SURAKARSA d. Prajurit Surakarsa ngginakaken busana sikepan pethak lan clana panjang  pethak, kain sapit urang, songkok cemeng lan terompah. e. Klèbèt / Gendéra bregada Surakarsa winastan Paréanom. f. Papan dunungipun prajurit punika winastan Surakarsan.

PURA PAKUALAMAN Pura Pakualaman

Ingkang Jumeneng Nata ing Pura Mangkunegaran Ajejuluk  Kanjeng Gusti Pangéran Adipati Arya Paku Alam. 

PANGKAT KALENGGAHAN LAN KEKANCINGAN SENTANADALEM : 15

12. K.B.R.Ay (Kanjeng Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Garwa dalem Prameswari Sri Paduka Paku Alam. 13. B.R.A  (Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Garwa dalem Selir Sri Paduka Paku Alam. 14. B.P.H.S (Bendara Pangéran Harya Suryadilaga), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, ingkang calon anggentosi lenggah dampar keprabon. 15. G.B.R.M  (Gusti Bendara Radèn Mas), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 16. K.P.H (Kanjeng Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 17. R.M (Radèn Mas), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 18. B.R.H (Bendara Radèn Harya), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 19. G.B.R.A  (Gusti Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 20. G.B.R.Ay  (Gusti Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Putridalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 21. B.R.A  (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, dèrèng palakrama. 22. B.R.Ay (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, sampun palakrama. 

PRAJURIT PAKU ALAM Prajurit Pura Paku Alaman gunggungipun boten kathah kadosdéné prajurit saking Karaton Ngayogyakarta, awit rikala semanten wonten prajanjèn antawisipun Inggris, ingkang ngandharaken Pura Paku Alam boten kepareng kagungan prajurit, ing sapunika prajurit Pura Paku Alam ingkang asring miyos namung arupi kalih inggih punika :

Prajurit Lombok Abang

Prajurit Plangkir

LK 2 : LK Kraton Ngayogyakarta Deskripsikan Kraton Ngayogyakarta dengan data yang mendukung!

16

Bagian dan tata NO

cara pemakaian

PARAGRAF/KALIMAT

Adat 1

Pernyataan

………………………………………………………..

umum/klasifikasi

2

Data

yang ………………………………………………………..

dilaporkan

3

Data

yang ………………………………………………………..

dilaporkan

LK 3 : LK Tata urutan Kraton Ngayogyakarta  Deskripsikan sejarah dan prajurit

Kraton Ngayogyakarta dengan data yang mendukung

(kalimat atau bagian paragraf)!

NO 1

Sejarah dan prajurit

PARAGRAF/KALIMAT

Kraton Ngayogyakarta Bagian-Bagian

Kraton ………………………………………………………..

 Ngayogyakarta

2

Tata

cara

pemakaian ………………………………………………………..

Kraton Ngayogyakarta

3

Makna Filosofi Kraton

………………………………………………………..

 Ngayogyakarta

A. LK Menangkap Makna Kraton Ngayogyakarta KARATON KASULTANAN NGAYOGYAKARTA HADININGRAT LAN KADIPATÈN PURA PAKUALAMAN Karaton Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat

17

Ingkang Jumeneng Nata ing Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat Ajejuluk  Ngarsa Dalem Sampeyan Dalem Ingkang Sinuwun Sri Sultan Hamengku Bhuwana Senapati ing Alaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama Kalifatullah. Sasampunipun wonten Sabda Raja jejuluk tumraping Sultan Ngayogyakarta dados  Ngarsa Dalem Sampéyan Dalem Ingkang Sinuhun Sri Sultan Hamengku Bawana  Ingkang Jumeneng Kasepuluh Surya ning Mataram, Sénapati ing Alaga,  Langgenging Bawana Langgeng 

Kalenggahan, Pangkat sarta Kekancingan Trah Dalem Tuwin Abdi Dalem 37. Ingkang Jumeneng Nata ing Kasultanan Ngayogyakarta Hadiningrat Ajejuluk Sampeyan Dalem Ingkang Sinuwun Sri Sultan Hamengku Bhuwana Senapati ing Alaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama Kalifatullah. 38. Sasampunipun wonten Sabda Raja, 30 April 2015 jejuluk ingkang jumeneng nata ing Kasultanan Ngayogyakarta kagantos dados : Ngarsa Dalem Sampéyan Dalem Ingkang Sinuhun Sri Sultan Hamengku Bawana Ingkang Jumeneng Kasepuluh Surya ning Mataram, Sénapati ing Alaga, Langgenging Bawana Langgeng 39. G.K.R. (Gusti Kanjeng Ratu), Kekancingan Asma tumraping Garwadalem Padmi (Praméswari). Wondéné asma ingkang asring kaparingaken dhumateng Garwa Dalem Prameswari antawisipun : a. G.K.R Kencana b. G.K.R Hemas c. G.K.R Hageng d. G.K.R Kedhaton e. G.K.R Kencana Wulan f. G.K.R Sultan g. G.K.R Wandhan 40. K.B.R.Ay  (Kanjeng Bendara Radèn Ayu), tumraping Garwadalem Ampéyan / Selir ingkang saking trah ningrat. 41. K.B.M.A (Kanjeng Bendara Mas Ayu), tumraping Garwadalem Ampéyan / Selir ingkang saking kawula. Wondéné asma kekancingan ingkang asring kaparingaken dhumateng Garwadalem Ampéyan / Selir, antawisipun : K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Tilarsa K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Hadinindiah K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Pintakapurnama K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Herowati K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Windyaningrum K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Surtikanthi K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Hastungkara K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Mangkarawati K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Ciptamurti K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Puspitatalangen K.B.R.Ay / K.B.M.Ay Norma Nindya Kirana           

18

42. G.B.P.A.A. (Gusti Bendara Pangéran Adipati Anom), kekancingan asma tumrap pangéran pati / putra ratu ingkang ginadhang ing samangkénipun badhé gumantos nata. 43. G.R.M  (Gusti Radèn Mas), kekancingan asma tumrap putra dalem kakung ingkang mijil saking garwadalem prameswari nanging boten kawisudha pangéran pati. (nalika tarunanipun). 44. G.B.P.H. (Gusti Bendara Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap putra dalem kakung ingkang mijil saking garwa dalem prameswari nanging boten kawisudha pangéran pati (nalika diwasanipun). 45. B.R.M (Bendara Radèn Mas), kekancingan asma tumrap putra kakung ingkang mijil saking garwa selir. (nalika tarunanipun). 46. B.P.H.  (Bendara Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap putra kakung ingkang mijil saking garwa selir. (nalika diwasanipun). 47. R.M. (Radèn Mas), kekancingan asma tumrap wayah dalem. 48. G.R.A (Gusti Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa permaisuri nanging dèrèng pala krama. 49. G.R.Ay. (Gusti Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa permaisuri nanging sampun pala krama. 50. G.K.R (Gusti Kanjeng Ratu), kekancingan asma tumrap putri dalem pambayun ingkang mijil saking garwa pramèswari, lan sampun ndungkap diwasa. 51. B.R.A (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging dèrèng palakrama. 52. B.R.Ay  (Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap putri dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging sampun palakrama. 53. R.A (Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap wayah dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging dèrèng palakrama. 54. R.Ay (Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap wayah dalem ingkang mijil saking garwa selir, nanging sampun palakrama.

NAMANING BREGADA PRAJURIT DALEM 21. WIRABRAJA / LOMBOK ABANG a. Jejibahanipun minangka cucuking ngajurit salebeting perang.  b. Prajurit Wirabraja ngginakaken busana sikepan, lonthong (sabuk) satin lan clana panji warni sedaya abrit. Sepatu pantopel cemeng, kaos kaki pethak, songkok kudhup turi. c. Klèbèt/ Gendéra / bregada prajurit Wirabraja winastan Gula Klapa, d. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Santri lan Kanjeng Kyai Slamet. e. Tetabuhanipun gendhing Dayungan lan Ratadedali. f. Papan dunungipun prajurit punika winastan Wirabrajan.

19

22. DAÈNG a. Prajurit punika asalipun saking Makasar, prajurit Dhaèng ngginakaken busana lan clana warni pethak, kanthi garis abrit ing perangan jajanipun, ngginakaken songkok mancungan awarni cemeng, kanthi rerenggan wulu ayam awarni abrit  pethak.  b. Klèbèt / Gendéra bregada prajurit Dhaèng winastan Bahningsari. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Jatimulya (Doyok). d. Tetabuhanipun gendhing Ondhal  –  Andhil lan Kenaba. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Dhaèngan.

23. PATANGPULUH a. Prajurit Patangpuluh ngginakaken busana sikepan lurik khas Patangpuluh, clana cendhak abrit lan clana panjang abrit, sepatu lars cemeng, songkok awarni abrit lan cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Patangpuluh winastan Cakragora. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Bulu –  Bulu lan Gendéra. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Patangpuluhan.

20

24.  JAGAKARYA a. Prajurit Jagakarya ngginakaken busana sikepan lurik khas jagakarya, kanthi kutang (rompi) jené emas, sepatu pantopel cemeng, kaos kaki biru sepuh, songkok cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Jagakarya winastan. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Bulu –  Bulu lan Gendéra. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Jagakaryan.

25. PRAWIRATAMA a. Prajurit Prawiratama ngginakaken busana sikepan cemeng, clana cendhak abrit lan clana panjang abrit, sepatu lars cemeng, songkok awujud kerang awarni cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Prawiratama winastan Geniroga / Banthèng Ketaton. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. d. Tetabuhanipun Gendhing Mars Pandeburg lan Balang. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Prawirataman.

21

26. NYUTRA a. Prajurit Nyutra 1 ngginakaken busana kutang (rompi) abrit, clana panji cemeng, kampuh biru sepuh, kuluk cemeng lan udheng cemeng.  b. Prajurit Nyutra 2 ngginakaken busana kutang (rompi) cemeng, clana panji abrit, kampuh biru sepuh, kuluk abrit lan udheng abrit. c. Klèbèt / Gendéra bregada Nyutra 1 winastan Padma Sri Kresna. d. Klèbèt / Gendéra bregada Nyutra 2 winastan Podhang Ngisep Sari. e. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. f. Tetabuhanipun Gendhing Surèngprang lan Tamtama Balik. g. Papan dunungipun prajurit punika winastan Nyutran.

27. KETANGGUNG a. Prajurit Ketanggung ngginakaken busana sikepan khas Ketanggung, clana cemeng pethak, sepatu lars cemeng, songkok mancungan awarni cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Ketanggung winastan Cakraswandana. c. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Nenggala. d. Tetabuhanipun Gendhing Bergola Milir / Lintrik Emas lan Harjuna Mangsah / Bima Kurda. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Ketanggungan.

22

28. MANTRIJERO a. Prajurit Mantrijero ngginakaken busana sikepan lurik khas Mantrijero, clana  panji lurik, sepatu pantopel cemeng, kaos kaki pethak, songkok awujud mancungan cemeng.  b. Klèbèt / Gendéra bregada Mantrijero winastan Purnamasidhi. c. Papan dunungipun prajurit punika winastan Mantrijeron

29. BUGIS a. Prajurit Bugis asalipun saking Makasar.  b. Prajurit Bugis ngginakaken busana kurung cemeng, clana panjang cemeng, sepatu pantopel cemeng, songkok awarni cemeng. c. Klèbèt / Gendéra bregada Bugis winastan Wulandadari d. Dwajanipun anama Kanjeng Kyai Trisula. e. Papan dunungipun prajurit punika winastan Bugisan.

23

30. SURAKARSA g. Prajurit Surakarsa ngginakaken busana sikepan pethak lan clana panjang  pethak, kain sapit urang, songkok cemeng lan terompah. h. Klèbèt / Gendéra bregada Surakarsa winastan Paréanom. i. Papan dunungipun prajurit punika winastan Surakarsan.

PURA PAKUALAMAN Pura Pakualaman

Ingkang Jumeneng Nata ing Pura Mangkunegaran Ajejuluk  Kanjeng Gusti Pangéran Adipati Arya Paku Alam. 

PANGKAT KALENGGAHAN LAN KEKANCINGAN SENTANADALEM : 24

23. K.B.R.Ay (Kanjeng Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Garwa dalem Prameswari Sri Paduka Paku Alam. 24. B.R.A  (Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Garwa dalem Selir Sri Paduka Paku Alam. 25. B.P.H.S (Bendara Pangéran Harya Suryadilaga), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, ingkang calon anggentosi lenggah dampar keprabon. 26. G.B.R.M  (Gusti Bendara Radèn Mas), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 27. K.P.H (Kanjeng Pangéran Harya), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 28. R.M (Radèn Mas), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 29. B.R.H (Bendara Radèn Harya), kekancingan asma tumrap Putra dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 30. G.B.R.A  (Gusti Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika timuripun. 31. G.B.R.Ay  (Gusti Bendara Radèn Ayu), kekancingan asma tumrap Putridalem ingkang mijil saking Prameswari Sri Paduka Paku Alam, nalika diwasanipun. 32. B.R.A  (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, dèrèng palakrama. 33. B.R.Ay (Bendara Radèn Ajeng), kekancingan asma tumrap Putri dalem ingkang mijil saking Selir Sri Paduka Paku Alam, sampun palakrama. 

PRAJURIT PAKU ALAM Prajurit Pura Paku Alaman gunggungipun boten kathah kadosdéné prajurit saking Karaton Ngayogyakarta, awit rikala semanten wonten prajanjèn antawisipun Inggris, ingkang ngandharaken Pura Paku Alam boten kepareng kagungan prajurit, ing sapunika prajurit Pura Paku Alam ingkang asring miyos namung arupi kalih inggih punika :

Prajurit Lombok Abang

Prajurit Plangkir

Setelah Perjanjian Giyanti pada tahun 1755, Pangeran Mangkubumi diberi wilayah Yogyakarta. Kemudian untuk menjalankan pemerintahannya, Pangeran Mangkubumi membangun sebuah istana pada tahun 1755 di wilayah Hutan Beringan. Tanah ini di nilai cukup baik karena di apit oleh dua sungai, sehingga terlindung dari kemungkinan banjir. Raja 25

 pertama di Kesultanan Yogyakarta adalah Pangeran Mangkubumi dengan gelar Sri Sultan Hamengku Buwono I (HB I). Lokasi kraton ini konon adalah bekas sebuah pesanggarahan yang bernama Garjitawati. Pesanggrahan ini digunakan untuk istirahat iring-iringan jenazah raja-raja Mataram (Kartasura dan Surakarta) yang akan dimakamkan di Imogiri. Karaton, Keraton atau Kraton, berasal dari kata ka -ratu-an, yang berarti tempat tinggal ratu/raja. Sedang arti lebih luas, diuraikan secara sederhana, bahwa seluruh struktur dan  bangunan wilayah Kraton mengandung arti berkaitan dengan pandangan hidup Jawa yang essensial, yakni Sangkan Paraning Dumadi (dari mana asalnya manusia dan kemana akhirnya manusia setelah mati). Secara fisik istana para Sultan Yogyakarta memiliki tujuh kompleks inti yaitu Siti Hinggil Ler (Balairung Utara), Kamandhungan Ler (Kama ndhungan Utara), Sri Manganti, Kedhaton, Kamagangan, Kamandhungan Kidul (Kamandhungan Selatan), dan Siti Hinggil Kidul (Balairung Selatan. Selain itu Keraton Yogyakarta memiliki berbagai warisan budaya baik yang berbentuk upacara maupun benda-benda kuno dan bersejarah. Di sisi lain, Keraton Yogyakarta juga merupakan suatu lembaga adat lengkap dengan pemangku adatnya. Oleh karenanya tidaklah mengherankan jika nilai-nilai filosofi begitu pula mitologi menyelubungi Keraton Yogyakarta. Kraton merupakan mata air peradaban yang tak pernah surut di makan waktu. Sejak berdirinya, Kraton Ngayogyokarto Hadiningrat, merupakan salah satu dari empat pusat kerajaan Jawa (projo kejawen) yang merupakan pewaris sah kejayaan kebudayaan Mataram. Para raja Mataram dan kemudian para Sultan Yogya mendapat predikat sebgai raja  pinandhita dan narendra sudibyo yaitu pencipta (kreator) kebudayaan yang produktif (Purwadi 2007). Para Sultan bersama para ahli adat, melahirkan gagasan- gagasan asli tentang seni, sastra, sistem sosial, sistem ekonomi, dan seterusnya. Sri Sultan Hamengku Buwono I misalnya, melahirkan banyak karya seni dan arsitektur. Dengan Kraton sebagai pusat, masyarakat Yogya sudah berkembang menjadi sebuah sistem peradaban tersendiri sejak sebelum bergambung dengan RI (1945). Itulah yang disebut dalam Pasal 18 UUD 1945 (sebelum diamandemen) sebagai ‘’susunan asli.” Sejak Kraton berdiri, Yogya telah mempunyai sistem pemerintahan tersendiri dan telah melakukan reformasi pada tahun 1926 (reorganisasi Pangreh Praja). Kraton sebagai pusat peradaban terlihat dari pola penyebaran kebudayaan yang memancarkan keluar secara sentrifugal. Dulu, Kraton merupakan pusat pemerintahan politis. Wilayah kekuasaan kasultanan diklasifikasi menurut konsep lapisan konsentris trimandala praja. Lapisan terdalam yang merupakan wilayah pusat kerajaan disebut nagara, merupakan ibukota kerajaan yang menjadi tempat tinggal raja dan para pejabat penting. Pusat nagara adalah Kraton. Lapisan kedua, disebut wilayah nagaragung yaitu daerah-daerah sekitar kota. Lapisan ketiga, disebut wilayah monconagoro yaitu daerah-daerah yang letaknya jauh. Dibandingkan dengan Kraton Yogya, Republik Indonesia adalah sebuah peradaban yang masih sangat muda. Yogya turut membidani kelahiran peradaban baru itu. Ketika RI mengalami masa-masa kelahiran yang sangat kritis, Yogya memberi diri m enjadi ”ibu  pengasuh” dengan segala pengorbanannya. Secara politis itu sangat jelas, ibukota RI dipindah ke Yogya (sejak 1946). Kraton (Sri Sultan Hamengku Buwono IX) mengatur strategi Serangan Umum 1 Maret 1949 untuk menunjukkan eksistensi RI di mata dunia dan sebagainya. Sejak awal, Yogya telah memberikan banyak nutrisi bagi pertumbuhan

26

 peradaban Indonesia. RI bagaikan bayi yang menyusu pada Yogya sebagai induk semangnya. Banyak gagasan peradaban muncul dari Yogya. 1.

b. Arsitektur Kraton Yogyakarta

Secara fisik istana para Sultan Yogyakarta memiliki tujuh kompleks inti yaitu Siti Hinggil Ler (Balairung Utara), Kamandhungan Ler (Kama ndhungan Utara), Sri Manganti, Kedhaton, Kamagangan, Kamandhungan Kidul (Kamandhungan Selatan), dan Siti Hinggil Kidul (Balairung Selatan). Selain itu Kraton Yogyakarta memiliki berbagai warisan budaya baik yang berbentuk upacara maupun benda-benda kuno dan bersejarah. Di sisi lain, Kraton Yogyakarta juga merupakan suatu lembaga adat lengkap dengan pemangku adatnya. Oleh karenanya tidaklah mengherankan jika nilai-nilai filosofi begitu pula mitologi menyelubungi Kraton Yogyakarta. Arsitek kepala istana ini adalah Sultan Hamengkubuwana I, pendiri Kesultanan  Ngayogyakarta Hadiningrat. Keahliannya dalam bidang arsitektur dihargai oleh ilmuwan  berkebangsaan Belanda, Theodoor Gautier Thomas Pigeaud dan Lucien Adam yang menganggapnya sebagai “arsitek” dari saudara Pakubuwono II Surakarta. Bangunan pokok dan desain dasar tata ruang dari keraton berikut desain dasar landscape kota tua Yogyakarta, diselesaikan antara tahun 1755-1756. Bangunan lain di tambahkan kemudian oleh para Sultan Yogyakarta berikutnya. Bentuk istana yang tampak sekarang ini sebagian besar merupakan hasil pemugaran dan restorasi yang dilakukan oleh Sultan Hamengku Buwono VIII (bertahta tahun 1921 – 1939). Dahulu bagian utama istana, dari utara keselatan, dimulai dari Gapura Gladhag di utara sampai di PlengkungNirboyo di selatan. Bagian-bagian utama kraton Yogyakarta dari utara ke selatan adalah: Gapura Gladag-Pangurakan; Kompleks Alun-alun Ler (Lapangan Utara) dan Mesjid Gedhe (Masjid Raya Kerajaan); Kompleks Pagelaran, Kompleks Siti Hinggil Ler, Kompleks Kamandhungan Ler; Kompleks Sri Manganti; Kompleks Kedhaton; Kompleks Kamagangan; Kompleks Kamandhungan Kidul; Kompleks Siti Hinggil Kidul (sekarang disebut Sasana Hinggil); serta Alun-alun Kidul (Lapangan Selatan) dan Plengkung Nirbaya yang biasa disebut Plengkung Gadhing. Bagian-bagian sebelah utara Kedhaton dengan sebelah selatannya boleh dikatakan simetris. Sebagian besar bagunan di utara Kompleks Kedhaton menghadap arah utara dan di sebelah selatan Kompleks Kedhaton menghadap ke selatan. Di daerah Kedhaton sendiri bangunan kebanyakan menghadap timur atau barat. Namun demikian ada bangunan yang menghadap ke arah yang lain. Selain bagian-bagian utama yang berporos utara-selata n keraton juga memiliki bagian yang lain. Bagian tersebut antara lain adalah Kompleks Pracimosono, Kompleks Roto Wijayan, Kompleks Keraton Kilen, Kompleks Taman Sari, dan Kompleks Istana Putra Mahkota. Di sekeliling Kraton dan di dalamnya terdapat si stem pertahanan yang terdiri dari tembok atau dinding Cepuri dan Baluwerti. Secara umum tiap kompleks utama terdiri dari halaman yang ditutupi dengan pasir dari pantai sel atan, bangunan utama serta  pendamping, dan kadang ditanami pohon tertentu. Kompleks satu dengan yang lain dipisahkan oleh tembok yang cukup tinggi dan dihubungkan dengan Regol yang biasanya  bergaya Semar Tinandu. Daun pintu terbuat dari kayu jati yang tebal. Di belakang atau di muka setiap gerbang biasanya terdapat dinding penyekat yang disebut Renteng  atau  Baturono.

27

Bangunan-bangunan Keraton Yogyakarta lebih terlihat bergaya arsitektur Jawa tradisional. Di beberapa bagian tertentu terlihat sentuhan dari budaya asing seperti Portugis, Belanda,  bahkan Cina. Bangunan di tiap kompleks biasanya berbentuk Joglo. Joglo terbuka tanpa dinding disebut dengan Bangsal sedangkan joglo tertutup dinding dinamakan Gedhong (gedung). Selain itu ada bangunan yang berupa kanopi beratap bambu dan bertiang bambu yang disebut Tratag. Pada perkembangannya bangunan ini beratap seng dan bertiang besi. Permukaan atap joglo berupa trapesium. Bahannya terbuat dari sirap, genting tanah, maupun seng dan biasanya berwarna merah atau kelabu. Atap tersebut ditopang oleh tiang utama yang di sebut dengan Soko Guru yang berada di tengah bangunan, serta tiang-tiang lainnya. Tiangtiang bangunan biasanya berwarna hijau gelap atau hitam dengan ornamen berwarna kuning, hijau muda, merah, dan emas maupun yang lain. Untuk bagian bangunan lainnya yang terbuat dari kayu memiliki warna senada dengan warna pada tiang. Pada bangunan tertentu (misal Manguntur Tangkil) memiliki ornamen Putri Mirong , stilasi dari kaligrafi Allah, Muhammad, dan Alif Lam Mim Ra, di tengah tiangnya.

1.

c. Fungsi Kraton Yogyakarta

Fungsi Keraton dibagi menjadi dua yaitu fungsi Keraton pada masa lalu dan fungsi Keraton  pada masa kini. Pada masa lalu keraton berfungsi sebagai tempat tinggal para raja. Keraton didirikan pada tahun 1755, selain itu di bagian selatan dari Keraton Yogyakarta, terdapat komplek kesatriaan yang digunakan sebagai sekolah putra-putra sultan. Sekolah mereka dipisahkan dari sekolah rakyat karena memang sudah merupakan aturan pada Keraton bahwa  putra- putra sultan tidak diperbolehkan bersekolah di sekolah yang sama dengan rakyat. Sementara itu, fungsi Keraton pada masa kini adalah sebagai tempat wisata yang dapat dikunjungi oleh siapapun baik turis domestik maupun mancanegara. Selain sebagai tempat untuk berwisata, tidak terlupakan pula fungsi Keraton yang bertahan dari dulu sampai sekarang yaitu sebagai tempat tinggal sultan. Pada saat kit a akan memasuki halaman kedua dari Keraton, terdapat gerbang dimana di depannya terdapat dua buah arca. Setiap arca ini memiliki arti yang berlawanan. Arca yang berada di sebelah kanan disebut Cingkorobolo yang melambangkan kebaikan, sementara itu arca yang terletak di sebelah ki ri disebut Boloupotu yang melambangkan kejahatan. Selain itu kami juga mendapatkan sedikit informasi tentang Sultan Hamengku Buwono IX. Sultan ke IX dari Keraton Yogyakarta ini lahir pada tanggal 12 April 1940 dan wafat dalam usianya yang ke 48 yaitu pada tanggal 3 Oktober 1988. Ia memiliki berbagai macam hobi, diantaranya adalah menari, mendalang, memainkan wayang, dan yang terakhir memotret. Sultan ini memiliki suatu semboyan yang sangat terkenal yaitu, “Tahta untuk rakyat” 1.

4. Makna budaya

Ada dua unsur yang penting dan saling terkait dalam proses pemberian makna budaya, yaitu  penentuan unsur-unsur yang menjadikan tempat itu penting serta nilai penting atau makna  budaya itu sendiri di masyarakat. Makna budaya adalah sesuatu yang memiliki nilai ‘estetis,  bersejarah, ilmiah, atau nilai sosial untuk masa lampau, sekarang, dan masa depan’. Untuk menilai makna estetis tentu saja dibutuhkan panduan dari pakarnya. Hal lainya berkaitan dengan menaksir nilai ini adalah penjelasan tentang nilai-nilai lainnya berupa nilai arsitektural, nilai sejarah, nilai pengetahuan, dan nilai sosial. Oleh karena itu penulis disini hanya akan memberikan makna berdasarkan pemahaman terbatas dari penuilis berdasarkan 28

apa yang dilihat, dicatatat, dari cerita petugas di kraton Yogyakarta dan sebagian diperoleh dari sumber diluar lingkungan Kraton yang dirasa membantu.

29

View more...

Comments

Copyright ©2017 KUPDF Inc.
SUPPORT KUPDF